FILIPINO

KALIKASAN AT ISTRUKTURA NG WIKANG FILIPINO

PONOLOHIYA o Palatunugan - pag-aaral sa iba't ibang tunog at wastong bigkas a
ginagamit sa pagsasalita
Ponema - tumutukoy sa mga makahulugang tunog ng isang wika
Ang Alpabetong. Filiping - binubuo no 28 letra
(A, B, C, D, E, F. G, H, T, J, K, L. M, N, N, N, G, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z)
Fonemik.na status -~ may iisang kinakatawang tunog. ang mga letra (f, j, v, z)
Redundant na letra (c, ñ, q, x)- hindi kumakatawan ng iisa at tiyak na unit ng tunog
kundi sanakakatunog ng isa pang letra o sunuran ng mga letra
Halimbawa: c-/s/=cinço=singko c-/k/= cabinet = cabinet ñ-/ny/= baño = banyo
1. (Ponemang segmenta)- mga ponemang patinig at katinig na pinagsasama upang
makabuo ng isang tunog
Halimbawa: b+a= ba; k+o= ko
may 21 ponema ang wikang Filipino
- 16 katinig (p, h, b, m, t, d, n, ng, s, l, r, y, k, g, w) consonant
- 5 patiniq (a,e,i,o,u)
2. Diptonggo,-alinmang patinig na sinusundan ng mga malapatinig na /y/ o /w/
Halimbawa: aw, iw, iy, ey, ay, at uy
3. (Klaster o kambal-katinig) - magkakabit na dalawang magkaibang katinig sa isang
pantig. Halimbawa: ts- tsenilas kw- kwento
4. Pares-Minimal- pares ng salita na magkaiba ang kahulugan ngunit magkatulad na
magkatulad sa bigkas maliban sa isang ponema sa magkatulad a posisyon.
Halimbawa; pala (shovel) - bala (bullet) kulay (color) - gulay (vegetable)
5. Ponemang Malayang Nagpapalitan- ponemang maaaring ipalit sa posisyon ng ibang
ponema nang hindi mababago ang kahulugan ng salita. Ang malayang pagpapalitan ng
dalawang ponema ay karaniwang nangyayari sa mga ponemang patinig na i at e,
gayundin sa u at o, minsanan ang d at c.
Halimbawa: babae – babai madumi-marumi
6. Ponemang Suprasegmental
6.1 Diin (stress) - ang lakas o bigat sa pagbigkas ng isang salita o pantig
6.2 Haba (length) - ang haba ng bigkas sa patinig ng isang pantig
6.3 Tono (pitch) - ang pagbaba at pagtaas sa bigkas ng pantig
6.4 Hinto (juncture) - ang pansamantalang pagtigil sa pagsasalita

MORPOLOHIYA - makaagham na pag-aaral ng mga makabuluhang yunit ng isang

salita o morpema
Morpema - ang pinakamalit na unit ng isang salitang nagtataglay ng kahulugan
Mga Uri ng Morpema
2. 1 Ponema- halimbawa nito ay ang /o/ at /a/ na maaaring mangahulugan ng kasarian
Hal. maestro vs maestro abugado vs abugada Paulo vs Paula
2.2 Salitang-ugat- mga payak a salita dahil walang panlapi
Hal. aklat, ligaya, tao
2.3 Panlapi-maaaring unlapi, gitlapi, hulapi.
Hal, úmalis, pinayungan, taasan
Ang morpema ay maaaring, ring:
1. May kahulugang leksikal- kung ang salita ay pangnilalaman
Hal. Pangngalan, panghalip, pandiwa, pang-uri, pang-abay
2. Pangkayarian- walang kahulugan sa ganang sarili at kailangang makita sa isang
kayarian o kontesksto upang maging kahulugan.
Hal. Pang-angkop, pangatnig, pang-ukol, pananda
Mga Pagbabagong Morpoponemiko
- tumutukoy sa anumang pagbabago sa karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa
impluwensya ng kaligiran
1. Asimilasyon,
a. Asimilasyong parsyal o di-ganap;
- kung ang isang panlapi o salita ay nagtatapos sa /ng/ ay ikinakabit sa isang salitang
ugat na nagsisimula sa /p/ o/b/, ang /ng/ ay nagiging /m/
Hal. (pang) + paaralan = pampaaralan (pang) + bayan = pampayan
 - nagiging /n/ kung ang kasunod ay aliman sa mga sumusunod na ponema: /d, I, r, s, t/
Hal. (pang] + dikdik = pandikdik (pang) + taksi = pantaksi
b. Asimilasyong ganap: bukod sa pagbabagong nagaganap sa ponemang /ng/,
nawawala pa rin ang unang ponema ng nilalapiang salita dahil sa ito ay inaasimila o
napapaloob na sa sinusundang ponema
Hal. (pang) + palo = pampalo = pamalo (pang) + tali = pantali = patali

2. Pagpapalit.ng ponema - may mga ponemang nagbabago o napapalitan a pagbubuo

ng mga salita
a. /d/ = /r/ Hal. ma- + dapat = marapat ma- + dunong - madunong
b. lol= lul Hal. dugo + an = duguan mabango=mabangung-mabango

3. Metatesis - kapag ang salitang ugat na nagsisimula sa /i/ o /y/ ay nilalagyan ng

gitlaping -in, ang /i/ at /n/ ay nagkakapalitan g posisyon
Hal. -in + lipad = nilipad -in yaya = niyaya

