1

‫جزوه‬
‫آشنایی با عملیات‬
‫چاه آزمایی‬
‫سطحی‬
‫(مخصوص کارآموزان واحد چاه آزمایی و عالقه مندان به عملیات چاه آزمایی)‬
‫نویسنده‪ :‬مهندس رامین اسدی کوه باد‬

‫‪2‬‬
 ‫مقدمه‪:‬‬
‫با سالم خدمت همه خوانندگان عزیز‬
‫همانگونه که مستحضرید سال ‪ 1400‬کتاب چاه آزمایی سطحی توسط اینجانب و جناب آقای علی‬

‫آقاجری تالیف گردید‪ .‬کتاب مذکور در حدود ‪ 400‬صفحه نگارش یافته بود و گسترگی مطالب آن به‬

‫گونه ای بود که برای اپراتوران و مهندسان واحد ولتست مطالب مفید و در برخی موارد نیاز به مطالعه‬

‫بیشتر آورده شده بود‪ .‬لذا با توجه به سنگین بودن قسمتی از مطالب کتاب و همچنین امکان عدم‬

‫دسترسی عالقه مندان به نسخه کاغذی کتاب‪ ،‬تصمیم گرفتم که برای آشنایی مقدماتی کارآموزان و‬

‫عالقه مندان به واحد ولتست‪ ،‬جزوه آشنایی با عملیات چاه آزمایی سطحی را تهیه کنم‪ .‬در این جزوه‬

‫صرفا آشنایی مقدماتی با تجهیزات مرتبط با چاه آزمایی سطحی آورده شده است‪ .‬برخی قسمت های‬

‫آورده شده در جزوه ممکن است نا مفهوم باشد که بهتر است با خواندن کتاب یا پرسیدن از نفرات ارشد‬

‫واحد چاه آزمایی قسمت های نا مفهوم را فرا گیرید‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫نظر به عامل المنفع ه بودن مطالب و اینکه جزوه جهت نشر علم نوشته شده است‪ ،‬لذا از تمامی شرکت‬

‫ها و عزیزانی که از مطالب علمی و تجربه های تخصصی آن ها استفاده شده است و نامشان در جزوه ذکر‬

‫نشده‪ ،‬عذر خواهم و تشکر می نمایم‪.‬‬

‫چاپ‪ ،‬تکثیر و انتشار جزوه آشنایی با عملیات چاه آزمایی سطحی بخاطر اهمیت‬

‫فراوان انتشار علم از نظر اینجانب بالمانع می باشد‪.‬‬

‫مهندس رامین اسدی کوه باد‬

‫شماره تماس‪09120382399 :‬‬

‫آدرس ایمیل‪eng.asadikoohbad@yahoo.com :‬‬

‫اردیبهشت ماه ‪1401‬‬

‫‪4‬‬
 ‫فصل یک‪ :‬آشنایی با عملیات چاه آزمایی سطحی‬

‫عملیات چاه آزمایی‪:‬‬

‫بدست آوردن اطالعات مختلف مانند فشار‪ ،‬دبی‪ ،‬دما و‪ ...‬از مخزن یا چاه مورد مطالعه قرار گرفته توسط‬
‫تجهیزات پیشرفته مانند چوک منی فولد‪ ،‬تفکیک گر سه فازی‪ ،‬سرج تانک و‪ ...‬عملیات چاه آزمایی نام دارد‪.‬‬
‫هدف از چاه آزمایی استفاده از اطالعات بدست آمده به منظور مدیریت مخزن (تعیین فشار مخزن و‪،)...‬‬
‫توصیف مخزن ( امکان وجود آب‪،‬گاز و‪ ..‬و تاثیر آن بر روی فشارمخزن)‪ ،‬ارزیابی مخزن ( بهترین روش تولید‬
‫از مخزن) و پیش بینی آینده چاه یا مخزن تولیدی می باشد‪ .‬با انجام تست‪ ،‬می توانیم قبل از افت فشار‬
‫مخزن یا چاه‪ ،‬بهترین روش تولید از چاه را انتخاب کنیم‪ .‬بطور مثال اسیدکاری مخزن‪ ،‬استفاده از پمپ درون‬
‫چاهی‪ ،‬استفاده از تزریق آب یا گاز و سایر روش های تولید از چاه را می توانیم با استفاده از ولتستینگ‬
‫تشخیص و تعیین کنیم‪ .‬بهتر است پس از حفاری یک چاه‪ ،‬عملیات تست (چاه آزمایی) انجام شود‪ .‬تست‬
‫های مختلفی بر روی یک چاه انجام می شود که برخی از آن ها در ادامه آورده شده است‪:‬‬
‫تست ساخت فشار( ‪ :)Build Up‬در این تست‪ ،‬چاهی که برای مدتی با دبی ثابت در حال تولید می باشد‪،‬‬
‫بسته می شود و فشار ته چاه توسط مموری گیج (که به ته چاه فرستاده می شود)‪ ،‬اندازه گیری می شود‪.‬‬
‫این تست یکی از مهمترین تست ها می باشد که پارامتر های مختلفی مانند مقدار فشار متوسط مخزن‪،‬‬
‫تراوایی مخزن‪ ،‬آسیب سازند‪ ،‬قابلیت گذردهی مخزن‪ ،‬مساحت مخزن (حجم مخزن) و‪...‬بدست می آید‪ .‬جهت‬
‫بدست آوردن این پارامترها‪ ،‬با استفاده از دیتاهایی که گروه ولتست در اختیار کارفرما قرار می دهد و‬
‫محاسبات نرم افزاری‪ ،‬اطالعات مهمی از چاه بدست می آید‪.‬‬
‫تست کاهش فشار (‪ :)Draw Down‬در این تست‪ ،‬چاهی که از مدت ها قبل بسته شده بود یا بعبارت‬
‫دیگر تولیدی نداشته است‪ ،‬شروع به تولید می کند‪ .‬مزیت این تست نسبت به تست ساخت فشار‪ ،‬تولید‬
‫همزمان با انجام آزمایش می باشد که باعث می شود بتوان نفت را ذخیره و یا همزمان انتقال داد‪ .‬پارامترهایی‬
‫مانند فشار اولیه مخزن‪ ،‬مقدار آسیب سازند‪ ،‬قابلیت گذردهی مخزن‪ ،‬مساحت مخزن(حجم مخزن) و از همه‬
‫مهمتر تراوایی مخزن را می توان بدست آورد‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫تست فشار برگشتی (‪ :)Back Pressure‬این تست در چاه های گازی انجام می گردد و در طی این‬
‫تست‪ ،‬چندین دبی جریانی چاه مورد بررسی قرار می گیرد و تغییرات فشار ثبت می گردد‪ .‬جریان دادن چاه‬
‫در هر دبی آنقدر ادامه می یابد تا فشار ته چاه ثابت گردد‪ .‬با استفاده از فرمول های مربوطه‪ ،‬می توان‬
‫اطالعات مورد نیاز را بدست آورد‪ .‬در این تست چاه را نمی بندیم و بعد از پایدار شدن شرایط افزایش دبی‬
‫بعدی را اعمال می کنیم‪.‬‬
‫تست متوازن (‪ :)Isochronal‬این تست در چاه های گازی انجام می شود‪ .‬در این تست‪ ،‬برای مدت زمان‬
‫یکسان و در دبی های غیر یکسان (افزایشی) چاه را جریان می دهیم‪ .‬بعد از هر بار پایدار شدن دبی‪ ،‬چاه را‬
‫می بندیم و بعد مجددا چاه را برای دبی بعد باز می نماییم‪ .‬تغییرات را بوسیله مموری گیج و سنسورها ثبت‬
‫می نماییم و از آن ها اطالعات مورد نیاز را بدست می آوریم‪.‬‬
‫تست تداخلی (‪ :)Interference‬در این تست‪ ،‬دو چاه درگیر می شود‪ .‬در یک چاه دبی تغییر داده می‬
‫شود و در چاهی دیگر‪ ،‬تغییرات فشار را بررسی می کنیم‪ .‬در این تست می خواهیم ببینیم که آیا تغییر دبی‬
‫در چاه اول‪ ،‬باعث تغییر در چاه دوم می گردد یا نه؟ همچنین برخی پارامترها مانند نفوذپذیری افقی در این‬
‫تست قابل محاسبه می باشد‪.‬‬
‫تست پالسی(‪ :)Pulse‬در این تست‪ ،‬نیز دو چاه درگیر می شوند‪ .‬بدین صورت که یک چاه جریان داده می‬
‫شود و تغییرات فشار در چاه دیگر (چاه مشاهده ای) که در حالت بسته می باشد‪ ،‬ثبت می گردد‪ .‬پس از هر‬
‫بار باز کردن چاه‪ ،‬برای تغییر دبی بعدی‪ ،‬می بایس ت ابتدا چاه برای مدتی بسته شود و سپس با دبی ثابت‬
‫جریان داده شود‪ .‬چاه مشاهده ای در تمام طول تست در حالت بسته می باشد‪ ،‬اما چاه دیگر باز و بسته می‬
‫شود‪.‬‬
‫از عملیات چاه آزمایی سطحی با استفاده از تجهیزات پیشرفته اطالعاتی مانند وزن مخصوص گاز و وزن‬
‫مخصوص نفت را نیز م ی توان بدست آورد‪ .‬این پارامترها بسیار مهم هستند و ورودی مهم نرم افزار های‬
‫اصلی مهندسی نفت جهت محاسبات پیشرفته شرایط چاه و مخزن می باشند‪ .‬با چاه آزمایی می توان تولید‬
‫آب را بوسیله سانتریفیوژ تشخیص داد‪ .‬پیش آمده است که قبل از انجام تست وجود آب همراه نفت در‬
‫آزمایشات نشان داده نشده است‪ ،‬اما چاه آزمایی وجود آب و تولید آن همراه نفت را اثبات کرده است‪ .‬دلیل‬
‫کم انجام شدن عملیات چاه آزمایی در برخی موارد‪ ،‬عدم تولید یا کاهش تولید حین عملیات چاه‬
‫آزمایی(دالیل اقتصادی) می باشد که باعث می گردد جهت جلوگیری از عدم تولید‪ ،‬در برخی مواقع از انجام‬
‫عملیات ولتستینگ (چاه آزمایی) صرفه نظر شود‪.‬‬
‫در ادامه تجهیزات مورد استفاده در عملیات چاه آزمایی سطحی برای آشنایی مقدماتی آورده می شود‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫فصل دو‪ :‬کالهک کنترل جریان‬

‫‪( Flow control head‬کالهک کنترل جریان)‪:‬‬

‫یکی از تجهیزات مهم در عملیات چاه آزمایی در تست با حضور دکل حفاری(‪ ( Drill Stem Test‬تست ساق‬
‫حفاری))‪ ،‬فلو هد می باشد و نقش ‪ X-Mass Tree‬یا تاج چاه در جاب های بهره برداری( بدون حضور دکل)‬
‫را بر عهده دارد‪ .‬ولو های فلوهد از نوع ‪ Gate Valve‬می باشند که ‪( Full Open‬تمام باز) یا ‪( Full Close‬تمام‬
‫بسته) می باشند و میزان چرخاندن گیت ولو ها‪ ،‬در انواع فلوهدها‪ ،‬متفاوت می باشد‪ .‬حتما جهت جلوگیری‬
‫از آسیب‪ ،‬در هنگام کامل بستن یا کامل باز کردن‪ ،‬نیم دور بر عکس چرخانده شوند‪ .‬کالهک کنترل جریانی‬
‫انتخابی برای عملیات تست می بایست حداقل فشار کاری ‪ 1.2‬فشار بسته چاه را دارا باشد‪ ،‬زیرا کمتر از آن‬
‫خطرناک می باشد‪ .‬اگر با چرخاندن هندویل جهت بستن یا باز کردن ولو‪ ،‬بینیم که تعداد دورهای چرخاندن‬
‫هندویل از حالت عادی خارج گردیده است و هر چقدر هندویل را می چرخانیم هنوز هم چرخش ادامه دارد‪،‬‬
‫امکان دارد پین بریده باشد یا گیت به پایین افتاده باشد‪.‬‬

‫وظایف فلو هد‪:‬‬

‫‪ ‬مسیر ورود سیال درون چاه به سطح زمین و تجهیزات می باشد‪.‬‬

‫‪ ‬با داشتن ولو های مختلف‪ ،‬مسیری برای ورود سیال به سطح (‪ ،)Flow Valve‬کشتن چاه و تست‬
‫ابزار (‪ ،)Kill Valve‬راندن ابزار به درون چاه (‪ ،)Swab Valve‬بستن چاه (‪ )Master Valve‬را دارا می‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪Drill Stem Test‬‬ ‫‪ ‬استفاده موقت بجای ‪ X-Mass Tree‬جهت‬
‫‪ ‬تحمل کننده وزن رشته تست ( تیوبینگ‪ ،‬پکر و ‪)...‬‬
‫‪ ‬کنترل جریان خروجی از چاه‬

‫اجزا فلو هد‪:‬‬

‫‪ :Production(Flow) Valve‬شیر تولیدی چاه می باشد و با باز کردن آن جریان(سیال چاه) از فلو‬
‫هد به سمت تجهیزات چاه آزمایی انتقال می یابد‪ .‬خروجی ولو بصورت یونیون می باشد‪ .‬وقتی از روبه رو به‬

‫‪7‬‬
‫فلوهد نگاه کنیم‪ ،‬این ولو در سمت راست قرار می گیرد‪ .‬نکته اینکه نام دیگر این ولو‪ outlet wing valve ،‬می‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ :Swab Valve‬نام دیگر آن ‪ ، Dipping Valve‬می باشد‪ .‬جهت راندن تجهیزات به داخل چاه از این ولو‬
‫استفاده می شود‪ .‬گروه ‪ Slickline‬و ‪ CT‬از طریق مسیر این ولو‪ ،‬تجهیزات خود را به داخل چاه می فرستند‪.‬‬
‫جهت استفاده از سواب ولو‪ ،‬پالگ (‪ )cap‬را جدا کرده و تبدیل جهت اتصال به فلنج های گروه اسلیک الین‬
‫یا کویل تیوبینگ نصب می گردند‪ .‬این تبدیل‪ ،‬اغلب تبدیل فلنج “‪ 4 1/16‬می باشد‪.‬‬
‫‪ :Kill Valve‬جهت کشتن چاه در مواقع اضطراری‪ ،‬یا تست فشار تجهیزات‪ ،‬از این ولو استفاده می شود‪.‬‬
‫وقتی از روبه رو به فلوهد نگاه کنیم‪ ،‬این ولو در سمت چپ قرار می گیرد‪ .‬اتصال این ولو به تجهیزات بصورت‬
‫ترد بیرونی می باشد‪ .‬نکته اینکه نام دیگر این ولو‪ inlet wing valve،‬می باشد‪ .‬اغلب کیل ولو دارای چک ولو‬
‫می باشد تا سیال از طریق آن وارد پمپ تراک نگردد‪.‬‬
‫‪ :Master Valve‬شیر اصلی باز کردن چاه می باشد که وقتی باز شود‪ ،‬سیال تا پشت سه ولو باالیی جریان‬
‫پیدا می کند‪ .‬همچنین وقتی بخواهیم تجهیزات را تست کنیم‪ ،‬این شیر را می بندیم تا فشار به داخل‬
‫تیوبینگ ها انتقال پیدا نکند و سپس تجهیزات را تست می کنیم‪ .‬همچنین اگر نشتی در ولوهای باالیی یا‬
‫‪ Swivel‬بوجود آید‪ ،‬می توان با بستن مستر ولو‪ ،‬شرایط را ایمن نمود‪ .‬این شیر بهتر است بصورت هیدرویکی‬
‫باشد تا در کمترین زمان ممکن بتوانیم چاه را ببندیم‪ .‬باز کردن این ولو‪ ،‬می بایست آرام آرام انجام گردد تا‬
‫شوک ناشی از اختالف فشار اتمسفر در سطح زمین و فشار در کف چاه‪ ،‬به حداقل برسد‪.‬‬
‫مشخصات برخی فلو هد ها‪:‬‬

‫‪Working‬‬ ‫‪Working‬‬ ‫‪Bore‬‬

‫‪Flow valve‬‬ ‫‪Kill valve‬‬ ‫‪Top‬‬ ‫‪Bottom‬‬
‫‪pressure‬‬ ‫‪temperature‬‬ ‫‪size‬‬

‫‪3‬‬ ‫”‪4 1/8‬‬ ‫”‪4 1/8‬‬

‫‪-20F TO‬‬ ‫‪2”FIG1502‬‬
‫‪5000 psi‬‬ ‫‪3”FIG1502MALE‬‬ ‫”‪1/8‬‬ ‫‪ACME‬‬ ‫‪ACME‬‬
‫‪250F‬‬ ‫‪FEMALE‬‬
‫‪BOX‬‬ ‫‪BOX‬‬

‫‪3‬‬ ‫”½ ‪6‬‬ ‫”‪4 1/8‬‬

‫‪-20F TO‬‬ ‫‪3”FIG1502‬‬
‫‪10000psi‬‬ ‫‪3”FIG1502MALE‬‬ ‫”‪1/16‬‬ ‫‪ACME‬‬ ‫‪ACME‬‬
‫‪320F‬‬ ‫‪FEMALE‬‬
‫‪BOX‬‬ ‫‪BOX‬‬

‫‪3‬‬ ‫”‪7‬‬ ‫”‪6 1/2‬‬

‫‪-20F TO‬‬ ‫‪3”FIG1502‬‬
‫‪15000psi‬‬ ‫‪3”FIG1502MALE‬‬ ‫‪ACME‬‬ ‫‪ACME‬‬
‫‪320F‬‬ ‫”‪1/16‬‬ ‫‪FEMALE‬‬
‫‪BOX‬‬ ‫‪BOX‬‬

‫‪8‬‬
‫‪ :Swivel‬در باالی ‪ Master Valve‬قرار دارد و باعث می شود که بدون چرخاندن فلوهد‪ ،‬تمام تجهیزات داخل‬
‫چاه مانند تیوبینگ ها و‪ ...‬را بچرخانیم یا باال و پایین کنیم‪ .‬همچنین دارای دونوع ‪( Bearing‬یاتاقان) می‬
‫باشد که ‪ Roller Bearing‬وزن رشته حفاری و ‪ Ball Bearing‬وزن فلوهد و ابزار باالی فلوهد را تحمل می کند‪.‬‬
‫دلیل اینکه می بایست ‪ Swivel‬باالی ‪ Master Valve‬باشد این است که اگر فلوهد دچار نشتی گردید‪ ،‬بتوانیم‬
‫چاه را از مستر ولو ببندیم‪ Swivel .‬تحت فشار نمی چرخانند‪ ،‬زیرا برای نگهداری(تحت فشار بودن) هنگام‬
‫چرخیدن طراحی نشده است‪.‬‬

‫بصورت استاندارد‪ ،‬خروجی سیال از هر لوله یا وسیله ای‪ ،‬یونیون (وینگ) می باشد‪ .‬خروجی ‪،Flow Valve‬‬
‫بصورت یونیون(‪ )male sub‬می باشد‪ ،‬زیرا اگر بصورت استاندارد بخواهیم عمل کنیم‪ ،‬جریان سیال از فلو ولو‬
‫به سمت تجهیزات چاه آزمایی می باشد‪ .‬اتصال (ورودی) ‪ Kill Valve‬نیز بصورت ترد (‪ )female sub‬می باشد‪،‬‬
‫زیرا ورود سیال به تجهیزات یا لوله ها‪ ،‬بصورت به ترد می باشد‪ .‬پس یکی دیگر از راه شناسایی ولو های‬
‫فلوهد ترد یا یونیون می باشد‪ ،‬اما همیشه این گونه نیست و ممکن است در ساخت یک فلوهد‪ ،‬این استاندارد‬
‫رعایت نشود‪ .‬همچنین باز کردن برخی ولو های فلوهد بصورت هیدرولیکی می باشد که مهمترین آن ها‬
‫‪ Flow Valve‬و ‪ master valve‬می باشد تا کمترین زمان‪ ،‬بتوان جریان سیال قبل از این ولوها را مهار و چاه را‬
‫ایمن کرد‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫وقتی فلو هد جهت نصب برروی ‪ Rig Floor‬آورده می شود‪ ،‬نیاز است جهت قرار گرفتن در جای خود ( نصب‬
‫بر روی آخرین تیوبینگ)‪ ،‬از روی ریگ فلور برداشته شود و برای نصب شدن علم شود‪ .‬بدین منظور می‬
‫بایست توسط باالبر (‪ )Elevator‬دکل حفاری این کار انجام بپذیرد‪ .‬الوتور دکل حفاری غالبا ‪ 5‬اینچ می باشد‪.‬‬
‫پس می بایست فلوهد دارای وسیله ای برای بلند شدن توسط الوتور باشد‪ .‬این وسیله ‪ Lifting Sub‬یا ‪Elevator‬‬
‫‪ ( Sub‬تبدیل بلند کردن یا تبدیل الوتور) می باشد‪ .‬الوتور بوسیله این تبدیل فلوهد را بلند می کند و بر روی‬
‫مکان مورد نظر (دهانه چاه) قرار می دهد تا اپراتور های ولتستینگ به همراه پرسنل عملیات دکل شروع به‬
‫بستن فلو هد نمایند‪ .‬پس از اتمام جابه جایی توسط الوتور می توانیم لیفت ساب را جدا کرده و بجای آن تا‬
‫قبل از استفاده از اسلیک الین یا کویل تیوبینگ‪ ،‬پالگ نصب کنیم (مسدود نماییم) یا ولو را ببندیم‪.‬‬
‫سیستم قطع اضطراری جریان چاه (‪:)Emergency Shut Down‬‬

‫برخی مواقع بدالیلی مانند آتش سوزی‪ ،‬انفجار‪ ،‬نشتی (‪ )Leakage‬غیر قابل کنترل‪ ،‬فشار غیر قابل پیش بینی‬
‫در قسمتی از تجهیزات و ‪ ...‬مجبور به بستن چاه می شویم‪ .‬بستن چاه باعث ایمن شدن چاه تا رفع کامل‬
‫مشکل می شود‪ .‬بدین منظور از سیستم قطع اضطراری جریان چاه استفاده می کنیم که می بایست در کمتر‬
‫از ده ثانیه چاه را از نقطه مورد نظر ببندد‪ .‬تاکید شده است در شرایط زیر (چاه های با ریت باال) اجبارا می‬
‫بایست از سیستم قطع جریان اضطراری استفاده کرد‪ :‬ریت گاز باالتر از ‪ 30‬میلیون فوت مکعب‪ ،‬ریت نفت‬
‫باالتر از ‪ 8000‬بشکه در روز‪ ،‬فشار ولهد باالتر از ‪ 5000 psi‬و چاه دارای گاز ‪h2s‬‬

‫البته بهتر است سیستم قطع جریان اضطراری در همه عملیات های تست‪ ،‬فعال باشد‪.‬‬

‫سیستم قطع جریان اضطراری چاه شامل تجهیزات زیر می باشد‪:‬‬

‫‪(Emergency Shut Down(ESD Panel‬‬ ‫‪‬‬

‫)‪Surface Safety Valve(SSV OR 2SV‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Push Button‬‬ ‫‪‬‬
‫‪HI LOW Pilot‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬هوز های پر فشار روغن و فشار متوسط هوا‬
‫‪ ‬کمپرسورهوا‬

‫‪:ESD Panel‬‬
‫این دستگاه شامل حداقل دو پمپ (یکی فعال و یکی آماده بکار) می باشد که جهت پمپاژ روغن به ‪ SSV‬و‬
‫ولو های هیدرولیکی فلو هد مانند ‪ Flow Valve‬و سایر ولو های هیدرولیکی استفاده می شود‪ .‬در مواقع‬
‫اضطراری می توان از طریق این دستگاه‪ ،‬چاه را از ‪ SSV‬و یا از ‪ Flow Valve‬یا ‪ Master Valve‬بست‪.‬‬
‫‪10‬‬
 ‫اجزا اصلی ‪:ESD Panel‬‬

‫پمپ‪ ESD Panel :‬دارای یک یا چند پمپ (با توجه به نوع طراحی) می باشد که وظیفه پمپاژ روغن از طریق‬
‫هوزهای با تحمل فشار باال به ‪ SSV‬یا سایر ولوهای هیدرولیکی را بر عهده دارند‪ .‬همیشه یکی از پمپ ها در‬
‫فعال ( در حال استفاده) و بقیه پمپ ها آماده به کار (‪ )Stand By‬می باشد‪.‬‬

‫‪ :Gauge‬جهت مشاهده فشار روغن اعمالی به سمت ‪ SSV‬و یا ولوهای ‪ Flow Head‬در پمپ ها و یا فشار‬
‫هوای ورودی و فشار هوای اعمالی بر روغن از گیج های مختلف استفاده می شود‪.‬‬

‫رگالتور‪ :‬جهت پمپ روغن از ‪ ESD Panel‬به ‪ SSV‬یا ولوهای ‪ Flow Head‬می بایست از رگالتور جهت تنظیم‬
‫و اعمال فشار استفاده کرد‪ .‬با چرخاندن رگالتور در جهت عقربه های ساعت‪ ،‬پمپاژ آغاز می شود‪ .‬وقتی به‬
‫فشار مورد نظر رسیدیم‪ ،‬رگالتور را در حالت قفل (‪ )Lock‬قرار داده تا فشار کاهش یا افزایش پیدا نکند‪.‬‬

‫شیر باز کردن مسیر پمپاژ‪ :‬قبل از اینکه رگالتور را جهت شروع پمپاژ‪ ،‬بچرخانیم‪ ،‬مسیر پمپ مورد نظر می‬
‫بایست باز باشد‪ .‬بدین منظور شیر خروجی پمپ به سمت ‪ SSV‬یا ولوهای ‪ Flow Head‬را باز کرده و سپس‬
‫پمپاژ را آغاز می کنیم‪ .‬توجه شود فقط شیر مسیر پمپی که قرار است پمپاژ از مسیر آن انجام شود باز باشد‬
‫و شیر سایر پمپ ها بسته باشد‪.‬‬

‫شیر ترخیص روغن‪ :‬هر پمپ دارای یک شیر ترخیص پمپ می باشد که می توانیم با باز کردن آن فشار‬
‫روغن اعمالی از سمت ‪ ESD Panel‬به ‪ SSV‬را قطع کنیم‪ .‬در هنگام پمپاژ و باز بودن ‪ ،SSV‬می بایست شیر‬
‫ترخیص بسته باشد‪.‬‬

‫مخزن روغن‪ :‬این مخزن جهت ذخیره روغن و پمپاژ از آن در موقع نیاز به ‪ SSV‬یا سایر ولو های هیدرولیکی‬
‫(ولوهای کیل یا فلو متعلق به فلوهد) می باشد‪ .‬پمپ ‪ ESD Panel‬روغن مورد نیاز خود را از طریق این مخزن‬
‫ذخیره می کند‪ .‬این مخزن دارای نشانگر سطح روغن می باشد و میزان روغن هیدرولیک موجود در مخزن‬
‫را نشان می دهد و در صورت کم شدن سطح روغن می توان با مشاهده این نشانگر‪ ،‬مقدار روغن را چک کرد‬
‫و در صورت کاهش سطح روغن‪ ،‬به آن روغن اضافه نمود‪ .‬گنجایش مخزن حدود ‪ 30‬لیتر می باشد‪.‬‬

‫پمپ روغن دستی‪ :‬دستگاه دارای یک پمپ دستی می باشد تا اگر پمپ اصلی دستگاه به خوبی عمل نکرد‪،‬‬
‫از این پمپ استفاده گردد‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫رلیف ولو (سیفتی ولو)‪ :‬دستگاه دارای یک ولو ایمنی می باشد تا اگر به هر دلیل فشار در پمپ ها از حد‬
‫مجاز (بسته به فشار طراحی دستگاه‪ ،‬فرق دارد) باالتر رود‪ ،‬ولو عملکرده و فشار اضافی را ترخیص کند‪.‬‬

‫دکمه بستن اضطراری چاه‪ :‬از طریق این دکمه که بر روی پنل قرار گرفته‪ ،‬می توان چاه را در مواقع اضطراری‬
‫بست‪.‬‬

‫ورودی و خروجی های ‪:ESD Panel‬‬

‫ورودی هوز هوا از سمت کمپرسور یا منیفولد هوا‬

‫که ممکن است چند عدد‬ ‫‪Flow Head‬‬ ‫خروجی هوز هیدرولیک روغن با تحمل فشار باال به سمت ‪ SSV‬یا‬
‫باشند‪.‬‬

‫‪HI LOW Pilot‬‬ ‫خروجی هوای ‪ ،Push Button‬خروجی هوای‬

‫)‪:Surface Safety Valve(SSV OR 2SV‬‬

‫یکی از تجهیزات بسیار مهم ولتستینگ می باشد‪ .‬وظیفه این شیر ایمنی‪ ،‬بستن مسیر جریان عبوری از خود‬
‫در مواقع اضطراری می باشد تا جریان سیال به تجهیزات بعد از ‪ ssv‬نرسند‪ .‬پس ‪ ssv‬برای نشتی های قبل از‬
‫خود هیچ گونه اثری ندارد‪ .‬لذا هر چه تعداد لوله ها بین ‪ ssv‬و تاج چاه یا فلوهد کمتر باشد‪ ،‬بهتر می باشد‪.‬‬
‫این ولو از نوع گیت ولو می باشد‪ .‬شیر ایمنی سطحی با فشار روغن اعمالی از ‪ ESD Panel‬بوسیله هوز های‬
‫فشار قوی باز می شود و با ترخیص فشار اعمالی‪ ،‬بسته خواهد شد‪ .‬وجود این شیر ایمنی در هنگام عملیات‬
‫بسیار ضروری می باشد‪ ،‬زیرا در صورتیکه تجهیزات بعد از این شیر دچار حادثه ای غیر قابل کنترل گردند‪،‬‬
‫می توان با بستن این شیر‪ ،‬شرایط را ایمن کرد‪ .‬هر چه شیر ایمنی سطحی به ‪ ( X-Mass Tree‬در جاب های‬
‫بهره برداری) یا ‪ ( Flow Head‬در جاب های حفاری)‪ ،‬نزدیک تر باشد بهتر است‪ ،‬زیرا ‪ SSV‬برای حادثه های‬
‫بوجود آمده برای تجهیزات قبل از خود مانند نشتی‪ ،‬کارایی ندارد‪ .‬محل نصب ‪ ،SSV‬بعد از کریسمس تری‬
‫یا ‪ Flow Head‬می باشد و سعی شود بین ‪ SSV‬و ‪ Flow Head‬کمترین پایپ نصب شود یا فقط کوفلکس‬
‫(‪ ) Flexible Hose‬نصب شود‪ .‬همچنین هوزهای استفاده شده جهت اعمال فشار روغن‪ ،‬می بایست تحمل‬
‫فشاری بسیار باالیی داشته باشند تا با اعمال فشار ناخواسته باال‪ ،‬دچار ترکیدگی نگردند‪ .‬هوزهای هیدرولیکی‬
‫تا فشار کاری ‪ 20000 psi‬در دسترس می باشند‪ SSV .‬می بایست قبل از دیتا هدر نصب گردد تا در صورت‬
‫نشتی غیر قابل کنترل در دیتا هدر‪ ،‬بتوان از ‪ SSV‬مسیر جریان به دیتا هدر و سایر تجهیزات بعد از ‪ SSV‬را‬
‫قطع نمود‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫با اعمال فشار روغن از طریق ‪ ESD Panel‬یا پمپ دستی (‪ ،)Handle Pump‬می توان ‪ ssv‬را در موقعیت باز‬
‫بودن (اجازه عبور سیال) و با ترخیص فشار روغن در حالت بسته بودن(عدم اجازه عبور جریان) قرار داد‪ .‬فنر‬
‫و گیت ابتدا در موقعیت باالی ‪ ssv‬قرار گرفته و عبور سیال امکان پذیر نیست‪ .‬سیلندر وظیفه تبدیل انرژی‬
‫هیدرولیکی به مکانیکی را بر ع هده دارد‪ .‬با اعمال فشار روغن‪ ،‬سیلندر‪ ،‬استم را به پایین هل داده و به تبع‬
‫آن گیت به پایین رفته و مسیر را باز می کند‪ .‬با ترخیص فشار‪ ،‬سیلندر و فنر(جهت راحت تر باال آمدن) باال‬
‫آمده و گیت نیز باال آمده و جلوی مسیر عبور سیال را می گیرد‪( Body .‬بدنه)‪( cylinder ،‬سیلندر)‪( gate ،‬گیت)‪،‬‬
‫استم‪ ،‬پورت ورود روغن‪( spring ،‬فنر)‪ ،‬پکینگ استم و‪ ...‬از اجزا اصلی ‪ ssv‬می باشند‪.‬‬
‫توجه گردد که عملکرد باز و بستن ولوهای هیدرولیکی فلو ولو هم شبیه عملکرد ‪ ssv‬می باشد تا در کمترین‬
‫زمان ممکن جریان خروجی از چاه قطع گردد‪.‬‬

‫باز کردن ‪ :SSV‬ابتدا ورودی هوا از کمپرسور یا منیفولد هوا را وصل کرده و ولو ورودی هوا در پنل را باز‬
‫کرده تا بر روی گیج هوا حدود ‪ 120 PSI‬را مشاهده کنیم‪ .‬با استفاده از پمپ ‪ 1‬می خواهیم پمپاژ را آغاز‬
‫کنیم‪ ،‬چک می کنیم هوز خروجی روغن از خروجی پمپ ‪ 1‬باشد و سر دیگر آن به ‪ SSV‬متصل باشد‪ .‬مسیر‬
‫ولو خروجی روغن در پمپ ‪ 1‬را باز کرده و چک می کنیم مسیر خروجی سایر پمپ ها و ولو های ترخیص‬
‫بسته باشد‪ .‬با چرخاندن رگالتور در جهت عقربه های ساعت‪ ،‬پمپاژ را آغاز می کنیم تا به فشار حدود ‪psi‬‬

‫‪( 2000‬بین ‪1500psi‬تا ‪ 3000psi‬نیز ذکر گردیده در برخی منابع) برسد‪ .‬رگالتور را در حالت قفل قرار می دهیم‪.‬‬
‫از طرف دیگر‪ ،‬شیر ایمنی سطحی را چک می کنیم که باز شده است یا نه‪ .‬در موقعیت بسته بودن شیر‬
‫ایمنی سطحی‪ ،‬فنر در باال قرار دارد و با فشار روغن و هل دادن (‪ )Push‬آن بوسیله هوا‪ ،‬افزایش فشار رخ داده‬
‫که این افزایش فشار‪ ،‬باعث پایین رفتن فنر و به تبع آن پایین رفتن دروازه (‪ )Gate‬که در موقعیت بسته‬
‫بودن در باال قرار دارد‪ ،‬شده و مسیر باز می شود‪ .‬سوراخ گیت ‪ ssv‬بر خالف سوراخ گیت شیرهای دروازه ای‬
‫چوک منیفولد‪ ،‬در موقعیت باال قرار دارد‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫سوراخ گیت ولو در ‪ ssv‬در باالی گیت قرار گرفته است‪ .‬در شکل صفحه بعد شماتیک گیت ولو ‪ ssv‬را مشاهده‬
‫می کنید که در شیر ایمنی سطحی واقع شده است‪ .‬با توجه به موقعیت گیت مشاهده می کنید که در حالت‬
‫اول هیچ گونه جریانی نداریم‪ ،‬اما در حالت دوم جریان برقرار است که این برقراری جریان‪ ،‬ناشی از اعمال‬
‫فشار روغن توسط دستگاه ‪ esd panel‬به ‪ ssv‬از طریق هوزهای های هیدرولیکی با تحمل فشار باال می باشد‪.‬‬
‫برای برگرداندن گیت به موقعیت اول خود (عدم برقراری جریان)‪ ،‬کافی است فشار روغن را ترخیص نماییم‪.‬‬
‫پس با اعمال فشار توسط روغن به سیلندر ‪ ،SSV‬مسیر عبور جریان سیال از ‪ SSV‬را باز می کنیم و با ترخیص‬
‫فشار اعمال شده‪ ،‬مسیر جریان را می بندیم‪.‬‬

‫در شکل صفحه بعد‪ ،‬شماتیک موقعیت مکانی گیت ولو چوک منیفولد را مشاهده می نمایید‪ .‬مشاهده می‬
‫گردد سوراخ گیت در روبه روی مسیر ورود و خروج سیال قرار دارد‪ .‬پس جریان سیال بطور کامل برقرار می‬
‫باشد‪ ،‬بطوریکه جریان با ورود به سوراخ گیت و گذر از آن به راحتی ادامه مسیر می دهد‪ .‬رزوه بین استم و‬
‫گیت بصورت چپ گرد می باشد‪ ،‬پس با چرخاندن هندویل در خالف جهت عقربه های ساعت‪ ،‬گیت باال می‬
‫آید و مسیر باز می گردد‪ .‬برای درک بهتر موضوع بستن یک پیچ و مهره به هم را در نظر بگیرید‪ .‬پیچ را‬
‫استم و مهره را گیت فرض کنید‪ .‬در حالت عادی(رزوه راستگرد) با چرخاندن پیچ در خالف جهت عقربه‬
‫های ساعت مهره پایین می رود‪ ،‬اما اگر رزوه ها بصورت چپگرد باشند‪ ،‬با چرخاندن پیچ(استم) در خالف‬
‫جهت عقربه های ساعت‪ ،‬مهره(گیت) باال می آید‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫حال که جریان بر قرار می باشد‪ ،‬با توجه به چپگرد بودن رزوه های بین گیت و استم‪ ،‬اگر بخواهیم با بستن‬
‫ولو‪ ،‬جریان را مسدود نماییم‪ ،‬شروع به چرخاندن هندویل در جهت عقربه های ساعت نماییم‪ ،‬گیت پایین‬
‫می رود و مسیر جریان را مسدود می کند‪ .‬مثال پیچ و مهره را در نظر بگیرید‪ .‬در حالت عادی (رزوه راستگرد)‬
‫با چرخاندن پیچ در جهت جهت عقربه های ساعت مهره باال می آید‪ ،‬اما اگر رزوه ها بصورت چپگرد باشند‪،‬‬
‫با چرخاندن پیچ (استم) در خالف جهت عقربه های ساعت‪ ،‬مهره (گیت) پایین می رود‪ .‬پس با چرخاندن‬
‫هندویل‪ ،‬با توجه به چپگرد بودن رزوه های بین استم و گیت‪ ،‬گیت پایین می رود و مسیر را مسدود می‬
‫کند‪.‬‬

‫در باالی ‪ ssv‬یک پورت فیلتردار وجود دارد که هوای محبوس ناشی از باال و پایین رفتن گیت تخلیه می‬
‫گردد‪ .‬در کل ولوهایی که با هوا کار می کنند‪ ،‬مانند کنترل ولو ها نیز این پورت را دارند‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫‪ :Push Button‬بعضی مواقع بستن چاه از طریق ‪ ESD Panel‬ممکن است زمانبر باشد یا اینکه به دلیل‬
‫پخش شدن گاز های سمی‪ ،‬دسترسی به برخی راه های بستن چاه امکان پذیر نباشد‪ .‬پس الزم است‬
‫تجهیزاتی وجود داشته باشد تا پرسنل ولتستینگ در سریعترین زمان بتوانند چاه را از راه دور تر یا ایمن تر‬
‫از ‪ SSV‬یا از ‪ Flow Head‬ببندند‪ .‬بدین منظور‪ ،‬می توان از ‪ Push Button‬استفاده کرد‪ .‬پوش باتون در واقع‬
‫یک ولو تخلیه هوا می باشد که دارای دکمه (‪ )Button‬ای می باشد که با فشردن (‪ ) Push‬آن در مواقع‬
‫اضطراری می توان هوا را تخلیه نمود و باعث بسته شدن چاه شد‪ .‬با فشردن دکمه‪ ،‬مسیر تخلیه هوا باز می‬
‫گردد و هوا ترخیص می شود‪ .‬پوش باتون با هوا کار می کند‪ .‬این هوا از طریق هوزهای بسیار نازک که یک‬
‫سر آن به ‪ ESD Panel‬و سر دیگر آن به پوش باتون متصل شده‪ ،‬گرفته می شود‪ .‬دلیل نازک بودن هوزها‪،‬‬
‫این است که وقتی آتش سوزی یا انفجار رخ داد‪ ،‬به علت نازک بودن این هوزها‪ ،‬بالفاصله هوای آن ها تخلیه‬
‫شود و چاه بسته شود‪ .‬هوایی که موجب باز بودن ‪ ssv‬یا ولوهای هیدرولیکی فلو هد می باشد‪ ،‬در یک‬
‫مجموعه ما بین ‪ ESD Panel‬و ‪ Push Button‬ها می باشد‪ ،‬با تخلیه هوای پوش باتون ها‪ ،‬فشار هوای اعمالی‬
‫از ‪ ESD Panel‬بر روی روغن که در حال هل دادن آن به سمت ‪ SSV‬یا ‪ Flow Head‬می باشد‪ ،‬قطع می‬
‫شود و چاه بسته می شود‪ .‬با فشردن (‪ )Push‬دکمه (‪ )Button‬هوا ترخیص می شود‪ .‬اگر با فشردن دکمه به‬
‫سمت داخل‪ ،‬چاه بسته نشد و با کشیدن رو به بیرون‪ ،‬چاه بسته شد‪ ،‬یعنی هوز را بدرستی در کانکش پوش‬
‫باتون متصل نکرده ایم و می بایست با توجه به سه راهه بودن پوش باتون‪ ،‬هوز را در محل کانکشن دیگر‬
‫پوش باتون وصل کرد‪ .‬پوش باتون در نزدیکی دیتا کابین‪ ،‬چوک منیفولد‪ ،‬تفکیک گر سه فازی‪ ،‬ریگ فلور و‬
‫‪ ...‬نصب می شود‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫ممکن است پوش باتون جام کند یعنی نه در حالت فشرده شدن و نه در حالت کشیده شدن قرار گیرند که‬
‫می بایست پیچ های آن کامل جدا گردد و پس از سمباده زدن و روغن کاری مجدد‪ ،‬پیچ ها بسته و آماده‬
‫کار شوند‪.‬‬

‫‪ :HI LO Pilot‬تجهیزاتی هستند که با تنظیم کردن بر روی فشار دلخواه‪ ،‬اگر فشار جریانی در تجهیزات‬
‫ولتست‪ ،‬خارج از رنج تنظیم شده باشند‪ ،‬عمل کرده و با ترخیص هوا‪ ،‬باعث می شوند‪ ،‬فشار هوای اعمالی به‬
‫روغن از سمت ‪ ESD Panel‬به ‪ Flow Head‬یا ‪ SSV‬قطع شده و چاه بسته شود‪.‬‬

‫‪ :HI Pilot‬اگر فشار کنونی در تجهیزات‪ ،‬کمتر فشار از قبل تنظیم شده است‪ ،‬های پایلوت فشار هوا را بین‬
‫خودش (پایلوت) و ‪ ESD Panel‬حفظ می کند‪ .‬اما اگر فشار اعمالی‪ ،‬باالتر از فشار تنظیم شده برای فنر برود‪،‬‬
‫هوا را ترخیص می کند که باعث بسته شدن چاه می شود‪ .‬های پایلوت را می توان در دان استریم چوک‬
‫منیفولد نصب نمود تا اگر فشار دان استریم بطور ناگهانی افزایش بیش از رنج تعیین شده پیداکرد ( مانند‬
‫زمان ‪ Wash Out‬شدن چوک)‪ ،‬چاه بطور اتوماتیک بسته شود‪.‬‬

‫‪ : LO Pilot‬اگر لو پایلوت تشخیص دهد که فشار کنونی در تجهیزات‪ ،‬باالتر فشار از قبل تنظیم شده است‪،‬‬
‫فشار هوا را بین خودش (پایلوت) و ‪ ESD Panel‬حفظ می کند‪ .‬اما اگر فشار اعمالی‪ ،‬کمتر از فشار تنظیم‬
‫شده برای فنر برود‪ ،‬هوا را ترخیص می کند که باعث بسته شدن چاه می شود‪ .‬لو پایلوت را می توان در آپ‬
‫استریم چوک منی فولد نصب کرد تا در صورت افزایش فشار ناگهانی‪ ،‬هوا را ترخیص کند و از پارگی خطوط‬
‫آپ استریم ناشی از افزایش فشار جلوگیری کند‪ .‬همچنین اگر ورودی تفکیک گر سه فازی نصب گردد‪ ،‬نیز‬
‫می تواند در صورت افزایش فشار چاه را ببندد‪.‬‬

‫‪17‬‬
‫در شکل باال سمت چپ (‪ ) Hi-pilot‬مشاهده می گردد که در حالت عادی‪ ،‬پیستون در موقعیت مکانی پایین‬
‫قرار گرفته است و ‪ Hi-Pilot‬بر روی فشار خاصی تنظیم شده است‪ .‬اگر فشار بطور ناگهانی افزایش پیدا کند‪،‬‬
‫پیستون باال رفته و تخلیه هوا انجام می گردد‪ .‬با تخلیه هوا‪ ،‬فشار روغن پشت ‪ SSV‬یا فلو ولو ترخیص می‬
‫گردد و چاه بسته می شود‪ .‬در شکل باال سمت راست (‪ )Lo-pilot‬مشاهده می گردد که در حالت عادی‪،‬‬
‫پیستون در موقعیت مکانی باال قرار گرفته است و ‪ Lo-Pilot‬بر روی فشار خاصی تنظیم شده است‪ .‬اگر فشار‬
‫بطور ناگهانی کاهش پیدا کند‪ ،‬پیستون پایین رفته و تخلیه هوا انجام می گردد‪ .‬با تخلیه هوا‪ ،‬فشار روغن‬
‫پشت ‪ SSV‬یا فلو ولو ترخیص می گردد و چاه بسته می شود‪ Adjustable screw .‬برای تنظیم فشار مورد نظر‬
‫استفاده می گردد‪.‬‬

‫‪( quick release‬ترخیص سریع)‪ :‬در مواقع اضطراری که با فشردن دکمه(‪ )push button‬تخلیه هوا انجام‬
‫گرفته‪ ssv ،‬شروع به برگشت به حالت اولیه خود (بسته بودن) می نماید که این کار با برگشت روغن به‬
‫مخزن ‪ ESD panel‬صورت می گیرد‪ .‬مدت زمان برگشت روغن ممکن است در برخی مواقع بیش از سی ثانیه‬
‫طول بکشد که این پروسه زمانبر می باشد‪ .‬پس‪ ،‬در برخی مواقع قبل از اتصال هوز هیدرولیک به ‪ ssv‬از‬
‫‪ quick release‬استفاده می کنند تا تخلیه روغن سریع تر انجام گردد‪ .‬کوییک رلیز دارای یک ولو تخلیه می‬
‫باشد که در صورت ترخیص فشار‪ ،‬روغن از ولو تخلیه خارج گردد و مسیر زیادی در هوز طی نکند‪ .‬یک هوز‬
‫را از یک طرف به پورت تخلیه کوییک رلیز متصل می کنیم و طرف دیگر آن را درون یک مخزن یا سطل‬
‫تمیز قرار می دهیم تا روغن تخلیه شده مجددا در صورت تمیز بودن استفاده گردد و از طرف دیگر محیط‬
‫تست آلوده نگردد‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬چند راه کاهنده(چوک منیفولد)‬

‫چند راهه کاهنده (‪:(Choke Manifold‬‬

‫در صنایع نفت و گاز از چند ر اهه کاهنده (چوک منیفولد) به منظور پایین آوردن (شکست) فشار‪ ،‬برای اهداف‬
‫مختلف (عملیات چاه آزمایی‪ ،‬تولید با چوک دلخواه و‪ )...‬استفاده می شود‪ .‬چوک منیفولد شامل شیر هایی با‬
‫تحمل فشار باال و حداقل دو شیر می باشد‪ .‬چوک منیفولد می تواند ثابت یا با قابلیت تنظیم یا ترکیبی از هر دو‬
‫باشد‪ .‬در ولتستینگ نیز از چوک منیفولد برای کاهش یا کنترل فشار سر چاهی استفاده می گردد‪ .‬از آنجایی که‬
‫تجهیزاتی مانند تفکیک گر سه فازی و سرج تانک به ترتیب برای اندازه گیری دبی تولید روزانه گاز و نفت بکار‬
‫می روند و فشار کاری آن ها اغلب پایین تر از فشار خروجی سیال از چاه می باشد‪ ،‬می بایست حتما چوک منیفولد‬
‫هنگام انجام عملیات ولتست وجود داشته باشد تا با کاهش دادن فشار سیال‪ ،‬شرایط را برای استفاده از تفکیک‬
‫گر و سرج تانک مهیا گرداند‪ .‬در مواقع ضروری اگر گیت ولوهای آپ استریم چوک منیفولد دچار مشکل شده‬
‫باشند و دسترسی جهت تهیه گیت ولو نداشته باشیم‪ ،‬می توان بطور موقت در عملیات‪ ،‬گیت ولو خراب آپ استریم‬
‫را با یکی از گیت ولو های دان استریم‪ ،‬تعویض کرد‪ .‬هنگام باز و بسته کردن گیت ولو ها‪ ،‬حتما تعداد دورها را‬
‫بشمارید‪ ،‬زیرا اگر مثال گیت ولو بطور معمول با ‪ 20‬دور باز یا بسته میشد و االن با دورهای کمتر یا بشتر از ‪ 20‬دور‬
‫باز یا بسته شود‪ ،‬دچار مشکل شده است و اقدامات الزم باید صورت گیرد‪.‬‬

