Professional Documents
Culture Documents
Uluburun Yazı-tahtası Takımı
Uluburun Yazı-tahtası Takımı
Uluburun Yazı-tahtası Takımı
Robert PAYTON
Çeviren: Cem KARASU
Dikkatli bir şekilde elekten geçirilm esine ve geniş bir araştırm aya
rağmen, yazı-tahtalanm n daha küçük parçalan ve m enteşelerinden bir
tanesi bulunam am ıştır. Kazı dönem inin bitm esinden sonra, üzerinde
konservasyon ve daha çok yayın araştırm alarının yapılabileceği
E n stitü ’nün Bodrum Sualtı A rkeoloji M üzesi’ndeki konservasyon tesisine
götürülm üştür6.
Yazı-tahtası takıntı
Bu iki tane enine kesilm iş tahtadan imal edilm iştir7; ancak, bunlar
tek bir tahtanın ikiye bölünm esi şeklinde yapılm am ıştır, çünkü tahtaların
kenarlarında görülen yaş halkaları birbirine uym am aktadır. O lasılıkla bu
tahtaları yapan kişi bilinçli olarak büyük bir tahta parçasının güzel olan
dam arlı kısm ını aram ış ve bundan sonra bu iki tahtayı birbirine
alıştırm ıştır.
Bu kanatlardaki iç oyuklar olasılıkla yazı-tahtalan şekline, m atkapla
delm e ve kesm e tekniği ile yontulm uş, şöyle ki, söz konusu iç oyuğun
derinlik hattı boyunca istenilen derinlikte b ir seri m atkap delikleri
açılm ıştır. T ahta dikkatli bir şekilde iç oyuğun uzunluğu boyunca bu
deliklerden b ir uçtan diğer uca yontularak ayrılm ıştır8. İç oyuğun
kenarlan iskarpela/keski ile düzleştirilm iş9 ve sonra da pürüzsüz olarak
oyulm uş olan kısmı keskin bir aletle birbirine yakın düzensiz çapraz
desenli olarak çizilm iştir. Bu pürüzlendirilm iş yüzey üzerine konulacak
olan balm um unun daha sıkı bir şekilde yapışm asını sağlayacaktır. Bu tür
yüzey, balm um lu bütün yazı-tahtalanna kanıt teşkil edecek şekilde
olm asa d a 10, kan atlann iç oyuk kısım larının bu şekilde çizilm esi, fildişi11
veya daha geniş yüzeyli büyük yazı-tahtalan gibi daha pürüzsüz gereçden
yapılan yazı-tahtalarında da sık olarak görülen bir unsurdur12. Küçük
U luburun y azı-tahtalan13 balm um unun tahtaya yapışm ası için
çizilm iş/çentiklenm iş olabilirler. Böyle tahtalar gem ide nem den dolayı
büyük değişikliklerin etkisi altında kalabileceklerdir. Bu da belirli ölçüde
hareket etm esine ve balm um u ile tahta arasındaki bağlantının
zayıflam asına neden olabilecektir.
H erhangi bir balm um u kalıntısına, ne yazı tahtalarının üzerindeki
yüzeyde, ne de gevşek parçacıklar şeklindeki tahta parçaların ele geçtiği
tortu içinde rastlanam am ıştır. Bu yüzden yazı-tahtalannın kullanım a hazır
olm ak üzere balm um unun kullanılıp kullanılm adığını söylem ek
olanaksızdır, şayet öyle ise, bu balm um unun yapısı ne idi. Balm um u
yalnız başına14, ya da m ineral tozlar kanştınlm ış şekilde veya reçine
8. Sol kanadın sol üst köşesinde bir matkap deliği işareti görülmektedir. Bu delme
ve kesme tekniği G ordion’un Frig mobilyasında oldukça göze çarpan bir
unsurdur, bkz. R.S. Young, Three Great Early Tumuli (1981), s. 68.
9. Belli belirsiz oyulmuş işaretler iç oyukların üst kenarı boyunca
görülebilmektedir. Keski/iskarpela tarafından oyulmuş işaretler elde kalan
yazı-tahtalarm da görülen örnekler için bkz. D.M. Pipidi ve I.I. Russu,
¡nscriptiile Daciei Romane 1 (1975) s. 165-256, bu aletin etkisi için resimli
örneklere bkz.
10. Örneğin, Pippidi ve Russu, a.g.y. şekiller 80-102. Birçok Roma tabletinin iç
oyuklarında çizilme yoktur.
11. Çizilm iş Fildişi yüzey örnekleri için ve Nimrud fildişi yazı-levhalarının resimli
örnekleri ile birlikte bkz. D.J. W iseman, “Assyrian W riting-Boards”, Iraq XVII
(1955), s. 3-13, ayrıca, A sur’dan gelen bir fil dişi yazı takımı için bkz. E.
Klengel-Brant, “Ein Schreibtafel aus Assur”. A oF 3 (1975) şekiller: 1-2.
