‫ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺍﻭﺳﺘﺎ‬ ‫ﺑﻬﺮﺍﻡ ﺑﺮﻭﻣﻨﺪ‬

‫ﻗﺪﳝﻲﺗﺮﻳﻦ ﺍﺳﻨﺎﺩ ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﻛﺘﺎﺑﺖ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﻣﺘﻨﻬﺎﻱ ﺑﻪﺟﺎﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻪ‬

‫ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻭ ﺳﻨﺖ ﺯﺭﺩﺷﱵ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﮕﺎﺭﺵ‬ ‫ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﺁﻳﺎﺕ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺧﻮﺩ ﺯﺭﺩﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺭﻭﻱ ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺎﻭ ﻭ‬
‫ﻳﺎ ﻟﻮﺣﻪﻫﺎﻱ ﺯﺭﻳﻦ ﻭ ‪‬ﺎﺩﻥ ﺁﻥ ﺩﺭ ﮔﻨﺞ ﺷﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﺁﺗﺸﮑﺪﺓ‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﺭﻩﺍﻱ ﺍﺯ ﺩﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﻱ‬
‫ﲰﺮﻗﻨﺪ ﺩﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﺳﻨﺖ ﻛﺘﺎﺑﺖ ﻭ‬
‫ﺯﺭﺩﺷﺖ ﺩﻳﻦ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐﺷﺎﻩ ﻳﮏﻫﺰﺍﺭﻭﻳﮑﺼﺪ‬ ‫ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﻓﺮﮔﺮﺩ ﺑﻪ ﺩﻳﻦﺩﺑﲑﻱ ﺑﺮ ﲣﺘﻪﻫﺎﻱ ﺯﺭﻳﻦ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﮔﻨﺞ ﺁﻥ‬
‫‪۱‬‬
‫ﺁﺗﺶ )ﺁﺗﺶ ‪‬ﺮﺍﻡ( ﺑﻨﻬﺎﺩ‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺍﺯ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮﻕ ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺭﺍ ﺩﺭ‬
‫ﺯﻣﺎﻥ ﺯﺭﺩﺷﺖ ﻣﻲﺩﺍﻧﺪ ﻭ ﺟﻨﺒﺔ ﺍﻓﺴﺎﻧﻪﺍﻱ ﺩﺍﺭﺩ‪ ،‬ﺑﻪ ﺭﺩ ﭘﺎﻱ‬
‫ﺟﺪﻳﺪﺗﺮﻱ ﺍﺯ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﺍﻳﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﺩﺭ ﺣﻮﺍﱄ ﺩﻭﺭﺓ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ‬
‫ﺑﺮﻣﻲﺧﻮﺭﱘ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺩﻳﻨﮑﺮﺩ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ‬
‫ﺁﻣﻮﺯﻩﻫﺎﻱ ﺯﺭﺩﺷﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺴﺨﺔ ﺍﺻﻠﻲ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﮔﻨﺞ‬
‫ﺷﺎﻫﻲ ‪‬ﺎﺩﻧﺪ ﻭ ﺭﻭﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻳﻲ ﺍﺯ ﺁﻥ ‪‬ﻴﻪ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﻳﮏ ﻧﺴﺨﻪ‬
‫ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻭﻧﻮﻳﺴﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﮊ ﻧِﺒِﺸﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺁﻣﺪﻥ ﺍﺳﮑﻨﺪﺭ‬
‫ﺁﻥ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎﻥ ﺍﻓﺘﺎﺩ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻳﻮﻧﺎﱐ ﺗﺮﲨﻪ‬
‫ﮐﺮﺩﻧﺪ‪ ٢.‬ﺩﺭ ﺟﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺍﺯ ﳘﲔ ﮐﺘﺎﺏ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺩﺍﺭﺍ ﭘﺴﺮ ﺩﺍﺭﺍ )ﺩﺍﺭﻳﻮﺵ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺣﻜ ‪٣٣٠-٣٦٦‬ﻕﻡ(‬
‫ﳘﺔ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﻭ ﺯﻧﺪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺩﻭ ﻧﺴﺨﻪ ‪‬ﻴﻪ ﮐﺮﺩﻧﺪ؛ ﻳﮑﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ‬
‫ﺧﺰﺍﻧﺔ ﺷﺎﻫﻲ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺩﮊ ﻧﺒﺸﺖ ‪‬ﺎﺩﻧﺪ‪ ٣.‬ﺑﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺩﻳﻦﺩﺑﲑﻩ ﺍﺯ ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﻳﻦ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﺧﻄﻮﻁ ﺑﺮﺍﻱ ﺯﺑﺎ‪‬ﺎﻱ‬
‫ﺍﻳﺮﺍﱐ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﭘﮋﻭﻫﺸﮕﺮﺍﻥ ﺯﺑﺎ‪‬ﺎﻱ ﺑﺎﺳﺘﺎﱐ‪ ،‬ﺩﺭ ﳕﺎﻳﺶ ﺍﺻﻮﺍﺕ‬
‫ﺣﺎﻝ ﭘﺲ ﺍﺯ ﭘﺮﺍﮐﻨﺪﻩ ﺷﺪﻥ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺑﺮ ﺍﺛﺮ ﲪﻠﺔ ﺍﺳﮑﻨﺪﺭﭼﻨﺪﻳﻦ‬ ‫ﻭ ﺗﻠﻔﻆ ﺻﺤﻴﺢ ﻫﺮ ﺣﺮﻑ ﻭ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻭ ﺗﻮﺍﻧﺎﺳﺖ‪ .‬ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ‬
‫ﺷﺎﻩ ﺍﻳﺮﺍﱐ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩﻫﺎﻱ ﳐﺘﻠﻒ ﺗﻼﺵ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﻭﺑﺎﺭﻩ‬ ‫ﻭ ﺷﮑﻞ ﻇﺎﻫﺮﻱ ﻭ ﮔﺮﺍﻓﻴﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﺯﻳﺒﺎﻳﻴﻬﺎﻱ ﮐﻢﻧﻈﲑﻱ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺧﻮﺍﻧﺪﻥ ﻭ‬
‫ﻧﻮﺷﱳ ﺁﻥ ﻧﻴﺰ ﺁﺳﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞ ﭼﺸﻢﻧﻮﺍﺯ ﻭ ﻧﻮﺍﺧﺖ ﻣﺘﻮﺍﺯﻥ ﺍﻳﻦ ﺧﻂ ﺁﻥ‬
‫ﮔﺮﺩﺁﻭﺭﻱ ﻭ ﺗﺪﻭﻳﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ‪ ٢٧٠‬ﺳﺎﻝ ﭘﺲ ﺍﺯ‬
‫ﺭﺍ ‪‬ﺘﺮﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﺑﻴﺶ‬
‫ﻓﺮﻭﭘﺎﺷﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎﻥ‪ ،‬ﺑﻼﺵ ﻳﮑﻢ ﺍﺷﮑﺎﱐ )ﺣﻜ‬ ‫ﺍﺯ ﺷﺎﻧﺰﺩﻩ ﻗﺮﻥ ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺯﻣﺎﻥ ﮐﺎﰲ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺍﻳﻦ ﺧﻂ ﺿﻤﻦ‬
‫‪٥١-٧٨‬ﻕﻡ( ﻓﺮﻣﺎﱐ ﺻﺎﺩﺭ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎﻱ ﳐﺘﻠﻒ‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﺩﺭ ﻣﺴﲑ ﺗﻌﺎﱄ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺗﺮ ﺷﺪﻥ‪ ،‬ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﮐﺎﺗﺒﺎﻥ ﻭ ﺩﺑﲑﺍﻥ ﳐﺘﻠﻔﻲ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻭ ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﳐﺘﻠﻔﻲ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺍﳚﺎﺩ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺑﻌﻀﻲ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎﺩ ﺗﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﻭ ﺯﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﺷﻔﺎﻫﻲ‬ ‫ﺍﺯ ﺁ‪‬ﺎ ﻣﻲﭘﺮﺩﺍﺯﱘ‪.‬‬
‫‪٤‬‬
‫ﺍﺯ ﮔﺰﻧﺪ ﺩﺭ ﺍﻣﺎﻥ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﲨﻊﺁﻭﺭﻱ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﲢﻘﻴﻘﺎﺕ ﻭ ﺑﺮﺭﺳﻴﻬﺎﻱ ﻋﻠﻤﻲﺍﻱ ﮐﻪ ﺯﺑﺎﻥﺷﻨﺎﺳﺎﻥ ﻳﺎ ﺍﻳﺮﺍﻥﺷﻨﺎﺳﺎﻥ‬
‫‪(1) Andreas‬‬
‫ﺍﻃﻼﻋﺎﰐ ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﻧﻮﻉ ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺩﻭﺭﻩﻫﺎﻱ‬ ‫ﺩﺭ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺍﳒﺎﻡ ﺩﺍﺩﻩﺍﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎﻱ‬
‫ﺯﺑﺎﻥﺷﻨﺎﺧﱵ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺩﺳﺘﻮﺭﻱ ﻭ ﺻﺮﻑ ﻭ ﳓﻮ ﻭ ﮔﺎﻫﻲ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎﻱ‬
‫ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﻳﺎ ﺍﺷﮑﺎﱐ ﻧﺪﺍﺭﱘ؛ ﺍﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺁﻧﺪﺭﺋﺎﺱ)‪ ،(١‬ﺍﺣﺘﻤﺎ ً‬
‫ﻻ‬
‫ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﻫﻨﺮ ‪ / ٣‬ﺎﺭ ‪١٣٨٥‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻭ ﺗﺎﺭﳜﻲ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺑﻪ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎ ﺍﺯ ﳊﺎﻅ ﻗﻮﺍﻋﺪ‬

‫‪٥‬‬
‫ﺍﻳﻦ ﺧﻂ ﻧﻮﻋﻲ ﺧﻂ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻣﺸﺘﻖ ﺍﺯ ﺁﺭﺍﻣﻲ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻭ ﺍﺻﻮﻝ ﻭ ﻫﻨﺮ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﮐﻤﺘﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎ ﺍﺯ‬
‫ﺍﺯ ﺁﳒﺎ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﺧﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﳏﺪﻭﺩﻳﺘﻬﺎﻱ ﺧﻂ ﺍﺷﮑﺎﱐ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﺍﻓﻖ ﺟﺪﻳﺪﻱ ﺩﺭ ﭘﻴﺶ ﺭﻭ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲﺩﻫﺪ ﻭ ﺷﺎﻳﺪ ﮐﻤﮏ ﺷﺎﻳﺎﱐ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺍﻳﻦ ﺧﻂ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺍﺯ ﲨﻠﻪ ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺗﺎ ﮐﻨﻮﻥ ﺍﺷﺘﺒﺎﻩ‬
‫ﳕﻲﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻪ ﲤﺎﻣﻲ ﺩﻗﺎﻳﻖ ﻭ ﻇﺮﺍﻳﻒ ﺁﻫﻨﮕﲔ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺭﺍ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬ ‫ﮐﺎﺗﺐ ﺗﺼﻮﺭ ﻣﻲﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﳘﭽﻨﲔ ﺑﺮﺍﻱ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻭ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪﻱ ﺗﺎﺭﳜﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﺣﻔﻆ ﮐﺮﺩﻥ ﻭ ﺷﻔﺎﻫﻲﺧﻮﺍﱐ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﺩﻭﺭﺓ‬ ‫ﻭ ﺯﻣﺎﱐ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺑﻦﻧﻮﺷﺖ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﺯﻣﺎﻥ ﺍﳒﺎﻣﻪ‬