‫وظایف چند راه کاهنده‪:‬‬

‫‪ ‬کاستن و کنترل فشار جریانی چاه‬

‫‪ ‬با قابلیت استفاده از چوک های مختلف‪ ،‬می توان دبی ثابت و قابل تنظیم برای محاسبات خواص مختلف‬
‫نفت و گاز و اندازه گیری دبی روزانه نفت و گاز‪ ،‬بوجود آورد (تنظیم بهینه ترین دبی و فشار تولیدی)‪.‬‬
‫‪ ‬با محدود کردن سرعت جریان‪ ،‬مانع از ورود شن و ماسه (مانند سازندهای از جنس ماسه سنگ) به‬
‫سیستم می شود‪ .‬بدین صورت که محدود کردن سرعت جریان‪ ،‬باعث کاهش سرعت سیال می شود‪،‬‬
‫پس مقدار ماسه وارد شده به چاه را به حداقل می رساند و آسیب سازند کمتر می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬با محدود کردن سرعت جریان‪ ،‬از پدیده مخروطی شدن آب و نفت جلوگیری می کند‪.‬‬
‫‪ ‬جلوگیری از پدیده ساب کریتیکال شدن جریان‬

‫‪19‬‬
 ‫نام‬ ‫شماره‬ ‫نام‬ ‫شماره‬

‫ولو آپ استرم مسیر فیکس‬ ‫‪5‬‬ ‫ورودی(‪)Inlet‬‬ ‫‪1‬‬

‫ولو بای پس چوک منیفولد‬ ‫‪6‬‬ ‫مسیر فیکس چوک منیفولد‬ ‫‪2‬‬

‫ولو دان استریم مسیر فیکس‬ ‫‪7‬‬ ‫مسیر ادجاست چوک منیفولد‬ ‫‪3‬‬

‫ولو دان استریم مسیر ادجاست‬ ‫‪8‬‬ ‫ولو آپ استریم مسیر ادجاست‬ ‫‪4‬‬

‫نکته‪ :‬جریان دادن چاه با چوک سایزهای های باال به صورت طوالنی مدت امکان رسوب آسفالتین را فراهم می‬
‫کند‪.‬‬

‫مرسوم ترین چند راه کاهنده در ولتستینگ دارای دو ولو در باال دست )‪ (Upstream‬در مسیر های فیکس و‬
‫ادجاست و دو ولو در پایین دست )‪ (Downstream‬در مسیرهای فیکس و ادجاست و یک ولو (‪ )By Pass‬جهت عدم‬
‫ورود سیال به مسیر های ادجاست و فیکس چند راه کاهنده می باشد‪.‬‬

‫تجهیزاتی که قبل از ورود سیال به مسیر ادجاست یا فیکس چوک منیفولد قرار دارند‪ ،‬را ‪Upstream‬‬ ‫‪:Upstream‬‬
‫می گویند‪ .‬بعبارتی هنوز سیال دچار کاهش فشار ناشی از ورود به فشار شکن مسیر ادجاست یا فیکس کاهنده‬
‫نگردیده است‪ .‬تجهی زات آپ استریم می بایست تحمل فشار کاری باالیی داشته باشند‪ .‬فلوهد‪ ،ssv ،‬دیتا هدر‪،‬‬
‫چوک منیفولد و لوله های با تحمل فشار باال (‪ )FIG1502‬از جمله تجهیزات آپ استریم می باشند‪.‬‬

‫‪20‬‬
‫‪ :Downstream‬تجهیزاتی که بعد از ورود سیال به مسیر ادجاست یا فیکس قرار دارند‪ ،‬را ‪ Downstream‬می‬
‫گویند‪ ،‬زیرا سیال دچار کاهش فشار ناشی از ورود به فشار شکن ادجاست یا فیکس کاهنده گردیده است‪ .‬اکثر‬
‫تجهیزات ناحیه دان استریم نیاز نیست تحمل فشار کاری باالیی داشته باشند‪ .‬تفکیک گر سه فازی‪ ،‬سرج تانک‪،‬‬
‫گیج تانک و اتصاالت و تجهیزات به کار رفته بین آن ها و درون آن ها از جمله تجهیزات ‪ Downstream‬می باشند‪.‬‬
‫این نکته را در نظر داشته باشیم که حتما این گونه نیست که همه تجهیزات دان استریم تحمل فشار کاری پایین‬
‫دارند‪ .‬بطور مثال گیت ولوهای مسیر دان استریم چوک منیفولد و دیتا هدر تحمل فشار کاری همانند فشار کاری‬
‫آپ استریم را دارا می باشند‪ .‬اما در تفکیک گر سه فازی‪ ،‬سرج تانک و گیج تانک‪ ،‬فشار کاری به مراتب بسیار‬
‫پایین تر از فشار کاری تجهیزات آپ استریم می باشد‪.‬‬

‫‪ By Pass‬کردن در چوک منیفولد‪ :‬وقتی نخواهیم به هر دلیل از مسیر های فیکس و ادجاست چوک منیفولد‬
‫استفاده کنیم‪ ،‬می توانیم با استفاده از ولو ‪ ،By Pass‬جریان را بدون استفاده از مسیرهای ادجاست و فیکس‪ ،‬از‬
‫چوک عبور دهیم (یعنی جریان سیال‪ ،‬وارد فشار شکن‪ ،‬نگردد)‪.‬‬

‫دالیل ‪ By Pass‬کردن‪:‬‬

‫وقتی در تست فشار‪ ،‬مطمئن شدیم که چوک منیفولد مشکل دارد و بخواهیم ادامه تجهیزات پایین دست را تست‬
‫کنیم‪ ،‬می توانیم از بای پس چوک منیفولد استفاده کنیم‪.‬‬

‫وقتی بدلیل فشار باال از دو چوک استفاده می کردیم و اکنون بخواهیم دوباره از یک چوک استفاده کنیم و‬
‫محدودیت جابه جایی داریم‪ ،‬می توانیم مسیر چوک منیفولد را بای پس کنیم‪.‬‬

‫وقتی چوک منیفولد اول مشکل پیدا کرده است‪ ،‬می توانیم بدون جابه جایی و با برپایی چوک منیفولد دوم‪ ،‬مسیر‬
‫در چوک منیفولد اول را بای پس کنم‪.‬‬

‫وقتی بخواهیم چوک منیفولد را از مسیر خارج کنیم‪.‬‬

‫برخی مشخصات چند راهه کاهنده‪:‬‬

‫در ستون اول فشار کاری (‪ ،)Working Pressure‬در ستون دوم سایز عددی یا داخلی لوله چوک منیفولد ( ‪Numerical‬‬

‫‪ ،)Size‬در ستون سوم دمای طراحی (‪ )Design temperature‬و در ستون چهارم نوع ولو ها نشان داده شده است‪ .‬بطور‬
‫مثال در ردیف چهارم‪ ،‬فشار کاری ‪ 15000 psi‬و قطر داخلی ”‪ 3 1/16‬و دمای طراحی قابل تحمل‪ -20F TO 450F‬و‬

‫‪21‬‬
‫دارای ‪ 4‬ولو هیدرولیکی(‪ )Hydraulic‬و ‪ 4‬ولو دستی (‪ )Manual‬و ‪ 1‬ولو ادجاست (‪ )Adjustable‬هیدرولیکی و ‪ 1‬ولو‬
‫مسیر ثابت (‪ )Positive‬و یک دیتا هدر (‪ )Data Header‬می باشد‪.‬‬

‫چوک منیفولد دارای سه مسیر جهت گذر ( خروج سیال) از خود می باشد‪( Adjustable Choke .‬مسیر کاهنده‬
‫قابل تنظیم)‪( Fixed Choke ،‬مسیر کاهنده ثابت)‪( By Pass ،‬گذشتن بدون وارد شدن به چوک) که باتوجه به هدف‬
‫مورد نظر از هرکدام از سه مسیر می توان استفاده کرد‪ .‬به مسیر ‪ Fixed Choke‬مسیر ‪ Positive Choke‬نیز می‬
‫گویند‪.‬‬

‫𝑋‬
‫قطر داخلی محل شکست (کاهش) فشار سیال ناشی از تغییر قطر بر حسب می باشد که ‪ x‬می تواند از ‪ 0‬تا‬
‫‪64‬‬
‫‪ 128‬باشد‪ .‬هر عددی بر حسب اینچ به جای ‪ x‬قرار دهیم‪ ،‬قطر مسیری که سیال در صورت عبور از آن دچار‬
‫شکست فشار می گردد‪ ،‬را نشان می دهد‪ X .‬می تواند از صفر (در حالت چوک کامال بسته) تا ‪ (128‬در حالت‬
‫چوک کامال باز) باشد‪ 64 .‬که در مخرج کسر قرار دارد‪ ،‬معادل یک اینچ می باشد و با قرار دادن هر عدد در صورت‬
‫کسر و تقسیم بر ‪ 64‬می توان قطری که سیال در صورت عبور از آن دچار کاهش فشار می گردد‪ ،‬را بدست آورد‪.‬‬
‫با قرار دادن چوک سایز در مسیر فیکس و یا چرخاندن هندل مسیر ادجاست می توان سایز محل سیال عبوری‬
‫جهت افزایش یا کاهش فشار را تغییر داد‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪= 0.0625 𝑖𝑛𝑐ℎ‬‬ ‫‪= 0.250 inch‬‬ ‫‪= 0.312 inch‬‬ ‫‪= 0.375 inch‬‬
‫‪64‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪64‬‬
‫‪28‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪128‬‬
‫‪= 0.4375 inch‬‬ ‫‪= 0.5 inch‬‬ ‫‪= 1 inch‬‬ ‫‪= 2 inch‬‬
‫‪64‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪64‬‬

‫از آنجایی که هر اینج‪ ،‬معادل ‪ 2.54‬سانتی متر می باشد‪ ،‬می توان اعداد باال را بر حسب سانتی متر نیز نوشت‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪= 0.1587 cm‬‬ ‫‪= 0.635 cm‬‬ ‫‪= 0.792 cm‬‬ ‫‪= 0.9525 cm‬‬
‫‪64‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪64‬‬
‫‪28‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪128‬‬
‫‪= 1.11 cm‬‬ ‫‪= 1.27 cm‬‬ ‫‪= 2.54 cm‬‬ ‫‪= 5.08 cm‬‬
‫‪64‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪64‬‬

‫‪22‬‬
 ‫‪:Adjustable Choke‬‬
‫در این مسیر چوک منیفولد‪ ،‬سطح مقطع عبور سیال از صفر تا دو اینچ می تواند باشد‪ 64/64" .‬معادل یک اینچ و‬
‫"‪ 128/64‬معادل دو اینچ می باشد‪ .‬البته در برخی چوک منیفولد های جدید‪ ،‬مسیر ادجاست تا ‪ 3‬اینچ (با قطر‬
‫داخلی لوله ”‪ )4 1/16‬هم طراحی گردیده شده است‪ .‬با چرخاندن هندویل سایز سطح مقطع عبور سیال تغییر می‬
‫کند و باعث تغییر در فشار آپ استریم و دان استریم می گردد‪.‬‬

‫مزایای ادجاست چوک‪:‬‬

‫‪ ‬قابلیت تنظیم بر روی قطر های مختلف مسیر در کمترین زمان‬
‫‪ ‬در هنگام پالگ شدن‪ ،‬در کمترین زمان با باز و بستن در جهت عقربه ساعت یا خالف جهت آن‪ ،‬میتوان‬
‫مشکل را حل کرد‪.‬‬
‫‪ ‬در هنگام جریان غیر منتظره‪ ،‬با کاهش یا افزایش قطر‪ ،‬می توان شرایط را ایمن نمود‪.‬‬
‫‪ ‬بدست آوردن فشار های مختلف و قطر های بهینه تولید در کمترین زمان ممکن جهت بررسی بهترین‬
‫چوک های ثابت‬
‫‪ ‬استفاده هنگام تمیزسازی و باز کردن اولیه چاه‬

‫نکته‪ :‬هنگام باز کردن چاه‪ ،‬باید ادجاست را با قطر کوچک (مانند "‪ ) 12/64" ، 8/64‬باز کرد تا از جریان غیر منتظره‬
‫و آسیب به تاسیسات پایین دست و یا آسیب به سازند به علت شوک ناگهانی فشار جلوگیری شود‪ .‬چوک سایز‬
‫پایین باعث فشار پایین (کمتر) در دان استریم می شود و این خود باعث می گردد تجهیزات موجود در دان استریم‬
‫با فشار ناگهانی غیر قابل تحمل مواجه نگردند‪.‬‬

‫‪23‬‬
‫این مسیر جریان (‪ (Adjustable‬دارای قسمت های مختلف می باشد که مهمترین آن ها در زیر آورده شده است‪:‬‬

‫‪( Stem‬استم)‪ :‬استوانه ای مخروطی که با چرخاندن بوسیله هندویل در جهت عقربه های ساعت اقدام به بستن‬
‫مسیر (بسته به مقدار چرخاندن باعث کاهش سطح مقطع گذر سیال می شود) و با چرخاندن در خالف عقربه‬
‫های ساعت به سمت باز کردن مسیر (افزایش سطح مقطع گذر سیال) می کند‪ .‬برای بستن چاه از ادجاست چوک‬
‫استفاده نکنید‪ ،‬زیرا نوک استم آسیب می بیند‪.‬‬

‫‪( Indicator‬ایندیکیتور)‪ :‬نشان دهنده قطر کنونی مسیر جریان که بر روی آن‪ ،‬اعداد از صفر تا ‪ 128‬و در برخی‬
‫مواقع بخاطر حساسیت بیشتر در چوک های پایینتر‪ ،‬افزایش سایز چوک ‪ 2‬تا ‪ 2‬می باشد و بعد از چوک ‪"64/64‬‬

‫افزایش سایز چوک ‪ 4‬تا ‪ 4‬تا می باشد‪ .‬چرخاندن ‪ ،Hand Wheel‬اعداد که نشان دهنده قطر مورد نظر بر حسب‬
‫("‪) /64‬می باشد‪ ،‬جهت تنظیم قطر خروجی سیال قابل دسترس می باشد‪.‬‬

‫‪( Seat‬سیت)‪ :‬نشیمنگاهی که با نزدیک شدن نوک استم مخروطی (‪ ،)Stem Tip‬قطر سطح مقطع سیال ورودی‪،‬‬
‫تغییر می کند‪ .‬همچنین جهت آب بندی هم بکار می رود‪.‬‬

‫‪( Packing‬پکینگ)‪ :‬جهت آب بندی استم مورد استفاده قرار می گیرند‪.‬‬

‫‪( Hand Wheel‬هندویل)‪ :‬چرخاندن استم که موجب کم یا زیاد شدن سطح مقطع ورود سیال می شود‪ ،‬توسط‬
‫این وسیله انجام می شود‪ .‬پس اگر بخواهیم سایز مسیر گذر سیال را کم یا زیاد کنیم‪ ،‬از هندویل استفاده می‬
‫کنیم‪.‬‬

‫نکته‪ :‬برخی مواقع ممکن است هندویل به سختی بچرخد که ممکن است پرسنل آن را قفل کرده باشند تا دچار‬
‫چرخش های ناگهانی ناشی از فشار سیال درونی نگردد‪ .‬همچنین ممکن است استم به درستی درون سیت قرار‬
‫نگرفته باشد یا سیت دچار لقی شده باشد‪.‬‬

‫نکته‪ :‬وقتی فشار قبل از چوک بطور مثال ‪ 1000 Psi‬باشد و فشار بعد از چوک ‪ 100 Psi‬باشد‪ ،‬شروع به کاهش سایز‬
‫چوک با چرخاند ن هندویل می نماییم‪ ،‬فشار قبل از چوک به علت کاهش سایز چوک‪ ،‬افزایش می یابد و فشار بعد‬
‫از چوک کاهش می یابد‪.‬‬

‫‪ :Wash Out‬کاهش فشار در ‪ Upstream‬چوک منیفولد و افزایش فشار در ‪ Downstream‬چوک منیفولد می‬
‫باشد که باید در کمترین زمان مسیر را به مسیر مقابل‪ ،‬انحراف دهیم یا چاه را ببندیم‪ .‬در هنگام عملیات اسیدکاری‬
‫بدلیل خوردگی باالی اسید ممکن است این اتفاق بیفتد‪.‬‬

‫‪24‬‬
‫‪ :Plug‬به طور مکرر‪ ،‬ممکن است اتفاق بیفتد‪ ،‬افزایش فشار در ‪ Upstream‬و کاهش فشار در ‪ ،Downstream‬بسته‬
‫به شدت آن‪ ،‬یا باید در کمترین زمان مسیر را به مسیر مقابل‪ ،‬انحراف دهیم یا اگر در مسیر ادجاست بودیم‪ ،‬با‬
‫چرخاندن ادجاست ولو در خالف و در جهت حرکت عقربه های ساعت مشکل را حل کنیم‪ .‬در صورت عدم موفقیت‬
‫در رفع مشکل‪ ،‬اگر شرایط غیر طبیعی گردید‪ ،‬می بایست چاه را بست و مشکل را حل کرد‪.‬‬

‫در صفحه بعد اجزای یک نمونه از مسیر ادجاست چوک منیفولد مشاهده می گردد‪.‬‬

‫‪:(Positive) Fixed choke‬‬

‫مسیر دیگر در چند راهه کاهنده مسیر فیکسو(ثابت) می باشد و بیشتر زمانی استفاده می شود که شرایط چاه‬
‫پایدار شده باشد و بخواهیم با انحراف مسیر به تفکیک گر‪ ،‬دبی نفت و گاز و‪...‬را بدست آوریم‪.‬‬
‫‪25‬‬
‫قسمت مهم این مسیر ‪ Choke Bean‬یا ‪ Choke Size‬می باشد که با توجه به شرایط چاه و بنا به در خواست کارفرما‬
‫در مسیر فیکس چند راه کاهنده قرار داده می شود‪ Choke Bean .‬در قطر های مختلف از “‪ 4/64‬تا “‪ 128/64‬اینچ‬
‫وجود دارد‪ .‬این وسیله‪ ،‬قطری ثابت برای مسیر نفت فراهم می کند تا دبی و فشاری ثابت در پایین دست داشته‬
‫باشیم‪ Choke Bean .‬دارای ‪ Termo Gasket‬یا ‪ Bean Gasket‬جهت آب بندی می باشد‪.‬‬

‫برخی مواقع دیده شده است که با تغییر مسیر از فیکس چوک به ادجاست چوک‪ ،‬فشار تغییر می کند‪ ،‬به طور‬
‫مثال مسیر جریان را از فیکس‪ 32/64‬به ادجاست ‪ 32/64‬انحراف می دهیم و انتظار فشار با حداقل تغییرات را داریم‪،‬‬
‫در حالیکه اختالف فشار باالست‪ ،‬در این صورت باید مسیر ادجاست را کالیبره کنیم‪.‬‬

‫‪ :Set Up Zero Point ‬منظور تنظیم کردن چوک ادجاست بر روی عدد صفر‪ ،‬می باشد تا مسیر‬
‫ادجاست کامال بسته باشد و استم بطور کامل در سیت ادجاست قرار گرفته باشد‪.‬‬

‫در ابتدا با چرخاندن هندل‪ ،‬مسیر چوک ادجاست را در حالت بسته قرار می دهیم‪ .‬پیچ اندیکیتور(نشان‬
‫دهنده) ادجاست ولو را شول می کنیم تا بتوانیم آن را بر روی عدد صفر قرار دهیم‪ ،‬سپس اندیکیتور را بر‬
‫روی صفر تنظیم میکنیم و پیچ آن را با پیچ گوشتی سفت می کنیم‪ .‬باید چندین بار تست کنیم تا در عدد‬
‫صفر کامال بسته و در “‪ 128/64‬کامال باز باشد‪ .‬این کار ممکن است باید چندین بار انجام گیرد تا نتیجه ایده‬
‫آل بدست آید‪.‬‬

‫اجزا فیکس چوک در صفحه بعد آورده شده است‪:‬‬

‫‪26‬‬
‫‪ Choke Seat‬یکی از تجهیزات در فیکس چوک می باشد که بصورت نشیمنگاه (محل قرارگیری) برای نصب چوک‬
‫بین می باشد و همچنین نقش آب بندی را نیز به عهده دارد‪ .‬به عبارت دیگر‪ Choke Bean ،‬در محلی که ‪Choke‬‬

‫‪( Seat‬نشیمنگاه‪،‬محل قرارگیری) نامیده می شود‪ ،‬نصب می گردد‪.‬‬

‫‪27‬‬
‫نکته‪ :‬مسیر های فیکس و ادجاست هر کدام یک ‪ Seat‬جداگانه دارند و نشیمنگاهی برای نوک استم (در مسیر‬
‫ادجاست) و چوک بین ( در مسیر فیکس) می باشند و به علت تفاوت در شکل ظاهری که باعث عدم قرارگیری‬
‫چوک سایزها‪ ،‬می شود‪ ،‬نباید بجای یکدیگر بسته شوند‪ .‬همچنین جهت آب بندی ‪ ،Cap‬اورینگ (شماره ‪ 15‬در‬
‫تصویر باال) نیز در چوک فیکس وجود دارد و بعد از هر بار باز و بستن مسیر فیکس باید بررسی شود تا در صورت‬
‫خرابی تعویض گردد‪ .‬البته در صورتیکه جنس اورینگ خوب نباشد‪ ،‬ممکن است بعد از هر بار تعویض ‪Choke Bean‬‬
‫با بررسی ‪ O-Ring‬متوجه تغییر فرم آن شویم و مجبور به تعویض گردیم‪.‬‬

‫در هنگام عملیات تست چاه‪ ،‬یک نفر از پرسنل اغلب در نزدیک چند راهه کاهنده (یا نزدیک تجهیزات‬
‫ولتست) حضور دارد که وظایف زیر را بر عهده دارد‪:‬‬
‫‪ ‬بررسی چند راه کاهنده و ولو های آن که دچار نشتی احتمالی نشده باشند‪.‬‬
‫‪ ‬دانستن وضعیت کنونی مسیر جریان و شماره چوک فیکس یا ادجاست‬
‫‪ ‬بررسی متناوب فشار های سرچاهی و بعد چوک و در صورت تغییر فاحش اعالم کردن به نفر ارشد خود‬
‫‪ ‬کمک به گرفتن نمونه سرچاهی‬
‫‪ ‬بستن چاه درشرایط اضطراری‪ ،‬در کمترین زمان با اعالم سوپروایزر به ایشان‬
‫‪ ‬بررسی محیط پیرامون چوک منیفولد و مسیر های اطراف آن جهت مشاهده امکان نشتی احتمالی و‬
‫اعالم آن به نفر ارشد‬

‫نکته‪ :‬هنگامی که کویل تیوبینگ در نزدیک سطح زمین می باشد و یا هنگام ‪ Bull Head‬عملیات اسیدکاری‬
‫در حال انجام می باشد‪ ،‬پرسنل به علت مسائل ایمنی در نزدیکی چوک منیفولد حضور نداشته باشد یا در‬
‫صورت حضور اجباری‪ ،‬بسیار با دقت و حفظ مسائل ایمنی تردد نماید‪ .‬برخی شرکت ها ایستادن پای چوک‬
‫را به دلیل تحت فشار بودن سیستم از لحاظ ایمنی مناسب نمی دانند‪.‬‬

‫انحراف دادن (دایورت) جریان سیال از یک مسیر به مسیر دیگر‪:‬‬

‫در برخی مواقع‪ ،‬به دالیل مختلف دایورت سیال از یک مسیر به مسیر دیگر را انجام می دهیم که برخی از آن ها‬
‫در زیر آورده شده است‪:‬‬

‫‪ ‬تعویض یا قرار دادن چوک سایز مسیر فیکس (انحراف جریان سیال به مسیر ادجاست)‬
‫‪ ‬پالگ شدن یا واش اوتی هر یک از مسیر ها (انحراف به مسیر فیکس یا ادجاست با توجه به مشکل‬
‫بوجود آمده در هر مسیر)‬

‫‪28‬‬
‫‪ ‬بررسی مشکالت احتمالی در مسیر ادجاست مانند کالیبره نبودن سایز چوک (انحراف جریان به مسیر‬
‫فیکس)‬
‫‪ ‬بدست آوردن اطالعات دبی سیاالت و سایر خواص پس از پایدار شدن شرایط چاه (انحراف جریان به‬
‫مسیر فیکس)‬
‫نکته‪ :‬در هنگام دایورت کردن بین دو سایز چوک یکسان (مثال ‪ 36/64‬ادجاست به ‪ 36/64‬فیکس) می‬
‫بایست مواظب بود کمترین میزان تغییرات در فشار دان استریم چوک منیفولد داشته باشیم‪ .‬به همین‬
‫دلیل ممکن است نحوه دایورت در چوک منیفولدهای مختلف کمی داشته باشد‪.‬‬

‫نکته‪ :‬قبل از دایورت کردن از مسیر ادجاست به مسیر فیکس‪ ،‬با توجه به اینکه می خواهیم ‪ cap‬مسیر فیکس را از‬
‫بلوک جدا کرده و چوک بین را در بلوک بگذاریم‪ ،‬فشار ‪ trap‬شده (به دام افتاده) در مسیر فیکس را توسط ‪bleeder‬‬

‫‪ off port‬ترخیص می نماییم‪ .‬اغلب رزوه داخلی بلوک ‪ auto clave 9/16‬می باشد که با استفاده از تبدیل ‪auto 9/16‬‬

‫‪ clave‬به ‪ npt1/2‬می توانیم به نیدل ولو با رزوه ‪ npt1/2‬متصل کنیم‪ .‬با استفاده از دو نیدل ولو (یکی باز و یکی هنگام‬
‫ترخیص باز) ترخیص فشار را انجام می دهیم‪ .‬توجه گردد هر مسیری که قرار است باز گردد‪ ،‬یا در کل هر وسیله‬
‫ای بخواهد جدا گردد‪ ،‬می بایست تحت فشار نباشد و فشار آن از قبل ترخیص شده باشد‪.‬‬

‫‪29‬‬
‫در دایورت کردن بین دو چوک یکسان می بایست‪ ،‬این نکته را مورد توجه قرار داد که هنگام دایورت‪ ،‬کمترین‬
‫میزان تغییر در فشار دان استریم چوک منیفولد اتفاق بیفتد‪.‬‬

‫انحراف (دایورت کردن) جریان از مسیر ادجاست به مسیر فیکس‪ :‬در ابتدا ولو پایین دست (‪ )Downstream‬مسیر‬
‫فیکس (‪ ) 3‬را باز می کنیم‪ .‬سپس بطور همزمان‪ ،‬در حالیکه یک نفر ولو باال دست (‪ )Upstream‬مسیر فیکس (‪)1‬‬
‫را باز می کند‪ ،‬نفر دیگر ولو باال دست مسیر ادجاست (‪ )2‬را می بندد‪ .‬در انتها‪ ،‬ولو پایین دست ادجاست (‪ )4‬را‬
‫می بندیدم‪.‬‬

‫انحراف (دایورت کردن) جریان از مسیر فیکس به مسیر ادجاست‪ :‬در ابتدا ولو پایین دست (‪ )Downstream‬مسیر‬
‫ادجاست (‪ ) 4‬را باز می کنیم‪ .‬سپس بطور همزمان‪ ،‬در حالیکه یک نفر ولو باال دست (‪ )Upstream‬مسیر ادجاست‬
‫(‪ )2‬را باز می کند‪ ،‬نفر دیگر ولو باال دست مسیر فیکس (‪ )1‬را می بندد‪ .‬در انتها‪ ،‬ولو پایین دست فیکس (‪ )3‬را‬
‫می بندیدم‪.‬‬

‫شرایط باال مربوط به زمانی هست که چوک فیکس و ادجاست در یک شماره ثابت قرار داشته باشند بطور مثال‬
‫"‪ ،20/64‬اما اگر بخواهیم بطور مثال از مسیر فیکس چوک "‪ 32/64‬به مسیر ادجاست چوک "‪ 24/64‬دایورت کنیم‪،‬‬
‫می بایست به طریق زیر عمل کنیم‪:‬‬

‫ابتدا بوسیله هندویل‪ ،‬شماره چوک مسیر ادجاست را برروی "‪ 32/64‬قرار می دهیم‪ .‬سپس دایورت را مطابق‬
‫روش گفته شده در باال(انحراف مسیر از فیکس به ادجاست)‪ ،‬انجام می دهیم و سپس آرام آرام طی چند دقیقه‬
‫بوسیله هندویل مسیر ادجاست چوک را بر روی "‪ 24/64‬قرار می دهیم تا شرایط تفکیک گر یا چاه ناپایدار نگردد‪.‬‬

‫دایورت کنیم‪ ،‬می‬ ‫"‪24/64‬‬ ‫به مسیر فیکس چوک‬ ‫"‪32/64‬‬ ‫اما اگر بخواهیم بطور مثال از مسیر چوک ادجاست‬
‫بایست به طریق زیر عمل کنیم‪:‬‬

‫ابتدا بوسیله هندویل‪ ،‬شماره چوک مسیر ادجاست را آرام آرام برروی "‪ 24/64‬قرار می دهیم‪ .‬سپس دایورت را‬
‫مطابق روش های گفته شده در باال (انحراف مسیر از ادجاست به فیکس)‪ ،‬انجام می دهیم تا شرایط تفکیک گر‬
‫(اگر در مسیر باشد) و یا شرایط چاه ناپایدار نگردد‪.‬‬

‫نکته ای که باید در مورد باز و بستن ولوها توجه نمود ‪ ،‬قبل از باز کردن ولو‪ ،‬می بایست ولو بعد از آن را نیز باز‬
‫کرد (بطور مثال هنگام دایورت کردن) تا فشار بین دو ولو محبوس نگردد‪ .‬همچنین هنگام بستن ولوها‪ ،‬می بایست‬
‫ابتدا ولو قبل از آن را بست‪ .‬مگر اینکه بدلیلی خاص‪ ،‬نخواهیم اینکار را انجام دهیم مانند نگه داشتن فشار پشت‬
‫مسیر ولو های آپ استریم چوک منیفولد‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫نحوه دایورت جریان از چوک فیکس ”‪ 20/64‬به چوک فیکس ”‪:28/64‬‬

‫ابتدا مسیر ادجاست را بر روی چوک ”‪ 20/64‬قرار می دهیم‪ .‬سپس دایورت را بدین صورت انجام می دهیم‪ :‬ولو‬
‫دان استریم ادجاست را باز می کنیم و سپس در حالیکه ولو آپ استریم مسیر فیکس را می بندیم‪ ،‬ولو آپ استریم‬
‫مسیر ادجاست را باز می کنیم‪ .‬همزمان تغییرات گیج دان استریم را چک می کنیم تا نوسان فشار را بررسی و‬
‫مشاهده کنیم‪ .‬در ادامه ولو دان استریم مسیر فیکس را می بندیم‪ .‬حال که سیال در مسیر ادجاست و ”‪ 20/64‬می‬
‫باشد‪ ،‬آرام آرام چوک ادجاست را باال میبریم تا به ”‪ 28/64‬برسیم‪ .‬حتما سطح نفت در سپرتور ( در صورت وجود‬
‫جریان در سپرتور) چک گردد تا دچار کری آور یا کری دان نشویم‪ .‬حال پس از ترخیص فشار در بلوک مسیر‬
‫فیکس چوک منیفولد‪ ،‬شروع به در آوردن چوک سایز قبلی و قرار دادن چوک فیکس ”‪ 28/64‬در مسیر فیکس‬
‫چوک می نماییم‪ .‬حال می خواهیم مسیر جریان را از ادجاست ”‪ 28/64‬به فیکس ”‪ 28/64‬دایورت کنیم‪ .‬ابتدا ولو‬
‫دان استریم مسیر فیکس را باز می ک نیم‪ ،‬سپس در حالیکه ولو آپ استریم مسیر ادجاست را می بندیم‪ ،‬ولو آپ‬
‫استریم مسیر فیکس را باز می کنیم‪ .‬در انتها ولو دان استریم مسیر ادجاست را می بندیم‪ .‬تغییرات فشار دان‬
‫استریم و سطح نفت سپرتور را حتما چک کنیم‪.‬‬

‫دیتا هدر(‪:)Data Header‬‬

‫دیتا هدر لوله ای می باشد که پورت هایی جهت نصب گیج ها و سنسورهای فشاری و دمایی و سمپل گیری بر‬
‫روی آن قرار گرفته است‪ .‬همچنین بوسیله پورت های آن‪ ،‬می توان پمپاژ سیال با اهداف خاص (مانند گالیکول‬
‫جهت جلوگیری از هیدراته شدن‪ ،‬متانول جهت جلوگیری از یخ زدگی الین‪ ،‬کاستیک جهت جلوگیری از آسیب‬
‫اسید به سپرتور و‪ ) ...‬به داخل تجهیزات را انجام داد‪ .‬دارای چندین پورت جهت اهداف مختلف می باشد تا با‬
‫بستن گیج ها و سنسور ها و نیدل ولو ها‪ ،‬به اخذ دیتا یا نمونه اقدام نمود‪ .‬جهت گرفتن سمپل می بایست پورت‬
‫ایجاد شده تقریبا در وسط دیتا هدر قرار گیرد تا هنگام سمپل گیری (نمونه گیری) انواع سیاالت را بطور همزمان‬
‫بتوانیم در خروجی داشته باشیم‪ .‬اگر ‪ Sample Point‬در پایین قرار گیرد سیاالت سنگین بیشتری در نمونه خواهیم‬
‫داشت و اگر در باالی دیتا هدر قرار داشته باشد‪ ،‬سیاالت سبک تری در نمونه مورد آزمایش مشاهده خواهیم کرد‪.‬‬
‫دو دیتا هدر‪ ،‬یکی قبل از چوک منیفولد (آپ استریم) و یکی بعد از چوک منیفولد (دان استریم) قرار دارد‪ .‬در زیر‬
‫مشخصات یک نوع دیتا هدر آورده شده است‪:‬‬

‫‪31‬‬
 ‫دوره ‪:Clean Up‬‬
‫به دوره زدایش چاه از ناخاصی ها (تمیزسازی چاه) و بررسی پارامتر های مورد نیاز‪ Clean Up ،‬گویند‪ .‬این ناخالصی‬
‫ها ممکن است سیال حفاری‪ ،‬اسید‪ ،‬زایلین‪ ،‬سیال تکمیل چاه‪ ،‬آب و‪ ...‬باشد‪.‬‬

‫اهداف ‪:Clean up‬‬

‫‪ ‬زدایش و حذف سیاالت خارجی (سیال تکمیل چاه‪ ،‬فیلتره گل حفاری و‪)...‬‬
‫‪ ‬بدست آوردن بیشترین دبی تولید با توجه به شرایط چاه و قابلیت های وسایل سرچاهی‬
‫‪Sand Breakthrough‬‬ ‫‪ ‬اجتناب از‬
‫‪Gas Or Water Coning‬‬ ‫‪ ‬اجتناب از‬
‫‪ ‬استفاده از یک چوک با سایز حداقل (بدلیل فشارباالتر) به عنوان بزرگترین چوکی که قرار است در تست‬
‫واقعی استفاده شود‪.‬‬

‫‪-2-2-6‬محدودیت های دوره ‪:Clean up‬‬

‫‪ ‬دبی و فشار باید بیشترین سازگاری را با وسایل سرچاهی داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬در چاه های گازی سرعت گاز نباید تجاوز کند از‪:‬‬
‫)‪160 Feet/sec(dry gas‬‬
‫)‪80 Feet/sec(gas with liquid‬‬
‫مخصوصا در چوک های پایین حفظ شود‪.‬‬
‫تخمین پایان دوره ‪:Clean Up‬‬
‫‪BS &W<1 % ‬‬
‫‪PH>7 ‬‬
‫‪ ‬اندازه گیری شوری آب(‪ ) Salinity‬اگر آب وجود داشته باشد‪ ،‬جهت تشخیص اینکه آب سازند می باشد‬
‫یا آب زمان اسید کاری‬
‫‪32‬‬
‫‪10 PSI‬‬ ‫‪ ‬پایدار شدن فشار سرچاه (‪ :)Upstream Pressure‬تغییرات فشار در مدت دو ساعت باید کمتراز‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ ‬پایدار شدن فشار ته چاه‪ :‬اگر به هر دلیل نتوانستیم فشار سر چاه را بخوانیم‪ ،‬با خواندن فشار ته چاه در‬
‫صورت امکان و پایدار شدن این فشار‬
‫‪ ‬نگاه چشمی به فلر‪ :‬دود سفید یا خاکستری می تواند نشانه ای از وجود آب باشد‪.‬‬
‫‪ ‬حداقل باید به اندازه کمی بیشتر از حجم داخلی(گنجایش) تیوبینگ تولید انجام داده باشیم‪ .‬بطور مثال‬
‫اگر گنجایش لوله تولیدی چاه(اغلب تیوبینگ)‪ 200 ،‬بشکه باشد حداقل می بایست ‪ 220‬بشکه تولید انجام‬
‫شود‪.‬‬

‫نکته‪ :‬در ولتستینگ به دلیل عبور سیال از چوک و کاهش فشار‪ ،‬اغلب‪ ،‬دمای دان استریم بدلیل پدیده ژول تامسون‬
‫کمتر از دمای آپ استریم می باشد‪ .‬دلیل کاهش دما‪ ،‬وجود چوک سایز در مسیر ‪ fixed choke‬یا چوک قابل تغییر‬
‫در مسیر ‪ adjustable choke‬می باشد‪ .‬توجه گردد که ممکن است اگر دمای قبل از چوک کم باشد‪ ،‬مثال ‪ 20‬درجه‬
‫سانتی گراد‪ ،‬بعد از چوک‪ ،‬دما حتی ممکن است منفی گردد که سبب یخ زدگی در تجهیزات می گردد که اگر‬
‫ادامه دار باشد می توان با پمپاژ مواد ضد یخ مانند گالیکول مشکل را حل نمود‪ .‬این پدیده وقتی سیال قبل از‬
‫چوک گاز باشد‪ ،‬اتفاق میفتد‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫فصل چهارم‪ :‬تفکیک گر سه فازی‬

‫تفکیک گر(‪:)Separator‬‬
‫فاز بخشی از ماده می باشد که تمام خواص فیزیکی و شیمیایی آن یکسان می باشد‪ .‬به تعریفی‪ ،‬فاز ها شامل‬
‫جامد‪ ،‬مایع و گاز می باشند که مایع و گاز را در اصطالح سیال می گویند‪ .‬خروجی از چاه می تواند مایع‬
‫(آب یا نفت یا میعانات گازی) یا گاز و یا ناخالصی و‪ ...‬باشد‪ .‬پس سیال خروجی از چاه شامل نفت‪ ،‬گاز‪ ،‬آب‬
‫و ناخالصی های دیگر می باشد که پس از مرحله تمیز سازی چاه‪ ،‬با انتقال دادن مسیر به تفکیک گر‬
‫(سپریتور)‪ ،‬و جداسازی سه فاز از یکدیگر‪ ،‬می توان آن را برای واحد فروش ارسال کرد و یا تست های مختلف‬
‫همزمان با جداسازی را انجام داد‪ .‬بنابراین مهمترین کار تفکیک گر‪ ،‬تفکیک سیاالت از یک دیگر می باشد‪.‬‬
‫تفکیک گرها یا دو فازی هستند یا سه فازی که در تفکیک گرهای دو فازی گاز را از نفت جدا می کنند و‬
‫در ت فکیک گر های سه فازی آب و گاز می توانند از نفت جدا گردند‪ .‬تفکیک گرها بر اساس شکل داخلی و‬
‫سیالی که تفکیک می کنند نیز تقسیم بندی می شوند‪.‬‬

‫انواع تفکیک گر از لحاظ ساختمان‪:‬‬

‫‪ ‬تفکیک گر افقی‪ :‬وقتی حجم زیادی از گاز می بایست تفکیک شود‪ ،‬از این نوع تفکیک گر استفاده‬
‫می گردد که بدلیل سطح زیاد نفت و گاز‪ ،‬جداسازی راحت تر و بهتر صورت می گیرد‪ .‬در ولتستینگ‬
‫از این نوع تفکیک گر استفاده می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬تفکیک گر عمودی‪ :‬وقتی گاز کمی در نفت وجود داشته باشد‪ ،‬از این نوع تفکیک گر استفاده می‬
‫گردد و کنترل سطح مایع بدلیل قطر کم تفکیک گر آسان می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬تفکیک گر کروی‪ :‬قبال بیشتر استفاده می شد که یکی از دالیل آن توانایی بهتر در کنترل فوم نفت‬
‫بود‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫قطر بیرونی‬
‫مخزن‬ ‫‪ 24‬اینچ‬ ‫‪ 36‬اینچ‬ ‫‪ 42‬اینچ‬ ‫‪ 42‬اینچ‬ ‫‪ 48‬اینچ‬

‫طول مخزن‬
‫‪ 3‬متر‬ ‫‪ 3‬متر‬ ‫‪ 3‬متر‬ ‫‪ 4.6‬متر‬ ‫‪ 4.9‬متر‬

‫حداکثر فشار‬
‫کاری‬ ‫‪1440 psi‬‬ ‫‪1440 psi‬‬ ‫‪1440 psi‬‬ ‫‪1440 psi‬‬ ‫‪1440 psi‬‬

‫ظرفیت‬ ‫‪ 15‬میلیون‬ ‫‪ 40‬میلیون‬ ‫‪ 60‬میلیون‬ ‫‪ 90‬میلیون‬ ‫‪ 120‬میلیون‬

‫جداسازی گاز‬ ‫فوت مکعب در‬ ‫فوت مکعب در‬ ‫فوت مکعب در‬ ‫فوت مکعب در‬ ‫فوت مکعب در‬
‫روز‬ ‫روز‬ ‫روز‬ ‫روز‬ ‫روز‬
‫ظرفیت‬
‫‪( 2500‬بشکه‬ ‫‪( 8000‬بشکه‬ ‫‪12500‬‬ ‫‪18000‬‬ ‫‪26000‬‬
‫جداسازی نفت‬ ‫(بشکه در روز)‬ ‫(بشکه در روز)‬ ‫(بشکه در روز)‬
‫در روز)‬ ‫در روز)‬

‫ورودی سیال‬
‫‪3” fig 602‬‬ ‫‪3” fig 602‬‬ ‫‪4”fig 602‬‬ ‫‪4” fig602‬‬ ‫‪6” fig 602‬‬

‫خروجی گاز‬
‫‪3” fig 602‬‬ ‫‪3” fig 602‬‬ ‫‪3” fig 602‬‬ ‫‪4” fig 602‬‬ ‫‪6” fig 602‬‬

‫خروجی آب‬
‫‪2” fig 602‬‬ ‫‪2” fig 602‬‬ ‫‪2” fig 602‬‬ ‫‪3” fig 602‬‬ ‫‪3” fig 602‬‬

‫خروجی نفت‬
‫‪2” fig 602‬‬ ‫‪3” fig 602‬‬ ‫‪3” fig 602‬‬ ‫‪3” fig 602‬‬ ‫‪4” fig 602‬‬

‫خروجی رلیف‬
‫‪3” fig 602‬‬ ‫‪4” fig 602‬‬ ‫‪4” fig 602‬‬ ‫‪4” fig 602‬‬ ‫‪6” fig 602‬‬

‫نوع فلومتر مایع‬

‫‪turbine‬‬ ‫‪turbine‬‬ ‫‪turbine‬‬ ‫‪turbine‬‬ ‫‪turbine‬‬

‫سایز اریفیس‬
‫متر ها‬ ‫”‪3‬‬ ‫”‪4‬‬ ‫”‪6‬‬ ‫”‪3” & 6‬‬ ‫”‪3” & 6‬‬

‫وزن‬
‫‪ 8.5‬تن‬ ‫‪ 10‬تن‬ ‫‪ 12‬تن‬ ‫‪ 16‬تن‬ ‫‪ 20‬تن‬

‫ابعاد‬
‫مخزن(فوت)‬ ‫‪16×5×8‬‬ ‫‪16×7×8‬‬ ‫‪20×8×8‬‬ ‫‪26×8×8‬‬ ‫‪30×8×9‬‬

‫‪35‬‬
 ‫مشخصات تفکیک گرهای سه فازی‪:‬‬

‫در زیر مشخصات برخی از تفکیک گرهای سه فازی در ولتستینگ آورده شده است که از تفکیک گر سه‬
‫فازی با فشار کاری ‪ 1440 Psi‬استفاده بیشتری می گردد‪ .‬شرکت های مختلفی در طراحی سپریتور فعالیت‬
‫می کنند و تالش آن ها این است که تفکیک گری طراحی کنند که با وجود اسیدی بودن نفت و گاز و وجود‬
‫‪ h2s‬کمترین آسیب به تفکیک گر وارد شود‪ .‬پس عامل خوردگی در طراحی سپریتور بسیار مهم می باشد‪.‬‬
‫دمای کاری تفکیک گرها از حدود منفی ‪ 20‬فارنهایت تا مثبت ‪ 250‬فارنهایت می باشد‪.‬‬

‫سپریتور دارای یک الین ورودی می باشد که سیال می تواند از طریق آن وارد تفکیک گر شود‪ .‬یک عدد‬
‫چک ولو جهت جلوگیری از برگشت جریان از تفکیک گر به بیرون در الین ورودی قرار دارد‪ .‬همچنین دارای‬
‫الین های خروجی زیر می باشد‪:‬‬

‫‪ ‬الین خروجی نفت از مخزن سپر یتور که پس از خروج از مخزن سپریتور می تواند به الین های‬
‫یک‪ ،‬دو و سه اینچ تقسیم گردد و در انتهای مسیر به یک الین خروجی نفت از سپریتور تبدیل می‬
‫گردد‪ .‬با توجه به شرایط جریان نفت می توان از هر یک از سه الین استفاده کرد‪ .‬اگر خروجی نفت‬
‫با حجم زیاد باشد‪ ،‬از الین سه اینچ استفاده می گردد و اگر جریان متوسط باشد‪ ،‬از الین دو اینچ‬
‫استفاده می گردد و اگر جریان با حجم کم باشد‪ ،‬می توان از الین یک اینچ استفاده نمود‪ .‬توجه‬
‫شود که ممکن است در برخی تفکیک گرها کمتر از سه الین نفت وجود داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬الین آب خروجی از مخزن سپریتور ک ه اغلب پس از خروج از سپریتور به دو الین تقسیم می گردد‬
‫و سپس در انتهای مسیر‪ ،‬مجددا به یک الین تبدیل می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬الین گاز خروجی تفکیک گر که به دو الین ‪ 3‬اینچ و ‪ 6‬اینچ تقسیم می گردد که با توجه به حجم‬
‫گاز تفکیک شده می توان از هر یک از دو مسیر استفاده نمود‪ .‬در انتها به یک الین تبدیل می‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ ‬الین خروج اضطراری سیال‪ :‬هنگامیکه فشار تفکیک گر به هر دلیل باالتر از فشار تعیین شده گردد‪،‬‬
‫ولو های ایمنی در فشار کاری تنظیم شده عمل خواهند کرد و فشار اضافی را از طریق این الین‪،‬‬
‫ترخیص می کنند تا شرایط ایمن گردد‪ .‬این الین قطر بیشتری دارد تا بتواند حجم بیشتری از‬
‫سیال در مدت زمان کمتر‪ ،‬تخلیه کند‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫اجزا داخلی تفکیک گر سه فازی‪:‬‬
‫جهت اهداف مختلف مانند جداسازی آب یا گاز از نفت‪ ،‬جلوگیری از گردابی شدن نفت و‪ ...‬نیاز به وجود‬
‫تفکیک گری با توانایی های باال می باشد‪ .‬بدین منظور می بایست در طراحی تفکیک گر‪ ،‬سیال خروجی و‬
‫فشار آن و نوع سیستم ( از لحاظ‪ h2s‬و اسیدی بودن) را مورد توجه قرار داد و بر اساس آن تفکیک گر‬
‫مناسب را طراحی یا انتخاب نمود‪.‬‬

