İstanbulun Zaptı - Robert de Clari

ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU
T Ü R K T ARİH K URUMU YAYINLARI

X. Dizi - Şa. 16
İSTANBUL'UN ZAPTI
(1204)
ROBERT DE CLARI
Çeviren: Prof. Dr. Beynun AKYAVAŞ
TÜR� TARİH KURUMU BASlMEVi- ANKARA

1994
ÖNSÖZ
İslam dininin tesir sahasını genişletip yayılması karşısında te

laşa kapılan papalann ve din adamlannın tahrikiyle bir araya top
lanan Batılı Hıristiyanlar Kudüs'ü ve mukaddes bildikleri yerleri
Müslümanlarm elinden kurtarabilmek için 1096-1272 yılları ara
smda sekiz sefer yapmışlardır. Aralıklı olarak yüz yetmiş altı sene
süren haçlı seferlerinin esas sebebi dini olmakla beraber iktisadi
ve siyasi sebeplerini de bilhassa hesaba katmak gerekir. Doğu ale
minin şaşırtıcı zenginliği ve esrarlı havası Avrupalıları gitgide sa
rarken, Malazgirt meydan muharebesinden sonra durumunun
tehlikeli bir hale gelmesinden ürken Bizans Batılı dindaşlarını yar
dımına çağırıyordu.
Böylece 1096-1099 yılları arasmda ilk sefer yapıldı . 1147-1149

yılları arasındaki ikinci seferi 1189-1192 yılları arasındaki üçüncü
ve 1202-1204 yılları arasındaki dördüncü sefer takibetmiştir.
Marki Bonifacio di Monferrato kumandasındaki dördüncü

haçlı seferi papa İnnocentius Ili'un teşvikiyle yapılmıştır. Enrico
Dandolo zamanın en büyük donanınası olan Venedik donanması
m Mısır'a, Babilon veya İskenderiye'ye gidecek haçlı ordusuna ki
ralamışsa da muhtelif sebeplerle ve VeiıedikJ.ilerin ısrarıyla hac yolu

değişmiştir.
Aleksios IV Angelos Bizans tahtım zorla ele geçiren amcası

Aleksios III Angelos'dan intikamını almak ve babası İsaakios II
Angelos'u yeniden tahta çıkarabilmek için dördüncü sefer haçlı
larıyla para ve erzak ve asker vermek karşılığinda bir anlaşma yap
tı . Bu anlaşmadan sonra filo Çanakkale Boğazı'ndan geçerek
Konstantinopolis'de San Stefano (Yeşilköy) önlerine vardı (23 Ha
ziran 1.203). Aquila (Kartal) adındaki kadırga Haliç'i kapayan
F.l
VI ÖNSÖZ
zincirP kopardıktan sonra gemiler iç limana sokularak emniyete

alındı ve ordu Blakherna sarayı ile etrafı duvarlada çevrili Bohe
mond şatosu arasına yerleştil. Karadan ve denizden taarruz edil
dikten sonra altı gün süren bir savaş yapıldı. Bu sırada Aleksios
III Angelos haçlı donanınası ve ordusu karşısında ürküp geri çe
kildi. Gece yarısı Konstantinopolis'den kaçtı. Haçlılar şehre girip
kardeşi tarafından gözleri oydurolmuş İsaakios II Angelos'u oğlu
Aleksios IV Angelos ile beraber tahta çıkardılar. Haçhların saye
sinde tahta çıkmış olan Aleksios IV verdiği sözü tutmadı. Anlaş
ma şartlarını yerine getirmedi. İmparatorun oturmakta olduğu
Blakherna sarayına haberciler yollanarak imparatordan borcunu
ödemesi istendi. Etrafındakilerin de tahrikleriyle Aleksios IV ha
bercileri eli boş gönderdi ve verdiği sözü tutmamakta ısrar etti.
Bunun üzerine haçhlar yangın çıkararak ve tahribata başlayarak
Bizans halkı ile savaşa tutuştular. Bu arada çatık kaşlı olduğu için
Murzuplılos denilen Aleksi os Dukas efendisi Aleksios IV'u yerine
göz dikmiş olduğu için babasıyla beraber boğdurttu. Bizans tahtı
na Aleksios V unvam ile kendisi geçti.
Haçlılar beş gün süren bir savaştan sonra Konstantinopolis'e

girdiler. Murzuphlos şehrin öteki ucundaki Bukoleon sarayına çe
kildi ve gece yarısı kimseye görünmeden Porta Aurea (Yaldızlı Kapı)
yoluyla kaçtı. Theodoros Laskaris Bizans imparatoru ilan ediidiyse
de Konstantinopolis'de kalamayacağını aniayarak İznik' e gitti. 13
Nisan 1204 tarilıinde haçlılar Bizans'ı zaptederek Doğu Latin
imparatorluğunu kurdular. Baudouin IX imparator ilan edildi.
Konstantinopolis'in zaptım yağma, tahribat, işkence ve zulüm

takibetti. Muhteşem bir şehir olan Konstantinopolis harabeye dön
dü. Göz kamaştıran zenginlik masal olmaya başladı. 1204 de ku
rulan imparatorluk 1261 e kadar devam etti.
' Böyle bir zinciri Zara limamnda da görüyoruz. . . .et pristrent le port par
"
foree, et rompirent la chaaine qui mu lt ere forz et bien atornee. . . '' Bak. Villehar
douin, XVI.
2 il se hebergeroient entre le palais de Blaquerne et le chastel Boemont,
"• • •
qui ere une abai"e close de murs ". Bak. Vıllehardouin, XXXIII.
ÖNSÖZ vn
Tarih yazıcılığı Fransa'da XIII . yüzyıldan önce başlamışsa da

kullanılan dil Latince olmuş ve ya�ılan eserler kiliselerde muha
faza edilerek sadece din adamları tarafından okunmuştur. Fran
sızca yazılmış ilk eserler chanson de geste dediğimiz destanlada
dini mahiyetteki cantilime'lerdir. Bu ikisinde de tarih nev'ini bul
mak mümkündür. Çünkü birinde savaş hikayeleri, kahraman kral
lar ve şövalyeler, ötekinde dini hikayeler, azizierin ve krallarin
hayatı anlatılır. Yazarları malumumuz değildir. Tarih nev'inin doğ
masma yol açan en büyük hadise chanson de geste ile cantilene
mevzularmı büyük ölçüde aksettiren haçlı seferleridir. Tamdığı
mız ilk tarihçiler de dördüncü haçlı seferine katılarak Konstanti
nopolis'in zaptmda bulunmuş ve Konstantinopolis'in Zaptı adlı
eserleri bırakmış olan Geoffroy de Villehardouin ile Robert de Cla
ri'dir.
Clery-les-Pemois'lı olan Robert de Clari kardeşi Aleaume ile
beraber dördüncü haçlı seferine katılmış ve Pierre d'Amiens ile be
raber mukaddes topraklara gitmek üzere yola çıkmış, seferin yol
değiştirmesiyle Konstantinopolis'e giderek şehrin muhasarasmda
bulunmuş, zaptım görmüş, gördüklerini, duyduklarını sade bir dil
le anlatmıştır. Hayatı üzerinde bilinenler pek azdır, münakaşalı
dır ve daha çok tahminlere dayanır.
Eserde Robert de Clari kendisinden "Robers de Clari li
chevaliers'' diye bahseder. Şövalye midir, değil midir? İyi bir tah
sil görmüş müdür, görmemiş midir? Şövalye olabilir, fakat iyi bir
tahsil görmediği muhakkaktır. Bununla beraber iyi müşahede eder.
Gören gözlerle bakar, duyar, dinler ve anlatır. Robert de Clari se
fere seyyah gibi çıkar, Konstantinopolis'de seyyah gibi dolaşır. Ma
nastırlara, kiliselere, heykellere, sütunlara, san'at eserlerine, şehrin
ihtişamma meraklı gözlerle bakar, anlatılanları eğrisini doğı"Tisu
nu düşünmeden dinler ve söyler.
Üslftbu sade ve açıktır. Hadiseleri üzerinde fazla du�madan
hikaye eder. Canlılıkla, konuşurmuş gibi dlle getirir. Üslftp böyle,
lakin "li estoires de chiaus qui conquisent Coustantinoble" Ro
bert de_ Clari tarafından mı yazılmıştır, yoksa Robert de Clari gö
rüp duyduklarını, bildiklerini yazdırmış mıdır? Anlamak güçtür.
vm ÖNSÖZ
Biz tercümemizi hazırlarken Xill. yüzyılın başında yazılmış böy

le bir eserin bugünkü dilden elbette çok farklı olan diline ve üslu
buna bilhassa sadık kalmak istedik .
Tercüme ettiğimiz metni yayımiayan Albert Pauphilet metne
"Konstantinopolis'i zaptedenlerin hikayesi" ile alakah görmediği
paragrafları, cümleleri ve tekrar mahiyetindeki balıisieri almamış
ve bu yüzden mesela XVll. paragraftan XXX . paragrafa, XXXIll .
paragraftan XXXIX . paragrafa, LXXXVI. paragraftan Lxxxvm.
paragrafa, XCVIII. paragraftan Clll. paragrafa, C III. paragraf
tan cv. paragrafa, cxıv. paragraftan cxx. paragrafa adamış
tır. K itapta yer alan LXXXV II. paragraf Philippe Lauer'in ya
yımladığı metinden tercüme edilmiştir. �.
Robert de Clari hikayesini sadece anlatır. Taraf tutmaz . Kons

tantinopolis'in zaptıyla beraber haçlı ordusunun giriştiği yağma
ve zulmü anlatmaktan çekinmez . Nitekim kendisi de anlattığı bu
yağmalardan nasibini almış ve Fransa'ya dönüşünde beraberinde
getirdiği değerli şeylerin arasmda bulunan mukaddes eşyayı Cor
bie manastırma vermiştir.
Robert de Clari dördüncü haçlı seferine bir muharip olarak
katılmış, fakat anlattıkları ile, adı ister seyahatname, ister hatı
rat, ister tarih olsun, Konstantinopolis'in Zaptı veya Konstantino
polis'i Zaptedenlerin Hikayesi ile tarihe vazgeçilmez bir vesika
bırakmıştır.
İSTANBUL'UN ZAPTI
I. Konstantinopolis'i zaptedenlerin hikayesi burada başlıyor;

burı.Iarın kimler olduklarını ve Konstantinopolis'e ne yüzden git
tiklerini anlatacağız.
Bu sırada papa İnnocentius1 Roma papası, Philippe2 Fransa
kralıydı, -bir başka Philippe3 de Almanya imparatoruydu ve ilahi
Tecessümün bin iki yüz üç veya dördüncü yılıydı4- Paris piskopos
luğuna bağlı Neuilly kilisesinden de Foulques5 adlı bir rahip var
dı. Çok doğru ve iyi bir din adamı olan bu rahip memleket
memleket dolaşarak haçlı seferleri için vaızediyor, çok kimse de
peşinden gidiyordu. O kadar namuslu bir adamdı ki, Tanrı ona
çok büyük mucizeler gösteriyordu; bu rahip deniz aşırı mukaddes
toprağa götürülecek çok servet elde etmişti.
Böylece kont T hibaut de Champagne6 ile Flandre kontu
Baudouin7 haçlı old\llar. . . .
(Belli başlı haçlılar ve girişilen sejerin en yiğit muharipleri).
ll. Haçlı olan bütün kontlarla yüksek rütbeli baronlar toplan
dılar. Belli başlı haçlılan çağırdılar; hepsi bir araya gelince, kimi
başa geçireceklerini düşündüler; kont T hibaut de Champagne'ı o
ı İnnocentius m 1198 de papa seçilmiş, Mısır'ı zaptetnıek üzere dördüncü haçlı
seferini hazırlamıştır.
2 Philippe ll Auguste.
3 Philippe de Souabe, Bizans imparatoru İsaakios II Angelos'un kızı İrene
ile evlenmiştir.
4 mil et cent et quatre-vinz et dix sept anz apres l'incamation Nostre Seg-
"• • •
nor Jesu Crist . " Bak. Vıllehardouin, I.

. .
5 Neuilly-sur-Marne papazı.
6 Thibaut m, Champagne kontu.
7 Ba!J.douin IX, Flandre kontu, Bizans'da ilk Latin imparatoru, Edirne'de Bul
garlarla çcirpışırken esir düşmüş (1205) ve ölmüştür.
2 İSTANBUL'UN ZAPTI
kadar takdir ediyorlardı ki, onu kumandan seçtiler, sonra dağılıp

memleketlerine döndüler. Çok geçmedi, kont Thibaut öldü8, haç
lılara ve kendisinden sonra kumandan olacak kimseye istedikleri
şekilde sarfetmeleri için elli bin lira bıraktı . Foulques da öldü, ölü
mü haçWar için çok büyük bir kayıp oldu .
III. Haçlılar, efendileri Champagne kontunun ve Foulques'

un öldüğünü öğrenince, çok üzülüp kederlendiler. Bir gün Sois
sons'da toplarup ne yapacaklarını ve kimi başa geçireceklerini
müzakere ettiler; Lombardia'da Monferrato markisine9 haber yol
lamak üzere anlaştılar. Çok iyi habercileri yola çıkardılar. Haber
ciler hazırlarup markiye gittiler.
Lombardia'ya varınca, markiyle konuştular ve Fransa baron

larının selamlarını getirdiklerini ve ondan tayin ettikleri bir gün
gelip kendileriyle konuşmasım Tanrı aşkına rica ettiklerini söyle
diler. Marki bunu duyunca, Fransa baronlarının kendisini istemiş
olmalarına çok hayret etti; habercilere düşüneceği ve ertesi gün
ne yapacağını bildireceği cevabını verdi . Habercileri çok iyi
ağırladı .
Ertesi gün marki, istedikleri gün Soissons'a gidip baronlarla

konuşacağıru habercilere söyledi. Bunun üzerine haberciler izin
alıp geri döndüler. Marki onlara at ve mücevher verdiyse de hiç
bir şey almak istemediler. Geri dönünce baronlara neler yaptıkla
rım anlattılar. Marki yol hazırlığı yaptı. Mont C enis'i aşıp
Fransa'da Soissons'a geldi . Baronlara gelişini önceden bildirdiği
için, baronlar karşılamaya çıktılar ve kendisine izaz ve ikramda
bulundular.
IV. Markİ Soissons'a gelince, baronlara kendisini niçin iste

miş olduklarım sordu. Baronlar düşünüp taşındıktan sonra şöyle
dediler: "Efendimiz Champagne kontu öldüğü için sizi çağırdık .
Sizi tarudığımız en doğru insan olduğunuz ve bize Tanrı yolu olan
• Thibaut de Champagne, Vıllehardouin'in Venedik'den dönüşünde ölür. Bak.
Villehardouin, vrr:
9 Bonifacio di Monferrato.
İSTANBUL'UN ZAPTI 3
yolumuzda en iyi istikameti göster�bileceğiniz için istedik . Efen

dimiz olmayı kabul etmenizi ve Tann aşkına haçı elinize almamzı
rica ediyoruz". Bu sözlerden sonra baronlar markinin önünde diz
çöküp para bulabilmek için endişe etmemesini, kendisine Cham
pagne kontunun haçlılara bıraktığı servetin büyük bir kısmını
vereceklerini bildirdiler. Marki düşüneceğini söyledi; düşünüp ta
şındıktan sonra, Tanrı aşkına ve mukaddes toprağın yardımına koş
mak için haçı eline alacağı cevabmda bulundu . Soiı;:sons piskoposu
hemen hazırlarup haçı markiye verdi . Marki haçı alınca, Cham
pagne kontunun haçlılara bıraktığı servetten yirıni beş bin lirayı
teslim ettiler.
V . Marki haçlı olmayı kabul ettikten sonra, baronlara şöyle

sordu: "Efendiler, nereye, hangi Müslüman memleketine gitmek
istiyorsunuz?" Baronlar Suriye'ye gitmek istemediklerini, çünkü
orada bir şey yapamayacaklarını, Müslüman memleketlerinin or
tasına, Babilon'a10 veya İskenderiye'ye gitmeyi tasarladıklarını, ora
larda büyük bir menfaat sağlayabileceklerini düşündüklerini ve
hepsini alacak bir illo kiralamak niyetinde olduklarını söylediler.
Bunun üzerine marki iyi düşündüklerini, kendisinin de buna razı
olduğunu, Pisa'ya, Cenova'ya veya Venedik'e en iyi şövalyeler ara
sından seÇilecek bir heyet gönderilmesini söyledi. Baronlar bu hu
susta anlaştılar.
VI. Haberciler seçilip hazırlandılar. Conon de Bethune11 ile
Champagne mareşali12yola çıktılar. Habercileri hazırlayıp yola çı
kardıktan sonra baronlar dağıldılar. Marki memleketine döndü,
ötekiler de kendi memleketlerine gittiler. Ha"()ercilere, dört bin şö
valye ile eşyalarım ve yüz bin piyadeyP3 nakledebilecek geınileri
10 Babilon, Nil nehri ile Kızıldeniz'i bağlayan kanıilin başlangıcında, Fustat

·
şehri yakınındadır.
" Conon de Bethune, Kuzey Fransa halk ozam olup dördüncü haçlı seferinin
ileri gelenlerindendir.
12 Geoffroy de Villehardouin, dördüncü haçlı seferinin başından sonuna ka
dar büyük bir rol oynamış, yüksek sınıftan bir asker ve vakanüvis.
13 ' 'Nos ferons uissiers iı passer quatre mille et cine cenz chevaus et nuef mille
escuiers; et es nefs quatre mille et cine cenz chevaliers et vin t mille sergenz iı pie."
Bak. Villehardouin, V.
k iralamalan emri verildi. Haberciler yola koyulup doğruca Ceno

va'ya gittiler ve CenovaWarla konuşup ne aradıklanm söylediler.
Cenovalılar bu hususta hiç yardım edemeyeceklerini bildirdiler. Ha
berciler bunun üzerine Pisa'ya gidip Pisalılarla görüştüler: Pisalı
lar bu k adar gemilerinin olmadiğını ve h içbir şey
yapamayacaklarım söylediler. Sonunda Venedik'e giderek Vene
dik dukasma14 aldıklan vazüeyi ve eşyalanyla beraber dört bin şö
valye, yüz bin piyade taşıyacak kiralık bir filo aradıklarım
anlattılar. Duka bunu duyunca, düşüneceğini, bu kadar büyük bir
iş üzerinde düşünülmesi gerektiğini söyledi .
Bundan sonra duka şehrin bütün ileri gelenlerini çağırdı ve

onlarla görüşerek kendisinden talebedilen şeyi izah etti. Herkes
düşünüp taşındıktan sonra, duka habercilere şu cevabı verdi:
"Efendiler, sizinle alışveriş etmeye razıyız, kabul ederseniz, yüz
bin marka15 bir filo temin ederiz, şu şartla ki, ben de, Venedik'den
götürülebilecek askerlerin yarısıyla geleceğim ve elde edilecek her
şeyin yarısı bizim olacak. Size, masrafı bize ait olmak üzere elli
adet kadırga vereceğiz, bunlar bir yıl içinde hangi memlekefe git
mek isterseniz, ister Babilon, ister İskenderiye sizin emrinizde
olacak".
Haberciler bunu duyunca, yüz bin markın çok fazla olduğu

cevabım verdiler; konuşup pazarlık ettikten sonra seksen yedi bin
marka razı oldular. Duka, Venedikliler ve haberciler bu alımsatı
mı yapacaklarına yemin ettiler. Duka :filo yapımına başlamak için
yirmi beş bin mark16 pey akçesi istedi. Haberciler, Fransa'ya ken
dileriyle beraber haberci göndermesi, yirmi beş bin markın onla
ra hemen ödeneceği cevabım verdiler. Bundan sonra, izin alıp
memleketlerine döndüler; duka onlarla beraber yirmi beş bin markı
almak üzere Venedikli büyük birini gönderdi.
14 Enrico Dandolo, Mısır'a yapılması kararlaştınlan dördüncü haçlı seferinin
Konstantinopolis'e yapılmasma sebep olmuş ve Latin imparatorluğunun kurulma

sına büyük ölçüde yardım etmiştir.
15"
••• quatre-vint-cinc mille marcs. " Bak. Vıllehardouin, V.
16 Et alors emprunterent li message cine mil marcs d'argent en la vile, .et si
"
les baillerent le duc por comencier le navile. " Bak. Villehardouin, VI.
VII. Duka, bütün Venedik topr�ğmda, hiçbir Venediklinin ti

caret yapmaya cüret etmemesi, herkesin filo yapımına yardım et
mesi emrini ilan etti; emir yerine getirildi . Böylece eşi görülmemiş,
muhteşem bir filo yapımın a başlandı.
VIII. Haberciler Fransa'ya dönünce, döndüklerini bildirdiler.