‫ﭘﺎﺭﰐ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﮑﻤﻞ ﻭ ﳘﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﺧﻂ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﺎ ﺗﺮﻗﻴﻤﺔ ﺁ‪‬ﺎ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺭﺳﻲ ﻗﺮﺍﺑﺖ ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ‬
‫ﺁ‪‬ﺎ ﺭﺍﻫﻲ ﭘﺮﻓﺎﻳﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﳐﺘﺼﺮﻱ ﺍﺯ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺍﻭﺳﺘﺎ‬
‫ﭘﻲﮔﲑﻱ ﺗﻼﺷﻬﺎ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ ﺳﺎﺳﺎﱐ ﺩﺭ ﺣﮑﻮﻣﱵ‬ ‫ﺩﺭ ﲞﺶ ﳔﺴﺖ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﭼﻨﺪ ﺷﻴﻮﺓ ﺍﺻﻠﻲ ﺍﻭﺳﺘﺎﻧﻮﻳﺴﻲ ﻭ ﺫﮐﺮ‬
‫‪٤١‬‬ ‫ﺩﻳﻦﺩﻭﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻮﻱﺗﺮ ﻭ ﻣﻨﻈﻢﺗﺮ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻭﺍﻳﻞ ﺩﻭﺭﺓ‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎﺕ ﺁ‪‬ﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﺘﺼﻞ ﺑﻮﺩﻥ ﺧﻂ ‪‬ﻠﻮﻱ ﮐﺘﻴﺒﻪﺍﻱ ﺭﺍ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺁﺳﺎﱐ‬
‫ﺧﻮﺍﻧﺪﻥ ﻭ ﻧﻮﺷﱳ ﺍﻳﻦ ﺧﻂ ﻭ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻭ ﺍﺷﺘﺒﺎﻫﺎﺕ‬
‫ﻧﮕﺎﺭﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻈﺎﻡ ﻫﻴﺌﺘﻬﺎﻱ ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ‬
‫ﺩﻳﻦ ﻣﺎﻧﻮﻱ ﻧﻮﻋﻲ ﺍﻟﮕﻮﺑﺮﺩﺍﺭﻱ ﺍﺯ ﻧﻈﺎﻡ ﮐﺘﺎﺏﻧﮕﺎﺭﻱ‬
‫ﺩﺑﲑﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻱ ﺷﺎﻫﺎﻥ ﺳﺎﺳﺎﱐ ﻳﺎ ﮐﺎﺗﺒﺎﻥ ﺩﻳﲏ ﺁﺗﺸﮑﺪﻩﻫﺎ ﺩﺭ‬
‫ﺁﻥ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﻮﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﮏ ﻣﺒ ّﻠﻎ‪ ،‬ﻳﮏ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺲ‬
‫ﻳﺎ ﮐﺎﺗﺐ ﻭ ﻳﮏ ﻧﮕﺎﺭﮔﺮ ﻭ ﻣﺬ ّﻫﺐ ﻣﻲﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮﺭ ﺑﻮﺩﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪﺍﻱ ﮐﻪ ﺳﻔﺮ ﻣﻲﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺘﺐ ﻣﻘﺪﺱ ﻣﺎﻧﻮﻱ ﺭﺍ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻂ ﺧﻮﺵ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺯﻳﻮﺭ ﺗﺬﻫﻴﺐ ﻭ ﻧﮕﺎﺭﻩ‬
‫ﺑﻴﺎﺭﺍﻳﻨﺪ‪ ٩.‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﲔ ﺍﺗﻔﺎﻗﻲ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﻭﺳﺘﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ ﺳﺎﺳﺎﱐ ﺭﺥ ﺩﺍﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻮﺑﺪ‬
‫ﺑﺘﻮﺍﻧﻴﻢ ﺁﺛﺎﺭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩﻫﺎﻱ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺳﺎﺳﺎﱐ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﺳﺪﻩﻫﺎﻱ ﺍﻭﻝ‪ /‬ﻫﻔﺘﻢ ﺗﺎ ﭼﻬﺎﺭﻡ‪ /‬ﺩﻫﻢ ﻣﻮﺝ ﺗﺎﺯﻩﺍﻱ‬
‫ﺍﺯ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺩﺭ ﺣﻮﺯﺓ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺧﻂ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺩﺭ‬
‫ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ‪ ،‬ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺩﻭﺭﺓ ﺳﺎﺳﺎﱐ‪،‬‬
‫ﺯﺭﺩﺷﺘﻴﺎﻥ ﻫﻢ ﻓﺎﻗﺪ ﻗﺪﺭﺕ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﻫﻢ ﺩﺭ ﺍﻗﻠﻴﺖ ﺩﻳﲏ ﻗﺮﺍﺭ‬
‫ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎﺗﺒﺎﻥ ﺯﺭﺩﺷﱵ ﺷﺮﻭﻉ ﺑﻪ ﺭﻭﻧﻮﻳﺴﻲ ﮐﺘﺎ‪‬ﺎﻱ ﮐﻬﻨﻪ ﻭ‬
‫ﻗﺪﳝﻲ ﺩﻭﺭﺓ ﺳﺎﺳﺎﱐ ﻭ ﺍﳚﺎﺩ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻱ ﺗﺎﺯﻩﺍﻱ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻛﺮﺩﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺩﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﻱ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺑﺎ ﻭﺍﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ‬
‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮﺩﺩ‪ .‬ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﻭﺳﺘﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﳘﺔ ﺁ‪‬ﺎ ﺍﺯ ﺭﻭﻱ ﺍﻟﮕﻮﻱ ﻭﺍﺣﺪﻱ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪﺓ ﻫﻮﻓﻤﺎﻥ‪ ،‬ﻧﺴﺨﺔ ﭘﺎﻳﻪ ﻳﺎ ﺑﻨﻴﺎﺩﻱ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﮐﻮﺷﺶ ﻣﻮﺑﺪﺍﻥ ﺩﺭ ﺳﺪﻩﻫﺎﻱ ﺳﻮﻡ‪ /‬ﻢ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻡ‪ /‬ﺩﻫﻢ‬
‫ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ ١٠.‬ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﺩﻳﮕﺮ ﻏﺎﻟﺒﴼ ﺍﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺭﺍ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺍﻧﺪ‬
‫ﻭ ﺩﺭﺳﱵ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺩﻗﺖ ﺩﺭ ﲞﺸﻬﺎﻱ ﳐﺘﻠﻒ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﺍﺛﺒﺎﺕ‬
‫‪١١‬‬
‫ﺭﺳﺎﻧﺪﻩﺍﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺪﳝﻲﺗﺮﻳﻦ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻲ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻩ‬
‫ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺨﺔ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺑﻪ ‪ K7a‬ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺳﺎﻝ ‪۱۲۷۸‬ﻡ ﺍﺳﺖ‬
‫ﻭ ﺳﺎﻳﺮ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺘﺄﺧﺮﻧﺪ‪ .‬ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ‬
‫ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﻩ ﺟﺰﺋﻴﺎﺕ ﻭ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﺍﺻﻮﻝ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻭ‬
‫ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲﺍﻱ ﮐﻪ ﺭﻳﺸﻪ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ ﺳﺎﺳﺎﱐ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺩﺭ ﺧﻮﺩ‬
‫ﺍﻱ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻼ‬ ‫‪‬ﻔﺘﻪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﺁ‪‬ﺎ ﺑﺎ ﺧﻄﻮﻁ ‪‬ﻠﻮﻱ ﮐﺘﻴﺒﻪ ِ‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮑﺎﺕ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺧﻼﻝ ﺳﺎﳍﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﳕﺎﻳﺎﻥ‬
‫ﻻ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪﺓ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﺎ ﻧﮑﺎﺕ ﺟﺎﻟﱯ‬
‫ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻢ ﻭ ﻫﻨﺮ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﺭﻭﺑﻪﺭﻭ ﻣﻲﺷﻮﱘ؛ ﺍﺯ ﲨﻠﻪ‪:‬‬
‫‪ .۱‬ﺍﻭﻟﲔ ﭼﻴﺰﻱ ﮐﻪ ﺭﺥ ﻣﻲﳕﺎﻳﺪ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﻧﻮﺷﱳ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﺍﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﺍﺯ ﻗﻠﻢ ﱐ ﻭ ﻣﺮﮐﺐ ﻣﺸﮑﻲ ﻭ ﺳﺮﺥ‬
‫ﺳﺎﺳﺎﱐ ﺍﺭﺩﺷﲑ ﺑﺎﺑﮑﺎﻥ )ﺣﻜ ‪٢٤١-٢٢٦‬ﻡ( ﺑﻪ ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻮﺑﺪ »ﺗﻮﺳﺮ« )ﺗﻨﺴﺮ( ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﺮﺩﺁﻣﺪﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭ ﺧﻮﺍﺳﺖ‬
‫‪٦‬‬
‫ﻭ ﺁﻧﭽﻪ ﺭﺍ ﻣﻌﺘﱪ ﺑﻮﺩ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻭ ﺑﻘﻴﻪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﮐﻨﺎﺭ ‪‬ﺎﺩ‪.‬‬
‫ﺷﺎﭘﻮﺭ ﺍﻭﻝ )ﺣﻜ ‪٢٧٢-٢٤١‬ﻡ( ﺭﺍﻩ ﭘﺪﺭ ﺭﺍ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺩﺍﺩ‪.‬‬
‫ﻭﻱ ﮐﺘﺎ‪‬ﺎﻳﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻨﻪﻫﺎﻱ ﭘﺰﺷﮑﻲ‪ ،‬ﺳﺘﺎﺭﻩﺷﻨﺎﺳﻲ ﻭ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺭﺷﺘﻪﻫﺎﻱ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﺁ‪‬ﺎ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺑﻮﺩ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭﻱ‬
‫ﮐﺮﺩ ﻭ ﺁ‪‬ﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺩﺍﺩ ﻭ ﺑﻪ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺍﻭ ﻧﺴﺨﻪﺍﻱ‬
‫ﺍﺯ ﺁ‪‬ﺎ ﺑﻪ ﮔﻨﺞ ﺷﺎﻫﻲ ﺳﭙﺮﺩﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ ﳐﺘﻠﻒ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﺁ‪‬ﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﺔ ﺍﺳﻄﻮﺭﻩﺍﻱ ﺩﺍﺭﺩ‪ ،‬ﺷﺎﭘﻮﺭ ﺩﻭﻡ‬
‫)‪٣٧٩-٣٠٩‬ﻡ( ﻧﻴﺰ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ ﺩﺭﺳﱵ ﺍﺛﺮ ﮔﺮﺩﺁﻣﺪﻩ ﺭﺍ‬
‫ﺑﻴﺎﺯﻣﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺁﺫﺭﺑﺎﺩ ﻣﺎﺭﺳﭙﻨﺪﺍﻥ‪ ،‬ﻣﻮﺑﺪﺍﻥ ِ‬
‫ﺭﻭﻱ ﮔﺪﺍﺧﺘﻪ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﺔ‬ ‫»ﻭﺭ« ﺍﳒﺎﻡ ﺩﺍﺩ؛ ﻳﻌﲏ ِ‬‫ﺯﻣﺎﻥ ﺍﻭ‪ ،‬ﻋﻤﻞ َ‬
‫ﺍﻭ ﺭﳜﺘﻨﺪ ﻭ ﻧﺴﻮﺧﺖ ﻭ ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﺍﻃﻤﻴﻨﺎﻥ ﻣﺆﻣﻨﺎﻥ ﺯﺭﺩﺷﱵ‬
‫ﺭﺍ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺏ ﮔﺮﺩﺁﻣﺪﻩ ﺟﻠﺐ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﺳﺖ ﺁﺧﺮ ﺧﺴﺮﻭ ﭘﺴﺮ‬
‫ﻗﺒﺎﺩ )ﺍﻧﻮﺷﲑﻭﺍﻥ ‪٥٧٩-٥٣١‬ﻡ( ﻣﻮﺑﺪﺍﻥ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺩﺍﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺍﻭﺳﺘﺎﻱ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻨﺖ ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻭ ﮐﺘﱯ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻭ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﻭ ﺩﺭﺧﻮﺭ ﺗﺄﻣﻠﻲ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺑﺎﺯﺑﻴﲏ‬
‫‪٧‬‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ‪ ،‬ﺍﺯ ﻣﻮﺑﺪﺍﻥ ﻣﻬﻢ ﺯﺭﺩﺷﱵ‪ ،‬ﺩﺭ ﻧﺎﻣﻪﺍﻱ‪ ،‬ﺍﺯ ﺍﳒﻤﲏ‬
‫ﺍﺯ ﻣﻮﺑﺪﺍﻥ ﺯﺭﺩﺷﱵ ﺑﻪ ﺭﻳﺎﺳﺖ »ﻭﻩ ﺷﺎﭘﻮﺭ«‪ ،‬ﻣﻮﺑﺪﺍﻥﻣﻮﺑﺪ ﺯﻣﺎﻥ‬
‫ﺧﺴﺮﻭ ﺍﻧﻮﺷﲑﻭﺍﻥ‪ ،‬ﻳﺎﺩ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﺴﺖﻭﻳﮏ ﻧَ ْﺴﮏ ﺍﻭﺳﺘﺎ‬
‫ﺭﺍ ﺗﻌﻴﲔ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﺑﺮ ﺁﻥ ُﻣﻬﺮ ‪‬ﺎﺩﻧﺪ‪ .‬ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﺎ‬
‫‪‬ﻠﻮﻱ ﻫﻮﻓﻤﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻭﺍﺩﺍﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺗﺪﻭﻳﻦ‬
‫ﻭ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺍﻳﻦ ﺍﻟﻔﺒﺎ ﺭﺍ ﻗﺮﻥ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﻣﻴﻼﺩﻱ‪ ،‬ﻳﻌﲏ ﺗﻘﺮﻳﺒﴼ ﺯﻣﺎﻥ‬
‫ﺷﺎﭘﻮﺭ ﺩﻭﻡ ﺑﺪﺍﻧﺪ؛ ﺩﻭﺭﻩﺍﻱ ﮐﻪ ﺭﻗﺎﺑﺖ ﺷﺪﻳﺪﻱ ﺑﲔ ﺯﺭﺩﺷﺘﻴﺎﻥ‬
‫ﻭ ﭘﲑﻭﺍﻥ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﺑﻮﺩﺍﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻭ ﻣﺎﻧﻮﻱ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺩﺍﺷﺖ‬
‫ﻭ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﺎﺳﺎﱐ ﺩﺭ ﭘﻲ ﺍﳚﺎﺩ ﻭﺣﺪﺕ ﺩﻳﲏ ﺩﺭ ﺳﺮﺍﺳﺮ‬
‫ﮐﺸﻮﺭ ﻭ ﻧﻴﺎﺯﻣﻨﺪ ﻳﮏ ﮐﺘﺎﺏ ﺩﻳﲏ ﺑﺮﺍﻱ ﺭﻭﻳﺎﺭﻭﻳﻲ ﺑﺎ ﺍﺩﻳﺎﻥ‬
‫‪٨‬‬
‫ﺭﻗﻴﺐ ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺘﺎﺏ ﺑﻮﺩ‪.‬‬
‫ﲡﺎﺭﰊ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻃﺮﺍﺣﻲ ﺧﻂ ‪‬ﻠﻮﻱ ﮐﺘﻴﺒﻪﺍﻱ ﺩﺭ ﻧﻴﻤﺔ‬
‫ﺍﻭﻝ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺎﺳﺎﱐ ﻭ ﺧﻄﻮﻁ ‪‬ﻠﻮﻱ ﮐﺘﺎﰊ ﻭ ﺯﺑﻮﺭﻱ‬ ‫ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﻫﻨﺮ‪ / ٣‬ﺎﺭ ‪١٣٨٥‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﺍﺯ ﻣﻌﺎﻳﱯ ﮐﻪ ﻫﺮﻳﮏ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ‬
‫ﺧﻄﻮﻁ ﺩﺍﺷﺖ‪ ،‬ﺍﳒﻤﻦ ﻣﻮﺑﺪﺍﻥ ﻭ ﺩﺑﲑﺍﻥ ﻭ ﻃﺮﺍﺣﺎﻥ ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ‬
‫ﺭﺍ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺩﺍﺷﺖ ﺗﺎ ﺧﻄﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﻃﺮﺍﺣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺍﻭ ً‬
‫ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺎﻣﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﻱ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮﺍﻧﺪ ﲤﺎﻣﻲ‬
‫ﺍﺻﻮﺍﺕ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﺪ؛ ﺛﺎﻧﻴﴼ ﺣﺮﻭﻑ ﻣﺼﻮﺗﺶ ﭼﻨﺎﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺍﺯ ﭘﺲ ﳕﺎﻳﺶ ﻇﺮﺍﻳﻒ ﺗﻠﻔﻆ ﺯﺑﺎﱐ ﳘﭽﻮﻥ ﺯﺑﺎﻥ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﮐﻪ ﺩﺭ‬
‫ﻻ ﺯﺑﺎﱐ ﺧﺎﻣﻮﺵ ﻧﻴﺰ ﺑﻮﺩﻩ ﺑﺮﺁﻳﺪ؛ ﺛﺎﻟﺜﴼ ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ‬‫ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﺍﺣﺘﻤﺎ ً‬ ‫‪٤٢‬‬
 ‫ﺕ ‪ .۱‬ﺮﺍﻡ ﺑﺮﻭﻣﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺍﻟﻔﺒﺎﻱ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ‬
‫ﺑﺎﺯﻧﻮﻳﺴﻲ ﺍﺯ ﺷﻴﻮﺓ‬
‫ﻫﻮﺷﻨﮓ ﺳﻴﺎﻭﺧﺶ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﺓ‬
‫ﺣﺮﻭﻑ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻭﺍﺣﺪ‬
‫ﻧﻘﻄﻪﮔﺬﺍﺭﻱ‬
‫ﺳﻴﺎﻫﻴﻬﺎ ﻭ ﺳﻔﻴﺪﻳﻬﺎ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻌﺮﻑ ﻭﺟﻮﺩ ﺳﻄﺤﻲ ﺍﺯ ﺳﻨﺖ‬
‫ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﺩﺭ ﺑﲔ ﮐﺎﺗﺒﺎﻥ ﺯﺭﺩﺷﱵ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺷﻮﺍﺭﻳﻬﺎﻱ‬
‫ﻧﮕﺎﺭﺵ ﻭ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﻳﻦ ﻧﻮﻉ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﻓﺮﺍﮔﲑﻱ ﺁﻥ ﺭﺍ‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰﻡ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺴﲑ ﺍﺳﺘﺎﺩ ﻭ ﺷﺎﮔﺮﺩﻱ ﻣﻲﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞﮔﲑﻱ ﻫﺮ ﺷﻴﻮﻩﺍﻱ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻳﮏ‬
‫ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺷﺎﮔﺮﺩ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﲤﺮﻳﻦ ﻭ ﳑﺎﺭﺳﺖ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻭ‬
‫ﺍﳚﺎﺩ ﺍﺻﻼﺣﺎﺕ ﻭ ﺗﻐﻴﲑﺍﺕ ﺍﺣﺘﻤﺎﱄ ﻭ ﺩﺭ ﭘﻲ ﺁﻥ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ‬
‫ﺍﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﻣﻬﺎﺭ‪‬ﺎ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺳﻮﻡ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻡ‪ ،‬ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ‬
‫ﺍﻧﺴﺠﺎﻡ ‪‬ﺎﻳﻲ ﻧﺰﺩﻳﮏ ﻣﻲﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻣﺴﲑ ﺍﺳﺘﺎﺩ ﻭ ﺷﺎﮔﺮﺩﻱ‬
‫ﺭﺍ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ ﺳﺎﺳﺎﱐ ﺩﺭ ﺑﲔ ﺩﺑﲑﺍﻥ ﻭ ﺩﺑﲑﺯﺍﺩﮔﺎﻥ ﻭ ﻣﻮﺑﺪﺍﻥ‬
‫ﺑﺎ ﺩﻳﻦﻣﺮﺩﺍﻥ ﺩﻳﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﺭﺩﻳﺎﰊ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ‬
‫ﺑﺎﺯﻣﺎﻧﺪﻩ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﮐﺎﺗﺒﺎﻥ ﻭ ﻧﺴﺨﻪﻧﻮﻳﺴﺎﱐ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺁ‪‬ﺎ ﻧﻴﺰ ﺍﻳﻦ ﻧﻮﻉ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﭼﺮﺧﺔ ﺍﺳﺘﺎﺩ‬
‫ﻭ ﺷﺎﮔﺮﺩﻱ ﺑﲔ ﻣﻮﺑﺪﺍﻥ ﻭ ﺩﺳﺘﻮﺭﺍﻥ ﻳﺎ ﭘﺪﺭﺍﻥ ﻭ ﻓﺮﺯﻧﺪﺍﻥ‬
‫ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﻫﻨﺮ ‪ / ٣‬ﺎﺭ ‪١٣٨٥‬‬
‫ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ .‬ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻱ ‪ K20‬ﻭ ‪ K50‬ﮐﻪ ﺍﺯ ﻗﺪﳝﻲﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻱ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﻇﻦ ﻗﻮﻱ ﺑﺎﺯﻣﺎﻧﺪﺓ ﺳﻨﺖ‬
‫ﺭﻭﻧﻮﻳﺴﻲ ﺍﺯ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ﺳﺪﻩﻫﺎﻱ ﺍﻭﻝ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﻳﺎ ﺍﻭﺍﺧﺮ‬
‫ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺳﺎﺳﺎﱐﺍﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .۲‬ﭼﻴﺪﻣﺎﻥ ﺣﺮﻭﻑ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺩﺭ ﺳﻄﺮﻫﺎ ﺑﺮ ﮐﺮﺳﻲﺑﻨﺪﻱ‬
‫ﺧﺎﺻﻲ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭ ﺍﺳﺖ‪ ۱۲.‬ﺍﮔﺮﭼﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺭﺍ ﺩﺭ ﳘﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ‬
‫‪٤٣‬‬ ‫ﺭﻭﻱ ﺧﻂ ﮐﺮﺳﻲ ﺛﺎﺑﱵ ﻧﻨﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ ﻭ ﺳﻄﺮﻫﺎ ﺍﻋﻮﺟﺎﺝ ﻭ‬
‫ﺑﻪ ﺭﻭﻱ ﮐﺎﻏﺬ ‪‬ﺮﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪﺍﻧﺪ‪ .‬ﺗﻐﻴﲑ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﺣﺮﻭﻑ ﻭ ﻗﻮﺕ‬
‫ﻭ ﺿﻌﻒ ‪‬ﻨﺎﻱ ﺣﺮﻭﻑ‪ ،‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﺓ ﮐﺎﺗﺐ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻧﻮﻋﻲ ﻗﻠﻢ ﱐ‬
‫ﺑﺎ ﻗَﻄﻊ ﻣﺎﻳﻞ ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ َﺳﺮ ُﻣﺤﺮﺯ ﻣﻲﮐﻨﺪ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻧﻮﻉ ﻗﻠﻤﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺑُﺮﺷﻲ ﮐﻪ ﮐﺎﺗﺐ ﺩﺭ ﻧﻮﮎ ﺁﻥ ﻣﻲﺯﻧﺪ ﺳﺮﻱ ﺷﻴﺐﺩﺍﺭ ﻭ ﮐﺞ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﺗﺐ ﺍﻣﮑﺎﻥ ﻣﻲﺩﻫﺪ ﺍﺯ ﭘﺲ ﻧﻮﺷﱳ ﲞﺸﻬﺎﻱ‬
‫ﻣﺮﮐﺐ ﺳﻨﱵﺗﺮﻳﻦ‬‫ْ‬ ‫‪‬ﻦ ﻭ ﻧﺎﺯﻙ ﺣﺮﻭﻑ ﺑﺮﺁﻳﺪ‪ .‬ﻗﻠﻢ ﱐ ﻭ‬