‫‪ :Deflector Plate ‬سیال ورودی به سپریتور در ابتدا با این صفحه بر خورد می کند و سرعت‬
‫آن به طور چشمگیری کاهش می یابد‪ .‬نفت به پایین سقوط می کند و گاز از باال حرکت می کند‪.‬‬
‫‪ :Coalescing Plate ‬اساس طراحی آن بر مبنای قانون استوک می باشد‪ .‬مطابق این قانون‪،‬‬
‫ذرات ریز نفت که به این صفحه برخورد می کنند‪ ،‬به هم متصل می شوند و بزرگتر می شوند تا‬
‫جایی که سنگین می شوند و به کف مخزن سقوط می کنند‪ .‬هر چه ذرات بزرگتر باشند‪ ،‬زودتر به‬
‫کف مخزن سقوط می کنند‪.‬‬
‫‪ :Weir ‬جداسازی آب از نفت بر اساس اختالف چگالی دو سیال صورت می پذیرد‪ .‬نفت که سبک‬
‫تر از آب است به مرور زمان از آب جدا شد ه و در باالی آب قرار می گیرد‪ .‬ارتفاع نفت وقتی به‬
‫بیشتر از ارتفاع ‪ Weir‬رسید‪ ،‬شروع به سر ریز می کند و از باالی ‪ Weir‬عبور می کند‪ .‬آب هم که‬

‫‪37‬‬
‫در پایین قرار گرفته است‪ ،‬می تواند در صورت صالحدید سوپروایزر‪ ،‬از خروجی آب تخلیه شود‪.‬‬
‫همچنین ‪ Weir‬به‪ ( Laminar‬آرام) شدن جریان نیز کمک می کند‪.‬‬
‫‪ :Vortex Breaker ‬گرداب شکن که قبل از خروجی نفت و آب مخزن تفکیک گر قرار دارد‪،‬‬
‫جلوگیری از گردابی شدن نفت و آب را بر عهده دارد‪ .‬نفت یا آب در هنگام خروج از تفکیک گر‬
‫حالت گردابی به خود می گیرند و باعث می شود گاز درون تفکیک گر نیز به همراه آن ها خارج‬
‫گردد‪ .‬این خود باعث آسیب به تجهیزاتی مانند پمپ ها در واحدهای بهره برداری گردد که برای‬
‫جلوگیری از این اتفاق از گرداب شکن استفاده می گردد‪ .‬همچنین حالت گردابی باعث کاهش دبی‬
‫تولید می شود و اگر این اتفاق بیفتد باعث کاهش تولید نفت می گردد‪ .‬همچنین حالت گردابی‬
‫باعث می گردد که فلومتر نیز به درستی ریت نفت را نشان ندهد‪.‬‬
‫‪ :Foam Breaker ‬فوم شکن با استفاده از نیروی جاذبه و نیروی گریز از مرکز برای فروپاشی و‬
‫تجزیه حباب های کف در مایع و آزاد کردن گاز تمیز شده از آن اقدام می کند‪ .‬همانطور که از‬
‫اسمش پیداست‪ ،‬وظیفه شکستن یا از بین بردن فوم را بر عهده دارد‪ .‬از عبور ذرات نفت یا گاز به‬
‫سمت خروجی گاز جلوگیری می کند‪.‬‬
‫‪ :Mist Extractor ‬قبل از خروجی گاز سپریتور قرار دارد و اگر ذرات مایع یا رطوبت همراه گاز‬
‫باشد‪ ،‬به این شبکه برخورد کرده و سقوط می کنند یا به دام میفتند‪ .‬به عبارت دیگر اجازه نمی‬
‫دهد ذرات ریز نفت‪ ،‬از الین گاز خارج شوند‪ .‬اگر مشاهده نمودیم که همراه گاز‪ ،‬مقداری نفت یا آب‬
‫وجود دارد ممکن است میست اکسترکتور (رطوبتگیر) آسیب دیده باشد‪ .‬البته در برخی مواقع دیده‬
‫شده است که با افزایش فشار تفکیک گر مشکل حل شده است‪.‬‬

‫‪38‬‬
‫نکته‪ :‬از ‪ Man hole‬برای رفتن به داخل سپریتور جهت بررسی و تعمیرات احتمالی تجهیزات داخلی استفاده‬
‫می گردد که به ندرت صورت می گیرد‪ .‬با ماسک آپ (بدلیل احتمال وجود گاز ‪ )H2S‬و در حضور نفر ایمنی‬
‫جهت جلوگیری از حوادث ناگوار انجام می گردد‪ Man hole .‬با توجه به سایز تفکیک گر در سایزهای مختلف‬
‫مانند ‪ 18‬اینچ و ‪ 20‬اینچ وجود دارد‪.‬‬

‫برخی اجزا بیرونی تفکیک گر‪:‬‬

‫شیشه دید (‪ :)Sight glass‬جهت دیدن سطح مایعات (آب و نفت) در تفکیک گر‪ ،‬سرج تانک‪ ،‬گیج تانک‬
‫و‪ ...‬از سایت گلس استفاده می گردد‪ .‬سایت گلس می بایست کامال تمیز و داخل آن قابل دیدن باشد‪ .‬سایت‬
‫گلس در انواع مختلف مانند شیشه ای و مغناطیسی و‪ ...‬موجود می باشد‪ .‬نوع شیشه ای با قابلیت دید از جلو‬
‫و پشت سایت گلس‪ ،‬از انواع دیگر مناسب تر می باشد‪.‬‬

‫در ادامه‪ ،‬نکاتی در مورد سایت گلس آورده شده است‪:‬‬

‫‪ ‬می توان سایت گلس را با دیزل تمیز نمود‪.‬‬

‫‪ ‬یک عدد چراغ قوه برای بهتر دیده شدن درون سایت گلس‪ ،‬می بایست در دسترس باشد‪.‬‬

‫‪39‬‬
‫‪ ‬می بایست مواظب بود سایت گلس ‪( Level‬سطح) کاذب به ما نشان ندهد‪ .‬بدین منظور‪ ،‬می بایست‬
‫ولو خروجی (تخلیه) سایت گلس را باز کنیم و ببینیم با باز نمودن و سپس بستن ولو تخلیه‪ ،‬آیا‬
‫تغییر در سطح نفت یا آب مشاهده می کنیم یا نه‪.‬‬
‫‪ ‬ولو های سایت گلس پس از اتمام بررسی شرایط بسته شوند تا سیال از سایت گلس خارج نگردد‪.‬‬
‫‪ ‬تخلیه سایت گلس به جایی مشخص هدایت گردد تا محیط تست دچار آلودگی نگردد‪ .‬بدین منظور‬
‫می توان یک سطل را در نظر گرفت تا پس از هر بار باز کردن سایت گلس جهت خروج سیال‪،‬‬
‫مسیر مشخصی برای سیال خارج شده وجود داشته باشد‪.‬‬

‫‪:Strainer‬‬
‫یکی از اتصاالت بیرونی تفکیک گر می باشد و جهت فیلترینگ یا جداسازی ناخالصی هایی مانند رسوبات‪،‬‬
‫زنگ زدگی ها‪ ،‬ماسه و‪ ...‬استفاده می گردد‪ .‬این وسیله با داشتن یک صافی‪ ،‬ناخالصی ها را به دام می اندازد‪.‬‬
‫این وسیله در خروجی نفت و آب از مخزن تفکیک گر سه فازی و ورودی سیال به ترنسفر پمپ قرار دارد‪.‬‬
‫ج هت جلوگیری از مسدود شدن و یا تغییر در فشار جریان محل نصب استرینر‪ ،‬می توان هر چند وقت یکبار‬
‫این وسیله را بیرون آورده و پس از چک و تمیز کردن‪ ،‬در جای خود نصب نمود‪.‬‬

‫‪40‬‬
 ‫‪:Straightening Vanes‬‬
‫در داخل مسیر الین خروجی گاز تفکیک گر‪ ،‬قبل از ورود گاز به دنیل اریفیس‪ ،‬قرار داده می شود تا آشفتگی‬
‫و بی نظمی جریان گاز‪ ،‬که ناشی از وجود زانو ها (البوها) در طول مسیر می باشد‪ ،‬کاهش یابد و با داشتن‬
‫جریان گاز با آشفتگی کمتر‪ ،‬بتوان دبی گاز را بدرستی محاسبه نمود‪ .‬همچنین در برخی تفکیک گر ها‪ ،‬این‬
‫وسیله شبیه گسکت می باشد و در کنار گسکت ما بین فلنج الین گاز قرار می گیرد و با داشتن سوراخ هایی‪،‬‬
‫آشفتگی جریان را کاهش می دهد‪.‬‬

‫سوال‪ :‬چرا نفت وقتی به سطح زمین می رسد دارای مقداری گاز می باشد و قابل روئیت می باشد؟‬

‫در مهندسی نفت اصطالحی به نام فشار نقطه حباب (‪ )Bubble Point‬وجود دارد که وقتی فشار نفت به این‬
‫فشار رسید‪ ،‬اولین حباب گاز حل شده از نفت جدا گردیده و بطور مستقل می تواند حرکت کند و باالتر از‬
‫این فشار‪ ،‬گاز درون نفت حل شده است‪ .‬در اعماق زمین‪ ،‬به علت فشار باال‪ ،‬اغلب فشار نفت باالی فشار بابل‬
‫پوینت می باشد (یعنی گاز در نفت حل شده است) و وقتی به مرور زمان فشار نفت در مخزن کاهش یابد و‬
‫به فشار نقطه حباب برسد‪ ،‬گاز از نفت جدا شده و به علت سبک بودن در باالی نفت در عمقی نزدیک تر به‬
‫سطح زمین قرار می گیرد‪ .‬حال وقتی مشاهده کردیم که در سطح زمین‪ ،‬گاز بصورت جداگانه قابل روئیت‬
‫می باشد‪ ،‬دلیل آن کاهش فشار نفت ب ه کمتر از فشار بابل پوینت می باشد‪ .‬اکثرا در تیوبینگ‪ ،‬نفت به زیر‬
‫فشار نقطه حباب می رسد و و بخشی از گاز های سبک‪ ،‬از نفت جدا شده است‪ .‬همچنین با کاهش فشار‬
‫نفت در تفکیک گر در اثر برخورد با تجهیزات‪ ،‬گازهای محلول در نفت از نفت جدا می گردند‪ .‬آن مقدار از‬
‫گازهایی که در سپریتور جدا نمی گردند‪ ،‬اغلب گازهای سنگینی هستند که می بایست در تفکیک گر ثانویه‬
‫( برخی مواقع سرج تانک) جدا گردند‪.‬‬

‫‪41‬‬
‫دلیل جداسازی در تفکیک گر ‪( Gravity‬سنگینی یا جاذبه سیاالت ) و وسایل مکانیکی داخلی می باشد‪.‬‬
‫بدین ترتیب گاز از مایع (آب و نفت) جدا می گردد و نفت از آب جدا می گردد‪ .‬دلیل جداسازی نفت از آب‪،‬‬
‫اختالف در دانسیته (چگالی) می باشد که آب سنگین تر می باشد‪ ،‬به پایین رفته و نفت بر روی آب قرار می‬
‫گیرد و از ‪ Weir‬سر ریز می گردد‪ .‬سرعت جداسازی به طور مستقم به وزن نسبی سیاالت ربط دارد‪ .‬جداسازی‬
‫گاز از نفت در اکثر مواقع در چند ثانیه رخ می دهد‪ ،‬اما جداسازی نفت از آب معموال چند دقیقه زمان الزم‬
‫است‪:‬‬

‫‪ :Gg‬گراویتی گاز‪ :Gl ،‬گراویتی مایع‪ :Gw ،‬گراویتی آب‬

‫‪ : Gg/Gl₌1/20₌0.05‬یعنی سنگینی گاز‪ 0.05 ،‬سنگینی نفت می باشد(حدودا)‪ .‬با توجه به زیاد بودن‬
‫اختالف گراویتی(سنگینی) دو فاز گاز و مایع‪ ،‬جداسازی خیلی زود اتفاق می افتد‪.‬‬

‫‪ : Gl/Gw₌0.75‬یعنی سنگینی نفت‪ 0.75،‬سنگینی آب می باشد(حدودا)‪ .‬با توجه به کم بودن اختالف‬

‫گراویتی(سنگینی) دو فاز آب و مایع‪ ،‬جداسازی دیرتر اتفاق می افتد‪.‬‬

‫پدیده ‪ :Carry Over‬این پدیده هنگامی رخ می دهد که حجمی از نفت به دالیل مختلف و باال آمدن‬
‫سطح نفت در تفکیک گر‪ ،‬از الین خروجی گاز خارج گردد‪ .‬این موضوع باعث می گردد که آلودگی محیط‬
‫زیست رخ دهد و حتی در مواردی مانند عمل نکردن ولوهای ایمنی‪ ،‬مسدود شدن یا باز بودن به میزان کم‬
‫خروجی های سپرتور و‪ ...‬ممکن است باعث انفجار مخزن نیز گردد‪.‬‬

‫دالیل کری آور‪:‬‬

‫‪ ‬ست نبودن تفکیک گر‬

‫‪ ‬عدم ‪ Clean up‬کامل چاه‬
‫‪ ‬پمپاژ نیتروژن و جریان داشتن سیال در تفکیک گر (برخی ناظران تاکید بر استفاده از تفکیک گر‬
‫در همه عملیات های حین تست چاه را دارند) که احتمال کری آور را به دلیل بچ های ناگهانی‬
‫نیتروژن به سپرتور افزایش می دهد‪.‬‬
‫‪ ‬افزایش ورود نفت به تفکیک گر‬
‫‪ ‬عدم پایدار بودن فشار سر چاه ( افزایش یا کاهش فشار سر چاه) و جریان داشتن سیال به داخل‬
‫تفکیک گر‪ .‬پس هنگامی جریان به تفکیک گر دایورت یا انحراف داده شود که فشار سرچاه پایدار‬
‫(تقریبا ثابت) شده باشد‪.‬‬

‫‪42‬‬
‫‪ ‬عدم بررسی سطح تفکیک گر بطور پیوسته‪ .‬پس می بایست سطح نفت توسط نفر بطور پیوسته‬
‫چک گردد تا در صورت تغییر در سطح نفت‪ ،‬با اطالع دادن به مهندس چاه آزمایی‪ ،‬اقدامات الزم‬
‫صورت گیرد‪ .‬ممکن است آرام آرام سطح نفت به دلیل تغییر در نوع گازها و تغییر بسیار اندک‬
‫فشار‪ ،‬افزایش یابد‪.‬‬
‫‪ ‬فشار کم تفکیک گر که اجازه داده می شود نفت افزایش سطح پیدا کند‪.‬‬
‫‪ ‬فومی بودن نفت که با افزایش فشار مخزن سعی در بهبود شرایط فومی می نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬تالطم (حالت موج گونه) در مخزن که تا حدودی به حساسیت کنترل ولو بستگی دارد‪.‬‬

‫با توجه به شرایط‪ ،‬با افزایش فشار سپریتور‪ ،‬کاهش دادن حساسیت کنترل ولو و کاهش دادن ریت‬
‫جریان می توان موضوع را حل کرد‪.‬‬

‫در برخی مواقع‪ ،‬وقتی کری آور بوجود می آید‪ ،‬جهت رفع مشکل در ابتدا خروجی گاز را می بندند تا‬
‫گاز تخلیه نشود و به نفت برای پایین تر رفتن سطح نفت فشار بیاورد‪ ،‬بعد خروجی نفت را باز می کنند‬
‫تا نفت بتواند از الین خروجی نفت خارج گردد‪ .‬میزان باز یا بسته کردن این ولو ها در حین عملیات و‬
‫با توجه به شرایط مشخص می گردد‪.‬‬

‫پدیده ‪ :Carry Down‬این پدیده هنگامی رخ می دهد که حجمی از گاز به دالیل مختلف و کاهش سطح‬
‫نفت در تفکیک گر‪ ،‬از الین خروجی نفت خارج گردد‪ .‬این موضوع باعث می گردد که گاز در محیط پراکنده‬
‫شود و باعث خطرات جان و مالی گردد‪.‬‬

‫دالیل کری دان‪:‬‬

‫‪ ‬ست نبودن تفکیک گر‬

‫‪ ‬ویسکوزیته زیاد نفت که اگر زیاد باشد‪ ،‬از هیتر استفاده می کنند‪.‬‬
‫‪ ‬کاهش ورودی نفت به تفکیک گر که با افزایش زمان ماند می توان مشکل را بهبود بخشید‪.‬‬
‫‪ ‬عدم پایدار بودن فشار سر چاه ( افزایش یا کاهش فشار سر چاه) و جریان داشتن سیال به داخل‬
‫تفکیک گر ( هنگامی جریان به تفکیک گر دایورت یا انحراف داده شود که فشار سرچاه پایدار‬
‫(تقریبا ثابت) شده باشد)‪.‬‬
‫‪ ‬عدم بررسی سطح تفکیک گر بطور پیوسته‪ .‬پس می بایست سطح نفت توسط نفر تعیین شده بطور‬
‫پیوسته چک گردد تا در صورت تغییر در سطح نفت‪ ،‬با اطالع دادن به مهندس چاه‪ ،‬اقدامات الزم‬

‫‪43‬‬
‫صورت گیرد‪ .‬ممکن است آرام آرام حجم گاز به دلیل تغییر در نوع گازها و تغییر بسیار اندک‬
‫فشار‪ ،‬افزایش یابد و سطح نفت را پایین ببرد‪.‬‬
‫‪ ‬پمپاژ نیتروژن و جریان داشتن سیال در تفکیک گر(برخی ناظران تاکید بر استفاده از تفکیک گر‬
‫در همه عملیات های حین تست چاه را دارند) که خطرناک می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬فشار زیاد سپریتور‬

‫در برخی مواقع‪ ،‬وقتی تفکیک گر دچار کری دان می گردد‪ ،‬جهت رفع مشکل در ابتدا خروجی نفت را‬
‫می بندند تا نفت و گاز تخلیه نشود و بعد خروجی گاز را باز می کنند تا گاز بتواند از الین خروجی گاز‬
‫خارج گردد و فشار به نفت جهت تخلیه نفت وارد نکند‪ .‬میزان باز یا بسته کردن این ولو ها در حین‬
‫عملیات و با توجه به شرایط مشخص می گردد‪ .‬البته ترتیب باز یا بسته کردن ولو ها به نظر مهندس‬
‫جاب و شرایط نیز بستگی دارد و در چاه های مختلف بدلیل خواص نفت یا گاز‪ ،‬فرق دارد‪.‬‬

‫وقتی ورودی سیال به تفکیک گر به دلیل کاهش فشار سرچاه‪ ،‬بسیار کاهش پیدا کند‪ ،‬در اغلب موارد تفکیک‬
‫گر را به اصطالح ‪ By Pass‬می کنیم‪ .‬این عملیات باعث می شود که جریان احتمالی سیال‪ ،‬وارد تفکیک گر‬
‫نگردد و به عبارتی تفکیک گر را دور بزند و سیال به مسیر تعیین شده برای آن‪ ،‬ادامه مسیر دهد‪ .‬نحوه بای‬
‫پس کردن بدین صورت است که در ابتدا مسیر بای پس مورد نظر (عموما بای پس نفت)‪ ،‬را مشخص می‬
‫کنیم‪ ،‬ولو مورد نظر را باز می کنیم و سپس ورودی به تفکیک گر را می بندیم‪ .‬اگر اول ولو ورودی به تفکیک‬
‫گر را ببندیم و ولو بای پس نیز باز باشد‪ ،‬باعث می گردد فشار در ولو ها محبوس بگردد و خطرناک است‪.‬‬

‫یکی از مهمترین پارامترهایی که از ولتستینگ بدست می آید‪ ،‬دبی (میزان تولید روزانه) سیاالت می باشد‪.‬‬
‫چندین روش برای انجام محاسبات وجود دارد که در ادامه یا فصل بعد توضیح داده می شود‪ .‬تعیین این‬
‫ریت ها‪ ،‬در تعیین میزان سود دهی چاه موثر می باشد‪.‬‬

‫‪44‬‬
 ‫اندازه گیری دبی گاز تولیدی‪:‬‬
‫یک از مهمترین پارامتر هایی که در ولتست و از طریق سپریتور بدست می آید‪ ،‬دبی گاز تولیدی روزانه می‬
‫باشد‪ .‬با داشتن یا بدست آوردن پارامتر های مختلف‪ ،‬دبی گاز تولیدی را محاسبه نمود‪ .‬دبی گاز با داشتن‬
‫چندین پارامتر مهم تعیین می شود و یکی از مهترین پارامترها‪ ،‬سایز اریفیس می باشد که انتخاب بهینه‬
‫اریفیس بحثی مهندسی می باشد‪.‬‬

‫پارامتر های موثر در تعیین دبی گاز تولیدی‪:‬‬

‫‪ ‬سایز اریفیس‬
‫‪ ‬فشار تفکیک گر‬
‫‪ ‬دمای تفکیک گر‬
‫‪ ‬وزن مخصوص گاز‬

‫‪45‬‬
 ‫‪ ‬قطر داخلی الین گاز تولیدی‬
‫‪ ‬اختالف فشار دو سر اریفیس پلیت (‪)Differential Pressure‬‬

‫اریفیس پلیت‪:‬‬

‫جهت اندازه گیری دبی گاز نیاز به اختالف فشار در دو قسمت خط لوله گاز داریم که این اختالف فشار با‬
‫استفاده از اریفیس پلیت ایجاد می گردد‪ .‬وقتی گاز وارد اریفیس پلیت شود‪ ،‬بدلیل قطر کمتر نسبت قطر‬
‫داخلی خط لوله‪ ،‬دچار کاهش فشار خواهد شد و به طبع آن سرعت گاز افزایش می یابد که با نصب سنسور‬
‫یا گیج اختالف فشار‪ ،‬می توانیم اختالف فشار را در دو سر اریفیس پلیت (قبل از اریفیس پلیت و بعد از آن)‬
‫محاسبه کنیم‪ .‬فشار طراحی اریفیس پلیت تخصصی‪ ،‬دقیق و حساس می باشد و ضعف در طراحی باعث‬
‫محاسبات اشتباه می گردد‪ .‬دلیل استفاده از اریفیس پلیت این می باشد که در فرمول محاسبه گاز‪ ،‬نیاز به‬
‫عدد اختالف فشار می باشد و م ا می بایست اختالف فشار را به گونه ای ایجاد کنیم که در ولتستینگ‪،‬‬
‫اریفیس پلیت در الین خروجی گاز قرار می دهیم و با اختالف فشار بوجود آمده و قرار دادن عدد مربوطه‬
‫دبی گاز را بدست آوریم‪.‬‬

‫‪ :)Gas Oil Ratio(GOR‬نسبت دبی گاز تولید شده به دبی نفت تولید شده را ‪ GOR‬می گویند که برای‬
‫محاسبه آن در ولتستینگ‪ ،‬ریت گاز تولید شده که از تفکیک گر سه فازی بدست آمده‪ ،‬را تقسیم بر ریت‬
‫دبی تولید نفت که از سرج تانک بدست آمده می نماییم‪ .‬واحد آن در مهندسی نفت ‪ SCF/STB‬می باشد که‬
‫بخاطر اندازه گیری نفت و گاز در شرایط استاندارد برابر ‪ 60 F‬و ‪ 14.73 psia‬می باشد‪ ،‬اما در ولتستینگ با‬
‫توجه به عدم وجود شرایط استاندارد‪ ،‬واحد ‪ GOR‬برابر ‪ ft3/bbl‬می باشد‪.‬‬
‫𝑬𝑻𝑨𝑹 𝒔𝒂𝑮‬
‫₌‪GOR‬‬
‫𝒆𝒕𝒂𝑹 𝒍𝒊𝑶‬

‫‪Barton recorder‬‬
‫در ولتستینگ‪ ،‬این دستگاه برای ثبت دیتاهای اختالف فشار‪ ،‬فشار و دما استفاده می گردد‪ .‬محل نصب آن‬
‫بر روی سپریتور و نزدیک ‪ Daniel orifice‬می باشد‪ .‬این دستگاه قبال بیشتر استفاده می شد و دلیل آن عدم‬
‫وجود سیستم دیتا اکوزیشن جهت ثبت دیتاها و استناد به آن ها بود‪ .‬البته اکنون نیز در برخی مواقع‬
‫کارفرماها‪ ،‬برای استناد به دیتاها و داشتن سند مبنی بر دیتای صحیح‪ ،‬تقاضای بارتون چارت(بارتون رکودر)‬
‫می نمایند‪ .‬هزینه کم‪ ،‬ثبت دقیق دیتاها و عملکرد مکانیکی ساده‪ ،‬باعث گردیده از این دستگاه در موارد‬
‫مختلف برای ثبت دیتاها در خارج از واحد ولتستینگ نیز استفاده گردد‪ .‬دارای سه قلم در رنگ های قرمز‬

‫‪46‬‬
‫(برای نشان دادن فشار)‪ ،‬آبی (اختالف فشار)‪ ،‬سبز (دما) می باشد‪ .‬این دستگاه دارای کاغذ با قطر ‪ 12‬اینچ‬
‫می باشد‪ .‬این کاغذ در انواع مختلف به منظور استفاده در چند ساعت تا یک هفته و رنج های فشاری و‬
‫دمایی مختلف وجود دارند که با مقیاس بندی(‪ )scale‬می توان مقادیر مختلف پارامترهای مذکور را مشاهده‬
‫نمود‪ .‬گاز از دو قسمت قبل از اریفیس (‪ )high pressure‬و بعد از اریفیس (‪ )low pressure‬توسط روغن هیدرولیک‬
‫به بیلوزهای بارتون فشار وارد می کند که بصورت اختالف فشار ثبت می گردد‪ .‬توجه گردد که گاز ناحیه‬
‫پرفشار و کم فشار‪ ،‬جهت زدایش ناخالصی ها و گرفتن رطوبت احتمالی وارد ‪( bottom gas scrubbers‬اسکرابر‬
‫گاز پایینی) می گردد و سپس وارد ‪( top gas scrubbers‬اسکرابر گاز باالیی) می گردد که در اسکرابر گاز باالیی‪،‬‬
‫گاز به روغن هدرولیک فشار وارد می کند و روغن به بیلوز فشار وارد می کند و اختالف فشار ایجاد شده‬
‫توسط بارتون رکوردر ثبت می گردد‪ .‬در برخی مواقع نحوه تعیین اختالف فشار بدین صورت است که‬
‫حسگر(سنسور) دارای دیافراگم هایی می باشد که با تحت فشار قرار گرفتن‪ ،‬کمی منحرف(خم) می شوند و‬
‫این انحراف ایجاد شده قابل ثبت می باشد‪.‬‬

‫‪47‬‬
 ‫شرینکیج‪:‬‬
‫همانطور که می دانیم نفت در شرایط مخزن در اعماق زمین بدلیل فشار و دمای باال‪ ،‬حاوی گاز حل شده در‬
‫خود می باشد که با کاهش فشار در سطح زمین‪ ،‬گاز از نفت جدا می شود‪ .‬درصد نهایی نفت در سطح زمین‬
‫در شرایط استاندارد (‪ 14.7 Psi‬و ‪ ،)60 F‬تحت عنوان شرینکیج تعریف می شود‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬مقدار بشکه‬
‫نفت وقتی گاز از آن جدا می شود‪ ،‬شرینکیج نامیده می شود‪.‬‬

‫شرینکیج فکتور‪:‬‬

‫مقدار بشکه نفت مخزن وقتی که گاز در سطح زمین از آن جدا می شود‪ ،‬شرینکیج فکتور نامیده می شود‪.‬‬

‫شرینکیج تستر‪:‬‬

‫اندازه گیری تغییرات حجم نفت تحت شرایط سپریتور و شرایط اتمسفر را اندازه گیری می کند و بر حسب‬
‫درصد بیان می شود‪ .‬اگر شرینکیج ‪ %5‬اندازه گیری شد‪ ،‬شرینکیج فکتور می شود 𝑅𝐻𝑆‪ 1−‬که برابر است با‬
‫(‪.)0.95‬‬

‫‪48‬‬
 ‫فصل پنجم‪ :‬سرج تانک و گیج تانک‬

‫‪( Surge Tank‬تانک خروشان‪ ،‬متالطم)‬

‫یکی از پارامترهایی که در عملیات ولتست بدست می آید‪ ،‬دبی تولید نفت می باشد که بر حسب بشکه در‬
‫روز اعالم می گردد‪ .‬دو راه برای بدست آوردن دبی نفت در ولتستینگ استفاده می شود‪ ،‬یکی استفاده از‬
‫سنسور و یکی استفاده از سرج تانک‪ .‬سرج تانک‪ ،‬مخزنی تحت فشار می باشد که توسط شرکت های مختلف‪،‬‬
‫در فشار های کاری مختلف ساخته می شود‪ .‬سرج تانک ممکن است دارای یک یا دو مخزن در داخل خود‬
‫باشد که اگر دو مخزن باشند‪ ،‬ازطریق باالی مخازن به هم ارتباط دارند‪ .‬سرج تانک ها در فشار های کاری از‬
‫‪ 50 psi‬تا ‪ 250 psi‬و یا حتی در موارد بسیار خاص فشار کاری باالتر ساخته می شوند‪.‬‬

‫کاربرد های سرج تانک‪:‬‬

‫‪ ‬جهت اندازه گیری دبی تولیدی نفت‬

‫‪ ‬ذخیره موقت نفت وقتی فشار پایین است‬
‫‪ ‬ذخیره موقت سیال وقتی سمپل زیادی از سیال مورد نیاز می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬کالیبره سنسور های فلومتر‬
‫‪ ‬استفاده به عنوان سپرتور ثانویه‬
‫‪Shrinkage Factor‬‬ ‫‪ ‬بدست آوردن‬
‫‪ ‬اندازه گیری دبی گاز‬

‫مشخصات سرج تانک ها‪:‬‬

‫‪ ‬دارای الین ورودی نفت که اغلب سه اینچ ‪ FIG 602‬می باشد و اگر سرج تانک دارای دو مخزن‬
‫باشد بطور جداگانده بوسیله پایپ به هر مخزن ارتباط دارد‪.‬‬
‫‪ FIG‬می باشد که دارای چک ولو نیز می‬ ‫‪602‬‬ ‫‪ ‬دارای الین خروجی گاز که سه اینچ یا چهار اینچ‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪49‬‬
 ‫‪ ‬دارای الین خروجی اضطراری سیال که اغلب چهار اینچ ‪ FIG 602‬می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬دارای کنترل ولو جهت استفاده در موارد مختلف مانند زمانی که نفت دارای فوم می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬دارای الین خروجی نفت که اغلب سه اینچ ‪ FIG 602‬باشد‪.‬‬
‫‪ ‬دارای الین تخلیه (‪ )Drain‬که اغلب سه اینچ ‪ FIG 602‬باشد و در پایین ترین قسمت مخزن قرار‬
‫دارد تا بطور کامل تخلیه سیال درون نفت انجام بپذیرد‪.‬‬
‫‪ ‬دارای پورت هایی جهت نصب سنسور و گیج باشد‪.‬‬
‫‪ ‬دارای سیستم دنیل اریفیس (‪ )Daniel Orifice‬جهت اندازه گیری ریت گاز‪ ،‬هنگام استفاده به عنوان‬
‫سپریتور ثانویه می باشد‪.‬‬

‫در صفحه بعد شماتیک یک نمونه سرج تانک آورده شده است‪ .‬همانطور که مشاهده می کنید جهت خروج‬
‫گاز با حجم بیشتر و ایمنی بهتر( باال نرفتن فشار سرج تانک)‪ ،‬الین گاز و الین خروج اضطراری سیال ‪ 4‬اینچ‬
‫می باشد‪.‬‬

‫قطر الین های خروجی ممکن است ‪ 2‬اینچ (مانند الین تخلیه) و یا چهار اینچ (مانند الین خروجی گاز و‬
‫خروج اضطراری سیال) باشد‪ ،‬اما ‪ wing union male‬همه آن ها‪ ،‬اغلب ‪ 3‬اینچ می باشد تا نیاز به کراس آور‬
‫جهت کشیدن ادامه پایپ ها نباشد‪ .‬البته در شکل زیر خروجی گاز و اضطراری سیال نیز چهار اینچ می باشد‬
‫که این نوع طراحی ها‪ ،‬بر اساس شرکت سازنده متفاوت می باشد‪.‬‬

‫نکته مهم در انتخاب سرج تانک‪ ،‬این است که هرگاه احتمال داشته باشد همراه نفت تولیدی فوم وجود‬
‫داشته باشد‪ ،‬حتما سرج تانکی انتخاب گردد که حداقل ظرفیت ‪ 100‬بشکه نفت را داشته باشد‪ ،‬زیرا ممکن‬
‫است بدلیل فوم همراه نفت‪ ،‬دچار ‪ Carry Over‬از الین خروجی گاز شویم که این خود ممکن است خطرات‬
‫جانی و زیست محیطی بسیاری در پی داشته باشد‪ .‬اگر به هر دلیل سرج تانک ‪ 100‬بشکه ای در دسترس‬
‫نبود‪ ،‬باید ریت گیری در کمترین زمان انجام شود که آن هم اوال ممکن است عدد صحیحی ندهد و ثانیا اگر‬
‫فوم غیر طبیعی در نفت وجود داشته باشد‪ ،‬پدیده کری آور اتفاق افتد‪.‬‬

‫‪50‬‬
 ‫نکاتی در مورد سرج تانک‪:‬‬

‫‪ ‬دارای آالرم های ‪ Low‬و ‪ High‬جهت اعالم هشدار‪ ،‬وقتی سطح سیال در سرج تانک خیلی پایین‬
‫(‪)Low‬می آید‪( ،‬مانند زمان تخلیه سرج تانک) توسط ترنسفر پمپ یا افزایش سطح (‪ ) High‬مانند‬
‫زمان ریت گیری‪.‬‬
‫‪ ‬دارای دو عدد رلیف ولو (‪ ،)Safety Relief Valve‬جهت مواقع اضطراری که فشار مخزن باالتر از‬
‫فشار کاری مخزن برود‪.‬‬
‫‪ ‬دارای اتوماتیک کنترل ولو‬
‫‪ ‬قابلیت استفاده در هنگام ‪ H2s‬داشتن سیال‬
‫‪ ‬دارای ‪( Sight Glass‬شیشه دید)‪ ،‬جهت دیدن موقعیت سیال‬
‫استفاده گردد‪.‬‬ ‫‪Flame Arrestor‬‬ ‫‪ ‬بهتر است انتهای خروجی گاز از‬
‫‪ ‬دارای ‪ ،Grounding Strap‬جهت جلوگیری از شوک های الکتریکی یا تخلیه الکتریکی‬

‫تخ لیه الکتریکی‪ :‬پدیده لحظه ای و ناگهانی عبور جریان الکتریکی است که میان دو جسم با اختالف پتانسیل‬
‫متفاوت رخ می دهد مانند زمانی که شانه به مو میزنیم و لحظه ای احساس جرقه برقی کوتاه مدت حس‬
‫می کنیم‪ .‬به همین خاطر جهت جلوگیری از این تخلیه های الکتریکی‪ ،‬از تسمه زمینی (‪)Grounding Strap‬‬
‫استفاده می گردد‪.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫نحوه ریت گیری‪:‬‬

‫ابتدا مسیر های مختلف را چک کرده و هر کدام از پرسنل باید در مورد وظیفه خود جهت بستن یا باز کردن‬
‫ولو ها توجیه شده باشد‪ .‬مسیر خروجی نفت سپرتور که ممکن است به سمت مخازن ذخیره نفت‪ ،‬خط بهره‬
‫برداری یا جهت سوزاندن به سمت برنر باشد‪ ،‬را به سمت سرج تانک منحرف کنیم‪ .‬برای این منظور‪ ،‬همزمان‬
‫ولو ورودی به سرج تانک باز شود و ولو خروجی سپرتور به سمت مسیر های قبلی بسته شود‪ .‬همزمان با‬
‫انجام این عمل‪ ،‬کورنومتر استارت زده شود تا زمان ریت گیری شروع شود‪ .‬با نظر کار فرما‪ ،‬مدت زمان مورد‬
‫نظر‪ ،‬جهت افزایش سطح نفت را اعمال می کنیم و همزمان سطح نفت را با استفاده از ‪ Sight Glass‬چک می‬
‫کنیم‪ .‬توجه شود نباید مخزن بیش از ‪ 75‬درصد ظرفیت خود پر شود‪ .‬اگر سرج تانک دارای دو مخزن باشد‬
‫و ‪ 75‬درصد مخزن اول پر شد‪ ،‬ولو مخزن دوم را باز می کنیم و ولو مخزن اول را می بندیم‪ .‬در پایان زمان‬
‫ریت گیری‪ ،‬جریان نفت خروجی سپرتور را به سمت مسیر برنر یا مخازن ذخیره نفت منحرف می کنیم که‬
‫این امر با بستن همزمان ورودی نفت به سرج تانک و باز کردن مسیر خروجی نفت سپرتور به سمت مخازن‬
‫یا برنر و توقف کورنومتر صورت می گیرد‪ .‬با توجه به شرایط نفت منتظر می ایستیم تا گاز یا فوم نفت از بین‬
‫برود و بعد عدد خط کش را می خوانیم و محاسبات را انجام می دهیم‪.‬‬

‫قبل از شروع ریت گیری می بایست یک سطح اولیه نفت (‪ ،) Initial Level‬داشته باشیم تا بتوانیم با دیدن‬
‫سطحی از نفت در شیشه های دید‪ ،‬موقعیت اولیه نفت را ببینیم و در واقع لحظه شروع صفر بشکه‪ ،‬همان‬
‫موقعیت کنونی نفت در سایت گلس می باشد و اندازه گیری را از این نقطه (سطح نفت در لحظه صفر در‬
‫سایت گلس)‪ ،‬تا موقعیت انتهایی نفت انجام می دهیم‪ .‬تعیین سطح اولیه بدون کرنومتر انجام می شود و‬
‫هنگامی پایان می یابد که نفت در سطح سایت گلس قابل دیدن باشد‪ .‬انحراف مسیر ها به همان روش که‬
‫برای ریت گیری توضیح داده شد‪ ،‬صورت می گیرد‪.‬‬

‫هر سرج تانک دارای یک عدد مشخص و اختصاصی خود می باشد که به آن عدد سرج تانک گویند‪ .‬واحد‬
‫آن سانتی متر تقسیم بر بشکه می باشد و مفهوم آن این است که هر بشکه از سرج تانک‪ ،‬چند سانتی متر‬
‫را پر می کند یا به عبارتی چند سانتی متر از سرج تانک‪ ،‬یک بشکه مایع را پر می کند‪ .‬بطور مثال عدد سرج‬
‫تانک اگر ‪ 10‬باشد‪ ،‬نشان دهنده این است که ‪ 10‬سانتی متر از سرج تانک مورد نظر‪ ،‬یک بشکه سیال را‬
‫درون خود جای می دهد‪ .‬این عدد توسط کارخانه با کالیبره کردن و انجام تست مشخص می شود‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫نحوه بدست آوردن عدد سرج تانک‪:‬‬

‫اگر به هر دلیل به عدد سرج تانک دسترسی نداشتیم‪ ،‬با استفاده از پمپ تراک‪ ،‬ابتدا ‪ Initial Rate‬میگیریم‪،‬‬
‫سپس پمپاژ مجدد توسط پمپ تراک‪ ،‬آغاز می گردد و برای سه مرحله مختلف‪ ،‬از پمپ تراک می خواهیم‬
‫بطور مثال‪ ،‬یک بار ‪ 3‬بشکه‪ ،‬بار دوم ‪ 5‬بشکه و بار سوم‪ 10 ،‬بشکه پمپ کند‪ .‬با پایان پمپ کردن در هر‬
‫مرحله‪ ،‬عدد خط کش را عالمت گذاری می کنیم‪ .‬توجه شود که این روش‪ ،‬ممکن است مقداری خطا داشته‬
‫باشد‪( .‬سیال استفاده شده آب یا دیزل باشد)‬

‫موقعیت اولیه (‪ 10 :)Initial Level‬سانتی متر درخط کش سرج تانک‬

‫مرحله اول‪ 3 :‬بشکه ‪ 40‬سانتی متر در مخزن سرج تانک (‪ 10‬سانتی متر از قبل بوده)‬

‫مرحله دوم‪ 5 :‬بشکه ‪ 90‬سانتی متر در مخزن سرج تانک (‪ 50‬سانتی متر از قبل بوده)‬

‫مرحله سوم‪ 10 :‬بشکه ‪ 190‬سانتی متر در مخزن سرج تانک (‪ 90‬سانتی متر از قبل بوده) عدد سرج تانک‬
‫معادل ‪ 10‬می باشد‪.‬‬

‫زیرا اگر بطور مثال‪ 30 ،‬سانتی متر از سرج تانک‪ ،‬گنجایش ‪ 3‬بشکه نفت را داشته باشد‪ 10 ،‬سانتی متر‪،‬‬
‫گنجایش یک بشکه را خواهد داشت‪ .‬یعنی یک بشکه از سرج تانک ‪ 10‬سانتی متر بر روی خط کش می‬
‫باشد‪.‬‬

‫نکته‪:‬‬

‫در این روش‪ ،‬مقداری اعداد ممکن است اختالف داشته باشند که ممکن است بخاطر ریت پمپاژ توسط پمپ‬
‫تراک‪ ،‬عدم کالیبراسیون صحیح دیتاهای پمپ تراک و‪ ...‬باشد که در اینصورت می بایست میانگین از دیتاها‬
‫گرفت و دیتاهایی که اختالف زیاد با سایر دیتاها دارد‪ ،‬حذف گردد‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫محاسبه دبی روزانه‪:‬‬

‫اکنون که عدد سرج تانک را داریم‪ ،‬می توانیم محاسبات را انجام دهیم‪ .‬با فرض عدد ‪ 10‬برای سرج تانک‬
‫و ‪ ،Initial Level‬معادل ‪ 5‬سانتی متر و گرفتن ریت به مدت ‪ 15‬دقیقه و رسیدن خط کش به عدد ‪،115‬‬
‫محاسبات را انجام می دهیم‪ .‬توجه شود باید اجازه دهیم در صورت وجود فوم و گاز احتمالی‪ ،‬شرایط کامال‬
‫پایدار شود و بعد تغییرات سطح در سرج تانک را اندازه بگیریم‪ .‬در فرمول زیر مدت زمان ریت گیری بر‬
‫حسب دقیقه و عدد خوانده شده از سایت گلس بر حسب سانتی متر و عدد سرج تانک بر حسب سانتی متر‬
‫بر بشکه می باشد‪.‬‬

‫روش اول‪:‬‬

‫‪ 115-5₌ 110‬بدست آوردن عدد مقدار نفت موجود در سرج تانک برحسب سانتی متر‬

‫‪ 110÷10 ₌ 11‬بدست آوردن مقدار نفت موجود در سرج تانک بر حسب بشکه‬

‫بدست آوردن مقدار نفت موجود در سرج تانک بر حسب ‪11× 1440 = 15840 ÷ 15 = 1056‬‬
‫بشکه در یک روز‬
‫‪54‬‬
‫‪15‬‬ ‫دلیل قرار دادن ‪ ،1440‬این است که یک شبانه روز معادل ‪1440‬دقیقه می باشد و چون ریت گیری برای‬
‫دقیقه انجام گرفت‪ ،‬عدد ‪ 15‬را نیز در محاسبات دخالت می دهیم‪.‬‬

‫روش دوم‪:‬‬

‫‪ 115-5₌ 110‬بدست آوردن عدد مقدار نفت موجود در سرج تانک برحسب سانتی متر‬
‫‪ 110÷10 ₌ 11‬بدست آوردن مقدار نفت موجود در سرج تانک بر حسب بشکه‬
‫‪ 11×4₌ 44‬بدست آوردن مقدار نفت موجود در سرج تانک بر حسب بشکه در یک ساعت(‪4‬‬

‫تا‪15‬دقیقه معادل یک ساعت)‬

‫‪ 44×24₌ 1056‬بدست آوردن مقدار نفت موجود در سرج تانک بر حسب بشکه در یک روز‬
‫استفاده از روش دوم هنگام رند بودن مدت زمان ریت گیری‪ ،‬مفید می باشد‪.‬‬

‫گیج تانک(‪:)Gauge Tank‬‬

‫یکی از تجهیزات عملیات چاه آزمایی‪ ،‬گیج تانک( تانک اتمسفر) می باشد که دارای فشار کاری ‪ 1atm‬می‬
‫باشد‪ .‬پس توانایی تحمل فشار سیاالت را ندارد‪ .‬مهمترین کاربرد گیج تانک‪ ،‬اندازه گیری دبی تولید روزانه‬
‫آب می باشد‪ .‬نحوه اندازه گیری ریت آب در گیج تانک‪ ،‬همانند اندازه گیری ریت نفت در سرج تانک می‬
‫باشد‪ .‬اما به این نکته توجه گردد که در برخی گیج تانک ها‪ ،‬عدد گیج تانک با توجه به افقی بودن مخزن‪،‬‬
‫بر حسب ‪ bbl/cm‬در ‪ name plate‬آورده شده است و محاسبات بصورت مقداری تفاوت داشته باشد‪ .‬بطور مثال‪،‬‬
‫اگر بعد از ریت گیری‪ ،‬عدد ‪ 30‬سانتی متر افزایش سطح آب یا نفت داشتیم و ریت گیری در ‪ 20‬دقیقه انجام‬
‫شد و عدد گیج تانک ‪ 0.7bbl/cm‬بود‪ ،‬محاسبات به صورت زیر انجام می گردد‪:‬‬

‫کاربرد های گیج تانک‪:‬‬

‫‪ ‬جهت اندازه گیری دبی آب‬

‫‪55‬‬
‫‪ ‬اندازه گیری دبی تولید نفت وقتی فشار نفت بسیار پایین و نفت دارای گاز اندک و عاری از ‪ H2s‬می‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ ‬در چاه های کم فشار نفتی که نفت دارای فوم زیاد است‪ ،‬نیز استفاده می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬ذخیره آب وقتی سمپل زیادی از آب مورد نیاز می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬کالیبره سنسور های فلومتر‬
‫‪Shrinkage Factor‬‬ ‫‪ ‬بدست آوردن‬

‫در صفحه بعد فلم ارستور گیج تانک را مشاهده می کنید‬

‫ویژگی های گیج تانک‪:‬‬

‫‪ ‬دارای دو مخزن جداگانه و ظرفیت ‪ 50‬تا ‪ 200‬بشکه می باشد‪.‬‬

‫‪ ‬دارای ‪ Sight Glass‬جهت اندازه گیری دبی آب می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬دارای ‪ Flame Arrestor‬می باشد تا از خطر انفجار جلوگیری شود‪.‬‬
‫‪ ‬دارای ورودی نفت ‪ 3” FIG 602‬یا ‪ 2” FIG 602‬که در صورت وجود دو مخزن بوسیله یک سه راهه از‬
‫قبل طراحی شده در گیج تانک به هریک از دو مخزن ارتباط پیدا می کنند‪.‬‬
‫‪ ‬دارای خروجی ‪ 3” FIG 602‬جهت تخلیه سیال بوسیله ترنسفر پمپ‬
‫‪ ‬دارای ولو های پروانه ای(‪) Butter Fly Valve‬‬