Bütün haçlı baronlara Corbie'de toplanmaları emri verildi . Baron
lar bir araya gelince, haberciler olam anlattılar. Baronlar bunu du
yunca, çok sevindiler, onları yaptıklan iş için övdüler, Venedik
dukasmm habercilerine de çok itibar ettiler. Habercilere Cham
pagne kontu ile Foulques'un bıraktığı paralar teslim edildi. Yirmi
beş bin markı tamamlamak için Flandre kontu da para verdi. is
tenilen para Venedik dukasmın habercisine verildikten sonra, mem
leketine kadar beraber gitmek üzere iyi bir m uhafızla yola çıkarıldı.
IX. Her taraftaki haçhlara Paskalyada yola çıkmaları

Pentecôte17 ile ağustos ayı arasmda Venedik'de mutlaka bulunma
ları haberi verildi . Paskalyadan sonra bütün haçWar Venedik'de
toplandılar. Analar, babalar, kız kardeşler, erkek kardeşler, eşler,
çocuklar gidenlerin arkasından yas tuttular.
X. Hacılar Venedik'de toplamp, fevkalade bir şekilde yapılmış

filoyu, muhteşem gemileri, koca kalyonlan, atların bindirileceği
yük gemilerini, kadırgaları ve şehrin zenginliğini görünce pek şa
şırdılar. Hep beraber şehre yerleşemeyeceklerini anlayınca, Yene
dik'den bir fersah uzaktaki ve etrafı denizle çevrili San Nicola
adasmda18 oturmayı düşündüler. Hacılar adaya gidip çadıriarım
kurdular ve yerieşebildikleri kadar yerleştiler.
XI. Venedik dukası bütün hacılarm geldiklerini görünce, Ve

nediklileri çağırdı. Venedikliler geldikten s9nra, duka yarısının,
hacılada beraber gemilere binrnek için hazırlanmaları emtini ver
di . Venedikliler bunu duyunca, bazıları sevindiler, bazıları gide
meyeceklerini söylediler. Aralarmdan yarısının nasıl seçileceği
hususunda da anlaşamayacaklardı . Kur'a çekmeye karar verildi .
17 Paskaiyadan elli gün sonraki yortu.

18
Adriyatik denizinde, Venedik yakınında bir ada.
İkişer ikişer muından iki top yapıp bunlardan birinin içine bir kur'a
pusulası koyarak bunları papaza verdiler. Papaz önce takdis edi
yor, sonra iki Venedikliye muından birer top veriyordu. İçinde kur'a
pusulası olan topu alan sefere çıkmaya razı oluyordu. Böylece kur'a
çekildi.
Hacılar San Nicola adasına yerleştikten sonra, Venedik du

kası ile Venedikliler gidip konuştular ve gemi hazırlamak için üze
rinde mutabık kaldıkları paranın ödenmesini istediler. Duka, ha
bercileri vasıtasıyla dört bin şövalye ile bu şövalyelerin eşyasını ve
yüz bin piyadeyi alacak kadar gemi istemekle iyi etmediklerini söy
ledi. Bu dört bin şövalyenin ancak bin kadarı vardı, ötekiler baş
ka limanlara gitmişlerdi, yüz bin piyadenin de ancak elli veya
altmış bini oradaydı. "Şimdi, dedi duka, anlaşma şartlarını yeri
ne getirmenizi istiyoruz".
Haçlılar bu sözleri duyunca, aralarında konuştular; her şö

valyenin dört mark vermesi, at başına dört, süvari başına iki mark
verilmesi hususunda anlaştılar, en az veren bir mark verecekti. Bu
paraları topladıktan sonra Venedikl.ilere verdiler. Ödenecek elli bin
mark daha kaldı.
Duka ile Yenedikillerin hacıların bütün borçlarını ödemedik

lerini görünce canları sıkıldı. Duka- hacılara şöyle dedi:
"Efendiler, bize karşı iyi davranmadınız. Habereileriniz benim

le ve halkımla anlaştıktan sonra bütün toprağımda ticareti yasak
edip bu filonun hazırlanmasına yardım edilmesi emrini verdim.
Bütün tüccarlar devaınlı olarak bu işte çalıştılar ve geçen bu bir
buçuk sene içinde hiçbir kazançları olmadığı gibi kayıpları büyük
oldu. Bu yüzden adaıniarım da ben de borcunuz olan parayı öde
menizi istiyoruz. Ödemezseniz, bilin ki, bu adadan dışarıya adım
attırmadığımız gibi ne yiyecek ne de içecek veririz".
Duka akıllı uslu bir adamdı, bu yüzden onlara yetecek kadar

yiyecek içecek götürülmesine göz yumdu.
XTI. Kontlarla haçlılar dukanın söylediği sözleri duyunca çok

müteessir oldular. Aralarında yeniden para topladılar ve varlıklı
bildiklerinden ödünç para aldılar. Bunları Venediklilere verdik-
ten sonra ödenecek otuz altı bin mark daha kaldı . Kötü durumda
olduklarım, ordunun bu para topla � a yüzünden çok fakir düştü
ğünü, borçlarını ödemek için artık para bulamayacaklarını, or
dunun masrafını ancak kaldırabileceklerini söylediler. Duka bütün
borçlarını ödeyemeyeceklerini, zor durumda olduklarını anlayın
ca, adamlarıyla konuşup şöyle dedi:
"Efendiler, bu adamları memleketlerine gönderirsek, bundan

böyle kötü ve hilebaz tanınırız. Gidip konuşalım ve bu otuz altı
bin markı kendilerine düşecek ilk kazançlarından ödemeyi kabul
ederlerse, sefere çıkacağımızı söyleyelim!'
Venedikliler dukanın teklifini kabul ettiler. Kalkıp hacıların

oturduğu yere gittiler. Onlarla duka konuştu: "Efendiler, halkım
la şöyle bir karara vardık: eğer borcunuz olan bu otuz altı bin markı
ilk zaptedilen yerde ödemeye dürüstçe söz verirseniz, sizi sefere
çıkaracağız".
HaçWar bu konuşmayı dinledikten sonra pek sevindiler, se

v inçten dukanın ayaklarına kapandılar. Dukanın isteğini seve se
ve yapacaklarına dair samimiyetle söz verdiler. Gece şenlik yaptılar�
öyle ki, en fakirler bile çadırlarının içinde, dışında mızraklarının
ucuna koc·aman meşaleler taktılar, ordu alev alev yamyormuş gi
bi oldu.
Xlll . Bundan sonra duka gelip şöyle dedi: "Efendiler, kış geldi
çattı, artık sefere çıkamayız, kabahat benim değil, hazırlanabil
seydiniz yola çoktan çıkmış olurduk. Bununla beraber daha iyi bir
şey yapabiliriz. Buraya yakın Zara19 adında bir şehir var. Bu şehir
halkı bize çok zarar verdi, ben de adamlarmi da elimizden gelirse
intikamımızı almak arzusundayız. Eğer ban.a inanırsamz, bu kış
Paskalyaya kadar bu şehirde kalalım, sonra filomuzu hazırlar, Tan
rı'nın izniyle sefere çıkarız. Zara çok zengin ve bolluk içinde bir
şehirdir!".
Baronlarla haçlıların ileri gelenleri dukanın teklifine rıza gös
terdiler, fakat mühim şahıslar hariç, ordu bu kararı öğrenemedi.
19 Dalmaçya'da bir şehir. ' 'Li rois de Ungrie si nos tolt Jadres en Esclavonie,
qui est une des plus forz citez del monde " Bak. Villehardouin, XIII .
...
Hep beraber filoyu hazırlayıp denize açıldılar20• Her yüksek rüt

belinin kendisi ve adamlan için bir gemisi ve atlannı taşıyan bir
yük gemisi vardı . Venedik dukasının hepsi kendi hesabına ait ol
mak üzere elli kadırgası mevcuttu . Dulcanın içinde bulunduğu gemi
kıpkırmızıydı, üzerine kırmızı atlastan bir çadır kurulmuştu; ça
dırın önünde dört gümüş borazanla trampetler çalınıyor, şenlik
yapılıyordu . Bütün büyük şahsiyetler, din adamlan küçük büyük
herkes yola çıkarken o kadar sevinçliydi ki, bu kadar büyük bir
sevinç, bu kadar mükemmel bir filo ne görülmüş ne de işitilmiştir.
Hacılar gemi köşklerine bütün rabipleri çıkarttılar, rahipler �ni
Creator Spiritus ilahisini söylediler. Küçük büyük herkes duydu
ğu heyecandan ve sevinçten ağladı .
Filo, kalyonlar, fevkalade gemiler ve sefinelerle Venedik lima

nından hareket ederken görülen manzarayı dünya kuruldu kuru
lalı kimse seyretmeıniştir. Gümüşten, tunçtan aşağı yukarı yüz çift
borazan gemiler hareket ederken çalıyordu , trampetler, davullar,
öteki çalgılada fevkruade bir şeydi bu . Denize açılıp yelkenleri fo
ra ettikleri, sancaklarla bayraklan gemilerin üstüne çektikleri za
man denizin yüzü sevinç içindeki gemilerle dolup taşmış gibiydi .
Böylece, gide gide Pola21 adında bir şehre vardılar. Sahile ya
naşıp yorgunluk çıkardılar; burada dinlenecek ve yiyecek satın ala
cak kadar kaldılar. Tekrar yola koyuldular. Yola çıkarken
duydukları sevinç daha da büyümüştü, şehir halkı bu manzara
dan pek şaşırdı . Haklı olarak bu kadar güzel, bu kadar mükem
mel bir filonun hiçbir memlekette görülmediğini söylediler.
XIV. Venediklilerle hacılar yol alıp, Saint Martin bayramı ge

cesi Zara'ya vardılar. Zara şehri halkı, bu gemilerle bu koca filo
nun geldiğini görünce, dehşete kapıldı . Şehrin kapılarını kapatıp,
kendilerini müdafaa edebilmek için silc1hlandılar. Duka, herkes
silahlandıktan sonra, ordunun i leri gelenlerine şöyle dedi: "Efen
diler, bu şehir bana ve halkıma çok zarar verdi; intikamımı alaca-
20
et ce fu as octaves de la feste saint Remi en l'an de l'incamation Jesu
"• • •
Crist mil deus cenz anz et deuz." Bak. Villehardouin, XVI.

21
İstriya yanmadasında bir şehir.
ğım. Bana yardım etmenizi rica.;ederim". Baronlarla yüksek

rütbeliler seve seve yardım edeceklerini söylediler.
Zaralılar Venediklilerin kendilerinden nefret ettiklerini bili

yorlardı. Roma'dan, kendileriyle savaşacak veya kendilerine za
rar verecek olanların aforoz edileceklerine dair bir mektup temin
etmişlerdi. Bu mektubu haberciler vasıtasıyla oraya gelmiş bulu
nan duka ile hacılara gönderdiler. Haberciler ordunun bulundu
ğu yere gelince, mektup duka ile hacıların önünde okundu. Mektup
okunduktan sonra, duka, papa aforoz edecek diye bu şehir hal
kından intikamını almaktan vazgeçmeyeceğini söyledi. Bunun üze
rine haberciler çıkıp gittiler.
Duka baronlarla tekrar konuşup şöyle dedi: "Efendiler, papa

aforoz edecek bile olsa, hiçbir şekilde onlardan intikam almaktan
vazgeçemeyeceğimi biliniz!" Baronlardan kendisine yardım etme
lerini rica etti. Kont Simon de Montfort ile Enguerrand de Bove
hariç, diğerleri yardım edeceklerini bildirdiler. Bu ikisi papanın
emrine karşı gelmeyeceklerini, aforoz edilmek istemediklerini söy
leyip, hazırlıklarını yaparak kışı geçirmek üzere Macaristan'a
gittiler.
Duka ·baronların kendisine yardım edeceklerini anlayınca, şeh

re hücum etmek için harp araçlarını hazırlattı. Halk bunu görün
ce dayanamayacaklarını aniayıp aman diledi ve şehri teslim etti.
Hacılada Venedikliler şehre girdiler ve aralarında bölüştüler, ya
rısım hacılar, yarısını Venedikliler aldılar.
XV. Venediklilerle alt tabakadan bazı hacılar arasında bir ge

ce yarım gün süren büyük bir çatışma oldu; Bu çatışma o kadar
büyük oldu ki, şövalyeler güçlükle bastırabildiler. Bastırdıktan son
ra da uzlaştırdılar, bir daha aralarında geçiılısizlik olmadı. Bun
dan sonra haçWarın ileri gelenleriyle Venedikliler şehri zaptettikleri
için aforoz edilmiş olmalarından söz açtılar; ıpeseleyi düşünüp ta
şındıktan soıira Roma'ya affedilmeleri için haberci göndermeye ka
rar verdiler. Soissons piskoposu ile Robert de Bove'u, bütün
hacılada bütün Venediklilerin affedildikleri:iıe dair papadan bir
mektup temin etmeleri için yola çıkardılar. Mektubu aldıktan son-
ra, piskopos hemen döndü; Robert de Bove onunla beraber dön

medi, Roma'dan ayrılıp denize açılarak gitti.
XVI. Haçlılada Venedikliler kışı Zara'da geçirirlerken, çok
masrafa girdiklerini düşünerek aralannda, ne Babilon'a, ne İsken
deriye'ye ne de Suriye'ye gidebileceklerini söylediler, zira ne yiye
cekleri vardı ne de ellerinde avuçlarında kalmıştı. Kışı geçirmek
ve filoyu kiralamak için hemen hemen bütün paralarını sarfet
nıişlerdi.
XVII. Venedik dukası hacıların huzursuz olduklarını görerek
şöyle dedi: "Efendiler, Yunanistan'da çok zengin ve bolluk içinde
bir toprak vardır; eğer akla yakın bir sebep bulabilirsek, oraya gi
der, ihtiyacımız olan şeyleri temin eder, hazırlarup sefere çıkabi
liriz".
Marki ayağa kalkıp konuştu: "Efendiler, geçen sene Noel'de
Almanya'da, imparatorun saraymda bulunuyordum. Orada Al
manya imparatorunun kansının22 kardeşi olan genç bir adam gör
düm. Bu delikanlı Konstantinopolis imparatoru İsaakios'un23
oğluydu24• İsaakios'un kardeşi25 ihanet etmek suretiyle Konstan
tinopolis imparatorluğunu ele geçirmişti. Bu genç adamı yammı
za alabilirsek, Konstantinopolis'e gidip erzakımızı ve ihtiyacımız
22 İrene, Aleksios IV 'un kardeşi, imparator Philippe de Souabe'm karısı.

23 İsaakios II Angelos, Doğu Roma imparatoru (1185-1195 ve 1203-1204), kar
deşi Aleksios m tahtı ele geçirerek gözlerini oydurmuştur. Latinleriıı Konstanti
nopolis'i zaptetmelerinden sonra tekrar imparator olup oğlu Aleksios IV ile hüküm
sürmüşse de, kardeşi Aleksios m•un damadı Murzuphlos tarafından oğluyla be
raber katledilmiştir.
24 Aleksios IV Angelos, Bizans imparatoru (1203-1204), dördüncü haçlı sefe
rinde Latinlerin yardıınmı sağlayarak Konstantinopolis zaptedildikten sonra ba
bası İsaakios II Angelos ile beraber tahta çıktı. Murzuphlos tarafından boğduruldu.
25 Aleksios m Angelos, Bizans imparatoru (1195-1203), kardeşi İsaakios II'u
devirerek tahtı ele geçirmiş, Latin imparatorluğunun kurulmasından sonra Kons
tantinopolis'den kaçmıştır.
''A eel tens, ot un empereor en Constantinople qui avoit iı nom İsaac; et si avoit
un frere qui avoit iı no m Alexis, que il avoit rachate deprison de Turcs. Icil Alexis
si prist son frere l'empereor; si li traist les yeuz de la teste, et se fit empereor en
tele traison ... " Bak. Villehardouin, XV.
olan başka şeyleri temin edebiliriz, çünkü imparatorluğun hakiki

varisi odur",
(Yazar burada XII. yüzyılın ikinciyansında Konstantinopolis'de

meydana gelen hadiseleri, saray entrikalarını, hileleri, cinayetleri
anlatıyor. )
XXX . Haçlılar, delikaniıyı getirtmek için, iki şövalyeyi güzel
ce hazırladıktan sonra Almanya' ya gönderdiler26• Delikanlıya, yan
larına gelmesini, hakkını elde etmesi için yardım edeceklerini
bildirdiler.
Haberciler, delikanlının bulunduğu Almanya imparatorunun

sarayına varınca, getirdikleri haberi verdiler. Delikanlı bunu öğ
renince çok sevindi, habercileri ağırladı ve kız kardeşinin kocası
olan imparatora danışacağını söyledi. İmparator delikaniıyı din
ledikten sonra, talihinin açıldığını, gitmesini, Tanrı'nın ve haçlı
ların yardımı olmadan hakkı olan mirası ele geçiremeyeceğini
bildirdi.
XXXI . Delikanlı, imparatorun verdiği fikrin iyi olduğunu an
ladı. İyice hazırlandıktan sonra haberellerle beraber yola çıktı. De
likanlıyla habercilerin Zara'ya vasıl olmalarından önce, Paskalya
geçmiş olduğu için filo Korfu adasına gitmişti. Bununla beraber
filo Korfu adasına giderken haberellerle delikanııyı beklemek üzere
iki kadırga bırakıldı. Hacilar, genç adamla haberciler gelinceye ka
dar Korfu adasında kaldılar. Genç adamla haberciler Zara'da ken
dilerini bekleyen iki gemiyle denize açılıp Korfu' ya geldiler. Hacılar
delikanhmn geldiğini görünce karşılamaya çı)pp selamladılar, izaz
ve ikramda bulundular. Delikanlı mühim şahısların ve orada bu
lunan bütün ordunun kendisine itibar ettiklerini görünce son de
recede sevindi. Derken, marki ilerledi, genç· adamı alıp çadırına
götürdü.
XXXII . Bütün büyük baronlarla Venedik dukası, markinin ça
dırında toplarup şundan bundan bahsettiler. Genç adama, kendi-
26 Vil!ehardouin'e göre, haçlılann yardımını isternek üzere Aleksios, Bonifa�

cio di Monferrato'ya haberci gönderir. Seferi hazırlayanlardan rahip Foulques da
bu sıralarda ölür. Bak . Vıllehardouin, XV.
sini imparator yapıp başına Konstantinopolis'de taç giydirirlerse,

karşılık olarak ne yapacağını sordular. Delikanlı ne isterlerse ya
pacağı cevabında bulundu. Orduya iki yüz bin mark vereceğini,
filonun bir yıllık masrafını üzerine alacağını, onlarla beraber, bü
tün imkanlarını kullanarak sefere çıkacağını, mukaddes toprakta
bakımı kendisine ait olmak üzere ömrünün sonuna kadar on bin
asker bulunduracağını27 ve Konstantinopolis'den ayrılıp sefere çı
kacak her kişiye bir yıllık erzakını vereceğini söyledi.
XXXIII. Ordunun bütün baronlanyla Venedikliler çağırıldı

lar. Hepsi bir araya gelince, Venedik dukası ayağa kalkarak ko
nuştu: "Efendiler, eğer tasvip ederseniz, Konstantinopolis'e gitmek
için makul bir sebebimiz var; imparatorluğun hakiki varisi bizim
le beraber". Konstantinopolis'e gitmeye razı olmayanlar vardı:
"Haydi canım.! Konstantinopolis'de ne yapacağız? Biz Mukaddes
Toprağa gideceğiz. Babilon'a veya İskenderiye'ye gitmek tasavvu
rundayız, filo bir yıl için bizimdir, yılın yarısı geçti bile!" diyor
lardı. Bazıları da aksine: "Elimizde ne yiyecek içecek, ne para pul
var, Babilan'da veya İskenderiye'de ne yapacağız? Oraya gidip aç
lık!_an ölmedense, gitmeden evvel böyle bir fırsattan faydalanarak
erzak ve para temin etmek daha iyidir. Genç adam bizimle gelme
yi, filomuzun da bir yıl için masrafını üzerine almayı taahhüt edi
yor!" diye cevap veriyorlardı.
Monferrato markisi Konstantinopolis'e gidebilmek için çaba

layıp duruyordu, çünkü imparatorluğa sahip çıkan Konstantino
polis imparatorundan kendisine yaptığı bir kötülüğün intikamını
almak istiyordu.
(Bonifacio'nun kardeşi Corrado di Monferrato'nun Konstan

tinopolis sarayı ile çatışma/an, Suriye'deki savaşlan.)
27 Almanya kralının ve Aleksios'un Almanya'dan gelen habercileri getirdikle

ri haberleri ve Aleksios'un tekliflerini söylüyorlar. "Et il ses cors ira avec vos en
la terre de Babiloine, ou envoiera, se vos cuidiez que mieuz sera, iı toz dix m il ho
mes iı sa despense. Et cest servies vos fera par un an; et iı toz les jorz de sa vie tieiı
dra cinq cens chevaliers en la Terre d'outremer au suen, qui garderont la Terre."
Bak. Villehardouin, XIX.
XXXIX . Venedik dukası baronlara Konstantinopolis'e gitmek