‫ﻭﺳﻴﻠﺔ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﮐﻠﻴﺔ ﻣﺘﻮﻥ ﺍﻳﺮﺍﱐ ﺍﺯ ﺩﻳﺮﺑﺎﺯ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻗﻠﻢ‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﺍﺯ ﮔﻴﺎﻩ ﱐ ﺑﻪ ﺭﻧﮓ ﻗﻬﻮﻩﺍﻱ ﻭ ﺧﺎﻛﻲ ﺑﻮﺩﻩ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺩﺭ ﻧﻮﺍﺣﻲ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﻳﺎ ﺍﻃﺮﺍﻑ ﺩﺭﻳﺎﻱ ﻣﺎﺯﻧﺪﺭﺍﻥ ﺭﺷﺪ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻭ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﻪ ﺭﻧﮕﻬﺎﻱ ﳐﺘﻠﻒ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺍﺯ ﻣﻮﺍﺩﻱ‬
‫ﭼﻮﻥ ﺩﻭﺩﻩ‪ ،‬ﺻﻤﻎ‪ ،‬ﺷﻨﮕﺮﻑ‪ ،‬ﻻﺟﻮﺭﺩ ﻭ ﻏﲑﻩ ﺩﺭ ﺭﻧﮕﻬﺎﻱ‬
‫ﳐﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮﺍﻥ ﻣﺘﺒﺤﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺭﺳﻲ ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﺷﮑﻞ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻭ ﺍﺗﺼﺎﻻﺕ ﻭ ﻃﺮﺯ‬
‫ﻗﺮﺍﺭﮔﲑﻱ ﺁ‪‬ﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻂ ﮐﺮﺳﻲ ﻭ ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﺁﻥ ﺑﺎ‬
‫ﳕﻮﻧﻪﻫﺎﻱ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩﻫﺎﻱ ﺯﻣﺎﱐ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫ﻭ ﻧﺰﺩﻳﮏ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺒﲔ ﺍﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﻭ ﮐﻠﻤﺎﺕ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻭ ﺍﻧﺪﺍﺯﺓ ﻳﻜﺴﺎﻥ ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮﺍﺧﺖ‬
‫)ﺭﻳﺘﻢ( ﻭ ﺯﺍﻭﻳﺔ ﻗﻠﻢﮔﺬﺍﺭﻱ ﻣﻌﻴﲏ ﺩﺭ ﲤﺎﻡ ﺳﻄﺮﻫﺎﻱ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ‬
‫ﺭﻋﺎﻳﺖ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺑﲔ ﺳﻄﺮﻫﺎ ﻭ ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﮐﺎﻏﺬ‬
‫ﺗﺎ ﺷﺮﻭﻉ ﺳﻄﺮ‪ ،‬ﮐﺮﺳﻲﺑﻨﺪﻱ ﮐﻠﻤﺎﺕ‪ ،‬ﺿﻌﻒ ﻭ ﻗﻮﺕ ﺩﺭ‬
‫ﺣﺮﻭﻑ‪ ،‬ﮐﺸﻴﺪﻩﻧﻮﻳﺴﻲ ﻭ ﺳﻮﺍﺭﻧﻮﻳﺴﻲ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻭ ﺗﺮﻛﻴﺐﺑﻨﺪﻱ‬

‫ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺩﺭ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎ ﺑﺎ ﺳﺒﮑﻬﺎ ﻭ‬
‫ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﲢﺮﻳﺮﻱ ﺭﻭ ﺑﻪ ﺭﻭﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﮏ ﻗﻮﺍﻋﺪ‬
‫ﻭ ﺍﺻﻮﻝ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲﺍﻱ ﺧﺎﺹ ﺧﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﲡﺰﻳﻪ ﻭ ﲢﻠﻴﻞ‬
‫ﻫﺮﻳﮏ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩﻫﺎ ﺍﻓﻖ ﺟﺪﻳﺪﻱ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺣﻮﺯﺓ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻭ ﺯﺑﺎ‪‬ﺎﻱ ﺑﺎﺳﺘﺎﱐ ﻭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻫﻨﺮ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﭘﻴﺶ ﺭﻭ ﻗﺮﺍﺭ‬
‫ﻣﻲﺩﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ .۶‬ﺭﻭﻧﺪ ﺗﻐﻴﲑ ﺍﺭﺯﺵ ﻭ ﻣﺮﻏﻮﺑﻴﺖ ﺧﻄﻮﻁ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﻩ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﺍﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺪﳝﻲﺗﺮﻳﻦ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎ ﺍﺯ ﲨﻠﻪ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ﺷﻴﻮﺓ ﻣﻬﺮﺁﺑﺎﻥ ﮐﻴﺨﺴﺮﻭ‪ ،‬ﮐﺎﺗﺐ ﻧﺴﺨﺔ ‪ K50‬ﻳﺎ‬
‫‪ K20‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ﻣﺘﺄﺧﺮ‪ ،‬ﮐﻴﻔﻴﺖ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ‬
‫ﺑﺮﺗﺮﻱ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺧﻄﻮﻁ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﺯﻣﺎﻥ ﺩﭼﺎﺭ ﺳﲑ ﻗﻬﻘﺮﺍﻳﻲ‬
‫ﮔﺸﺘﻪ ﻭ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶ ﺭﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰﺩﻳﮏﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺯﻣﺎﻥ ﻣﺎ ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﴼ ﺩﺭ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺍﺳﺘﻨﺴﺎﺥ ﺷﺪﻩ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺭﻭﻧﻮﻳﺴﻲ ﻣﱳ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺍﺻﻮﻝ ﻭ ﻗﻮﺍﻋﺪ ﻭ ﺍﺭﺯﺷﻬﺎﻱ‬
‫ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﻧﻮﻳﺴﻲ ‪‬ﺮﻩﺍﻱ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻫﻨﻮﺯ‬
‫ﳕﻲﺩﺍﻧﻴﻢ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻣﻬﺮﺁﺑﺎﻥ ﮐﻴﺨﺴﺮﻭ ﺩﺭ‬
‫ﭼﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﺁﻳﺎ ﺍﻭ ﻧﻘﻄﺔ ﺍﻭﺟﻲ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺍﻳﻦ‬
‫ﺧﻂ ﺑﻪ ﴰﺎﺭ ﻣﻲﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﳎﻤﻮﻉ‪ ،‬ﮐﺎﺗﺒﺎﻥ ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺭﺍ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺩﻭ‬
‫ﺩﺳﺘﺔ ﺍﻳﺮﺍﱐ ﻭ ﻫﻨﺪﻱ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﮐﺘﺎ‪‬ﺎﻱ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺍﻳﺮﺍﻧﻴﺎﻥ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ ﻭ ﺗﺄﺛﲑﺍﺕ‬
‫ﺕ ‪ .۲‬ﳕﻮﻧﺔ ﺷﻴﻮﺓ ﺧﻂ‬
‫ﻣﻬﺮﺁﺑﺎﻥ ﮐﻴﺨﺴﺮﻭ‪،‬‬
‫ﻧﺴﺨﺔ ‪ ،K50‬ﻣﺄﺧﺬ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺭﺍﺳﺖ ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ‪،‬‬
‫ﻧﺴﺨﺔ ‪) ،k50‬ﮒ ‪۱۱۳‬ﺭ ‪،‬‬
‫‪۱۱۴‬ﭖ( ﻭ ﻣﺄﺧﺬ ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﭼﭗ‪) :‬ﮒ‪۱۵۲‬ﺭ‪۱۵۳،‬ﭖ(‬
‫ﻓﺮﺍﺯ ﻭ ﻧﺸﻴﺒﻬﺎﻳﻲ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﻛﻞ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻭ ﮐﺮﺳﻲ ﻫﺮ ﺣﺮﻑ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﻭ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻭ ﺣﺮﻭﻑ ﻗﺒﻞ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺣﺮﻑ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻛﺎﺗﺒﺎﻥ ﻛﺮﺳﻲ ﻫﺮ ﺣﺮﻑ ﺭﺍ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﻱ ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﮐﻠﻲ ﻭ ﻗﺮﺍﺭﮔﲑﻱ ﮐﻠﻤﻪ ﺩﺭ ﺳﻄﺮ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲﺩﺍﺩﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .۳‬ﺩﺭ ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻫﺮ ﺣﺮﻑ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺩﻳﮕﺮ ﻭ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺑﲔ ﺳﻄﺮﻫﺎ ﻣﺒﺘﲏ ﺑﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻫﺮ ﮐﻠﻤﻪ‬
‫ﺑﺎ ﮐﻠﻤﺔ ﺑﻌﺪﻱ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺍﺳﺖ؛ ﻭ ﺁﻥ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ‬
‫ﺍﺛﺮ ﻗﻠﻢ ﺑﻪ ﺭﻭﻱ ﮐﺎﻏﺬ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩﺍﻱ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ﻳﮏ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻪ‬
‫‪‬ﻨﺎﻱ ﻧﻮﮎ ﻗﻠﻢ )ﺕ‪ .(۱‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻄﺮﻫﺎ ﭼﻴﺰﻱ ﺣﺪﻭﺩ ‪ ۸‬ﺗﺎ‬
‫‪ ۱۱‬ﻧﻘﻄﻪ ﺍﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻ ﺧﻄﻲ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺮﻭﻑ ﻧﺎﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫‪ .۴‬ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺍﺻﻮ ً‬
‫ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻝ ﺗﻘﺮﻳﺒﴼ ﺩﺭ ﲤﺎﻣﻲ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ﻣﻮﺟﻮﺩ‪ ،‬ﺣﺮﻭﻑ‬
‫ﺍﻳﻦ ﺧﻂ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺍﺛﺮﭘﺬﻳﺮﻱ ﺁﻥ ﺍﺯ ﺧﻂ ‪‬ﻠﻮﻱ ﮐﺘﺎﰊ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪﺍﻱ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﻫﻨﺮ‪ / ٣‬ﺎﺭ ‪١٣٨٥‬‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮﺍﻣﻮﺵ ﺷﻮﺩ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮐﺎﺗﺒﺎﻥ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺍﻭﺳﺘﺎ‬
‫‪‬ﻠﻮﻱﻧﻮﻳﺲ ﻫﻢ ﺑﻮﺩﻩﺍﻧﺪ ﻭ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻣﺘﻮﻥ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻂ‬
‫ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﲑﻱ ﺑﻪ ﺧﻂ ‪‬ﻠﻮﻱ ﮐﺘﺎﰊ ﳘﺮﺍﻩﺍﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .۵‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻌﺪﺩ ﮐﺎﺗﺒﺎﻥ ﻭ ﺩﺑﲑﺍﻥ ﻭ ﻧﺴﺨﻪﻧﻮﻳﺴﺎﻥ ﻭ ﺳﺎﺑﻘﺔ‬
‫ﺗﺎﺭﳜﻲ ﺩﻭ ﺧﻂ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﺧﻂ ﻧﻴﺰ ﳘﭽﻮﻥ‬
‫ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺍﺳﻼﻡ‪ ،‬ﺩﺍﺭﺍﻱ ﺷﮑﻞ ﻭ ﴰﺎﻳﻞ ﻭ‬
‫ِ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻄﻮﻁ‬