12. örn eğ in N im rud’da bulunan ceviz ağacından yapılmış yazı-tahtalan fildişi
örnekleri kadar hatta onlardan daha büyük oldukları söylenmektedir (yani
33.8x15.6 cm.): bkz. M.E.L. M allowan, “The Excavations A t Nimrud (Kalhu)",
Iraq XVI (1953) s. 98.
13. Uluburun yazı-tahtaları 9.5x6.2 cm. boyutundadırlar.
14. Pippidi ve Russu, a.g.e.
84 ROBERT PAYTON
B alm um una yazm ak için kullanılm ış olan yazı aletleri henüz gemi
batığından çıkarılm am ıştır, fakat çağdaş örnekler B oğazköy’de
bulunm uştur20. Bu m adenî yazı aletlerinin belirgin özelliği, balm um u
üzerine yazı yazm ak için bir ucu sivri olan diğer ucu ise yazıyı silm ek
için üçgen biçim li boyacı bıçağı/spatula şeklinde yassılaştırılm ış bir
çubuktur. Bu alet yazı-tahtalannın geniş çapta kullanıldığı tarihî devirler
boyunca da bilinm ektedir. A ncak genellikle Geç Tunç Devri yerleşim
yerlerinde bu yazı aletlerinin bulunm am ası G reko-R om en devrinde
bunların kem ik ve fildişi (ya da büyük olasılıkla tahta) gibi organik
m addelerden de yapılabildiği gerçeğine atfedilebilir. B unlar da sadece
çok özel koşullarda bugüne kadar kalabilm işlerdir21.
15. Siyah pigmentli bal mumu yazı-tahtalan için bkz. yazı-tahtalan tutan pişm iş
toprak figürler: C. Grandjouan, Athenian Agora: Terracottas and. Plastic
Lamps, (1961) 54 levha 8 no. 390 ve R.A. Higgins, Greek Terracottas, (1967)
54 levha 32a. Katran kullanıldığı söylenmektedir, Pollux, Onomasticon X, 57.
Sarı renk balm umunun yanısıra, bkz. d.not 16 kırmızı ve yeşil gibi diğer
pigmentli bal mumları da kayıt edilmiştir, bkz. T .M ’Kenny Hughes “On some
W axed Tablets said to have been found at Cam bridge”, Archaeologia 55
(1897) 264-265 ve (kırmızı) H.I. Bell, "tablets of the Third Century B.C.”,
A ncient Egypt (1927) levha HI, 1 ve O vid’d e /lrs Amatoria I 12, 11.
16. W iseman, a.g.e. s. 5.
17. Bass (1986) a.g.e. s. 278-279.
18. Tarih boyunca boyanmış olan yüzeylerin zenginleştirilm esinde orpim ent (sarı
renkte arsenik sülfıd)'in kullanım ındaki gelişmenin betimlemesi için bkz. R.J.
Gettens & G.L. Stout, Painting M aterial (1966), s. 135.
19. Boşlukları doldurmak için bazı korum a/konservasyon tekniğinde balm umunun
yapısını ve de görünüşünü geliştirm ek üzere alçı ya da tebeşir sıklıkla
karış tinim ak tadır.
20. Boğazköy’den örnekler için bkz. R.M. Boehmer, “Die Kleinfunde von
Boğazköy”, W VDOG 87 (1972) s. 133-134 ve levha XLI; aynca R.M.
Boehmer, “die Kleinfunde aus der Unterstadt von B oğazköy” ,
Boğazköy-Hattusa X (1979) s. 31 levha XIX.
21. Kemik yazı aletlerinin resimli örnekleri için bkz. D.T. Thom pson, Athenian
Agora, No: 12 The Ancient Shopping Centre (1972) şekil 46; aynca J.
Perlzweig, Athenian Agora, No: 9 Lam ps fro m the A thenian A gora (1963) şekil
8. M.Ö. 5. yüzyıla ait bir Eretria m ezanndan güzel bir fildişi yazı aleti örneği
için H.B. W alters, G reek and Roman Life (1929), s. 207 şekil 227'de
görülebilir.
ULUBURUN YAZI-TAHTASI TAKIMI 85
Şekil 2. Uluburun yazı takımı. Menteşe düzeni, eksik olan menteşe ve ağaç çivileri ile
birlikte (taranmamış yerler) ayrıca resmedilmiştir. (Çizim: Netia Piercy)
30. Tahta çivilerin uçları biraz çekiçle vurularak kütleştirilm esi, deliklere sıkı bir
şekilde girmesini sağlamıştır. Ç ivilerin tahta türü henüz belirlenmemiştir.
31. Bu şuradan ortaya çıkmaktadır: zarar görmüş bölümlerdeki çivi deliklerinin
görüldüğü yerlerde çivilerin uçlan deliklerin ucuna ulaşmam aktadır.