1
için iyi bir fırsat yakaladıkl arını, bunu kendisinin de istediğini söy
leyince, bütüri baronlar razı oldular. Bundan sonra piskoposlara
oraya gitmenin günah olup olmayacağını sordular. Piskoposlar gü
nah olmak şöyle dursun takdir edilecek bir şey olduğunu söyledi
ler. Yanlarmda mirasdan mahrum edilen hakiki varis olduğuna
göre, hakkına sahip olmasma ve düşmanlarmdan intikam alma
sına yardım edebilirlerdi . Genç adama, daha önce verdiği sözleri
tutacağma dair azizler üzerine yemin ettirdiler.
XL. Bütün hacılada Venedikliler Konstantinopolis'e gitmek

hu8usunda anlaştılar. Filolarını düzenleyip gidecekleri yolu tayin
ettikten sonra denize açıldılar28•
Abidos29 adındaki bir limana vardılar. Bu liman Konstanti

nopolis'den aşağı yukarı yüz fersah uzaktaydı. Bu, Çanakkale Bo
ğazı ağzında, Tru va'nın bulunduğu limandı. Çanakkale'den
yukarıya doğru yol alarak Konstantinopolis'e bir fersahlık b i! ye
re geldiler30• Bütün gemiler bir araya gelinceye kadar burada bek
lediler. Gemileri öyle süsleyip püslediler ki, seyrine doyum
olmuyordu�
Konstantinopolis halkının böyle güzel bir filoyu görünce par

ınağı ağzında kaldı. Bu harikayı seyretmek için surların, evlerin
üstüne çıkmışlardı. Filodakiler ise hem enine hem boyuna koca
man olan şehrin azametine bakıp şaşkına döndüler. Sonra ileriye
geçip Marmara'da Khalkedon'a31 yanaştılar...
28 "Einsi se partirent del port de Corfou la veille de Pentecoste qui fu mil et

deus cens anz et trois apres l'incarnation Nostre -Seignor Jesu-Crist." Bak. Ville
hardouin, XXV.
29 Abidos, Çanakkale'ye 8 km. mesafede, Nağra burnu doğusunda eski bir şehir.
HaçWar bu limanda, bütün gemilerini bir araya toplayabilınek için sekiz gün
kaldılar. Bak. Villehardouin, XXV.
30 " il vindrent, la veille de la saint Jehan-Baptiste, en juin, iı Saint-Estiene,
•••
iı un e abbai"e qui ere iı trois lieues de Constantinople.' ' Bak. Villehardouin, XXVI.
31 Kadıköy.
XLI. Konstantinopolis imparatoru bunu duyunca, haberciler

göndererek32 neden orada bulunduklarını, oraya niçin gelmiş ol
duldarını sordu ve eğer altın, gümüş istiyorlarsa seve seve gönde
receğini bildirdi . Haçlıların ileri gelenleri bunu duyunca, habt;r
cilere ne altın ne de gümüş istediklerini, imparatorun tahtı ter
ketmesini arzu ettiklerini, çünkü tahtı haksızlıkla ele geçirmiş
olduğunu, hakiki: varisin, imparator İsaakios'un oğlu Aleksios'
un kendileriyle beraber bulunduğunu söylediler. Bunun üzerine,
haberciler imparatorun böyle bir şeyi asla yapmayacağını bildire
rek çıkıp gittiler.
Venedik dukası baronlarla konuşarak şöyle dedi: "Efendiler,
bu delikaniıyı on kadırga vererek, mütareke yoluyla, Konstanti
nopolis'e yollayalım, onunla beraber göndereceğimiz adamlarımız
şehir halkına delikaniıyı efendileri olarak tanımak isteyip isteme
diklerini sorsunlar". Yüksek rütbeli haçlılar bu fikri tasvip ettiler.
On kadırga hazırlandı . Genç adamla silahlı birçok asker yola çı
karıldı . Şehrin surlarma kadar kürek çekerek, bir aşağı bir. yuka
rı dolaştılar. Halka delikaniıyı göstererek adının Aleksios
olduğunu, efendileri olarak tamyıp tammadıklarını sordular. Şe
hir halkı bu adaını tanımadığını, kim olduğunu da bilmediğini bil
dirdi . K.adırgadakiler onun eski imparator İsaakios'un oğlu
olduğunu söyledilerse de, surların içindekiler tanımadıklarını tek
rarladılar. Bu on kadırga :filonun yanına döndü, aldıkları cevabı
söylediler.
Bütün ordunun, küçük büyük herkesin silahlanması emri ve

rildi . Silahianma işi bittikten sonra günah çıkarıp ayin yaptılar,
zira Konstantinopolis'e yanaşabileceklerinden çok şüphe ediyor
lardı . Sonra taburlar, gemiler, yük gemileri ve kadırgalar hazır
landı . Şövalyeler, atlarıyla yük gemilerine girdiler ve yola
koyuldular. �ağı yukarı yüz çift kadar gümüşten ve tunçtan bo
razanla pek çok davul ve trampet çalındı .
XLII. Şehir halkı bu kocaman filoyla bu büyük orduyu görüp,

borazanlarla davulların velvelesini duyunca, silahlanıp evlerin ve
32 İmparator Aleksios Üsküdar saraymda bulunan kontlarla baronlara bir ha

berci ile mektup göndermiştir. Bak. Villehardouin, XXIX.
şehir kulelerinin üstüne çıktılar. Yerin göğün titrediğini zanneti

ler, deniz ge�erle örtülmüş gibiydi. Bu sırada imparator, kıyıla
rı koruyabilmek için bütün askerini sahile getirtmişti.
XLID. Haçlılada Venedikliler karşı sahile gelmiş silahlı Rum
ları görünce, aralarmda konuştular. Venedik dukası askerleriyle
beraber başta gideceğini ve salıili Tanrı'nın izniyle ele geçireceği
m söyledi. Gemilerini, kadırgalarını ve yük gemilerini harekete
hazırlayıp, kendisi ordunun başına geçti. Salıili Rumlardan temiz
lemek için okçularını çıkartınada kullanılacak sefinelerin ön ta
rafına yerleştirdiler. Yerlerini bu suretle aldıktan sonra sahile doğru
ileriediler.
Rumlar hacılarm kendilerinden korkarak sahile çıkmaktan
vazgeçmeyeceklerini aniayıp yaklaşmakta olduklarını görünce, ür
küp geri çekildiler ve filo sahile yanaştı. Gemiler sahile yana
şmca, şövalyeler atıarına binerek yük gemilerinden ayrıldılar.
Sefineler o tarzda yapılmıştı ki, yanlarmda yükleme ve boşaltma
için açılır kapaklar vardı. Bu kapaklardan sahile bir köprü uzatı .
lır, şövalyeler buradan atiarına binmiş olarak çıkarlardı.
Rumlar, geriye çekildikten sonra, bütün ordunun karaya çık
tığını göfİ:İnce, perişan oldular. Müdafaa için sahile gelmiş Rum
lar, kendileri orada oldukça ne kadar kalabalık olurlarsa olsunlar
hacılarm asla karaya çıkamayacaklarını söyleyerek imparatora
övünmüşlerdi. Şövalyeler setinelerden çıktıktan sonra, Rumları ko
valamaya başladılar ve şehrin hemen ucundaki bir köprüye kadar
sürdüler. Bu köprünün üstünde bulunan bir kapıdan geçerek Rum
lar Konstantinopolis şehrine kaçtılar. Haçlılar Rumları püskürt
tükten sonra geri dönüp aralarmda konuştular. Venedikliler,
limana sokmazlarsa, gemilerinin emniyette olmayacağını söyledi
ler; �oyu limana sokmaya karar verdiler.
Konstantinopolis limanı demirden kalın bir zincirle s*ı sıkı
ya kapatılmıştı. Bu zincirin bir ucu şehre bir ucu !imanın öbür ta
rafındaki Galata kulesine33 bağlıydı. Kule hem çok muhkemdi hem
de içindeki askerlerle çok kolay müdafaa edilebilirdi.
33 Haliç'i kapatan zincirin ucu VI. yüzyılın sonlarmda Tiberios II. zamanın
da deniz kenarmda inşa ettirilen ve Kastellion ton Galatou denilen borca bağlıydı.
XLIV. Büyüklerin kararıyla kule kuşatıldı ve zorla zaptedil

di. Bu sırada, zincirin bir ucundan öteki ucuna sıralanmış Rum
gemileri kulenin müdafaasına yardım ediyorlardı. Kule zaptedi
lip zincir kırıldıktan sonra haçlı :filosu limandan içeriye girdi ve
bu suretle emniyete alınmış oldu. Limandaki Rum kadırgalan, ge
mileri ele geçirildi. Bütün gemiler limanda emniyete alındıktan
sonra bütün hacılada Yenedildiler bir araya geldiler ve şehre nasıl
taarruz edeceklerini müzakere ettiler. Fransızlar karadan, Vene
dikliler denizden saldıracaklardı. Venedik dukası gemilerinde alet
edevat ve merdiven yaptırtıp surlara bunlarla taarruz edeceğini
söyledi.
Böylece şövalyelerle diğer hacılar silahlandılar; sonra oraya
aşağı yukarı iki fersahlık bir yerdeki bir köprüye34 doğru yürüdü
ler. Konstantinopolis'e gitmek için bu köprü hariç, hiçbir yer dört
fersahtan daha yakın değildi. Köprüye vardıklarında, Rumlar da
geldiler ve geçmelerine mani olmaya çalıştılar ama hacılar onları
savaşarak püskürttük.ten sonra geçtiler. Şehirde, haçWann ileri ge
lenleri imparatora ait Blakhema35 sarayının önüne36 çadırlarını
kurup yerleştiler. Bu saray şehrin tepesindeydi.
Venedik dukası fevkalade harp araçları yaptırttı. Gemilerin
yelkenlerini taşıyan en az otuz kulaç boyundaki direkleri aldırtıp
sağlam halatiada sereniere bağlattı. Bunların üstüne köprüler ve
halattan parmaklıklar yaptırttı. Köprü o kadar genişti ki, silahlı
üç şövalye yan yana geçebilirdi. Duka bu köprüleri sağlamlaştıra
rak yanlarını kalın kumaşlarla, bezlerle örttürdü, taarruz için üs
tüne çıkanların atılacak oldardan sakınmalarına lüzum yoktu. Bu
upuzun köprünün yerden yüksekliği en az kırk kulaçtı. Sefinele
rin herbirinde sudara ve şehre devamlı olarak atış yapan bir man
cınık vardı.
34 İustinianos köprüsü. İmparator İustinianos tarafından aşağı yukan Eyüp

Sütlüce arasmda yaptınldığı rivayet edilen ilk Haliç köprüsü.
35 Haliç'de, Ayvansaray yamaçlarmda, Eğrikapı semtinde bulunan ve 1453 yı
lma kadar kullanılan bir imparator sarayı. Bu saraydan bugüne bazı harabeler
kalmıştır.
36 Bugünkü Eyüp tarafında.
Yenedildiler gemilerini anlattığım gibi hazırlamışlar, karadan

taarruz eden hacılar da, toplarını ve hhıancınıklarını imparator sa
rayını taş ve ok yağmuruna tutacak şekilde yerleştirmişlerdi. Şeh
rin içindekiler ise bu sırada hacılarm çadıriarına doğru ok
atıyorlardı. Sonra hacılada Venedikliler aralarmda konuşarak şeh
re ertesi gün hem karadan hem denizden hep beraber saldırmaya
karar verdiler. Ertesi sabah Venedikliler hazırlandılar ve hücuma
geçmek için gemilerini sudara en yakın yere yaklaştırdılar. Öbür
taraftan hacılar da kendi askerlerini hücuma hazırlamışlardı. Bu
sırada, Konstantinopolis imparatoru Aleksios Aziz Romanos
Kapısı37 denen kapıdan silahlı askerleriyle beraber geçerek şehir
den çıkmış ve askerlerini on yedi tabura ayırmıştı. Bu on yedi ta
burda yaklaşık olarak yüz bin süvari olduğu tahmin ediliyordu.
Bu taburların çoğunu Fransız ordugahı civarına yolladı, diğerle
rini alıkoydu. Eli silah tutan kim varsa hepsini şehirden çıkarttı
ve surlarm bir ucundan öteki ucuna, Fransız ordusuyla surlar ara
sına dizdirtti. Fransızlar kendilerini bu taburlada çepeçevre sa
rılmış görünce dehşete kapıldılar. Kendi askerlerini toplayarak
ancak yedi yüz şövalyelik yedi tabur teşkil edebildiler. Bu yedi yüz
kişiden eliisi piyadeydi.
XLV. Askerlerini bu şekilde hazırladıktan sonra, Flamlre kontu

birinci taburu istedi, birinci tabur onun emrine verildi. İkinci ta
buru Saint-Pol kontu38 ile Pierre d'Amiens; üçüncüsünü Flandre
kontunun kardeşi HenrP9 ile Almanlar aldılar. Piyadelerin süva
rilerin arkasından gitmesine karar verildi, öyle ki, üç veya dört
takım bir atlı taburu takibediyordu. Her taburun arkasından ken
di memleketlileri geliyordu. imparatorla savaşacak üç taburu ha
zırladıktan sonra, ordugahı koruyacak öteki dört tabur hazırlandı.
Ordu kumandanı olan marki artçıları alarak orduyu geriden mu
hafaza etti. Kont Louis40 diğerini, Champagne'lılar üçüncüsünü,
37 Topkapı.
38 Hugues, Saint-Pol kontu.
39 Henri d'Angre, Hainant kon tu, Baudouin de Flandre'ın kardeşi, Konstanti
nopolis imparatoru.
40 Louis, Blois kontu.
F.2
Bourguignon'lular dördöncüsünü aldılar ve bu dört taburu marki

müdafaa etti. Daha sonra at bakıcılarıyla silah taşıyabilen alıçı
lar alındı. Üstlerine örtüler, eğer halıları örtüldü, bakır kaplar,
oklavalar, merdaneler, havanlar ve çeşitli mutfak eşyası yüklendi.
Görünüşleri o kadar çirkin, o kadar korkunçtu ki, sudann dışın
da duran imparator piyadelerinin bunları görünce ödleri patladı.
Bu dört tabur etraftaki imparator taburları ordugahı ve çadırları
tahribetmesinler diye ordugahı korudular. Seyislerle ahçılar sur
diplerine sıralanmış imparator piyadelerine karşı yerleştirildi.
imparatorun piyade askerleri korkunç bir şekilde giyinmiş asker
lerimizi görünce o kadar dehşete kapıldılar ki, bizimkilerin üstü
ne yürümeye cesaret edemedikleri gibi ordugab.ımız da bu taraftan
bir hücuma uğramadı.
XLVI. Kumandaları altındaki ilk üç taburla Flandre kontu ile

Saint-Pol kontunun ve Henri'nin imparatorla çarpışmaları emro
lundu. Bu taburlara öteki dört taburun hiçbir şekilde yardım et
memeleri, ancak mahvolmakta olduklarım görürlerse harekete
geçmeleri emri verildi, çünkü ordugahın etrafındaki diğer tabur
lar tarafından kuşatılmaktan ve saldırıya uğramaktan korku
yorlardı.
Fransizlar böyle hazırlanırken, denizdeki Venedikliler de va

kit kaybetmediler. Gemilerde yaptıkları merdivenlerle ve köprü
lerle şehir surlarının üstüne kolayca çıkabilecek şekilde gemilerini
sudara yaklaştırdılar. Ok ve taş yağdırarak şiddetli bir saldırıyla
şehri ateşe verdiler. Bu suretle koca şehir yakıldı. Bununla bera
ber, az sayıda oldukları ve dayanamayacakları için oraya buraya
dağılmaya, şehre girmeye cesaret edemedikleri gibi orada da faz
la kalamadan gemilerine döndüler.
XLVII. İmparatorla çarpışacak öteki taraftaki yüksek rütbe

liler, her taburdan en akıllı uslu bilinen iki kişinin seçilmesine ka
rar vermişlerdi. Bunların her emri yerine getiriliyordu: ''Atı
mahmuzlayın!" mahmuzluyorlardı; "İlerleyin!" ilerliyorlardı. İlk
önce ilk taburun başındaki Flandre kontu imparatorun üstüne atını
sürdü. İmparator Flandre kontundan çeyrek fersah uzaktaydı v �
atlı taburları kontun bulunduğu tarafa doğru geliyordu. Diğer ta-
burun başındaki Saint-Pol kontuyla .Pierre d'Amiens yandan, bi

raz yukarıdan geliyorlardı . Üçüncü tabura kumc;ında eden Henri
de Hainant ile Almanlar arkadan ilerliyorlardı . Bütün atlara, üzer
Ierindeki örtülerden başka silah örtüleri veya ipekli kumaşlar ör
tülmüştü . Atların peşinden üç, dört, beş piyade takımı taburları
takibediyordu. O kadar muntazam ve o kadar yan yana ilerliyor
lardı ki, aralarmdan hiçbiri ileriye çıkmıyordu . İmparator bizim
kilerin üstüne dokuz taburla geliyordu . Bu taburların herbirinde
üç, dört, beş bin şövalye vardı . Flandre kontu ordugahtan iki ok
atımı kadar uzaklaşınca, müşavirleri şöyle dediler: "İmparatorla
ordugahın bu kadar uzağında çarpışmakla iyi etmiyorsunuz, zira
yardıma ihtiyacınız olursa, ordugahı koruyanlar size yardım ede
mezler. Eğer bize inanırsamz, ordugahın yakınına döner, impara
toru, çarpışmak istiyorsa, orada emniyet içinde beklersiniz".
Flandre kontu, bu tavsiye üzerine, ordugahın yakınına dön

dü . Henri'nin taburu da öyle. Saint-Pol kontu ile Pierre d'Amiens
dönmek istemediler, ovanın ortasında, askerleriyle beraber sessiz
sedasız oldukları yerde kaldılar. Saint-Pol kontu ile Pierre d'Ami
ens'in taburu Flandre kontunun geri döndüğünü görünce, ilk ta
burun başındaki Flandre kontunun utanç verici bir şey yaptığım
düşünüp şöyle dediler: "Flandre kontu geri dönüyor! Döndüğüne
göre, öncü taburu size bırakıyor. Alalım, Tanrı aşkına!" Baronlar
aralarında öncüyü almak üzere anlaştılar.
Flandre kontu, Saint-Pol kontu ile Pierre d'Amiens'in geri dön

mediklerini görünce, onlara bir haberci göndererek geri dönmele
rini rica etti . Pierre d'Amiens asla dönmeyeceği cevabını verdi .
Flandre kontu iki haberci daha göndererek, Tanrı aşkına, böyle
bir şey yapmamalarını, istenileni yerine getirinelerini tekrarladı.
Saint-Pol kontu ile Pierre d'Amiens hiçbir şekilde gerilemeyecek
lerini bildirdiler. Pierre d'Amiens ile tabur kumandanı olan Eus
tache de Canteleux bir araya gelerek şöyle dedil�r: "Efendiler, Tanrı
aşkma, atınızı sürün!" Süratle ilerlemeye başladılar ve ordunun
arkasındakiler bağırıştılar: "Bakınız, bakınız! Saint-Pol kontu ile
Pierre d'A,miens imparatora hücum etmek istiyorlar! Tanrım, Tan
rım, onları ve askerlerini koru! Bakımz! Flandre kontunun öncü
taburu onlarla beraber! Tanrım, onları selamete çıkar!" Sarayda