‫ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﳐﺘﻠﻒ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮﺩ‬ ‫‪٤٤‬‬
 ‫ﺕ ‪ .۳‬ﳕﻮﻧﺔ ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻴﻮﺓ ﻣﻬﺮﺁﺑﺎﻥ‬
‫ﮐﻴﺨﺴﺮﻭ‪ ،‬ﻧﺴﺨﺔ ‪K20‬‬
‫)‪۱۳‬ﺭ‪۱۴ ،‬ﭖ(‬
‫ﺕ ‪ .۴‬ﺍﻟﻔﺒﺎﻱ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﺑﺎﺯﻧﻮﻳﺴﻲ ‪‬ﺮﺍﻡ‬
‫ﺑﺮﻭﻣﻨﺪ ﺍﺯ ﺷﻴﻮﺓ ﻣﻬﺮﺁﺑﺎﻥ‬
‫ﮐﻴﺨﺴﺮﻭ ﻣﺄﺧﺬ ﺗﺼﻮﻳﺮ‪:‬‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺯ ﻧﺴﺨﺔ ‪k20‬‬
‫ﻭ ‪k50‬‬
‫‪ .۴‬ﺷﻴﻮﺓ ﻫﲑﺑَﺪ ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ )ﺣﺪﻭﺩ ‪۱۸۴۲‬ﻡ(‬
‫ﺩﺭ ﺧﻂ ﺁ‪‬ﺎ ﺑﻪﻭﺿﻮﺡ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ‬
‫ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫‪.۱‬ﺷﻴﻮﻩ ﻫﲑﺑﺪ ﻣﻬﺮﺁﺑﺎﻥ ﮐﻴﺨﺴﺮﻭ‬
‫ﺍﺯ ﺯﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﻭ ﻓﲏﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺷﻴﻮﺓ ﺍﺳﺘﺎﺩ‬
‫ﻣﻬﺮﺁﺑﺎﻥ ﮐﻴﺨﺴﺮﻭﺳﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺧﻂ ﺯﻳﺒﺎ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻱ ‪K50‬‬
‫ﻳﺴﻨﺎ ﺑﺎ ﺗﺮﲨﻪ ﻭ ﮔﺰﺍﺭﺵ ‪‬ﻠﻮﻱ ﺁﻥ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﲞﺶ ﳔﺴﺖ‬
‫ﻭ ﲞﺶ ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﮐﻪ ﺟﺰﻭ ﻗﺪﳝﻲﺗﺮﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻱ ﺧﻄﻲ‬
‫‪(2) Geldner‬‬ ‫ﺍﻭﺳﺘﺎ ﻭ ﺯﻧﺪ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ،۱۳۲۵‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻝ ﮔﻠﺪﻧﺮ)‪ (۲‬ﺩﺭ‬
‫ﺳﺎﻝ ‪ ،۱۳۲۳‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻫﻢ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﮐﭙﻨﻬﺎﮒ ﻧﮕﻬﺪﺍﺭﻱ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﺩ‪ .‬ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻱ‪ K20‬ﻭ ‪) K20B‬ﺍﺭﺩﺍﻭﻳﺮﺍﻑ ﻧﺎﻣﻪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻨﺪﻫﺶ ﻧﻴﺰ ﺟﺰﻭ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ( ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻴﻮﺓ ﻣﺰﺑﻮﺭ ﺍﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻱ ‪ K1‬ﻭ ‪ L4‬ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﳘﲔ ﳎﻤﻮﻋﻪ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ‬
‫ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﻫﻨﺮ ‪ / ٣‬ﺎﺭ ‪١٣٨٥‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪﻱ ﻛﺮﺩ‪ .‬ﺯﻳﺒﺎﻳﻲ ﻭ ﺷﻴﻮﺍﻳﻲ ﮐﻠﻤﺎﺕ‪ ،‬ﺍﻧﺪﺍﺯﺓ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺁ‪‬ﺎ‪ ،‬ﮐﺮﺳﻲﺑﻨﺪﻱ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﺩﻭﺍﻳﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﻭ ﺯﻳﺒﺎ‪ ،‬ﻭ ﺍﺯ ﳘﻪ‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺩﺭ ﺳﻄﺮﻫﺎ ﺍﺯ ﺍﻣﺘﻴﺎﺯﺍﺕ ﻭ ﻭﻳﮋﮔﻴﻬﺎﻱ‬
‫ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ K50‬ﺍﺯ ﲨﻠﻪ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻳﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﺗﺐ ﺑﺎ‬
‫ﭼﲑﻩﺩﺳﱵ ﲤﺎﻡ ﺑﺎ ﺳﺒﮏ ﻭ ﺷﻴﻮﻩﺍﻱ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻭ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ‬
‫‪٤٥‬‬ ‫ﻓﺮﺩ ﺁﻥ ﺭﺍ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺟﺎﻱﺟﺎﻱ ﺁﻥ ﺷﺎﻫﺪ ﺭﻋﺎﻳﺖ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻭ ﻏﲑﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﮑﺎﺗﺐ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﺍﻳﺮﺍﱐ ﻭ ﺍﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﺗﺄﺛﲑ ﺧﻄﻮﻁ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﻳﺖ ﻭ ﮔﺠﺮﺍﰐ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﻭ‬
‫‪‬ﻠﻮﻱ ﺩﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺁﺳﻴﺎﻳﻲ‬
‫ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺷﲑﺍﺯ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ )ﺳﺎﻝ ‪ (۱۹۷۶‬ﺑﺎ ﺧﻄﻮﻃﻲ‬
‫ﺩﺭ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎ ﺭﻭﺑﻪﺭﻭ ﻣﻲﺷﻮﱘ ﻛﻪ ﺁ‪‬ﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺯﻣﺎﱐ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺷﻴﻮﺓ ﳐﺘﻠﻒ ﺍﻭﺳﺘﺎﻧﻮﻳﺴﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻔﺎﻭ‪‬ﺎﻳﻲ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺑﺘﻮﺍﻧﻴﻢ ﺁ‪‬ﺎ ﺭﺍ ﺟﺰﻭ‬
‫ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﺍﺻﻠﻲ ﺍﻭﺳﺘﺎﻧﻮﻳﺴﻲ ﻗﻠﻤﺪﺍﺩ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺩﻳﮕﺮ‬
‫ﺗﻘﻠﻴﺪ ِﺻﺮﻑ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﻄﻬﺎﻳﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﺎ ِ‬
‫ﺍﺯ ﮔﺮﻭﻩ ﺫﮐﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩﻩ ﻳﺎ ﺗﺮﮐﻴﱯ ﺍﺯ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺍﺿﺎﻓﺔ ﺳﻠﻴﻘﺔ ﺷﺨﺼﻲ ﮐﺎﺗﺐ‪.‬‬
‫ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﻣﻬﻢ ﲢﺮﻳﺮ ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﻧﺎﻡ‬
‫ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ُﮐﺘّﺎﺏ ﻣﻬﻢ ﺁﻥ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻧﺎﻡﮔﺬﺍﺭﻱ ﮐﺮﺩﻩﺍﻡ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩﻫﺎ‬
‫ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺯﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﺩﺳﺘﻪﺑﻨﺪﻱ ﻛﺮﺩ‪:‬‬
‫‪ .۱‬ﺷﻴﻮﺓ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻫﲑﺑَﺪ ﻣﻬﺮﺁﺑﺎﻥ ﮐﻴﺨﺴﺮﻭ ﻣﻬﺮﺁﺑﺎﻥ ﻣﺮﺯﺑﺎﻥ‬
‫)‪۱۳۲۳‬ﻡ(‬
‫‪ .۲‬ﺷﻴﻮﺓ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﺳﻴﺎﻭﺧﺶ ﺷﻬﺮﻳﺎﺭ ﲞﺖﺁﻓﺮﻳﺪ‬
‫ﺷﻬﺮﻳﺎﺭ )‪۱۴۹۵‬ﻡ(‬
‫‪ .۳‬ﺷﻴﻮﺓ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻓﺮﻳﺪﻭﻥ ﻣﺮﺯﺑﺎﻥ )‪۱۶۲۶‬ﻡ(‬

‫ﮐﺎﺗﺐ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﺯ ﺗﻴﺰﻧﻮﻳﺴﻲ ﻭ ﺧﺸﮏﻧﻮﻳﺴﻲ‬
‫ﺣﺮﻭﻑ ﺧﻮﺩﺩﺍﺭﻱ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞﻧﻮﻳﺴﻲ‬
‫ﻫﻢ ﻣﻌﻤﻮﻝ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﮔﺎﻫﻲ ﺩﻧﺒﺎﻟﺔ ﺣﺮﻭﻑ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺩﺭ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺩﻧﺪﺍﻧﻪﻫﺎ ﺗﻴﺰﻱ ﮐﻤﻲ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ‬
‫ﺣﺮﻭﻑ ﺩﺍﻳﺮﻩﻭﺍﺭ ﲨﻊﻭﺟﻮﺭ ﻭ ﺑﺎ ﺣﺪﺍﻗﻞ ﺩﻭﺭ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ‬
‫ﻧﺰﻭﳍﺎﻱ ﻗﻠﻢ ﺍﺭﺗﻔﺎﻉ ﮐﻤﺘﺮﻱ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬
‫ﺍﺻﻮﻝ ﻭ ﻗﻮﺍﻋﺪ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﲤﺎﻣﻲ ﺍﺟﺰﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﺧﻂ‬
‫ﺳﻨﺠﻴﺪﻩ ﳘﺎﻫﻨﮓ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺣﺮﻭﻑ ﺩﺭ ﺣﺪﺍﻗﻞ ﻓﻀﺎﻱ ﻣﻮﺭﺩ‬
‫ﻧﻴﺎﺯ ﺑﺮﺍﻱ ﮔﺮﺩﺵ ﻗﻠﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ﺧﺎﺹ ﺣﺮﻭﻑ‬
‫ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﮐﺎﺗﺐ ﺑﺘﻮﺍﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﻱ‬
‫ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬ﻭﺟﻮﺩ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺩﺭ ﻻﺑﻪﻻﻱ ﺳﻄﺮﻫﺎ ﮐﻤﮏ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺑﻪ‬
‫ﺭﻓﻊ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺣﺮﻭﻑ ُﺧﺮﺩ ﻭ ﺭﻳﺰ ﻭ‬
‫ﻣﺘﺮﺍﮐﻢ‪ ،‬ﮐﺸﻴﺪﻩ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺁﺯﺍﺩ ﻭ ﻳﮑﻨﻮﺍﺧﺖ ﻭ ﻣﺘﻌﺎﺩﻝ ﺑﻪ ﺳﻄﺮ‬
‫ﻣﻲﺩﻫﺪ‪) .‬ﺕ ‪ ۲‬ﻭ ‪.(۳‬‬
‫ﺳﻄﺮﻱ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺑﲔ ﺧﻂ ﮐﺮﺳﻲ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ‬
‫‪ .۲‬ﺷﻴﻮﺓ ﲢﺮﻳﺮ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﺳﻴﺎﻭﺧﺶ )‪۱۴۹۵‬ﻡ(‬
‫ُﮐﺘّﺎﺏ ﳐﺘﻠﻔﻲ ﺩﺭ ﭼﻨﺪ ﻧﺴﺨﻪ ﺷﻴﻮﺓ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺑﺎ‬
‫ﺍﺻﻮﻝ ﻭ ﻗﻮﺍﻋﺪﻱ ﺧﺎﺹ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮﺩﻩﺍﻧﺪ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺍﺳﺘﺤﮑﺎﻡ‬
‫ﻭ ﺻﻼﺑﺖ ﮐﺎﰲ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﻼﻑ ﺷﻴﻮﺓ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ‬
‫ﮐﻴﺨﺴﺮﻭ ﮐﻪ ﺧﻄﻲ ﻟﻄﻴﻒ ﻭ ﻧﺮﻡ ﻭ ﭘُﺮﺩﻭﺭ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ‬
‫ﺧﻄﻲ ﺧﺸﮏ ﺑﺎ ﻏﻠﺒﺔ ﺳﻄﺢ ﻭ ﺑﺎ ﺩﻧﺪﺍﻧﻪﻫﺎﻱ ﺿﺨﻴﻢ ﺍﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺕ ‪) ۵‬ﺭﺍﺳﺖ(‪ .‬ﳕﻮﻧﺔ‬
‫ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻮﺓ‬
