LES TROIS MESSES BASSES
Alphonse Daudet
vertaling : E. Van Altena
bewerking : M. Kempeners
-Deux dindes, truffées, Garrigou ?
-Oui, mon révérend, twee kalkoentjes proppensvol truffels. En ik kan het
weten, want ik heb zelf geholpen bij het vullen. Ze zullen bradend
barsten, zo gespannen staan ze !
-Jésus, Maria! Ik, die zo dol ben op truffels! Reik me even mijn albe aan,
wil je, Garrigou? En wat heb je, behalve die kalkoenen, nog meer ontdekt
in de keuken?
-Oh, toutes sortes de bonnes choses ! Sinds vanmiddag hebben we aan
de lopende band fazanten geplukt en stronthanen en hazelhoenders en
korhanen. De veren stoven in het rond. Dan werden er nog vers van de
vijver palingen gebracht en goudkarpers, en forellen, en...
-Hoe groot, die forellen, Garrigou?
-Grosses comme ça, mon révérend, énormes !
-Oh, Dieu, ik geloof dat ik ze al voor me zie. Heb...heb je de ampullen met
miswijn gevuld?
-Oui, mon révérend, de wijn is in de ampulletjes. Maar die is slechts
water, vergeleken bij de wijn die u straks, na de nachtmis, zult drinken.
Stelt u zich maar eens even de eetzaal van het kasteel voor : al die
wijnkruiken, die in alle kleuren staan te fonkelen. En het zilveren servies,
de bloemen, de kandelabers. Neen, zo’n réveillon1 werd bij mijn weten
nog nooit gehouden ! Monsieur le Marquis heeft alle heren uit de
omgeving uitgenodigd. U zult met minstens veertig gasten aan tafel zitten,
zonder de baljuw2 en de notaris mee te tellen. U mag wel blij zijn dat u
ook van de partij mag zijn, mon révérend. Oh, alleen maar door aan die
kalkoenen geroken te hebben, volgt me die truffelgeur overal !
-Allons, allons, mon enfant. Laten we ons hoeden voor de zonde der
gulzigheid3, vooral in de kerstnacht. Ga maar gauw de kaarsen aansteken
en de klokken luiden, want het is bijna middernacht en de mis mag niet te
laat beginnen !”
1 6
Réveillon: (in deze context) een lang diner op kerstavond (en ook op oudjaar)
2 7
Baljuw : een soort politieagent
3 8
Laten we oppassen voor de ‘fout’ van de gulzigheid (=teveel eten en drinken)
***
Dit gesprek vond plaats in de kerstnacht van het gezegende jaar
zestienhonderdzoveel, tussen dom Balaguère, kapelaan4 in dienst van de
heren van Trinquelage, en zijn dienaar Garrigou, of die hij tenminste als
zijn dienaar beschouwde. Want u moet weten dat de duivel zelf die
kerstavond de ronde en onschuldige gelaatstrekken5 van de koster had
aangenomen, om de eerwaarde vader beter te kunnen verleiden tot de
zonde der gulzigheid...
Dus, terwijl de zogenaamde Garrigou (hm, hm!) met brede
armbewegingen de klokken van de kapel liet beieren, trok de eerwaarde 6
in de kleine sacristie van het kasteel zijn kazuifel aan. En terwijl hij zich
omkleedde, was hij zo in de war door die gastronomische beschrijvingen,
dat hij voortdurend bij zichzelf herhaalde :
-Des dindes rôties... des carpes dorées... des truites grosses comme ça!
-Gebraden kalkoenen, goudkarpers en zulke grote forellen !
Buiten floot de wind en verstrooide de muziek der klokken. En
geleidelijk verschenen er lichtjes in het duister van de helling van de Mont
Ventoux, waarboven de oude torens van Trinquelage zich verhieven.
Want de pachtersgezinnen7 wilden de middernachtmis8 op het kasteel
bijwonen. Zingend beklommen zij de helling in groepjes van vijf-zes, de
vaders voorop met de lantaarn in de hand, de vrouwen, gehuld in een
brede bruine kapmantel, waaronder hun kinderen zich dicht opeen
beschutten.