ki hanımlada genç kızlar pencerelere, şehirdeki insanlar, kadın
lar, kızlar surlara çıkmışlar, bu tabnda imparatora bakıyor ve
bizimkiler için meleklere benziyorlar diyorlardı. Askerlerimiz çok
güzel giyinip kuşanmışlar, atları da çok güzel örtülerle örtülmüştü.
XLVIII. Flandre kontunun taburundaki şövalyeler, Saint-Pol

kontu ile Pierre d'Amiens'in ne babasma olursa olsun geri dönme
yeceklerini görünce, kontun yanma gelip şöyle dediler: "Yeriniz
den ayrıimamakla çok ayıp ediyorsunuz. Eğer ilerlemezseniz, sizi
dinlemeyiz artık!" Flandre kontu bunu duyunca, atını mahmuz
ladı, diğerleri de atıarını mahmuzladılar ve Saint-Pol kontu ile
Pierre d'Amiens'in taburuna yetiştiler. Bundan sonra, birlikte, yan
yana ilerlemeye başladılar. Henri'nin taburu arkadan geliyordu.
İmparatorun taburlarıyla bizimkiler birbirlerine o kadar yak

laşınışiardı ki, imparatorun okçuları bizim askerlerimizin üzeri
ne, bizim okçularımız da onların üzerine ok atıyorlardı.
İmparatorla bizim taburlarımızm arasmda sadece küçük bir tepe
vardı. Tepeye bir taraftan imparatorun taburlan bir taraftan bi
zimkiler çıkıyorlardı. Bizim askerlerimizin tepeye çıktıklarını gö
rünce, imparatorla askerleri durdular ve taburlarımızm üzerlerine
saf halinde geldiğini görünce o kadar şaşırdılar ki, ne yapacakla
rını bilemediler.
Orada şaşkın şaşkın dururlarken, imparatorun Fransız ordu

gahının etrafına gönderilmiş öteki taburları geri dönüp impara
torla tepenin eteklerinde buluştular. Fransızlar imparatorun bütün
taburlarının bir araya geldiğini görünce, tepenin üstünde sessizce
. durdular ve imparatorun ne yapmak istediğini düşündüler. Üç ta
burun kontlarıyla yüksek rütbelileri, ne yapacaklarına, im.para
tor ordusunun yanına gidip gitmeyeceklerine dair bir karar vermek
üzere birbirlerine haberci yolladılar, imparator ordusuna yaktaş
mamaya karar verildi, çünkü ordugabm çok uzağındaydılar, impa
ratorun bulunduğu yerde çarpışmaya kalksalardı, ordugahı
koruyanlar onları göremeyecekler ve icabında yardım edemeyecek
lerdi. Bundan başka, kendilerinin bulunduğu yerle imparatorun
bulunduğu yerin arasında Konstantinopolis'e su temin eden bü-
yük bir kanal vardı. Kanalı ancak bqyük zayiat vererek geçebilir
lerdi. Bu yüzden imparatorun bulunduğu yere gitmemeye karar
verildi.
Fransızlar aralarmda görüşürlerken, imparator Konstantino
polis'e çekildi. Şehre girince, yanındaki bir sürü insana rağmen
bir avuç Fransızla çarpışmadığı için hanımlada genç kızlar tara
fından çok ayıplandı.
XLIX. İmparator böyle geri çekilince, hacılar çadıriarına dö
nüp sil{Uılarını bıraktılar. Gemilere ve sefinelere geçmiş olan Ve
nedikliler haber almaya geldiler ve şöyle dediler: "İnan olsun!
Runılarla çarpıştığımzı duymuş ve çok endişelenmiştik, yardımı
mza geliyorduk". Fransızlar cevap verdiler: "Tanrı'nın inayetiyle,
iyi hareket ettik. İmparatorun üstüne yürüyünce, bize saldırma
ya cesaret edemedi!" Fransızlar da Venediklilerden haber sorup
şu cevabı aldılar: "Biz şiddetle saldırdık ve surların üzerinden şehre
girerek yangın çıkarttık, çok yer yandı".
L. Fransızlada Venedikliler görüşürlerken, şehirde sesler yük
selmeye başladı. İmparatora, kendilerini kuşatan Fransızlardan
kurtarmasmı, onlarla savaşmazsa, Fransızların beraberlerinde ge
tirdikleri genç adamı bulup imparator yapacaklarını söylüyorlardı.
Ll. İmparator bunu duyunca, ertesi gün Fransızlada savaşa
cağma dair söz verdi; gece yarısına doğru, imparator götürebile
ceği kimselerle beraber şehirden kaçtı.
Lll. Ertesi sabah, şehir halkı impar.atorun kaçtığını öğrenince41
şehrin kapılanın açarak dışarıya çıktılar. Fransız ordugahma ge
lerek, İsaakios'un oğlu Aleksios'u sordular. Aleksios'un markinin
çadırmda bulunduğunu öğrendiler. Markirlin çadırına gelince,
Aleksios'u buldular. Dostlan Aleksios'u görünce pek çok sevindi
ler, baronlara teşekkür edip tebrik ettiler ve imparatorun kaçtığı-
41 Konstantinopolisliler imparator İsaakios'u hapishaneden çıkararak tahta ge

çirnıişler ve oğlu Aleksios'a haberci yollayarak durumu bUdirnıişlerdir. Bunun üze
rine aralannda Villehardouin'in de bulunduğu bir heyet gidip İsaakios ile
görüşmüştür. Bak. Villehardouin, XXXVIII.
m, şehre gidip saraya kendi saraylarıymış gibi girmelerini

söylediler.
Bundan sonra, ordunun bütün ileri gelen baronları toplandı

lar ve İsaakios'un oğlu Aleksios'u alarak sevinç içinde saraya gö
türdüler. Saraya varınca, İsaakios'u ve karısım hapishaneden
çıkarttılar. İsaakios oğlunu görünce çok sevindi, onu kucaklayıp
öptü ve orada bulunan baronlara teşekkür ettikten sonra, önce Tan
rı'nın, sonra onların yardımıyla hapishaneden kurtulduğunu söy
ledi. Altından iki taht getirildi, birine İsaakios, ötekine de oğlu
Aleksios oturtuldu . İsaakios imparatorluk tahtına kavuştu.
İmparatora şöyle dediler: "Haşmetmeap, yedi yıldır hapisha

nede olan Murzuphlos42 adında büyük bir adam var. Eğer eınre
derseniz bu adamı koyverelim". Murzuphlos hapishaneden
çıkarıldı. İmparator bu adamı naip tayin ettiyse de sonradan çok
kötülüğünü gördü. Bundan ileride bahsedeceğiz.
(Konya sultanı43, kardeşine karşı haçlı/ann yardımını isteme

ye gelirse de, red edilir. )
LIII. Baronlar Aleksios'u saraya götürdükten sonra, Fransa

imparatoriçesi denen Fransa kralımn kız kardeşinin44 sağ olup ol
madığım sordular. Sağ olduğu, şehıin ileri gelenlerinden Branas45
adında biriyle evlendiği ve oraya yakın bir sarayda oturduğu söy
lendi. Bunu öğrenince, baronlar kendisini görmeye gittiler, selam
ladıktan sonra hizmetinde bulunacaklarım vaadettiler. Kadın,
baronları çok kötü karşıladı. Konstantinopolis'e gelmiş ve Aleksi
os'a taç giydirmiş olmalarmdan çok öfkelenmişti. Onlarla konuş
mak istemiyor, tercüman aracılığıyla görüşüyordu. Tercüman
42 Aleksios V Dukas Murzuphlos, Aleksios Ili'un damadıdır.

43 Gıyaseddin Keyhusrev I, Anadolu Selçuklu sultanı, Kılıç Arslan II'ın en kü
çük oğlu.
44 Agnes de France Fransa kralı Louis VII'nin kızı, Philippe -Auguste'ün kız
kardeşidir. Doğn Roma imparatoru Aleksios ll Komnenos ile Andronikos I Kom
nenos'dan dul kalınıştır. Saray entrikalarına karışmış ve üçüncü kocası Theodo
ros Branas'ı imparator yapmak istemişse de haçlıların gelişiyle ümidini kaybetmiştir.
45 Theodoros Branas.
kadının hiç Fransızca bilmediğini s?ylüyordu. Bununla beraber,

kont Louis (kuzeni) kendisiyle konuştu.
LIV. Bir gün baronlar İsaakios ile imparator oğlunu görmek

için saraya gittiler. Baronlar saraydayken, oraya alnının ortasına
kızgın demirle haç işareti yapılmış zenci bir kral geldi. Bu kral,
şehirde, vaktiyle imparator olan Aleksios'un46istediği kadar otur
masım emrettiği fevkalade bir maiıastırda yaşıyordu. İmparator
kralın geldiğini görünce, kalkıp karşıladı, hüsnü kabul gösterdi;
baronlara sordu: "Bu adamın kim olduğunu biliyor musunuz? -
Tammıyoruz, Haşmetmeap" dediler baronlar. "Bu şehre hac ni
yetiyle gelen Nübye kralıdır". K ralla tercüman aracılığıyla konu
şup memleketinin nerede olduğunu sordular. Kral tercümanlara
kendi diliyle cevap vererek , memleketinin Kudüs'e yüz günlük bir
yerde bulunduğunu, Kudüs'e kendi memleketinden hac için gel
diğini söyledi. Memleketinden ayrılırken yamnda altmış kişi var
mış; Kudüs'e vardığında bu altmış kişiden ancak onu hayatta
kalmış. Kudüs'den Konstantinopolis'e geldiğinde ise bu on kişi
nin ikisi sağ imiş. Haccetmek için Roma'ya, Roma'dan Saint
Jacques'a47 gitmek, sonra, sağ kalırsa, Kudüs'e dönüp, orada öl
mek istiyormuş. Memleketinin bütün halkı Hıristiyanmış; bir ço
cuk doğup vaftiz edildikten sonra çocuğun alnına, kendisininki
gibi, kızgın bir demirle haç işareti yaparlarmış. Baronlar bu kralı
hayretle seyrettiler.
LV. Baronlar Aleksios'un başına anlattığım şekilde taç giydir

dikten sonra, Pierre de Bracheux'nün adamlarıyla beraber saray
da, imparatorun yanında kalmaları kararlaştırıldı. Bundan soııra
da kendilerinin nasıl yerleşecekleri tesbit edildi. Rumlar hain ol
dukları için şehirde kalmayı göze alamadılar. Limanın öbür tara
fına, Galata kulesi tarafına gidip oradaki evlere yerleştiler ve
gemilerini sahile çekip demir attılar. Şehre istedikleri zan;ıan gi
diyorlardı. Denizden gitmek istedikleri zam�n, kalyonlara bini-
46 Aleksios ID.
41 İspanya'da, Santiago de Compostela adında Hıristiyanlarca mukaddes bili
nen bir hac şehridir.
yorlar, atla gitmek istedikleri zaman da köprüden geçiyorlardı.

Böylece, hep beraber yerleştikten sonra, Fransızlada Yenedildiler
şehir surlarmdan elli kulaç yıktırmaya karar verdiler, zira şehir
halkının kendilerine karşı ayaklanmasından korkuyorlardı.
LVI . Bir gün bütün baronlar imparatorun sarayında toplan

dılar ve imparatordan anlaşma şartlarını yerine getirmesini iste
diler. İmparator şartları yerine getireceğini, fakat daha önce taç
giyrnek istediğini söyledi. Hazırlıklarını yaptıktan sonra taç giy
dirmek için bir gün tesbit ettileı-48• Tesbit edilen günde Aleksios,
babasının rızasıyla, tacıni giydi. Bundan sonra baronlar alacak
Iarını istediler. İmparator mümkün olam vereceğini söyledi ve yüz
bin mark verdi. Venedikliler bu yüz bin markın yarısını aldılar,
çünkü ele geçirilen şeylerin yarısını alabileceklerdi. Kalan elli bin
marktan, Fransızların filo borçları olduğu için, otuz altı bin mark
ödendi. Hacılara kalan yirmi bin marktan da sefer için borç ve
renlerin alacaklan iade edildi.
LVII. İmparator baronları çağırıp, Konstantinopolis'den baş

ka bir şehre sahip olmadığını, bunun da pek az bir şey getirdiğini
söyledi, zira kendisine ait olması gereken bütün şehirlerle şatolar
amcasının49 elinde bulunuyordu. İmparator baronlardan kendisi
ne, civar toprakları zaptetmek için yardım etmelerini, bu takdir
de onlara hissesinden yine seve seve vereceğini bildirdi. Baronlar
bunu yapacaklarını ve isteyenlerin katılmasını söylediler. Ordu
nun en az yarısı Aleksios ile beraber gitti. Öteki yarısı alacakları
nı almak için Konstantinopolis'den ayrılmadı. İsaakios baronlara
alacaklarını vermek için kaldı.
Aleksios bütün orduyla beraber gidip yirmi şehirle kırk küsur

şatoyu zaptetti. Öteki imparator, amcası olan Aleksios durmadan
ileriye doğru kaçıyordu . Fransızlar Aleksios ile beraber en az üç
ay kaldılar.
48 .li noviaus emperere seroit encoronez iı la feste monseignor saint Pierre,

"• •
entrant august." Bak . Villehardouin, XL.

49 Aleksios III.
Aleksios bu akınları yaparken, �onstantinopolisliler suru es

kisinden daha sağlam, daha yüksek inşa ettiler. Alacaklarını al
mak için kalmış olan baronlar İsaakios'un hiçbir şey ödemediğini
görünce, Aleksios ile gitmiş olan öteki baronlardan, İsaakios'un
borcunu ödemediğini söyleyerek, Toussaint bayramına50 kadar hep
beraber dönmelerini istediler. Baronlar bunu öğrenince, impara
tora geri döneceklerini bildirdiler. İmparator bunu duyunca ken
disinin de döneceğini söyledi, çünkü bu Rumiara güvenemiyordu.
Konstantinopolis'e döndüler. İmparator sarayına gitti, hacılar da
limanın öbür tarafındaki evlerine.
LVIII . Bundan sonra, kontlar, yüksek rütbeliler, Venedik du
kası ve imparator bir araya geldiler. Fransızlar imparatordan ala
caklarını istediler. İmparator şehri ve şehir halkını geri aldığını,
borcunu ödeyeceğini, bunun için kendisine bir zaman tanımaları
m, bu zaman zarfında alacaklarını vermeye çalışacağını söyledi.
istenilen zaman tanındı, fakat sonunda imparator hiçbir şey öde

medi. Baronlar yeniden alacaklarını istediler. İmparator tekrar bir
müddet talep etti. Bu müddet de verildi. Bu sırada, adamları, halkı
ve hapishaneden çıkarttığı Murzuphlos gelerek şöyle dediler: ':ı\h!
Haşmetm�ap, onlara çok para verdiniz, artık vermeyin! Borcunuz
dan tamamen kurtuldunuz, o kadar çok verdiniz ki! Gitsinler bu
radan, memleketinizden kovun onları".
Aleksios bu sözlere kandı, hiçbir şey ödemedi. Verilen müd
det dolup, Fransızlar imparatorun borcunu ödemediğini görünce,
bütün kontlarla ordunun ileri gelenleri toplanarak imparator sa
rayına gittiler ve yeniden alacaklarını istediler. İmparator hiçbir
şekilde ödemeyeceğini söyledi. Baronlar da ödemezse, malını mül
künü zaptedeceklerini, alacaklarını bu suretle alacaklarım bil
dirdiler.
LIX . Bu konuşmadan sonra, baronlar saraydan çıkıp gittiler

ve evlerine döndüler. Ne yapacaklarını düşÜnüp karar verdiler.
İmparatora borcunu ödemesi için yeniden iki şövalye gönderildi.
so ı kasımda kutlanan azizler bayramı.

İmparator hiçbir şey ödemeyeceğini, şimdiye kadar çok para ver

miş olduğunu, hiç kimseden çekinmediğini, memleketinden çıkıp
gitmelerini, çarçabuk gitmezlerse, başlarına dert açacağını söyle
di. Haberciler geri dönüp baronlara imparatorun verdiği cevabı bil
dirdiler. Baronlar bunu öğrenince, ne yapacaklarını düşündüler.
Venedik dukası gidip imparatorla konuşmak istediğini söyledi. Bir
haberci göndererek imparatordan kendisiyle görüşmek üzere lima
na gelmesini istedi. İmparator bir atın üstünde geldi. Duka dört
kadırga hazırlattı, bunlardan birine bindi, diğer üçü dukayı koru
mak üzere beraberinde gittiler. Sahile yanaşınca duka imparato
ru gördü ve şöyle dedi:
"Aleksios, ne yapmayı düşünüyorsun? Seni sıkıntıdan kurta

np başına imparator olarak taç giydirdik. Borcunu ödemeyecek
misin?
" - Hayır, dedi imparator, ben borcumu ödedim.
"Ödemeyecek misin? Ahlaksız, seni pislikten çıkarttık, pisli

ğe atacağız. Meydan okuyorum, şunu iyi bil ki, bu andan itibaren
sana elimden gelen bütün kötülüğü yapacağım! "
LX. B u sözlerden sonra duka oradan ayrılıp geriye döndü.

Kontlar, ordunun ileri gelenleri ve Venedikliler bir araya gelerek
ne yapacaklarını düşündüler. Venedikliler, hava çok soğuk oldu
ğu için gemilerinin üstünde merdivenlerini ve harp araçlarını ya
pamayacaklarını söylediler. Toussaint bayramı ile Noel arasındaki
mevsimdi. Ne yapacaklarını şaşırmış bir haldeyken, imparatorla
etrafındaki hainler korkunç bir hıyanet tasarladılar. Gece şehirde
birkaç gemi51 buldurduktan sonra bunları içine yağ konulmuş ku
ru odunlada tıka basa doldurup ateşe verdiler. Gece yarısı, sert
bir rüzgar eserken, Rumlar alev alev yanan bu gemileri Fransız
filosunu yakmak için salıverdiler. Rüzgar gemileri filoya doğru sü
rüklüyordu. Venedikliler bunu görünce, sefinelere, kadırgalara sür
atle girerek, Tanrının h1tfuyla, filoyu kurtardılar.
51 "• • • il pristrent dix sept nefs granz . " Bak . Villehardouin, XLVII .
. .
On beş gün geçti geçmedi, Ruınl�r buna benzer bir darbe da
ha yaptılar. Venediklüer yine farkına vardıklan için gemilerini yan
maktan kurtardılar. Tanrı'nın inayetiyle bütün gemiler
kurtulmuştu ama orada bulunan bir ticaret gemisi52 yandı. Ordu
gahta pahalılık o derecedeydi ki, yarım litre şarap on iki, bazen
on dört, on beş akçeye, bir tavuk yirmi, bir yumurta iki akçeye sa
tılıyordu, fakat peksirnet bu kadar pahalı değildi. Orduyu bir müd
det daha idare edebilecekleri kadar vardı.
LXI . Kışı orada böylece geçirirlerken, Konstantinopolisliler

çok iyi bir şekilde erzak ve mühimmat tedarik ettiler, surlarını ve ku
lelerini daha yükselttiler, taş kulelerin üstüne ahşap kuleler inşa
ettiler. Daha sonra, bu ahşap kuleleri Venedik gemilerindeki mer
divenlerden muhafaza etmek için sağlam kerestelerle çevirip me
şinle kapladılar. Surlar altmış adım, kuleler yüz adım
yüksekliğindeydi. Şehirde taarruza uğrayacağını zannettikleri yer
lere, surların bir ucundan öteki ucuna en az kırk top yerleştirdi
ler. Bütün bunları yapmak için bol vakitleri vardı.
Bu sırada imparator haini Runılar ve imparatorun hapisha

neden çıkarttığı Murzuphlos bir gün toplarup korkunç bir hıyanet
tasarladılar. Kendilerini Fransızlardan kurtaracak başka birini
imparator yapmak istiyorlardı, çünkü Aleksios'u gözleri tutmu
yordu. Murzuphlos şöyle dedi: "Eğer bana inanırsanız ve beni
imparator yapmak isterseniz, sizi Fransızlardan da inıparatordan
da kurtarırım, çekinilecek bir şey kalmaz". Kurtarabilirse, kendi
sini imparator yapacaklarını söylediler. _Murzuphlos sekiz gün için
de onları Fransızlardan ve imparatordan kurtaracağına dair söz
verdi, onlar da Murzuphlos'u imparator yapacaklarını bildirdiler.
LXII. Murzuphlos çıkıp gitti ve elini çab$ tuttu. Askerlerini

alıp, gece, kendisini hapishaneden çıkaran efendisinin, imparato
run uyumakta olduğu odaya girdi ve boynuna bir ip dolayarak onu
da, babası İsaakios'u da boğdurttu. Bu işi bitirdikten sonra, ken
disini imparator yapacak olanların yanına dönüp verdikleri sözü
sı . . . une nefde Pisans qui ere plaine de marchandise, icele sifu arse delfeu."
"
Bak. Villebardouin, XLVII.