4. Pagkakaltas ng ponema - nagaganap ang pagbabagong ito kung ang huling

ponemang patinig ng salitang-ugat ay nawawala sa paghuhulapi nito.
Hal. takip + -an = takipan = takpan Kitil + -in = kitilin = kitlin

5. Paglilipat-diin - may mga salitang nagbabago ng din kapag nilalapian. Maaaring

malipat ng isa o dalawang pantig ang diin patungong huling pantig o maaaring malipat
ng pantig patungong unahan ng salita.
Hal. BAsa + -hin = baSAhin Ka-+ SAma + -han = kasamaHAN

6. Reduplikasyon - pag-uulit ng pantig ng salita. Ang pag-uulit na ito ay maaaring

magpahiwatig ng kilos na ginagawa o gagawin pa lamang, tagagawa ng kilos o
pagpaparami.
Hal. aalis, matataas, magtataho, pupunta, masasaya, naglalakad

Kayarian ng mga Salita

1. Payak- salitang ugat lamang, walang panlapi, hind inuulit at walang katambal na
ibang salita. Halimbawa: aklat, baha, ganda, bait
2. Inuulit - kung ang kabuuan nito o isa o higit pang pantig sa dakong unahan ay inuulit
a. Pag-uulit na ganap Hal. araw-araw, magbahay-bahay, usung-uso
b. Pag-uulit na di-ganap o parsyal Hal. aawit, giginhawa, bali-baligtad

3. Tambalan - dalawang salitang pinagsama para makabuo ng isang salita

a. Tambalang di-ganap Hal. silid-aklatan, bahay-ampunan, batang-lansangan
b. Tambalang ganap Hal. pulot-gata, hampas-lupa, ningas-kugon

SINTAKSIS- pag-aaral sa iba't ibang kaayusan ng mga salta sa loob ng pangungusap

Sugnay - kalipunan ng mga Salitang may simuno, at panag-urina maaaring may buong
diva o di-buong diwa
1. Sugnay na makapag-iisa - may simúho at panag-uri na may diwa
Hal. Siya ay naglilinis.
panagun na may dict
2. Sugnay na di-makapag-iisa - may simuno at panaguri ngunit walang buong diwa
Hal. Dahil sa baha
Parirala
lipon ng salitang walong simuno at panaguri Halimbawa: ayon sa kanya

Uring Pangungusap
A. Pangungusap na walang paksa
1. Eksistensyal - nagpapahayag ng pagka-mayroon
Hal. Mayroong handaan doon
2. Pahanga - nagsasaad ng damdaming paghanga
Hal. Kayganda ng babaeng iyon!
3. Sambitlang - tumutukoy sa mga iisahin o dadalawahing pantig. na nagpapahayag ng
matinding damdamin
4. Pamanahon - nagsasabi .ng oras o uri ng panahon
Hal. Maaga pa.
5. Pormularyong panlipunan - mga nakagawiang pagbati, pagbibigay-galang atbp.
Hal. Magandang gabi

B. Gamit ng pangungusap na may paksa

1. Paturol o pasalaysay - nagsasaad ng katotohanan o isang pangyayari
Hal. Maganda ang tanawin sa Busay
2. Pautos - nagbibigay ng utos o kahilingan.
Hal. Kumuha ka ng plato.
3. Patanong - naghahayag ng isang katanungan o pag-uusisa
Hal. Pumasok ka kahapon?
4. Padamdam - nagpapakita ng matinding damdamin
Hal. Lagot ka! binagsak mo ang cellphone!

C. Kayarian o anyo na pangungusap na may paksa

1. Payak - nagpapahayag ng iisang kaisipan
Hal. Nakikinig sila sa paliwanag ng guro
2. Tambalan - binubuo ng dalawa o higit pang sugnay na makapag-iisa at pinag-uugnay
ng mga pangatnig
Hal., Ang mga estudyante ay nagdaldalan habang ang guro ay nagsasalita sa harapan.
3. Hugnayan - binubuo ng isang sugnay na makapag-iisa at isa o higit pang sugnay na
di makapag-iisa
Hal. Ang sapatos niya ay bagong bili kaya ingat na ingat siya na huwag itong
maputikan.
4. Langkapan - may dalawa o higit pang sugnay na makapag-iisa at isa o higit pang
sugnay na di-makapag-lisa
Hal. Pinatawad ni Daniel ang kanyang mga kapatid at sila 'y sama-samang umuwi
upang makasamang muli.
DALAWANG URI NG SALITA SA FILIPINO
A. MGA SALITANG PANGNILALAMAN B. MGA SALITANG PANGKAYARIAN
(Content Words) (Functional Words)
1. Nominal 1. Mga Pang-ugnay- conjunction
a. Pangngalan - NOUN a. Pangatnig
b. Panghalip- PRONOUN b. Pang-angkop
2. Pandiwa- VERD c. Pang-ukol
3. Panuring 2. Mga Pananda (Marker)
a. Pang-uri- Adjective a. Pantukoy
b. Pang-abay -Adverbs b. Pangawing na ay

Uri ng Pangngalan (ayon sa Katanglan) (NO U N)

- Pantangi - mga pangngalang nagsisimula sa malaking titik na tumutukoy.sa
tangi o tiyak. na ngalan ng tao, hayop, bagay, lugar, Kathang-isip, o pangyayari
na ibinubukod sa kauri nito. Tinitiyak ng pangngalang pantangi na hindi
maipagkamali ang tinutukoy sa iba.
- Pambalana.,- mga pangngalang nagsisimula sa, malit.na, titik, na tumutukoy sa
pangkalahatang ngalan ng tao, hayop, bagay, lugar, pangyayari at iba pa.
Kasama rin ang kabuuan ng mga basal na salita.
Mga Uri ng Pangngalang Pambalana
- Konkreto - mga bagay na tumutukoy sa bagay na material nakikita ito at
nahahawakan kung minsan
- Di -Konkreto - diwa o kaisipan ang tinutukoy at hindi material, hind nakikita at
hindi nahahawakan ngunit nadarama.