‫ممکن است ورودی یا خروجی های سرج تانک یا گیج تانک ‪ Fig 206‬نیز باشد‪ .‬همچنین استفاده از دو مخزن‬
‫در برخی سرج تانک ها یا گیج تانک ها بدین دلیل می باشد که دو مخزن همزمان فعال در دسترس باشد‪.‬‬
‫یعنی با پر شدن مخزن اول‪ ،‬ریت گیری با مخزن دوم نیز انجام گردد‪ .‬قبال در سرج تانک ها‪ ،‬بدلیل عدم‬
‫‪56‬‬
‫وجود کنترل ولو‪ ،‬نفت از پایین وارد مخزن می شد که می تواند دلیل آن کم کردن تالطم نفت ورودی به‬
‫سرج تانک جهت ری ت گیری مناسب باشد‪ .‬اکنون در اغلب سرج تانک ها‪ ،‬نفت از باال‪ ،‬وارد مخزن می گردد‬
‫و با برخورد نفت از ارتفاع بیشتر به داخل مخزن‪ ،‬گازهای سنگین که در تفکیک گر از نفت جدا نشده اند‪،‬‬
‫در این مرحله جدا گردند و محاسبه ریت نفت بهتری داشته باشیم‪ .‬همچنین وارد شدن نفت از پایین مخزن‪،‬‬
‫با گذشت زمان در طی ریت گیری‪ ،‬باعث می گردد افزایش سطح نفت وارد شده در ابتدای ریت گیری‪،‬‬
‫فشاری به ورودی نفت مخزن وارد کند و اجازه ندهد که نفت از پایین به راحتی وارد سرج تانک گردد و در‬
‫ریت نفت بدست آمده اخالل ایجاد گردد‪.‬‬

‫توجه گردد که هنگام ریت گیری ه ر چند دقیقه یک بار افزایش سطح در سرج تانک چک گردد تا از‬
‫حدود ‪ 75‬درصد حجم مخزن عبور نکند‪ .‬همچنین با توجه به انجام چندین آزمایش مختلف دیگر هنگام‬
‫ریت گیری‪ ،‬ممکن است تایم ریت گیری فراموش گردد و باعث گردد حجم مخزن سرج تانک پر گردد‬
‫و باعث خطرات احتمالی گردد‪.‬‬

‫‪57‬‬
 ‫فصل ششم‪ :‬آزمایشگاه سطحی‬

‫آزمایشگاه سطحی(‪:(Surface Laboratory‬‬

‫در حین عملیات آزمایش چاه‪ ،‬وقتی نفت‪ ،‬گاز و‪ ...‬تولید می شوند نیاز است آزمایش هایی با اهداف خاص بر‬
‫روی سیاالت تولیدی از چاه انجام شود‪ .‬این آزمایشات‪ ،‬تاثیر زیادی در بررسی شرایط فعلی چاه‪ ،‬پیش بینی‬
‫آینده چاه‪ ،‬و اندازه گیری پارامترهای مختلف مهندسی نفت دارد‪.‬‬

‫انواع آزمایشات در واحد ولتست‪:‬‬

‫‪:)Basic Sediment & Water( BS&W ‬‬

‫وقتی شروع به تولید از چاه می کنیم‪ ،‬در ابتدا‪ ،‬انواع سیاالت و ناخالصی های مختلف از چاه تولید می شود‪.‬‬
‫جهت بررسی اینکه چه درصدی از سیاالت و ناخالصی ها)یا جامدات) در حال تولید هستند‪ ،‬باید آزمایش‬
‫‪ BS&W‬انجام شود‪ .‬از دستگاه تفکیک گر مرزی (سانتریفوژ)‪ ،‬جهت انجام این آزمایش استفاده می گردد‪.‬‬

‫سانتریفیوژ دستگاهی است برای جدا کردن مواد مخلوط (معموالً مایعات) جهت دسترسی به اجزاء تشکیل‬
‫دهنده آن در آزمایشگاه‪ .‬در دستگاه سانتریفیوژ نمونه های عمدتاً مایع درون گلس یا تیوب ‪ 100‬میلی لیتری‬
‫قرار می گیرند‪ .‬موتوری درون دستگاه تعبیه شده شروع به گرداندن دورانی شفت می کند که این محفظه‬
‫ها به آ ن وصل می باشند‪ .‬در اثر چرخش سریع این محفظه ها که روتور نام دارند‪ ،‬نیروی گریز از مرکز به‬
‫وجود می آید و این نیرو باعث می شود تا ذرات سنگین تر اجزاء مخلوط به سمت انتهای محفظه حرکت‬
‫کنند و به همین ترتیب با الیه های مجزا روی هم تشکیل می شوند‪ .‬سانتریفیوژ ها با دو مولفه معرفی می‬
‫شوند یکی سرعت گردش با واحد دور بر دقیقه )‪ (RPM‬و دیگری نیروی گرانشی دورانی)‪ (RCF‬است که‬
‫‪ RCF‬مهم تر است‪ RCF .‬ارتباط مستقیمی با سرعت و شعاع چرخش دارد‪ .‬هر چه شعاع محور دورانی در‬
‫سانتریفیوژ بزرگتر باشد‪ ،‬جداسازی بهتر و در زمان کمتر انجام میشود‪ .‬بنابراین برای خرید دستگاه سانتریفیوژ‬
‫یکی از مواردی که باید مورد توجه قرار بگیرد‪ ،‬نیروی ‪ RCF‬میباشد‪ .‬چرا که سانتریفیوژها با سرعت چرخشی‬
‫برابر میتوانند شعاع دورانی و نیروی جداسازی متفاوتی داشته باشند و این امر میتواند کابرد آنها را متمایز‬
‫گرداند‪ .‬نیروی گریز از مرکز با شعاع دستگاه و همچنین نیروی وارد آمده به آن رابطه مستقیم دارد‪ .‬مبنای‬

‫‪58‬‬
‫کار یک دستگاه سانتریفیوژ بر اساس نیروی سانتریفیوژ نسبی )‪ (RCF‬سنجیده می شود‪ .‬اگر ‪ ۲‬دستگاه‬
‫مختلف با ‪ ۲‬شعاع متفاوت داشته باشیم؛ و بخواهیم با نیروی سانتریفیوژ نسبتی مساوی از آنها استفاده کنیم؛‬
‫در دستگاهی که شعاع آن کوچکتر است باید نیروی بیشتری به کار برد‪ .‬به عبارتی باید تعداد دوران آن‬
‫بیشتر باشد تا همان عملکردی را شاهد باشیم که در سانتریفیوژ با شعاع بزرگتر و تعداد دوران کمتر شاهد‬
‫هستیم‪.‬‬

‫نیروی گریز از مرکز‪:‬‬

‫هر گاه یک جسم شروع به چرخش با سرعتی مشخص حول یک مرکز با محور دوران کند‪ ،‬نیروی در جسم‬
‫متحرک و درجهت عمود بر مسیر دوران و به سمت خارج از مرکز بوجود می آید که به نیروی گریز از مرکز‬
‫معروف است‪ .‬این نیرو در سانتریفیوژ‪ ،‬باعث ته نشینی سیاالت سنگین در کف گلس می گردد‪.‬‬

‫اجزای دستگاه سانتریفیوژ‪:‬‬

‫روتور‪ :‬گلس های حاوی نمونه درون آن قرار گرفته و با سرعت تنظیم شده‪ ،‬توسط موتور می چرخد‪.‬‬

‫شافت‪ :‬انتقال نیرو از موتور به روتور را برعهده دارد‪.‬‬

‫موتور‪ :‬با سیستم برق‪ ،‬کمک به چرخاندن روتور را برعهده دارد‪.‬‬

‫زمان سنج‪ ،‬سرعت سنج‪ ،‬نشان دهنده درجه حرارت و کلید باز و بست سانتریفیوژ‪ ،‬کلید خاموش و روشن‬
‫نیز از دیگر اجزا سانتریفیوژ می باشند‪.‬‬

‫نحوه کار با دستگاه سانتریفیوژ‪:‬‬

‫ابتدا اگر نمونه حاوی فوم بود‪ ،‬اجازه می دهیم فوم نمونه به کمترین مقدار برسد‪ .‬سپس نمونه را در یکی از‬
‫گلس های مورد نظر میریزیم‪ .‬دلیل ‪ 100‬میلی لیتر بودن گلس ها‪ ،‬این است که ‪ BS & W‬را بر حسب درصد‬
‫بیان می کنیم‪ .‬درب سانتریفیوژ‪ ،‬را باز می کنیم و نمونه را درون دستگاه قرار داده‪ ،‬همچنین جهت حفظ‬
‫تعادل رو به روی نمونه قرار داده شده‪ ،‬گلس دیگری حاوی نفت یا دیزل‪ ،‬قرار می دهیم‪ .‬در ادامه اگر نیاز به‬
‫روشن کردن هیتر بود‪ ،‬هیتر را روشن می کنیم و حداکثر سه قطره دی امولسی فایر به نمونه اضاف می‬
‫کنیم‪ .‬درب دستگاه را می بندیم‪ .‬از باالنس بودن دستگاه اطمینان پیدا می کنیم‪ ،‬سپس با توجه به مشخصات‬
‫دستگاه و توانایی چرخاندن با توجه به شرایط‪ ،‬سرعت بین ‪ 1500‬تا ‪ 2500‬دور در دقیقه و به مدت ‪ 10‬یا‬
‫‪15‬دقیقه‪ ،‬دکمه استارت دستگاه جهت تفکیک سیاالت را فشار می دهیم‪ .‬بعد از توقف کامل دستگاه و مکث‬
‫‪59‬‬
‫چند دقیقه ای‪ ،‬دکمه باز کردن دستگاه را زده و نمونه را بیرون می آوریم‪ .‬پس از بیرون آوردن نمونه‪ ،‬با‬
‫توجه به اعداد می توان درصد هر یک از سیاالت که اکنون از یک دیگر جدا شده اند‪ ،‬را خواند و یادداشت‬
‫کرد‪ .‬توجه شود پس از اتمام کار‪ ،‬با مشورت نفر ارشد‪ ،‬جهت نگه داری یا دور ریختن نمونه مورد آزمایش و‬
‫شستن ظرف نمونه قرار گرفته‪ ،‬اقدام گردد‪.‬‬

‫روش دیگر سمپل گیری این است که بشر مدرج (دارای عدد) را به سمپل پوینت برده و به اندازه ‪ 100‬میلی‬
‫متر سمپل اخذ نمود‪ .‬می بایست اجازه داد تا فوم به کمترین مقدار برسد و دوباره به ظرف نمونه‪ ،‬سیال‬
‫اضافه نمود تا به عدد صد میلی متر برسد‪ .‬مشکل این روش این است که وقتی چاه هنوز بطور کامل تمیز‬
‫نشده باشد‪ ،‬در هر لحظه ممکن است سیاالت خروجی از چاه تغییر کنند و نتوان به اطالعات بدست آمده‬
‫اعتماد کرد‪ .‬بطور مثال بعد جاب اسیدکاری‪ ،‬سیاالتی مانند اسید‪ ،‬آب و دیزل و یا نفت از چاه خارج شوند‬
‫که درصد آن ها در زمان های مختلف فرق دارد‪ .‬در روش اول ممکن است سیاالت سنگین و یا ناخالصی ها‬
‫به ته ظرف سمپل گیری رفته و وقتی نمونه را در گلس میریزیم‪ ،‬درصد کمتری وارد گلس گردد که پس از‬
‫جداسازی درصد کمتری نسبت به مقداری واقعی باشد‪.‬‬

‫‪BS & W: 5%‬‬ ‫اگر ‪ 5‬میلی لیتر از گلس را آب فرا گرفته بود و بقیه آن نفت بود‪،‬‬

‫بود‪BS 7% ،‬‬ ‫اگر آب ‪ 4‬میلی لیتر و ناخالصی ها (‪ 3 )SEDIMENT‬میلی لیتر و بقیه ظرف نمونه گیری نفت‬
‫‪& W:‬‬

‫درصد ‪ BS & W‬می شود آب و ناخاصی ها‪...‬دیزل (گازوئیل)‪ ،‬نفت و سیاالت تکمیل چاه جز ‪ BS & W‬نمی‬
‫باشند‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫‪TEMP‬‬ ‫‪TIMER‬‬ ‫‪VOLTAGE‬‬
‫‪RPM‬‬ ‫‪CAPACITY‬‬ ‫‪POWER‬‬ ‫‪WEIGHT‬‬
‫‪RENGE‬‬ ‫‪RANGE‬‬ ‫‪RANGE‬‬

‫‪20C-‬‬ ‫‪10SEC-‬‬ ‫‪230V-‬‬

‫‪3800RPM‬‬ ‫‪4SAMPLES‬‬ ‫‪950W‬‬ ‫‪72KG‬‬
‫‪80C‬‬ ‫‪1HOUR‬‬ ‫‪50HZ‬‬

‫مدت زمان‬ ‫رنج‬

‫وزن‬ ‫ظرفیت‬ ‫سرعت در‬
‫توان‬ ‫رنج ولتاژ‬ ‫چرخاندن‬ ‫دمای‬
‫دستگاه‬ ‫تعداد نمونه‬ ‫دقیقه‬
‫نمونه‬ ‫تنظیمی‬

‫در باال مشخصات یک نمونه سانتریفیوژ آورده شده است‪.‬‬

‫چند نکته جهت کار با سانتریفیوژ‪:‬‬

‫‪ ‬روشن نشدن سانتریفیوژ یا اعمال نشدن حرارت‪ ،‬ممکن است به دلیل خرابی فیوز های سانتریفیوژ‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ ‬برای تفکیک بهتر‪ ،‬از حدود ‪ 3‬قطره دی مولسی فایراستفاده می کنیم‪ .‬دی مولسی فایر با خواصی‬
‫که دارد از ترکیب شدن سایر سیاالت مانند آب یا دیزل با نفت جلوگیری می کند و باعث جدا‬
‫شدن آب و نفت و سایر سیاالت از یکدیگر می گردد ‪ .‬نکته مهم که باید توجه داشت این است که‬
‫امو لسی فایر باعث می شود از جدا شدن آب و سایر سیاالت از نفت جلوگیری شود‪ .‬پس استفاده‬
‫از امولسی فایر بجای دی مولسی فایر عالوه بر اینکه از جدا سازی جلوگیری می کند‪ ،‬باعث مخلوط‬
‫شدن آب و نفت می شود‪ .‬پس‪ ،‬با افزودن امولسی فایر به دو مایع که در حالت عادی غیر قابل‬
‫اختالط هستند‪ ،‬کشش سطحی بین دو فاز کاسته میشود و از دو فازی شدن جلوگیری میشود‪.‬‬
‫بنابراین دو مایع قادر خواهند بود که یک امولسیون تشکیل بدهند‪ .‬بخاطر همین است که تاکید‬
‫می گردد از دی مولسی فایر استفاده گردد نه امولسی فایر‪ .‬توجه گردد در برخی مواقع از تولوئن‬
‫نیز جهت تفکیک بهتر استفاده می شود‪.‬‬
‫‪ ‬اگر ترکیبات سنگین در سیال مورد نظر وجود داشته باشد‪ ،‬می بایست هیتر را روشن کرد تا‬
‫جداسازی بهتر انجام شود‪ .‬با استفاده از هیتر در دمای حدود ‪ 75‬درجه سانتری گراد به مدت‪15‬‬
‫دقیقه و با دور سانتریفوژ حدود ‪ 1800‬و استفاده از دی مولسی فایر می توان تفکیکی مرزی با دقت‬
‫قابل قبول داشت‪.‬‬
‫‪ ‬دستگاه روی سطحی مسطح و محکم قرار داده شود‪.‬‬

‫‪61‬‬
‫‪ ‬در هنگام استفاده از دستگاه مراقب باالنس بودن دستگاه باشید‪ .‬باالنس کردن دستگاه طول عمر‬
‫آن را افزایش می دهد‪ .‬از پیچ های تنظیم سرعت و زمان دوران به دقت استفاده کنید و این عمل‬
‫را به آهستگی انجام دهید‪.‬‬
‫‪ ‬اگر هنگام کار با دستگاه از آن صداهای غیرعادی شنیدید‪ ،‬دستگاه را خاموش کنید و به نفر ارشد‬
‫اطالع دهید‪.‬‬
‫‪ ‬پس از هر بار استفاده از دستگاه‪ ،‬آن را کامال تمیز کنید‪.‬‬
‫‪ ‬الزم است ذغال‪ ،‬برس ها و دیگر قسمت های دستگاه هر ‪ ۳‬ماه یک مرتبه سرویس شود و در صورت‬
‫نیاز تعویض گردد‪.‬‬
‫‪ ‬هرگز از یک دستگاه در حالتی که درب آن باز است استفاده نکنید‪ .‬ضمن اینکه پس از اتمام‬
‫سانتریفیوژ تا ‪ ۲‬الی ‪ ۳‬دقیقه درب آن را باز نکنید‪.‬‬
‫‪ ‬یک نفر در کنار دستگاه بایستد تا در موارد اضطراری دستگاه را خاموش کند‪.‬‬

‫روش صحیح سمپل گیری‪:‬‬

‫محل نمونه گیری (‪ )Sample Point‬می بایست در مرکز دیتا هدر باشد تا انواع سیاالت خروجی را بتوان همزمان‬
‫در ظرف نمونه گیری بوسیله شیلنگ (هوز) انتقال داد‪ .‬اگر محل نمونه گیری در پایین دیتا هدر باشد‪ ،‬ممکن‬
‫است سیاالت سنگین تر یا جامدات بیشتری وارد نمونه شود و یا اگر در باالی دیتا هدر قرار داشته باشد‪،‬‬
‫سیاالت سبک تر وارد ظرف شود و درصد دقیقی از سیاالت خروجی از چاه نداشته باشیم‪ .‬همچنین در‬
‫تفکیک گر سه فازی یا چوک منیفولد محل هایی جهت اخذ سمپل از سیال خروجی از چاه طراحی شده‬
‫است‪ .‬هنگام سمپل گیری می بایست دو نفر حضور داشته باشند‪ ،‬یکی برای باز کردن سمپل پوینت و یکی‬
‫جهت گرفتن سمپل (نمونه) مورد نظر‪ ،‬همچنین وجود دو نفر به این دلیل الزم است که اگر فرد نمونه گیر‬
‫دچار گاز گرفتگی شد یا سیال که ممکن است حالت اسیدی داشته باشد به دست و صورتش برخورد کرد‪،‬‬
‫در کمترین فرصت اقدامات الزم صورت گیرد‪ .‬فرد نمونه گیرنده می بایست دارای ‪( Detector‬آشکار کننده)‬
‫گاز ‪ H2S‬باشد تا در صورت وجود این گاز سمی‪ ،‬متوجه این موضوع شود‪ .‬همچنین پیشنهاد می گردد که‬
‫‪( Mask Up‬پوشیدن ماسک اکسیژن) حتما انجام شود‪ .‬سپس فرد نمونه گیرنده در خالف جهت باد ایستاده و‬
‫فرد دیگر سمپل پوینت را آرام آرام باز می کند تا گاز مورد نظر که در ابتدای باز کردن سمپل پوینت ممکن‬
‫است وجود داشته باشد‪ ،‬تخلیه شود و سیال بصورت یکنواخت تر مشاهده گردد‪ .‬سپس فرد سمپل گیرنده‬
‫سیال را از طریق هوز گرفته و بعد از اتمام نمونه گیری حتما سمپل پوینت بسته شود و حتما این موضوع‬
‫چک شود‪ .‬سیال به هم زده شود تا فوم یا گاز همراه آن تخلیه شود‪ .‬بهتر است ظرف نمونه گیری ‪ 100‬سی‬

‫‪62‬‬
‫سی باشد تا دیتای دقیق تر داشته باشیم‪ .‬اما با توجه به اینکه ممکن است سیال فوم داشته باشد یا نتوانیم‬
‫اعداد را به طور صحیح بخوانیم‪ ،‬بعد از بین رفتن فوم مقداری به هم زده شود تا بتوانیم سیاالت مختلف به‬
‫مقدار ‪ 100‬سی سی را وارد گلس سانتیریفیوژ کنیم‪ .‬ظرف نمونه گیری می بایست بسیار تمیز و عاری از هر‬
‫گونه آب یا دیزل حتی به مقدار بسیار کم باشد‪ .‬بدین منظور توصیه می گردد ظرف نمونه گیری از قبل به‬
‫نفت آغشته شود ( فالش کردن) و دور ریخته شود تا آب یا سیاالت دیگر دور ریخته شوند‪.‬‬

‫اگر به هر دلیل پس از جداسازی بوسیله سانتریفیوژ‪ ،‬گلس حاوی نمونه کمتر از صد سی سی را نشان داد‪،‬‬
‫اگر وقت است نمونه گیری را مجددا انجام دهیم و در غیر اینصورت باید محاسباتی را انجام دهیم تا دیتای‬
‫درستی ارائه دهیم‪.‬‬

‫بطور مثال اگر ظرف نمونه گیری ‪ 90‬سی سی را نشان دهد و از این ‪ 90‬سی سی‪ 70 ،‬سی سی نفت وجود‬
‫داشته باشد و ‪ 15‬سی سی آب و ‪ 5‬سی سی سدیمنت داشته باشیم‪ ،‬برای تعیین درصد این سیاالت به‬
‫صورت زیر عمل می کنیم‪.‬‬

‫می گوییم اگر ‪ 90‬سی سی برابر ‪ 100‬درصد می باشد‪ 70 ،‬سی سی نفت چند درصد نفت می باشد؟‬

‫‪100‬درصد‬ ‫‪ 90‬سی سی‬

‫چند در صد نفت؟‬ ‫‪ 70‬سی سی نفت‬

‫‪100×70‬‬
‫= درصد نفت‬ ‫‪= 77.8%‬‬
‫‪90‬‬

‫‪100‬درصد‬ ‫‪ 90‬سی سی‬

‫چند در صد آب؟‬ ‫‪ 15‬سی سی آب‬

‫‪100×15‬‬
‫= درصد آب‬ ‫‪= 16.7%‬‬
‫‪90‬‬

‫‪ 100‬درصد‬ ‫‪ 90‬سی سی‬

‫چند در صد سدیمنت؟‬ ‫‪ 5‬سی سی سدیمنت‬

‫‪100×5‬‬
‫= درصد سدیمنت‬ ‫‪= 5.5%‬‬
‫‪90‬‬

‫‪63‬‬
‫توجه گردد که بعد از در آوردن سمپل از دستگاه سانتریفیوژ جهت تشخیص اینکه سمپل مورد نظر‪ ،‬شامل‬
‫چه ترکیباتی می باشد در برخی مواقع به تجربه های عملیاتی نیاز است‪ .‬برخی روش های تشخیص ترکیبات‬
‫نمونه مورد نظر‪:‬‬

‫تشخیص از رنگ‪ ،‬بو‪ ،‬غلظت‪ ،‬وزن‪ ،‬تاریخچه مشخصات سیال تولیدی از چاه یا منطقه‬

‫‪:)American Petroleum Institute( API‬‬

‫‪ API‬مخفف موسسه آمریکایی پترولیوم است که بزرگترین اتحادیه تجاری ایاالت متحده برای صنعت نفت‬
‫و گاز طبیعی می باشد‪ API .‬به تعیین استانداردهای تولید‪ ،‬پاالیش و توزیع فرآورده های نفتی کمک می‬
‫کند‪ .‬یکی از مهمترین استاندارد هایی که ‪ API‬تعیین کرده است‪ ،‬روشی است که برای اندازه گیری چگالی‬
‫نفت استفاده می شود‪ .‬به این استاندارد گرانش ‪ )API GRAVITY( API‬گفته می شود‪ .‬جهت بررسی کیفیت‬
‫نفت از لحاظ سبک یا سنگین بودن آزمایش ‪ API‬انجام می شود‪ .‬تقسیم بندی های مختلفی برای ‪ API‬و‬
‫که یکی از آن ها در زیر آورده شده است‪ .‬توجه گردد که هیچ تقسیم بندی دقیقی از ‪ API‬وجود ندارد و‬
‫دانشمندان مختلف تقسیم بندی هایی را بر اساس بررسی نفت های چاه های مختلف ارائه نموده اند‪.‬‬

‫‪( Light API > 31.1‬نفت سبک)‬

‫‪ ( Medium API Between 22.3 and 31.1‬نفت متوسط)‬

‫‪ ( Heavy API < 22.3‬نفت سنگین)‬

‫‪ ( Extra Heavy API < 10.0‬نفت خیلی سنگین)‬

‫‪-1-2-10‬راه های تعیین درجه ‪:API‬‬

‫چگالی‪:‬‬

‫چگالی یا دانسیته یا جرم حجمی یکی از مهمترین خواص سیاالت می باشد که با عالمت ‪ ρ‬نشان داده می‬
‫شود و برابر است با نسبت جرم به حجم ماده‪ .‬چگالی با واحد های مختلف نشان داده می شود‪kg/m3 .‬‬
‫(کیلوگرم تقسیم بر متر مکعب) در سیستم های معمولی و (پوند تقسیم بر فوت مکعب) ‪ lb/ft^3‬در سیستم‬
‫های مهندسی نظیر مهندسی نفت استفاده می شود‪ .‬چگالی آب حدود ‪ 1000 kg/m^3‬می باشد‪ .‬یعنی ‪1000‬‬

‫‪64‬‬
‫کیلو گرم آب یک متر مکعب حجم دارد‪ 454 .‬گرم یک پوند می باشد و یک متر مکعب ‪ 35.314‬فوت مکعب‬
‫می باشد که با محاسبات زیر مشاهده می گردد چگالی آب ‪ 62.4 lb/ft^3‬می باشد‪.‬‬

‫𝑚𝑎𝑟𝑔 ‪𝑘𝑔 1000‬‬ ‫𝑏𝑙 ‪1‬‬ ‫‪1 𝑚3‬‬ ‫𝑏𝑙‬

‫‪1000‬‬ ‫‪3‬‬
‫×‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫‪= 62.4 3‬‬
‫𝑚‬ ‫𝑔𝑘 ‪1‬‬ ‫‪454 𝑔𝑟𝑎𝑚 35.314 𝑓𝑡 3‬‬ ‫𝑡𝑓‬

‫در باال نحوه تبدیل چگالی آب از یک سیستم محاسباتی به سیستم محاسباتی دیگر آورده شده است‪ .‬بطور‬
‫مثال نفتی با چگالی ‪ 57 lb/ft^3‬بدین معنی می باشد که ‪ 57‬پوند از این نفت یک فوت مکعب حجم دارد‪.‬‬
‫‪ Lb/ft^3‬را بصورت مخفف ‪ pcf‬می نویسند‪ .‬در ولتستینگ وقتی می گوییم وزن سیال چند می باشد‪ ،‬در واقع‬
‫منظور این است که چگالی چند می باشد؟‬

‫‪ .1‬استفاده از فرمول‬
‫𝜌‬ ‫‪141.5‬‬
‫=‪2. ϒ‬‬ ‫=‪API‬‬ ‫‪− 131.5‬‬
‫𝑂‪𝜌 𝐻2‬‬ ‫‪ϒ‬‬

‫‪ :API‬درجه ‪ API‬و بدون واحد‬

‫‪ :ϒ‬وزن(چگالی) ویژه(مخصوص) مایع و بدون واحد‬
‫‪ : ρ‬چگالی(وزن) مایع مورد نظر با واحد ‪PCF‬‬
‫‪ :ρ H2O‬چگالی آب(‪)62.4 PCF‬‬

‫طبق فرمول باال مشاهده می شود که داشتن چگالی سیال‪ ،‬پارامتر اصلی برای بدست آوردن ‪ API‬می باشد‬
‫و رابطه عکس با ‪ API‬دارد‪ .‬همچنین (‪ ϒ)SG‬وزن( چگالی) ویژه یا چگالی نسبی مایع مورد نظر (در اینجا‬
‫نفت) و بدون واحد می باشد‪ ،ϒ .‬چگالی مایع مورد نظر نسبت به آب را نشان میدهد‪.‬‬

‫توجه شود که فرمول باال در دمای ‪ 60‬فارنهایت معتبر می باشد‪ ،‬پس می بایست دمای نمونه گرفته شده را‬
‫توسط دما سنج‪ ،‬اندازه گیری کرد و تغییر دما نسبت به ‪ 60‬فارنهایت را در فرمول اعمال کرد‪ .‬تاثیر دما در‬
‫‪ API‬به دلیل انبساط حرارتی مایعات هیدروکربنی نفت خام می باشد‪.‬‬

‫اگر دمای نشان داده شده توسط دماسنج باالی ‪ 60‬فارنهایت بود‪ ،‬با هر ‪ 10‬درجه افزایش دما نشان داده شده‬
‫توسط دما سنج نسبت به ‪ 60‬فارنهایت‪ ،‬یک واحد از ‪ API‬بدست آمده می بایست کم کرد‪ .‬بطور مثال اگر‬
‫دما ‪ 100‬فارنهایت باشد‪ 100 ،‬منهای ‪ 60‬می شود ‪ ،40‬پس ‪ 40‬درجه افزایش دما تقسیم بر ‪ 10‬درجه می شود‪،‬‬
‫‪ 4‬واحد‪ ،‬پس ‪ 4‬عدد از ‪ API‬بدست آمده کسر گردد‪.‬‬

‫‪65‬‬
‫اگر دما پایین ‪ 60‬فارنهایت بود‪ ،‬بابت هر ‪ 10‬درجه کاهش دما‪ ،‬یک واحد به ‪ API‬بدست آمده اضافه گردد‪.‬‬
‫بطور مثال اگر دما ‪ 40‬فارنهایت باشد‪ 60 ،‬منهای ‪ 40‬می شود ‪ ،20‬پس ‪ 20‬درجه کاهش دما تقسیم بر ‪10‬‬
‫درجه می شود‪ 2 ،‬واحد‪ ،‬پس ‪ 2‬عدد به ‪ API‬بدست آمده اضاف گردد‪.‬‬

‫با توجه به اینکه با محاسبه‪ ،‬مشخص می گردد ‪( API gravity‬یا همان ‪ )API‬آب‪ ،‬برابر ‪ 10‬می باشد‪،‬‬

‫دلیل اینکه با افزایش دما از ‪ API‬عدد کم می کنیم و با کاهش دما‪ ،‬به ‪ API‬عدد اضاف می کنیم این است‬
‫که فرمول ‪ API‬برای دمای ‪ 60‬معتبر می باشد و با افزایش دما‪ ،‬همیشه ‪ API‬افزایش می یابد و با کاهش دما‪،‬‬
‫همیشه ‪ API‬کاهش می یابد‪ .‬پس مثال وقتی ‪ API‬بدست آمده در دمای ‪ 60‬درجه ‪ 22‬بوده است‪ ،‬در دمای‬
‫‪ 40‬درجه مقداری کمتر از ‪ 22‬بوده است و در دمای ‪100‬درجه بیشتر از ‪ 22‬بوده است‪ ،‬که می بایست‬
‫تصحیحات الزم را انجام دهیم‪.‬‬

‫‪API‬‬ ‫وقتی می گوییم ‪ API‬چند است؟ منظورمان در دمای ‪ 60‬فارنهایت ‪ API‬چند است؟ وقتی می گوییم‬
‫نفت آزمایش شده ‪ 20‬می باشد‪ ،‬یعنی درجه ‪ API‬نفت‪ 20 ،‬می باشد‪.‬‬

‫نحوه بدست آوردن وزن (چگالی) ویژه مایع‪:‬‬

‫با استفاده از دستگاه ماد باالنس‪:‬‬

‫وزن سیال را بوسیله دستگاه ماد باالنس بدست می آوریم و در فرمول وزن مخصوص‪ ،‬قرار می دهیم‪ ،‬چگالی‬
‫ویژه بدست می آید‪ .‬برخی مادباالنسها عدد چگالی ویژه را نیز بر روی خط کش خود دارند و با استفاده‬
‫صحیح از دستگاه مادباالنس و خواندن عدد مورد نظر نیز‪ ،‬عدد چگالی ویژه بدست می آید‪.‬‬

‫استفاده از هیدرومتر‪:‬‬

‫هیدرومتر وسیله ای ساده جهت اندازه گیری چگالی ویژه یا وزن ویژه (مخصوص) مایعات می باشد‪ .‬این‬
‫وسیله شامل یک استوانه مدرج شناور است که انتهای پایینی آن‪ ،‬به شکل مخروط و سنگین و انتهای باالیی‬
‫آن به صورت لوله باریک است‪ .‬هنگامیکه هیدرومتر را در مایع قرار می دهیم‪ ،‬شکل عمودی به خود می‬
‫گیرد و در مایع فرو می رود‪ .‬میزان فرو رفتن آن‪ ،‬با چگالی متناسب است‪ .‬بعبارت دیگر‪ ،‬هیدرومتر وسیله‬
‫ای است که از آن برای اندازه گیری وزن مخصوص یا چگالی نسبی مایعات استفاده می شود که نسبت‬
‫چگالی مایع به چگالی آب است‪ .‬هیدرومتر از شیشه ساخته شده است و شامل یک ساقه استوانه ای و یک‬
‫حباب پر شده با جیوه یا گلوله سربی برای قائم نگه داشتن آن است‪ .‬مایعی که می خواهد آزمایش شود‪،‬‬

‫‪66‬‬
‫داخل یک محفظه (بشر) بلند ریخته می شود‪ .‬هیدرومتر را درون سیلندر مدرج قرار می دهیم‪ .‬محل سطحی‬
‫از مایع که با ساقه هیدرومتر بر خورد می کند‪ ،‬به عنوان چگالی ویژه خوانده می شود‪.‬‬

‫‪API‬‬ ‫استفاده وسایل اندازه گیری مستقیم‬

‫با استفاده از ‪ API Meter‬می توانیم به طور مستقیم درجه ‪ API‬را تعیین کنیم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬نمونه سیال نفت در بشر قرار داده شد و با استفاده از هیدرومتر‪ ،‬چگالی مخصوص ‪ 0.917‬بدست آمد‪.‬‬
‫همچنین دمای نمونه ‪ 50‬فارنهایت گزارش گردید‪ API .‬نمونه نفتی چند می باشد؟‬
‫‪141.5‬‬
‫=‪API‬‬ ‫‪− 131.5‬‬
‫‪ϒ‬‬
‫‪141.5‬‬
‫=‪(API‬در دمای ‪ 50‬فارنهایت)‬ ‫‪− 131.5 = 22.80‬‬
‫‪0.917‬‬

‫‪ API‬بدست آمده متعلق به دمای ‪ 50‬فارنهایت می باشد که می بایست بخاطر اختالف ‪ 50‬تا ‪ 60‬که ‪ 10‬عدد‬
‫می باشد و از طرفی‪ ،‬می دانیم بابت هر ده عدد کاهش دما‪ ،‬می بایست یک واحد به ‪ API‬اضاف کرد‪ ،‬پس‬
‫اکنون که اختالف ‪ 10‬می باشد‪ ،‬می بایست ‪ 1‬واحد به ‪ API‬اضاف گردد‪ .‬پس‪API= 23.80:‬‬

‫‪80‬‬ ‫مثال‪ :‬وزن نمونه سیال نفت ‪ 56‬بدست آمده است و دسترسی به هیدرومتر نداریم‪ .‬همچنین دمای نمونه‬
‫فارنهایت گزارش گردید‪ API .‬نمونه نفتی چند می باشد؟‬

‫با توجه به اینکه چگالی آب‪ 62.4 ،‬می باشد‪ ،‬برای بدست آوردن وزن مخصوص‪ ،‬چگالی نفت را تقسیم برچگالی‬
‫آب قرار می دهیم‪:‬‬
‫𝜌‬ ‫‪141.5‬‬
‫=‪ϒ‬‬ ‫=‪API‬‬ ‫‪− 131.5‬‬
‫𝑂‪𝜌 𝐻2‬‬ ‫‪ϒ‬‬
‫‪56‬‬ ‫‪141.5‬‬
‫=‪ϒ‬‬ ‫‪= 0.8975‬‬ ‫=‪API‬‬ ‫‪− 131.5 = 26.16‬‬
‫‪62.4‬‬ ‫‪0.8975‬‬

‫‪ API‬بدست آمده متعلق به دمای ‪ 80‬فارنهایت می باشد که می بایست بخاطر اختالف ‪ 80‬تا ‪ 60‬که ‪ 20‬عدد‬
‫می باشد و می دانیم بابت هر ده عدد افزایش باید یک واحد از ‪ API‬کم کرد‪ ،‬پس اکنون که اختالف ‪ 20‬می‬
‫باشد‪ ،‬می بایست ‪ 2‬واحد از ‪ API‬کسر گردد‪ .‬پس‪API= 24.16 :‬‬

‫مختلف(‪ 0.700‬تا ‪ 0.750‬و ‪ 0.750‬تا ‪ 0.800‬و ‪ 0.800‬تا ‪ 0.850‬و ‪ 0.850‬تا ‪ 0.900‬و ‪ 0.900‬تا‬ ‫هیدرومتر در رنج های‬
‫‪ 0.950‬و ‪ 0.950‬تا ‪ 1.000‬و ‪ 1.000‬تا ‪ 1.050‬و ‪ ...‬وجود دارد که تست هر کدام جهت امکان استفاده زمانبر می‬
‫‪67‬‬
‫باشد‪ .‬بنابراین می توان با استفاده از فرمول وزن ویژه نفت و داشتن وزن نفت که با ماد باالنس بدست آورده‬
‫ایم‪ ،‬وزن مخصوص نفت را بدست بیاوریم و بر اساس آن‪ ،‬با کمترین خطا‪ ،‬رنج هیدرومتر جهت آزمایش را‬
‫بدست بیاوریم‪ .‬بطور مثال اگر وزن سیال اندازه گیری شده توسط مادباالنس ‪ 57 pcf‬باشد و در فرمول وزن‬
‫ویژه قرار دهیم‪ ،‬وزن مخصوص مایع ‪ 0.913‬بدست می آید‪ ،‬پس برای تعیین میزان دقیق وزن مخصوص‪ ،‬رنج‬
‫هیدرومتر انتخابی می بایست بین ‪ 0.900‬تا ‪ 0.950‬باشد‪.‬‬

‫‪57‬‬
‫₌ وزن مخصوص‬ ‫‪₌ 0.913‬‬
‫‪62.4‬‬
‫با توجه به اینکه وزن (چگالی آب) حدود ‪ 62.4‬می باشد‪ ،‬وزن مخصوص آن یک می باشد و با گذاشتن عدد‬
‫یک در فرمول ‪ API‬و اعمال درجه حرارت آب با اندازه گیری دمای آن‪ ،‬می توان ‪ API‬آب را نیز بدست آورد‪.‬‬
‫دما سنج و هیدرومتر باید همزمان در سیال مربوطه قرار گیرند زیرا تغییرات دما باعث تغییر وزن مخصوص‬
‫می گردد و ایجاد فاصله زمانی طوالنی در قرار دادن هیدرومتر و دما سنج باعث ایجاد خطا در محاسبات می‬
‫گردد‪ .‬همچنین فرمول دیگری در محاسبه ‪ API‬وجود دارد که تصحیح درجه حرارت نیز در خود فرمول‬
‫اعمال شده است‪ .‬برخی نرم افزارهای ولتستینگ از این فرمول جهت محاسبه ‪ API‬استفاده می کنند که با‬
‫عدد ‪ API‬بدست آمده توسط فرمول صفحات قبل تفاوت دارد‪ .‬محاسبات زیر با فرض دما ‪ 90‬فارنهایت و‬
‫وزن مخصوص نفت برابر ‪ 0.8‬انجام شده است‪.‬‬
‫‪141.5‬‬
‫‪API₌𝑆𝐺₊(0.00069−0.0003725‬‬ ‫)‪×𝑆𝐺)×(𝑇−60‬‬
‫‪-131.5‬‬

‫‪141.5‬‬
‫‪API₌0.8 ₊(0.00069−0.0003725‬‬ ‫)‪×0.8)×(90−60‬‬
‫‪-131.5‬‬

‫‪141.5‬‬
‫‪API₌0.8₊(0.00069−0.000298‬‬ ‫)‪)×(30‬‬
‫‪-131.5‬‬

‫‪141.5‬‬
‫₌‪API‬‬ ‫‪-131.5‬‬
‫)‪0.8₊(0.000392 )×(30‬‬

‫‪141.5‬‬
‫₌‪API‬‬ ‫‪-131.5‬‬
‫)‪0.8₊(0.1176‬‬

‫‪141.5‬‬
‫‪API₌0.81176-131.5‬‬ ‫‪API₌ 42.81‬‬

‫وزن مخصوص گاز (‪:)Specific Gas Gravity‬‬

‫‪68‬‬
‫یکی از مهمترین پارامتر ها در ولتستینگ‪ ،‬وزن مخصوص گاز می باشد که پارامتری مهم در تعیین دبی‬
‫تولید گاز می باشد و در بسیاری از فرمول های مهندسی نفت استفاده می گردد‪ .‬جهت بدست آوردن این‬
‫پارامتر از دستگاه اندازه گیری کننده وزن مخصوص (‪ ،)Gas Gravity Meter‬استفاده میگردد‪ .‬یکی از این‬
‫دستگاه ها‪ ،‬برند ‪ ،Ranarex‬می باشد‪ .‬این دستگاه‪ ،‬بر اساس وزن مخصوص هوا که برابر یک می باشد‪ ،‬کار‬
‫می کند و انحراف از مقدار عدد یک‪ ،‬وزن گاز مورد نظر می باشد‪.‬‬

‫چند نکته در مورد استفاده از رانارکس‪:‬‬

‫‪ ‬زمان زیادی برای تعیین وزن مخصوص گاز مورد نیاز نیست(مزیت)‪.‬‬
‫‪ ‬توانایی اکوالیز(باالنس کردن) دمای گاز ورودی و هوای رفرنس(مزیت)‪.‬‬
‫‪ ‬با روغن کاری بیرینگ ها‪ ،‬سرویس کاری و خرابی به حداقل می رسد‪.‬‬
‫‪ ‬استفاده از سیلیکاژل جهت از بین بردن رطوبت هوا ورودی و بدست آمدن عدد با دقت بیشتر‪...‬البته‬
‫می توان برای بدست آوردن صحیح تر دیتای گاز از رطوبت گیر برای گاز ورودی نیز استفاده نمود‪،‬‬
‫زیرا ممکن است گاز ورودی دارای مقداری هر چند کم‪ ،‬رطوبت باشد‪.‬‬

‫اصول کارکرد رانارکس‪:‬‬

‫از آنجا که با بدست آوردن نسبت چگالی گاز مورد نظر به چگالی هوا‪ ،‬می توانیم وزن مخصوص گاز را محاسبه‬
‫کنیم‪ ،‬می توان با استفاده از رانارکس وزن مخصوص را بدست بیاوریم‪ .‬شاسی گاز گراویتی متر رانارکس‬
‫شامل دو چمبر باال و پایین جهت اندازه گیری وزن مخصوص گاز می باشد که هر کدام ورودی و خروجی‬
‫جداگانه دارند‪ .‬هر چمبر دارای پروانه (‪ )Impeller‬و چرخ ارتعاشی (‪ )Impulse Wheel‬و پره های محوری ( ‪Axial‬‬

‫‪ )Vanes‬می باشدکه چرخ های ارتعاشی بوسیله دو اهرم(‪ )Lever‬و یک عنصر اتصال(‪ )Connecting Element‬به‬
‫هم متصل می شوند‪ .‬چرخ ها روی شافت هایی جداگانه قرار دارند که روبه روی دیگر قرار می گیرند‪ .‬یک‬
‫موتور الکتریکی و یک تسمه‪ ،‬پروانه ها را می چرخاند‪ .‬پروانه ها بطور مداوم جریان گاز ورودی را به چمبر‬
‫باالیی و جریان هوای رفرنس را به چمبر پایین انتقال می دهند‪ .‬پره ها بطور مداوم هوا و گاز را در برابر چرخ‬
‫های ارتعاشی می چرخانند‪ .‬وقتی گاز و هوا به سمت پره ها پرت می شوند‪ ،‬گشتاوری بر روی چرخ های‬
‫ضربه ای ایجاد می شود که با چگالی گاز و هوا متناسب است‪ .‬این گشتاورها از چمبرها به دو چرخ اندازه‬
‫گیری خارجی منتقل می گردد‪ .‬نوار انعطاف پذیر(شبیه نوار کاست) بر روی چرخ های اندازه گیری پیچیده‬
‫شده است‪ .‬این نوار بدین دلیل بر روی چرخ ها قرار گرفته است تا گشتاوری خالف دو نیرو ایجاد کند‪.‬‬
‫سیستم اندازه گیری‪ ،‬گشتاور گاز و هوا را از یکدیگر جدا می کند که این نسبت‪ ،‬همان نسبت چگالی گاز به‬

‫‪69‬‬
‫چگالی هوا می باشد و مساوی وزن مخصوص گاز می باشد‪ .‬حرکت چرخ توسط تغییر نشانگر(عقربه) بر روی‬
‫صفحه قابل مشاهده می باشد‪.‬‬

‫میزان ریت بر‬ ‫حداکثرفشار‬ ‫رنج اندازه گیری‬

‫ولتاژ‬ ‫فرکانس‬ ‫رطوبت گیر‬
‫حسب ساعت‬ ‫سمپل ورودی‬ ‫وزن مخصوص‬

‫‪0.52 to 1.03‬‬
‫‪115‬‬ ‫‪20Psig‬‬
‫‪60HZ‬‬ ‫‪10-15 Scf/Hr‬‬ ‫‪Silica Gel‬‬
‫‪VAC‬‬ ‫‪Maximum‬‬
‫‪0.97 to 1.90‬‬

‫نحوه کار با رانارکس‪:‬‬

‫در ابتدا‪ ،‬همه تجهیزات مانند هوز (شیلنگ) جهت انتقال گاز به دستگاه و شیلنگ دیگر جهت انتقال گاز‬
‫خروجی به جایی ایمن‪ ،‬پیچ گوشتی جهت ادجاست کردن احتمالی دستگاه‪ ،‬را آماده می کنیم‪ .‬اگر برق‬
‫دستگاه‪ ،115V‬بود از مبدل جهت برق ‪ ،220V‬استفاده می کنیم و دستگاه را روشن می کنیم‪ .‬دستگاه را‬
‫برروی حالت (‪ ،)0‬باشد تا هوای آزاد که وزن مخصوصش یک می باشد را نشان دهد‪ .‬اگر عقربه دستگاه بر‬
‫روی یک‪ ،‬قرار نگرفت‪ ،‬با پیچ گوشتی و چرخاندن پیچ مربوطه آن را به یک می رسانیم‪ .‬هوز را از یک طرف‬
‫به سمپل پوینت گاز سپرتور و از یک طرف به ورودی دستگاه وصل می کنیم‪ .‬شیلنگ دیگر را به خروجی‬
‫گاز سبک دستگاه‪ ،‬متصل می کنیم‪ .‬در ادامه‪ ،‬حالت دستگاه را برروی گاز سبک (‪ ،)Light Gas‬قرار می دهیم‬
‫و رگالتور را جهت ورود گاز به دستگاه‪ ،‬باز می کنیم (بین ‪ 15 Psi‬تا ‪ .)20 Psi‬اعداد را می خوانیم‪ ،‬اگر کمتر از‬
‫یک بود‪ ،‬عدد وزن ویژه را یادداشت می کنیم‪ ،‬در غیر اینصورت اگر عدد باالی یک بود‪ ،‬دستگاه را بر روی‬
‫حالت گاز سنگین (‪ ،) Heavy Gas‬قرار داده و اعداد سیاه را می خوانیم‪ .‬اگر عدد زیر یک آمد‪ ،‬اعداد قرمز را‬
‫می خوانیم‪ .‬در انتها گاز ورودی به دستگاه را می بندیم‪ .‬بعد از حدود یک دقیقه‪ ،‬دستگاه را بر روی حالت(‪،)0‬‬
‫قرار می دهیم‪ .‬دستگاه را خاموش می کنیم‪ .‬توجه گردد که در چاه های با فشار سپرتور باال‪ ،‬می بایست از‬
‫بالشتک مخصوص جهت اخذ نمونه گاز و انتقال آن به دستگاه استفاده کرد‪ .‬خراب شدن وزنه های دستگاه‪،‬‬
‫بریدن نوار‪ ،‬بریدن تسمه‪ ،‬ادجاست نشدن صحیح دستگاه از مشکالت دستگاه اندازه گیری وزن مخصوص‬
‫مذکور می باشد‪.‬‬

‫‪70‬‬
 ‫وزن مایع‪:‬‬
‫یکی از مهمترین پ ارامتر ها در حین عملیات حفاری‪ ،‬تعیین چگالی سیال حفاری(جرم حجمی) می باشد‪.‬‬
‫در حین عملیات حفاری‪ ،‬می بایست این مقدار تقریبا ثابت باشد‪ ،‬مگر اینکه به دالیل مورد نظر‪ ،‬مقدار آن را‬
‫کم یا زیاد کنیم‪ .‬کاهش یا افزایش ناخواسته آن‪ ،‬ممکن است موجب خسارات مالی و جانی بسیاری در صورت‬
‫عدم کنترل گردد‪ .‬این پارامتر در ولتست هم جهت تعیین وزن مایعات خروجی از چاه‪ ،‬با توجه به نوع عملیات‬
‫ممکن است بین‪ 15‬دقیقه تا ‪ 1‬ساعت یکبار توسط دستگاه ماد باالنس(‪ ،)Mud Balance‬تعیین شود‪ .‬تغییر در‬
‫چگالی‪ ،‬بسیار مهم می باشد و نشان دهنده تغییر نوع سیال خروجی از چاه و تغییر ‪ ،BS & W‬باشد‪ .‬درصنعت‬
‫نفت‪ ،‬چگالی را با عنوان‪ ،Mud Weight‬هم می شناسند و واحد آن ‪ )Pound Per Gallon( ppg‬و ‪(Pound Cubic‬‬
‫‪ ،Feet) pcf‬می باشد که نسبت این دو واحد به صورت زیر است‪:‬‬

