Aminoglikozidler

Doç. Dr. Barış KARADAŞ

İzmir Katip Çelebi Üniversitesi
Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Klinik Farmakoloji ve Toksikoloji Birimi,
Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı
 Aminoglikozid ilaçlar

• Gentamisin • Amikasin
• Streptomisin • Spektinomisin
• Netilmisin • Neomisin
• Tobramisin • Paromomisin
• Viomisin • Kanamisin
• İsepamisin • Sisomisin
• Arbekasin • Dibekasin
 Etki mekanizmaları

Bakteri ribozomlarının 30S alt birimine irrevesibl

bağlanarak kodonda değişikliğe yol açar ve
mRNA’nın uygun bağlanmasını önlerler. Böylece
mRNA’nın taşıdığı mesajın yanlış okunmasına
neden olurlar. Streptomisin yalnız 30S alt birime
bağlanır.

Protein sentezini inhibe etmelerine rağmen hızlı ve

güçlü bakterisid etki yaparlar. Nedeni tam olarak
bilinmemektedir.
 Farmakokinetik özellikleri-1

• En az lipofilik olan ilaçlardır. Oral alınamazlar,

sadece parenteral kullanılırlar (neomisin, fazla toksik
olduğunda sadece kolon cerrahisinde lokal kullanılır).
• Kan- beyin bariyerini geçemezler. Menenjitte
intratekal verilmeleri gerekir.
• Bakterilere aktif transportla girerler. Bu yüzden
anaeroblara (oksijen gereksinimlerinden dolayı)
etkisizdirler
 Farmakokinetik özellikleri-2

• Terapötik indeksleri dardır.

• Adenilasyon veya fosforilasyonla inaktive edilirler.
• Böbreklerden atılırlar.
• Streptomisin hariç, safraya geçmezler.
• İç kulak peri ve endolenfinde ve böbrek korteksinde
birikirler.
 Etki spektrumları
• DAR spektrumlu antibiyotiktirler. Sadece gram (-)
aerobik basillere etkilidirler.
• Spektrumları :
– Enterobakterler (E. Coli, Klebsiella, Proteus,
Shigella, Salmonella
– P. Aeruginosa
– Y. tularensis
– Y. Pestis
• Penisilinlerle sinerjistik etki yaparlar.
• Psödomanasa karşı etkili olanlar Amikasin,
Gentamisin ve Tobramisin’dir.
 Kullanıldıklar kombinasyonlar

Nötropenik hastada ateş için Antipsödomonal Pen (karbenesilin)

ve psödomonas endokarditi,
İnfektif endokardit
Batıniçi infeksiyonları
Kolorektal cerrahi öncesi
Brusella, veba
+ Antipsödomonal AG (tobramisin)
Pen G + gentamisin
Antianeorobik ilaç (ampisilin,
klindamisin) + Aminoglikozid
Eritromisin (po) + Neomisin (po)
Streptomisin + tetrasiklin
 Postantibiyotik etki ve Direnç gelişimi

Postantibiyotik etki : Bu etkilerinden dolayı etkileri

uzundur, günde tek doz kullanılabilirler.

Direnç Gelişimi : Fosforillenmek, adenillenmek ve

asetillenmek suretiyle (fosfo/adenil/asetil transferaz
enzimleri ile) inaktive edilirler. En az direnç gelişen
amikasin’dir.
GENTAMİSİN (Genta) : Antibakteriyel gücü en fazla olan
AG’dir.

NETİLMİSİN (netromycine) : Ototoksik etkisi en az olan

AG’dir.

TOBRAMİSİN (nebcin) : P. Aeruginosa’ya en etkili

AG’dir.

AMİKASİN (amikaver): Spektrumu EN GENİŞ olan

AG’dir.

SPEKTİNOMİSİN : Sadece gonoreye etkilidir.

PAROMOMİSİN : E. Histolitica ve tenyalara etkilidir.