Uri ng Pangngalan Ayon sa Kayarian

- Tahas - pangngalang nararanasan ng isa sa mga limang pandamdam (paningin,
pandinig, panlasa, pakiramdam at pang-amoy) at may katangiang pisikal.
- Halimbawa: tubig, bundok,pagkain
- Basal - pangngalang tumutukoy sa mga kaisipan o konsepto na hindi
nararanasan g limang pandardam at walang pisikal na katangian. Nasa anyong
payak ang lahat ng pangngalan basal. Halimbawa: wika, yaman, bunay
 - Lansak - pangngalang tumutukoy sa isang kalipunan o karamihan. Maaaring
maylapi ito o wala. Halimbawa: madla, sangkatauhan, kapuluan
- Hango - pangngalang nakabatay sa isang salitang basal. Halimbawa: kaisipan,
salawikain, katapangan
- Patalinghaga - pangalang hindi tuwirang patungkol sa bagay na
pinangangalanan sa halip inihahambing lamang sa bagay na kamukha o katulad
lamang. Halimbawa: buwaya (imbis na kurakot), langit (imbis na ligaya),
kababuyan (imbis na kasalaulaan)

Uri ng Pangngalan Ayon sa Kasarian

- Panlalaki - pari, hari, tatay, kuya, manong, tandang (lalaking manok), kalaykan.
(lalaking kalabaw)
- Pambabae - madre, reyna, nanay, ate, libay (usang babae), dumalaga (hindi pa
nanganganak na babaing hayop)
- Di tiyak - tumutukoy sa ngalang maaring babae o lalaki (kamag-anak,
estudyante, pasahero)
- Walang Kasarian - ngalang turnutukoy sa bagay na walang buhay (bag, gulay,
sapatos)
Ang Kailanan ng Pangngalan
- Isahan - pangngalang gumagamit ng pantukoy na si, ni, o kay kapag mga tao
ang tinutukoy, at ang, ng (nang), o,sa kapag.mga, pangngalang pambalana.
Ginagamit din ang pamilangisang o sang, sam, at son na mga hangong salita
nito.
- Dalawahan - pangngalang gumagamit ng pantukoy na sina, nina, kina, at ang
mga (mga, ng mga, sa mga) at gumagamit din ng mga pamilang nagmula sa
dalawa.
- Maramihan - pangngalan na pinagsama-sama ang mga bagay na magkakatulad.
Kadalasang may magkabilang panlapi itong "ka" at "an" o "han". Halimbawa:
kabahayan, kabukiran Kabisayaan
Ayon sa kalikasan: Maaaring iuri ang pangngalan sa kalikasan o pinagmulan nito
- Likas - pangngalang taal na sa sarili nito at kadalasang hango sa kalikasan.
- Halimbawa: apoy,- lindol ligaya
- Likha - pangangalang hinango ng mga dalubhasa dahil sa pangangailangän.
Maaaring bagong likha at' lumang salita na may bagong kahulugan ang
pangngalan na ito. Halimbawa:agham, talatinigan, sining
- Ligaw - pangngalang hiniram o hinango_mula sa mga salitang banyaga,
 - Halimbawa: demokrasya, relihivon, butones

Uring Pangngalan Ayon sa Kaanyuan

- Payak - pangngalang hindi inuulit, walang panlapi, o katambal.
- Halimbawa: talumpati, watawat, ligalig
- Maylapi - pangngalang binubuo ng salitang-ugat na may panlapi sa unahan,
gitna, hulihan o magkabila
- Halimbawa: sinigang, inihaw, tindahan, palakasan
- Inuulit - pangngalang inuulit na maaaring may panlapi o salitang-ugat lamang.
Halimbawa: tau-tauhan, bagay-bagay bali-balita
- Tambalan - pangngalang binubuo ng dalawang salitang magkaiba na
pinagsasama upang maging isa at may gitling sa pagitan nito. Halimbawa: kisap-
mata, bahay-kubo, bantay-salakay
PANGHALIP (Pronoun) ay salitang pamalit sa pangngalan:
Uri ng Panghalip
A. Panao - pamalit sa pangalan ng tao
B. Pamatlig - pumapalit sa ngalan ng tao, bagay, pook na itinuturo 3 kategorya
1. malapit sa nagsasalita - ito, dito
2. malapit sa nakikinig - iyan, diyan
3. malayo sa kapwa nagsasalita at nakikinig - iyon, doon
C. Panaklaw - sumasaklaw sa kaisahan, dami o kalahatan ng tinutukoy.
D. Pananong - pamalit sa ngalan ng tao at bagay na ginagamit sa pagtatanong

Uri ng Panauhan
 Unang Panauhan - tumutukoy sa tagapagsalita.
 Ikalawang Panauhan - tumutukoy sa kinakausap.
 Ikatlong Panauhan- tumutukoy sa pinag-uusapan