ULUBURUN YAZI-TAHTASI TAKIMI 87
Sol taraftaki tahtanın dış kenannda yarısına kadar olan kısm ında 1.6
cm. derinliğinde bir delik m atkapla açılmıştır. Bu da dış kenardan iç oyuk
boyunca geçm ektedir (Levha XVIII b). Bu deliğin her iki ucunda iki
derin olm ayan kesik yapılm ıştır. Bu da oyuk içerisinde “_L” şeklinde bir
girinti yapm ıştır. Bu belki de haç şeklindeki madeni parçayı yerinde
tutacaktır (ancak, bugüne kadar böyle bir parça ele geçm em iştir). H aç
şeklindeki m adeni parça girintinin içine yerleştirilip haçın uzun sapı tahta
içindeki delikten geçirilm iş ve tahtanın kenarından dışarıya doğru bir
çıkıntı yapm alı idi. Dışa çıkıntı yapan m adeni kısm ın kullanılm asının iki
88 ROBERT PAYTON
yolu vardır: m adeni kısım belki de kıvrılarak bir çengel yapılm akta, ya da
başka bir seçenek olarak, tahtadan yapılm ış süslü bir uç, m adenden (veya
olasılıkla fil dişinden) uç kısm a eklenebilm ekte idi. B ununla birlikte,
K ahram anm araş32 kabartm asında betim lenm iş olan yazı-tahtasının
kenarında çıkıntı oluşturan büyük süslü ucun veya topuzun buna uygun
olm adığı görülm ektedir. Ancak U luburun örneğinin ise bir çengel olm ası
daha olası olarak görülm ektedir (Şekiller 3, 4).
Gemi battığı zam an yazı takım ının kapalı olduğunu gösteren bazı
kanıtlar vardır. Su altında suyun etkisi içerisinde olan tahta yüzeyleri, sağ
taraftaki tahtanın dış kenarı üzerinde V -şeklinde bir girintiyi ortaya
koyacak biçim de aşınm ıştır, bu girinti ilm iğin deliklerinden geçirilirken
soldaki çengel ya da süslü uca erişm ek için yaptığı bir izdir.
Y azı-tahtalannın aşınm aya uğram ış olan dış yüzeylerin doğal yapısı
(Levha XVII b) ile şaşılacak derecede iyi durum da bulunan iç
yüzeylerdeki tahtanın yapısı, tam b ir zıtlık gösterm ektedir. Bu da dış
çevreden korunduğunu gösterm ektedir. Ayrıca, yazı-tahtasının
korunm am ış olan parçacıkları, iki ayn kısım olarak birlikte kapalı bir
yazı takım ı gibi düz bir yerde bir araya getirildikleri zam an, her ikisi de
çok kötü bir şekilde eğrilm iş olm alarına rağm en, son derece uyum
sağlayarak birbirlerini tutm aktadır. E ğer yazı-tahtasının iki kısm ı,
k alıntılar arasında kaldıktan sonra b ir süre sıkı sıkıya bir arada kalm am ış
olsalardı, ağacın farklı yerlerinden kesilen iki ince tahtanın karşılıklı
gelen kısım larında aynı durum daki eğrilm elerin oluşm ası son derecede
olanaksız olurdu.
K enardaki işaretler
Sağ taraftaki yazı-tahtasm ın kenannda, alt m enteşe kısm ına yakın bir
yerde birkaç işaret yüzeye oyulm uştur. Bu aşam ada bu işaretlerin bir çeşit
yazı olup olam adıkları bilinm em ektedir, sahibinin özel işaretleri; bir tür
süsleme; ya da bilinm eyen bir am aç için yapılm ış işaretler olabilir33. En
üstte b ir “ O” işaretinin üzerinde kenar kısm ında boş bir yer olduğu ve
sonra yukarıdaki m enteşe kısm ına yakın yerde daha fazla işaretlerin
başlangıçlarının bulunduğu ve de bunların birincisinin de “ O ” işareti
olduğu belirtilm elidir. N e yazık ki diğer işaretler aşınm ış veya eksiktir,
dolayısıyla bunların aşağıdaki işaretlerin sim etrik işaretler olup
olm adığını söylem ek olanaksızdır.
Ö zet
33. Çözülmemiş işaretler (olasılıkla var olan iki levhanın birinde) Marsiliana
A lbegna’daki bir Etrüsk m ezarında bulunan bir fildişi yazı levhasının kenarında
da bulunmaktadır. Bkz. R. Randall-M aclver, Villanovans and Early Etruscans
(1924) s. 183-184, şekil 61; ve W iseman a.g.e. Levha IH, 1.
34. A kdeniz’deki, G iglio’da diğer bir dikkatli şekilde kazısı yapılan bir gemi
batığında, ancak Etrüsk devrine ait olan, bir yazı-tahtası ele geçmiştir, no.
G83/VJ2/6020. M ensun B ound’a bu parçanın resimlerini gösterdiği için
teşekkür ederim. Bu gibi buluntuların ele geçmesi, sualtı arkeolojsinin
potansiyeline bir kez daha işaret etmektedir.
35. Bkz. Symington a.g.e.
90 ROBERT PAYTON