STREPTOMİSİN (strep-deva):

İlk bulunan aminoglikozidtir.

Y. Pestis (Veba) ve Y. Tularensis ‘de ilk tercih

(tek başlarına veya bir tetrasiklinle kombine),
brusella’da tetrasiklinle kombine ve tüberkülozda
kombinasyonda kullanılır.

Antipsödomonal etkinliği en az olan AG’dir.

NEOMİSİN (Thiocilline):

Ototoksik, nefrotoksik ve nöromüsküler blok yapıcı

etkisi EN GÜÇLÜ olan aminoglikozidtir.

Bu yüzden sadece oral/lokal kolorektal cerrahi

profilaksisinde, hepatik ensefalopatide barsak
florasını inhibe etmede ve safra asidlerini bağlayıp
kolesterol absorpsiyonunu engellediğinden
hiperlipidemide kullanılır.
 Yan etkileri-1

1. Nefrotoksisite : Böbrek korteksi ve proksimal

tübüluslarda birikerek lizozomları bozar ve akut
tübüler nekroza benzer tablo oluşturur. Reversibldir.
İdrarda N- asetil- beta- glukozaminidaz enziminin
varlığı nefrotoksisitenin habercisidir. Neomisin,
kanamisin ve gentamisin en fazla , streptomisin en az
nefrotoksik olanlardır.
 Yan etkileri-2

2. Ototoksisite : Bazen irreversibldir. İç kulağın peri

ve endolenfinde birikerek ototoksik etki oluştururlar.
Ya yüksek frekanslı seslere işitme kaybı ya da
vertigo, meniere benzeri tablo gibi vestibüler hasar
şeklinde görülür.
– İşitme fonksiyonunu bozanlar: Amikasin,Kanamisin,
Neomisin, Paromomisin
– Denge fonksiyonunu bozanlar: Streptomisin, Netilmisin,
Gentamisin
– Her iki fonksiyonu bozanlar: Tobramisin
 Yan etkileri-3

3. Nörotoksisite : Yüksek dozda çizgili kaslarda kürar

benzeri Nöromüsküler blok yaparlar. Bu etkileri Ca
kanal blokajına bağlıdır. i.v. Ca ile düzeltilir.
En güçlü blok yapanlar sırasıyla :
Neomisin > streptomisin > kanamisin > amikasin >
gentamisin ve tobramisin
Ağız ve ekstremitelerde parestezi (özellikle
streptomisin) yapabilirler,
Streptomisin , optik sinirde fonksiyon bozukluğu
yapabilir.
SULFONAMİDLER
KO-TRİMOKSAZOL
TRİMETOPRİM
 SULFONAMİDLER

• Sulfonamidler. esas itibariyle para-

aminobenzensulfonamid (diğer adıyla,
sulftanilamid) maddesinin türevleridir.
• Bu gruptan ilaç modifikasyonu ile bir çok
ilaç sentezlenmiştir.
Diüretikler (asetazolamidve tiazidler)
Antimikobakteriler (sülfonlar)
Oral antidiyabetikler (sülfonilüreler)
 Antibakteriyel etki mekanizması
• Sulfonamidlere duyarlı olan bakteri ve diğer
mikroorganizmalar, membranları folik aside
(dihidrofolik aside) permeabl olmadığı için bu
maddeyi dışarıdan sitoplazmaları içine alamazlar;
onu sentez etmek zorundadırlar. Dışarıdan aldıkları
prekürsör madde olan p-aminobenzoik asidi
(PABA'yı) pteridin ile, dihidropteroat sentetaz
eşliğinde birleştirerek dihidropteroik aside
dönüştürürler: sulfonamidler bu enzimi inhibe
ederler.
Antibakteriyel etki mekanizması
 Antibakteriyel etki mekanizması

• Sonuçta purin bazları ve timidin yapımını

sağlayan enzimlerin kofaktörü olan tetrahidrofolat
türevleri yapılamaz ve bakterilerde DNA ve RNA
sentezi bozulur

• Sulfonamidlerin dihidrofolat redüktaz enzimi

üzerine etkisi yoktur
 Antibakteriyel etki mekanizması

• Sulfonamidlerin etkisi, bakteriyostatik niteliktedir.