Gamit ng Panghalip - Pronoun

1. Panaguring Pangungusap
Halimbawa: Ang pera ay kanya. Ang bola ay akin.
 2. Panaguring sa Pangngalan
Halimbawa: Ang ganiyang tatak ng relo ay maganda.
3. Ginagamit bilang Pantawag
Halimbawa: Ikaw, umalis ka na. Kayo, hindi ba kayo sasama? Sila, hindi pa ba sila
kakain?
4. Bilang Kaganapang Pansimuno - panghalip na tumutukoy sa paksa. Ito at ang
paksa ay iisa lang. Walang pandiwa sa pangungusap at nakikita pagkatapos ng
ay
Halimbawa: Lolo mo ay kakain na. Kuya mo ay matipuno na.
5. Tuwirang layon - Panghalip ang tumatanggap sa kilos na isinasaad ng
pangungusap
Halimbawa: Si Tomas ang sumira nito.
Bumuo kami ng ganito para mapadali ang gawain
6. Layon ng Pang-ukol - panghalip ang gumaganap na layon ng pang-ukol sa
kaukulang paukol
Halimbawa: Ang para sa kanya, ay ibibigay niya sa mga nangangailangan.
Tungkol sa atin ang pinag-uusapan nila

PANG-URI (Adjective)
Ang Pang-uri ay mga salitang naglalarawan. Inilalarawan nito ang katangian ng mga
pangngalan at panghalip.
May mga pang-uri ring kaugnay ng pandama. May ma bagay na nauuri natin ang
katangian sa pamamagitan ng pandama tulad ng; matalas at matulis;, makinis o
magaspang, palamig o, mainit, makati at mahapdi
Kayarian/Kaanyuan ng Pang-Uri
1. Payak Ito ay kapag ang anyo ng pang-uri ay salitang.ugat,
2. Maylapi Ito ay pang-uring likas na may panlaping. Ma, maka, at iba pa
3. Inuulit Ito ay ang pang-uri ay inuulit bilang pagbigay diin
4. Tambalan Ito ay binubuo ng dalawang salita.
Kaantasan ng Pang-Uri
1. Lantay Ito ay kung tinutukoy ang katangiang sarili ng pangngalan o panghalip
na tinuturingan.
2. Pahambing Ito ay para sa pagtutulad ng dalawang tao, bagay o pangyayari.
3. Pasukdol ito ay ginagamit upang ipakita ang kahigitan ng isang bagay kaysa sa
karamihan o sa lahat. Gamitin ang sumusunod na paraan:
Pag-uulit ng pang-uri na inuugnay ng, na at nang.
Paggamit ng salitang gaya ng: masyado, lubha, talaga, at tunay.

PANG-URING PAMILANG
Pamilang- to ay nagsasaad ng bilang ng pangngalan o panghalip
1.Patakaran o Kardinal Ito ay gamit sa bilang o dami
2. Panunuran o Ordinal Ito ay nagpapahayag ng pagkakasunod-sunod. ng bilang
3. Pamahagi Ito ay pamilang na bahagi ng isang buo o mahigit sa isang buo.
4. Pahalaga Ito ay injuukol sa dalawa o higit pang tao o bagay.
5. Palansak Ito ay nagsasaad ng bukod na pagsasama-sama ng mga tao o bagay.

PANG-UGNAY - (CONJUNCTION)
Ang mga pang-ugnay ay mga salitang nag-uugnay ng mga pangngungusap at iba pang
mga salita. Ito ay nahahati sa tatlo; mga pangatnig, mga pang-ukol, at mga pang-
angkop
Mga Pangatnig, - ay mga kataga o salitang nag-uugnay sa dalawang salita, parirala sa
kapwa parirala at sugnay sa kapwa sugnay. Ito ay nahahati sa dalawang pangkat
1. Pangatnig na nag-uugnay sa magkatimbang na yunit.
2. Pangatnig na nag-uugnay sa di-magkatimbang na yunit.
Mga uri ng Pangatnig
1. Pamukod. - ginagamit sa pagbukod o pagtatangi, gaya ng: o, ni, maging, at man.
2. Panubali - nagsasabi ito ng pag-aaliniangan, gaya ng: kung, kapag, pag,baka,
kapagka, sakali, disin sana
3. Paninsay - kapag sinasalungat ng unang bahagi ng pangungusap ang ikalawang
bahagi nito. Gaya ng: ngunit, datapwat, habang, subalit, bagaman, samantala, kahiman,
kahit.
4. Pananhi - nagbibigay ito ng dahilan o katuwiran para sa pagkaganap ng kilos. Ang
mga ito ay dahil sa, sanhi sa, sapagkat, palibhasa, Kasi, kundangan, mangyari.
5. Panapos - nagsasabi ito ng nalalapit na katapusan ng pagsasalita, gaya ng upang,
& sa lahat ng ito, sa di-kawasa, sa wakas, at sa bagay na ito.
6. Panlinaw - ginagamit ito upang jpaliwanag ang bahagi o kabuuan ng isang banggit.
Ang ginagamit ay gayunman, alalaon baga, baga, alalaon sana, kung gayon,
gayunman.
7. Panimbang - ginagamit sa paghahayag ng karagdagang isipan, gaya ng: at - saka,
pati, kaya, anupa't.
8. Pamanggit - gumagaya o nagsasabi lamang ng iba, tulad ng: daw, raw, sa ganang
akin/iyo, di umano.
9. Panulad - tumutulad ng mga pangyayari o gawa, tulad ng: kung sino-siyang, kung
ano-siya in, kung gaano-siya rin.
Pang-ukol ay bahaging pananalitang nag-uugnay sa panangalan. panghaljp, pandiwa at
pang-abay na pinag-uukulan ng kilos, gawa, balak, ari o layon, Ito bahagi ng
pananalitang nagsasabi kung saang pook o bagay ang pinag-uukulan ng kilos, gawa,
balak, ari o layon. Ito' y bahagi ng pananalita na mayroong pinag-uukulan
Ang mga karaniwang pang-ukol ay: ng, laban sa/kay, sa, hinggil sa/kay, para sa/kay,
labag sa, ukol sa/kay, tungo sa, ayon sa/kay, mula sa, alinsunod sa/kay, nang may,
tungkol sa/kay, nang wala
Mga Gamit ng Pang-ukol
1. Nagpapakita ng kinalalagyan o patutunguhan ng isang bagay.
Hal: Ang pera ay nasa loob ng bulsa ni Elizabeth.