Ondanks het late uur en de kou stapten ze opgewekt, met het
blijde vooruitzicht dat na de mis, zoals alle jaren, een tafel in één der
keukens voor hen zou gedekt staan.
Af en toe weerkaatsten in het maanlicht de ruiten van een
glimmende herenkoets, voorafgegaan door fakkeldragers. Of trippelde
een muilezel met rinkelende belletjes voorbij. In het licht van de
mistbeslagen stormlantaarns herkenden de pachters hun pachtheer en ze
groetten hem :
4
Kapelaan = soort priester
5
Gelaatstrekken = delen van het gezicht
Eerwaarde = reverend
De pachter = de boer die voor een heer op het land werkt
De middernachtmis = mis in de kerk op kerstavond
-Bonsoir, bonsoir, maître Arnoton!
-Bonsoir, bonsoir, mes enfants !
Op de binnenplaats hoorde je het gerinkel van draaispitten, het
gerammel van kookpotten, het getinkel van kristal- en zilverwerk, dat
uitgepakt werd ter voorbereiding van het banket. Daarboven zweefde een
lauwe damp, die heerlijk geurde naar gebraden vlees en sterke kruiden
van ingewikkelde sauzen. Hetgeen zowel de pachters, als de kapelaan,
als de pachtheer, als iedereen deed zeggen :
-Wat een goeie réveillon zal het worden, na de mis !
II.
Tingeling, ling, tingeling, ling ling! Daarmee begint de nachtmis. In
de kasteelkapel zijn de wandtapijten opgehangen en alle kaarsen
aangestoken. En wat een volk! Vooraan in de gebeeldhouwde
koorbanken zit de heer van Trinquelage, in een kostuum van zalmkleurige
tafzijde. En naast hem alle geïnviteerde edelen9.
Daartegenover, op met fluweel beklede bidstoelen, zit de oude
markiezin in haar vuurrode brokaten japon. En de jonge kasteelvrouwe
van Trinquelage, met een hoge kap van gewafelde kant, naar de
nieuwste mode van het Franse hof.
Verderop zien we de pachtheer, Thomas Arnonton, en de griffier,
maître Ambroy, helemaal gekleed in het zwart.
Dan heb je de dikke hofmaarschalken, de rijmeesters en de
rentmeesters.
Achteraan op de banken zitten het lagere personeel, de
dienstmeisjes, de pachters met hun gezinnen en helemaal achteraan
tegen de deur, die ze voorzichtig op een kier zetten en sluiten, de jonge
koksmaten10, die tussen twee sauzen door even een misluchtje komen
scheppen en zo de feestgeur van de keuken even binnenlaten in de kerk,
die lauw is van al die brandende kaarsen.
Is de celebrant11 zo verstrooid12 door die kleine witte koksmutsjes?
Of komt dit eerder door dat altaarbelletje van Garrigou, dat duivelse
9 13
De edele = een nobele
10
De koksmaat = de assistent van de kok
11
De celebrant = de priester
12
Verstrooid = afgeleid, niet aandachtig
belletje, dat met zijn duivels ritme schijnt te zeggen : sneller, sneller, laten
we ons haasten ! Hoe eerder gedaan, hoe vlugger aan tafel !
In elk geval, telkens dat tuig van satan klinkt, vergeet de kapelaan
zijn mis en denkt hij enkel nog aan het lekkere eten. Dan hoort hij het
geroezemoes der koks, hij ziet de fornuizen, die als hoogovens gloeien,
hij snuift de geuren uit de halfopen pannen en in die damp onderscheidt
hij duidelijk twee fantastisch volgepropte, barstensvolle, met truffels
gemarmerde kalkoenen. Of ziet hij rijen pages voor zijn ogen voorbij
schrijden, met in verleidelijke dampen gehulde schotels.