Çok yüksek konsantrasyonda bakterisid etki
yapabilirler. İdrarda serbest sulfonamid
konsantrasyonu plazmadakinin 10-20 katına
çıkabilir. Bu nedenle sulfonamidler idrarda
bakterisid etki gösterebilirler. Ko-trimoksazol
genellikle bakterisid etki gösterir.
 Antimikrobik spektrum
• Gram-pozitif bakterilerden grup A beta-hemolitik
streptokoklar ve Strep pneumoniae ve Bacillus
antracis'in bazı suşları sulfonamidlere duyarlıdırlar.

• Duyarlı olan diğer mikroorganizmalar arasında

Haemophilus influenzae, H. ducreyi, Brucella'lar,
Pseudomonas pseudomallie, Vibro cholerae,
Corynebacterium diphterae'lar, Chlamydia
trachomatis, Plasmodium'lar ve Toxoplasma'lar
bulunur.
 Antimikrobik spektrum

• Enterobacteriaceae grubu bakterilerden bazıları

(E. coli, Klebsiella türleri, Proteus mirabilis gibi)
genellikle duyarlıdırlar; fakat Salmonella'lar
rezistandırlar ve bazı Shigella türlerinin (S. sonnei
ve S.flexneri gibi) pek çok susu sulfonamidlere
rezistandırlar
 Farmakokinetik
• Sulfonamidler sistemik etki oluşturmak için
genellikle ağız yolundan kullanılırlar

• Mide-barsak kanalından (özellikle ince

barsaklardan) oldukça hızlı bir şekilde tam veya
tama yakın oranda absorbe edilirler.

• BOS hariç diğer vücut sıvılarına ve dokulara iyi

nüfuz ederler.

• Karaciğerden asetillenme (N-asetilasyon)

suretiyle inaktive edilirler.
 Kullanışlarına
Göre Sınıflandırılması
 Kısa ve orta etki süreli
sulfonamidler
• Sulfadiazin:
BOS’a en fazla geçen sülfonamiddir. Bu nedenle
menengokokal menenjit profilaksisinde sul-
fonamid kullanılması gerektiğinde diğer
sulfonamidlere tercih edilir

Nokardiozis'ın ve pirimetaminle kombine edilerek

toksoplazmozis'in ve klorokine-rezistan P.
falciparum sıtmasının tedavisinde kullanılır.
 Kısa ve orta etki süreli
sulfonamidler
• Sulfizoksazol (gansol):
Sistemik infeksiyonların (sulfadiazinin tercih
edildiği özel durumlar hariç) ve idrar yolu
infeksiyonlarının tedavisinde en fazla tercih edilen
sulfonamiddir.
 Kısa ve orta etki süreli
sulfonamidler
• Sulfametoksazol:
Yapı bakımından sulfizoksazola çok benzeyen
bir sulfonamiddir.

Kristalüri oluşturabilir.