2. Upang ipakita ang dahilan o pagmamay-ari.

Halimbawa: Ang bagong damit ay para kay Lydia.
Ang layon g pang-ukol ay maaaring pangngalan o panghalip.
Halimbawa: Ang regalo ay para sa kababaihan.

Pang-angkop
Ang Pang-angkop (Ligatures sa wikang Ingles) ay ang salitang nag-uugnay sa
panuring at salitang tinuturingan (na, ng, g).
Halimbawa: Maayos na pamumuhay ang hangad nina John. / Masayang naglalaro si
Daniel
Mga salitang inuugnay ng pang-angkop
1. Pang-uri at Pangngalan
Halimbawa: Masama sa may diabetes ang matatamis na pagkain.
2. Pang-abay at Pang-abay
Halimbawa: Sadyang mabilis lumangoy ang isda.
3. Pang-abay at Pang-uri
Halimbawa: Likas na maputi si Marianne
4. Pang-abay at Pandiwa
Halimbawa: Si Tomas ay biglang nagalit nang asarin siya.

ANG PANG-ABAY (Adverb)

Ang Pang-abay ay mga salitang naglalarawan .ng pandíwa, pang-uri o sa kapwa pang-
abay.
Hal. Taimtim na nanalangin ang mga tao sa simbahan.
Mga Uri ng Pang-abay
1. Pang-abay na Kataga o Ingklitik - Ito ay sumusunod sa unang salta ng kayariang
kinabibilangan
2. Pang-abay na Salita o Parirala
2.1 Pamamaraan- Ito ay nagsasaad ng kilos na sumasagot sa tanong na paano
Halimbawa: Madali niyang naluto ang pansit. / Tahimik siyang nauupo
2.2 Panggaano - Ito ay sumasaklaw sa dami o sukat na isinasaad ng pandiva at
sumasagot sa tanong na gaano? - malimit marami kaunti sapat kapos
2.3 Pang-agam- Ito ay kapag nagbabadya ng pag-aalinlangan.
Halimbawa: Siguro hindi makakarating si Juliet.
2.4 Pamanahon- Ito ay nagsasaad ng panahon o oras at sumasagot sa tanong na:
kailan?
agad kagabi pa maaga matagal na
2.5 Pananggi - Ito ay nagsasaad ng pagtanggi o pagsalungat
Huwag, ayaw aywan hindi di
2.6 Panang-ayon - Ito ay nagsasaad ng pagsang-ayon
opo talaga tunay walang-duda
2.7 Panlunan - Ito ay nagsasaad ng lunan o kinalalagyan.
Dito, doon, diyan, nariyan, naroon
2.8 Pananong - Ito ay nagtatanong ukol sa panahon, lunan at kailanan ng pandiwa,
pang-uri
2.9 Kundisyunal - Ito ay nagsasaad ng kundisyon para maganap ang kilos ng pandiwa
2.10 Pang-abay na Kusatibo - Ito ay nagsasaad ng dahilan sa pagganap sa kilos ng
pandiwa
2.11 Benepaktibo - Ito ay nagsasaad ng benepisyo para sa tao dahil sa pagkakaganap
sa kilos ng pandiwa o ng layunin ng kilos ng pandiwa.

PANDIWA- VERB
 Bahagi ng pananalitang nagsasaad ng kilos o galaw.
 Ito ang nagbibigay diwa sa sang pangungusap.
 Ito' y binubuo ng salitang-ugat at panlaping makadiwa tulad ng mga, um, in, hin,
an, han, mak, maki, ma, magsi
MGA URI NG PANDIWA (ayon sa kaukulan)
1. PANDIANG PALIPAT
Sa mga pangungusap sa Pangkat A ay mapapansin ang pandiwa at ang parirala. Ang
mga parirala ang mga tuwirang layon at pinangungunahan ng pang-ukol na ng, sa at
kay. Kapag ang pandiwa ay may tuwirang layon, ito ay pandiwang palipat
2. PANDWANG KATAWANIN
Kung ang pandiwa' y hindi na kailangan ng tuwirang layon at nagtataglay ng
kahulugang buo sa ganang sarili kaya 't hindi na kailangan ang tagatanggap ng kilos, ito
ay tintawag na pandiwang katawanin.
ASPEKTO NG PANDIWA
Ang pandiwa ay nagbabanghay sa tatlong aspekto na tumutukoy sa panahong
ikinagaganap, ikagaganap, o ikinaganap ng kilos
1. Aspektong PERPEKTIBO o naganap - nagsasaad ng kilos na nasimulan na o ng
kalagayang nangyari na. Halimbawa: Napanood ko ang pagsayaw ni Ann kanina.