‫ﻫﻮﺷﻨﮓ ﺳﻴﺎﻭﺧﺶ‪،‬‬
‫ﻣﺄﺧﺬ ﺗﺼﻮﻳﺮ‪:‬ﻧﺴﺨﺔ ﺩ‬
‫‪) ۹۰‬ﮒ ‪۴۹‬ﺭ‪ ۵۰،‬ﭖ(‬
‫ﺕ ‪) ۶‬ﭼﭗ ﻭ ﺻﻔﺤﺔ‬
‫ﺑﻌﺪ ﺭﺍﺳﺖ(‪ .‬ﳕﻮﻧﺔ ﺧﻂ‬
‫ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻮﺓ ﻓﺮﻳﺪﻭﻥ‬
‫ﻣﺮﺯﺑﺎﻥ‪ ،‬ﻣﺄﺧﺬ ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﺭﺍﺳﺖ‪ :‬ﻭﻧﺪﻳﺪﺍﺩ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ‬
‫‪‬ﺮﺍﻥ )ﮒ ‪۱۲۱‬ﺭ‪،‬‬
‫‪۱۲۲‬ﭖ(‪ ،‬ﻣﺎﺧﺬ ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﺭﺍﺳﺖ ﺻﻔﺤﺔ ﻣﻘﺎﺑﻞ‪:‬‬
‫ﻧﺴﺨﺔ ‪) k25‬ﮒ‪۱۶۵‬ﺭ‪،‬‬
‫‪۱۶۶‬ﭖ(‬
‫ﺁﮔﺎﻫﺎﻧﺔ ﺍﺻﻮﻝ ﻭ ﻗﻮﺍﻋﺪ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲﺍﱘ‪ .‬ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ‪K١‬‬
‫ﺩﺭ ﺭﻭﺯ ﺩﻳﻦ ﺍﺯ ﻣﺎﻩ ﺗﲑ ﺳﺎﻝ ‪ ۶۹۳‬ﻳﺰﺩﮔﺮﺩﻱ )‪ ۱۷‬ﻣﺎﻩ ﻣﻪ‬
‫‪۱۳۲۴‬ﻡ( ﺩﺭ ﺷﻬﺮ ﮐﻤﱯ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ‬
‫ﻭ ﭼﻮﻥ ﻣﻬﺮﺁﺑﺎﻥ ﭘﺎﻳﺎﻥﻧﻮﻳﺲ ﻧﺴﺨﺔ ﺍﺻﻠﻲ ﺭﺍ ﺫﻛﺮ ﻛﺮﺩﻩ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﻴﻢ ﺷﺠﺮﻩﻧﺎﻣﺔ ﺍﻳﻦ ﻣﱳ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﻫﻮﻣﺎﺳﺖ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﺎﻥ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺭﺩﺷﲑ ﻭﻫﻮﻣﻦ ﺭﻭﺯﻭِﻩ ﺷﻬﻨﱪﺩﻳﻦ‬
‫ﺷﻬﻤﺮﺩ ﻛﺘﺎﺑﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺁﻥ ﺭﻭﺯ ﺳﺮﻭﺵ ﺍﺯ ﻣﺎﻩ‬
‫ﺗﲑ ﺳﺎﻝ ‪ ۵۵۴‬ﻳﺰﺩﮔﺮﺩﻱ )‪۱۱۸۵‬ﻡ( ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﺭﺍ‬
‫»ﻣﺎﻫﻴﺎﺭ« ﻧﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺑﺮﺩﻩ ﻭ ﺭﺳﺘﻢ ﻣﻬﺮﺁﺑﺎﻥ ﻣﺮﺯﺑﺎﻥ‬
‫ﭘﺲ ﺍﺯ ﺳﺎﻝ ‪۱۲۹۶‬ﻡ ﺍﺯ ﺭﻭﻱ ﺁﻥ ﺑﺎﺯﻧﻮﻳﺴﻲ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ‬
‫ﻧﺴﺨﺔ ﺭﺳﺘﻢ ﻣﻨﺸﺎﺀ ‪ K1 L4‬ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ ﮐﻴﺨﺴﺮﻭ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺭﺍﺳﮏ)‪ (۳‬ﺁﻥ ﺭﺍ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮐﺮﺩ‪.‬‬ ‫‪(3) Rask‬‬
‫ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺳﻄﺮﻫﺎ ﺩﺭ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ﳐﺘﻠﻒ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ‬
‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﻓﺮﻕ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺁ‪‬ﺎ ﺍﺯ ﺻﻔﺤﺎﺕ ‪۱۱‬ﺳﻄﺮﻱ ﺗﺎ ‪۲۰‬‬ ‫ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﻫﻨﺮ‪ / ٣‬ﺎﺭ ‪١٣٨٥‬‬
‫ﻻ ﺑﲔ ‪ ۱۱-۹‬ﻧﻘﻄﺔ ﳘﺎﻥ ﻗﻠﻤﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﱳ ﺑﺎ ﺁﻥ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﲔ ﺳﻄﺮﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺍﳚﺎﺩ‬
‫ﺗﻌﺎﺩﻝ ﺑﲔ ﺳﻴﺎﻫﻴﻬﺎ ﻭ ﺳﻔﻴﺪﻳﻬﺎ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻲﺷﻮﺩ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ‬
‫ﭼﺸﻢﻧﻮﺍﺯ ﻣﻲﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺮﻣﺶ ﻭ ﻟﻄﺎﻓﺖ ﺣﺮﻭﻑ‪ ،‬ﺍﳓﻨﺎ ﻭ ﺩﻭﺍﻳﺮ‬
‫ﻭ ﮔﺮﺩﺵ ﺑﻴﻀﻲﻭﺍﺭ ﻗﻠﻢ ﻭ ﻧﻮﺍﺧﺖ ﮐﻠﻲ ﺣﺮﻭﻑ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩﺍﻱ ﻣﻼﱘ ﻭ ﻟﻄﻴﻒ ﺑﺪﻝ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٤٦‬‬
 ‫ﻭ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎ ﲤﺎﻡ ‪‬ﻨﺎﻱ ﻗﻠﻢ ﺩﺭ ﺍﮐﺜﺮ ﺣﺮﻭﻑ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻝ ﺩﺭ ﲞﺸﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﻴﻢﻗﻠﻢﻧﻮﻳﺴﻲ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‬
‫)ﺕ‪.(۵‬‬

‫‪ .۳‬ﺷﻴﻮﺓ ﲢﺮﻳﺮ ﻓﺮﻳﺪﻭﻥ ﻣﺮﺯﺑﺎﻥ )‪۱۶۲۶‬ﻡ(‬

‫ﺗﺎ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﭘﻴﺪﺍ ﺷﺪﻥ ﻧﺴﺨﺔ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﺩ ﻭﻧﺪﻳﺪﺍﺩ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻂ ﻓﺮﻳﺪﻭﻥ ﻣﺮﺯﺑﺎﻥ ﮐﻪ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﲞﺎﻧﺔ ﻣﺮﮐﺰﻱ‬
‫ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ‪‬ﺮﺍﻥ ﻧﮕﻬﺪﺍﺭﻱ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺟﺰ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻱ ‪) TD2‬ﮐﻪ‬
‫ﻣﱳ ﺑﻨﺪﻫﺶ ﺑﻪ ﺧﻂ ‪‬ﻠﻮﻱ ﳘﲔ ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺍﺳﺖ( ﻭ ﻧﺴﺨﺔ ‪DH‬‬
‫)ﮐﻪ ﳕﻮﻧﺔ ﺟﺎﻟﱯ ﺍﺯ ﳘﲔ ﺷﻴﻮﻩ ﻭ ﲢﺮﻳﺮ ﭘﺪﺭ ﺍﻭ‪ ،‬ﻳﻌﲏ ﻣﺮﺯﺑﺎﻥ‬
‫ﻓﺮﻳﺪﻭﻥ‪۱۵۷۷ ،‬ﻡ‪ ،‬ﺍﺳﺖ ﻭ ﻧﺴﺨﺔ ‪ TD1‬ﮐﺘﺎﺏ ﺑﻨﺪﻫﺶ ﲢﺮﻳﺮ‬
‫ﻋﻤﻮﻱ ﻓﺮﻳﺪﻭﻥ‪ ،‬ﻳﻌﲏ ﮔﻮﭘﺪﺷﺎ( ﻭ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﭼﺎﭖﺷﺪﺓ‬
‫ﴰﺎﺭﺓ ‪ ۴۹‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺁﺳﻴﺎﻳﻲ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺷﲑﺍﺯ )ﻣﱳ‬
‫‪ (K25‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺑﻪ ﳕﻮﻧﺔ ﺑﺎﺭﺯ ﺩﻳﮕﺮﻱ‬
‫ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﻧﮑﺮﺩﻡ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺳﻄﺮﻫﺎ ﺣﺪﻭﺩ ‪ ۹‬ﺗﺎ ‪ ۱۰‬ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﺪﻣﺎﻥ ﺣﺮﻭﻑ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺘﻌﺎﺩﻝ ﻣﻲﳕﺎﻳﺪ ﻭ ﻋﻤﺪﺓ‬
‫ﺣﺮﻭﻑ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻂ ﮐﺮﺳﻲ ﺯﺍﻭﻳﻪﺍﻱ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﲰﺖ‬ ‫ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻧﻮ ﺩﮐﺘﺮ ﻣﺰﺩﺍﭘﻮﺭ ﻭ ﺍﺳﺘﻨﺎﺩ ﺑﻪ ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ ﺩﺍﺭﺍﺏ‬
‫ﺭﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ ﻣﻴﻞ ﺻﻌﻮﺩﻱ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻧﻮﺍﺧﺖ ﺩﺭ ﲤﺎﻡ‬ ‫ﻫﺮﻣﺰﺩﻳﺎﺭ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﺳﻴﺎﻭﺧﺶ ﺧﻄﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﳕﺎﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪،‬‬
‫ﮐﺮﺍﺕ ﺍﺯ ﻧﺼﻒ ‪‬ﻨﺎﻱ ﻗﻠﻢ‬ ‫ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻣﺴﺘﺘﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﮐﺎﺗﺐ ﺑﻪ ّ‬ ‫ﻭ ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﺍﻃﻼﻋﺎﰐ ﮐﻪ ﺩﮐﺘﺮ ﻣﺎﻫﻴﺎﺭ ﻧﻮﺍﰊ ﺩﺭ ﻣﻘﺪﻣﻪﺍﻱ‬
‫ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺷﻴﻮﺓ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ ﮐﻴﺨﺴﺮﻭ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﺩ‪ ۹۰‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺍﻓﺘﺨﺎﺭ ﺍﻭ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺭﺍ‬
‫ﺷﻴﻮﻩ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﺮﺑﻊﺷﮑﻞ ﻃﺮﺍﺣﻲ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺣﺮﻭﻑ‬ ‫ﻫﻮﺷﻨﮓ ﺳﻴﺎﻭﺧﺶ ﻧﺎﻡﮔﺬﺍﺭﻱ ﮐﺮﺩﱘ‪.‬‬
‫ﺧﺸﮑﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻭ ﺩﻭﺭ ﻭ ﮔﺮﺩﺵ ﮐﻤﺘﺮﻱ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﻧﺪﺍﻧﻪﻫﺎﻱ‬ ‫ﮐﺎﺗﺐ ﺍﻳﻦ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﺳﻴﺎﻭﺧﺶ ﺷﻬﺮﻳﺎﺭ‬
‫ﺣﺮﻭﻑ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻭﱄ ﻣﺸﺨﺺ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﮐ ّﻠﺔ ﮔﺮﺩ ﺣﺮﻭﰲ ﻣﺜﻞ ‪ S‬ﻭ‬ ‫ﲞﺖﺁﻓﺮﻳﺪ ﺷﻬﺮﻳﺎﺭ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻭﻱ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺭﻭﻱ ﻧﺴﺨﺔ‬
‫‪ Ž‬ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺷﻴﻮﺓ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ ﮐﻴﺨﺴﺮﻭ‪ ،‬ﺗﻮﺧﺎﱄ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻓﻮﺍﺻﻞ‬ ‫ﻣﻬﺮﻭﺍﻥ ﺍﺳﭙﻨﺪﻳﺎﺭ ﻣﻬﺮﻭﺍﻥ ﻭ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﻣﻬﺮﻭﺍﻥ ﺍﺯ ﺭﻭﻱ‬
‫ﺑﲔ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺍﺯ ﻫﻢ ﺟﺪﺍ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺍﻳﻨﮑﻪ‬ ‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﻣﺎﻩﭘﻨﺎﻩ ﺁﺯﺍﺩﻣﺮﺩ ﻭ ﻣﺎﻩﭘﻨﺎﻩ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺔ ﺧﻮﺩ ﺍﺯ‬
‫ﺭﻭﻱ ﻧﺴﺨﻪ ﻭ ﻧﺴﺦ ﺳﺮﻭﺵﻳﺎﺭ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ .‬ﻣﺎﻩ ﺍﻣﺮﺩﺍﺩ ‪۸۶۴‬‬
‫ﻣﺘﺼﻞﻧﻮﻳﺴﻲ ﺍﺯ ﺍﺟﺰﺍﻱ ﺯﻳﺒﺎﻳﻲﺩﻫﻨﺪﻩ ﺩﺭ ‪‬ﻠﻮﻱﻧﻮﻳﺴﻴﻬﺎﻱ‬ ‫‪۱۴‬‬
‫ﻳﺰﺩﮔﺮﺩﻱ )‪۱۴۹۵‬ﻡ( ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭ ﺩﻳﻦﺩﺑﲑﻩﻧﻮﻳﺴﻴﻬﺎﻱ ﻣﻮﺟﻮﺩ‪ ،‬ﮐﺎﺗﺒﺎﻥ‬
‫ﻣﺘﺼﻞﻧﻮﻳﺴﻲ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ‪‬ﺎﻳﺖ ﺳﻌﻲ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ ﺗﺎ ﺍﺯ ّ‬ ‫ﺍﺯ ﻣﺸﺨﺼﺎﺕ ﺑﺎﺭﺯ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺳﺎﺩﮔﻲ ﻭ ﺧﺸﮑﻲ‬
‫ﺣﺮﻭﻑ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﻨﺪ )ﺕ ‪.(۶‬‬ ‫ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺍﺯ ﮔﺮﺩﺷﻬﺎﻱ ﻣﻼﱘ ﻭ ﻧﺮﻡ ﻗﻠﻢ ﻛﻪ ﺩﺭ‬