Trimetoprim ile sabit doz oranlı kombinasyonu

(ko-trimoksazol) şeklinde de kullanılır.
 Uzun etkili sulfonamidler
(Depo sulfonamidler)
• İtrahları yavaş olduğu için yarılanma ömürleri
uzundur
• Depo sulfonamidlerin çok nadir de olsa, özellikle
çocuklarda, Steven-Johnson sendrornu erithema
multiforme oluşturması ve bunun olguların
yaklaşık %25'inde ölümle sonuçlanması bu tür
sulfonamidlerin değerini azaltmıştır.Günümüzde
kullanılmamaktadırlar.
• Bunun bir istisnası sulfadoksin’in klorokin'e-
rezistan falsiparum sıtmasında kullanılmasıdır
 Özel kullanılış yerleri
olan sulfonamidler
• Lokal kullanılanlar:
Sulfasetamid (Optamid):
Bu grubun tek üyesidir.
Sodyum tuzunun %30'luk solüsyonu veya
%10'Iuk merhemi göze lokal olarak
uygulanabilir.
 Özel kullanılış yerleri
olan sulfonamidler
• Yanık tedavisinde lokal
kullanılanlar
Gümüş-sülfadiazin (silveridin):Yanık
tedavisinde lokal kullanılan bir sulfonamid
türevidir. Antibakteriyel etkinliği kısmen
içindeki gümüşe bağlıdır.

Marfanil (mafenid):Yanık ciltten absorbe

edilen ilaç karbonik anhidraz enzimini inhibe
ederek diüretik etki yapabilir ve hiperkloremik
asidoz oluşturabilir.
 Özel kullanılış yerleri
olan sulfonamidler
• Ülseratif kolit ve romatoid artrit
tedavisinde kullanılan

Sulfasalazin (salazopyrine): Ülseratif

kolit ve crohn hastalığı gibi inflamatuvar barsak
hastalıklarının ve romatoid artritin tedavisinde
kullanılır. Sülfapiridin ve salisilat türevi olan 5-
aminosalisilatın birleştirilmesiyle elde edilmiştir.
 Özel kullanılış yerleri
olan sulfonamidler
• Dermatitis herpetiformis
tedavisinde kullanılan

Sulfapiridin: Sulfanamidler içinde

dermatitis herpetiformise tek etkili ilaçtır.
 Sulfonamidlerin kullanılışı
• Hastane dışında meydana gelen yalın,
komplikasyonsuz, akut idrar yolu
infeksiyonlan (sistit gibi): Sulfonamidlerin en
yaygın kullanılış yerini oluşturur

• Sinüzit bronşit ve otitis media gibi üst

solunum yolu infeksiyonlarında

• Romatik ateş profilaksisi: Sulfadiazin ve

Sulfizoksazol, Penisilin alerjisinde kullanılabilir.
 Sulfonamidlerin kullanılışı
• Nokardiozis tedavisinde: En tercih edilen
ilaçlardır

• Şankroid (H. dücreyi infeksiyonu) ve

melliodozis (Ps. pseudomallei infeksiyon)
tedavisi

• Klorokine-rezistan Plasmodium falsiparum

sıtmasında: Primetamin ile kombine olarak
sulfadoksin kullanılabilir
 Sulfonamidlerin kullanılışı
• AİDS hastalarında: SSS toksoplazmozisine
karşı sekonder profilaksi için, uzun etkili
sulfadoksin'in veya dapsonun pirimetamin ile
kombinasyonu kullanılır.

• Yanıklarda: Gümüş-sulfadiazin veya marfanil

lokal olarak

• Dermatitis herpetiformis: Sulfasalazin

 YAN TESİRLERİ
• Alerjik belirtiler

• İdrar yolunda çökmeye bağlı yan tesirler

• Hematolojik belirtiler

• Gastrointestinal yan tesirler

• Diğer yan tesirler:Periferik nörit, mental

bozukluk gibi
 Ko-Trimoksazol
• Bir sıtma ilacı olan pirimetamin'in yapıca benzeri
bir antibakteriyel ilaç olan trimetroprim ile bir
sulfonamid olan sulfmetoksazolun sabit oranlı
kombinasyonu, ko-trimoksazol genel adıyla
adlandırılır.

• 1 kısım trimetoprim ve 5 kısım sulfametoksazol

içerirler.
 Etki Mekanizması
• Sulfonamidlerin ve trimetroprimin; duyarlı bakteri
hücresinde purinlerin, timidinin, metionin ve
glisinin sentezi için gerekli önemli bir ko-faktör
prekürsöru olan tetrahidrofolik asid sentez
yolağını iki yerde bloke ederler.