‫‪1ppg₌7.48pcf‬‬

‫در ولتستینگ به چگالی‪ Fluid Weight ،‬که مفهموم آن وزن یا چگالی مایع خروجی از چاه است‪ ،‬می گویند‪.‬‬
‫پس در ولتست وقتی می گوییم وزن نفت‪ ،‬آب یا مایع چند می باشد‪ ،‬در واقع چگالی آن ها مورد نظر می‬
‫باشد‪.‬‬

‫دستگاه ‪:Mud Balance‬‬

‫جهت تعیین وزن مایع (نفت‪ ،‬آب‪ ،‬دیزل و‪ )...‬خروجی از چاه مورد استفاده قرار میگیرد و ویژگی مهم آن این‬
‫است که تغییر دما یا خود دما‪ ،‬بر روی محاسبات این دستگاه اثر ندارد‪.‬‬

‫در زیر قسمت های مختلف دستگاه ماد باالنس آورده شده است‪:‬‬

‫‪71‬‬
‫‪ :Balance Beam‬اعداد مدرج برروی ماد باالنس که در حداکثر چهار نوع مختلف برروی دستگاه مشخص‬
‫شده است‪:‬‬

‫‪( 6.6-21.9 ppg‬وزن بر حسب ‪ )ppg‬و ‪( 52 – 164 lb / ft‬وزن بر حسب ‪)pcf‬‬

‫‪(0.83 – 2.63 specific gravity‬وزن مخصوص)‬

‫‪( 360 – 1,130 PSI / 1,000 f‬گرادیان فشار)‬

‫‪ :Rider‬با حرکت دادن به سمت چپ یا راست‪ ،‬و تراز کردن دستگاه‪ ،‬می توانیم وزن را بخوانیم‪.‬‬

‫‪ :Lip‬در پوش ‪ ،Sample Cup‬که سیال در آن قرار گرفته می شود‪.‬‬

‫‪ :Shot well‬دارای چندین ساچمه درون خود جهت کالیبره دستگاه‬

‫نکته‪ :‬اگر دسترسی به هیدرومتر نداشته باشیم‪ ،‬می توانیم با داشتن وزن مخصوص که از مادباالنس خوانده‬
‫می شود‪ ،‬بطور تقریبی ‪ API‬را بدست آوریم‪ .‬بطور مثال اگر وزن مخصوص بدست آمده ‪ 0.9‬باشد و دما نیز‬
‫‪ 60‬فارنهایت باشد‪:‬‬
‫‪141.5‬‬
‫=‪API‬‬ ‫‪− 131.5‬‬
‫‪ϒ‬‬
‫‪141.5‬‬
‫=‪API‬‬ ‫‪− 131.5 = 25.72‬‬
‫‪0.0.9‬‬

‫کالیبره کردن دستگاه ‪:Mud Balance‬‬

‫‪ ‬در ابتدا داخل ‪ Sample Cup‬کامال خشک و تمیز گردد‪.‬‬

‫‪ Sample Cup ‬را پر از آب تمیز و تازه کنید (توجه شود که چگالی آب در صورت وجود ناخالصی‪،‬‬
‫هرچند کم با چگالی آب تازه تفاوت دارد)‬
‫‪ ‬دستگاه را با ‪ Knife Edge‬که برروی ‪ Base‬قرار دارد‪ ،‬باالنس کنید‪.‬‬
‫‪ Rider‬را برروی ‪ Specific Gravity₌1‬قرار دهید‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬اگر حباب تراز که در ‪ Level Glass‬قرار دارد‪ ،‬در مرکز نبود‪ ،‬دستگاه کالیبره نیست و باید کالیبره‬
‫گردد‪.‬‬

‫‪72‬‬
‫‪Shot‬‬ ‫‪ ‬اگر حباب نزدیک ‪ Sample Cup‬رود‪ ،‬باید ساچمه از دستگاه خارج گردد‪ ،‬اگر حباب نزدیک به‬
‫‪ Well‬گردد‪ ،‬می بایست ساچمه اضاف گردد‪.‬‬
‫‪ ‬بدین منظور پیچ ‪ Shot Well‬را باز کنید‪ ،‬با توجه موقعیت کنونی حباب ساچمه کم یا زیاد کنید‪.‬‬
‫پیچ ‪ Shot Well‬راببندید‪ .‬مراحل را تکرار کنید تا حباب به صورت تراز در مرکز قرار گیرد‪.‬‬

‫اگر پس از انجام مراحل باال‪ ،‬دستگاه کالیبره نبود‪ ،‬می بایست از دستگاه جدید استفاده کرد‪.‬‬

‫پیشنهاد می گردد یک مادباالنس بک آپ حتما در تجهیزات وجود داشته باشد‪.‬‬

‫تبدیل واحد چگالی آب‪:‬‬

‫‪1gr/cm3₌1000kg/m3₌62.4lb/ft3₌8.33ppg₌1gr/ml‬‬

‫اندازه گیری میزان ‪ H2S‬و ‪:CO2‬‬

‫مقدار ‪ co2‬و ‪ H2s‬بر کیفیت نفت و گاز از لحاظ شیرین یا شور بودن آن تاثیر دارد‪ .‬همچنین در محاسبات‬
‫مختلف مهندسی نفت این پارامتر تاثیر بسیاری دارد‪ .‬روش های مختلفی برای اندازه گیری این پارامترها‬
‫وجود دارد که با استفاده از دتکتورهای مخصوص می توان این میزان را اندازه گیری نمود‪ .‬اما در ولتستینگ‬
‫توسط پمپ مکنده گاز (‪ )Gas Sampling Pump‬استفاده می شود‪.‬‬

‫اندازه گیری ‪:)Potential Of Hydrogen Ion(PH‬‬

‫‪ PH‬به معنای پتانسیل یون هیدروژن می باشد که میزان اسیدی یا بازی بودن را نشان می دهد‪ .‬از آنجایی‬
‫که اسیدی بودن سیاالت تاثیرات مخربی بر روی تجهیزات و کاهش عمر آن ها می گذارد‪ ،‬در صنعت نفت‬
‫پارامتر بسیار مهمی به شمار می رود‪ .‬در ولتستینگ نیز این پارامتر اندازه گیری می شود‪ PH .‬میزان اسیدی‬
‫بودن یا بازی بودن سیال مورد نظر را مشخص می کند‪ .‬در صورت اسیدی بودن‪ ،‬نمی توان مسیر جریان را‬
‫به تفکیک گر‪ ،‬انحراف داد‪ ،‬زیرا علی رغم حتی ضد اسیدی بودن نحوه ساخت تفکیک گر‪ ،‬باعث آسیب های‬
‫جدی به آن می گرددد‪ .‬حداقل ‪ ،PH‬جهت انحراف مسیر به تفکیک گر‪ 5 ،‬می باشد‪ .‬برخی کارفرمایان تقاضای‬
‫ورود مسیر سیال به تفکیک گر از همان ابتدای باز کردن چاه یا بعد جاب اسید‪ ،‬را دارند و استفاده از کاستیک‬
‫جهت از بین بردن معایب اسید یا خاصیت اسیدی آب عملیات اسید کاری را پیشنهاد می کنند که ممکن‬
‫است تا حدودی معایب اسید را از بین ببرد‪ ،‬اما بطور کامل رفع کننده این مشکل نیست و پیشنهاد می گردد‬
‫تا ‪ PH‬باالی ‪ 5‬قرار نگیرد‪ ،‬مسیر به تفکیک گر انحراف(‪ )Divert‬نگردد‪.‬‬

‫‪73‬‬
‫می باشد که از صفر تا ‪ 6‬حالت اسیدی‪ 7 ،‬خنثی(آب خالص) و ‪ 8‬تا ‪14‬حالت بازی‬ ‫‪14‬‬ ‫‪ PH‬در محدود ‪ 0‬تا‬
‫دارد‪.‬‬

‫روش های اندازه گیری ‪ PH‬در ولتست‪:‬‬

‫‪ ‬اندازه گیری دیجیتالی با استفاده از ‪PH Meter‬‬

‫‪ PH Meter‬دارای یک الکترود (شناساگر) ترکیبی می باشد که باید توسط آب مقطر‪ ،‬آبکشی شود و درون‬
‫محلول بوسیله محلول ‪ KCL‬نگهداری شود تا خراب نشود‪ .‬این الکترود شامل یک الکترود کالومل ( رفرنس)‬
‫و یک الکترود شیشه ای (داخلی) در یک محفظه شیشه ای که حاوی کلرید سیدیم یا محلولی شبیه آن‬
‫است‪ .‬اندازه گیری‪ PH‬بر مبنای تغییراتی است که در الکترود شناساگر (شیشه ای) رخ می دهد‪ .‬یک ‪pH‬‬
‫متر در اصل‪ ،‬پتانسیل الکتروشیمیایی بین یک مایع معلوم در داخل الکترود شیشه ای و یک مایع مجهول‬
‫در بیرون آن را اندازه گیری می کنند‪ .‬بعبارت دیگر‪ ،‬وقتی محلول های داخل الکترود و محلول مورد آزمایش‪،‬‬
‫دارای غلظت های متفاوتی از یون هیدروژن باشند‪ ،‬یک ولتاژ بین دو طرف الکترود شیشه ایجاد می کند که‬
‫دستگاه با اندازه گیری این اختالف پتانسیل و تبدیل آن به ‪ ،PH‬مقدار مورد نظر را نمایش می دهد‪ .‬الزم به‬
‫ذکر است که دستگاه فقط ولتاژ الکتریکی را می سنجد و پس از محاسبات‪ ،‬آن را به صورت ‪ PH‬نشان می‬
‫دهد‪.‬‬
‫نحوه کار با دستگاه‪:‬‬
‫دستگاه را با رعایت نکات ایمنی به برق وصل نموده‪ ،‬الکترود را وارد ظرف حاوی نمونه مورد نظر می کنیم‬
‫و منتظر می مانیم تا عدد مورد نظر بر روی نمایشگر‪ ،‬نشان داده شود‪ .‬وقتی تغییرات بسیار کم شد‪ ،‬می‬
‫توانیم عدد را بخوانیم‪ .‬توجه شود که استفاده از ‪ PH Meter‬برای نمونه نفتی توصیه نمی شود‪ ،‬زیرا باعث‬
‫آسیب به الکترود می شود و عدد صحیحی از طرف دستگاه نشان داده نمی شود‪ .‬پس می بایست ابتدا بوسیله‬
‫پیپت پر کن‪ ،‬آب را از نمونه مورد نظر که توسط سانتریفیوژ تفکیک شده‪ ،‬جدا کرد و در یک ظرف مناسب‬
‫قرار داد‪ ،‬سپس ‪ PH‬را اندازه گیری کرد‪ PH Meter .‬ها‪ ،‬دارای یک سنسور تصحیح خودکار دما هستند تا در‬
‫صورت تغییر دما‪ ،‬بصورت خودکار ‪ PH‬اندازه گیری شده را مطابق تغییر دما‪ ،‬اصالح کند‪ .‬به همین دلیل‬
‫هنگام قرار دادن الکترود درون محلول می بایست صبر کرد تا دستگاه اثر دما را تصحیح و اعمال کند‪.‬‬

‫‪74‬‬
 ‫فصل هفتم‪ :‬واحد دیتا‬

‫واحد دیتا (‪:)Data Unit‬‬

‫واحد اخذ دیتا های ولتستینگ می باشد که پارامترها را به صورت لحظه ای ( آنالین)‪ ،‬دریافت می کند و با‬
‫پردازش به دیتا های معنی دار‪ ،‬می تواند آن ها را برای ما نمایش دهد‪.‬‬

‫دیتا الگر (ثبت کننده دیتا)‪:‬‬

‫وسیلهای الکترونیکی است که دادههایی را که به وسیله حسگرهای تعبیه شده در دستگاه یا ابزار‬
‫و حسگر خارجی تأمین میشوند‪ ،‬را درطول زمان یا در رابطه با مکان ذخیره میکند‪ .‬اکثر دیتاالگرها (اما نه‬
‫همه آنها) بر پایه یک پردازنده دیجیتال (یا رایانه) طراحی و ساخته میشوند‪ .‬آنها عموماً کوچک و قابل‬
‫حمل بوده و به وسیله باتری تغذیه میشوند‪ .‬به عالوه به یک ریزپردازنده مجهز بوده و دارای حافظه داخلی‬
‫جهت ذخیرهسازی داده و تعدادی حسگر میباشند‪ .‬دیتاالگرها به کامپیوتر یا لپتاپ متصل میشوند و میتوان‬
‫با استفاده از نرمافزاری که برای آن ها تهیه شده است‪ ،‬آنها را فعال کرده و دادههای مورد نظر مانند فشار‪،‬‬
‫دما و‪ ...‬را مشاهده و تجزیه و تحلیل کرد‪ .‬در برخی مواقع دیتاالگر با نام دیتا اکوزیشن (‪)Data Acquisition‬‬
‫شناخته می شود‪ .‬در ولتستینگ‪ ،‬دیتاالگر‪ ،‬دیتاها را بصورت یک کابل واحد یا یک آنتن از سنسورها دریافت‬
‫می کند و پس از پردازش‪ ،‬بصورت دیتاهای فشاری‪ ،‬دمایی‪ ،‬اختالف فشار و ریت تولیدی سیال به کامپیوتر‬
‫می فرستد‪ .‬الگر از طریق یک کابل‪ ،‬دیتاها را به کامپیوتر می فرستد و پس از نصب نرم افزار ولتستینگ که‬
‫نرم افزارهای مختلف می باشند‪ ،‬می توان دیتاها را بصورت لحظه مشاهده نمود و همچنین گراف مربوط به‬
‫دیتاهای هر سنسور را بصورت جداگانه مشاهده نمود‪ .‬نکته اینکه برخی سنسورهای بی سیم‪ ،‬با داشتن یک‬
‫محاسبه گر‪ ،‬خود محاسبات را نیز انجام داده و دستگاه دیتاالگر‪ ،‬فقط برای نشان دادن دیتاها و گراف ها بر‬
‫روی کامپیوتر یا لپتاپ می باشد‪.‬‬

‫روش انتقال دیتا‪:‬‬

‫سنسور ها می توانند توسط سیم به طور مستقیم به دیتا الگر متصل شوند یا اینکه به وسیله کابل (سیم)‬
‫به جعبه های تقسیم (‪ ،)Junction Box‬متصل شده و از آنجا‪ ،‬اطالعات کل سنسور ها توسط یک سیم به دیتا‬
‫الگر انتقال یابد‪ .‬از طرف دیگر سنسور ها می توانند بصورت بی سیم(‪ )Wireless‬باشند و بدون هیچ کابل‬

‫‪75‬‬
‫کشی با دیتا الگر ارتباط داشته باشند‪ .‬همچنین سنسور ها می توانند دارای نمایشگر باشند تا اعداد را‬
‫بصورت لحظه ای هم به کاربر نشان دهند‪.‬‬

‫انواع سنسور های ولتستینگ‪:‬‬

‫سنسور‪:‬‬

‫ابزاری است که به یک محرک فیزیکی مانند فشار‪ ،‬دما‪ ،‬حجم و ‪ ...‬واکنش نشان می دهد و می تواند کمیت‬
‫مورد نظر را اندازه گیری کند‪ .‬سنسور (حسگر)‪ ،‬اطالعات را به صورت دیجیتالی به مرکز می فرستد‪ .‬بعبارت‬
‫دیگر‪ ،‬سنسور وسیله ای الکتریکی می باشد که تغییرات فیزیکی یا شیمیایی را اندازه گیری می کند و می‬
‫تواند آن را به سیگنال های الکتریکی تبدیل کند‪ .‬پس سنسور‪ ،‬تغییرات محیط نصب را با توجه به وظیفه‬
‫تعریف شده برای آن‪ ،‬حس کرده و آن را به دیتا های الکترونیکی قابل تفسیر‪ ،‬تبدیل می کنند‪ .‬سنسور ها‬
‫اطالعات را بر حسب ولت (‪ 0‬تا ‪ 10‬ولت) یا میلی آمپر (‪ 4‬تا ‪ 20‬میلی آمپر) ثبت می کنند‪ .‬بطور مثال سنسور‬
‫فشار‪ ،‬وقتی تحت حداکثر فشار کاری خود قرار گیرد تا ‪ 10‬ولت یا ‪ 20‬میلی آمپر را به دستگاه الگر ارسال می‬
‫کند و الگر بر اساس فشار کاری سنسور‪ ،‬با تبدیل ولت یا میلی آمپر به فشار‪ ،‬دیتای فشار را به ما نشان می‬
‫دهد‪ .‬در صورتیکه سنسور تحت فشار قرار نگیرد‪ 0 ،‬ولت یا ‪ 4‬میلی آمپر را به الگر می فرستد که الگر نیز‬
‫عدد صفر فشار را منظور می کند‪.‬‬

‫سنسور فشار‪:‬‬

‫دو نوع از این سنسور ها معروف به ‪( Piezoresistive‬فشار قوی) و ‪( Capative‬خازنی) هستند‪.‬‬

‫‪( Piezoresistive‬فشار قوی)‪ :‬سنسور‪ Piezoresistive‬در هنگام فشار با فشرده شدن‪ ،‬مقاومت به جریان را‬
‫تغییر می دهند‪ .‬این سنسورها شامل یک دیافراگم می باشن د که با اعمال فشار دچار تغییر حالت می شود‪.‬‬
‫همچنین سنسور دارای مقاومت هایی است که از مدار ‪( Whetsone Bridge‬چهار مقاومت مرتب شده اند)‬
‫پیروی می کنند‪ .‬با افزایش فشار بر روی سیلیکون‪ ،‬نسبت به جریان عبوری از آن‪ ،‬مقاومت بیشتری از خود‬
‫نشان می دهد‪ .‬در نتیجه خروج مدار ‪ Whetsone Bridge‬متناسب با فشار است‪.‬‬

‫‪( Capative‬خازنی)‪ :‬از یک دیافراگم نازک به عنوان یک صفحه (خازن) استفاده می کند‪ .‬دیافراگم از‬
‫جنس کوارتز های فلزی می باشد‪ .‬دیافراگم در معرض فشار مرجع از یک طرف و فشار برآیند از طرف دیگر‬
‫قرار دارد‪ .‬تغییرات فشار‪ ،‬باعث ایجاد تغییر در ظرفیت می شوند‪ .‬تغییرات فشار با تغییرات مقادیر ظرفیت‬
‫مخازن تعیین می باشد‪.‬‬
‫‪76‬‬
‫سنسور فشار در انواع مختلف وجود دارد که یکی از آن ها استفاده از دیافراگم می باشد‪ .‬از دیافراگم برای‬
‫ایجاد خازن متغیر استفاده میشود تا کشش ناشی از فشار اعمالی را تعیین کند‪ .‬در سنسور فشار نوع خازنی‪،‬‬
‫فشار تفاضلی به دیافراگم اعمال میشود و باعث میگردد دیافراگم به یکی از صفحات خازن نزدیک شده و‬
‫از دیگری دور شود‪ .‬بنابراین ظرفیت خازن تغییر میکند‪ .‬این تغییر متناسب با فشار اعمال شده به دیافراگم‬
‫است‪ .‬تغییر ظرفیت خازن توسط مدار الکتریکی و ترنسمیتر تبدیل به سیگنال الکتریکی میشود که در‬
‫واحدهای فشار کالیبره شده است‪.‬‬

‫سنسورهای فشاری که با مقیاس “فشار مطلق” کالیبره شدهاند‪ ،‬در سطح دریا‪ ،‬فشار را معادل ‪ 14.7psi‬یا‬
‫‪ kPa 101.325‬نمایش می دهند‪ .‬این سنسورها‪ ،‬تنها در شرایط خالء‪ ،‬فشار صفر را نمایش خواهند داد‪ .‬فشار‬
‫طبیعی اتمسفر در سطح دریاهای آزاد به صورت استاندارد ‪ ،14.7 psi‬معادل ‪ ، kPa 101.325‬پذیرفته‬
‫شده و مورد تایید است‪ .‬فشار اتمسفر با افزایش ارتفاع کاهش مییابد‪ .‬در ارتفاعهای پایین (در محدوده‬
‫اتمسفر زمین)‪ ،‬به ازاء هر ‪ 100‬متر افزایش ارتفاع‪ ،‬فشار به میزان ‪ 0.174 Psi‬یا ‪ 1.2 kpa‬کاهش خواهد‬
‫یافت‪ .‬سنسورهای فشاری که با مقیاس “فشار گیج” کالیبره شدهاند‪ ،‬فشار را در سطح دریا‪ ،‬صفر نشان‬
‫می دهند و این بدان معنی است که گیج در فشار طبیعی اتمسفر قرار دارد‪.‬از آنجا که بیشتر سنسورهای‬
‫فشار‪ ،‬با مقیاس “فشار گیج” کالیبره شده اند‪ ،‬لذا در شرایط فشار نرمال اتمسفر و در سطح دریا‪ ،‬مقدار‬
‫‪ 14.7Psi‬و یا ‪ 101.325 Kpa‬را نادیده گرفته و مقدار صفر را نمایش میدهند‪ .‬حال چنانچه این سنسورها‬
‫در شرایطی قرار گیرند که فشار کمتر از مقدار استاندارد ‪ 14.7 Psi‬و یا ‪ 101.325 Kpa‬قرار گیرند‪ ،‬مقدار‬
‫فشار را به صورت منفی نمایش خواهند داد که این فشار با عنوان فشار خالء شناخته میشود‪.‬‬

‫‪77‬‬
‫در بسیاری از موارد “فشار گیج” را با ‪ Psig‬و یا ‪ kPag‬و “فشار مطلق” را با ‪ Psia‬یا ‪ kPa‬نمایش میدهند‪.‬‬
‫‪ Absolute‬بعد از‬ ‫این در حالی است که روش صحیح نمایش استفاده از واژههای کامل ‪ Gauge‬یا‬
‫واحد فشار است‪ .‬برای مثال میتوان به ‪ Psi Gauge‬یا ‪ kPa Absolute‬اشاره نمود‪.‬‬

‫‪Pabsolute=Pgauge ₊ 14.7‬‬

‫سنسور دما‪:‬‬

‫جهت اندازه گیری دمای سیال خروجی از چاه در قسمت های مختلف‪ ،‬از سنسور دما استفاده می کنیم‪.‬‬
‫تغییر دما در حین آزمایش چاه‪ ،‬ممکن است ناشی از تغییر نوع سیال باشد‪ .‬سنسور های دما به دو نوع‬
‫تماسی و غیر تماسی تقسیم می شوند‪.‬‬

‫سنسور دما در مسیر آپ استریم چوک منیفولد‪ ،‬دان استریم چوک منیفولد‪ ،‬بر روی یکی از الین های‬
‫سپریتور (اکثر الین گاز) جهت بدست آوردن دمای محل مورد نظر استفاده می گردد‪ .‬در الین گاز‬
‫سپریتور برای محاسبه دبی گازمورد نیاز است‪.‬‬
‫سنسورهای تماسی به دو نوع ترموکوپل و ‪ RTD‬تقسیم می شوند‪:‬‬

‫ترموکوپل ها‪ :‬دو فلز ناهم جنس در نقطه ای به هم متصل(کوپل) می گردند‪ .‬با ایجاد حرارت در محل اتصال‬
‫دو فلز‪ ،‬جریان بسیار ضعیفی در محل اتصال بوجود می آید که به سمت سر آزاد دو فلز حرکت می کند و با‬
‫توجه به اینکه در هر دما‪ ،‬ولتاژ مخصوصی را تولید می کنند‪ ،‬ولتاژ بوجود آمده توسط ترمومتر‪ ،‬به دما تبدیل‬
‫می شود و می توان آن را اندازه گیری کرد‪ .‬بعبارت دیگر‪ ،‬ترموکوپل از یک جفت آلیاژ فلزی رسانا ساخته‬
‫می شوند‪ .‬هنگامیکه به محل اتصال این دو آلیاژ‪ ،‬حرارت اعمال می گردد‪ ،‬اختالف پتانسیلی در دو سر آلیاژها‬
‫بوجود می آید‪ .‬این اختالف پتان سیل با ولتاژ مرتبط است که بر اساس آن دما بدست می آید‪ .‬ترموکوپل از‬
‫دو فلز با جنس های مختلف تشکیل شده است که این فلزات ضریب های انتقال دمایی متقاوتی با هم دارند‬
‫و با توجه به این ویژگی زمانی که گرما را حس می کنند‪ ،‬رفتار های متفاوتی از خود نشان می دهند و باعث‬
‫ایجاد ولتاژ بین دو فلز می گردد‪ .‬این اختالف ولتاژ بیان کننده میزان دما است‪.‬‬

‫‪ : RTD‬دما با مقاومت رابطه مستقیم دارد‪ .‬با افزایش دما در فلزات‪ ،‬مقاومت افزایش می یابد و بر عکس‪ .‬در‬
‫این نوع سنسور ها‪ ،‬با اندازه گیری مقاومت یک فلز‪ ،‬دمای آن تعیین می گردد‪ .‬خروجی سیگنال در این نوع‬
‫سنسور‪ ،‬بصورت سیگنال مقاومتی می باشد که این سیگنال قابلیت تبدیل به یک سیگنال ولتاژی را دارد‪ .‬با‬

‫‪78‬‬
‫استفاده از مدار پل وتسون‪ ،‬می توان تغییرات دما را بدست آورد‪ .‬بدین صورت که هر چقدر مقاومت سنسور‪،‬‬
‫از مقاومت مدار پل وتسون‪ ،‬فاصله بگیرد‪ ،‬افت فشار زیادتر شده که بر اساس آن دمای سیال بدست می آید‪.‬‬

‫ترموول‪ :‬بدلیل استفاده از گیج یا سنسور دما در محیط های اسیدی و خورنده‪ ،‬استفاده از ترموول ضروری‬
‫می باشد‪ .‬ترموول در محل مورد نظر که می بایست دمای آن اندازه گیری شود‪ ،‬بسته می شود‪ .‬سنسور یا‬
‫گیج دما درون ترموول بسته می شوند تا سنسور دمایی با سیال ارتباط مستقیم نداشته باشد‪ .‬شاید این‬
‫سوال پیش آید که سنسور‪ ،‬دمای ترموول را اندازه گیری می کند‪ .‬این موضوع درست است‪ ،‬اما این موضوع‬
‫را در نظر بگیریم که حرارت از جسم با دمای بیشتر به جسم با دمای کمتر منتقل می شود‪ .‬پس در زمانی‬
‫کم‪ ،‬دمای ترموول آنچنان باال می رود تا به دمای سیال میرسد و در واقع با اندازه گیری دمای ترموول‪ ،‬دمای‬
‫سیال را اندازه گیری کردیم‪ .‬همچنین برای انتقال دمای سریعتر و دقیق تر می توان مقداری روغن سیلیکون‬
‫درون ترموول ریخت‪ .‬ترموول ها در انواع فلنجی و رزوه ای موجود می باشند‪.‬‬

‫فلومتر‪:‬‬
‫فلومتر وسیله ای است که حجم عبوری ماده را نسبت به زمان اندازه گیری می کند‪ .‬این ماده می تواند‬
‫مایعاتی نظیر آب و نفت و یا گاز باشد‪ .‬عبارت دیگر‪ ،‬می توان ریت (دبی) جریان عبوری را بصورت لحظه ای‬
‫اندازه گیری کرد‪.‬‬

‫واحد اندازه گیری فلومتر حجم تقسیم بر زمان می باشد که حجم می تواند بر حسب لیتر‪ ،‬بشکه‪ ،‬متر مکعب‪،‬‬
‫گالن و‪ ...‬باشد و زمان نیز می تواند بر حسب روز‪ ،‬ساعت‪ ،‬دقیقه‪ ،‬ثانیه باشد‪.‬‬

‫فلومتر توربینی‪ :‬در اغلب تفکیک گر های سه فازی از این نوع فلومتر استفاده می گردد‪ .‬فلومتر توربینی بر‬
‫روی مسیر نفت ‪ 3‬اینچ سپریتور‪ ،‬مسیر نفت ‪ 2‬اینچ سپریتور‪ ،‬مسیر آب سپریتور یا هر مسیر عبور مایع که‬
‫‪79‬‬
‫الزم است ریت آن را اندازه گیری کنیم‪ ،‬نصب می گردد‪ .‬روتور(‪ )Rotor‬و پره (‪ )Turbine Wheel‬از اجزا‬
‫اصلی این فلومتر می باشد‪ .‬روتور بصورت افقی قرار گرفته است و متناسب با سرعت سیال‪ ،‬تغییر می کند‪.‬‬
‫پر ه ها بر روی روتور قرار دارند و تبدیل انرژی جنبشی به انرژی چرخشی را بر عهده دارند‪ .‬سرعت چرخش‬
‫پره وابسته به سرعت سیال می باشد و با افزایش سرعت سیال‪ ،‬سرعت چرخش پره افزایش می یابد و بر‬
‫اساس آن می توان محاسبات را انجام داد‪ .‬همچنین یک شمارنده مغناطیسی در این فلومتر وجود دارد که‬
‫تعداد چرخش روتور را ثبت می کند و مبنای محاسبات دبی می باشد‪ .‬آنالیزور (سنسور) فلومتر بوسیله یک‬
‫مگنت که تعداد چرخش پره ها را ثبت می کند‪ ،‬محاسبات دبی سیاالت را انجام می دهد‪ .‬سنسور و مگنت‬
‫با سیال هیچ گونه ارتباط فیزیکی ندارند‪ .‬با توجه به اینکه نصب فلومتر باعث ایجاد افت فشار در سیستم می‬
‫گردد‪ ،‬طراحی فلومتر مناسب جهت رساندن افت فشار به کمترین مقدار ممکن‪ ،‬بسیار مهم می باشد‪ .‬یک‬
‫آهنربا (‪ )Magnet‬بر روی پره ها نصب گردیده شده است تا شمارنده مغناطیسی (‪)Pick Up Magnetic‬‬
‫بتواند با هر بار چرخیدن پره و شمرد ن تعداد چرخش آهنربا که در واقع همان تعداد چرخش پره ها می‬
‫باشد‪ ،‬بتوان محاسبات را انجام داد‪ .‬در هنگام نصب فلومتر می بایست دقت نمود فلش ( پیکان) نمایش داده‬
‫شده بر روی فلومتر در جهت جریان باشد تا پره ها به درستی بچرخند‪ .‬در ریت های کم نفت یا آب به علت‬
‫کاهش چرخش پره‪ ،‬فلومتر به درستی عمل نمی کند و عدد قابل اعتمادی نمی توان از آن دریافت نمود‪.‬‬

‫نرم افزار های ولتستینگ‪:‬‬

‫در نرم افزار ولتست می توانیم دیتا های مختلف را بصورت لحظه ای ببینیم‪ ،‬فرمول نویسی کنیم و دیتا های‬
‫جدید بدست بیاوریم‪ ،‬با فرمول های برنامه‪ ،‬محاسبات جدید انجام دهیم و تغییرات نمودار ها را بصورت‬
‫لحظه ای مشاهده کنیم ‪ .‬با وارد کردن پارامتر های اندازه گیری شده حین عملیات تست‪ ،‬دیتاهای جدید‬
‫بدست بیاوریم‪ .‬گزارش نویسی کنیم و به صورت لحظه ای دیتا های مختلف را مشاهده کنیم و در صورت‬
‫مشاهده کوچک ترین تغییرات‪ ،‬اقدامات مناسب را انجام دهیم‪ .‬به طور مثال در یک چوک ثابت‪ ،‬ناگهان‬
‫‪80‬‬
‫مشاهده می کنیم که فشار آپ استریم چوک در حال افزایش و فشار دان استریم چوک در حال کاهش می‬
‫باشد که ممکن است چوک منیفولد پالگ شده است و می بایست اطالع داده شود تا اقدام مناسبی انجام‬
‫گردد‪ .‬از گراف ها (نمودارها) و دیتاهای نمایش داده شده توسط نرم افزار‪ ،‬به راحتی می توانیم این تغییرات‬
‫را مشاهده کنیم‪ .‬همچنین خروجی دیتاها و گراف ها را بصورت گراف یا عدد می توانیم ذخیره کنیم‪.‬‬

‫گزارشات در ولتستینگ‪:‬‬
‫در ولتستینگ تمام اتفاقات مهندسی از لحظه حضور بر روی چاه می بایست به ترتیب با ذکر زمان و روز‬
‫نوشته شود که به آن سکوئنث نویسی(ثبت رویدادها) گویند‪ .‬همچنین گزارشات روزانه‪ ،‬نیز می بایست‬
‫تکمیل شود که اطالعات مختلفی مانند پارامتر های بدست آمده حین تست‪ ،‬سکوئنث ها‪ ،‬سیاالت پمپ‬
‫شده و ‪ ...‬آورده و گزارش می شود‪ .‬همچنین پس از پایان عملیات ولتستینگ و بستن چاه‪ ،‬گزارش پایانی‬
‫(‪ ،) Final Report‬نوشته می شود که اطالعات مهمی مانند اطالعات چاه‪ ،‬شماتیک چاه‪ ،‬نحوه قرار گیری‬
‫تجهیزات چاه آزمایی‪ ،‬سکوئنث ها و دیتاهای همراه آن ها‪ ،‬گراف ها و‪ ...‬آورده می شود‪.‬‬

‫سکوئنث های ولتست‪:‬‬

‫در جدول زیر‪ ،‬برخی سکوئنث های نوشته شده در ولتستینگ آورده شده است‪ .‬ممکن است برخی از سکونئث‬
‫های زیر در یک جاب به علت عدم انجام عملیات مربوطه‪ ،‬نوشته نشود و یا اینکه برخی سکوئنث ها‪ ،‬به علت‬
‫تعداد زیاد نوشته نشده باشد‪ .‬تمام سکوئنث های جدول زیر‪ ،‬بطور فرضی و برای یک روز کاری آورده شده‬
‫است‪ .‬تو جه شود یادگیری زبان انگلیسی در حد متوسط برا همه پرسنل ولتست‪،‬کمک کننده به آن ها جهت‬
‫پیشرفت در زمینه های مختلف کاری می باشد‪ .‬با توجه به اینکه گزارشات به زبان انگلیسی‪ ،‬نوشته می شود‪،‬‬
‫یادگیری زبان انگلیسی کمک زیادی در نوشتن انواع گزارشات به نویسنده گزارشات خواهد نمود‪ .‬در نوشتن‬
‫سکوئنث ها‪ ،‬ریگ آپ و ریگ دان تجهیزات‪ ،‬پرشر تست آن ها‪ ،‬نوع عملیات انجام شده توسط تجهیزات‬
‫آورده می شود‪ .‬آزمایشات انجام شده توسط واحد ولتستینگ‪ ،‬باز و بسته کردن ولوهای فلوهد یا کریسمس‬
‫تری‪ ،‬ریت گیری آب و نفت و گاز‪ ،‬دایورت جریان و‪ ...‬نیز نوشته می شود‪.‬‬

‫‪81‬‬
‫مهندسی جاب‪ :‬پس از صحبت با ناظر کارفرما در مورد برنامه عملیات مانند نوع عملیات (تمیز کاری چاه‬
‫یا تست کامل) و اینکه سیال خروجی از چاه قرار است سوزانده شود و یا برای استفاده در واحد پایین دستی‬
‫صنعت نفت‪ ،‬ذخیره سازی یا همزمان ارسال گردد‪ ،‬شروع به طراحی ریگ آپ می کنیم‪ .‬ممکن است گاز‬
‫سوزانده شود یا اینکه به واحد های بهره برداری فرستاده شود‪ .‬در صورت سوزاندن می بایست خط لوله از‬
‫خروجی گاز سپریتور تا محیط ایمن جهت سوزاندن گاز که ‪ Fire Pit‬می باشد‪ ،‬پایپ یا تیوبینگ کشیده شود‬
‫که با توجه به پیش بینی فشار و دبی گاز خروجی از چاه‪ ،‬الین خروجی به سمت فایر پیت ممکن است‬
‫متفاوت باشد‪ ،‬بطوریکه دیده شده است که جهت ایمنی بیشتر از لوله های با سایز "‪ 5‬جهت تست برخی‬
‫سازند های پر فشار مانند فهلیان استفاده می شود‪ .‬همچنین نفت خروجی از چاه اگر قرار است سوزانده‬
‫شود‪ ،‬می بایست یک الین برای سوزاندن نفت سپریتور تا خط آتش کشیده شود که در اکثر مواقع "‪ 3‬می‬
‫باشد‪ .‬اگر بخواهیم سوزاندن نفت باعث آلودگی محیط زیست نشود‪ ،‬می بایست از برنر بوم استفاده کرد‪.‬‬
‫همچنین حین عملیات ریگ آپ‪ ،‬می بایست تجهیزات آزمایشگاهی و گیج ها و سنسور ها‪ ،‬بررسی‪ ،‬آماده‬
‫سازی و در صورت نیاز کالیبره و تست شوند‪.‬‬

‫پس از طراحی و انجام عملیات ریگ آپ‪ ،‬می بایست تست تجهیزات در حضور کار فرما انجام شود‪ .‬تست‬
‫تجهیزات ولتست شامل تست فلوهد (اکثرا تمام ولوها)‪ ،‬تست فشاری چوک منیفولد ( آپ استریم و دان‬
‫استریم)‪ ،‬تست فشاری سپریتور( ورودی سپریتور‪ ،‬تست مخزن سپریتور‪ ،‬تست خروجی سپریتور‪ ،‬بای پس‬
‫سپریتور)‪ ،‬تست سرج تانک(ورودی سرج تانک‪ ،‬تست مخزن سرج تانک (کمتر انجام می گردد)) و تست الین‬
‫های خروجی از تجهیزات و تست های متفرقه می باشد‪ .‬پس از تست تجهیزات‪ ،‬شروع به باز کردن چاه به‬
‫ترتیب از ‪ Top Master ،3SV‬و ‪ ،Flow Valve‬می نمایند‪ .‬این کار توسط پرسنل ‪ ،Well Head‬انجام می شود‪.‬‬
‫توجه گردد قبل از اینکه ولوی از تجهیزات ولتست قرار شد در حالت باز شدن قرار گیرد‪ ،‬می بایست ولو‬
‫های بعد از آن چک گردد تا در صورت نیاز در حالت باز بودن قرار گیرد و فشار بطور موقتا بین دو ولو قرار‬
‫نگیرد‪ ،‬زیرا باعث می گردد که فشار بین دو ولو محبوس گردد‪ .‬اکنون فشار بست چاه ( ‪SHUT IN WELL‬‬

‫‪ )HEAD PRESSURE‬را از طریق سنسور نصب شده بر روی دیتا هدر آپ استریم چوک منیفولد می توانیم‬
‫بخوانیم (کم بودن اتصاالتی مانند زانوها از فلوهد یا کریسمس تری تا دیتا هدر‪ ،‬بهترین فشار ولهد را به ما‬
‫می دهد‪ ،‬چون افت فشار کمتری خواهیم داشت)‪ .‬با نظر کار فرما‪ ،‬باز کردن چاه را از چوک منیفولد و از‬
‫مسیر ادجاست با چوک های کم (معموال ‪ 12 ،8‬یا ‪ ،)16‬شروع می کنیم‪ .‬تا قبل از پایدار شدن شرایط چاه‬
‫(اغلب فشار سرچاهی ثابت و ‪ BS & w‬کمتر از یک و ‪ PH‬باالی‪ ،)7‬بهتر است که مسیر را به تفکیک گر انتقال‬
‫ندهیم تا مشکلی برای تفکیک گر پیش نیاید و همچنین در صورت تغییرات فشار‪ ،‬تفکیک گر از شرایط‬
‫پایدار خارج نشود‪ .‬هر‪ 30‬دقیقه (بجز زمان بعد از اسیدکاری که ‪ 15‬دقیقه هم ممکن است باشد) یک بار‬
‫‪82‬‬
‫‪PH‬‬ ‫نمونه از سمپل پوینت(محل نمونه گیری) چوک منیفولد گرفته می شود و دیتاهای ‪ BS & W‬و وزن و‬
‫در صورت وجود آب‪ ،‬گرفته می شود و دیتاهای آن ها به واحد مهندسی تست چاه ( ‪Well Testing‬‬
‫‪ ،)Engineering‬اطالع داده می شود‪ .‬سپس با نظر کارفرما‪ ،‬چوک ثابت در مسیر فیکس چوک نصب می کنیم‬
‫و جریان سیال را به مسیر فیکس دایورت (سوئیچ) می کنیم‪ .‬پس از پایدار شدن(‪ )Stable‬شرایط چاه‪ ،‬با‬
‫توجه به شرایط چاه و مخصوصا فشار س رچاهی‪ ،‬با نظر کمپانی من‪ ،‬مسیر را به تفکیک گر انحراف (سوئیچ)‬
‫می دهیم‪ .‬عملیات ‪ Set‬و ‪ Level‬کردن تفکیک گر را انجام می دهیم‪ .‬پس از پایدار شدن شرایط تفکیک گر‪،‬‬
‫در حضور کمپانی من جریان نفت خروجی از تفکیک گر را به سرج تانک انتقال می دهیم و مدت زمانی را‬
‫منتظر می مانیم تا نفت در ‪ Sight Glass‬های سرج تانک قابل دیدن باشد (از قبل ‪ Initial Level‬گرفته شود)‪.‬‬
‫بسته به فشار چاه‪ ،‬در تایم های مختلف ریت گیری نفت انجام می شود‪ .‬توجه شود با توجه به ثابت بودن‬
‫محاسبات ریت نفت‪ ،‬زمان بندی دایورت جریان به سرج تانک به گونه ای باشد که نفت بین دو سایت گلس‬
‫قرار نگیرد تا بتوان به راحتی عدد مورد نظر را مشاهده نمود‪ .‬همچنین به دلیل احتمال فومی بودن نفت‪،‬‬
‫ممکن است پس از کاسته شدن از فوم ‪ ،‬نفت بین دو شیشه دید قرار گیرد‪ .‬به عبارت دیگر اگر قرار شد ریت‬
‫گیری در ‪ 15‬دقیقه انجام شود و در اواخر ریت گیری مشاهده کردیم که ممکن است نفت بین دو سایت‬
‫گلس قرار گیرد‪ ،‬ریت گیری را کمی بیشتر ادامه دهیم تا از وسط دو سایت گلس فاصله بگیرد‪ .‬ممکن است‬
‫ریت گیری تا ‪ 3‬بار در هر چوک ثابت انجام شود‪ .‬این کار بدلیل ثابت بودن محاسبات‪ ،‬خلل در دیتا دبی نفت‬
‫بوجود نمی آورد‪ .‬همچنین با گرفتن نمونه از خروجی نفت تفکیک گر‪ API ،‬را بدست می آوریم و با گرفتن‬
‫نمونه گاز از الین خروجی گاز تفکیک گر و با استفاده از دستگاه اندازه گیری وزن مخصوص گاز‪ ،‬پارامتر وزن‬
‫مخصوص گاز را تعیین و جهت بدست آوردن ریت تولیدی گاز روزانه‪ ،‬در نرم افزار های مربوطه وارد می‬
‫کنیم‪ .‬با تقسیم ریت گاز تولیدی بر نفت تولیدی‪ GOR ،‬را بدست می آوریم‪ .‬همچنین درصد ‪ H2S‬و ‪CO2‬‬
‫نیز بوسیله دستگاه مربوطه اندازه گیری می شود‪ .‬در صورت وجود آب‪ ،‬میزان آب تولیدی و ریت تولید آن‬
‫نیز اندازه گیری می شود‪ .‬با نظر کار فرما ممکن است در چند چوک مختلف ( باتوجه به فشار چاه) این‬
‫پارامتر ها اندازه گیری شوند‪ .‬نکته مهم این است که ممکن است اگر چاه فشار کافی نداشته باشد پمپاژ‬
‫نیتروژن‪ ،‬اسید یا زایلین یا گازوئیل انجام می گردد‪ .‬ممکن است بعد از پمپاژ سیاالت‪ ،‬دوباره اخذ پارامتر ها‬
‫انجام شود‪ .‬در انتها چاه بسته می شود و تست ‪ Build Up‬گرفته می شود‪ .‬در تمامی موارد با توجه به اهداف‬
‫چاه آزمایی ( نوع تست و هدف از آن) ممکن است تغییر در روش انجام تست وجود داشته باشد‪.‬‬

‫‪83‬‬
 ‫‪( Lay Out‬چیدمان) تجهیزات‪:‬‬
‫چیدمان تجهیزات به شرایط محیط زیستی‪ ،‬شرایط چاه (دما‪ ،‬فشار‪ ،‬نوع چاه‪ ،‬هیدراته بودن سازند‪ ،‬خواص‬
‫نفت‪ ،‬تولید ماسه و‪ )...‬و درخواست کارفرما بستگی دارد‪ .‬قبل از برپایی تجهیزات و پس از صحبت با ناظر‬
‫عملیات و جویا شدن نظر ایشان در موارد مختلف مانند نوع تست های احتمالی و اینکه نفت و گاز تولید‬
‫شد ه قرار است سوزانده شوند یا ذخیره و یا انتقال داده شوند‪ ،‬نقشه ای از موقعیت تجهیزات رسم می کنیم‬
‫که این نقشه را ‪( Surface Well Testing Layout‬نحوه چینش تجهیزات چاه آزمایی سطحی) می گویند‪ .‬اگر‬
‫قرار است نفت و گاز سوزانده شوند‪ ،‬باید خط جداگانه نفت و گاز تا ‪ )Fire Pit)Burn Pit‬که نام دیگرش گودال‬
‫سوختن (گودال آتش) است‪ ،‬کشیده شود‪ .‬همچنین اگر قرار بر استفاده از برنر بوم یا مخازن ذخیره نفت‬
‫باشد‪ ،‬با توجه به موقعیت آ ن ها می بایست‪ ،‬طراحی انجام گردد‪ .‬گودال می بایست حدود ‪ 300‬فوت (حدود‬
‫‪100‬متر) از محل چاه آزمایی فاصله داشته باشد‪ .‬اگر قرار است از برنر استفاده شود باید حدود ‪ 150‬فوت‬
‫(حدود ‪ 50‬متر) در دریا و ‪ 300‬فوت (حدود ‪100‬متر) حداقل از محل چاه آزمایی (البته در دریا) فاصله داشته‬
‫باشد‪ .‬هنگام تهیه ‪ Lay Out‬می بایست موارد زیر را در نظر داشت‪:‬‬

‫‪( Onshore ‬خشکی) یا ‪( offshore‬دریا) بودن محل انجام تست‬

‫‪ ‬فشار و ریت سیال تولیدی و قابلیت تولید ماسه و خواص فیزیکی نفت یا گاز تولیدی ( وجود‬
‫سیاالت خورنده مانند ‪ H2s‬یا ‪ Co2‬یا اسید)‬
‫‪ ‬نزدیک تر بودن چوک منیفولد و فلوهد به یکدیگر‪ ،‬باعث کاهش افت فشار می گردد که بدین‬
‫منظور در برخی مواقع در دکل های دریایی‪ ،‬چوک منیفولد بر روی فلور قرار داده می شود‪.‬‬
‫‪ ‬نظر به اینکه اغلب‪ ،‬فشار کاری تجهیزات ولتست با توجه به ریت جریان و فشار سرچاه انتخاب می‬
‫گردند‪ ،‬در انتخاب تجهیزات این نکته در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫‪ ‬به دلیل کمبود جا در دریا‪ ،‬برخی موارد سرج تانک به جای گیج تانک استفاده می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬اگر تست در چاه های با ریت باال انجام گیرد‪ ،‬نیاز به دو یا چند چوک و سپریتور می باشد که هر‬
‫سپریتور خروجی های نفت و گاز جدا گانه به سمت برنر خواهد داشت‪.‬‬
‫‪ ‬سایز لوله ها با توجه به ریت چاه و حجم سیالی که قرار است از آن ها عبور کند‪ ،‬انتخاب می گردند‪.‬‬
‫انتخاب سایز مناسب لوله از افت فشار زیاد‪ ،‬جلوگیری می کند‪.‬‬