En hij betreedt in gedachten al de feestzaal, die klaar staat voor
het banket. Wat een genot! Die reusachtige feestdis, helemaal
volgeladen! De pauwen, gehuld in hun eigen verenkleed, de fazanten, die
hun goudbruine vleugels uitspreiden, robijnkleurige wijnkaraffen,
fruitpiramides die schitteren tussen groene twijgen, en die
wonderbaarlijke vissen, waarover Garrigou het al had (ach, wel zeker,
Garrrigou...), gepresenteerd op een bed van venkel, met hun
parelmoeren schubben, alsof ze zo uit het water kwamen, en met een
ruiker geurige kruiden in hun monsterlijke neusgaten.
Dit wonderlijke visioen is zo levensecht, dat het Dom Balaguère
voorkomt13 alsof deze buitengewone schotels14 voor hem, op de
borduursels van het altaarkleed zijn opgediend. En twee of drie keer
betrapt hij zich erop “Benedicite” te zeggen, in plaats van “Dominus
vobiscum”. Maar afgezien van deze kleine versprekingen, volbrengt de
eerbiedwaardige heer gewetensvol15 zijn taak, zonder een regel over te
slaan, zonder één kniebuiging te vergeten.
En alles verloopt heel goed, tot aan het slot van de eerste mis.
Want, zoals de ouderen onder u misschien nog weten, moesten er heel
lang geleden met Kerstmis drie missen door dezelfde priester na mekaar
gelezen worden.
-Dat was één, zegt de kapelaan bij zichzelf, met een zucht van verlichting.
En zonder een minuut te verliezen, geeft hij een teken aan de
zogenaamde koster16, en...
Voorkomen = het lijkt alsof
14
De schotel = het gerecht
15
Gewetensvol = goed, zoals het moet
16
De zogenaamde koster = niet de échte koster
 Tingelinglingling, tingelingeling ! De tweede mis begint. En
daarmee neemt ook de zonde van Dom Balaguère een aanvang.
Vite, vite, dépêchons-nous, schreeuwt het schelle stemmetje van
het belletje van Garrigou. En deze keer stort de ongelukkige priester zich
op het missaal17, geheel overgeleverd aan de demon der gulzigheid. En
hij verslindt de bladzijden met de begeerte van zijn eetlust. Hij buigt 18 als
bezeten, komt weer recht, schetst ruw enkele kruistekens 19 en
kniebuigingen en verkort al zijn gebaren20 om eerder klaar te zijn.
Bij het evangelie spreidt hij nog nauwelijks de armen en bij het
Confiteor slaat hij zich haast niet meer op de borst. De koster en hij
wedijveren21 om het snelst gebrabbel22. Psalmstrofen en refreinen hollen
voort, botsen tegen mekaar op. Zijn lippen bewegen niet meer, want dat
kost teveel tijd, en de half uitgesproken woorden vervloeien tot een
onverstaanbaar gemompel.
-Oremus ps ps ps, Mea culpa pa pa.
Net zoals gehaaste wijnoogsters de druiven in de kuip plattrappen,
zo ploeteren ze allebei door het mislatijn, en de woorden spatten langs
alle kanten.
-Dom...scum ! zegt Balaguère.
-Stutuo ! antwoordt Garrigou.
En voortdurend jaagt23 het geklingel van dat verdomde belletje hen
verder en verder, net zoals de rinkelbellen van de postpaarden de
bestelling tot haast aanzetten. Je kunt je voorstellen dat een gelezen mis
aan zo’n tempo snel besteld24 is.
-Dat was twee, zegt de kapelaan buiten adem, en zonder zich de tijd te
gunnen op adem te komen, snelt hij rood en bezweet de altaartrappen af,
en...
17
Het missaal = het misboek
18
Buigen = door je knieën gaan, als teken van eerbied
19
Hij schetst enkele kruistekens = hij maakt snel enkele kruisteken (een
kruisteken = typisch katholiek gebaar)
20
Het gebaar = de geste
21
Wedijveren = een wedstrijd houden
22
Gebrabbel = onduidelijk gepraat
23
Verderjagen = doen haasten
24
Besteld = klaar, afgewerkt
Tingeling ling ling, tingeling ling ling ! De derde mis begint.