• Trimetoprim, dihidrofolat redüktazı

Sulfametoksazol, dihidropteroat sentetazı inhibe
eder.

• Bu kombinasyon duyarlı bakterilerde bakterisid

etki yapar.
 Antibakteriyel
spektrum
• Ko-trimoksazol, Enterobacteriaceae grubu gram-
negatif aerob basillere karşı orta veya yüksek
derecede antibakteriyel etkinlik gösterir. Bunlardan
yüksek derecede duyarlı olanlar E.coli, Proteus
mirabills Salmonella'lar ve Shigelia'lardır; indol-
pozitif Proteuslar, Klebsiella pneumoniae,
Enterobacter türleri ve Serratia marcescens orta
derecede duyarlıdır.
• Ko-trimoksazola duyarlı diğer mikroorganizmalar
arasında Nocardia asteroides, Pneumocystis carinii
ve Mycobacterium tuberculosis dışındaki bazı
mikobakteri-ler bulunur.
 Farmakokinetik
• Sulfametoksazol ve trimetoprimin birlikte
verilmeleri, onların bireysel absorpsiyonlarını
değiştirmez

• Trimetroprimin absorpsiyonu genellikle daha hızlı

olur.

• Trimetoprim dokulara daha fazla nüfuz eder

• Böbrek yetmezliği olgularında ko-trimoksazol'un

iki komponentinin de eliminasyonu yavaşlar.
 Kullanılış
• Genitouriner infeksiyonlar: E. coli ve diğer
Enterobacteriaceae grubu gram-negatif basillerin
önemli oranda rol oynadığı yukarı ve aşağı idrar
yolu infeksiyonlarının tedavisinde birinci sıradaki
ilaçlardan biridir; diğerleri fluorokinolonlar, birinci
kuşak sefalosporinler ve ağır olgularda ampisilin
+ aminoglikoziddir.

• Solunum Yolu enfeksiyonları

 Kullanılış
• Şankroid: H. ducreyi infeksiyonu tedavisinde en
tercih edilen ilaçlardan biridir.

• Şigella gastroenteriti: Bu endikasyonda

florokinolonlardan sonra tercih edilen ilaçtır.

• AIDS’te görülen pneumocystis carinii

enfeksiyonunda en tercih edilen ilaçtır.

• Nokardia enfeksiyonlarında en tercih

edilen ilaçtır.
 Kullanılış
• Legionella pnömonisi (makrolidler, rifampin
veya siprofloksasinden sonra)

• Gardnerella vaginalis vajiniti (metronidazol

ilk tercih edilir)
 Kullanılış

• Grup A streptokoklar her ne kadar ko-trimoksazola

duyarlı iseler de bunların yaptığı farenjit ve tonsilitte
bu ilacın kullanılması kontrendikedir. Çünkü
penisilinlere veya eritromisine göre daha geç
eradikasyon yapar veya bazen hiç yapmaz. Bu
nedenle romatik ateş ve akut glomerülonefrit gibi
immünolojik komplikasyonların olasılığını artırır.
 Yan tesirleri
• En sık görülenler, kaşıntı ve ciltte genellikle
makülopapüler veya morbiliform nitelikteki
döküntülerdir.

• Trimetoprim folik asid eksikliğine eğilim yaratır.

• Gebelerde kullanılması önerilmez.

 TRİMETOPRİM
• Duyarlı bakterilerin ve protozoonlann dihidrofolat
redüktaz enzimini inhibe ederek onların
gelişmesini ve çoğalmasını engeller

• Tek başına, en önemli kullanılış yeri E.coli ve

diğer Enterobacteriaceae grubu bakterilerin
yaptığı komplikasyonsuz idrar yolu infeksiyonlan
ve yukarıda ko-trimoksazol için belirtilen akut ve
kronik bronşittir.