‫در زیر یک نمونه ‪ Lay Out‬جهت آشنایی آورده شده است‪ .‬مطابق شکل‪ ،‬ابتدا جریان سیال وارد فلوهد (‪)1‬‬
‫می گردد و سپس وارد خطوط جریانی (‪ )2‬جهت وارد شدن به تجهیزات تستینگ می گردد‪ .‬پس از عبور از‬
‫شیر ایمنی سطحی (‪ )3‬وارد دیتا هدر (‪ )4‬می گردد که می تواند در نزدیک ترین موقعیت به چوک منیفولد‬
‫‪84‬‬
‫(‪ )6‬هم باشد‪ .‬پس از کاسته شدن از فشار سیال در چوک منیفولد (‪ )6‬با چوک سایز انتخابی‪ ،‬در صورت نیاز‬
‫به استفاده از گرما و بخار جهت کاهش ویسکوزیته‪ ،‬وارد هیتر یا مبدل بخار (‪ )7‬می گردد‪ .‬پس از آن جهت‬
‫جداسازی گاز یا آب از نفت و اندازه گیری ریت گاز و وزن مخصوص نفت و گاز‪ ،‬وارد تفکیک گر سه فازی‬
‫(‪ )11‬می گردد‪ .‬پس از تفکیک سیاالت‪ ،‬نفت می تواند توسط اویل منیفولد (‪ ،)14‬وارد سرج تانک (‪ )12‬گردد‬
‫یا اینکه به برنر بوم (‪ 17‬و ‪ )18‬جهت سوزاندن پاک انتقال گردد‪ .‬منیفولد گاز (‪ ،)16‬جهت سوزاندن گاز‬
‫خروجی از تفکیک گر یا نفت سرج تانک که توسط ترنسفر پمپ (‪ )13‬انتقال داده می شود‪ ،‬استفاده می‬
‫گردد‪.‬‬

‫ناحیه ها در ولتستینگ‪:‬‬

‫در ولتستینگ جهت رعایت مسائل ایمنی‪( Location ،‬مکان) یا پد (‪ )Pad‬انجام عملیات ولتستینگ براساس‬
‫امکان یا عدم امکان وجود گازهای قابل اشتعال یا مایعات فرار‪ ،‬به ناحیه ها (‪)Zone‬هایی تقسیم بندی می‬
‫گردد‪.‬‬

‫‪Cellar‬‬ ‫‪ : Zone 0‬در این زون یا ناحیه‪ ،‬بطور پیوسته انواع گازهای قابل اشتعال و مایعات فرار وجود دارد‪.‬‬
‫(گودال) که تاج چاه یا فلوهد بر روی آن قرار دارد‪ ،‬در این ناحیه قرار می گیرد‪.‬‬

‫‪ :Zone 1‬در این ناحیه‪ ،‬گازهای قابل اشتعال و مایعات فرار و بخارات سمی وجود دارد که ممکن است‬
‫ذخیره‪ ،‬تصفیه گردند و یا نمونه گرفته شود‪ .‬در شرایط نرمال(عادی) حین عملیات به اندازه کافی گاز و نفت‬

‫‪85‬‬
‫خطر آفرین در این ناحیه وجود دارد‪ .‬چوک منیفولدگیج تانک‪ ،‬سرج تانک و ترنسفر پمپ الکتریکی در این‬
‫ناحیه قرار دارند‪.‬‬

‫‪ :Zone 2‬در این ناحیه گازهای قابل اشتعال و مایعات فرار وجود دارد که می توان آن ها را ذخیره یا انبار‬
‫نمود‪ .‬نکته مهم تحت کنترل بودن تجهیزات می باشد‪ .‬تفکیک گر سه فازی در این ناحیه قرار دارد‪ ،‬زیرا در‬
‫حالت عادی تحت کنترل می باشد و در شرایط غیر عادی امکان نشتی در آن وجود دارد‪ .‬همچنین ‪Indirect‬‬
‫‪ ،Heater‬منیفولد گاز (‪ )Gas Manifold‬و منیفولد نفت (‪ )Oil Manifold‬و ترنسفر پمپ دیزلی در این ناحیه‬
‫قرار دارند‪.‬‬

‫نکته‪ :‬از آنجا که از طریق فلوهد تجهیزات به داخل چاه فرستاده می شوند‪ ،‬ناحیه اطراف آن در ‪ zone1‬قرار‬
‫می گیرند‪ ،‬در غیر این صورت‪ ،‬ناحیه اطراف فلوهد در ‪ zone2‬قرار می گیرد‪.‬‬

‫‪ :Clean Zone‬مکانی که هیچ گونه گاز قابل اشتعال‪ ،‬بخارات سمی‪ ،‬نفت فرار ذخیره‪ ،‬تصفیه وجود نداشته‬
‫باشد و در واقع عملیاتی انجام نمی گیرد‪( Muster Point .‬مکان ایمن) از جمله نواحی پاک می باشد‪.‬‬

‫فاصله تجهیزات از سرچاه‪:‬‬

‫در ولتستینگ جهت رعایت مسائل ایمنی‪ ،‬تجهیزات می بایست در فاصله ای از یکدیگر و از موقعیت تاج چاه‬
‫قرار گیرند‪ .‬این فاصله گذاری باعث می گردد که ایمنی عملیات بیشتر گردد‪ .‬البته نظر شرکتها و کارفرماهای‬
‫مختلف ممکن است تا حدودی متفاوت باشد‪ .‬در زیر نمونه ای از فواصل تجهیزات در ‪( Offshore‬دریا) و‬
‫‪( Onshore‬خشکی) آورده شده است‪.‬‬

‫‪onshore‬‬ ‫‪separator‬‬ ‫‪heater‬‬ ‫‪Gauge tank‬‬

‫‪Flow head‬‬ ‫‪25m‬‬ ‫‪30m‬‬ ‫‪30m‬‬

‫‪separator‬‬ ‫*‬ ‫‪30m‬‬ ‫‪25m‬‬

‫‪heater‬‬ ‫‪30m‬‬ ‫*‬ ‫‪30m‬‬

‫‪86‬‬
 ‫‪offshore‬‬ ‫‪separator‬‬ ‫‪heater‬‬ ‫‪Gauge tank‬‬

‫‪Flow head‬‬ ‫‪13m‬‬ ‫‪10m‬‬ ‫‪25m‬‬

‫‪separator‬‬ ‫*‬ ‫‪3m‬‬ ‫‪15m‬‬

‫‪heater‬‬ ‫‪3m‬‬ ‫*‬ ‫‪10m‬‬

‫بطور مثال مشاهده می گردد فاصله تقریبی فلوهد از تفکیک گر‪ ،‬هیتر و گیج تانک در خشکی به ترتیب‬
‫‪ 25m‬و ‪ 30m‬و ‪ 30m‬می باشد‪.‬‬

‫موقعیت شغلی و شرح وظایف در ولتستینگ سطحی‪:‬‬

‫با توجه به شرایط کاری واحد ولتستینگ نیاز است که پرسنل با تجربه باال‪ ،‬در پوزیشن های مختلف فعالیت‬
‫کنند‪ .‬انجام مکرر آزمایش های مختلف‪ ،‬وجود متناوب در کنار چوک منیفولد (حداقل یک نفر)‪ ،‬ارتباط با‬
‫کارفرما و‪ ...‬ایجاب می کند تعداد نفرات واحد ولتستینگ از بسیاری از واحدهای عملیاتی بیشتر باشد‪ .‬در باال‬
‫ی ک نمونه از سلسله مراتب و پوزیشن های واحد ولتست آورده شده است که در شرکت های مختلف ممکن‬
‫است مقداری متفاوت باشد‪.‬‬

‫‪( Operation Manager‬مدیر عملیات)‪ :‬هر واحد جهت بهبود عملکرد‪ ،‬هماهنگی بهتر با مدیران باالدست‪،‬‬
‫رفع مشکالت مانند تهیه تجهیزات‪ ،‬رفع مشکالت پرسنل نیازمند مدیرعملیاتی با تجربه و سابقه عملیاتی باال‬
‫و با سواد علمی باال می باشد‪.‬‬

‫‪87‬‬
 ‫‪ ‬رعایت اخالق کاری و احترام به همکاران‬
‫‪ ‬هماهنگی با سوپروایزر جهت تامین تجهیزات مورد نیاز‬
‫‪ ‬تسلط کامل به تمام تجهیزات‪ ،‬نحوه کارکرد‪ ،‬تعمیرات آن ها و‪..‬‬
‫‪ ‬تالش برای رفع مشکالت حقوقی پرسنل مانند حقوق به روز‪ ،‬قرارداد‪ ،‬افزایش حقوق و‪...‬‬
‫‪ ‬مطابقت (متچ بودن) و همکاری با مدیرهای سایر واحدها و مدیران باال دست جهت بهبود‬
‫شرایط شرکت و پرسنل‬

‫‪( Supervisor‬سوپروایزر)‪ :‬مسئول عملیات تست چاه می باشد که می بایست با تصمیم گیری صحیح در‬
‫موقعیت های حساس‪ ،‬عملیات را هدایت و از خطرات احتمالی جلوگیری کند‪.‬‬

‫‪ ‬رعایت اخالق کاری و احترام به همکاران‬

‫‪ ‬طراحی ریگ آپ صحیح و بی خطر‬
‫‪ ‬نظارت بر کار مهندسان و اپراتورها و نفرات کارآموز(ترینینگ یا هلپر)‬
‫‪ ‬مدیریت پرسنل‬
‫نظارت بر تعمیرات تجهیزات‪ ،‬ارتباط با ناظر عملیات و حل مشکالت بوجود آمده‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬تسلط و توانایی انجام همه گزارشات ولتستینگ و رفع اشکاالت گزارشات تهیه شده توسط‬
‫مهندسین‬
‫‪ ‬توانایی تعمیر تمامی تجهیزات ولتستینگ و آشنایی کامل با روش کار آن ها‬
‫‪ ‬تسلط کامل به نرم افزار ها و سنسورها و تفسیر داده های آن ها‬
‫‪ ‬هدایت عملیات چاه آزمایی‬
‫‪ ‬ارتباط با مدیر واحد‬
‫‪ ‬تسلط به تمام تجهیزات آزمایشگاهی و روش انجام آزمایشات صحیح‬
‫‪ ‬دید کامل از شرایط درون چاهی و مخزن(دید مهندسی نفت)‬

‫‪( Engineer 1‬مهندس‪ :)1‬در اکثر جاب ها سرپرست گروه در شیفت شب می باشد و هدایت عملیات در‬
‫شیفت شب را بر عهده دارد و زیر نظر سوپروایزر جاب وظایف محوله را انجام می دهد‪.‬‬

‫‪ ‬رعایت اخالق کاری و احترام به همکاران‬

‫‪ ‬هدایت عملیات در شیفت شب (یا مواقعی که سوپروایزر حضور نداشته باشد)‬
‫‪ ‬نظارت بر پرسنل در صورت عدم حضور سوپروایزر‬

‫‪88‬‬
 ‫‪ ‬اعالم گزارش عملیاتی به سوپروایزر‬
‫‪ ‬انجام وظایف محوله که توسط سوپروایزر به ایشان واگذار می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬توانایی صحبت با کارفرما و قانع کردن ایشان در هنگام مشکالت بوجود آمده‬
‫‪ ‬توانایی تعمیر تمامی تجهیزات ولتستینگ و با آشنایی کامل با روش کار آن ها‬
‫‪ ‬تسلط کامل به نرم افزار ها و سنسورها و تفسیر داده های آن ها‬
‫‪ ‬دید کافی از شرایط درون چاهی و مخزن (دید مهندسی نفت)‬
‫‪ ‬نظارت بر بارگیری و انتقال تجهیزات و تائید تجهیزات ارسالی‬
‫‪ ‬تسلط به تمام تجهیزات آزمایشگاهی و روش انجام آزمایشات صحیح‬

‫‪ ( Engineer 2‬مهندس‪ :)2‬زیر نظر سوپروایزر و مهندس ‪ 1‬فعالیت می کند و هنگامیکه سوپروایزر و‬
‫مهندس ‪ 1‬حضور ندارند (مانند ریگ آپ یا تعمیرات)‪ ،‬ناظر بر پرسنل می باشد‪.‬‬

‫‪ ‬رعایت اخالق کاری و احترام به همکاران‬

‫‪ ‬نظارت بر پرسنل در صورت عدم حضور سوپروایزر یا مهندس ارشد‬
‫‪ ‬اعالم گزارش عملیاتی به سوپروایزر در صورت درخواست ایشان‬
‫‪ ‬انجام وظایف محوله که توسط سوپروایزر یا مهندس ‪ 1‬به ایشان واگذار می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬توانایی صحبت با کارفرما در مواقع لزوم‬
‫‪ ‬آشنایی با تعمیرات تمامی تجهیزات ولتستینگ و با روش کار آن ها‬
‫‪ ‬آشنایی به نرم افزار ها و سنسورها و تفسیر داده های آن ها‬
‫‪ ‬دید کافی از شرایط درون چاهی و مخزن(دید مهندسی نفت)‬
‫‪ ‬نظارت بر بارگیری و انتقال و تائید تجهیزات ارسالی‬
‫‪ ‬تسلط به تمام تجهیزات آزمایشگاهی و روش انجام آزمایشات صحیح‬

‫)‪:TDA(Technical Data Acquisition‬‬

‫یکی از پوزیشن های واحد مهندسی ولتستینگ می باشد که دستیار سوپروایزر یا مهندس می باشد‪ .‬از طرف‬
‫دیگر مسئول امور دیتا ها می باشد‪.‬‬

‫‪ ‬رعایت اخالق کاری و احترام به همکاران‬

‫‪ ‬نظارت بر پرسنل در صورت عدم حضور مهندسان ارشد و سوپروایزر‬
‫‪ ‬اعالم گزارش عملیاتی به سوپروایزر در صورت درخواست ایشان‬
‫‪89‬‬
 ‫‪ ‬انجام وظایف محوله که توسط سوپروایزر یا مهندس تست به ایشان واگذار می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬توانایی تهیه انواع گزارشات تستینگ‬
‫‪ ‬توانایی صحبت با کارفرما در مواقع لزوم مانند زمان تهیه گزارشات‬
‫‪ ‬آشنایی با تعمیرات تجهیزات ولتستینگ و با روش کار آن ها‬
‫‪ ‬آشنایی کامل با نرم افزار ها و سنسورها و تفسیر داده های آن ها‬
‫‪ ‬دید کافی از شرایط درون چاهی و مخزن(دید مهندسی نفت)‬
‫‪ ‬نظارت بر بارگیری و انتقال و تائید تجهیزات ارسالی در صورت نیاز‬
‫‪ ‬تسلط به تمام تجهیزات آزمایشگاهی و روش انجام آزمایشات صحیح‬

‫‪( Operator 1‬اپراتور‪ :)1‬زیر نظر مهندسین واحد به انجام وظایف می پردازد‪ .‬ناظر بر اپراتور‪ 2‬و اپراتور ‪ 3‬و‬
‫کارآموزان می باشد‪ .‬در برخی شرکت ها سمت ‪( Chief Operator‬چیف اپراتور) نیز وجود دارد که ارشد بر‬
‫اپراتور ‪ 1‬می باشد‪.‬‬

‫‪ ‬رعایت اخالق کاری و احترام به همکاران‬

‫‪ ‬توانایی مدیریت اپراتورها و کارآموزان (کمک اوپراتور‪ ،‬ترینینگ)‬
‫‪ ‬تسلط به تمام تجهیزات آزمایشگاهی و روش انجام آزمایشات صحیح‬
‫‪ ‬آماده سازی و بارگیری تجهیزات به همکاری اپراتورها و‪...‬‬
‫‪ ‬نگهداری و بررسی تجهیزات ولتستینگ‬
‫‪ ‬ارتباط با مهندسین جهت انجام وظایف محوله‬
‫‪ ‬توانایی تعمیر تمامی تجهیزات و آشنایی با طرز کار آن ها‬

‫‪( Operator 2‬اپراتور‪ :)2‬زیر نظر اپراتور ‪ 1‬و مهندسین واحد فعالیت می کند و با کمک اپراتوران و کار‬
‫آموزان به انجام عملیات کمک می کنند‪.‬‬

‫‪ ‬رعایت اخالق کاری و احترام به همکاران‬

‫‪ ‬توانایی مدیریت اپراتوران با پوزیشن پایین تر و کارآموزان (هلپر‪ ،‬کمک اوپراتور‪ ،‬ترینینگ)‬
‫‪ ‬آماده سازی و بارگیری تجهیزات به همکاری اپراتورها و‪...‬‬
‫‪ ‬نگهداری و بررسی تجهیزات ولتستینگ‬
‫‪ ‬توانایی تعمیر تجهیزات و آشنایی با طرز کار آن ها‬
‫‪ ‬توانایی کار با تجهیزات آزمایشگاهی و روش انجام آزمایشات صحیح‬

‫‪90‬‬
‫‪( Operator 3‬اپراتور‪ :)3‬زیر نظر اپراتوران ارشد و مهندسین واحد فعالیت می کند و با کمک اپراتوران و کار‬
‫آموزان به انجام وظایف خود می پردازند‪.‬‬

‫‪ ‬رعایت اخالق کاری و احترام به همکاران‬

‫‪ ‬آماده سازی و بارگیری تجهیزات به همکاری اپراتورها و‪...‬‬
‫‪ ‬نگهداری و بررسی تجهیزات ولتستینگ‬
‫‪ ‬توانایی تعمیر برخی تجهیزات و آشنایی با طرز کار همه تجهیزات‬
‫‪ ‬توانایی کار با تجهیزات آزمایشگاهی و روش انجام آزمایشات صحیح‬

‫‪(Training or Assistant Operator or Helper‬کارآموز‪ ،‬کمک اپراتور‪ ،‬هلپر)‪ :‬زیر نظر اپراتوران و‬
‫مهندسان فعالیت می کند و در عملیات های مختلف کمک می کند‪.‬‬

‫‪ ‬رعایت اخالق کاری و احترام به همکاران‬

‫‪ ‬کمک به اپراتورها و مهندسان در عملیات‬
‫‪ ‬کمک به بارگیری و انتقال تجهیزات‬
‫‪ ‬آشنایی با تجهیزات و کار آن ها‬
‫‪ ‬تالش برای یادگیری و پیشرفت در عملیات‬

‫ریگ آپ(برپایی) و ریگ دان(جمع آوری) تجهیزات‪:‬‬

‫قبل از شروع ریگ آپ‪ ،‬جلسه ای با حضور تمام پرسنل تشکیل می شود و نکات ایمنی هنگام برپایی یادآوری‬
‫می شود‪ .‬تقسیم بندی و مسئولیت نفرات‪ ،‬به آن ها اعالم می شود‪ .‬استفاده از اتصاالت با فشار کاری مناسب‬
‫و استفاده از کمترین اتصاالت جهت جلوگیری از افت فشار در سیستم از نکات مهم هنگام ریگ آپ است‪.‬‬
‫فاصله استاندارد تجهیزات از تاج چاه (‪ )well Head‬نیز باید رعایت شود‪ .‬با پایان ریگ آپ‪ ،‬تست تجهیزات و‬
‫سپس عملیات تست چاه انجام می شود‪ .‬هنگام ریگ دان در صورت امکان یک آمارگیری انجام شود یا اینکه‬
‫بطور چشمی چک شود که وسیله ای جا نمانده باشد‪ ،‬تجهیزات آسیب دیده مشخص گردد و برای جایگزینی‬
‫آن ها اقدام گردد‪ .‬تجهیزات حساس مانند گیج ها‪ ،‬سنسور ها و وسایل آزمایشگاهی حتما فیکس (ثابت) در‬
‫جایی ایمن نگه داری شوند تا هنگام جابه جایی دچار آسیب نشوند‪ .‬بارگیری و تخلیه تجهیزات با رعایت‬
‫نکات ایمنی مانند استفاده از کمربند ایمنی هنگام باال رفتن جهت قالب کردن وسیله مورد نظر‪ ،‬خالی بودن‬
‫مخزنی که قرار است بارگیری شود (اگر حاوی سیال باشد‪ ،‬بدون تعادل خواهد شد)‪ ،‬عدم ایستادن زیر بار‪،‬‬
‫عدم بارگیری در شب‪ ،‬عدم بارگیری در صورت غیبت نفر ارشد و‪ ...‬می باشد‪ .‬توجه شود که قبل از ریگ آپ‬
‫‪91‬‬
‫می بایست حداقل یک بار موقعیت و شرایط لوکیشن یا پدی که قرار است عملیات تست در آنجا انجام گردد‪،‬‬
‫مورد بررسی قرار گیرد که این بررسی ‪ site visit‬نام دارد‪ .‬نکاتی که در سایت ویزیت می توان مورد توجه قرار‬
‫داد‪:‬‬

‫‪ ‬نحوه چینش تجهیزات و بررسی وجود فضای کافی برای قرار دادن تجهیزات‬
‫‪ ‬بررسی تبدیل های مورد نیاز برای وصل شدن به چاه یا لوله های تیوبینگ دکل‬
‫‪ ‬همراه داشتن متر جهت بررسی متراژ تقریبی لوله ها و اتصاالت مورد نیاز تست‬
‫‪ ‬بررسی نوع انجام عملیات مانند اسیدکاری‪ ،‬لیفتینگ نیتروژن‪ ،‬رفع مانع‪ ،‬تست کامل و طراحی بر‬
‫اساس آن‬

‫بهتر است نماینده کارفرما نیز حضور داشته باشد تا بررسی بهتر صورت بپذیرد‪ .‬بطور مثال مشخص شود‬
‫که برنر نیاز است یا قرار است از مخازن ذخیره نفت استفاده گردد یا مستقیم از طریق خط لوله بهره‬
‫برداری به واحد بهره برداری ارسال گردد‪.‬‬

‫فلش(‪)Flush‬کردن‪:‬‬
‫پس از پایان عملیات تست چاه‪ ،‬می بایست تمام تجهیزات تمیز و مرتب گردند که تمیزسازی تجهیزات یکی‬
‫از مهمترین قسمت های عملیات ریگ دان می باشد‪ .‬فلش کردن یعنی شست و شوی تجهیزات با گازوئیل‬
‫به منظور زدایش مولکول های چسبناک نفتی و آب به منظور زدایش گازوئیل از تجهیزات مورد نظر که در‬
‫پایان عملیات انجام می گیرد‪ .‬البته برخی موارد برای تمیز کردن بطری سمپل گیری نیز از اصطالح استفاده‬
‫می گردد که منظور این است که بطری را با سیالی که قرار است نمونه گیری انجام شود‪ ،‬یک بار شست و‬
‫شو داده و سپس سیال را دور ریخته تا آب یا ماده دیگری اگر در ظرف بطری یا ظرف نمونه گیری وجود‬
‫داشته باشد‪ ،‬باعث اخالل در دیتاهای آزمایش نگردد‪ .‬در عملیات فلش کردن تجهیزات‪ ،‬می بایست تمام‬
‫تجهیزاتی که در حین عملیات حتی یکبار سیال در آن ها جریان مایع وجود داشته است‪ ،‬فلش (فالش)‬
‫شوند‪ .‬توجه گردد که در ادامه‪ ،‬عملیات فلش کردن تجهیزات بعد از یک عملیات چاه آزمایی در یک چاه با‬
‫تولید نفت و گاز آورده می شود‪ .‬همچنین فالش کردن تجهیزاتی مانند ماسه زدا‪ ،‬و‪ ...‬آورده نشده است که‬
‫در صورت استفاده در عملیات‪ ،‬فلش کردن آن ها ساده می باشد‬

‫همانطور که می دانیم از تجهیزات ولتستینگ جهت بدست آوردن‬ ‫دستگاه فراورش سیار نفت‪:‬‬
‫پارامترهای مختلف مانند دبی آب و نفت و گاز‪ ،‬وزن مخصوص نفت و گاز‪ ،‬فشار و دمای سرچاهی‪ ،‬انتخاب‬

‫‪92‬‬
‫چوک بهینه‪ ،‬فشار و دمای بعد از چوک و‪ ...‬استفاده می گردد‪ .‬اما ولتسینگ دارای محدودیت هایی می باشد‬
‫که باعث گردید دستگاههایی با نام ‪ M.O.S‬و ‪ M.O.T‬در صنعت نفت معرفی شوند‪.‬‬

‫‪ :)Mobile Oil Separator(M.O.S‬یکی از محدودیت ها یا به عبارت بهتر مشکالت تجهیزات‬

‫ولتستینگ جدا از هم بودن تجهیزات می باشد که این موضوع باعث می گردد مدت زمان زیادی به ریگ‬
‫آپ و ریگ دان اختصاص داده شود‪ .‬همچنین اتصال بین تجهیزات (مانند زانو و سه راهه) با باز و بستن در‬
‫هر جاب به مرور زمان دچار فرسودگی می گردند‪ .‬همچنین هزینه زیادی بابت جابه جایی بدلیل استفاده از‬
‫تریلر می بایست پرداخت شود که این موضوع باعث گردید از ‪ M.O.S‬که تمام تجهیزات اصلی ولتستینگ‬
‫بجز آزمایشگاه و دیتا بر روی یک تریلر قرار دارند‪ ،‬استفاده گردد‪ .‬اما مهمترین مشکل ‪ M.O.S‬عدم توانایی‬
‫سرج تانک در چاه های دارای فوم باال می باشد‪ .‬دلیل آن هم وجود سرج تانک با ظرفیت ‪ 50‬بشکه می باشد‬
‫که در چاه های با فوم (کف) زیاد‪ ،‬هنگام ریت گیری‪ ،‬از خروجی گاز‪ ،‬نفت خارج می گردد که باعث خطرات‬
‫جانی و مالی و اخالل در عملیات می گردد‪ .‬با داشتن یک فلوهد‪ ،‬همان عملیات چاه آزمایی سطحی که‬
‫تجهیزات واحد ولتست انجام می دهند‪ ،‬دستگاه ‪ M.O.S‬هم می تواند انجام دهد و هیچ گونه محدودیتی‬
‫ندارد‪ .‬در برخی دستگاه های ‪ M.O.S‬دیتاهدر قبل از ‪ SSV‬قرار دارد که اگر از پورتهای دیتاهدر دچار نشتی‬
‫شوند‪ ،‬نمی توان با بستن ‪ SSV‬شرایط را ایمن نمود‪ ،‬زیرا ‪ SSV‬برای ایمن نمودن تجهیزت بعد از خود‪ ،‬مفید‬
‫می باشد‪.‬‬

‫‪ :)Mobile Oil Treatment( M.O.T‬شامل چندین تریلر با تجهیزات مختلف می باشد که مانند یک‬
‫پاالیشگاه کوچک عمل می کند‪ .‬عالوه بر اینکه پارامترهای مختلف ولتستینگ را می توان دست آورد‪ ،‬می‬
‫توان به عنوان فراورش نفت‪ ،‬به زدایش آلودگی ها از نفت اقدام نمود‪ .‬از طرف دیگر دارای تجهیزاتی مانند‬
‫پکیج نیتروژن نیز می باشد‪.‬‬

‫‪ M.O.T‬عالوه بر تجهیزات واحد ولتستینگ شامل تجهیزات زیر نیز می باشد‪:‬‬

‫‪ :Desander‬نفت در ابتدا پس از کاستن فشار توسط چوک منیفولد‪ ،‬وارد این قسمت می شود و ذرات شن‬
‫و ماسه در این قسمت جدا می گردند‪.‬‬

‫‪ :Slurry Tank‬ذرات شن و ماسه پس از جداسازی وارد ‪ Slurry Tank‬می گردد‪.‬‬

‫‪ :Desilter‬سیال پس از زدایش شن و ماسه وارد تفکیک گر سه فازی جهت تفکیک سیاالت می گردد‪.‬‬
‫پس از آن برای جداسازی ذرات خیلی ریز مانند سیلت (ریز تر از شن و ماسه) که در مراحل قبل‪ ،‬توانایی‬

‫‪93‬‬
‫جدا شدن نداشتند‪ ،‬وارد دسیلتر می گردند‪ .‬اساس کار این مخزن بر اساس نیروهای جاذبه و گریز از مرکز‬
‫می باشد‪.‬‬

‫‪ :Desalter‬در این مرحله ذرات آب بسیار ریز همراه نفت می توانند جدا شوند که یکی از روش هایی که‬
‫در این مخزن جداسازی انجام می گردد استفاده از الکتریسیته با ولتاژ باال می باشد تا با شکستن مولکول‬
‫های آب و سقوط آن ها به کف مخزن‪ ،‬جداسازی انجام گیرد ‪ .‬این دستگاه در چاه هایی که توانایی تولید آب‬
‫دارند‪ ،‬استفاده می گردد‪.‬‬

‫‪ M.O.T‬دارای تریلری جهت کنترل جاب می باشد که تجهیزاتی مانند لپتاپ و دیتاالگر در اتاقی مجهز قرار‬
‫داده شده است و همچنین تجهیزاتی برای بستن چاه در شرایط اضطراری در این تریلر قرار دارد‪ .‬همچنین‬
‫در تریلری دیگر‪ ،‬پکیج جهت تزریق انواع مواد شیمیایی مانند ‪ Caustic soda‬برای کنترل و کاهش ‪،PH‬‬
‫زایلین(‪ )Xylene‬برای از بین بردن آسفالتین‪ ،‬دی مولسی فایر(‪ )Demulsifier‬برای جدا کردن آب از نفت‪ ،‬مواد‬
‫ضد خوردگی(‪ )Corrosion inhibitor‬برای کاهش خوردگی قرار دارد‪ .‬همچنین تریلر دیگر بمنظور کابین‬
‫استراحت پرسنل و امور رفاهی وجود دارد‪ .‬دستگاه ‪ M.O.T‬با توجه به وجود تجهیزات پیشرفته‪ ،‬مورد توجه‬
‫بسیاری از کارفرمایان جهت استفاده هر چند وقتی به عنوان پاالیشگاه قرار گرفته است که در آینده مطمئنا‬
‫محبوبیت بیشتری پیدا می کند‪.‬‬

‫وسایل مورد نیاز جهت انجام عملیات ولتست‪:‬‬

‫در انجام یک تست موفقیت آمیز‪ ،‬وجود تجهیزات پشتیبانی(‪ )back up‬ضروری می باشد‪ .‬بطور مثال داشتن‬
‫تجهیزاتی مانند سانتریفیوژ‪ ،‬کمپرسور هوا‪ ،‬گیج های فشاری‪ ،‬سنسورهای مختلف‪ ،‬هیدرومترو‪ ...‬در انبار‬
‫شرکت یا در ‪(work shop‬محل نگهداری تجهیزات) ضروری می باشد‪ ،‬زیرا آسیب غیر قابل رفع آنی در هر‬
‫کدام باعث اخالل در عملیات می گردد‪ .‬در زیر برخی تجهیزات مورد نیاز برای انجام عملیات تست آورده‬
‫شده است که می تواند به عنوان یک ‪( inventory list‬لیست موجودی) قلمداد شود‪ .‬در زیر اقالمی مانند لوله‬
‫های با فیگ ‪ 206‬نیز آورده شده است که اگر به اندازه کافی لوله با فیگ ‪ 602‬وجود داشته باشد‪ ،‬نیاز به‬
‫داشتن لوله با فیگ ‪ 206‬نخواهد بود‪ .‬از آوردن تجهیزات اصلی مانند فلوهد‪ ،‬چوک منیفولد و‪ ...‬خودداری شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪94‬‬
 ‫دستگاه پمپ پرشر تست‬ ‫سیفتی کابل‬
‫سانتریفیوژ‬ ‫سیم و میله ارت‬
‫ددویت تستر بعالوه وزنه ها‬ ‫گریس معمولی و پرفشار‬
‫رانارکس بعالوه اتصاالت‬ ‫گریس گیت ولو‬
‫دستگاه سنگ رومیزی‬ ‫گریس پمپ بادی‬
‫مادباالنس‬ ‫چتر‬
‫دستگاه گریس پمپ(با متعلقات اتصال به هوای‬
‫پیستوله‬
‫کمپرسور)‬
‫دستگاه ‪ph meter‬‬ ‫کلنگ‬
‫دستگاه سانتریفیوژ‬ ‫طناب‬
‫روغندان‬ ‫آچار زنجیری ‪ 48‬یا ‪60‬‬
‫روغن هیدرولیک‬ ‫آچارفرانسه ‪18 ،15 ،10‬‬
‫روغن سیلیکون‬ ‫آچار خورشیدی‬
‫آب مقطر‬ ‫آچار یک سر رینگی و دو سر رینگی‬
‫امولسی فایر و دی امولسی فایر‬ ‫آچار چکش خور در سایزهای مختلف‬
‫کمپرسور هوا‬ ‫لوله گیر ‪48 ،24،36 ،14 ،18‬‬
‫سیم مفتول‬ ‫جعبه آچار بزرگ و کوچک‬
‫چوک سیت ادجاست و فیکس‬ ‫چند راهه هوا(‪)air manifold‬‬
‫چوک بین‬ ‫کمان اره‬
‫آچارسیت ادجاست چوک منیفولد‬ ‫اره چوب بر‬
‫آچار سیت فیکس چوک منیفولد‬ ‫عدد کوب و حروف کوب‬
‫استند های چوبی و آهنی در طراحی های‬
‫چراغ قوه کوچک و متوسط در انواع مختلف‬
‫مختلف‬
‫ژنراتور برق‬ ‫بکس بادی‬
‫کمپرسور هوا‬ ‫قلم آهنی‬
‫رینگ فلزی‪RX-39‬‬ ‫سوهان گرد‬
‫رینگ فلزی‪BX-155‬‬ ‫سوهان نیمه گرد‬
‫هولدر اوریفیس پلیت ‪ 3‬اینچ و ‪ 6‬اینچ‬ ‫سوهان سه گوش‬
‫اوریفیس پلیت ‪ 3‬اینچ و ‪ 6‬اینچ‬ ‫کاتر لوله بر‬
‫آچار اوریفیس‬ ‫لوله خم کن‬
‫گریس اوریفیس‬ ‫قیچی پلیت بر‬
‫پوش باتون‬ ‫سیم بر‬
‫هیدرومتر‪750-700‬‬ ‫تایلیور‬
‫هیدرومتر‪850-800‬‬ ‫گیره‬
‫هیدرومتر‪900-850‬‬ ‫بال ولو ‪ 3‬اینچ در کالس کاری ‪ 300 ،150‬و ‪600‬‬
‫هیدرومتر‪950-900‬‬ ‫بال ولو ‪ 2‬اینچ در کالس کاری ‪600, 300 ،150‬‬
‫هیدرومتر‪1000-950‬‬ ‫کلمن‬
‫هیدرومتر ‪800-750‬‬ ‫جک ‪ 2‬تن‬
‫هیدرومتر ‪900-850‬‬ ‫جیم پالگ‬
‫خار بازکن‬ ‫انبر قفلی‬
‫جعبه بکس‬ ‫برس سیمی‬
‫‪95‬‬
 ‫نیپل دو سر ترد ‪npt 10000‬متوسط‪2/1‬‬ ‫قلم آهنی‬
‫نیپل دو سر ترد ‪npt 10000‬کوتاه‪2/1‬‬ ‫متر ‪ 3‬متری‬
‫نیپل دو سر ترد ‪npt 10000‬بلند‪2/1‬‬ ‫کاتر‬
‫تی ‪npt 10000 -2/1‬‬ ‫سوهان‬
‫پیچ گوشتی دو سو و چهار سو(کوچک‪ ،‬توسط‪،‬‬
‫تبدیل ‪ npt 2/1‬به ‪ 9/16‬اتوکلیو‬
‫بزرگ)‬
‫تبدیل ‪ npt 2/1‬باکس به ‪ npt 1/2‬ترد‬ ‫برس سیمی‬
‫تبدیل ‪ npt 2/1‬تردبه ‪ npt 4/1‬ترد‬ ‫دریل‬
‫تبدیل ‪ npt 2/1‬باکس به ترد‬ ‫متر ‪ 5‬و ‪ 10‬متری‬
‫نیپل دو سر ترد ‪npt4/1‬‬ ‫هوز هیدرولیک ‪18000‬‬
‫تبدیل ‪ npt 2/1‬ترد به ‪ npt 4/3‬ترد‬ ‫کابل سیار برق‬
‫کوپلینگ ‪npt 2/1‬‬ ‫هوز(شیلنگ) آب‬
‫تبدیل ‪ npt 2/1‬ترد به ‪ npt 4/1‬باکس‬ ‫کابل برق در اندازه های مختلف‬
‫تبدیل ‪ npt 2/1‬ترد به ‪ "1‬ترد‬ ‫‪4‬کابله به همراه شگل ها با تحمل وزن های مختلف‬
‫تبدیل ‪ npt 2/1‬باکس به ‪ npt "1‬ترد‬ ‫چکش آهنی کوچک و بزرگ‬
‫پالگ ‪ npt" 1‬و ‪npt 2/1‬‬ ‫چکش برنجی کوچک و بزرگ‬
‫پالگ ‪ npt 8/3‬و ‪npt 4/1‬‬ ‫انبر دست‬
‫اتصاالت پنوماتیکی پالستیکی(مربوط به پوش‬
‫فاز متر‬
‫باتون)‬
‫تی کانکشن ‪2/1‬سوئیچ الک‬ ‫تورک متر‬
‫چهارراهه ‪2/1‬سوئیچ الک‬ ‫بلت ‪ 4‬و ‪ 6‬متری با تحمل وزن های مختلف‬
‫تبدیل ‪ 16/9‬اتوکلیو به ‪npt1/2‬‬ ‫دستکش التکس‬
‫البو ‪npt 1/2‬به سوئیچ الک‬ ‫کوییک رلیز‬
‫تبدیل ‪npt 2/1‬باکس به ‪ 2/1‬سوئیچ الک‬ ‫دستکش ضد اسید‬
‫تبدیل ‪ npt 2/1‬ترد به ‪ 2/1‬سوئیچ الک‬ ‫چسب ترد‬
‫پالگ ‪ 2/1‬سوئیچ الک‬ ‫پیپت‬
‫البو ‪2/1‬سوئیچ الک‬ ‫پیپت پر کن‬
‫پالگ ‪ 2/1‬سویئچ الک‬ ‫سمباده زبر‬
‫پایپ سوئیچ الک‪8/3‬‬ ‫فوم نشت بند‬
‫فرول بک فرول‪8/3‬‬ ‫چسب آکواریوم‬
‫پمپ دست‬ ‫جعبه وسایل مصرفی برقی و متعلقات‬
‫گریس پمپ‬ ‫بسکت نگهداری تجهیزات‬
‫استم گیت ولو به همراه ست آب بندی‬ ‫قفل آویز‬
‫استم ادجاست به همراه پکینگ و‪...‬‬ ‫جعبه کمک های اولیه‬
‫پایپ ‪ 3‬متری‪ 3‬اینچ فیگ‪1502‬‬ ‫هوز هوا‬
‫پایپ ‪ 1‬متری‪ 3‬اینچ فیگ‪1502‬‬ ‫منیفولد هوا‬
‫دبل وینگ ‪ 3‬اینچ فیگ‪1502‬‬ ‫کمربند کار در ارتفاع‬
‫دبل ترد ‪ 3‬اینچ فیگ‪1502‬‬ ‫باد نما‬
‫البو ‪90‬درجه اینچ فیگ‪1502‬‬ ‫پایه نوار خطر‬
‫البو ‪45‬درجه اینچ فیگ‪1502‬‬ ‫منیفولد نفت‬
‫‪96‬‬
 ‫پایپ‪ 50‬سانتی‪ 3‬اینچ فیگ‪1502‬‬ ‫منیفولد گاز‬
‫پایپ‪ 30‬سانتی‪ 3‬اینچ فیگ‪1502‬‬ ‫گاری چرخدار‬
‫پایپ ‪ 3‬متری‪ 3‬اینچ فیگ‪602‬‬ ‫دستگاه الگر و اتصاالت همراه‬
‫پایپ ‪ 1‬متری‪ 3‬اینچ فیگ‪602‬‬ ‫سنسور فشار و دما و اختالف فشار‬
‫پایپ‪ 50‬سانتی‪ 3‬اینچ فیگ‪602‬‬ ‫سنسور فلومتر و مگنت‬
‫گیج فشار و دما در فشار ها و دما های کاری‬
‫پایپ‪ 30‬سانتی‪ 3‬اینچ‪602‬‬
‫مختلف‬
‫دبل وینگ ‪ 3‬اینچ فیگ‪602‬‬ ‫ترموول‬
‫دبل ترد ‪ 3‬اینچ فیگ‪602‬‬ ‫برگه آچار‬
‫البو ‪ 45‬و ‪ 90‬درجه اینچ فیگ‪602‬‬ ‫برگه پرینت چسبی‬
‫پایپ ‪ 3‬متری‪ 3‬اینچ فیگ‪206‬‬ ‫پوشه پالستیکی‬
‫پایپ ‪ 1‬متری‪ 3‬اینچ فیگ‪206‬‬ ‫لپتاپ و متعلقات‬
‫پایپ‪ 50‬سانتی ‪ 3‬اینچ فیگ‪206‬‬ ‫پرینتر و اتصاالت همراه‬
‫پایپ‪ 30‬سانتی ‪ 3‬اینچ فیگ‪206‬‬ ‫محافظ برق برای انواع تجهیزات الکترونیکی‬
‫تبدیل ‪ 3‬اینچ ترد فیگ‪ 206‬به وینگ فیگ‪602‬‬ ‫دستگاه پانچ‬
‫تبدیل ‪ 3‬اینچ ترد ‪ 602‬به وینگ فیگ‪206‬‬ ‫منگنه زن‬
‫البو ‪ 90‬و ‪ 45‬درجه اینچ فیگ‪206‬‬ ‫نگهدارنده چسب‬
‫تی ‪ 3‬اینچ فیگ‪206‬‬ ‫غلط گیر‬
‫تی ‪ 3‬اینچ فیگ‪602‬‬ ‫سی دی‬
‫تی ‪ 3‬اینچ فیگ‪1502‬‬ ‫ماژیک‬
‫پالگ‪ 3‬اینچ فیگ‪206‬‬ ‫خط کش‬
‫پالگ‪ 3‬اینچ فیگ‪602‬‬ ‫فلش مموری‬
‫پالگ‪ 3‬اینچ فیگ‪1502‬‬ ‫خط کش‬
‫همریونیون ‪3‬اینچ فیگ‪206‬‬ ‫لحیم و سیم لحیم‬
‫همریونیون ‪3‬اینچ فیگ‪602‬‬ ‫قیچی‬
‫همریونیون ‪3‬اینچ فیگ‪1502‬‬ ‫بی سیم و شارژر‬
‫تبدیل ‪ 3‬اینچ ‪ 602‬به ‪(1502‬ترد به وینگ و‬
‫دتکتور گاز‬
‫برعکس)‬
‫تبدیل ‪ 3‬اینچ ‪ 602‬به ‪(206‬ترد به وینگ و‬
‫پیچ گوشتی ابزار دقیق‬
‫برعکس)‬
‫اینچ‬ ‫تبدیل‪ 2‬اینچ فیگ‪ 1502‬به ‪3‬‬
‫چند راهه برق‬
‫فیگ‪(1502‬دو سر وینگ)‬
‫تبدیل‪ 4‬اینچ‪ 602‬به ‪ 3‬اینچ فیگ ‪(602‬ترد به‬
‫دو شاخه برق‬
‫وینگ)‬
‫تبدیل فلنج ‪ 5000‬به وینگ‪1502‬‬ ‫اهم متر‬
‫تبدیل فلنج ‪ 10000‬به وینگ‪1502‬‬ ‫کولیس دیجیتال‬
‫تبدیل وینگ و ترد ‪ 602‬به باکس و پین‬
‫سطل زباله‬
‫تیوبینگ‬
‫تبدیل وینگ‪ 602‬به ترد ‪1502‬‬ ‫زون کن‬
‫گسکت ‪3‬اینچ(کالس‪)900‬‬ ‫کازیه‬
‫‪97‬‬
 ‫گسکت ‪3‬اینچ(کالس‪)600‬‬ ‫صندلی پالستیکی‬
‫گسکت ‪3‬اینچ(کالس‪)300‬‬ ‫یو پی اس و استبالیزر‬
‫گسکت‪4‬اینچ(کالس‪)300‬‬ ‫کلمس‬
‫گسکت‪2‬اینچ(کالس‪)600‬‬ ‫بست پالستیکی کوچک‪ ،‬متوسط و بزرگ‬
‫گسکت ‪ 4‬اینچ پایپ‪602‬‬ ‫محلول بافر‪4‬و‪7‬و ‪ 9‬و ‪10‬‬
‫گسکت ‪ 3‬اینچ پایپ‪ 1502‬و ‪206‬‬ ‫غلط گیر‬
‫اورینگ بال ولو ‪ 2‬اینچ کالس کاری‬
‫کاور‬
‫‪150‬و‪ 300‬و‪600‬‬
‫اورینگ بال ولو ‪ 3‬اینچ کالس کاری ‪ 150‬و‬
‫دفتر یادداشت‬
‫‪ 300‬و ‪600‬‬
‫اورینگ پایپ ‪ 3‬اینچ‪206‬‬ ‫چسب برق و چسب نواری‬
‫اورینگ کپ مسیر فیکس چوک‬ ‫تخته وایت برد‬
‫اورینگ مسیر ادجاست چوک‬ ‫خودکار و مداد‬