tutmalarım istedi. Onlar da Murzuphlos'u başına taç giydirerek

imparator ilan ettiler. 53 Haber şehre yayıldı: "Nasıl? nasıl? Mur
zupblos imparator olmuş, efendisini öldürmüş." Sonra şehirden
hacıların ordugahma Murzupblos'un yaptığı işi bildiren mektup
lar yollandı. Baronlar olam biteni öğrenince, bazıları Aleksios'un
öldüğüne üzülene lanet olsun dediler, hacılara olan borcunu öde
mek istemediğine göre. . . Az bir zaman sonra Murzuphlos Flan
dre kontundan, kont Louis'den, marki'den ve bütün büyük baron
lardan kendi toprağından çıkıp gitmelerini istedi ve imparator ol
duğunu bilmelerini, sekiz gün içinde eline geçirirse, hepsini
öldüreceğini bildirdi.
Baronlar bunu duyunca, şöyle cevap verdiler: "Ne? gece vak

ti efendisini hıyanet yoluyla katleden şu adam mı bizden bunları
istiyor?" Murzuphlos'a, meydan okudukları, kendini sakmması,
öldürdüğü adamın intikamını almadan, Konstantinopolis'i bir defa
daha zaptetmeden ve Aleksios'un anlaşma yoluyla borçlu olduğu
para tam olarak ellerine geçmeden muhasarayı kaldırmayacakla
rı cevabım verdiler.
LXIII. Murzuphlos bunu öğrenince, surlada kulelerin Fran

sızlarm taarruzlarmdan korkmayacak kadar iyi korunup destek
lenmesi emrini verdi. Emir yerine getirildi, surlada kuleler
eskisinden daha sağlam ve daha iyi korunur hale getirildi.
LXIV. Hain Murzuphlos'un imparator olduğu ve daha önce

anlattığım gibi Fransız ordusunun içinde bulunduğu zaruret do
layısıyla gemilerini ve araçlanın taarruza güçlükle hazırladığı bir
sırada, Eflaidı Johannis54 ordunun yüksek rütbeli baronlarına, ken
disini kral olarak tamyıp Eflak toprağımn efendisi yaparlarsa, on
lara tabi olarak beraberindeki silahlı yüz bin kişiyle
53 Bir gece yansı imparator Aleksios uyumakta olduğu odadan çıkartılarak hap
sedilir. Murzuphlos imparator olur ve Ayasofya kilisesinde taç giyer.
İmparator İsaakios olanları duyuuca korkusundan hastalanıp ölür. Murzuph
los Aleksios'u iki üç defa zehirler, sonunda boğdurur. Bununla beraber işlediği
cinayeti saklayarak Aleksios'un eceliyle öldüğünü söyler ve imparatorlara layık
bir cenaze merasimi yaptırır. Bak. Villehardouin, XLVIII .
54 İoanitza, Ulahlarla Bulgarlarm kralı.
Konstantinopolis'i zaptetmelerine yaJdım edeceğini bildirdi. Ef

lak:, İnıparatorun toprağında olan bir yerdir ve bu Johannis impa
ratorun harasma bakan bir askerdi. İmparator altmış veya yüz at
istediği zaman atları Johannis gönderirdi. Kötü kişi olmadan ön
ce, her yıl saraya getirdi. Bir gün saraya geldiğinde, bir hadım ağa
sı, imparatorun kapıcılanndan biri ona hakaret etti. Yüzüne kayış
bağı ile vurdu. Bu hadiseden Johannis çok muztarip oldu. Bu fe
na muameleden sonra saraydan kinle ayrılıp Eflak:'a döndü . Ef-
18k etrafı dağlarla çevrili sarp bir memlekettir. Buraya bir boğaz
hariç, ne girilir, ne çıkılır.
LXV. (Johannis Eflak beyi olduktan sonra Kumanlarıass müt

tefik olur).
Kumania Eflak ile hudut komşusudur. Bu Kumanların kim

olduklarını anlatayım.
Kumanlar vahşi insanlardır. Ne ekerler ne biçerler, ne kulü

beleri vardır ne de evleri. Keçe çadırlarda, inierde oturur, süt, pey
nir ve etle geçinirler. Yazın o kadar çok sinek olur ki, çadırlarından
kış gelmeden çıkmaya cesaret edemezler. Kışın, akın etmek iste
dikleri zaman, çadırlarından, yurtlarından çıkarlar. Her Kuman'ın
on, on iki atı vardır. Atlannı öyle terbiye ederler ki, atlar her yere
peşlerinden gider. Bir o ata binerler, bir buna. Yola çıktıkları za
man, Kumanlar, boynuna küçük bir yem torbası takılmış atlannı
beraber götürürler. Atlar hem yem yer, hem de gece gündüz sa
hiplerinin arkasından giderler. Öyle hızlı koşarlar ki, altı, yedi,
hatta sekiz günde alınabilecek yolu bir. gün bir gece de alıverirler.
Kumanlar, üstlerine sadece koyun postlan giyip, yanlarına ok ve
yay alırlar. Eflı1klı Johannis'in yanında bu Kumanlar vardı. Bun
lar her yıl inıparatorun, Konstantinoplis'e kadar toprağını yağma
etmek için geliyorlardı. İmparatorun da kendisini koroyabilecek
·
gücü yoktu.
Ordudaki baronlar, Efiaklı Johannis'in kendilerinden istediği

şeyi öğrenince, düşüneceklerini söylediler. Verdikleri karar menfi
ss Aşağı Tuna'nın kuzeyindeki ovalarda yaşayan Kuman (Kıpçak) Türkleri.

idi. Johannis'e, ne kendisine ne de yardımına ihtiyaçları olduğu

cevabını verdiler. icabında başına dert çıkarabilirlerdi. Johannis
bu cevabı daha sonra pahalıya maletti. Onlara büyük zarar ve zi
yan verdi. Bundan sonra da, Roma'ya bir haberci gönderip taç giy
rnek istediğini bildirdi. Papa oraya taç giydinnesi için bir kardinal
yolladı. Johannis bu suretle kral oldu .
LXVI. Şimdi, Flandre kontunun kardeşi Henri'nin başına ge

len başka bir maceradan bahsedeceğiz.
Fransızların Konstantinopolis'i kuşattıkları sırada, Henri ile

beraberindekiler varlıklı olmak şöyle dursun, zamret içindeydiler.
Yiyecek içeceğe ve başka şeylere ihtiyaçları vardı. Ordugahtan on
fersah uzakta, Philee56 adında bir şehir gösterildi. Bu şehir pek
zengindi ve çok bolluk içindeydi. Henri hiç vakit kaybetmeden ha
zırlığını yapıp gece gizlice ordugabtan ayrıldı. Beraberinrl.e yirmi
dokuz şövalye ile birçok atlı asker vardı. Hareketlerinden kimse
nin haberi olmadı. Şehre varınca, bütün ihtiyacım temin etti ve
orada bir gün57 kaldı. Philee'ye giderken, casuslar Henri'yi gözet
leyip Murzuphlos'a haber verdiler, Murzuphlos bunu öğrenince,
dört bin kadar silabl:ı süvari hazırlatıp, yanına Rumların İkona de
dikleri Hz. Meryem'in bir tasvirini aldı. imparatorlar savaşa çı
karlarken bu tasviri yanlarına alırlar. Bu tasvire o kadar güvenirler
ki, bunu savaşta yanında bulunduranlarm bozguna uğramayacak
larına inamrlar. Murzuphlos'un bu tasviri yanına haklı olarak al
madığı için yenildiğini zannediyoruz. Fransızlar aldıkları ganimeti
ordugaha göndermişlerdi. Murzuphlos onları dönüş yolunda gö
zetled.i ve bizimkilere bir fersah yaklaşınca, askerlerini tarassııt mev
kilerine yerleştirip, pusu kurdu. Fransızların bunlardan haberi
yoktu, süratle geri dönüyorlardı. Rumlar bizimkileri görünce, bir
velvele koptu, Fransızlar birbirlerine bakıştılar. Çok korktular ve
Tanrı'dan, Haz. Meryem'den yardım istemeye başladılar. Arala
iında şöyle konuşuyorlardı: "Kaçarsak, hepimiz ölürüz. Çarpışa
rak ölmek, kaçarken ölmekten daha iyidir".
•• Karadeniz sahilinde bir liman, Çeşmecik, (Rumeli).

57 "Einsi sejornerent deus jors en cele ville . " Bak. Villehardouin, XLIX.
. .
Bunun üzerine soğukkanlılıklarını bozmadan durarak önleri

ne sekiz okçu koydular. Hain impa�ator Murzuphlos ile Rumlar
üstlerine korkunç bir şekilde saldırdılar, fakat, Tanrı'nın lıltfuy
la, hiçbir Fransız'ı alaşağı edemediler. Fransızlar, Rumlarm her
taraftan üstlerine yürüdüklerini görünce, mızraklarını atarak, yan
larmdaki hançerleri, karnaları çektiler ve kendilerini şiddetle mü
dafaa ederken, düşmandan pek çoğunu öldürdüler. Rumlar
Fransızlarm kendilerini mağlup edeceklerini anlayınca, telaşlana
rak kaçmaya başladılar. Onlar kaçtı, bizimkiler kovaladı. Fran
sızlar bunların çoğunu öldürüp, çoğunu da esir aldılar. İmparator
Murzuphlos'u yakalamak için en az yarım fersah kovaladılar. Onu
ve yanındakileri öyle sıkıştırdılar ki, yanlarmdaki tasvirle impa
ratorluk başlığını ve bayrağını düşürdüler. Tasvir altındandı, üze
rinde fevkalade kıymetli taşlar vardı. Görülmemiş bir güzelliktc
ve değerdeydi. Fransızlar bunu görünce, öyle sevindiler ki, artık
kovalamaktan vazgeçtiler. Tasviri alıp sevinç içinde geri döndüler.
Çarpışma olurken, orduga.ha, Rumlada savaştıklarma dair ha

berler geldi. Silahlanıp, Henri'ye yardım etmek için atiarını mah
muzladılar. Savaş meydanına vardıkları zaman, Rumlar kaçıp
gitmişlerdi. Fransızlar da aldıkları ganimeti ve tasviri getiriyor
lardı. Ordugaha yaklaşınca, ordudaki piskoposlarla papazlar alay
halinde karşılamaya çıktılar ve tasviri büyük bir sevinçle alarak
Troyes piskoposuna58 verdiler. Piskopos tasviri ordugaha götürüp
kendi kilisesine bıraktı. Piskoposlar ilahiler söylediler, bayram et
tiler. Tasvirin ele geçirildiği gün, baronlar tasvirin Ci:teaux ma
nastırma verilmesi hususunda anlaŞtılar, tasvir Ci:teaux'ya gö
türüldü .
Murzuphlos Konstantinopolis'e dönünce, Henri ile askerleri

ni bozguna uğrattığma inandırdı. Bazı Rumlar saf saf soruyorlar
dı: "Tasvirle bayrak nerede?" Herşeyin emniyete alındı�ı cevabı
veriliyordu. Bu haberler etrafa öylesine yayıldı ki, Fransızlar Mur
zuphlos'un kendilerini bozguna uğrattığına:inandırmış olduğunu
anladılar. . . Bunun üzerine bir kadırga hazırlatarak, kadırganın
58 Garnier de Trainel.
tepesine tasvirle imparatorluk bayrağını koydular ve kadırgayı tas

vir ve bayrakla surlarm bir başından öteki başına dolaştırdılar. Sur
ların üstündekilerle şehir halkından birçoğu kadırgayı görünce
tasvirle imparator bayrağını tamdılar.
LXVII. Rumlar bunu görünce, Murzuphlos'un yanma gelip,

onu imparatorluk bayrağı ile tasviri kaybetmiş ve Fransızlan mağ
lup ettiğine inandırmış olduğu için Iı:lnetleyip azarladılar. Mur
zuphlos bunu duyunca, elinden geldiği kadar işin içinden
sıyrılmaya çalıştı ve şöyle dedi: "Hiç üzülmeyin, çünkü bunu on
lara çok pahalıya malederek intikamımı alacağım".
LXVIII . Bütün Fransızlada Venedikliler, şehri zaptedebilir

lerse, ne yapacaklanm, kimin imparator olacağını kararlaştırmak
için aralarında bir toplantı yaptılar. Ordunun en müstakim olan
larından on Fransız ile en doğru tanman on Venedikliyi ayırmaya
karar verdiler59• Bu yirmi kişinin seçtiği kimse imparator ilan edi
lecekti, şu şartla ki, imparator Fransızlardan olursa, patrik Vene
dikli olacaktı. İmparator olan kimse imparatorluğun ve şehrin
dörtte birini alacaktı. Geri kalan dörtte üç şöyle paylaştırılacaktı:
Venedikliler yarısını, hacılar öteki yansım alacaklar ve hepsi impa
ratora tabi olacaklardı.
Bunları kararlaştırdıktan sonra; ordunun bütün mensupları

na, alet edevat, yiyecek içecek hariç olmak üzere, yağmalayacak
ları, değeri beş veya beş akçeden yukarı olan altm, gümüş ve yeni
kumaşları ordugaha getirip vereceklerine dair azizler üzerine ye
min ettirdiler. Kadınlara tecavüz etmeyecekler, üzerlerindeki el
biseleri çıkartmayacaklardı, çünkü böyle bir şeye teşebbüs eden her
kim olursa olsun mahvedilecekti, keşişlere, papazlara, rahiplere,
meşru müdafaa halinde değillerse, el sürıneyeceklerine, kilisele
re, manastırlara zarar vermeyeceklerine azizler üzerine yemin et
tirdiler.
LXIX. Bütün bunlar yapıldıktan sonra, Noel geçmiş, Büyük

perbiz yaklaşmıştı. Venediklilerle Fransızlar gemilerini tamir edip
59 six home seroient pris de François et six de Veniciens

' '• • • . . . ' ' Bak. Villehar
douin, LI.
hazırlandılar. Yenedildiler gemilermdeki köprüleri yeniden yap

tılar. FransızJ.ar da surlan oymak için başka muhasara &etleri yap
tılar. Yenedildiler kereste alıp bunlarla gemilerini tahtalarm
arasmda aralık kalmayacak şekilde örttüler ve bunları toplar ge
milerini delik deşik etmesin diye asma dallanyla kapladılar. Rum
lar da şehri içeriden sağlamlaştırdılar ve taş kuleterin üzerindeki
ahşap istihkamları sağlam meşinlerle örttüler. Bu istihkamlar al
tı, yedi katlıydı, en azından beş katlan vardı.
LXX. Paskalyadan aşağı yukarı on gün önce, bir cuma günü,
hacılarla Yenedikliler gemilerini, harp araçlarını hazırlamış, ta
arruza geçeceklerdi. Gemiler yan yana dizildi, Fransızlar araçla
rını sefinelere, kadırgalara yüklediler ve yola çıktılar. Gemilerin
yan yana uzunluğu en az bir fersahtı, hacılarta Yenedildiler de iyi
bir şekilde silahlanmışlardı.
Şehrin içinde bir tepe vardı. Taarruza buradan geçilecekti. Te
pe sahildeki gemilerden görillebilecek yükseklikteydi. Hain Mur
zuphlos askerleriyle beraber bu tepenin olduğu yere gelmişti.
Tepeye kırmızı çadırlarını kurdurtmuş, gümüş borazanlanyla tranı
petlerini çaldırtarak gürültü patırtıyla gösteriş yapıyordu. Hacı
lar Murzuphlos'u görebilirlerdi; Murzuphlos da hacı gemilerini gö
rebilirdi.
LXXI. Filo sahile yanaşırken, sağlam halatlarla gemileri sur
lara en yakın yeilere çektiler. Fransızlar surları oymak için mu
hasara araçlarını hazırladılar. Venedikliler gemilerindeki
köprülerin üstüne çıkıp surlara şiddetle taarruz ederlerken, Fran
sızlar da kendi araçlarıyla saldırdılar.
Rumlar Fransızların böyle saldırdıklarını görünce, bu araçla
rm üstüne koca koca taşlar yağdırmaya başladılar. Taşlar eziyor,
paralıyor, parçalıyordu. Artık kimse orada durmaya cesaret ede
medi. Öte taraftan Yenedildiler de, çok yüksek oldukları iÇin ne
sudara ne de kulelere erişebildiler. O gün Yenedildiler de Fransız
lar da, ne sudara çıkabildiler, ne de şehre girebildiler. Üzüntü için
de geri çekildiler. Runılar, çekildiklerini görünce, yuhalamaya,
bağırıp çağırışmaya başladılar ve surlarm üstüne çıkıp donlarını
indirerek kıçlarını gösterdiler.
F. 3
Murzuphlos hacılarm dönüp gittiklerini görünce, borazan ve

trampet çaldırarak gürültü patırtı yaptırdı. Sonra adamlarını ça
ğırarak sordu: "Şimdi söyleyin, efendiler, ben iyi bir imparator mu
yum? Şimdiye kadar benim gibi bir imparator görmediniz. İyi
yaptım mı? Artık çekineceğimiz bir şey yok. Onların hepsini astı
np rezil edeceğim".
LXXII. Hacılar bunu görünce, öfkelenip üzüldüler. Limanm
öbür tarafından evlerine gittiler. Baronlar dönüp gemilerden in
dikten sonra, şaşkınlık içinde toplandılar ve şehre, günah olduğu
için, bir şey yapamadıklarını söylediler. Ordunun piskoposlarıyla
papazları meseleyi-müzakere ettikten sonra savaşın doğru oldu
ğuna dair hüküm verdiler. Rumiara taarruz etmek gerekiyordu,
çünkü eskiden bu şehrin insanları Roma kanununa (Katolik dini
ne) itaat ediyorlardı, oysa şimdi böyle değildi. Katolik kanununun
hiçbir değerinin olmadığını, buna itaat edenlerin köpek olduğu
nu söylüyorlardı. Piskoposlar, bütün bu sebeplerle, Rumiara taar
ruz edilmesi gerektiğini, bunun katiyen günah olmadığım, aksine
sevap olduğunu söylediler.
LXXITI. Ordugahtan, herkesin pazar sabahı verilecek vaızda
hazır bulunması ilan edildi. Emir yerine getirildi. Ordu piskopos
ları, Soissons piskoposu60, Troyes piskoposu, Halberstadt
piskoposu61, Jean Faicete62 ve Loos papazı63 vaız ettiler ve hacıla
ra bu savaşın haklı olduğunu izah ettiler, çünkü Rumlar hain ve
katildiler. Hakiki efendilerini öldürmekle dürüst davranmamışlar
dı, Yahudilerden bile beterdiler. Piskoposlar, Tanrı ve papa adı
na, Rumiara taarruz edecek olanları affedeceklerini söylediler.
Bundan sonra, piskoposlar hacılardan günah çıkarıp ibadet etme
lerini, Tanrı düşmam olan Rumiara saldırmaktan çekinmemele
rini istediler. Sonra, ordugahta bulunan bütün kötü kadınlarm
ararup bulunarak oradan uzaklaştırilmalan emredildi. Kadınla
rm hepsi bir gemiye bindirilerek ordugahtan çok uzaklara gön
derildi.
60 Nivelon I de Cherisi.
61 Conrad de Krosik.
62 Jean Faicete de Noyon.
63 Simon de Loos.
LXXIV. (Günah çıkarma).