2. Aspektong IMPERPEKTIBO o nagaganap - nagsasaad ng kilos na ginagawa sa

kasalukuyan o ng kilos na palagiang ginagawa.
Halimbawa: Napapanood ko ang pagsasayaw ni Ann ngayon.
3. Aspektong KONTEMPLATIBO o magaganap- nagpapahayag ng kilos na
gagawin o mangyayari pa lamang.
TINIG NG PANDIWA (Voices of the Verb)
Ang tinig ay isang pag-aari ng pandiwa na nagpapakilala kung simuno ang siyang
gumaganap o bagay na ginaganap
1. Tukuyan - kung ang simuno ay siyang tagaganap ng pandiwa. Ang pandiwang nasa
tinig na ito ay karaniwang may isang tagatanggap ng kilos o galaw na tintatawag na
tuwirang layon. Ang mga um, mag, mang, magpa, maki, at iba pa, ay karaniwang
ginagamit sa tinig a tukuyan.
2. Balintiyak - kapag ang salitang tagaganap ng kilos o galaw ng pandiwa ay hindi
ginagamit na simuno at ang nasabing tagagaganap ay nasa hulihan ng pandiwa. Ang
karaniwang pinaggamitan ng pandiwang nasa tinig na balintiyak ay ang pangungusap
na ang dating tuwirang layon ay ang ginagamit na simuno.
MGA POKUS NG PANDWA
Pokus ang tawag sa relasyong pansemantika ng pandiwa sa simuno o paksa ng
pangungusap. Naipapakita ito sa pamamagitan ng taglay na panlapi ng pandiwa.
1. Aktor-pokus o pokus sa tagaganap
Ang paksa ang tagaganap ng kilos na isinasaad ng pandiwa sa pangungusap;
sumasagot sa tanong na "sino?"
(mag-, um- , mang- , ma- , maka- , makapag- , maki- , magpa-)
2. Pokus sa layon
Ang paksa ang layon ng pandiva sa pangungusap; sumasagot sa tanong na "ano?"
(-in- , -¡- , -ipa- , ma-, -an) Sa Ingles, to ay ang direct object
3. Lokatibong pokus o pokus sa ganapan
Ang paksa ang lugar na ginaganapan ng pandiwa sa pangungusap; sumasagot sa
tanong na "saan?"
(pag-/-an, -an/-han , ma-/-an , pang-/-an , mapag-/-an)
4. Benepaktibong pokus o pokus sa tagatanggap
Ang paksa ang tumatanggap sa kilos ng pandiva sa pangungusap; sumasagot sa
tanong na "para kanino?"
(- , -in , pang- , ipag-) Sa ingles, ito ay ang indirect object.
5. Instrumentong pokus o pokus sa gamit
Ang paksa ang kasangkapan o bagay na ginagamit upang maisagawa ang kilos ng
pandiwa sa pangungusap; sumasagot sa tanong na "sa pamamagitan ng ano?" (pang- ,
maipang-)
6. Kosatibong pokus o pokus sa sanhi
Ang paksa ang nagpapahayag ng sanhi ng kilos ng pandiwa sa pangungusap;
sumasagot sa tanong na "bakit?". (i- ika- ikina-)
7. Pokus sa direksyon
Ang paksa ang nagsasaad ng direksyon ng kilos ng pandiwa sa pangungusap;
sumasagot sa tanong na "tungo saan/kanino?" (-an , -han , -in, -hin)
KAGANAPAN NG PANDIWA - bahagi ng panaguri (predicate) na nagpapahayag ng
ganap a kahulugan sa pandiwa. Kung ang pokus ng pandiwa ay ang relasyon nito sa
paksa, ang kaganapan ng pandiwa ay ang relasyon naman ng panaguri sa pandiwa.
Kaganapang Tagaganap- bahagi ng panaguri na gumaganap sa kilos na isinasaad ng
pandiwa
Makikilala ito gamit ang mga pananda na ni at ng.
Halimbawa;
1. Ipinatupad ng Dep. Ed ang K to 12 Program sa lahat ng pampubliko at pribadong
paaralan sa Pilipinas. (Ipinatupad nino?)
2. Kinakain ni Liza ang tsamporadong gawa ni Nanay Huling. (Kinakain nino?)
Kaganapang Layon - bahagi ng panagri na nagsasaad ng bagay na tinutukoy o
ipinahahayag ng pandiwa. Ginagamit din dito ang panandang ng.
Halimbawa:
Si Anthony ay bibiling bagong laptop sa PC Express. (Bibili ng ano?)
Nagpamudmod sila ng salapi. (Nagpamudmod sila ng ano?)
Kaganapang Tagatanggap - bahagi ng panaguri na nagpapahayag kung sino ang
makikinabang sa kilos na isinasaad ng pandiwa. Ang mga panandang para sa at para
kay ay kalimitang ginagamit dito.
Kaganapang Ganapan - bahagi ng panaguri na nagsasaad ng lugar o pook na
pinaggaganapan ng kilos na ipinahahayag ng pandiwa.
Kaganapang Kagamitan - bahagi ng panaguri na nagsasaad kung anong bagay o
kagamitan ang ginagamit upang maisagawa ang kilos na ipinahahayag ng pandiwa.
Kaganapang Direksyunal - bahagi ng panaguri na nagsasaad ng direksyong isinasaad
ng kilos na ipinahahayag ng pandiwa.
Kaganapang Sanhi - bahagi ng panaguri na nagsasaad ng dahilan g pagkakaganap ng
kilos na isinasaad ng pandiwa.