‫ﺷﻴﻮﺓ ﻣﻬﺮﺁﺑﺎﻥ ﮐﻴﺨﺴﺮﻭ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺖ ﺧﱪﻱ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺮﻭﻑ‬
‫ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﻫﻨﺮ ‪ / ٣‬ﺎﺭ ‪١٣٨٥‬‬

‫‪ .۴‬ﺷﻴﻮﺓ ﲢﺮﻳﺮ ﻫﲑﺑَﺪ ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ ﺁﺳﺎ‬ ‫ﺩﻧﺪﺍﻧﻪﺩﺍﺭ‪ ،‬ﻭ ﺩﻧﺪﺍﻧﻪﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻭ ﺑﺰﺭﮒ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮐﻠﻤﺎﺕ‬
‫ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﮐﺎﺗﺒﺎﻥ ﻫﻨﺪﻱ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪﻩ ﮐﻪ‬ ‫ﺩﺭ ﻗﺎﻟﱯ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞﺷﮑﻞ ﻃﺮﺍﺣﻲ ﻭ ﺍﺟﺮﺍ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺩﺭ‬
‫ﺗﻔﺎﻭ‪‬ﺎﻱ ﳏﺴﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ‬ ‫ﺍﻧﺘﻬﺎﻱ ﺳﻄﺮ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﮔﺎﻫﻲ ﺁ‪‬ﺎ ﺭﺍ ﺳﻮﺍﺭﻧﻮﻳﺴﻲ‬
‫‪ mu35‬ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑﺎﻧﻮ ﻣﻬﺮﺑﺎﻱـ ﻥـ ﺩﺭﺩﻱ ﺑﻪ ﻳﺎﺩ ﺑﺮﺍﺩﺭﺵ ﺩﮐﺘﺮ‬ ‫ﻛﺮﺩﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﺧﺮﺩﻩ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺝ ‪ ۱‬ﺑﻪ ﴰﺎﺭﺓ ‪ ۶‬ﳎﻤﻮﻋﺔ‬
‫ﺍﻭﻧﻮﺍﻻ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﲞﺎﻧﺔ ﳔﺴﺖ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﻣﻬﺮﺟﻲ ﺭﺍﻧﺎ ﺩﺭ ﻧﻮﺳﺎﺭﻱ‬ ‫ﲟﺒﺌﻲ ﻭ ﻧﺴﺨﻪ ﺧﺮﺩﻩ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﻭ ﻣﻴﻨﻮﻱ ﺧﺮﺩ ‪ TD23‬ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﺪﻳﻪ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺑﻪ ﺧﻂ ﻫﲑﺑَﺪ ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ ﺁﺳﺎ ﺩﺭﺣﺪﻭﺩ ‪۱۸۴۰‬ﻡ‬ ‫ﺍﺯ ﳕﻮﻧﻪﻫﺎﻱ ﺑﺎﺭﺯ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺣﺮﻭﻑ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺑﻪ‬
‫‪٤٧‬‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻳﺎ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ‪ F11‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻭﻧﺪﻳﺪﺍﺩ‬ ‫ﺭﺷﻴﺪﺗﺮﻳﻦ ﻭ ﺑﺰﺭﮒﺗﺮﻳﻦ ﺍﻧﺪﺍﺯﺓ ﳑﮑﻦ ﻗﻠﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ‬
‫ﳐﺼﻮﺹ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺍﺗﺼﺎﻝ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ‬
‫ﺣﺪ ﺣﺮﻭﻑ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺍﺯ ﺧﻂ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻳﺎ ﺧﻂ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ‬
‫ﻧﻮﺍﺧﺖ ﺳﻄﺮﻫﺎ ﻭ ﻓﻀﺎﻱ ﺑﲔ ﺣﺮﻭﻑ ﻭ ﺗﺮﻛﻴﺐﺑﻨﺪﻱ ﺳﻔﻴﺪﻳﻬﺎ‬
‫ﻭ ﺳﻴﺎﻫﻴﻬﺎ ﺷﮑﻞ ﺗﺎﺯﻩﺍﻱ ﺍﺯ ﺩﻳﻦﺩﺑﲑﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﳕﺎﻳﺶ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪﺍﻧﺪ‬
‫)ﺕ ‪.(۷‬‬
‫ﮐﺎﺗﺒﺎﻥ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﭘﺎﺭﺳﻲ ﻫﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺗﺎ ﺣﺪﻭﺩﻱ ﺑﺎ ﺧﻄﻮﻁ‬
‫ﻓﺎﺭﺳﻲ ﻧﺴﺘﻌﻠﻴﻖ ﻭ ﻧﺴﺦ ﻭ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﺩﺭ‬
‫ﻻﺑﻪﻻﻱ ﺻﻔﺤﺎﺕ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺧﻄﻮﻁ ﻧﻴﺰ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ‬
‫ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻝ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺭﺍﻗﻢ ﺍﻳﻦ ﺳﻄﻮﺭ‪ ،‬ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ‬
‫ﻫﻨﺪﻱ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﲢﻮﻻﺕ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﳕﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﲔﺗﺮﻱ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺧﻂ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﺯﻣﺎﻥ‬
‫ﺣﺎﻝ ﻧﺰﺩﻳﮏ ﻣﻲﺷﻮﺩ ﻣﺴﲑ ﻧﺰﻭﱄ ﺗﻨﺪﺗﺮﻱ ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﺪ‪ .‬‬

‫ﺕ ‪ .۷‬ﳕﻮﻧﺔ ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻴﻮﺓ ﻫﲑﺑﺪ ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ‬
‫ﻛﺘﺎﺏﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺍﺯ ﻧﺴﺨﺔ ‪ ،mu35‬ﻣﺄﺧﺬ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ‪) :‬ﮒ ‪۳۹‬ﺭ‪،‬‬
‫ﺍﺑﻮﺍﻟﻘﺎﲰﻲ‪ ،‬ﳏﺴﻦ‪ .‬ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﻱ ﺯﺑﺎ‪‬ﺎﻱ ﺑﺎﺳﺘﺎﱐ ﺍﻳﺮﺍﻥ‪ ،‬ﺮﺍﻥ‪ ،‬ﲰﺖ‪.۱۳۷۹ ،‬‬
‫‪۴۰‬ﭖ(‬
‫ﺑﺮﺟﻴﺎﻥ‪ ،‬ﺣﺒﻴﺐ‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﺖ ﺯﺑﺎ‪‬ﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ‪ ،‬ﺮﺍﻥ‪ ،‬ﺳﺮﻭﺵ‪.۱۳۷۹ ،‬‬
‫ﺑﺮﻭﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺮﺍﻡ‪ .‬ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺩﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺍﺯ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﻛﺘﺎﺑﺖ ﻭ‬ ‫ﻭ ﺧﻼﺻﺔ ﻳﺴﻨﺎ ﻭ ﻭﻳﺴﭙﺮﺩ ﻭ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺳﺎﻝ ‪۱۷۸۹‬ﻡ‬
‫ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ‪ ،‬ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﺩﺭﺟﺔ ﻛﺎﺭﺷﻨﺎﺳﻲ ﺍﺭﺷﺪ ﺭﺷﺘﺔ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ‪ D3‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﱳ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﻭ‬
‫ﺯﺑﺎ‪‬ﺎﻱ ﺑﺎﺳﺘﺎﱐ ﺍﻳﺮﺍﻥ‪ ،‬ﺮﺍﻥ‪ ،‬ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺁﺯﺍﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻭﺍﺣﺪ ﻋﻠﻮﻡ ﻭ ﲢﻘﻴﻘﺎﺕ‪،‬‬
‫‪ ،۱۳۸۳‬ﭼﺎﭖ ﻧﺸﺪﻩ‪.‬‬ ‫‪‬ﻠﻮﻱ ﺁﻓﺮﻳﻦﺯﺭﺩﺷﺖ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ۱۷۵۷‬ﻡ ﺩﺭ ﺑﻨﺪﺭ‬
‫ﺗﻔﻀﻠﻲ‪ ،‬ﺍﲪﺪ‪ .‬ﺗﺎﺭﺑﺦ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺍﺳﻼﻡ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﮊﺍﻟﻪ‬ ‫ﺳﻮﺭﺕ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺭﺳﺘﻢ ‪‬ﺮﺍﻡ ﺩﺍﺭﺍﺏ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺍﺯ ﺍﻳﻦ‬
‫ﺁﻣﻮﺯﮔﺎﺭ‪ ،‬ﺮﺍﻥ‪.۱۳۷۶ ،‬‬ ‫ﳕﻮﻧﻪﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻀﺎﺋﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺒﻴﺐﺍﷲ‪ .‬ﺍﻃﻠﺲ ﺧﻂ‪ ،‬ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ‪.۱۳۵۰ ،‬‬ ‫ﻭﺍﻡﮔﲑﻱ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﺯ ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﻗﺒﻠﻲ ﺩﺭ‬
‫ـــــــ ‪ .‬ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺧﻂ‪ ،‬ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ‪.۱۳۴۹ ،‬‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎ ﻣﺸﻬﻮﺩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮﺍﺭﺩ‪،‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﺍﻣﲑ ﺍﲪﺪ‪ .‬ﺗﺮﮐﻴﺐ ﺩﺭ ﻧﺴﺘﻌﻠﻴﻖ‪ ،‬ﺮﺍﻥ‪.۱۳۷۴ ،‬‬ ‫ﻣﻌﺠﻮﱐ ﺍﺯ ﭼﻨﺪ ﺷﻴﻮﻩ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﻲﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺩﺧﻞ ﻭ ﺗﺼﺮﻑ‬
‫ـــــــ ‪ .‬ﮐﺘﺎﺏ ﮐﺸﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺮﺍﻥ‪.۱۳۸۰ ،‬‬ ‫ﻭ ﺍﺑﺘﮑﺎﺭﺍﺕ ﻭ ﺳﻠﻴﻘﺔ ﺧﻮﺩ ﮐﺎﺗﺐ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺁ‪‬ﺎ ﺩﺧﻴﻞ ﺑﻮﺩﻩ؛ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻠﻴﭻﺧﺎﱐ‪ ،‬ﲪﻴﺪﺭﺿﺎ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﻭﺍﮊﮔﺎﻥ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎﺕ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ‪ ،‬ﺮﺍﻥ‪،‬‬ ‫ﻃﻮﺭﻱ ﮐﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﮐﺎﺭ ﺑﺎ ﺑﻘﻴﺔ ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﺍﻭﺳﺘﺎﻧﻮﻳﺴﻲ ﺗﻔﺎﻭﺕ‬
‫ﺭﻭﺯﻧﻪ‪.۱۳۷۳ ،‬‬ ‫ﭘﻴﺪﺍ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺷﮑﻞ ﺑﻌﻀﻲ ﺣﺮﻭﻑ ﻧﻴﺰ ﳐﺼﻮﺹ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ‬
‫ﻋﺮﻳﺎﻥ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ‪ .‬ﻣﺘﻮﻥ ‪‬ﻠﻮﻱ‪ ،‬ﺮﺍﻥ‪ ،‬ﻛﺘﺎﲞﺎﻧﺔ ﻣﻠﻲ ﲨﻬﻮﺭﻱ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺍﻳﺮﺍﻥ‪،‬‬ ‫ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺑﻘﻴﻪ ﺩﻳﺪﻩ ﳕﻲﺷﻮﺩ؛ ﺑﻪﺧﺼﻮﺹ ﺩﺭ ﺷﮑﻞ‬
‫‪.۱۳۷۱‬‬
‫ﺣﺮﻭﻑ ‪ .o, b, r‬ﺍﺯ ﺁﳒﺎ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﺍﻳﻦ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎ‬
‫ﻧﻮﺍﰊ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺎﺭ ﻭ ﻛﻴﺨﺴﺮﻭ ﺟﺎﻣﺎﺳﭗﺁﺳﺎ )ﻭ‪ .(.‬ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ‬
‫ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻬﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ ﺑﺎ ﳘﻜﺎﺭﻱ ﻓﲏ ‪‬ﺮﺍﻡ ﻓﺮﻩﻭﺷﻲ ﻭ ﳏﻤﻮﺩ ﻃﺎﻭﻭﺳﻲ‪،‬‬ ‫ﮐﺎﺗﺒﺎﻥ ﺧﻂ ﮔﺠﺮﺍﰐ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﻮﺷﺘﻪﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻭ ﺧﺸﮑﻲ‬ ‫ْ‬ ‫ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﻫﻨﺮ‪ / ٣‬ﺎﺭ ‪١٣٨٥‬‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺁﺳﻴﺎﻳﻲ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ‪‬ﻠﻮﻱ ﺷﲑﺍﺯ‪ ۷۵ ،۱۹۷۶ ،‬ﺝ‪.‬‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺧﻂ ﺗﺄﺛﲑ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻭ ﻏﲑﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﺮ ﺭﻭﻱ ﺧﻄﻮﻁ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﻙ ‪ ،۴۳‬ﲞﺸﻬﺎﻳﻲ ﺍﺯ ﺩﻳﻨﻜﺮﺕ ﻭ ﺩﻭ ﻗﻄﻌﺔ ﻛﻮﭼﻚ ﺍﺯ ﻳﻚ ﻣﱳ‬ ‫‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﻣﻮﺭﺩ ﲝﺚ ‪‬ﺎﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮﺍﺭﺩ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺩﺭ‪ :‬ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻬﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ‬
‫ﺍﳚﺎﺩ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻭ ﺳﺘﱪﻱ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﺣﺪﻱ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩﻫﺎ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﻙ ‪ ،۲۰‬ﺩﺭ‪ :‬ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻬﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ‬
‫ﺗﻐﻴﲑﺍﰐ ﺩﺭ ﺯﺍﻭﻳﺔ ﻧﻮﺷﱳ ﺣﺮﻭﻑ ﺑﻪﻭﺟﻮﺩ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﻙ‪ ،۳۵۰‬ﻧﺎﻣﻜﻴﻬﺎﻱ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺯﺍﺩ ﺍﺳﭙﺮﻡ‪ ،‬ﺩﺭ‪ :‬ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻬﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ‬ ‫ﻭﻳﮋﮔﻲ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﺓ ﺍﻭﺳﺘﺎﻧﻮﻳﺴﻲ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﺓ ﻣﮑﺮﺭ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﻙ ‪ ،۳۵‬ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ ‪‬ﻠﻮﻱ‪ ،‬ﺩﺍﺩﺳﺘﺎﻥ ﺩﻳﻨﻴﻜﻪ‪ ،‬ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ ‪‬ﻠﻮﻱ ‪ ،۲‬ﺩﺭ‪:‬‬
‫ﺍﺯ ﻣﺘﺼﻞﻧﻮﻳﺴﻲ ﺣﺮﻭﻑ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﻼﻑ ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﻗﺒﻠﻲ ﮐﻪ‬
‫ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻬﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ‬ ‫ﺣﺮﻭﻑ ﺩﻳﻦﺩﺑﲑﻩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻫﻢ ﺟﺪﺍ ﻣﻲﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﺘﺼﻞﻧﻮﻳﺴﻲ‬ ‫‪٤٨‬‬
 ‫‪13. K. F. Geldner, The Sacred Books of the Parsis.‬‬ ‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﻙ ‪ ،۳‬ﺑﻨﺪﻫﺶ ﺑﺰﺭﮒ ـ ﻣﻴﻨﻮﻱ ﺧﺮﺩ ـ ﺩﻳﻨﻜﺮﺕ ـ ‪‬ﻤﻦﻳﺸﺖ‪،‬‬
‫‪ .۱۴‬ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﺩ ‪ ،۹۰‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ‪ :‬ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻬﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﻡ ‪ ۱‬ﻭ ‪ ،۳۵‬ﻣﱳ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﻭ ‪‬ﻠﻮﻱ ﺳﻲﺭﻭﺯﻩ ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﺩﺭ‪ :‬ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻬﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﺕ ﺩ ‪ ،۲‬ﺑﻨﺪﻫﺶ ﺍﻳﺮﺍﱐ‪ ،‬ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ ﺍﻣﲑ ﺍﺷﺎﻭﻫﺸﻴﺎﻥ ﻭ ﺟﺰ ﺁﻥ‪ ،‬ﺩﺭ‪:‬‬
‫ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻬﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﺩ‪ ،۹۰‬ﻳﺴﻨﺎ‪ ،‬ﺩﺭ‪ :‬ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻬﺎﻱ‬
‫ﺍﻳﺮﺍﱐ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﻙ ‪ ،۵۰‬ﻳﺴﻨﺎ ﺑﺎ ﺗﺮﲨﻪ ﻭ ﮔﺰﺍﺭﺵ ‪‬ﻠﻮﻱ ﺁﻥ‪ ،‬ﺩﺭ‪ :‬ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻬﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﭼﺎﭖﻧﺸﺪﺓ ﻭﻧﺪﻳﺪﺍﺩ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﻛﺘﺎﲞﺎﻧﺔ ﻣﺮﻛﺰﻱ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ‪‬ﺮﺍﻥ‪ ،‬ﺩﺭ‪:‬‬
‫ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻬﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ‬
‫ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺲ ﺕ ﺩ ﺍ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎﺩ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺍﻳﺮﺍﻥ‪ ،۱۳۴۸ ،‬ﺩﺭ‪ :‬ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ‬
‫‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻬﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ‬
‫ﻛﺘﺎﺏ ﻣﺘﻨﻬﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ‪ ،‬ﮔﺮﺩﺁﻭﺭﻱ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ ﺟﻲ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ‬
‫ﺟﺎﻣﺎﺳﭗﺁﺳﺎ‪ ،‬ﺝ ‪ ۱‬ﻭ ‪ ،۲‬ﺑﻨﻴﺎﺩ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺍﻳﺮﺍﻥ‪ ،‬ﺩﺭ‪ :‬ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ ﺩﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻬﺎﻱ‬
‫‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻬﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ‬
‫ﻭﻳﺪﻥ ﮔﺮﻥ‪ ،‬ﺟﻲ‪ .‬ﻣﺎﱐ ﻭ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﺍﻭ‪ ،‬ﺗﺮﲨﺔ ﻧﺰﻫﺖ ﺍﺻﻔﻬﺎﱐ‪ ،‬ﺮﺍﻥ‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ‪،‬‬
‫‪.۱۳۵۲‬‬
‫ﻫﻔﻤﺎﻥ‪ ،‬ﻛﺎﺭﻝ‪» .‬ﭘﲑﺍﻣﻮﻥ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻱ ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ«‪ ،‬ﺗﺮﲨﺔ ‪‬ﻨﺎﻡ‬
‫ﺧﺎﻥﺧﻠﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺩﺭ‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺏ ﺷﺸﻢ )‪‬ﺎﺭ ‪.(۱۳۶۹‬‬
‫‪Geldner, K. F., The Sacred Books of the Parsis, Stuttgart, 1889.‬‬
‫‪Kellens, J. “Avestique”, in: Compendium Linguarum Iranicarum.‬‬
‫‪(1989).‬‬
‫‪Madan. The Complete Text of the Pahlavi Dēnkard, 2 parts,‬‬
‫‪Bombay, 1911.‬‬
‫‪Shaki, M. “The Dēnkard Account of History of Zoroastrian‬‬
‫‪Scriptures”, in: Archive Orientalni, vol. 49, 1981.‬‬

‫ﭘﻲﻧﻮﺷﺘﻬﺎ‬
‫‪ .۱‬ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎﻥ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻥ ‪‬ﻠﻮﻱ‪ ،‬ﺹ‪.۲۲۸ ،۲۲۰ ،۶۹ ،۶۴‬‬
‫‪2. Madan, The Complete Text of The Pahlavi Dēnkard,‬‬
‫‪p. 405.‬‬
‫‪3. ibid., p. 411.‬‬
‫‪ .۴‬ﺍﲪﺪ ﺗﻔﻀﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺍﺳﻼﻡ‪ ،‬ﺹ‪.۴۵‬‬
‫‪ .۵‬ﻧﻘﺶﺷﺪﻩ ﺩﺭ‪ :‬ﺣﺒﻴﺐ ﺑﺮﺟﻴﺎﻥ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﺖ ﺯﺑﺎ‪‬ﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﱐ‪.‬‬
‫‪6. M. Shaki, “The Dēnkard Account of History of‬‬
‫ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﻫﻨﺮ ‪ / ٣‬ﺎﺭ ‪١٣٨٥‬‬

‫‪Zoroastrian Scriptures”, p.115.‬‬

‫‪7. Kellens, “Avestique”, pp. 35-44.‬‬
‫‪ .۸‬ﺟﻲ‪ .‬ﻭﻳﺪﻥ ﮔﺮﻥ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻲ ﻭ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﺍﻭ‪ ،‬ﺹ ‪.۴۸‬‬
‫‪ .۹‬ﻭﻳﺪﻥ ﮔﺮﻥ‪ ،‬ﳘﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.۱۳۶‬‬
‫‪ .۱۰‬ﻛﺎﺭﻝ ﳘﻔﺎﻥ‪» ،‬ﭘﲑﺍﻣﻮﻥ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻱ ﺧﻂ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ«‪.‬‬
‫‪11. Kellens, op.cit., p.44.‬‬
‫‪ .۱۲‬ﺮﺍﻡ ﺑﺮﻭﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺩﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﻱ ‪‬ﻠﻮﻱ ﻭ ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺍﺯ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ‬
‫ﻛﺘﺎﺑﺖ ﻭ ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ‪ ،‬ﺹ‪.۱۲۷‬‬
‫‪٤٩‬‬