Pazartesi sabahı, bütün hacılar hazırlarup silcThlandılar. Ve
nedikliler gemilerdeki, sefinelerdeki ve kadırgalardaki köprüleri
yeniden yapıp hazırladılar. Gemileri yan yana getirerek taarruz
için yola çıktılar. Filonun cephesi en az bir fersahtı. Gemiler sur
Iara çok yakın bir yere yaklaşınca demir attılar. Bundan sonra şid
detle hücum ederek kulelere ok ve ateş yağdırmaya başladılar.
Lakin kuleler meşinle kaplı olduğu için ateş tesir etmedi. Runılar
içeriden kendilerini canla başla müdafaa ediyorlar ve altmış top
gemilerin tam üzerine taş gülle yağdınyordu. Gemiler kalas ve as
ma dallarıyla örtülü olduğu için pek hasar görmüyordu. Taşlar
o kadar büyüktü ki, birini bile bir kişinin yerden kaldırması müm
kün değildi.
· İmparator Murzuphlos tepenin üzerindeydi. Gümüş borazan

lada trampetler büyük bir gürültüyle çalıyor, imparator askerine
cesaret veriyordu: "Şuraya gidin, buraya gidin!" diyerek onları ica
beden yerlere sevkediyordu.
Bütün filoda kulelere erişebilecek yükseklikte ancak dört, beş

gemi vardı, kuleler o kadar yüksekti ki! . . . Taş kulelerin üstüne
yapılmış ahşap kulelerin katlan bunları müdafaa eden askerlerle
doluydu.
Taarruz sırasında Soissons piskoposunun gemisi bu kuleler

den birine, Tann'nın mucizesiyle, çarptı, zira deniz durgun olma
dığı için gemiyi ileriye götürdü . Bu gemideki köprünün üzerinde
bir Venedikli ile silahlı iki şövalye vardı. Gemi kuleye çarpınca,
Venedikli elleriyle ayaklarıyla tutunarak içeriye girdi. Bu kattaki
İngiliz, Danimarkah ve Rum askerler üzer.uie baltalarla, kılıçlar
la yürüyerek delik deşik ettiler. Deniz gemiyi tekrar ileriye götü
rünce, gemi bu kuleye bir daha vurdu. Bu defa iki şövalyeden,
Andre d'Ureboise adındaki tereddüt etmeden ahşap kuleye elle
riyle ayaklarıyla tutundu ve diz üstü içeriye girdi. İçeride bulu
nanlar üstüne baltalarla, kılıçlada yürüyüp şiddetle vurdular ama,
Tanrıya şükür, üzerinde zırhlı elbise bulunduğundan yaralayama
dılar. Tanrı koruduğu, ölmesini istemediği için, bir şey yapama-
dılar. Şövalye ayağa kalkınca, kılıcını çekti. Ötekiler şövalyeyi

ayakta görünce, öyle şaşırdılar, öyle korktular ki, alt kata kaçtı
lar. Alt kattakiler üst kattakilerin kaçıştıklarını görünce, olduk
ları yerde kalmaya cesaret ederneyerek kendi katlarını boşalttılar.
Öteki şövalye de buraya girdi, peşinden de birçok asker geldi.
içeriye giren şövalyeler sağlam halatlar alarak gemiyi bu ku

leye sıkıca bağladılar. Gemi bağlandıktan sonra epeyce asker ku
leye girdi. Deniz gemiyi geriye attıkça, kule yıkılacakmiŞ gibi
sarsılıyordu. Mecburen ve korkup çekinerek geminin halatını
çözdüler.
Alt katlardakiler kulenin Fransızlarla dolduğunu görünce, kor

kup daha fazla kalamayarak bütün kuleyi boşalttılar. Bunu gören
Murzuphlos askerine cesaret vermeye çalışıyordu.
Kulenin mucize yoluyla zaptedildiği sırada, Pierre de Bra

cheux'nün gemisi başka bir kuleye çarptı. Gemi köprüsünün üs
tündekiler böylece saldırıya geçerek, Tanrı'nın mucizesiyle, kule
yi zaptettiler.
LXXV. Bu iki kule zaptedilip bizim askerlerimizle dolunca,

kuleterin içindekiler, etraflarmdaki surun üstünde, öteki kulete
rin içinde ve surlarm dibinde gördükleri kalabalık dolayısıyla ha
reket etmeye cesaret edemiyorlardı. Öyle bir kalabalık vardı ki! . . .
Pierre d�ens kuleterin içindekilerin harekete geçmediklerini ve
Rumlarm durumlarını görünce, askerleriyle beraber, denizle sur
arasından karaya çıktı. Sahile inince, ileride kanatlan çıkarılarak
önüne duvar örülmüş gizli bir kapı gördüler. Pierre d 'Amiens ya
nındaki on şövalye ve altmış askerle kapının önüne geldi.
Aralarında bir papaz vardı. Aleaume de Clari64 idi adı. Bu

öyle yiğit bir adamdı ki, bulunduğu bütün saldırılarm en başında
giderdi. Galata kulesinin iaptı sırasında gösterdiği fedakarca kah
ramanlık, Pierre de Bracheux hariç, herkesinkinden üstündü. (Kü
çük büyük herkesi her yerde geride bırakan ve kimsenin
yapamadığı kahramanlıkları yapan Pierre de Bracheux'dür.) Bu
64 Robert de Clari'nin kardeşidir.

gizli kapının önüne gelince, kazmal�rla saldırdılar. Rumlar sur

ların üzerinden hem ok yağdırıyor hem de koca koca taşlar atı
yorlardı. . Bizimkiler taşların içine gömülmüş gibiydiler.
Aşağıdakiler ellerindeki kalkanlada kapıya saldıranlan koruyor
lardı. Surlann üstünden üzerlerine kaplar dolusu kaynar zift, ateş
döküyorlar, koca koca taşlar atıyorlardı ama, Tann'nın mucize
siyle, yok olup gitmekten kurtuldular. Pierre ile askerleri orada
uğradıklan eziyet ve zalimetlerden çok ıztırap çektiler. Bu gizli ka
pıya baltalar, kılıçlar, odunlar, demir çubuklar ve kazmalada vu
ra vura büyük bir delik açtılar. Gizli kapı delinince, açtıklan yerden
içeriye baktılar. O kadar çeşitli insan gördüler ki, dünyanın yarısı
oradaymış gibiydi. içeriye dalmayı göze alamadılar.
LXXVI. Papaz Aleaume kimsenin içeriye girmeye cesaret ede
mediğini görünce, öne atılarak kendisinin gireceğini söyledi. Orada
Robert de Clari adında bir şövalye vardı. Bu şövalye Aleaume'a
mani olup bunu yapmamasını söyledi ama Aleaume dinlemedi ve
elleriyle ayaklarının üzerinde yürüyerek içeriye girdi. Kardeşi bu
nu görünce, onu ayağından tutup kendisine doğru çekti. Km'deşi
istese de istemese de papaz içeriye girdi. Rumlar üstüne saldırdı
lar, surlar,n üstündekiler de koca koca taşlar atmaya başladılar.
Papaz bunu görünce, kamasını çekip yürüdü ve Rumlan hayvan
sürüsü kovalarmış gibi kovaladı. Dışandakilere, Pierre ile asker
lerine şöyle sesleniyordu: "Korkmayın girin! Çözüldüler, kaçı
yorlar".
Dışandaki askerleriyle beraber bunu duyan Pierre içeriye dal
dı. Ancak on şövalyeydiler ama yanlarında altmış piyade asker var
dı. Hepsi içeriye girdikleri zaman surlarm üstündekiler gördüler.
Görür görmez öyle korkuya kapıldılar ki, olduklan yeri, sudann
büyük bir kısmını terkedip, kaçıştılar. Oraya 'bir çakıl taşı atımın
dan daha yakın bir yerde bulunan hain imparator MurzupbJos gü
müş borazanlan ve trampetleri çaldırar� ortalığı velveleye
veriyordu.
LXXVII. İçeride askerleriyle beraber Pierre'i görünce, atını
mahmuzlayarak üstlerine yürüdü ve yan yola kadar geldi. Pierre
Murzuphlos'un geldiğini görünce, askerlerine cesaret vermeye baş-
ladı ve şöyle dedi: "Şimdi efendiler, sağlam duralım! Vuruşaca

ğız: imparator geliyor! Kaçmaya değil, iyi döğüşmeye bakınız!"
LXXVIII. Hain Murzuphlos kaçmayacaklarını anlayınca, du

raladı, sonra geriye, çadırlarının olduğu yere döndü. Pierre İnıpa
ratorun geri döndüğünü görünce, oraya yakın bir kapıya
askerlerinden bir takım gönderdi ve kapıyı kırıp açmaları emrini
verdi. Giden askerler bu kapıya baltalada kılıçlada vura vura sağ
lam demir sürgülerle demir kollan kırdılar ve kapıyı açtılar. Dı
şarıda kalanlar bunu görünce, setineleri ileriye çekip atları karaya
çıkardılar ve atların üzerine binerek bu kapıdan süratle girdiler.
Hain imparator Murzuphlos bunları görünce, o kadar korktu

ki, çadırlarını ve mücevherlerini orada bırakarak koca şehrin öte
lerine kaçtı65• Sur çevresinin dokuz fersah boyunda olduğu söyle
niyordu, şehir surları o kadar uzundur. Şehir içten iki Fransız
fersahı boyunda, iki fersah enindedir. Pierre de Bracheux Mur
zuphlos'un bırakıp kaçtığı çadırlan, sandıkları ve mücevherleri
zaptetti. Kulelerdeki, surlardaki müdafiler, Fransızların şehre gir
diklerini ve imparatorlarının kaçtığını görünce, canlarını kurtar
maya çalıştılar. Böylece şehir zaptedildi.
Şehir zaptedilip Fransızlar içeriye girince, ses sada çıkarma

dılar. Yüksek rütbeli baronlar toplarup ne yapacaklarını düşün
düler. Ordugahta kimsenin şehirde uzaklara gitmemesi, bunun
tehlikeli bir şey olduğu ilan edildi, çünkü üstlerine büyük, yüksek
saraylardan taş atılabilirdi, daracık sokaklarda öldürülebilirler
di, kendilerini müdafaa edemezlerdi, arkalarından ateş atılarak
yakılabilirlerdi. Bu tehlikeler yüzünden kimse uzaklaşmaya cesa
ret edemedi. Baronlar hep beraber şu kararı verdiler: silahlı as
kerleri Fransızlardan yüz defa daha çok olan Rumlar ertesi gün
çarpışmaya kalkarlarsa, ertesi sabah silahlamp, taburları hazırla
yacaklar ve Rumları şehrin girişindeki bir meydanda bekleyecek
lerdi. Ne çarpışmak, ne de şehri teslim etmek isterlerse, rüzgarın
65 et s'en va l'empereresjuiant par les rues au chastel de Bouchelion." Bak.

"• • •
Villehardouin, LID.
estiği tarafa bakıp, üstlerine ateş atar8f yakacaklardı. Böylece hep

sini zorla teslim alacaklardı. Baronların hepsi bu kararı benimse
diler. İkindi vakti, hacılar silahlarını bırakıp dinlendiler, yemek
yediler, gece, surlarm içinde gemilerine karşı yatıp uyudular.
LXXIX. Gece yarısına doğru, �ain imparator Murzuphlos, bü

tün Fransızlarm şehirde olduklarım öğrenince, korkuya kapılıp
kaçtı66 • Nereye gittiğini, ne olduğunu kimse bilmiyordu. Rumlar
imparatorlannm kaçtığını anlayınca Laskaris67 adlı büyük bir ada
ma gittiler ve hemen o gece onu imparator yaptılar. Laskaris impa
rator olunca, orada kalarnadı ve gün doğmadan bir kadırgaya binip
Marmara'dan geçerek güzel bir şehir olan Nikaia'ya68 gitti. Orada
imparator oldu.
LXXX . Ertesi sabah, dini kıyafetleri içindeki İngiliz, Dani

markalı ve başka milletlerden rahipler ve papazlar alay halinde
Fransız ordugahına gelip aman dilediler ve bütün Rumiann kaç
tığını, şehirde sadece fakir fukaranm kaldığını söylediler. Fran
sızlar bunu öğrenince, çok sevindiler. Ordugahta kimsenin karar
verilmeden evlere yerleşmemesi ilan edildi. Bütün ileri gelenlerle
zenginler toplamp, şehrin en iyi evlerine yerleşmeye karar verdi
ler. Ordumin küçük rütbeli askerleriyle fakir şövalyeler bu kararı
duymadılar. Bundan böyle, küçük rütbelilere verdikleri sözü yeri
ne getirmedikleri gibi onları hile yaparak kandırdılar, kötü mua
mele ettiler. Lakin, daha sonra anlatacağımız gibi, bu onlara
pahalıya mal oldu .
Ordunun fakir şövalyeleriyle küçük rütbeljleri farkına varma

dan, en iyi, en zengin evlere el koydular. Fakirler bunu anlayınca,
66
"Mais l'empereres Morchufles. . . chevaucha vers autres rues. . . et vint iı une
porte que on apelle Porte Ore: par enqui s 'enfui et guerpi la cite " Bak. VUiehar
. . .
douin, LIV.
67
Aleksios ID'un damadı olan Theodoros taskaris iz'nik'e giderek burayı Bi
zans inıparatorluğunun merkezi haline getirmiştir. Mikhael Palaiologos 1261 yı
lında Konstantinopolis'e girmiş ve şehrin BizansWarın e.ine yeniden geçmesiyle
İznik eheİnnıiyetini kaybetmiştir.
68
İznik.
ne buldularsa onu aldılar. Şehirdeki evler kati geldikten başka arttı

bile, çünkü hem büyük hem kalabalık bir şehirdi.
Marki, Bukoleon sarayını69 , Ayasofya kilisesini70 ve patriğin
evlerini aldı. Öteki büyükler, mesela kontlar, mevcut saraylarla ma
nastırlann en zenginlerine el koydular. Şehir zaptedildikten son
ra, ne fakire ne de zengine kötülük edildi. Gitmek isteyen gitti,
kalmak isteyen kaldı. Şehir zenginleri gittiler.
LXXXI . Bütün ganimetin şehirdeki bir manastıra getirilmesi
emri verildi71; bu ganimeti muhafaza etmek için hacılar arasın
dan on itibarlı şövalye ile dürüst olduklan bilinen on Venedikli se
çildi. Altından, gümüşten öyle fevkalade kap kacak, sırma işlemeli
kumaş ve mücevher toplandı ki, şaşırtıcı bir şeydi bu. Dünya ku
ruldu kurulalı, ne İskender72 zamanında, ne Charlemagne73 dev
rinde, ne önce ne de sonra bu kadar büyük, bu kadar zarif, bu kadar
fevkalade servet ne görülmüş ne alınmıştır. Kanaatimce, dünya
daki en zengin kırk şehirde Konstantinopolis'de bulunan bu ser
vet bulunamaz. Rumlar dünya servetlerinin üçte ikisinin
Konstantinopolis'de, üçte birinin de orada burada bulundugunu
öne sürüyorlardı.
Bu serveti muhafaza edecek olanlar istedikleri altın ziynet eş

yasını ve beğendikleri şeyleri çalıp çırpıyorlar; zenginler de altın
ziynet eşyası, sırma işlemeli ipekli kumaş ve istedikleri her şeyi
alıp götürüyorlardı. Böylece bu serveti yağma etmeye başladılar.
Ele geçirilenler, ne orduya ne de bu serveti kazanmaya yardım et
miş olan fakir şövalyelerle askerlere pay edildi. Onlara sadece ka
dınların hamama giderken götürdükleri gümüş taslar gibi kaba
gümüş eşya verildi. Bununla beraber Venedikliler kendi yarı his
selerini aldılar. Paylaştırılması gerekli kıymetli taşlarla büyük ser-
69 Sultanahmet eteklerinde, deniz kenarında, Theodosius II devrinde yapıl-

mış bir imparator sarayıdır. Bu saraydan bugüne harap birkaç sur kalmıştır.
7° Konstantinopolis'de yapılmış en meşhur Bizans katedralidir.
71 "Et jurent nome li lieu en trois eglises " Bak. Villehardouin, LVI.
. . .
72 Makedonya kralı Büyük İskender.

73 Frank kralı ve Batı imparatoru Büyük Karl.
vetler öyle kötü yollara harcandı � ki, bundan daha ileride

bahsedeceğiz.
LXXXI I. Anlattığım şekilde, şehir zaptedilip hacılar yerleş

tikleri zaman ele geçirilen saraylarda sayısız servetler bulundu. Bu
koleon, anla�cağım gibi, fevkalade bir saraydı. Markinin oturduğu
bu sarayda, birbirine bitişik ve hepsi de altm mozayikten beş yüz
kadar evle, küçüklü büyüklü otuz kadar kilise vardı. Bunlardan
birinin adı Sainte-Chapelle74 idi. Bu kilise o kadar zengin, o ka
dar muhteşemdi ki, menteşeleri, sürgüleri ve buna benzer diğer
kısımları demirden değil, gümüşten, sütunları akikten, somaki
den veya fevkalade kıymetli taşlardandı. Döşemesi öyle düz, öyle
parlak bir beyaz merrnerdendi ki, billurdanmış gibi duruyordu.
Bu kilisenin içinde fevkalade mukaddes emanetler bulundu: ha
cak kalınlığında ve yarım kulaç uzunluğunda hakiki salip'den iki
parça, Hz. İsa'mn böğrünü delen mızrağın demir ucu, elleriyle
ayaklarına çakılan iki çivi, billurdan küçük bir şişe dolusu mu
kaddes kan, Golgotha tepesine75 götürüldüğü zaman üstünden çı
karılan gömlek ve biz demiri kadar sivri deniz kamışlarından
yapılarak başına geçirilen takdis olunmuş taç bulundu. Hz. Mer
yem'in elbis,eleriyle Yahya Peygamber'in başı ve saymaktan aciz bu
lunduğum daha başka birçok mukaddes emanet de buradaydı . . .
LXXXIII. Bu kilisede söylemeyi unuttuğum başka mukaddes

eşya da vardı: kilisenin ortasında kocaman iki gümüş zincire asıl
mış altından fevkalade iki kap. Bu kaplardan birinde bir kiremit,
ötekinde bir bez bulunuyordu. Bu mukaddes eşyanın nereden gel
diğini anlatacağız .
Bir zamanlar Konstantinopolis'de yaşayan bir aziz varmış. Bu

aziz, Tanrı rızası için, dul bir kadının evinin · çatısını kiremit ile
örtüyormuş. Çatıyı örterken ona Tanrı görünmüş ve şöyle demiş:
"Belindeki şu bezi ver". İyi adam vermiş. Tanrı bununla yüzünü
74 Bizans imparatoru Makedonyalı Basileios I zamanında yapılmış Nea kilise·

si. Bu kilisede muhafaza edilen mukaddes eşya haçlılar tarafından yağma edilmiş
ve bunlardan bir kısmını Robert de Clari Corbie manastırına vermiştir.
75 Hz. İsa'nın üzerinde çarmıha gerildiği bu tepeye Calvarium tepesi denir.
örtmüş, bezin üzerinde yüzünün izi kalmış. Tanrı adama bu bezi

alıp götürmesini ve bununla hastalara dokunmasını, imam olan
ların şifa bulacaklarını söylemiş. Tanrı bezi iade edince, iyi adam
alıp ikindi vaktine kadar bir kiremitin altında saklamış. İkindi vak
ti, oradan giderken bezi almış. Kiremiti kaldırınca, Tanrı'nın yü
zünün şeklini kiremitin üzerinde de görmüş. Kiremitle bezi almış
ve bunlarla birçok hastayı iyileştirmiş. Bu mukaddes emanet, an
lattığım gibi, kilisenin ortasında asılıydı.
Bu Sainte-Chapelle'de başka bir mukaddes emanet daha var
dı. Bir tablonun üstündeki aziz Demetrios tasviri. Bu tasvirden
o kadar yağ akıyordu ki, yağın nasıl giderileceğine akıl ermiyordu.
Blakherna sarayında, yirmi kiliseyle birbirine bitişik ve altın
mozayikten yapılmış iki yüz ev vardı. Bu saray öyle zengin ve öyle
muhteşemdi ki, tarifine imkan yoktur. Burada fevkalade bir hazi
ne bulundu: eski imparatorlara ait kıymetli taçlar, altın ziynet eş
yası, sırma işlemeli ipekli kumaşlar, imparatôr elbiseleri ve kıymetli
taşlar. Saraylarda ve şehrin başka yerlerinde bulunan altın ve gü
müş hazinesini saymaya imkan yoktur.
LXXXIV. Hacılar şehrin azametine, saraylara, zengin manas
tırlara, kiliselere, şehrin harikuladeliklerine bakıp, hem bunlara
hem de Ayasofya kilisesiyle kilisenin ·zenginliğine hayran kaldılar.
LXXXV. Şimdi size Ayasofya kilisesinden ve yapılış tarzından
bahsedeceğim. Rumcada Ayasofya, Fransızcada Sainte-Trinite de
mektir. Ayasofya kilisesi yusyuvarlaktı. Kilisenin içinde, çepeçev
re, muhteşem sütunlara dayanan k:ubbeler vardı. Bu sütunların
akikten, somakiden veya kıymetli taşlardan olmayam ve şifa ver
meyeni yoktu. Bazısı, sürtününce böbrek ağrısına iyi geliyormuş,
bazısı böğür, bazılan da başka hastalıklan iyileştiriyormuş. Bu ki
lisedeki, kapı, menteşe, sürgü ve bunlara benzer şeyler demirden
değil, gümüştendi.
Büyük mihrap değer biçilemeyecek kadar kıymetliydi, çünkü
milırabın üstündeki masa altından ve karıştırılarak bir araya ge
tirilmiş kıymetli taşlardandı. Zengin bir imparator yaptırtmış bu
nu. Bu masa aşağı yukarı on dört ayak uzunluğundaydı. Milırabın
etrafında mihrap üstündeki kuddas dolabını taşıyan gümüş sütun