‫یادگیری کارآموزان در ولتستینگ‪:‬‬

‫کارآموزان عزیز دقت فرمایند واحد ولتستینگ یکی از واحدهای با بیشترین تعداد پرسنل در زمینه سرویس‬
‫های نفتی می باشد‪ ،‬زیرا حجم کار باال و سختی کار بر انرژی پرسنل تاثیر گذار می باشد‪ .‬از لحاظ سختی‬
‫کار‪ ،‬همانطور که می دانید در سرما و گرما‪ ،‬باران‪ ،‬برف و گرد و خاک‪ ،‬واحد ولتست در حال فعالیت می‬
‫باشد‪ .‬سنگینی کار در واحد ولتستینگ بسیار باال‪ ،‬اما بدلیل اینکه همزمان در یک جاب کار های سنگین‬
‫مانند ریگ آپ و ریگ دان انجام می گیرد‪ ،‬اما کارهای مهندسی و آزمایشگاهی نیز انجام می گردد‪ ،‬سختی‬
‫کار را کمتر نموده است‪ .‬بعبارت دیگر حالت فرسایشی در ولتست کمتر می باشد‪ .‬کارآموزان گرامی توجه‬
‫فرمایید که نحوه صحیح بلند کردن اجسام را یاد بگیرید‪ ،‬تا در آینده دچار آسیب های جسمانی نگردید‪.‬‬
‫جهت فراگیری و پیشرفت در هر موضوع می بایست پشتکار فراوان داشت و به حاشیه های بوجود آمده در‬
‫طی فرایند یادگیری توجه نک رد‪ .‬در ولتستینگ به دلیل وجود تجهیزات مختلف و قطعات با کارایی مختلف‪،‬‬
‫یادگیری به صورت تئوری و عملی بسیار مهم می باشد‪ .‬اینکه ما تصور کنیم نیازی به یادگیری از لحاظ‬
‫تئوری نیست و با دیدن عملیات های مختلف‪ ،‬می توان همه چیز را یاد گرفت بسیار اشتباه و نگران کننده‬
‫می باشد‪ .‬بطور مثال‪ ،‬ما اگر در زمینه کار بار چوک منیفولد شرایط جریان بحرانی و زیر بحرانی را ندانیم‪،‬‬
‫کاهش و افزایش فشار در سپریتور و تاثیر آن بر فشار سرچاه را نخواهیم دانست‪ .‬همچنین در محاسبات از‬
‫واحد های مختلف استفاده می شود که اگر ندانیم واحد عدد بدست آمده چیست یا تبدیل واحد آن را ندانیم‪،‬‬
‫در صحبت با ناظر عملیات به مشکل پیش بر می خوریم‪ .‬هر کارآموز اگر بخواهد پیشرفت کند‪ ،‬در طول روز‪،‬‬
‫حداقل یک ساعت به خواندن کتاب های مربط با ولتست بپردازد‪ .‬یک کتاب را چند بار بخواند و از نکات آن‬
‫‪98‬‬
‫خالصه برداری کند تا در هر بار خواندن‪ ،‬مطالب جدیدی فرا گیرد‪ .‬در صورت نامفهوم بودن قسمتی از‬
‫مطالب کتاب‪ ،‬سوال را با نفر ارشد خود در میان بگذارد‪ .‬در اوقات بیکاری بر روی دکل یا چاه‪ ،‬پس از رفع‬
‫خستگی‪ ،‬تجهیزات را مورد بررسی قرار داده و سوال برای خود طرح کند و در حل جواب سواالت خود تالش‬
‫کند‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬مسیر های مختلف در تجهیزات چک شود تا بداند ورودی و خروجی هر لوله یا اتصاالت‬
‫ابزار دقیق چگونه است‪ .‬بطور مثال در تفکیک گر‪ ،‬مسیر های خروجی آب و نفت و گاز را دنبال کند و ببیند‬
‫که هر کدام از این خروجی ها به چه قسمت دیگر وارد می شوند و اگر طراحی این گونه نبود‪ ،‬چه اتفاقی‬
‫می افتاد؟ و اینکه آیا می توان طراحی کنونی را تغییر داد و در صورت تغییر‪ ،‬چه مزایا و معایبی دارد‪ .‬یا‬
‫بطور مثال‪ ،‬مسیر ورودی هوای تفکیک گر که از طریق تیوب های استنلس استیل به قسمت های مختلف‬
‫نظیر کنترل ولو ها‪ ،‬فیشر ها و‪ ...‬مرتبط شده اند‪ ،‬چک شود تا با هر بار چک کردن‪ ،‬نکات جدید تری فرا‬
‫گیرید‪ .‬دوستان اپراتور صرفا به این دلیل که نرم افزار و محاسبات‪ ،‬شما را از ورود به بخش مهندسی باز می‬
‫دارد‪ ،‬می تواند اشتباهی باشد که شما را از پیشرفت عقب بیندازد‪ .‬کار کردن با نرم افزارها‪ ،‬نیاز به تالش و‬
‫تمرین دارد‪ ،‬اما غی ر ممکن نیست‪ .‬از طرف دیگر فرمول ها و یا گزارشات در ابتدا ممکن است سخت‪ ،‬نامفهوم‬
‫و منصرف کننده از ادامه یادگیری باشند‪ ،‬اما با تالش‪ ،‬مطالعه و پرسیدن از نفرات ارشد‪ ،‬مطمئنا در یک بازه‬
‫چند ماه آسان خواهند شد‪ .‬در مورد مطالب آورده شده از کتاب‪ ،‬سعی شده از نکات عملیاتی استفاده گردد‬
‫و ممکن است در ‪ manual‬های مختلف و از نظر سوپروایزرهای مختلف مقداری تفاوت وجود داشته باشد‪ .‬مثال‬
‫در مورد دایورت در چوک های مختلف‪ ،‬نظراتی وجود داد که با تجربه بدست آمده است‪ .‬مثال گفته می شود‬
‫که ابتدا ولو آپ استریم مسیری که قرار است جریان در آن مسیر قرار داشته باشد ابتدا دو یا سه دور باز‬
‫گردد و سپس همزمان ولوهای آپ استریم باز و بسته شدن مطابق روش های موجود انجام گردد یا اینکه‬
‫در اندازه گیری شرینکیج‪ ،‬باز و بستن ولوهای گاز و نفت ممکن است با تجربه های عملیاتی‪ ،‬روش های‬
‫مختلفی انجام گردد‪ .‬در کل‪ ،‬روش ه ای مختلف در تست فشار تجهیزات‪ ،‬باز و بستن و لو‪ ،‬تست شرینکیج‪،‬‬
‫ست کردن تفکیک گر‪ ،‬محاسبه ریت نفت سرج تانک‪ ،‬فالش کردن تجهیزات‪ ،‬گرفتن ریت وزن مخصوص‬
‫گاز و‪ ...‬وجود دارد که در کتاب حاضر سعی گردیده شد برخی از روش ها آورده شود‪ .‬همچنین تجهیزات در‬
‫مشخصات کاری و حتی شکل ظاهری مختلف وجود دارند که با موارد گفته شده در کتاب ممکن است تفاوت‬
‫داشته باشند اما هدف اصلی همه آن ها مشترک و انجام یک عملیات تست موفقیت آمیز می باشد‪ .‬در کتاب‬
‫همچنین سعی شده است تا حد امکان عدد دقیق آورده نشود‪ ،‬زیرا در ‪ manual‬های مختلف و از نظر‬
‫سوپروایزره ای مختلف‪ ،‬مقداری تفاوت وجود دارد‪ .‬اگر اعدادی ذکر گردیده صرفا بر حسب تجارب عملیاتی‬
‫می باشد‪ .‬مثال باز کردن یک چوک با چه چوک ادجاستی با توجه به شرایط چاه‪ ،‬متفاوت می باشد و این با‬
‫توجه به شرایط چاه(فشار سر چاه‪ ،‬نوع سیال و‪ )...‬ممکن است با چوک های ‪ 8‬و‪ 10‬و‪ ...‬چاه را باز کنند‪.‬‬
‫همچنین تقسیم بندی هایی که در مورد تجهیزات در کتاب آورده‪ ،‬صرفا شامل همه تقسیم بندی ها نمی‬
‫‪99‬‬
‫گردد و ممکن است در کتب دیگر کم یا زیاد بیان شده باشد‪ .‬بطور مثال در تقسیم بندی آورده شده برای‬
‫ولوها‪ ،‬سعی شده تقسیم بندی ذکر گردیده اکثر تقسیم بندی ها را پوشش دهد‪ ،‬اما از آوردن وارد جزئیات‬
‫خودداری شده است‪ .‬در مورد تست تجهیزات نیز سعی شده است تست های مشترک عملیاتی تجهیزات‬
‫برخی شرکت ها آورده شود و روش انجام تست فشار در برخی دیگر از شرکت ها متفاوت باشد‪ .‬مثال در یک‬
‫نمونه از تست های فشار تجهیزات‪ ،‬تست فشار متعلق به چوک منیفولد گفته شده که همه ولوها بسته باشد‬
‫و بر اساس افزایش فشار در دان استریم یا آپ استریم‪ ،‬لیکیج را مشخص می گردد‪ .‬در مورد تفکیک گر نیز‬
‫اصول بر این است که وقتی شرایط پایدار گردید‪ ،‬جریان سیال را به تفکیک گر انحراف دهیم‪ .‬اما دیده شده‬
‫است هنگامیکه قرار اس ت سیاالت خروجی از چاه ذخیره گردند و برنر نیز استفاده نمی گردد‪ ،‬بدلیل جلوگیری‬
‫از آلودگی لوکیشن به گاز‪ ،‬ناظران عملیات خواهان انتقال سیاالت خروجی از چاه به تفکیک گر از هنگام باز‬
‫کردن چاه تا بستن چاه هستند که این موضوع مشکل آفرین می باشد‪ .‬بطور مثال بعد از اسیدکاری و باز‬
‫کردن مجدد چاه نیز می خواهند تفکیک گر در سرویس باشد و برای رفع مشکل آسیب اسید به تفکیک گر‪،‬‬
‫پیشنهاد پمپاژ کاستیک از طرف پمپ تراک و از پورت دیتا هدر را مطرح می کنند که با این وجود نیز‬
‫احتمال آسیب به تفکیک گر وجود دارد‪.‬‬

‫‪100‬‬
‫جهت آشنایی با برخی تجهیزات مرتبط دیگر با عملیات چاه آزمایی سطحی‬
‫در ادامه توضیحاتی داده می شود‪.‬‬

‫فصل هشتم‪ :‬لوله ها و اتصاالت‬

‫پایپ ها‪:‬‬
‫جهت انتقال سیال از قسمتی به قسمت دیگر‪ ،‬از تجهیزاتی مانند هوز (‪ ،)Flexible Hose‬لوله (‪ )Pipe‬و‪...‬‬
‫استفاده می گردد‪ .‬در ولتست نیز برای انتقال سیال از چاه به قسمت های مختلف تجهیزات‪ ،‬به لوله نیاز‬
‫داریم‪ .‬در شکل زیر نمای یک لوله از نمای باال نشان داده شده است‪ )Outer diameter( OD .‬قطر خارجی لوله‪،‬‬
‫‪ )Inner diameter( ID‬قطرداخلی لوله و ‪ )Well thickness(W.T‬ضخامت (گوشته لوله) می باشد‪ .‬در اغلب موارد‬
‫گوشته ضخیم تر باعث می گردد تا لوله فشار بیشتری را تحمل کند و یکی از مالک های تحمل فشار‪،‬‬
‫ضخامت لوله می باشد‪.‬‬

‫جنس لوله ها‪:‬‬

‫‪( Steel ‬فوالد)‪ :‬اکثر لوله ها و اتصاالت استفاده شده در صنعت نفت از جنس فوالد می باشند‪ .‬فوالد‬
‫کاربرد ویژه ای در محیط های مختلف دارند‪.‬‬

‫‪( Cast Iron ‬چدن)‪ :‬چدن به دلیل مقاومت بسیار زیاد در برابر خوردگی و سایش‪ ،‬کاربردهای فراوانی‬
‫در تجهیزات خاصی دارد‪.‬‬

‫‪101‬‬
‫‪( Brass & copper ‬برنج و مس)‪ :‬بیشتر در خطوط انتقال آب و جاه هایی که دما مهم نباشد‪ ،‬استفاده‬
‫می شود‪.‬‬

‫‪( Mannesmann ‬مانیسمان)‪ :‬به آن دسته از لوله های فوالدی که در تولید آن ها از روش های‬
‫جوش فلزات استفاده نمی شود‪ ،‬مانیسمان گفته می شود‪.‬‬

‫روش های اتصال لوله ها‪:‬‬

‫‪ :Screwed Connections ‬چرخاندن و سفت کردن لوله ها بوسیله آچار یا چکش‬
‫‪ :Flanged connections ‬اتصال لوله ها با پیچ و مهره به صورت فلنجی‬
‫‪ :Welded joints‬اتصال لوله ها بوسیله جوش دادن‬ ‫‪‬‬

‫استاندارد تولید لوله ها‪:‬‬

‫در صنعت نفت معموال از ‪ 3‬نوع استاندارد استفاده می شود‪:‬‬

‫‪ :(API) American Petroleum Institute ‬انجمن نفت آمریکا می باشد که استاندارد هایی جهت‬
‫طراحی لوله ها‪ ،‬تعیین کرده است‪.‬‬

‫‪:( ANSI) institute‬‬ ‫‪‬‬

‫یکی دیگر از استانداردهایی که در ساخت لوله ها در صنعت نفت استفاده می گردد‪ ،‬استاندارد ‪ ANSI‬امریکا می باشد‪.‬‬

‫‪:)ASME( American Society of Mechanical Engineer‬‬ ‫‪‬‬

‫انجمن مهندسان مکانیک امریکا از قدیمی ترین انجمن های تعیین استاندارد های ابزار مورد استفاده در‬
‫صنعت می باشد و در زمینه استاندارد طراحی لوله ها نیز فعالیت دارد‪.‬‬

‫عدد اسکجوال‪:‬‬
‫عدد اسکجوال از تقسیم فشار طراحی‪ P‬بر حسب ‪ Psi‬بر تنش مجاز فلز لوله بر حسب ‪ ،Psi‬پس از ضرب کردن‬
‫در ‪ 1000‬به دست می آید‪:‬‬
‫‪Schedule Number = 1000×P/S‬‬

‫اعداد به دست آمده از این رابطه‪ ،‬پس از رند شدن عبارتند از‪:‬‬

‫‪102‬‬
 ‫‪140 ،120 ،100 ،80 ،60 ،40 ،30 ،20 ،10 ،5‬و ‪.160‬‬

‫این اعداد به عنوان عدد اسکجوال در ‪ ASME B36.10M‬آورده شده اند‪ .‬هر چه این عدد در یک سایز لوله‬
‫(‪ ((Nominal Pipe Size(NPS‬مشخص‪ ،‬بزرگ تر شود‪ ،‬ضخامت لوله و وزن آن بیشتر خواهد بود‪ .‬هیچ رابطه‬
‫فرمولی بین عدد اسکجول و ضخامت لوله وجود ندارد‪ ،‬بلکه باید ضخامت لوله را بر حسب عدد اسکجول و‬
‫سایز اسمی لوله از استانداردهایی مثل جدول استاندارد ‪ ASME B36.10M‬یا دیتاشیت سازنده ها پیدا کرد‪.‬‬
‫قطر خارجی لوله )‪ (OD‬در یک عدد اسکجول مشخص ثابت است و با تغییر عدد اسکجول‪ ،‬ضخامت جداره‬
‫کم یا زیاد شده و تنها قطر داخلی لوله )‪ (ID‬افزایش یا کاهش می یابد‪.‬‬

‫در شکل صفحه بعد مشاهده می کنید که با افزایش قطر داخلی‪ ،‬در یک قطر خارجی ثابت‪ ،‬عدد اسکجول‬
‫افزایش می یابد‪.‬‬

‫اتصال دادن لوله ها در ولتستینگ‪:‬‬

‫اتصال لوله ها در ولتستینگ به روش های مختلف انجام می شود تا سیال از جایی به جای دیگر انتقال داده‬
‫شود‪ .‬اتصال لوله ها به یکدیگر بصورت اتصال فلنجی‪ ،‬اتصال جوشی‪ ،‬اتصال به مهره چکشی( ‪hummer union‬‬

‫) و‪ ...‬می باشد‪.‬‬

‫)‪:Weco hammer union(wing union‬‬

‫اصوال شیار (رزوه یا دنده) بیرونی را ترد(‪ ) thread‬نری می گویند‪ .‬پیچ ها دارای ترد نری می باشند‪ .‬رزوه‬
‫داخلی را ترد مادگی می گویند‪ .‬مهره دارای ترد مادگی می باشد‪.‬‬

‫‪ Weco hammer union‬یک اصطالح کلی هست که به اتصاالت مهره چکشی با فشار های کاری مختلف اطالق‬
‫می گردد‪ .‬اصطالح ‪ weco‬مربوط به آب بندی آن می باشد‪ .‬هر همر یونیون از سه قسمت تشکیل شده است‬
‫که در ادامه می بینید‪:‬‬

‫‪103‬‬
‫همانطور که در باال مشاهده می کنید در شکل دوم قسمت ترد بیرونی که جداگانه بر روی دو قسمت دیگر‬
‫قرار میگیرد‪ male sub ،‬ذکر گردیده‪ ،‬اما در شکل اول قسمت ترد بیرونی‪ female sub‬ذکر شده است که بر خالف‬
‫استانداردی است که ما می دانستیم و دلیل آن نیز اینگونه می باشد که ما معموال ‪ nut‬حاوی ‪ male sub‬را بر‬
‫روی ترد می بندیم و به همین دلیل ترد بیرونی را در همریونیون ها ‪ female‬ذکر می کنیم‪ .‬پس بهتر است‬
‫که مبنا همان شکل اول باشد‪.‬‬

‫در صنعت‪ ،‬همر یونیون شامل یک ترد (پین‪ )female،‬و یک یونیون (‪ )male sub‬و یک نافی (‪ )nut‬می باشد‪ .‬ترد‬
‫به صورت رزوه بیرونی شناخته می شود‪ .‬یونیون بر روی ترد و در جهت عقربه های ساعت بسته و سفت می‬
‫شود و در خالف عقربه های ساعت باز می شود (وقتی روبه روی یونیون بایستیم)‪ .‬توجه شود که باز کردن‬
‫یا بستن لوله ها در محیط های با امکان وجود نفت و گاز توسط پتک برنجی جهت جلوگیری از انفجار انجام‬
‫می شود‪ .‬همچنین لوله ای که جریان سیال در آن وجود داشته باشد‪ ،‬تحت هیچ شرایطی پتک زده نشود‪،‬‬

‫‪104‬‬
‫مگر در شرایط اضطرا ری و اجباری با دستور مستقیم سوپروایزر جاب‪ ،‬وقتی راه دیگری وجود نداشته باشد‪.‬‬
‫توجه گردد که به ‪ wing‬اصطالحا ‪ wing union‬نیز می گویند‪.‬‬

‫مشخصات همریونیون ها در ولتست‪:‬‬

‫در ولتست با توجه به پیش بینی فشار در تجهیزات‪ ،‬از همریونیون ها با شکل )‪ Fig(figure‬های مختلف استفاده‬
‫می شود که هر ‪ Fig‬فشار کاری مخصوصی دارد و اگر در فشار کاری بیشتر از آن استفاده شود‪ ،‬خطرات‬
‫جبران ناپذیری به دنبال دارد‪ .‬همچنین در همر یونیون با سایزهای مختلف مطابق جداول آورده شده‪ ،‬با‬
‫اندازه گیری ‪ A‬و ‪ B‬می توان نوع ‪ Fig‬را شناسایی کرد‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬در جداول برای هر ‪ ،Fig‬فشار استانداردی‬
‫که همریونیون می تواند عملکرد صحیحی داشته باشد و فشاری که در کارخانه تست شده است و فشار کاری‬
‫در محیط با وجود گاز ‪ h2s‬و تست شده در کارخانه با وجود گاز ‪ h2s‬آورده شده است‪ .‬نکته مهم اینکه همر‬
‫یونیونی که فشار کاری به طور مثال ‪1000 PSI‬دارد‪ ،‬نباید درجایی استفاده کنیم که به بیش از ‪ 75‬درصد فشار‬
‫کاری آن‪ ،‬فشار وارد شود‪ ،‬مخصوصا زمانی که چندین بار استفاده شده است و در معرض سیاالت با خورندگی‬
‫مختلف قرار گرفته است‪ .‬همریونیون ها در کارخانه با حدود ‪ 1.5‬برابر فشار کاری تست می گردند‪ .‬اما با چند‬
‫بار استفاده و قرار گرفتن در محیط های خورنده و دما باال‪ ،‬مطمئنا از شرایط اولیه فاصله می گیرد‪ .‬پس در‬
‫استفاده از همریونیون ها‪ ،‬فشار کاری حدود ‪75‬درصد می بایست رعایت گردد‪ .‬رنج دمایی همریونیون های‬
‫مورد استفاده در ولتست اغلب (‪ )-20‬درجه سانتی گراد تا بیش از (‪ )120‬درجه سانتی گراد می باشد‪.‬‬

‫‪ Non-Shock Cold Working Pressure (safety rating) : NSCWP‬نشان دهنده فشار کاری مجاز می باشد‪.‬‬

‫‪602‬‬ ‫"‪ :FIG 602 3‬منظور همریونیون ‪ 3‬اینچ با شکل(فیگ)‬

‫در ادامه مشخصات فیگ های پرکاربرد آورده شده است‪:‬‬

‫‪ :Fig 100 ‬جهت استفاده در منیفولد (چند راهه)های کم فشار و مخازن انتقال سیاالت می باشد‪.‬‬

‫‪Standard Service‬‬ ‫‪H2s Service‬‬

‫‪NSCWP‬‬ ‫‪TEST‬‬ ‫‪NSCCWP‬‬ ‫‪TEST‬‬

‫(فشار کاری مجاز در‬ ‫(تست شده در شرایط‬ ‫(فشار کاری مجاز در‬ ‫(تست شده در شرایط‬
‫شرایط استاندارد)‬ ‫استاندارد)‬ ‫شرایط وجود‪(H2S‬‬ ‫وجود‪(H2S‬‬

‫‪1000PSI‬‬ ‫‪1500PSI‬‬ ‫‪1000PSI‬‬ ‫‪1500PSI‬‬

‫‪105‬‬
‫‪ :Fig 200 ‬قابلیت استفاده در منیفولدهای کم فشار و مخازن انتقال سیاالت را دارا می باشد‪ .‬در‬
‫این نوع همریونیون جهت نشت بندی در قسمت ترد می بایست اورینگ مناسب نصب گردد‪.‬‬

‫‪Standard Service‬‬ ‫‪H2s Service‬‬

‫‪NSCWP‬‬ ‫‪TEST‬‬ ‫‪NSCCWP‬‬ ‫‪TEST‬‬

‫(فشار کاری مجاز در‬ ‫(تست شده در شرایط‬ ‫(فشار کاری مجاز در‬ ‫(تست شده در شرایط‬
‫شرایط استاندارد)‬ ‫استاندارد)‬ ‫شرایط وجود‪(H2S‬‬ ‫وجود ‪(H2S‬‬

‫‪2000PSI‬‬ ‫‪3000PSI‬‬ ‫‪2000PSI‬‬ ‫‪3000PSI‬‬

‫‪ :Fig 206 ‬در قسمت ‪ Male Sub‬این ‪ FIG‬اورینگ نصب می شود‪ .‬هیچ وقت ‪ Fig 200‬و ‪ Fig 206‬را‬
‫به هم متصل نکنید‪ ،‬زیرا در اتصال طوالنی مدت دچار نشتی می شوند و اقدامی خطرناک است‪.‬‬
‫در برخی مواقع با نوار خطر و پالستیک به منظور آب بندی اقدام می کنند که از لحاظ ایمنی‬
‫صحیح نیست‪ .‬یکی از روش های شناسایی این ‪ Fig‬ترد های کوچک(ارتفاع کم) و دوعدد ترد(در‬
‫برخی موارد) می باشد‪ .‬در برخی مواقع از این فیگ در مسیرهای با فشار کم یا متوسط واحد‬
‫ولتستینگ استفاده می گردد‪ .‬عدد ‪ 6‬نشاندهنده نوع آب بندی می باشد‪.‬‬

‫‪Standard Service‬‬ ‫‪H2s Service‬‬

‫‪NSCWP‬‬ ‫‪TEST‬‬ ‫‪NSCCWP‬‬ ‫‪TEST‬‬

‫(فشار کاری مجاز در‬ ‫(تست شده در شرایط‬ ‫(فشار کاری مجاز در‬ ‫(تست شده در شرایط‬
‫شرایط استاندارد)‬ ‫استاندارد)‬ ‫شرایط وجود‪(H2S‬‬ ‫وجود ‪(H2S‬‬

‫‪2000PSI‬‬ ‫‪3000PSI‬‬ ‫‪2000PSI‬‬ ‫‪3000PSI‬‬

‫‪ :Fig 602 ‬یکی از مهمترین ‪ Fig‬ها در ولتستینگ می باشد که خطوط پایین دست چوک منیفولد‬
‫را با استفاده از این فیگ به هم مرتبط می گردند‪ .‬مشخصه مهم این فیگ‪ ،‬گسکت خوردن در ناحیه‬
‫ترد بیرونی(‪ )Female Sub‬یا اورینگ در قسمت ‪ Male Sub‬می باشد‪ .‬همچنین وجود ‪ 3‬ترد با فاصله‬
‫ای بیشتر از فیگ های قبلی از مشخصات این فیگ می باشد‪ .‬توجه گردد که ممکن است فشار‬
‫کاری برخی همریونیون ها با موارد گفته شده متفاوت باشد که جهت اطمینان می بایست به‬
‫کاتالوگ کارخانه مراجعه کرد‪.‬‬

‫‪106‬‬
 ‫‪Standard Service‬‬ ‫‪H2s Service‬‬

‫‪NSCWP‬‬ ‫‪TEST‬‬ ‫‪NSCCWP‬‬ ‫‪TEST‬‬

‫(فشار کاری مجاز در‬ ‫(تست شده در شرایط‬ ‫(فشار کاری مجاز در‬ ‫(تست شده در شرایط‬
‫شرایط استاندارد)‬ ‫استاندارد)‬ ‫شرایط وجود‪(H2S‬‬ ‫وجود ‪(H2S‬‬

‫‪6000PSI‬‬ ‫‪9000PSI‬‬ ‫‪6000PSI‬‬ ‫‪9000PSI‬‬

‫‪ :Fig 1002 ‬جهت عملیات هایی نظیر اسیدکاری و‪ ...‬از این فیگ استفاده می گردد‪ .‬جهت بهبود‬
‫آب بندی این نوع فیگ‪ ،‬در قسمت ‪ Male sub‬اورینگ نصب می شود‪.‬‬

‫‪Standard Service‬‬ ‫‪H2s Service‬‬

‫‪NSCWP‬‬ ‫‪TEST‬‬ ‫‪NSCCWP‬‬ ‫‪TEST‬‬

‫(فشار کاری مجاز در‬ ‫(تست شده در شرایط‬ ‫(فشار کاری مجاز در‬ ‫(تست شده در شرایط‬
‫شرایط استاندارد)‬ ‫استاندارد)‬ ‫شرایط وجود‪(H2S‬‬ ‫وجود ‪(H2S‬‬

‫‪10000PSI‬‬ ‫‪15000PSI‬‬ ‫‪7500PSI‬‬ ‫‪12000PSI‬‬

‫‪ :Fig 1502 ‬در چاه های پر فشار‪ ،‬در ناحیه آپ استریم چوک منیفولد(خروجی از چاه تا چوک‬
‫منیفولد)‪ ،‬از این نوع فیگ استفاده می شود‪ .‬عدد ‪ 2‬نشان دهنده نوع آب بندی می باشد‪.‬‬

‫‪Standard Service‬‬ ‫‪H2s Service‬‬

‫‪NSCWP‬‬ ‫‪TEST‬‬ ‫‪NSCCWP‬‬ ‫‪TEST‬‬

‫(فشار کاری مجاز در‬ ‫(تست شده در شرایط‬ ‫(فشار کاری مجاز در‬ ‫(تست شده در شرایط‬
‫شرایط استاندارد)‬ ‫استاندارد)‬ ‫شرایط وجود‪(H2S‬‬ ‫وجود ‪(H2S‬‬

‫‪15000PSI‬‬ ‫‪22500PSI‬‬ ‫‪10000PSI‬‬ ‫‪15000PSI‬‬

‫و خورندگی بسیار باال‬ ‫‪h2s‬‬ ‫‪ :Fig 2202 ‬این فیگ جهت اتصاالت پر فشار و دما باال و شرایط‬
‫استفاده می شود‪.‬‬

‫‪107‬‬
 ‫اتصاالت فیتینگی‪:‬‬
‫‪ ‬نوعی از اتصاالت هستند که با اهداف مختلف از جمله تغییر مسیر سیال‪ ،‬تغییر در سایز مسیر‬
‫سیال‪ ،‬اتصال دادن دو یا چند مسیر‪ ،‬مسدود کردن مسیر و‪ ...‬استفاده می شوند‪ .‬قسمت بیرونی این‬
‫اتصاالت را رزوه (دنده‪ ،‬ترد) بیرونی و قسمت داخلی آن ها را رزوه (دنده‪ ،‬ترد) داخلی می نامند‪.‬‬
‫رزوه بیرونی را پین و رزوه داخلی را باکس نامیده می شود‪.‬‬

‫استنلس استیل(‪)Stainless Steel‬‬

‫اتصاالتی از جنس فوالد ضد زنگ هستند که دارای مقاومت زیادی در برابر خوردگی می باشند‪ .‬اتصاالت ابزار‬
‫دقیق مانند زانوها‪ ،‬پالگ ها‪ ،‬سه یا چند راهه ها و‪ ...‬از جنس استنلس استیل( آهن و کروم و نیکل) هستند‪.‬‬
‫تیوب استنلس استیل در ولتستینگ برای موارد مختلف استفاده می شود‪ .‬جریان هوا از طریق این تیوب ها‬
‫از کنترل فیشر به ولو کنترلی اعمال می گردد‪ .‬همچنین جریان روغن یا هوا در ‪ ESD panel‬از طریق این‬

‫‪108‬‬
‫تیوب ها (اکثرا "‪ ) 3/8‬انجام می گیرد‪ .‬جهت اتصال تیوب ها به یکدیگر‪ ،‬از اتصاالت ابزار دقیق استفاده می‬
‫شود که باعث تغییر مسیر‪ ،‬چند راهه شدن مسیر و یا مسدود شدن مسیر می گردد‪ .‬اتصاالت ابزار دقیق از‬
‫استاندارد ‪ ss316‬پیروی می کنند و در صورت مواجه با آب شور یا اسید مقاومت بسیاری بر خالف ‪ss304‬‬
‫دارند‪ .‬در زیر نمونه ای از تیوب استنلس استیل(سمت راست) و اتصاالت ابزار دقیق(سمت چپ) را مشاهده‬
‫می کنید‪ .‬اتصاالت ابزار دقیق در ‪ ESD panel‬و ارتباط دهنده تیوب های استنلس استیل نیز می باشند‪.‬‬

‫‪(Front ferrule & Back ferrule‬فرول و بک فرول)‪:‬‬

‫فرول و بک فرول از طریق درگیر شدن با هم‪ ،‬جهت آب بندی و جلوگیری از نشتی در اتصاالت فیتینگی‬
‫استفاده می شود‪.‬‬

‫‪109‬‬
 ‫فلنج )‪(Flange‬‬

‫فلنج ها ابزار و صفحه های دایره ای شکل هستند و دارای سوراخ هایی در اطرافشان هستند‪ .‬کاربرد اصلی‬
‫آن ها بستن (اتصال) لوله ها به یکدیگر و اتصال قطعات دیگر است و از کاربرد دیگرشان می توان به تغییر‬
‫مسیر و تغییر قطر لوله ها اشاره کرد‪ .‬با جدا کردن فلنج ها از یکدیگر‪ ،‬می توان لوله را به جای دیگر انتقال‬
‫داد یا به راحتی‪ ،‬تغییر مسیر داد‪ .‬توجه گردد بطور مثال وقتی می گوییم فلنج ‪ 6‬اینچ می باشد‪ ،‬منظور این‬
‫می باشد که قطر دهانه ورود و خروج سیال از داخل فلنج‪ 6 ،‬اینچ می باشد و منظور ابعاد ظاهری فلنج‬
‫نیست‪.‬‬

‫انواع فلنج‪:‬‬

‫فلنج ساده(‪ :)Simple Flange‬در دما و فشار های کاری پایین استفاده می شود و دارای سطحی صاف و بدون‬
‫شیار می باشد‪.‬‬

‫فلنج کور(‪ :)Blind Flange‬جهت مسدود کردن انتهای مسیر خط لوله مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬

‫فلنج رزوه ای(‪ :)Thread Flange‬دارای رزوه (ترد) می باشد که نیاز به جوشکاری ندارد‪.‬‬

‫فلنج گلودار جوشی(‪ :)Welding Neck Flange‬دارای مقطع مخروطی می باشد و به دیواره لوله یا اتصاالت‬
‫جوش داده می شود‪ .‬همچنین در دما و فشار کاری باال به کار می رود‪.‬‬

‫فلنج اسلیپ آن(‪ :)Slip On Flange‬این نوع از فلنج ها از بیرون و داخل جوش داده می شوند و برای فشار و‬
‫دماهای مختلف کاری مناسب می باشند‪.‬‬

‫فلنج اوریفیس(‪ :)Orifice Flange‬جهت کاهش فشار سیال درون لوله استفاده می شود و می توان با استفاده‬
‫از آن‪ ،‬نرخ جریان(دبی) تولیدی سیاالت را بدست آورد‪.‬‬

‫فلنج ‪ :)Ring Type Joint( RTG‬این فلنج ها در تاج چاه استفاده می گردند‪ .‬هدف از طراحی این نوع‬
‫فلنج‪ ،‬تمرکز بیشتر فشار بر روی گسکت‪ ،‬می باشد‪ .‬گسکت رینگی درون این فلنج قرار می گیرد‪.‬‬

‫‪110‬‬
 ‫در زیر انواع رزوه های مهم که در ولتستینگ استفاده می گردند توضیح داده می شود‪.‬‬
‫(‪ :NPT(National Pipe Taper‬از رزوه های مرسوم در ولتستینگ می باشد‪ .‬شبیه رزوه ‪ BSPT‬می‬
‫باشد که در زاویه ریشه تا تاج با هم متفاوت هستند‪ .‬این تفاوت در زاویه ریشه تا تاج باعث می گردد که در‬
‫صورت اتصال به یکدیگر‪ ،‬آب بندی صورت نگیرد‪ .‬نیدل ولو ها و نیپل ها از مهمترین تجهیزاتی می باشند‬
‫که در آن ها از این نوع رزوه استفاده می شود‪ .‬جهت آب بندی رزوه ‪ NPT‬از تفلون استفاده می گردد‪NPTF .‬‬

‫در ریشه و تاج آب بندی ایجاد می کند و نیاز به تفلون ندارد‪ .‬در واقع یکی از مهمترین تفاوت های ‪NPT‬‬

‫‪111‬‬
‫در ریشه و تاج هر ترد می باشد‪ .‬همچنین اغلب رزوه سنسورها در ولتستینگ نیز از نوع ‪ NPT‬می‬‫و‬ ‫‪NPTF‬‬

‫باشد‪.‬‬
‫(‪ :BSP(British Standard Pipe‬اتصاالت ‪ BSP‬شامل دو نوع رزوه می باشند‪ .‬رزوه ‪ BSPT‬که بصورت‬
‫مخروطی (دارای زاویه مخروطی در کاج) و رزوه ‪ BSPP‬بصورت مستقیم (موازی) می باشد‪.‬‬

‫‪BSPT: British Standard Pipe Taper‬‬

‫‪BSPP: British Standard Pipe Parallel‬‬

‫‪112‬‬
‫‪ :JIS(Japanese Industrial Standard‬بر اساس استاندارهای اتصاالت ژاپن ساخته می شود و شبیه‬
‫را دارد‪ ،‬اما بدلیل اختالف در زاویه مخروطی با ‪ BSPP‬تنظیم‬ ‫‪BSPT‬‬ ‫می باشد و قابلیت جایگزینی با‬ ‫‪BSPT‬‬

‫نمی شوند‪.‬‬

‫‪ :JIC(Joint Industries Council‬یکی از رزوه های مورد استفاده در ولتستینگ می باشد‪ .‬در اتصال‬
‫هوزهای هوا ولتستینگ به منیفولد هوا و به اسکرابر ورودی سپرتور و‪ ...‬از این نوع رزوه استفاده می گردد‪ .‬با‬
‫زاویه کاج(مخروطی) ‪ 37‬درجه‪ ،‬باعث عدم نیاز به آب بندی بوسیله تفلون می گردد‪.‬‬

‫‪ :Auto clave‬یکی از رزوه های استفاده شده در ولتستینگ می باشد که نیاز به سفت کردن قوی و‬
‫استفاده ازتفلون ندارد‪ .‬در بلوک چوک منیفول د‪ ،‬بدلیل آب بندی قوی‪ ،‬جهت ترخیص سیال مورد استفاده‬
‫‪Auto clave‬‬ ‫قرار میگیرد‪ .‬در بلوک چوک منیفولد بصورت آداپتور(تبدیل)از رزوه ”‪ 9/16‬استفاده می گردد‪ .‬رزوه‬
‫در بلوک قرار می گیرد و قسمت دیگر رزوه ½ ‪ NPT‬می باشد و به نیدل ولو متصل می شود‪.‬‬

‫مهره‬
‫عموما به شکل چند ضلعی ساخته میشود‪ .‬از جمله این چندضلعیها میتوان به مربع و شش ضلعی اشاره‬
‫نمود‪ .‬یک مهره از دو بخش درونی و بیرونی تشکیل می شود‪ .‬بخش درونی استوانهای رزوه شده است که‬
‫دندههای آن با دندههای پیچ ورودی چفت میگردد و بخش بیرونی چند ضلعی است و اصطالحا آچارخور‬
‫است تا بدین ترتیب بتوان با کمک ابزار‪ ،‬مهره را در جای خود سفت و محکم کرد‪.‬‬

‫پیچ یو‬
‫پیچ یو یا ‪ U Bolt‬پیچى است که به شکل ‪ U‬ساخته مى شود و براى اهداف خاصى که نیاز به ثابت نگه‬
‫داشتن لوله داشته باشند‪ ،‬استفاده مى شود‪ .‬هنگام بستن ‪( Safety Cable‬کابل ایمنی) بر روی خطوط‬
‫ولتستینگ از یوبولت استفاده می شود‪.‬‬

‫‪113‬‬
 ‫لوله کوتاه (‪:)Short Pipe‬‬
‫پایپ ها در متراژ مختلف در ولتست وجود دارند و چون اکثرا از لوله های با متراژ حدود ‪ 3‬متر استفاده می‬
‫گردد‪ ،‬لوله های با متراژ کوچکتر از ‪ 3‬متر‪ ،‬با نام ‪ Short Pipe‬شناخته می شوند‪ .‬اغلب در متراژی حدود سی‬
‫سانت تا کمتر از سه متر ساخته می شوند‪ .‬در ولتستینگ‪ ،‬اغلب دو سر لوله ها بصورت زیر به لوله جوش‬
‫داده شده اند ‪:‬‬

‫‪ ‬دوسر ترد‬
‫‪ ‬دو سر وینگ‬
‫‪ ‬یک سر ترد و یک سر وینگ‬

‫با توجه به هدف مورد نظر از سه مورد باال استفاده می شود‪ .‬گاهی اوقات به دلیل کمبود تجهیزات یا اینکه‬
‫بخواهیم به هر دلیل خروجی لوله بجای وینگ‪ ،‬ترد باشد‪ ،‬از موارد ‪ 1‬و ‪ 2‬بصورت محدود استفاده می کنیم‪.‬‬
‫بطورکلی در اکثر مواقع از مورد ‪ 3‬استفاده می گردد‪.‬‬

‫نکته‪ :‬جهت تغییر قطر لوله ها و یا تغییر ‪ Fig‬لوله ها‪ ،‬از ‪ Cross Over‬استفاده می گردد‪.‬‬

‫‪:Cross Over‬‬ ‫دلیل استفاده از‬

‫‪ .1‬جهت تبدیل ‪ Fig‬ترد یا وینگ استفاده شده در یک لوله به ‪ Fig‬دیگر‬

‫‪ .2‬تغییر قطر پایپ ها در صورت کمبود تجهیزات یا هر دلیل دیگر‬
‫‪ .3‬داشتن هدف خاص مانند تبدیل خروجی یک دستگاه به پایپ با قطر دیگر یا ‪ Fig‬دیگر‪.‬‬

‫در زیر چند مورد تبدیل آورده شده است‪:‬‬

‫‪4" Wing Fig 602‬‬ ‫‪Thread 3" Fig 206‬‬

‫‪3" Wing Fig 206‬‬ ‫‪Thread 3" Fig 602‬‬
‫نکته مهم در استفاده از کراس آور ها این است که حد فیگ پایین تر در فشاری کاری در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫بطور مثال در کراس آور اول‪ ،‬می بایست در فشار کاری فیگ کمتر(‪ )Fig 206‬استفاده گردد و برای فشار‬
‫کاری ‪ Fig 602‬مناسب نمی باشد‪.‬‬

‫استفاده از کراس آور ها در بسیاری از موارد به هوش سوپر وایزر ریگ آپ ولتستینگ و استفاده از کمترین‬
‫کراس آور بستگی دارد‪.‬‬
‫‪114‬‬
‫نکته‪ :‬همیشه مطابق استاندارد ورودی سیال به ترد می باشد و خروجی سیال‪ ،‬وینگ می باشد‪ ،‬مگر اینکه‬
‫به دلیل خاصی بخواهیم خالف استاندارد موجود عمل کنیم‪.‬‬

‫گسکت ها(‪:)Gasket‬‬
‫گسکت وسیله ای جهت آب بندی می باشد و بین دو پیشانی فلنج یا پایپ قرار می گیرد و با استفاده از‬
‫نیروی فشاری مجموعه ای از پیچ ها که در اطراف محیط لبه های فلنج قرار دارند‪ ،‬نگه داشته می شود‪.‬‬
‫گسکت ها از مواد مختلفی و در کاربردهای گوناگون ساخته می شوند‪ .‬گسکت ها باید به گونه ای ساخته و‬
‫انتخاب شوند که در مدت زمان اتصالشان بتوانند در دما و فشارهای مختلف سیال را تحمل کنند‪.‬‬

‫انتخاب ‪ Gasket‬مناسب جهت کاربردهای ویژه کار نسبتا سختی می باشد‪.‬‬

‫در انتخاب یک ‪ Gasket‬چهار آیتم اساسی باید در نظر گرفته شود‪:‬‬

‫‪ ‬مقدار دمایی که ‪ Gasket‬باید در آن دما کار کند‪.‬‬

‫‪ ‬نوع سیالی که قرار است از داخل الین عبور نماید‪.‬‬
‫‪ ‬مقدار فشاری که ‪ Gasket‬باید در آن فشار کار کند‪.‬‬
‫‪ ‬نوع فلنج و تعداد پیچهایی که قرار است فلنج ها بسته شوند‪.‬‬
‫مواردی که باعث از بین رفتن ‪ Gasket‬می گردد‪:‬‬
‫‪ ‬وجود ارتعاشات در سیستم‬
‫‪Gasket‬‬ ‫‪ ‬قرارگیری نامناسب‬
‫‪ ‬در معرض گرما قرار گرفتن‬
‫‪Gasket‬‬ ‫‪ ‬فشار غیر یکنواخت از طرف فلنجهای نگهدارنده‬
‫‪Gasket‬‬ ‫‪ ‬پایین بودن قدرت تحمل‬
‫‪ ‬پایین بودن قدرت استحکام پیچها‬
‫‪ ‬طبقه بندی گسکت ها از نظر جنس‪:‬‬
‫‪ ‬گسکت فلزی‪ :‬در انواع مختلف فوالدی‪ ،‬مسی و ‪ ...‬وجود دارد‪ .‬مهمترین نوع آن گسکت رینگی می‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ ‬گسکت نیمه فلزی‪ :‬به نوعی از گسکت گفته می شود که با ترکیب نمودن چندین ماده ی فلزی و‬
‫غیر فلزی ساخته شود‪ .‬بخش فلزی خاصیت استحکام و ظرافت به آن داده و بخش غیر فلزی نقش‬

‫‪115‬‬
‫آب بندی اجزای بکار رفته را بر عهده دارد‪ .‬کالس کاری مورد استفادهی آنها از ‪ 150‬تا ‪ 2500‬می‬
‫باشد‪ .‬مهمترین آن ها گسکت اسپیرال وند می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬گسکت غیر فلزی‪ :‬کاربرد این نوع گسکت ها‪ ،‬استفاده در سیستم های کم فشار می باشد‪ .‬از انواع‬
‫آن می توان به الستیکی‪ ،‬تفلون‪ ،‬کیت عایقی و غیر آزبستی اشاره نمود‪.‬‬
‫گسکت های اسپیرال وند‪:‬‬
‫ممکن است دارای رینگ داخلی یا خارجی و میانی باشند‪ .‬مزیت رینگ داخلی عبارت است از‬
‫نگهداری داخلی رینگ میانی‪ ،‬جلوگیری از تماس سیال و انتقال حرارت با الیه ی میانی و نقطه‬
‫ای برای توقف فشرده سازی‪ .‬مزیت رینگ خارجی نیز کنترل ضخامت گسکت و تنظیم موقعیت‬
‫آن با پیچ ها میباشد‪ .‬این رینگ در رنگهای مختلف ساخته می شود و معرف ماده ای است که‬
‫از آن تولید شده است‪ .‬بطور مثال‪ ،‬نقره ای معرف کربن استیل است‪ .‬رینگ میانی نیز خود از دو‬
‫بخش ماده ی پرکننده و ماده ی فلزی نرم تشکیل شده است‪.‬‬

‫انواع گسکت های اسپیرال وند بر اساس رینگ داخل و خارج‪:‬‬

‫رینگ‪Spiral wound Gasket Element only‬‬ ‫‪ ‬گسکت اسپیرال وند بدون‬
‫داخل‪Spiral wound Gasket with inner ring‬‬ ‫‪ ‬گسکت اسپیرال وند با رینگ‬
‫‪ ‬گسکت اسپیرال وند با رینگ خارج‪Spiral wound Gasket with outer ring‬‬
‫‪Spiral wound Gasket with inner & outer ring‬‬‫‪ ‬گسکت اسپیرال وند با رینگ داخل و خارج‬
‫شکل رینگ داخلی و رینگ بیرونی در گسکت اسپیرال وند در ادامه نشان داده شده است‪.‬‬

‫‪116‬‬
‫‪ :Seal ring‬نوعی گسکت که برای آب بندی(جلوگیری از نشتی) مانند آب بندی همریونیون های فیگ‬
‫های مختلف ‪ 602‬و ‪1502‬و‪ ...‬استفاده می شوند‪ .‬همچنین مقاومت زیادی در برابر مواد نفتی‪ ،‬اسیدی‪ ،‬دما و‪...‬‬
‫دارد‪ .‬توجه شود که قبل از شروع هر جاب می بایست گسکت ها بطور کامل چک و در صورت کوچکترین‬
‫مشکل‪ ،‬حتما تعویض گردند‪.‬‬

‫اورینگ(‪:(O-ring‬‬
‫یک نوع واشر مکانیکی جهت نشت بندی می باشد و بصورت حرف ‪ O‬انگلیسی می باشد و با توجه به‬
‫طراحی آن‪ ،‬در شرایط فشاری و دمایی مختلف می تواند استفاده شود‪ .‬اورینگ ها می بایست توانایی‬
‫کار در شرایط نامطلوب فشاری و دمایی و محیط خورنده را داشته باشند‪ .‬در ولتست برخی از تجهیزات‬
‫جهت آب بندی به اورینگ نیاز دارند‪ .‬پایپ ها‪ ،‬بال ولو ها‪ ،‬گیت ولو چوک منیفولد‪ ،‬تجهیزات داخلی‬
‫مسیر فیکس و ادجاست چوک منیفولد‪ ،‬از مهمترین تجهیزاتی می باشند که به اورینگ نیاز دارند‪.‬‬
‫اورینگ های مورد استفاده در واحد ولتستینگ می بایست توانایی کار در شرایط نامطلوب (اسیدی‪،‬‬
‫خورنده‪ ،‬دما باال) را دارا باشند‪.‬‬

‫‪117‬‬
118
 ‫فصل نهم‪ :‬ولوها‬

‫ولوها(‪:)Valves‬‬
‫ولو ها جهت قطع‪ ،‬وصل و کنترل کردن مسیر عبور جریان سیال در صنعت مورد استفاده قرار می گیرند و‬
‫با توجه به نوع طراحی‪ ،‬وظیفه معینی در هنگام عبور سیال به عهده دارند‪ .‬عملکرد هر شیر با توجه به نوع‬
‫طراحی آن متفاوت می باشد‪ .‬ولو ها یا برای قطع و وصل کامل جریان یا برای ایجاد محدودیت (کم یا زیاد‬
‫کردن جریان)‪ ،‬مورد استفاده قرار می گیرند‪ .‬ولو ها با توجه به شرایطی که قرار است مورد استفاده قرار‬
‫گیرند‪ ،‬در فشارهای کاری مختلف ساخته می شوند‪ .‬نشیمنگاه (‪ ،)Seat‬بدنه (‪ )Body‬و دیسک یا پالگ (‪)Plug‬‬
‫از مهمترین اجزای بسیاری از ولو ها می باشد که فشار کاری ولو ها بر اساس آن ها تعیین می شود‪ .‬نکته‬
‫مهم این است که افزایش دما‪ ،‬باعث کاهش فشار کاری ولو می گردد‪ .‬جنس ولو ها ممکن است از کربن‬
‫استیل‪ ،‬فوالد آلیاژی و چدن باشد که انتخاب آن با توجه به شرایط فشاری و دمایی می باشد‪.‬‬

‫فشار کاری ولو ها‪:‬‬

‫با توجه به هدف استفاده از ولو‪ ،‬می بایست ولوی با فشار کاری مناسب انتخاب گردد تا دچار مشکل در حین‬
‫عملیات نگردیم‪.‬‬

‫اصطالحا‪Class-‬‬ ‫‪ ‬ولوهایی که فشار کاری آنها بر حسب ‪ PSI‬محاسبه میگردد‪ .‬به این گروه از ولوها‬
‫‪Rated‬گفته میشود‪ .‬نرخ فشار و دمای قابل تحمل در این گروه از ولوها باید مطابق با استاندارد‬
‫‪ANSI B16.34‬در نظر گرفته شود‪ .‬کالس کاری این گروه از ولو ها از ‪ 150‬شروع می شود‪.‬‬

‫گروه‪PN-‬‬ ‫‪ ‬ولوهایی که فشار تحملی آنها بر حسب بار ‪ BAR‬میباشد‪ .‬به این گروه از ولوها اصطالحا‬
‫‪ )Pression Nominal(RATED‬گفته می شود‪ .‬نرخ فشار در این گروه از ولوها باید مطابق با استاندارد‬
‫‪EN 1092-1‬در نظر گرفته شود‪.‬‬