MGA WASTONG GAMIT

 KAPAG at KUNG
lpinakikilala ng kung ang di-katiyakan g isang kalagayan;
ipinakikilala ng kapag ang isang kalagayang tiyak.

 KIBO at IMIK
Pagkilos ang tinutukoy ng kibo; pangungusap ang tinutukoy ng imik
  DAHIL at DAHILAN
Pangatnig ang dahil, pangngalan ang dahilan; pang-ukol naman ang dahil sa o dahil kay,
 HABANG at SAMANTALANG
Habang ang isang kalagayang walang tiyak na hangganan, o "mahaba"
Samantalang- ang isang kalagayang may taning, "pansamantala"
 IBAYAD at IPAGBAYAD
Ibayad- pagbibigay ng bagay bilang kabayaran
Ipagbayad-pagbabayad para sa ibang tao.
 MAY at MAYROON -Iisa ang kahulugan ng mga salitang ito; naayon ang gamit sa uri ng
salitang sumusunod
Gamitin ang may kapag susundan ng pangngalan (mapaisahan o maramihan), pandiwa, pang-uri
o pang-abay.
Gamitin ang mayroon kapag susundan ng kataga, panghalip na panao o pamatlig o pang-abay na
panlunan.
Nagagamit din ang mayroon bilang pangngalan.
 PAHIRAN at PAHIRIN Pahiran- paglalagay pahirin pag-aalis
 PINTO at PINTUAN Pinto- ang inilalapat sa puwang upang hindi ito mapagdaanan
Pintuan- ang puwang sa dinging o pader na pinagdaraanan
 SUBUKAN at SUBUKIN Subukan-pagtingin nang palihim
Subukin- pagtikim at pagkilatis
 TAGA- at TIGA Walang unlaping tiga-, Taga- ang dapat gamitin.
Gumagamit lamang ng gitling kapag sinusundan it ng pangngalang pantangi
 AGAWIN at AGAWAN Agawin ang isang bagay sa isang tao/hayop
Agawan ng isang bagay ang isang tao/hayop
 HINAGIS at INIHAGIS Hinagis ng isang bagay. Inihagis ang isang bagay
 ABUTAN at ABUTIN abutin ang ang isang bagay. abutin ang ang isang bagay
 BILHIN at BILHAN bilhin ang isang bagay. bilhin ng isang bagay
 WALISAN at WALISIN walisin ang isang bagay na maaring tangayin ng walis
walisan ang ang pook o lugar
 SUKLAYIN at SUKLAYAN suklayin ang buhok ng sarili o ng iba
Sukalyan ng buhok ang ibang tao
 NAMATAY at NAPATAY napatay--may tiyak na tao o hayop na pumaslang ng
kusa/sinasadya
Namatay--kung ang isang tao ay binawian ng buhay sanhi sakit, katandaan o
 anumang dahilang hindi sinasadya; ginagamit din sa patalinghagang paraan o
mga bagay nawalang buhay.
 OPERAHAN at OPERAHIN operahin - tiyak na bahagi ng katawan na titistisin
Operahan - tumutukoy sa tao

 NANG at NG
Nang -pangatnig na panghugnayan / tagapagpakilala ng pang-abay na pamaraan at
pamanahon/tagapag-ugnay ng salitang-ugat na inuulit at pandiwang inuulit
Ng pantukoy My pangngalang pambalana/- tagapagpakilala ng layon ng pandiwa at tagaganap
ng pandiwa / pang-ukol na kasingkahulugan ng “sa”.
 KATA at KITA
kata - ikaw at ako kita - ikaw
Kila at Kina - Walang salitang kila. Ang Kina ay maramihan ng kay
 DAW/ DIN AT RAWI RIN
Ginagamit ang daw/ din kapag ang salitang sinusundan ay nagtatapos sa katinig; at raw/rin
kapag nagtatapos sa patinig.
 KUNG AT KONG Ginagamit ang kung bilang pangatnig na panubali. Katumbas to ng if sa
Ingles; ang kong ay panghalip na panao sa kaukulang paari

 KUNG DI AT KUNDI
Ang kung di ay galing sa salitang "kung hindi" o if not sa Ingles; ang kundi naman ay except.
 HAGDAN AT HAGDANAN
Ang hagdan (stairs) ay ang baytang na inaakyatan at binababaan
Samantalang ang hagdanan (stairways) ay ang kinalalagyan ng hagdan
 IKIT AT IKOT
Ginagamit ang ikit para maipakita ang kilos na paggilid mula sa labas patungo sa loob. Ang ikot
naman ay mula sa loob patungo sa labas.
 HATIIN AT HATIAN
Hatiin (to divide) o partihin; Hatian (to share) o ibahagi

 NABASAG AT BINASAG
Ang salitang nabasag ay nangangahulugan ng kilos na di sinasadya o di ginusto;, ang salitang
binasag naman ay nagpapakita ng sariling pagkukusa.
 BUMILI AT MAGBILI
Bumili- to buy; Magbili- to sell o magbenta
  KUMUHA AT MANGUHA
Kumuha- to get; Manguha - to gather, to collect
Hal. Nanguha ng mga kabibe ang mga bata sa dalampasigan.

 ANTAS NG WIKA
Ang wika ay nahahati sa iba't bang kategorya sa antas na ginagamit ng tao batay sa kanyang
pagkatao, sa lipunang kanyang ginagalawan, lugar na tinitirhan, panahon, katayuan at
okasyong dinadaluhan.

PORMAL Ito ay antas ng wika na istandard o kinikilala/ginagamit ng nakararami.