lar vardı. Ç�n şeklindeki dolap som gümüşten olup baba biçile
meyecek kadar kıymetliydi. İncil'in okunduğu yerin ihtişamını
tarife imkan yoktur._ Kilisenin bir ucundan öteki ucuna aşağı yu
kan yüz avize vardı. Bu avizeler kol kalınlığında gümüşten bir zin
cirle sarkıtılınıştı. Her avizede yirmi beş, belki de daha fazla kandil
olup avizelerin hiçbiri hemen hemen iki yüz gümüş marktan daha
aşağı değerde değildi.
Kilisenin büyük gümüş kapısının halkasında hangi karışım

dan yapıldığı bilinmeyen, çoban kavalı boyunda bir boru asılıydı.
Bu borunun şöyle bir bassası varmış: vücudunda şişlik gibi, me
sela karın şişliği gibi bir dert olan bir hasta boruyu ağzına koyar
koymaz, boru onu tutuyor ve bütün hastalığını emerek zehiri ağ
zından çıkartıyormuş; boru hastayı öyle kuvvetli tutuyormuş ki,
hastanın gözleri yuvalarından fırlıyor ve adam hastalığı kökün
den sökülüneeye kadar boruyu bırakamıyormuş. Boru, hasta ol
mayan biri ağzma alınca, hiç tutmuyormuş.
LXXXVI . Ayasofya kilisesinin önünde aşağı yukan üç kulaç

eninde, elli kulaç boyunda koeaman bir sütun76 vardı. Sütun, üze
rine tunç geçirilmiş merrnerdendi ve demir çemberlerle -sarılmış
tı. Sütunun tepesinde, hemen hemen on beş adım uzunluğunda
ve o kadar genişlikte bir taş bulunuyordu. Bu taşm üstünde, tunç
tan büyük bir ata binmiş, elini Asya'ya doğru uzatan, tunçtan ya
pılmış bir imparator heykeli görülüyordu; üzerinde Müslümanlarla
asla mütareke yapmayacağına yemin ettiği y�zılıydı. İmparatorun
öteki elinde üzerinde haç olan altından bir h.iire vardı. Rumlar bu
nun imparator Herakleios77 olduğunu söylüyorlardı. Atının sağrı
sının ve başının üstünde ve kendisinin etrafında her sene gelen on
leylek yuvası görülüyordu.
76 İmparator İustinianos l'un at üstündeki heykeli, Ayasofya civarında, Au

gusteon meydanındaki sütunun üzerindeydi.
77 Doğu Roma imparatorudur.
LXXXVII . Şehirde Havvariyun kilisesF8 denilen başka bir ki

lise göze çarpıyordu. Ayasofya kilisesinden daha zengin, daha muh
teşem olduğu söyleniyordu. Zenginliğini ve ihtişamını anlatmaya
imkan yoktur. Bu kilisede yedi havvarl yatıyordu. Hz. İsa'nın çar
mıha gerilmeden önce bağlandığı mermer sütun da buradaydı.
İmparator Constantinus'un79, Helena80 ve başka imparatorlarla bu
rada gömülü olduğu rivayet ediliyordu.
LXXXVIII. Şehrin başka bir tarafında Altın Manto81 denilen
bir kapı vardı. Bu kapının üstündeki altın top öyle bir sihirle ya
pılmış ki, Rumlar, bu orada durdukça şehre yıldırım düşmez di
yorlardı. Altın topun üstünde, altın bir manto giymiş tunçtan bir
heykel vardı, üzerinde şöyle yazılıydı: "Konstantinopolis'de bir yıl
oturan herkes benimki gibi altın bir mantoya sahip olmalı".
LXXXIX. Başka bir tarafta da Yaldızlı Kapı82 denilen başka

bir kapı görülüyordu. Bu kapının üstüne inanılınayacak kadar bü
yük, tunçtan iki fil yerleştirilmişti. Bu kapı ancak imparator bir
savaştan toprak kazanmış olarak döndüğü zaman açılırnıış. İmpa
rator zafer kazanmış olarak dönünce, şehrin rabipleri alay halin
de karşılamaya çıkarlar, kapı açılır ve dört tekerlekli bir arabaya
benzeyen altından bir zafer arabası getirilirmiş. Zafer arabasının
ortasında yüksek bir yer, bu yerin üstünde bir taht ve tahtın etra
fında tahta gölge veren ve altından yapılmışa.benzeyen bir gölge
liğin dayandığı dört sütun varmış. İmparator başmda tacıyla bu
tahtın üstüne oturarak, şehre bu kapıdan girer ve saraya kadar bü
yük şenliklerle götürülürmüş.
XC. Şehirde başka bir yerde başka bir harika vardı. Bu, Bu
koleon sarayının yakınında, İmparator Oyunları83 denen bir mey-
78 Konstantinopolis'in en büyük kiliselerinden biri olan bu kilise şimdiki Fa-

tih camiinin bulunduğu yerdeydi.
79 Büyük Constantinus.
80 Azize Helena, imparator Constantinus'un annesidir.
8 ' Blakherna sarayına açılan Gyrolynınis kapısı.
82 Şimdiki Yedikule'nin bulunduğu yerdeydi.
83 Hipodrom, bugünkü Atmeydanı. Yapımına Septimius Severus zamanında
başlanmış, Constantinus zamanında tamanılanmıştır. Haçlıların Konstantinopo
lis'i yağma ettikleri sırada heykeller ve sütunlada süslü bu muhteşem mermer mey
dan tahrip edilerek büyük bir hasar görmüştür.
dandı. Meydanın uzunluğu bir bUÇJ!k ok atımıdır, eni bir ok

atınıma yakındır. Etrafında, Rumların çıkıp oyunları seyrettikle
ri otuz kırk sıra vardı. Bu sıraların üstünde, imparatorla impara
toriçenin ve yüksek mevkideki erkeklerle kadınların oturdukları
süslü, muhteşem localar bulunuyordu. Oyunlar iki takım halinde
oynanırmış. İmparator, imparatoriçe ve seyirciler en iyi oynaya
cak takım üstüne bahse girerlernıiş. Meydam, on beş adım yük
sekliğinde, on adım genişliğinde büyük bir duvar kuşatıyordu.
Duvarın üstünde erkek, kadın, at, öküz, deve, ayı, aslan ve bir
çok hayvanın tunçtan yapılmış heykelleri vardı. Bu heykeller öyle
güzel, öyle tabii yapılmıştı ki, ne Müslümanlar ne de Hıristiyan
lar arasında böylesini yapabilecek kadar iyi usta bulunabilir. Hey
keller eskiden sihirle hareket ediyorlarmış ama artık
kıpırdamıyorlar. Fransızlar gördükleri İmparator Oyunlarına hay
ran kaldılar.
XCI. Şehirdeki başka bir harika da, tunçtan yapılmış, tabii
ve fevkalade güzel iki kadın heykeliydi. Bunlar yirmi ayak boyun
daydı. Heykellerden biri elini Batı'ya doğru uzatıyordu ve üzerin
de şunlar yazılıydı: "Konstantinopolis'i zaptedecek olanlar
Batı'dan g�Iecekler". Öteki heykel elini çirkin bir yere uzatıyor ve
şöyle diyordu: "Onlar buraya sokulacaklar". Bu iki heykel, adet
üzere orada toplanan sarraf dükkanıarının önüne dikilmişti. Zen
gin sarraflar, şehir zaptedilip bu adet ortadan kalkıncaya kadar,
önlerinde altın sikkeleri ve kıymetli taş yığınlarıyla orada topla- ,
nırlarmış.
XCII. Şehirde daha da büyük bir harika vardı: herbiri hemen
hemen üç kulaç eninde ve elli kulaç boyunda iki sütun84• Bu sü
tunların üstündeki küçük kulübelerde bir keş!ş yaşıyordu. Sütun
ların içinde yukarıya çıkmak için bir merdiven vardı. Sütunların
dışına, Konstantinopolis'de olmuş ve olacak her hadise k�hanet
yoluyla yazılıp resmedilmiş. Bununla beraber,hadise olmadan ön
ce bilinemeznıiş. Olduğu zaman gidip bakarlar ve hadiseyi sütun-
•• Arcadius meydanındaki (Cerrah Paşa Camii civan) Arcadius sütunu ile Tau
ros (Beyazıt) meydanındaki Theodosius sütunu.

ların üstünde hemen görürlermiş. Fransızların bu istilası bile oraya

yazılmış, tasvir edilmiş. Resimlerde kuşatmada kullanılan gemi
ler de görülüyormuş. Lakin Rumlar şehrin zaptedileceğini önce
den bilememişler. Sonradan bu sütunlara gidip bakmışlar ve
resmedilmiş gemiler üzerindeki yazıların, Batı'dan uzun saçlı ve
üzerine zırh giymiş insanlarm geleceklerini ve Konstantinopolis'i
zaptedeceklerini ifade ettiğini anlamışlar.
Anlattığım bu harikuladelikleri ve anlatmaktan aciz bulun

duğum daha pek çoklarını Fransızlar zaptettikleri zaman Kons
tantinopolis'de gördüler. Kanaatimce, kimse, hiçbir hikayeci, şehir
dışındaki manastırlar şöyle dursun, şehrin içindeki sayısız manas
tırla rahip ve · rabibeleri anlatamaz. Otuz binden fazla papaz ve
keşiş olduğl.I; söyleniyordu.
Büyük, küçük, fakir, zengin Rumları, şehrin aıametini, sa

rayları, öteki harikaları anlatmaktan vazgeçeceğiz, çünkü bir in
san bu şehirde ne kadar kalmış olursa olsun, buiılan tarif edemez.
Manastırlardaki, kiliselerdeki, saraylardaki, şehirdeki zenginliğin,
güzelliğin, ihtişamm yüzde birini anlatan olursa, inanmaz, yalan
söylüyor zannedersiniz.
Blakhema'da Meryem Ana85 adında bir kilise vardı. Bu kili

sede Hz. İsanın kefeni muhafaza ediliyordu. Kefen her cuma gü
nü dikeliyor ve içinde Hz. İsa'nın çehresi görülebiliyordu. Şehir
zaptedildikten sonra bu kefenin ne olduğunu ne Rumlar ne de Fran
sızlar öğrenebildiler.
XCIII. Bir gün bütün kontlarla bütün yüksek rütbeliler mar

kinin oturduğu Bukoleon sarayında toplarup imparator seçmeye
karar verdiler.
(İmparator tayininde karşılaşılan zorluklar: on papaz hacılar,

on kişi de Venedikliler arasından olmak üzere yirmi kişi86 seçilir.
Bunlar bir kilisede toplanıp imparatoru seçer/er.)
ss Theotokoston Blakhemon kilisesi ile yanındaki küçük kilisede Hz. Meryem'e
ait eşya muhafaza ediliyordu.

86" . . . et jurent eslit li doze, six d'une part, et six d'autre . " Bak. Villehar
. .
douin, LVII.
XCIV. . . . On Venedikli ile on pislçopos bu kilisede toplandık

tan sonra Ru�ül Kudüs'ün yol göstermesi ve sayesinde iyi bir adam
seçebilmek için Ruhül Kudüs ayini yapıldı.
XCV. Ayinden sonra imparatoru seçecek olanlar toplarup me
seleyi müzakere ettiler ve seçecekleri kişi üzerinde konuştular. Ve
nediklilerle piskoposlar, yirmi seçicinin hepsi Flandre kontunun
imparator olmasma karar verdiler. Buna muhalif olan tek kişi
yoktu.87
Bu karardan sonra toplantı dağılırken kararı bildirme vazife
sini Soissons piskoposuna verdiler. Birbirlerinden ayrıldıktan son
ra, kimin imparator seçildiğini duymak için bütün ordu toplandı.
Çıt çıkmıyordu. Birçokları marki imparator seçilmişse diye kor
kuyor, markinin tarafını tutanlar da başka birinin seçilmiş olma
smdan endişeleniyorlardı.
Herkes sükftt içindeyken Soissons piskoposu ayağa kalkıp şöyle
dedi: "Efendiler, hepinizin nzasıyla imparator seçimini yaptık. Bu
na göre olduğunu bildiğimiz, imparatorluk nüfuzunu iyi kullana
cak, kanunu devam ettirecek kudrette bir asili seçmiş bulunuyoruz.
Seçtiğimiz kişi Flandre kontu Baudouin'dir". Bu sözleri duyan
Fransızlar Çok sevindiler, markinin tarafını tutanlar da üzüldüler.
XCVI. (Taç giyme tarihi tesbit edilir; tesbit edilen gün gelir� )
Ayasofya kilisesine götürülen imparator kilisenin bir köşesin
deki bir odaya girdi. Orada üstündeki elbiselerle pabuçları çıkart
tıktan sonra kırmızı atlastan pantalonla üzeri kıymetli taşlarla
bezeruniş pabuçlar giydirildL Üstüne, önü arkası, omuzdan hele
kadar altın düğmelerle dikilmiş fevkalade kıymetli bir gömlek ge
çirdiler. Elbisesini giydirdiler. Bu, önden ayağının üstüne kadar
inen, upuzun arkası bele sarıldıktan sonra sol kolun üzerinden ar
kaya atılan, rahiplerin elbiselerine benzeyen bir kıyafetti. Elbise
çok muhteşem olup baştan aşağıya mücevherJerle işlenmişti. Bu
nun üstüne yine kıymetli taşlarla işli fevkalade bir harmaniye giy-
87 "Mais la granz discorde qui i ju, si fu del comte Baudoin de Plandres et de

Hennaut et del marquis Boniface de Monjerrat " Bak. Villehardouin, LVII.
. . .
dirildi. Üstündeki, mücevherle yapılmış kartatlar öyle parlıyordu

ki, harmaniye alev alev yamyormuş gibi görünüyordu.
İmparator bu şekilde giyinip kuşandıktan sonra, milırabın
önüne götürüldü. Kont Louis imparatorluk bayrağını, Saint-Pol
kontu kılıcını, marki tacını getirdiler. Tacı getiren markinin kol
larını iki piskopos tutuyordu. İki piskopos da imparatorun yanm
da duruyordu. Bütün baronlar muhteşem elbiseler giymişlerdi.
Fransızlada Venediklilerin giydikleri elbiseler ya atlastan ya ipek
lidendi. İmparator milırabın önüne gelince, diz çöktü. Üzerinden
harmanİyesiyle elbisesini çıkardılar. Gömleğinin önden, arkadan
altın düğmelerini çözdüler. Bu suretle belinden omuzlarına kadar
çıplak kaldı. Bedenini mukaddes yağ ile ovdular. Bundan sonra
gömleğini altın düğmeleri ilikleyerek giydirdiler. Gömleğinin üs
tüne elbisesini geçirerek harmaniyeyi omuzun üzerinden kapattı
lar. Giyindikten sonra, milırabın üzerinde tacı tutan iki piskoposun
· elinden piskoposlar hep beraber tacı aldılar, takdis ederek impa
ratorun başına koydular. Bundan sonra imparator Manuel'in88 yet
miş iki bin marka satın aldığı kocaman bir mücevheri boynuna
taktılar.
xcvn. İmparator başına taç giydirildikten ve yüksek bir tahta
oturtulduktan sonra ayin yapıldı. İmparator bir elinde hükümdar
lık asasını, bir elinde üzerinde küçük bir haç bulunan altın küreyi
tutuyordu. Üzerindeki süsler zengin bir kralın hazinesinden daha
kıymetliydi.
Ayinden sonra, imparator getirilen bir kır ata bindi. Baron
larla beraber Bukoleon sarayına döndü. Sarayda Constantinus'
un tahtma oturtuldu. Herkes kendisini imparator olarak tamdı,
oradaki Rumlar ona aziz bir imparator gözüyle bakarak tazirnde
bulunuyorlardı. Sonra sarayda sofralar kuruldu, imparatorla ba
ronlar hep beraber yemek yediler. . .
XCVIIT. Bir gün baronlar toplanarak servetin paylaştırılması
gerektiğini söylediler. Sadece gümüş ve gümüş taslar dağıtıldı.
BB
Manuel Komnenos.
Bunları şövalyelere, süvarİ askerlere, ordunun küçük rütbelileri

ne, kadınlara, çocuklara, herkese verdiler. Daha önce bahsetmiş
olduğum Aleaume de Clari adlı yiğit ve kahraman papaz şövalye
hissesi almak istedi. Birisi buna itiraz etti. Aleaume bir şövalye
gibi atının ve zırhının olduğunu ve şövalyelerden daha çok çarpış
tığını söyledi. Saint-Pol kontu şövalye gibi hisse almasına karar
verdi, çünkü Saint-Pol kontu da buna şahitti, bu üç yüz şövalye
den daha fazla çarpışmış, daha kahramanca döğüşmüştü . . . Gü
müş, söylediğim şekilde dağıtıldı. Geriye kalan servet, altın, ipekli
kumaş şaşılacak kadar çoktu. Bunlar, ordnda müşterek servet ola
rak dürüstçe muhafaza edecekleri düşünülen kimselere emanet
edildi.
XCIX - Cil . (Yazar burada Selfinik krallığını isteyen marki ile

imparator arasındaki kavgalann başlangıcını anlatıyor. imparator
önce reddeder, sonra sejere çıkar).
CIII. Uğranılan kayıplar ordnda büyük üzüntülere sebep ol
du. Yakışıklı, yiğit Pierre d'Amiens, İskender'in doğduğu Filibe'
ye çok yakın bir yerde, Blanche89 adlı bir şehirde öldü. Bu yolda
aşağı yukarı elli şövalye telef oldu. İmparator geri dönerken, mar
kinin hıyanet ederek şehirlerinden birini zaptettiğini, muhafızia
rını bıraktığını ve Edirne'yi kuşattığını duydu.
(imparator'un askerlerinin öfkesi; marki korkuya kapılarak

Konstantinopolis'de kalan baronlann arabuluculuğunu ister; ba
ronlar imparator ordusuna haberciler gönderir/er).
CV. Ordudaki baronlarla şövalyeler bunu duyunca, yakalaya
bilirlerse, markiyle adamlarını parça parça etmekten geri kalma
yacaklarını söylediler. Baronlarla şövalyeler, güçlükle yatıştırıldı
ve markiyle mütareke yapıldı. Bundan sonra gelen habercilerden
baronlar Konstantinopolis'e dair haberler sordular. Haberciler her
şeyin yolunda olduğunu, kalan servetle şehri paylaştırdıklarinı söy
lediler. "Nasıl?" dediler şövalyelerle genç asketler, "aç susuz, üşüye
terliye, bin türlü zorlukla elde ettiğimiz serveti biz yokken paylaş-
89 Kavala ile Serez arasındadır.