Slechts enkele stappen nog van de feestzaal verwijderd. Hoe
dichter het festijn nadert, hoe meer de ongelukkige priester bevangen 25
wordt door ongeduld en gulzligheid ! Zijn visioen wordt nog sterker. De
goudkarpers, de gebraden kalkoenen liggen dààr, dààr... Hij raakt ze
aan... Hij proeft... O, God ! De schotels dampen, de wijnen geuren. En het
belletje schudt waanzinnig en roept : “sneller, sneller, nog sneller”. Maar
hoe zou hij sneller kunnen? Zijn lippen zijn haast verstijfd. Hij spreekt de
woorden niet meer uit. Als hij Onzelieveheer 26 eens echt zou verraden27
en hem zijn hele mis wegmompelen28?
Hij valt van de ene bekoring29 in de andere. Eerst slaat30 hij één
regel over, dan twee. Dan valt het epistel te lang uit en laat hij het einde
achterwege. Hij vangt aan met het evangelie, gaat verder met het credo,
zonder het te beginnen, slaat de prefatie over, groet van ver het
Onzevader. En zo spoedt31 hij zich met bokkesprongen naar de eeuwige
verdoemenis32, nog steeds gevolgd door die verraderlijke Garrigou (vade
retro, satanas!), die hem met een fantastische collegialiteit terzijde staat 33,
zijn kazuifel opheft, de bladzijden per twee omdraait, de lezenaars doet
wankelen, de ampullen omgooit, en onverdroten met het belletje schudt,
altijd luider, altijd sneller.
Moet je die ontstelde34 gezichten van de aanwezigen zien! Omdat
zij verplicht zijn de mimiek van de priester te volgen, zonder één woord te
horen, staan de enen recht, terwijl de anderen knielen 35, of gaan zitten,
terwijl de anderen juist weer staan. En alle delen van deze vreemde mis
versmelten in een wirwar van houdingen.
25
Bevangen worden = onder invloed komen van
26
Onzelieveheer = God
27
Verraden = het vertrouwen dat iemand in je heeft, beschadigen
28
Wegmompelen = brabbelen = onduidelijk praten
29
De bekoring = verleiding
30
Overslaan = iets wat je moet doen, niet doern
31
Zich spoeden = zich haasten
32
De verdoemenis ‘damnatie’
33
Terzijde staan = helpen
34
Ontsteld = gechoqueerd
35
Knielen = op je knieën gaan zitten
 -Retire-toi de mes yeux, mauvais chrétien, (uit mijn ogen, slechte kristen),
De kerstster, die door de hemel op weg is naar het stalletje, zei de opperste Rechter, ons aller Meester41.
verbleekt van ontzetting bij het zien van die verwarring. -Uw zonde is zo groot dat heel uw deugdzaam 42 leven uitgewist43 is. Ah,
-L’abbé va trop vite, on ne peut pas suivre, murmelt de oude dame mij de nachtmis afpikken44. Wel, ge zult me driehonderd in de plaats
verstoord. Maître Arnonton zoekt met zijn grote ijzeren bril op de neus in teruggeven. En ge komt mijn paradis niet binnen, voordat ge die
zijn missaal où diantre on peut bien en être. driehonderd missen in uw eigen kapel gelezen hebt, in aanwezigheid
Maar in feite zijn al deze brave lieden 36, die zelf ook van het van45 allen die door u en met u gezondigd hebben !
banket staan te dromen, helemaal niet boos dat de mis zo’n vaart
neemt37. En dat was dan de ware legende van Dom Balaguère, zoals die in
En wanneer Dom Balaguère zich met stralend gezicht omdraait en het land van olijven verteld wordt. Het kasteel van Trinquelage bestaat
uit alle macht roept : ITE MISSA EST!, klinkt het antwoord van de kapel vandaag de dag niet meer, maar van de kapel blijft er nog een ruïne over,
hem als uit één mond : DEO GRATIAS ! boven op de Mont Ventoux, helemaal overwoekerd met onkruid46.