1. Pambansa - Ito ay ginagamit ng karaniwang manunulat sa aklat at pambalarila para sa
paaralan at pamahalaan.
2. Pampanitikan o Panretorika - Ito ay ginagamit ng mga malikhain manunulat.
Ang mga salita ay karaniwang malalim, makulay at masining.
IMPORMAL Ito ay antas ng wika na karaniwan, palasak, pang araw-araw, madalas gamitin sa
pakikipag-usap at pakikipagtalastasan.
Lalawiganin Ito ay ginagamit ng mga tao sa partikular na pook o lalawigan, at kakaibang tono
o punto.
Balbal Sa ingles ito ay slang. Nagkakaroon ng sariling codes, mababa ang antas na ito;
ikalawa sa
antas bulgar. Halimbawa. Chicks (dalagang bata pa) Orange (beinte pesos)

KARANIWANG Paraan sa Pagbuo ng Pagbabalbal

Paghango sa mga salitang katutubo Gurang (matanda) Bayot (bakla)
Panghihiram sa mga wikang banyaga Epek (effect) Futbol (naalis, natalsik)
Pagbibigay ng kahulugan ng salitang tagalog Buwaya (crocodiles - greedy)
Pagpapaikli Pakialam - paki Tiyak - tyak
Pagbabaliktad Etned - bente / Kita - atik
Papantig Dehin – hindi Ngetpa-Panget

PATAYUTAY NA PANANALITA
 Pagtutulad (Simile) - pagpapahayag na gumagamit ng paghahambing sa
dalawang magkaibang bagay at gumagamit ng pariralang tulad ng, animo, para
ng, gaya ng, gaya ng atbp.
 Pagwawangis/ Metapora (Metaphor) - gaya ng pagtutulad ito ay tuwirang
paghahambing sa dalawang magkaibang bagay. Ngunit hindi gumagamit ng
pariralang tulad ng, gaya ng, animo ay, atbp.

 Padiwantao/Pagsasatao (Personification) - pagsasalin g katauhan sa

pamamagitan ng pandiwang karaniwang ginagamit lamang para sa tao.
Maaaring may buhay o wala ang mga bagay na pinaglilipatan ng katauhan.

 Paurintao/ Paglilipat-Wika (Transferred Epithets) - naglilipat g katangian ng tao

sa ibang bagay sa pamamagitan ng mga panuring karaniwang para lamang sa
tao.

 Pagpapalit- Saklaw (Synecdoche) - pagpapahayag na bumabanggit lamang sa

bahagi sa halip a tukuyin ang kabuuan.

 Paglulumay (Euphemism) - sa halip na tuwirang tukuyin ang isang bagay,

gumagamit ng pahayag na mas maganda upang hindi tahasang makasakit ng
damdamin o kaya hindi makabastos.

 Pagmamalabis/Eksaherasyon (Hyperbole) - sadyang pinaliliit o pinalalaki

sitwasyon o kalagayan ng tao, bagay o pangyayari.

 Pagpapalit- Tawag (Metonymy) - sa halip na tukuyin ang isang bagay,

gumagamit ng pamalit na tawag. Nagagawa ito sa pamamagitan ng sagisag sa
sinasagisag - sa halip na banggitin ang bagay na sinasagisag, binabanngit na
lamang ang bagay na sumisimbulo nito.

 Paghihimig (Onomatopoeia) - sa paglalarawan ng isang bagay ginagagad o

ginagaya ang tunog na nagmumula sa bagay na nilalarawan.

 Pagtawag (Apostrophe) - kinakausap na parang tao ang bagay/mga bagay.

 Pagsalungat (Epigram) - gumagamit ng magkasalungat na kaisipan para bigyang

din ang isang konsepto.

 Pagtatambis (Oxymoron) - nagpapahayag ng magkasalungat na ideya para

suportahan ang isang pahayag.

 Pag-uuyam (Sarcasm) - pahayag na parang pumupuri ngunit ang totoo ay

kabaligtaran ang ibig sabihin.
 Pag-uulit (Alliteration) - gumagamit ng pag-ulit ng salita, pantig o titik para
maging kapansin pansin ang isang pahayag.

 Pagtanggi (Litoles) - ang paggamit ng panangging hindi ay along nagpakita ng

pagsang-ayon.

 Pahilagyo/Alusyon (Allusion) - gumagamit ng mga pangalang historikal o literari

para tukuyin ang katangiang taglay ng nagmamay-ari ng pangalan.
 Pamansag (Antonomasia) - gumagamit ng bansag o taguri para tukuyin ang tiyak
na tao, lugar o pangyayari.
 Anapora- Pag-uulit ng isang salitang sa unang bahagi ng pahayag

 Klaymaks- Paghahanay ng mga kaisipang may papataas na antas, tinig o sidhi

 Antiklaymaks- Pababa ang antas, tinig o himig na pahayag na ito.

 Tanong Retorikal (Rhetorical Question) - tanong na hindi naghihintay ng

kasagutan.

 Balintunay/Ironiya (Irony) - Ang pagpapahayag na tila salungat sa likas o tunay

na pangyayari subalit nagpapakilala ng katotohanan.

 Konsonans- Pag-uulit ng tunog-katinig sa dulong bahagi ng isang linya o salita

 Anadiplosis- Parehong salita ang ginagamit sauna at dulong bahagi ng pahayag.

 Epipora- Pag-uulit ng salita sa huling bahagi ng pahayag

 Eupemistikong pananalita - mga pananalitang ipinalit sa mga salitang maaaring

makasakit sa damdamin.