F. 4
so İSTANBUL'UN ZAPTI
tırdınız mı?" Biri: "işte benim hissem, hepinize hain olmanın ne

demek olduğunu göstereceğim!" diyordu. Hop oturup hop kalkı
yorlardı. Öylesine hiddetlendiler ki, az kalsın bütün habercileri
doğruyorlardı. İmparatorla ordunun yüksek rütbelileri yatıştırıp
barıştırdıktan sonra hep beraber Konstantinopolis'e döndüler. Dö
nüşte, kimse evini bulamadı, çünkü hisselerine düşen evler, şehir
taksim edildiği için, ellerinden ahnmıştı.Kendi adamları başka yer
lere yerleşmişlerdi. Oldukları yerden bir iki fersah uzağa git
mişlerdi.
CVI. Pierre de Bracheux'nün başına gelen bir hadiseyi aniat
mayı unuttuk. İmparator Henri savaştaydı. Efiaklı Johannis ile
Kumanlar imparatorun toprağına girip imparatorun ordugahın
dan en fazla iki fersahlık bir yere yerleşmişlerdi. Pierre de Bra
cheux'yü ve kahramanlığını çok duymuşlardı. Bir gün Pierre de
Bracheux'ye haberciler göndererek kendisiyle teminat vererek gö
rüşmek istediklerini bildirdiler. Pierre, teminatı olursa, kendile
riyle gidip konuşacağı cevabını verdi. Efiaıdılar ile Kumanlar
imparatorun ordugahına Pierre geri dönünceye kadar orada kal
mak üzere rehineler yollayınca, Pierre koca bir ata binerek, üç şö
valyeyle beraber yola çıktı. Efiaklıların ordugahına yakın bir yere
geldi. Geldiğini öğrenen Johannis, yüksek rütbeli Efiaklılada be
raber onu karşıladı. Selamiayıp istikbal ettiler. Nasıl hürmet ede
ceklerini şaşınyorlardı, çünkü çok büyük biriydi. Şundan bundan
bahsettikten sonra şöyle dediler: "Kahramanlığınıza hayranız. Ser
vet edinmek, toprak kazanmak için kendi memleketinize bu ka
dar uzak olan bir yere gelmiş olmamza da hayret ediyoruz.
Memleketinizde faydalanabileceğiniz toprağınız yok mu?"
Pierre cevap verdi: "Tuhaf! Truva'nın nasıl ve hangi desiseyle

zaptedildiğini duymadınız mı? - Duyduk" dediler Efiaklılar ile Ku
manlar. "Duyduk, bu çok eskiden olmuş bir şey. - Tamam!" dedi
Pierre, "Truva bizim atalarımızındı, oradan kaçanlar bizim gel
diğimiz yere yerleşmişlerdi. Burası bizim atalarımızın olduğu için
geldik". İzin alıp ayrıldı.
CVII. (imparatorluk toprağının ve şehirlerinin taksimi. )

İSTANBUL'UN ZAPTI sı
cvııı . Loos kontunun90 kardeşi TPi.erry91 günün birinde mem

leketine gitti . .Bir gün, bir boğazda, bilmem nereye giden hain Mur
zuphlos'a rastladı. Yanında hanımlar, genç kızlar ve birçok insan
vardı. Atm üzerinde, maiyetiyle beraber, bir imparator edasıyla
gidiyordu. Thierry hiç düşünmeden askerleriyle üzerine saldırıp
zorla yakaladı ve Konstantinopolis'e getirerek imparator Baudou
in'e teslim etti. İmparator Murzuphlos'u görünce, hapishaneye at
tırdı ve orada muhafaza ettirdi.
CIX. Murzuphlos hapishaneye atıldıktan sonra, imparator
Baudouin bir gün bütün baronlanyla Konstantinopolis'de bulunan
bütün asillerin, Venedik dukasmın, kont Louis'nin, Saint-Pol kon
tunun ve diğerlerinin saraya gelmelerini istedi. Hepsi geldiler.
İmparator Baudouin Murzuphlos'un hapishanede olduğunu bil
dirdikten sonra ne yapmasını istediklerini sordu. Kimi asılması
m, kimi sürüklenmesini söyledi. Venedik dukası ise asılamayacak
kadar büyük bir adam olduğunu söyledikten sonra: "Ne yapıla

cağını söyleyeceğim. Büyük adama büyük adalet lazımdır. Bu şe
hirde iki büyük sütun var. Bunların yüksekliği elli al tıınş kulaçtan
az değildir. Murzuphlos bunlardan birinin tepesine çıkarılsın ve
oradan aşağıya atılsm" dedi. Bu sütunlar, daha önce anlattığım,
üzerinde keşişlerin oturduğu ve Konstantinopolis hadiselerinin ya
zılı olduğu sütunlardı.
Dukanın teklifini baronlar kabul ettiler. Murzuphlos'u alıp bu
sütunlardan birinin92 yanına götürerek içerideki merdivenlerden
sütunun tepesine çıkarttılar. Tepeye çıkınca, Murzuphlos'u aşağı
ya attılar. Paramparça oldu. Hain Murzuphlos'dan böylece inti
kam alınmış oldu. 93
CX. Topraklar, anlattığım şekilde paylaştınldıktan sonra, mar
ki ile imparator uzlaştılar. İmparator bütün büyük baronları da-
90 Villain de Loos.
91 Thierry de Loos.
9 2 Theodosius sütunu.
93 ''•••car de lonc tems ere prophetisie qu 'il auroit un empereor en Constanti
nople qui devoit estre jetez aval cele colonne. Et einsifu cele semblance et cele pro
phecie averee." Bak. Villehardouin, LXVIII .
vet etmemiş olduğu için takbih edildi. Bununla beraber marki

istediği Selanik krallığına sahip oldu.
CXI. Bundan sonra, imparatorun kardeşi Henri Çanakkale

Boğazının öbür tarafındaki Edremit krallığını zaptetmek istedi
ğini söyledi. İzin verildi. Henri bütün adamlarıyla beraber gide
rek bu krallığın büyük bir kısmını ele geçirdi. Kont Louis başka
bir krallık94 istedi. O krallık da ona verildi. Saint-Pol kontu da
bir krallık95 istedi, isteği yerine getirildi. Pierre de Bracheux Kon
ya tarafında, Müslümanların elindeki topraklarda bulunan bir
krallığı96 zaptetmek istiyordu. Razı olundu. Bunun üzerine Pier
re askerleriyle beraber giderek bu krallığı ele geçirdi ve oranın hü
kümdarı oldu. Zenginler henüz zaptedilmemiş krallıklan istediler.
Venedik dukası ile Venedikliler Girit, Korfu, Modon adalarıyla da
ha başka adaları aldılar. . .
Az sonra, Saint-Pol kontu öldü. Onun ölümü ordu için büyük

bir kayıp oldu.
CXII. Bundan sonra imparatorun zaptetmiş olduğu şehirler

den biri imparatora karşı ayaklandı. Bu şehrin adı Edirne idi.
İmparator bunu haber alınca, Venedik dukasını, kont Louis'yi ve
öteki baronları çağırdı; onlara Edirne'yi kuşatmak istediğini, ken
disine yardım etmelerini söyledi. Baronlar seve seve kabul ettiler.
İmparator ile baronlar bu şehre gitmek üzere hazırlandılar. Ku
şatma yapıldı. Bu sırada, eskiden de yaptıkları gibi, Eflaklı Jo
hannis ve Kumanlar büyük bir kalabalıkla Konstantinopolis'e
doğru ilerlemeye başladılar. Edirne'yi kuşatmış imparatorla ve or
dusuyla karşılaştılar. Askerler postlarını giymiş Kumanları adam
yerine koymadılar. Kumanlar süratle Fransızların üstüne saldıra
rak pek çoğunu öldürdüler ve bozguna uğrattılar. İmparator orta
dan yok oldu, ne olduğu da öğrenilemedi. Kont Louis ile birçok
94 İznik. ' 'Lors dona l'emperere Baudoins au comte Loeys la duchee de Nique ''
. . .
Bak. Villehardouin, LXVII .

95 Dimotika.
96 Kyzikos.
mühim şahsiyet ve sayısını bilmediğiı:piz pek çoklan kayboldular. 97

Bu savaşta ü� yüz şövalye telef edildi. ·canını kurtarabilenler Kons
tantinopolis'e döndüler. Venedik dukası ile beraber epeyce insan,
mallarını mülklerini olduğu yerde bırakarak Konstantinopolis'e
kaçtılar, . . . ağır bir mağlubiyetti bu. Böylece, Tanrı onlardan, or
dudaki fakir insanlara karşı kibirli oldukları, onlara kötü mua
mele ettikleri ve şehri zaptettikten sonra korkunç günahlar
işledikleri için intikamını almış oldu.
CXIII. İmparator böyle kötü bir şekilde ortadan kaybolunca,

kalan baronlar çok müteessir oldular. Sonra, bir gün imparator
seçmek için toplandılar. İmparator Baudouin'in kardeşi Henri'yi,
imparator olmasını istedikleri için, zaptettiği, Çanakkale Boğazı
nın ilerisindeki memleketten çağırdılar.
CXIV. Venedik dukası ile Venedikliler Henri'nin imparator ol

masını istediklerini anlayınca , Hz. Meryem tasvirini vermezlerse
buna razı olmayacaklarını bildirdiler. Bu tasvir fevkalade kıymet
liydi. Üzerinde, baştan başa, çok kıymetli mücevherler vardı. Rum
lar bunun Hz. Meryem'e ait ilk tasvir olduğunu söylüyorlardı.
Rumlarm bu tasvire öyle büyük bir imanları vardı ki, onu herşey
den üstün tutuyorlardı. Tasviri her salı günü dini alayla götürü
yorlardı. Rumlar tasvire tapınıyor ve ona çok büyük bağışlarda
bulunuyorlardı. Venedikliler, Henri'nin imparator olmasma ancak
bu tasvir kendilerine verilirse razı olacaklardı. Tasvir Venediklile
re verildi. Bundan sonra Henri imparatorluk tacım giydi. 98
(Daha sonra yazar, bu imparatorurı hükümdarlığı üzerine kı

sa ve mühim olmayan bilgiler veriyor. Bunlan Konstantinopolis'de
olmadığı bir zaman yazdığı anlaşılıyor).
CXX. Konstantinopolis'in nasıl zaptedildiğini, Flandre kon
tu Baudouin'in ondan sonra kardeşi Henri'nin nasıl imparator ol-
97 " l'empereres Baudoins fu pris vif, et li cuens Loeys fu ocis." Bak. Ville
• • •
hardouin, LXXXI.
98 " ·et ce fu en l'an de l'incamation Nostre Seignor Jesu-Crist mil deus cens
• • •
anz et six. " Bak. Villehardouin, Cil.

duğunu gerçek bir şekilde öğrendiniz. Orada bulunan, gören,

duyan ve şahadet eden şövalye ROBERT DE CLARI şehrin zaptı
m doğru olarak yazdı. Her ne kadar birçok iyi hikayeci gibi güzel
anlatamadıysa da, hakikati anlattı, hatırlayamadıklarım da su
sup söylemedi.
BAŞVURULAN ESERLER
Historiens et Chroniqueurs du Moyen Age, Robert de Clari,

Villehardouin, Joinville, Froissart, Commynes, texte etabii et an
note par Albert Pauphilet, Bibliotheque de la Pleiade, Paris, 1938.
Robert de Clari, La Conquete de Constantinople, editee par

Philippe Lauer, Librairie Ancienne Honore Champion, Paris, 1956.
La Conquete de Constantinople, Traduction
Robert de Clari,
par Pierre Charlot, E. De Boccard, Paris, 1939.
İslô.m Ansiklopedisi, cilt V, kısım n, madde İstanbul.

I§Jfl�I'Jfin Kütüphane�i
l l/�l �l l/l �1 1 11 1 1�Il i l i

İstanbulun Zaptı - Robert de Clari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

İstanbulun Zaptı - Robert de Clari

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İstanbulun Zaptı - Robert de Clari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU

T Ü R K T ARİH K URUMU YAYINLARI

Çeviren: Prof. Dr. Beynun AKYAVAŞ

TÜR� TARİH KURUMU BASlMEVi- ANKARA

İslam dininin tesir sahasını genişletip yayılması karşısında te­

Böylece 1096-1099 yılları arasmda ilk sefer yapıldı . 1147-1149

Marki Bonifacio di Monferrato kumandasındaki dördüncü

ralamışsa da muhtelif sebeplerle ve VeiıedikJ.ilerin ısrarıyla hac yolu

Aleksios IV Angelos Bizans tahtım zorla ele geçiren amcası

zincirP kopardıktan sonra gemiler iç limana sokularak emniyete

Haçlılar beş gün süren bir savaştan sonra Konstantinopolis'e

Konstantinopolis'in zaptım yağma, tahribat, işkence ve zulüm

Tarih yazıcılığı Fransa'da XIII . yüzyıldan önce başlamışsa da

Biz tercümemizi hazırlarken Xill. yüzyılın başında yazılmış böy­

Robert de Clari hikayesini sadece anlatır. Taraf tutmaz . Kons­

I. Konstantinopolis'i zaptedenlerin hikayesi burada başlıyor;

ı İnnocentius m 1198 de papa seçilmiş, Mısır'ı zaptetnıek üzere dördüncü haçlı

nor Jesu Crist . " Bak. Vıllehardouin, I.

kadar takdir ediyorlardı ki, onu kumandan seçtiler, sonra dağılıp

III. Haçlılar, efendileri Champagne kontunun ve Foulques'­

Lombardia'ya varınca, markiyle konuştular ve Fransa baron­

Ertesi gün marki, istedikleri gün Soissons'a gidip baronlarla

IV. Markİ Soissons'a gelince, baronlara kendisini niçin iste­

• Thibaut de Champagne, Vıllehardouin'in Venedik'den dönüşünde ölür. Bak.

yolumuzda en iyi istikameti göster�bileceğiniz için istedik . Efen­

V . Marki haçlı olmayı kabul ettikten sonra, baronlara şöyle

10 Babilon, Nil nehri ile Kızıldeniz'i bağlayan kanıilin başlangıcında, Fustat

k iralamalan emri verildi. Haberciler yola koyulup doğruca Ceno­

Bundan sonra duka şehrin bütün ileri gelenlerini çağırdı ve

Haberciler bunu duyunca, yüz bin markın çok fazla olduğu

14 Enrico Dandolo, Mısır'a yapılması kararlaştınlan dördüncü haçlı seferinin

Konstantinopolis'e yapılmasma sebep olmuş ve Latin imparatorluğunun kurulma­

VII. Duka, bütün Venedik topr�ğmda, hiçbir Venediklinin ti­

VIII. Haberciler Fransa'ya dönünce, döndüklerini bildirdiler.

IX. Her taraftaki haçhlara Paskalyada yola çıkmaları

X. Hacılar Venedik'de toplamp, fevkalade bir şekilde yapılmış

XI. Venedik dukası bütün hacılarm geldiklerini görünce, Ve­

17 Paskaiyadan elli gün sonraki yortu.

Hacılar San Nicola adasına yerleştikten sonra, Venedik du­

Haçlılar bu sözleri duyunca, aralarında konuştular; her şö­

Duka ile Yenedikillerin hacıların bütün borçlarını ödemedik­

"Efendiler, bize karşı iyi davranmadınız. Habereileriniz benim­

Duka akıllı uslu bir adamdı, bu yüzden onlara yetecek kadar

XTI. Kontlarla haçlılar dukanın söylediği sözleri duyunca çok

"Efendiler, bu adamları memleketlerine gönderirsek, bundan

Venedikliler dukanın teklifini kabul ettiler. Kalkıp hacıların

HaçWar bu konuşmayı dinledikten sonra pek sevindiler, se­

Hep beraber filoyu hazırlayıp denize açıldılar20• Her yüksek rüt­

Filo, kalyonlar, fevkalade gemiler ve sefinelerle Venedik lima­

XIV. Venediklilerle hacılar yol alıp, Saint Martin bayramı ge­

Crist mil deus cenz anz et deuz." Bak. Villehardouin, XVI.

ğım. Bana yardım etmenizi rica.;ederim". Baronlarla yüksek

Zaralılar Venediklilerin kendilerinden nefret ettiklerini bili­

Duka baronlarla tekrar konuşup şöyle dedi: "Efendiler, papa

Duka ·baronların kendisine yardım edeceklerini anlayınca, şeh­

XV. Venediklilerle alt tabakadan bazı hacılar arasında bir ge­

ra, piskopos hemen döndü; Robert de Bove onunla beraber dön­

22 İrene, Aleksios IV 'un kardeşi, imparator Philippe de Souabe'm karısı.

olan başka şeyleri temin edebiliriz, çünkü imparatorluğun hakiki

İslam dininin tesir sahasını genişletip yayılması karşısında te

Biz tercümemizi hazırlarken Xill. yüzyılın başında yazılmış böy

Robert de Clari hikayesini sadece anlatır. Taraf tutmaz . Kons

III. Haçlılar, efendileri Champagne kontunun ve Foulques'

Lombardia'ya varınca, markiyle konuştular ve Fransa baron

IV. Markİ Soissons'a gelince, baronlara kendisini niçin iste

yolumuzda en iyi istikameti göster�bileceğiniz için istedik . Efen

k iralamalan emri verildi. Haberciler yola koyulup doğruca Ceno

Konstantinopolis'e yapılmasma sebep olmuş ve Latin imparatorluğunun kurulma

VII. Duka, bütün Venedik topr�ğmda, hiçbir Venediklinin ti

XI. Venedik dukası bütün hacılarm geldiklerini görünce, Ve

Hacılar San Nicola adasına yerleştikten sonra, Venedik du

Haçlılar bu sözleri duyunca, aralarında konuştular; her şö

Duka ile Yenedikillerin hacıların bütün borçlarını ödemedik

"Efendiler, bize karşı iyi davranmadınız. Habereileriniz benim

HaçWar bu konuşmayı dinledikten sonra pek sevindiler, se

Hep beraber filoyu hazırlayıp denize açıldılar20• Her yüksek rüt

Filo, kalyonlar, fevkalade gemiler ve sefinelerle Venedik lima

XIV. Venediklilerle hacılar yol alıp, Saint Martin bayramı ge

Zaralılar Venediklilerin kendilerinden nefret ettiklerini bili

Duka ·baronların kendisine yardım edeceklerini anlayınca, şeh

XV. Venediklilerle alt tabakadan bazı hacılar arasında bir ge

ra, piskopos hemen döndü; Robert de Bove onunla beraber dön

XXXIII. Ordunun bütün baronlanyla Venedikliler çağırıldı

Monferrato markisi Konstantinopolis'e gidebilmek için çaba

(Bonifacio'nun kardeşi Corrado di Monferrato'nun Konstan

27 Almanya kralının ve Aleksios'un Almanya'dan gelen habercileri getirdikle

Abidos29 adındaki bir limana vardılar. Bu liman Konstanti

Konstantinopolis halkının böyle güzel bir filoyu görünce par

Bütün ordunun, küçük büyük herkesin silahlanması emri ve

32 İmparator Aleksios Üsküdar saraymda bulunan kontlarla baronlara bir ha

şehir kulelerinin üstüne çıktılar. Yerin göğün titrediğini zanneti

XLIV. Büyüklerin kararıyla kule kuşatıldı ve zorla zaptedil

34 İustinianos köprüsü. İmparator İustinianos tarafından aşağı yukan Eyüp

Fransizlar böyle hazırlanırken, denizdeki Venedikliler de va

XLVII. İmparatorla çarpışacak öteki taraftaki yüksek rütbe

burun başındaki Saint-Pol kontuyla .Pierre d'Amiens yandan, bi

Flandre kontu, bu tavsiye üzerine, ordugahın yakınına dön

Flandre kontu, Saint-Pol kontu ile Pierre d'Amiens'in geri dön

taburu onlarla beraber! Tanrım, onları selamete çıkar!" Sarayda

İmparatorun taburlarıyla bizimkiler birbirlerine o kadar yak

Orada şaşkın şaşkın dururlarken, imparatorun Fransız ordu

41 Konstantinopolisliler imparator İsaakios'u hapishaneden çıkararak tahta ge

Bundan sonra, ordunun bütün ileri gelen baronları toplandı

İmparatora şöyle dediler: "Haşmetmeap, yedi yıldır hapisha

(Konya sultanı43, kardeşine karşı haçlı/ann yardımını isteme

LV. Baronlar Aleksios'un başına anlattığım şekilde taç giydir

LVI . Bir gün bütün baronlar imparatorun sarayında toplan

LVII. İmparator baronları çağırıp, Konstantinopolis'den baş

Aleksios bu akınları yaparken, �onstantinopolisliler suru es

istenilen zaman tanındı, fakat sonunda imparator hiçbir şey öde

İmparator hiçbir şey ödemeyeceğini, şimdiye kadar çok para ver

"Aleksios, ne yapmayı düşünüyorsun? Seni sıkıntıdan kurta

"Ödemeyecek misin? Ahlaksız, seni pislikten çıkarttık, pisli

Bu sırada imparator haini Runılar ve imparatorun hapisha

Baronlar bunu duyunca, şöyle cevap verdiler: "Ne? gece vak

LXIII. Murzuphlos bunu öğrenince, surlada kulelerin Fran

Konstantinopolis'i zaptetmelerine yaJdım edeceğini bildirdi. Ef

LXV. (Johannis Eflak beyi olduktan sonra Kumanlarıass müt

Kumanlar vahşi insanlardır. Ne ekerler ne biçerler, ne kulü