Het klinkt zo blij en meeslepend, dat men zich al aan tafel bij de Naar men vertelt zou er jaarlijks rond Kerstmis een
eerste toast gewaand had. bovennatuurlijk47 licht door die ruïne dwalen. De omwonende boeren
beweren de spookkapel48 gezien te hebben, verlicht door onzichtbare
III. kaarsen.
U zult er misschien om lachen, maar een vigneron uit die streek,
Vijf minuten later gingen al die heren, met de kapelaan in hun een wijnboer, die Garrigue heet, en wellicht een verre afstammeling is
midden aan tafel in de feestzaal. Liederen, kreten, gelach en rumoer van Garrigou, heeft me verzekerd dat hij op een kerstavond, toen hij wat
stegen op in het van boven tot onder verlichte kasteel. En de aangeschoten49 was, verdwaald50 was op de Mont Ventoux, in de buurt
eerbiedwaardige Dom Balaguère plantte zijn vork in de vleugel van een van Trinquelage.
hazelhoen. En hij verdronk de wroeging38 over zijn zonde in stromen
Château-Neuf-du-Pape. De arme man at en dronk zoveel, dat hij dezelfde En wat had hij gezien? Tot elf uur bleef alles donker en doods.
nacht stierf aan een verschrikkelijke hartaanval, zonder dat hij zelfs de tijd Maar rond middernacht sloeg plots een stokoude klok boven in de toren.
had zijn berouw39 te tonen. En vlak daarna zag Garrigue lichtjes en vage schaduwen over het
bergpad bewegen. In het kerkportaal werd gefluisterd :
De volgende ochtend arriveerde hij in de hemel40, die nog in rep -Bonsoir, bonsoir, maître Arnoton!
en roer was van het feest van de afgelopen nacht, en je kunt je -Bonsoir, bonsoir, mes enfants !
voorstellen hoe hij daar ontvangen werd.
41
I.e. God
42
Deugdzaam = goed, braaf, vol deugd
43
Het is uitgewist = het is vergeten
36 44
Brave lieden = goede mensen Afpikken = stelen
37 45
Een vaart nemen = snel vooruitgaan In aanwezigheid van = samen met
38 46
De wroeging = het schuldgevoel Overwoekerd door onkruid = bedekt door onkruid (=plantjes, bloemen die
natuurlijk, in het wild voorkomen)
39 47
Het berouw = de spijt Bovennatuurlijk = paranormaal
48
De spookkapel = fantoomkapel
40 49
De hemel = plaats waar christenen hopen naartoe te gaan na de dood, het Aangeschoten = een beetje dronken
50
paradijs Verdwaald = hij wist niet waar hij was
 Toen iedereen binnen was, sloop onze brave vigneron dichterbij
en gluurde51 door de kapotte deur. En hij was getuige van een
merkwaardig52 schouwspel53. Alle mensen hadden zich in het koor van de
ruïne opgesteld, alsof de oude banken er nog stonden. Mooie dames in
brokaat, deftige heren in het zwart, boeren in gebloemde wambuizen, ze
zagen er allemaal even stoffig, oud en vermoeid uit.
Vooraan in het midden van het koor knielde een kinderlijk kleine
grijsaard54 en schudde wanhopig met een belletje zonder klepel en zonder
geluid, terwijl een priester, in een gewaad van oud goud, zich bij het
altaar bewoog en gebeden zei die niemand verstond.

Dat was natuurlijk Dom Balaguère, die nog altijd bezig was met
zijn derde gelezen mis...

51
Gluren = heel voorzichtig kijken
52
Merkwaardig = vreemd
53
Het schouwspel = het tafereel
54
De grijsaard = de oude man met grijs haar