‫بطور مثال اگر فشار کاری یک ولو‪ 10 ،‬بار باشد‪ ،‬برحسب ‪ Psi‬می شود‪:‬‬

‫‪10 × 14.5038 = 145.038 psi‬‬

‫‪119‬‬
 ‫در جدول زیر‪ ،‬رابطه بین ‪(Class‬کالس کاری) و ‪( PN‬فشار اسمی) نشان داده شده است‪.‬‬

‫منظور از کالس کاری ولو‪ ،‬فشار کاری ولو در دمای کاری آن ولو می باشد‪.‬‬

‫اجزا ولو ها‪:‬‬

‫برخی از اجزا ولو ها‪ ،‬در تمام ولو ها مشترک می باشند‪ .‬اما هر ولو ممکن است با توجه به نوع عملکردش‬
‫اجزای دیگری هم داشته باشد‪ .‬اجزا مشترک ولو ها در زیر آورده شده است‪:‬‬

‫بدنه ( ‪ :)Body‬در برخی موارد به آن ‪( Shell‬پوسته) نیز گفته می شود‪ .‬جهت نگهداری اجزا داخلی ولو‬
‫استفاده می گردد‪ .‬بدنه اولین مرز فشاری جهت ورود سیال به ولو می باشد که می بایست فشار زیادی را‬
‫تحمل کند‪ .‬بصورت فلنجی‪ ،‬رزوه ای یا جوشی به خطوط لوله متصل می شود‪.‬‬

‫کالهک (‪ :)Bonnet‬از قطعات داخلی ولو مانند ‪ Actuator‬و ‪ Stem‬و ‪ Disk‬محافظت می کند‪ .‬دومین قطعه‬
‫در مواظبت ولو از فشار های وارد شده بر ولو می باشد‪ .‬این قسمت گرچه بسیار ضروری می باشد‪ ،‬اما بخش‬
‫بزرگی از هزینه تولید ولو را نیز در بر می گیرد و باعث می شود ولو بزرگتر ساخته شود‪ .‬یکی از مهمترین‬
‫وظایف آن‪ ،‬آب بندی ‪ Stem‬می باشد‪.‬‬

‫محور‪ ،‬ساقه (‪ :)Stem‬این قطعه‪ Actuator ،‬و ‪ Disk‬یا ‪ gate‬را به هم متصل می کند‪ .‬در برخی مدل ها‪ ،‬استم‬
‫با حرکت دورانی و فقط با درگیری با تردهای گیت یا دیسک‪ ،‬موجب باال و پایین شدن آن ها می شود و در‬

‫‪120‬‬
‫نوعی دیگر‪ ،‬استم با باال یا پایین رفتن رفتن ناشی از چرخاندن هندویل‪ ،‬موقعیت مکانی دیسک یا گیت را‬
‫تغییر می دهد و باعث باز و بسته شدن ولو می گردد‪.‬‬

‫فنر (‪ :) Spring‬وظیفه آن ذخیره انرژی و سپس تخلیه آن در موارد مورد نیاز می باشد‪ .‬فنر در ولوها باعث‬
‫می گردد که جابه جایی استم جهت باز و بستن پالگ‪ ،‬گیت و‪ ...‬صورت گیرد‪ .‬اگر فنر در ولو هیدرولیکی(مانند‬
‫فلو ولو) یا پنوماتیکی(کنترل ولو) وجود نداشته باشد‪ ،‬پس از برداشتن فشار روغن یا هوا‪ ،‬گیت یا پالگ از‬
‫موقعیت خود بر نمی گردد‪ .‬پس کار فنر بر گرداندن استم متصل به گیت یا پالگ از موقعیت قبلی خود به‬
‫حالت اولیه خود به هنگام ترخیص فشار اعمالی می باشد‪.‬‬

‫نشیمنگاه(‪ :)Seat‬بطور کلی وظیفه سیت‪ ،‬بوجود آوردن محلی جهت قرار گیری وسیله مورد نظر می باشد‪.‬‬
‫در ولو هدف از ‪ ، Seat‬محلی جهت قرار گیری دیسک‪ ،‬پالگ یا گیت می باشد‪ .‬این وسیله نقش آب بندی‬
‫دیسک را بر عهده دارد‪.‬‬

‫صفحه‪ ،‬پالگ‪،‬دروازه(‪ :) Disk،Gate،Ball،Plug‬سومین قسمتی که تحت فشار قرار می گیرد‪ ،‬دیسک یا‬
‫گیت می باشد‪ .‬این قطعه اجازه می دهد که سیال به طور کامل عبور کند‪ ،‬جلوی حرکت سیال گرفته شود‬
‫و یا اینکه با تنظیم کردن‪ ،‬اجازه عبور سیال به اندازه دلخواه را می دهد‪ .‬باتوجه به نوع طراحی ممکن است‬
‫جهت کنترل جریان از دیسک(ولوهای پروانه ای)‪ ،‬پالگ(ولوهای کنترلی)‪ ،‬بال(ولو های توپی) و یا‬
‫دروازه(گیت ولوها) استفاده شود‪.‬‬

‫محرک(‪ :)Actuator‬در واقع حرکت دهنده(‪ )Operate‬استم و دیسک به سمت باال و پایین‪ ،‬جهت باز و بسته‬
‫کردن مسیر را بر عهده دارد‪ .‬می تواند به صورت دستی(‪ ،)Hand Wheel‬عملگر پنوماتیکی یا هیدرولیکی‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪121‬‬
‫‪Disk, Seat,‬‬ ‫تریم(‪ :) Trim‬به قطعات داخلی ولو به صورت دست جمعی تریم گفته می شود‪ .‬عموما شامل‬
‫‪ Stem‬می باشد‪ ،‬اما ممکن است در ولو های مختلف شامل موارد دیگری نیز باشد‪.‬‬

‫یوک(‪ :) Yoke‬بدنه ولو و یا کالهک را به سیستم محرک متصل می کند و ساقه از میان آن عبور می کند‪.‬‬
‫وظیفه نگهداری ‪ Stem‬را به عهده دارد‪.‬‬

‫آب بند(‪ :)Packing‬در اکثر ولو ها از ‪ Packing‬جهت آب بندی ‪ Stem‬استفاده می شود‪ .‬سفت یا شل بودن‬
‫باعث عدم عملکرد صحیح ولو می شود‪ ،‬بطوریکه اگر ‪ Packing‬ها شل باشند‪ ،‬باعث نشتی در ولو می شود و‬
‫اگر سفت باشند‪ ،‬باعث سخت حرکت کردن ‪ Stem‬و در نتیجه خرابی آن می شود‪.‬‬

‫انواع ولو ها‪:‬‬

‫ولوهای مختلف در دسته های زیر قرار می گیرند‪.‬‬

‫‪ .1‬شیرهای کنترلی‪ :‬در این نوع شیرها‪ ،‬جریان عبوری یا فشار درون لوله را به خوبی می توان کنترل‬
‫کرد‪ .‬اگر به خوبی کالیبره شده باشند‪ ،‬می توان بطور مثال تنظیم کرد ‪ 30‬یا ‪ 70‬درصد جریان‬
‫خروجی از ولو داشته باشیم‪ .‬از لحاظ کاربردی به دو گروه دستی و اتوماتیک تقسیم می شوند‪.‬‬

‫از لحاظ ساختمانی نیز به گروه های زیر تقسیم می شوند‪:‬‬

‫‪ :Glob valve ‬که شامل ‪ glob valve‬و ‪ needle valve‬می باشد‪.‬‬

‫‪squeeze‬‬ ‫‪ :Diaphragm valve ‬که شامل ولوهای ‪ diaphragm‬و ‪(pinch‬استفاده در خطوط مواد غذایی‪ ،‬دارویی و‪ )...‬و‬
‫(استفاده در تنظیم مایعات سنگین مانند فاضالب) می باشد‪.‬‬
‫‪122‬‬
‫شیرهای قطع و وصل‪ :‬نام دیگرشان شیرهای حفاظتی می باشد و در حالت کامال باز یا کامال بسته‬ ‫‪.2‬‬
‫می باشد‪ .‬عملکرد آن ها‪ ،‬بصورت چرخاندن می باشد‪ plug ،ball ،Butterfly .‬ولوها از انواع آنها می‬
‫باشد‪.‬‬
‫شیرهای ایمنی‪ :‬در سه نوع ‪ bellows ،pilot operated‬و ‪ conventional‬تقسیم می گردند و دارای مکانیزم‬ ‫‪.3‬‬
‫مکانیکی می باشند‪.‬‬
‫ولوهای کشویی(‪ :)gate valve‬بر خالف نوع های قبلی که از نوع ولوهای ابزار دقیقی بودند‪ ،‬این ولوها‬ ‫‪.4‬‬
‫در دسته ولوهای پایپینگی قرار می گیرند‪ .‬به انوع ‪ knife ،split ،single seat ،single disk‬ولو تقسیم‬
‫می گردند‪ .‬گیت ولو باید درحالت کامال باز یا بسته باشد‪.‬‬
‫ولوهای خود کنترلی‪ :‬در صورت افزایش جریان باز شده و در صورت کاهش جریان‪ ،‬مجددا به‬ ‫‪.5‬‬
‫سمت بسته شدن تمایل پیدا می کنند‪ .‬از مهمترین انواع آن ها‪ check ،‬ولوها می باشند که به انواع‬
‫‪ ball check ،swing‬و ‪ tilting‬تقسیم می گردند‪.‬‬
‫در زیر برخی از انواع مهم ولوهای مورد استفاده در ولتست بطور مختصر توضیح داده می شود‪:‬‬

‫‪ ( Gate valve‬ولو دروازه ای)‪ :‬در چوک منیفولد و فلو هد و ‪( ssv‬شیر ایمنی سطحی) از این نوع ولو‬
‫استفاده می شود‪ .‬این ولو می تواند فشار های بسیار باال را با توجه به فشار کاری طراحی شده برای آن تحمل‬
‫کند‪ .‬این ولو همیشه در حالت کامال باز یا کامال بسته می بایست قرار گیرد‪ ،‬زیرا باعث آسیب دیدن به گیت‬
‫می شود‪ .‬از طرف دیگر با باز کردن ولو بطور مثال در حالت ‪ 50‬درصد‪ ،‬عمال ‪ 50‬درصد جریان عبوری نخواهیم‬
‫داشت‪ ،‬زیرا آب بندی درستی انجام نشده است‪ .‬همچنین‪ ،‬کامل باز نبودن یا بسته نبودن گیت باعث لرزش‬
‫گیت و حرکت از موقعیت خود می شود و یا ممکن است استم از گیت جدا شود‪ .‬از طرفی‪ ،‬سیت و گیت نیز‬
‫دچار پدیده سایش می شود‪ .‬اغلب گیت ولو دارای دو سیت جهت آب بندی در دو طرف گیت و همچنین‬
‫اورینگ می باشند‪ .‬حتما می بایست گریس کاری گیت ولو انجام شود‪ .‬ممکن است در تست فشار های انجام‬
‫شده در چوک منی فولد یا فلوهد‪ ،‬کاهش فشار مشاهده کنیم که این موضوع ممکن است با گریس کاری حل‬
‫شود‪ .‬ممکن است برخی گیت ولو ها هم با عملگر (‪ )Actuator‬هیدرولیکی یا دستی‪ ،‬باز و بست شوند‪ .‬در زیر‬
‫اجزای یک نمونه از گیت ولو ها آورده شده است‪ .‬این نکته را در نظر داشته باشیم ساختار داخلی همه گیت‬
‫ولو ها یکسان نمی باشد و ممکن است برخی اجزا در نوعی از گیت ولوها وجود داشته باشد و در برخی از‬
‫آن ها وجود نداشته باشد‪ ،‬اما عموما ساختمان داخلی اکثر آنها یکسان می باشد‪ .‬گیت ولو وقتی کامال باز یا‬
‫بسته شود‪ ،‬می بایست یک چهارم برگردانده شود تا ولو به راحتی باز یا بسته شود یا عبارت دیگر به هنگام‬
‫اوپریت کردن‪ ،‬ولو گیر نکند‪ Stem packing .‬جهت جلوگیری از عبور سیال از اطراف استم به سمت باالی ولو‬

‫‪123‬‬
‫استفاده می گردد‪ .‬همچنین ‪ bearing‬ها وظیفه جذب نیروهای شعاعی و محوری را بر عهده دارند و اجازه‬
‫حرکت نسبی بین دو وسیله را می دهد تا اصطکاک و فرسایش قطعات به میزان کمی برسد‪Trust bearing .‬‬

‫وظیفه کم کردن نیروهای محوری را بر عهده دارد‪ .‬همچنین ‪ packing retainer‬وظیفه نگه داشتن پکینگ را بر‬
‫عهده دارد‪ Pin .‬درون ‪ stem adapter‬قرار می گیرد و وظیفه نگهداری استم را بر عهده دارد تا از سقوط آن به‬
‫پایین جلوگیری کند‪ .‬همچنین هندویل ‪ stem adapter‬را می چرخاند و چون استم درون ‪ stem adapter‬قراردارد‪،‬‬
‫با چرخیدن استم‪ ،‬گیت باال و پایین و مسیر جریان سیال برقرار یا مسدود می گردد‪.‬‬

‫‪( Valve‬ولو توپی)‪ :‬در انواع ‪ half bore ،full bore‬و ‪ v-ball‬تقسیم بندی می گردد که در ولتست اغلب‬
‫از ‪ full bore‬استفاده می گردد‪ .‬در تفکیک گر‪ ،‬سرج تانک‪ ،‬منیفولد(چندراهه) نفت و گاز‪ ،‬گیج تانک‬
‫و ‪ ...‬از این ولو ها استفاده می گردد‪ .‬دلیل استفاده‪ ،‬باز و بسته کردن سریع‪ ،‬خرابی کم و‬
‫تعمیرات(‪ )Maintenance‬راحت می باشد‪ .‬دارای یک توپ( بال) که از دو طرف ‪(Seat‬آب بندی) شده‬
‫است و یک هندل برای باز و بسته کردن که در جهت عمود بر ولو بسته می شود و در جهت موازی‬
‫ولو یا خط لوله باز می شود‪ .‬هنگام تعمیر حتما گریس زدن انجام شود‪ ،‬اورینگ قرار داده شود و‬
‫در صورت وجود خش ترمیم شود‪ .‬حتما هر چند وقت یکبار ولو ها باز و‬ ‫‪400‬‬ ‫بال(توپ) با سمباده‬
‫‪124‬‬
‫بسته شوند تا دچار استاک ( جام‪ ،‬قفل کردن) نشوند‪ .‬با توجه به فشار کاری تجهیزات می توان از‬
‫بال ولو متناسب با آن استفاده کرد‪ .‬بطور مثال‪ ،‬تفکیک گر با فشار کاری ‪ ،1440 PSI‬بال ولو با کالس‬
‫‪ 600‬و سرج تانک با فشار کاری تا ‪ 250 PSI‬از بال ولو با کالس ‪ 150‬می توان استفاده کرد‪ .‬این ولو‬
‫می بایست در حالت کامال باز یا کامال بسته باشد‪ ،‬زیرا در غیر اینصورت به مرور زمان دچار پدیده‬
‫کاویتاسیون می شود‪ .‬بدین صورت که وقتی سیال از یک ولو نیمه باز عبور کند‪ ،‬فشار استاتیک در‬
‫ناحیه ای از ولو پس از عضو مسدود کننده‪ ،‬افت می کند و ممکن است به فشار بخار آن مایع برسد‪.‬‬
‫سیال عبوری از این نواحی کم فشار‪ ،‬شروع به تبخیر شده و حفره هایی از بخار بوجود می آورد‪.‬‬
‫حفره ها زیاد شده و باعث آسیب به ولو می گردد‪.‬‬

‫‪( Needle Valve‬ولو سوزنی)‪ :‬نیدل ولو (ولو سوزنی)‪ ،‬به دلیل طراحی جمع و جور و تحمل‬
‫فشار کاری باال‪ ،‬در ولتستینگ برای موارد استفاده قرار می گیرد‪ .‬در جاه هایی که نیاز باشد سمپل‬
‫گرفته شود و در محل نصب سنسور ها و گیج ها مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬دلیل استفاده همزمان‬
‫از دو نیدل ولو این است که اگر یکی از آن ها دچار خرابی شد‪ ،‬بتوان از نیدل ولو دوم استفاده کرد‪.‬‬
‫نیدل ولو اول همیشه باز و نیل ولو دوم هنگامی که بخواهیم سمپل گیری یا عملیات دیگری انجام‬
‫دهیم‪ ،‬باز و پس از پایان کار مربوطه بسته می شود‪ .‬همچنین اگر به هر دلیل بخواهیم گیج یا‬
‫سنسور فشاری را باز کنیم نیدل ولو دوم بسته‪ ،‬و هنگامی که بخواهیم از سنسور یا گیج استفاده‬
‫کنیم‪ ،‬نید ل ولو دوم را باز می کنیم‪ .‬با استفاده از نیدل ولو بطور دقیق می توان سرعت را کنترل‬
‫کرد و سیال خروجی با سرعت مختلف عبور داد‪ ،‬پس جهت کنترل سیال نیز استفاده می شود‪.‬‬
‫جریان ورودی و خروجی در نیدل ولو رو به روی یکدیگر قرار نمی گیرد‪ ،‬بعبارت دیگر‪ ،‬مسیر‬
‫مستقیم نمی باش د و این بدین دلیل است که افت فشاری بوجود آید و کنترل جریان بهتر صورت‬
‫گیرد‪ .‬بطور مثال وقتی سمپل پوینت در باالدست چوک منیفولد را باز کنیم‪ ،‬اگر فشار ورودی به‬
‫باشد‪ ،‬با آرام باز کردن نیدل ولو و با توجه به موقعیت استم و پالگ آن‪ ،‬افت‬ ‫‪1000 psi‬‬ ‫نیدل ولو‬
‫فشاری در خر وجی نیدل ولو خواهیم داشت که ناشی از جریان غیر مستقیم در نیدل ولو می باشد‪.‬‬

‫‪125‬‬
 ‫ولوهای ایمنی‪:‬‬
‫اکثر تجهیزات صنعتی تحت فشار بخاطر خطرات احتمالی ناشی از افزایش ناخواسته و کنترل نشده‬
‫فشار ‪ ،‬دارای ولوهای ایمنی هستند‪ .‬این ولوها اکثرا وظیفه ترخیص فشار و ایمن نمودن تجهیزات مورد نظر‬
‫را برعهده دارند‪ .‬با توجه به نوع سیال در تجهیزات‪ ،‬از ولوهای ایمنی مختلف و با روش کار متفاوت استفاده‬
‫می گردد‪ .‬در ولتستینگ هم تجهیزاتی مانند تفکیک گر‪ ،‬سرج تانک‪ ،‬مبدل بخار و سایر تجهیزات تحت فشار‬
‫دارای ولوهای ایمنی می باشند‪ .‬ولوهای ایمنی مختلفی وجود دارند که برخی از آن ها در زیر آورده شده‬
‫است‪ Safety valve .‬و ‪ safety relief valve‬دو اصطالح برای ولو های در مورد ولوهای کاهش و یا ترخیص فشار‬
‫هستد‪ .‬در یک نوع تقسیم بندی گفته شده است که ‪ safety valve‬یک نوع ‪ )prv(pressure relief valve‬می باشد‬
‫ک ه برای سیستم هایی طراحی شده است که با بخار یا هوا در ارتباط هستند و شامل ‪ low- lift safety valve‬و‬
‫‪ full- lift safety valve‬می باشد‪.‬‬

‫از طرف دیگر ‪ relief valve‬یک وسیله ترخیص فشار می باشد که برای سیستم هایی استفاده می گردد که با‬
‫مایعات در ارتباط می باشد‪.‬‬

‫همچنین ‪ safety relief valve‬یک ‪ relief valve‬می باشد که برای سیستم هایی که گاز‪ ،‬بخار و مایعات وجود‬
‫داشته باشد‪ ،‬قابل استفاده می باشد‪ .‬در انواع مختلف ‪ conventional safety relief valve‬و ‪balanced safety relief‬‬

‫‪ valve‬و ‪ Pressure relief valve bellow type‬و ‪ pilot- operated pressure safety relief valve‬و ‪spring loaded pressure‬‬

‫‪ relief valve‬و ‪ temperature- actuated pressure relief valve‬و‪ ...‬وجود دارند‪.‬‬

‫‪126‬‬
‫‪ :Rupture disk‬در برخی از تفکیک گرها از راپچر دیسک نیز در کنار سیفتی رلیف ولو استفاده می‬
‫گردد‪ .‬دلیل استفاده از راپچر دیسک این می باشد که اگر انتهای مسیر گاز به هر دلیل بسته شود‪ ،‬سیفتی‬
‫رلیف ولو قادر به ترخیص فشار اضافی نمی باشد‪ ،‬پس به دلیل ذکر شده و یا اینکه به هر دلیل دیگر اگر‬
‫سیفتی رلیف ولو عمل نکرد‪ ،‬راپچر دیسک بتواند ترخیص فشار اضافی را انجام دهد‪.‬‬

‫‪127‬‬
 ‫‪( Check valve ‬ولو یک طرفه)‪:‬‬

‫به این ولو ها‪ ،‬ولو های ‪ Non Return Valve‬یا ‪ Swing Check Valve‬نیز می گویند‪ .‬ولو یکطرفه ای می باشد‬
‫که اجازه ورود سیال را به سیستم مورد نظر را می دهد‪ ،‬اما اجازه برگشت آن را نمی دهد‪ .‬بطور مثال ورودی‬
‫تفکیک گر دارای ‪ check valve‬می باشد‪ .‬در خروجی های آب و نفت و گاز تفکیک گر نیز این ولو وجود دارد‬
‫تا از برگشت جریان به تفکیک گر جلوگیری شود‪ .‬همچنین در ترنسفر پمپ هم این ولو دیده می شود تا‬
‫زمانیکه پمپ خاموش است‪ ،‬جریان به پمپ بر نگردد‪ .‬در الین خروجی گاز برخی سرج تانک ها نیز چک ولو‬
‫قرار داده شده است‪.‬‬

‫‪128‬‬
 ‫‪( Butter Fly Valve ‬ولو پروانه ای)‪:‬‬

‫یکی از شیر های متداول در مکان های با فشار کاری پایین تا متوسط با توجه به نوع طراحی آن می باشد‪.‬‬
‫دارای یک دیسک دایره ای یا مستطیلی می باشد که حول یک محور عمودی در مرکز شیر و به صورت ‪90‬‬
‫درجه می چرخد تا مسیر ورودی را مسدود یا باز کند‪ ،‬البته جهت کنترل جریان نیز استفاده می شود‪ .‬در‬
‫ولتستینگ ممکن است در ورودی گیج تانک‪ ،‬ورودی مخازن ذخیره سازی نفت و در جاهایی که فشار کم‬
‫باشد‪ ،‬مورد استفاده قرار گیرد‪.‬‬

‫‪ ‬کنترل ولو (ولو کنترل)‪:‬‬

‫همانطور که از اسم آن پیداست‪ ،‬جهت کنترل جریان سیال عبوری استفاده می شود و بطور اتوماتیک با‬
‫فرمانگیری از نیرویی غیر از نیروی دست باز و بسته می شود‪ .‬این عمل توسط اعمال هوا توسط پوزیشنر‬
‫(رابط بین ولو و سیستم فرمان) که در ولتستینگ ‪ Control Fisher‬می باشد‪ ،‬انجام می گیرد‪ .‬هوای ورودی‬
‫به کنترل فیشر توسط رگالتور به ‪ 35 psi‬کاهش می یابد‪ .‬با توجه به نحوه عملکرد ولو‪ ،‬با اعمال هوا با فشار‬
‫مورد نظر‪ ،‬ولو را در جهت بازکردن به اندازه دلخواه یا بستن تنظیم می کنیم‪ .‬با اعمال هوای مورد نظر به‬
‫دیافراگم و باال یا پایین رفتن استم‪ ،‬پالگ باال یا پایین می رود و مسیر عبور سیال را تنظیم می کند‪ .‬در‬
‫کنترل ولو گاز که ‪ Normally Open‬می باشد‪ ،‬هوا به باالی دیافراگم اعمال می شود تا با اعمال هوا‪ ،‬دیافراگم‬
‫استم را به پایین هل دهد و مسیر را به سمت بسته شدن تنظیم کند‪ .‬در کنترل ولو نفت که ‪Normally‬‬

‫‪129‬‬
‫‪ Close‬می باشد‪ ،‬هوا به پایین دیافراگم اعمال می شود تا با اعمال هوا‪ ،‬دیافراگم استم را به باال هل دهد و‬
‫مسیر را به سمت باز شدن تنظیم کند‪.‬‬

‫‪130‬‬
 ‫‪(Globe Valve ‬شیر فلکه ای)‪:‬‬

‫در این نوع ولو ها‪ ،‬جریان بصورت مستقیم نمی باشد و حالت ‪ S‬مانند جریان باعث می گردد افت فشار در‬
‫ولو داشته باشیم‪ .‬در جاه های با فشار کاری پایین‪ ،‬مانند خط آتش دکل حفاری استفاده می گردد‪.‬‬

‫‪:plug valve ‬‬

‫با چرخش ‪ 90‬درجه ای دسته( هندل) باعث می گردد مسیر جریان باز یا بسته گردد‪ .‬در جریان های با فشار‬
‫کاری پایین کاربرد دارند و از لحاظ اقتصادی با توجه به طراحی ساده‪ ،‬بکار می رود‪ .‬پالگ مورد استفاده می‬
‫تواند مستطیل‪ ،‬دایره یا لوزی شکل باشد که پالگ مستطیل شکل کاربرد بیشتری دارد‪.‬‬

‫در انجام یک تست موفقیت آمیز‪ ،‬عوامل مهی تاثیر گذارند که یکی از آن ها تجهیزات جانبی ولتستینگ می‬
‫باشند که برخی از آن ها شامل کمپرسور‪ ،‬دیزل ژنراتور‪ ،‬ترنسفر پمپ‪ ،‬تقسیم کننده هوا (‪ )Air Manifold‬و‬
‫‪ Injection Pump‬است‪.‬‬

‫‪131‬‬
132
 ‫فصل دهم‪ :‬تجهیزات جانبی ولتستینگ‬

‫کمپرسور‬
‫در ولتستینگ‪ ،‬کمپرسور وسیله ای است که با گرفتن هوای آزاد‪ ،‬حجم هوای دریافتی را کاهش می دهد‪.‬‬
‫این کاهش حجم هوا‪ ،‬باعث افزایش فشار هوا می شود‪ .‬هوای ساخته شده و پرفشار جهت قسمت های زیر‬
‫مورد استفاده قرار می گیرد‪:‬‬

‫‪ ‬هوای ارسالی به دستگاه ‪ ESD Panel‬برای استفاده جهت باز کردن ولوهای هیدرولیکی و استفاده‬
‫از پوش باتون و های لو پایلوت‬
‫‪ ‬هوای ارسالی به کنترل ولو ها جهت باز و بسته کردن کنترل ولو های گاز‪ ،‬نفت‪ ،‬آب تفکیک گر‬
‫‪ ‬هوای ارسالی به پمپ پرشرتست جهت تست تجهیزات‬
‫‪ ‬هوای اراسالی به پمپ تزریق مواد شیمیایی‬
‫‪ ‬سایر تجه یزاتی که ممکن است بنا به شرایط عملیات‪ ،‬نیاز به استفاده از کمپرسور در آن ها وجود‬
‫داشته باشد‪.‬‬
‫چند راهه هوا (‪:)Air Manifold‬‬
‫وظیفه این دستگاه‪ ،‬ذخیره سازی هوای کمپرسور می باشد و چندین ورودی و خروجی هوا دارد که می‬
‫توان برای قسمت های مختلف مورد استفاده قرار داد‪ .‬هوای خروجی از کمپرسور را می توانیم توسط یک‬
‫شیلنگ (هوز) با تحمل فشار مطابق با هوای ساخته شده توسط کمپرسور‪ ،‬به چند راهه هوا انتقال دهیم‪.‬‬
‫سپس‪ ،‬از آنجا با توجه به نیازمان‪ ،‬خروجی های مختلف از منیفولد هوا بگیریم‪.‬‬

‫هوای خروجی از منیفولد هوا برای تامین هوای برخی تجهیزات استفاده می شود که در زیر به آن ها اشاره‬
‫می گردد‪:‬‬

‫‪ ‬جهت تامین هوای تفکیک گر سه فازی‬

‫‪ ‬جهت تامین هوای سیستم قطع اضطراری چاه(‪)ESD Panel‬‬
‫‪Pressure Test‬‬ ‫‪ ‬جهت پمپ‬

‫‪133‬‬
‫داشتن گیج هوا (‪150 PSI‬تا ‪ ،) 300 PSI‬برای مشاهده فشار هوای منیفولد هوا‪ ،‬الزامی می باشد‪ .‬زیرا به هردلیل‬
‫ممکن است کاهش هوا در منیفولد هوا اتفاق افتاده باشد و از این طریق قبل از کاهش هوای بیشتر و بسته‬
‫شدن چاه‪ ،‬اقدامات الزم را می توانیم انجام دهیم‪ .‬در زیر چند راهه(منیفولد هوا) پورتی جهت تخلیه مایع‬
‫احتمالی از کف آن وجود دارد‪.‬‬

‫دیزل ژنراتور‪:‬‬
‫به ترکیبی از م وتور دیزل ژنراتور‪ ،‬ژنراتور و انواع متعلقات فرعی از قبیل شاسی‪ ،‬مخزن سوخت‪ ،‬اطاقک‬
‫پوشاننده و‪ ...‬دیزل ژنراتور گویند‪ .‬دیزل ژنراتور‪ ،‬دیزل(گازوئیل) را به انرژی الکتریکی جهت مصرف برق در‬
‫مصرف کننده های الکتریکی تبدیل می کند‪ .‬عدم وجود برق شهری در بسیاری از مناطق‪ ،‬وجود یک تامین‬
‫کننده برق را ضروری می نماید‪ .‬پس استفاده از ژنراتور برق که با سوخت گازوئیل(دیزل)‪ ،‬کار می کند‪ ،‬می‬
‫تواند مشکل عدم تامین برق را حل کند‪ .‬بدلیل عدم وجود برق شهری‪ ،‬وجود یک تامین کننده برق در‬
‫تجهیزات واحد ولتستینگ ضروری می باشد‪.‬‬

‫تجهیزاتی که از برق دیزل ژنراتور استفاده می کنند‪:‬‬

‫کابین دیتا‪ :‬جهت تامین برق لپتاب و دیتا الگر و کولر و مانیتور ها و سیستم روشنایی شارژ کردن تجهیزاتی‬
‫مانند گوشی‪ ،‬بی سیم و‪...‬‬

‫کابین آزمایشگاه‪ :‬تامین برق تجهیزات آزمایشگاهی مانند سانتریفیوژ‪ ،PH Meter ،‬روشنایی کابین آزمایشگاه‬
‫را بر عهده دارد‪.‬‬

‫ترنسفر پمپ‪ :‬تخلیه نفت موجود در سرج تانک‪ ،‬یا آب موجود درگیج تانک با روشن کردن ترنسفر پمپ که‬
‫برق خود را از ژنراتور می گیرد‪.‬‬

‫‪134‬‬
 ‫کمپرسور هوا‪ :‬که هنگام عملیات چاه آزمایی همیشه در حالت روشن قرار دارد‪.‬‬

‫روشنایی‪ :‬روشنایی محوطه تست بوسیله پروژکتورها و روشنایی مهتابی های تجهیزات مانند چوک منیفولد‪،‬‬
‫تفکیک گر و ‪...‬‬

‫پمپ انتقال )‪:(Transfer Pump‬‬

‫وقتی ریت(دبی) نفت یا آب را اندازه گیری می کنیم‪ ،‬نیاز است جهت ریت گیری های مجدد‪ ،‬یا تخلیه جهت‬
‫انتقال مخزن برای ذخیره سیال جایگزین یا ریگ دان تجهیزات‪ Surge Tank ،‬یا ‪ Gauge Tank‬تخلیه شوند‪.‬‬
‫این کار توسط ترنسفر پمپ انجام می گردد‪ .‬در زیر مشخصات یک ترنسفر پمپ آورده شده است‪:‬‬

‫بشکه در دقیقه‬ ‫‪7‬‬ ‫بشکه نفت در روز یا بعبارت دیگر توانایی پمپاژ‬ ‫‪10000‬‬‫‪ ‬توانایی پمپ‬
‫(‪)FLOW:65M3/HR‬‬
‫‪( RPM: 1450 TO 1750 ‬چرخش در دقیقه)‬
‫‪50HZ‬‬ ‫‪ ‬فرکانس‬
‫‪POWER:18.5KW‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ضد انفجار(‪ )EX-Proof‬باشد‪.‬‬
‫‪ ‬پنل شروع(‪ )Start‬و پایان(‪ )Stop‬استاندارد باشد‪.‬‬
‫‪ ‬دارای چک ولو برای جلوگیری از برگشت جریان و استرینر جهت جلوگیری از وارد شدن مواد‬
‫جامد و زائد به پمپ باشد‪.‬‬

‫انواع ترنسفر پمپ‪:‬‬

‫‪ :Positive Displacement‬از یک پیستون متحرک یا دیافراگم یا یک روتور برای جابه جایی یک حجم‬
‫ثابت از مایع در هر چرخش استفاده می کند‪ .‬حجم معینی از مایع وارد چرخدنده ها و پره ها می شود‪ ،‬در‬
‫آنجا تحت فشار قرار می گیرد و سپس به قسمت خروجی فرستاده می شود‪ .‬یک موتور دیزلی یا الکتریکی‬
‫روتور را هدایت می کند‪.‬‬

‫‪ :Centrifuge Pump‬در و لتستینگ از این پمپ به علت قدرت باال استفاده می شود‪ .‬دارای یک‬
‫الکتروموتور‪ ،‬پره (‪ ،)Impeller‬کیسینگ‪ ،‬کوپلینگ‪ ،‬شافت و‪ ...‬می باشد که برای انتقال سرعت به مایع و سپس‬
‫تبدیل آن به فشار جهت پمپ به محل مورد نظر می باشد‪ .‬این پمپ ها بر اساس نیروی گریز از مرکز که‬
‫ناشی ا ز سرعت باال می باشد‪ ،‬کار می کند‪ .‬مایع به مرکز پمپ و پره ها از مسیر ورودی(‪)Suction Nozzle‬‬

‫‪135‬‬
‫وارد شده و بر اثر نیروی گریز از مرکز‪ ،‬با افزایش یافتن انرژی جنبشی به طرف خارج پرتاب می شود‪ .‬انرژی‬
‫جنبشی به فشار تبدیل می شود و سیال خارج از الین خروجی(‪ ،) Discharge Nozzle‬خارج می شود‪ .‬الکترو‬
‫موتور عضو مهمی در پمپ های سانتریفیوژی می باشد که انرژی الکتریکی را به انرژی مکانیکی تبدیل می‬
‫کند‪ .‬این نیروی مکانیکی توسط ‪(Shaft‬محور) به پره ها منتقل می شود‪ .‬درون پمپ سانترفیوژی یک محفظه‬
‫حلزونی وجود دارد که به آن پوسته (‪ )Cassing‬گویند‪ .‬تعدادی پره (‪ )Impeller‬در این محفظه وجود دارد‪.‬‬
‫جهت جلوگیری از خروج سیال از محل خروج شفت از کیسینگ از آبند مکانیکی (‪ )Mechanical Seal‬جهت‬
‫آب بندی استفاده می شود‪ .‬کوپلینگ وظیفه انتقال قدرت را از شفت الکتروموتور به شافت پره ها به عهده‬
‫دارد‪ .‬یاتاقان (‪ )Bearing‬اجزا در حال چرخش پمپ ها را که در معرض نیروهای شعاعی و محوری قرار دارند‪،‬‬
‫حفظ موقعیت می نماید و همچنین این نیروها را به خود جذب می نماید تا آسیبی به قطعات وارد نشود‪.‬‬

‫فلم ارستور(‪:)Flame Arrestor‬‬

‫این وسیله گرمای شعله پیشرونده به سمت داخل لوله را کاهش می دهد یا متوقف می کند‪ .‬این کار با وجود‬
‫صفحات موازی و موجدار که متخلخل (دارای پورت خروجی و ورودی گاز)‪ ،‬امکان پذیر می باشد‪ .‬مهمترین‬
‫جز این وسیله‪ ،‬المنت جرقه گیر می باشد که یک مانع مکانیکی جهت جذب گرمای شعله می باشد‪ .‬گرمای‬
‫شعله ای که می خواهد وارد خط لوله شود‪ ،‬توسط این المنت جذب می شود و شدت آن‪ ،‬آنچنان کم می‬
‫شود که به زیر دمای سوختن می رسد‪ .‬به عبارت دیگر با کاهش دمای شعله و کوچک سازی جریان شعله‪،‬‬
‫از بروز آتش سوزی و انفجار در داخل تجهیزات و خطوط لوله جلوگیری می کند‪ .‬وقتی گاز را در انتهای خط‬
‫لوله آتش می زنیم‪ ،‬به م رور در آن ناحیه حرارت باال رفته‪ ،‬شعله آتش گسترش می یابد و گرما آنچنان زیاد‬
‫می شود که ممکن است به داخل لوله سرایت کند‪ .‬وجود فلم ارستور باعث می شود گرما به این صفحات‬
‫برخورد کند و خنک سازی انجام شود و خطر آتش سوزی کاهش یابد‪ .‬طراحی شعله گیر بسیار مهم می‬
‫باشد‪ ،‬زیرا می بایست کمترین افت فشار در خط لوله را بوجود آورد و همچنین توانایی کم کردن حرارت را‬
‫با توجه به نوع گاز های سبک یا سنگین را داشته باشد‪.‬‬
‫‪136‬‬
 ‫برنر بوم‪:‬‬
‫نفت تولید شده از چاه یا ذخیره و به واحد بهره برداری ارسال می گردد یا سوزانده می شود‪ .‬با سوزاندن‬
‫نفت‪ ،‬آلودگی بسیار شدید محیط زیست رخ می دهد‪ .‬پس می بایست اگر قرار بر سوزاندن باشد‪ ،‬این سوزاندن‬
‫بصورت پاک و بدون آلوده کردن محیط زیست صورت بپذیرد‪ .‬بدین منظور می بایست از برنر بوم یا گرین‬
‫برنر استفاده نمود‪ .‬اگر چه انواع مختلفی از برنر ها وجود دارد‪ ،‬اما روش کارکرد همه آن ها تقریبا یکسان می‬
‫باشد‪ .‬این عمل اتمایز کردن(پودر کردن) نفت می باشد‪.‬‬

‫تجهیزات اصلی سیستم برنر‪:‬‬

‫‪ ‬اتمایزر‪ :‬جهت پودر کردن نفت درون هر هد‪ ،‬اتمایزر قرار گرفته است‪.‬‬
‫‪ ‬ژنراتور برق‪ :‬جهت تولید برق برای پمپ آب و کمپرسور و سیستم جرقه زن استفاده می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬کمپرسور هوا‪ :‬جهت تولید هوا برای برنر که این هوا برای راندن نفت به جلو استفاده می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬مخزن آب‪ :‬جهت خنک سازی سیستم برنر نیاز به مخزن آب می باشد‪ .‬این امر با تهیه مخزن ذخیره‬
‫آب محقق می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬پمپ آب‪ :‬جهت انتقال آب از مخزن ذخیره آب به برنر جهت خنک سازی مورد استفاده قرار می‬
‫گیرد‪.‬‬

‫‪137‬‬
‫‪ ‬سیستم جرقه زن‪ :‬جهت سوزاندن پاک برنر استفاده می گردد‪ .‬سیستم جرقه زن دارای یک شمع‬
‫(‪ )Spark Plug‬می باشد که وظیفه ایجاد جرقه را بر عهده دارد‪.‬‬
‫‪ ‬چک ولو‪ :‬جهت جلوگیری از برگشت جریان هوا یا نفت به مبدا مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫‪ ‬بال ولو‪ :‬جهت باز و بسته کردن مسیر های مختلف برنر استفاده می گردد‪.‬‬

‫مسیر های ورودی در برنر‪:‬‬

‫‪ ‬ورودی نفت‬
‫‪ ‬ورودی هوا‬
‫‪ ‬ورودی گاز‬
‫‪ ‬ورودی تجهیزات سیستم جرقه زن‬
‫‪ ‬ورودی آب‬

‫وقتی نفت از سمت تفکیک گر یا سرج تانک به سمت برنر جریان پیدا کند‪ ،‬می بایست از اتمایزر عبور کرده‬
‫و با هوای فشرده شده مخلوط شود و به قطرات بسیار ریز تبدیل شود‪ .‬این قطرات ریز پودر شده با ایجاد‬
‫جرقه توسط سیستم جرقه زن‪ ،‬بصورت پاک سوزانده می شوند و نفت پودر شده بدون دود‪ ،‬سوزانده می‬
‫شود‪ .‬اتمایزر ها به گونه ای طراحی شده اند که یک عمل چرخش بر روی نفت ورودی انجام می شود‪.‬‬
‫هنگامیکه هوا و نفت با هم مخلوط شوند و از اتمایزر خارج گردند‪ ،‬جریان آشفته ای بوجود می آید که به‬
‫راحتی قابل احتراق است‪ .‬سیستم پایلوت با گاز پروپان به دلیل قدرت اشتعال باالی پروپان کار می کند و‬
‫توسط یک دستگاه جرقه زن برقی و کنترل از راه دور‪ ،‬یک جرقه را روشن می کند‪ .‬کابل های پر انرژی‬
‫جریان را از واحد جرقه به سیستم جرقه(شمع) انتقال می دهند تا جرقه اعمال گردد‪ .‬جهت خنک سازی و‬
‫جلوگیری از تشکیل کربن سیاه‪ ،‬از آب استفاده می گردد‪ .‬با توجه به احتمال قطع هوا‪ ،‬بهتر است از یک‬
‫کمپرسور جداگانه استفاده گردد و از هوای ساخته توسط کمپرسورهای دکل حفاری استفاده نگردد‪.‬‬

‫انتخاب برنر با توجه به ریت نفت می تواند متفاوت باشد‪ .‬برنر ها بر اساس تعداد هد ها که تعیین کننده‬
‫ماکسیمم جریان نفت روزانه می باشد‪ ،‬تقسیم بندی می شوند‪ .‬برنر در نوع معمولی می تواند دارای ‪ 3‬یا ‪4‬‬

‫هد باشد که حدود ‪ 4000‬بشکه در روز را پشتیبانی می کند‪ ،‬اما در نرخ تولید نفت بیشتر می توان از برنر‬
‫های ‪ 6‬هد (‪ )Head‬استفاده نمود‪ .‬نازل های آب بر روی هد برنر قرار دارند‪.‬‬

‫‪138‬‬
‫وجود یک چک ولو در الین هوا و یک چک ولو در الین نفت جهت جلوگیری از برگشت جریان در بهتر عمل‬
‫کردن برنر مفید می باشد‪ .‬برنر دارای بال ولو هایی با کالس کاری ‪ 300‬یا ‪ 600‬جهت باز کردن و بستن مسیر‬
‫ها می باشد‪.‬‬

‫‪139‬‬
 ‫چند راهه نفت و گاز(‪:)Oil Manifold & Gas Manifold‬‬

‫در برخی از قسمت های خطوط دان استریم برای بوجود آوردن مسیرهای بیشتر و راه های بهتر جهت انتقال‬
‫سیال از نقطه ای به نقطه دیگر‪ ،‬از چند راهه نفت و گاز استفاده می گردد‪ .‬بطور مثال با قرار دادن اویل‬
‫منیفولد (چند راهه نفت) بعد از تفکیک گر می توان چندین مسیر جهت انتقال نفت خروجی بوجود آورد‪.‬‬
‫نفت را مستقیم به مخازن ذخیره نفت انتقال داد‪ ،‬یا به سمت سرج تانک انحراف داد که این کار توسط ولو‬
‫های این تجهیزات انجام می گیرد‪ .‬همچنین در ورودی مخازن ذخیره نفت نیز می توان از چند راهه نفت‬
‫استفاده نمود تا جریان فقط به یک مخزن نباشد و یا اینکه نیاز نباشد چاه را بدلیل پر شدن یکی از مخازن‬
‫بست‪ .‬همچنین جهت انتقال گاز به گودال سوخت یا برنر یا خطوط بهره برداری نیز می توان از منیفولد گاز‬
‫استفاده کرد‪ .‬ولوهای منیفولد نفت و گاز اکثرا از نوع بال ولو با فشار کاری ‪ 1440psi‬هستند‪ .‬همچنین محلی‬
‫جهت نصب گیج‪ ،‬بر روی چند راهه ها‪ ،‬طراحی شده است‪ .‬اکثرا اویل منیفولد دارای ‪ 5‬ولو و گاز منیفولد‬
‫دارای ‪ 2‬ولو می باشد‪.‬‬

‫چند نکته‪:‬‬

‫‪ ‬روی ولوها بر چسب گذاری شود تا بدانیم هر ولو به کدام مسیر مربوط می شود‪.‬‬
‫‪ ‬قبل از بستن هر ولوی‪ ،‬ولو دیگر را باز کنید تا با حبس شدن یا برگشت فشار به تجهیزات رو به رو‬
‫نشویم‪.‬‬

‫‪140‬‬
 ‫‪ ‬برای باز و بسته کردن ولو ها از دسته(هندل) مربوط به خود استفاده کنید‪.‬‬
‫‪ ‬تا حد امکان کارآموزان برای بستن ولو ها بطور انفرادی فرستاده نشوند و یکی از اپراتوران به همراه‬
‫ایشان حضور داشته باشد تا ولوی اشتباهی باز یا بسته نشود‪.‬‬

‫پمپ تزریق مواد شیمیایی (‪:)Texsteam Pump‬‬

‫وقتی بخواهیم به سیال ورودی از چاه به تجهیزات ولتست‪ ،‬سیالی اضاف کنیم‪ ،‬از این پمپ استفاده می‬
‫کنیم‪ .‬دلیل اضافه کردن سیال ممکن است جلوگیری از بوجود آمدن فوم در تفکیک گر با پمپاژ آنتی فوم‪،‬‬
‫جلوگیری از آسیب به تجهیزات هنگام برگشت اسیدی تزریق به داخل با پمپاژ کاستیک‪ ،‬جلوگیری از یخ‬
‫زدن گاز در چاه های گازی با پمپاژ متانول و گالیکول و‪ ...‬باشد‪ .‬این پمپ برای تست تهیزات ‪ Dst‬و فلوهد‬
‫نیز مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬این پمپ شامل تجهیزات زیر می باشد‪:‬‬

‫‪ ‬مخزن ذخیره سیال با گنجایش ‪ 50‬لیتر‬

‫‪ ‬ورودی آب در صورت نیاز‬
‫‪ ‬ورودی هوا‬
‫‪ ‬خروجی سیال‬
‫‪ ‬گیج های فشاری‬
‫‪ ‬رگالتور تنظیم پمپاژ‬
‫‪ ‬تنظیم کننده حالت پمپاژ کم فشار و پر فشار‬
‫‪ ‬گیج فشار ورودی هوا‬
‫‪ ‬شیر ایمنی‬
‫‪ ‬شیر ترخیص فشار‬

‫مشخصات پمپ‪:‬‬

‫قابلیت پمپاژ تا ‪15000 psi‬‬

‫ظرفیت پمپاژ تا ‪ 0.2‬متر مکعب در ساعت‬

‫با باز کردن ولو ورودی هوا از یک طرف و ورود مواد شیمیایی مورد نظر یا آب (جهت پرشر تست) از طرف‬
‫دیگر و اعمال فشار با تنظیم کننده فشار(رگالتور) بصورت مرحله به مرحله‪ ،‬پمپاژ را آغاز می کنیم‪ .‬اعمال‬
‫فشار با توجه به هدف مورد نظر‪ ،‬متفاوت می باشد بطور مثال در تست فشار‪ ،‬افزایش فشار با توجه به‬
‫‪141‬‬
‫فشارکاری تجهیزات مورد تست قرار گرفته‪ ،‬اعمال می گردد‪ ،‬اما در تزریق مواد شیمیایی با فشاری کم‪ ،‬پمپاژ‬
‫صورت می گیرد‪.‬‬

‫)‪ (Coflex or Flexible Pipe‬کوفلکس یا پایپ انعطاف پذیر ‪:‬‬

‫این لوله انعطاف پذیر اکثرا از یک طرف به خروجی چاه از فلو هد یا تاج چاه متصل می شود و از طرف دیگر‬
‫به شیر ایمنی سطحی متصل می گردد‪ .‬در زیر مشخصات دو نوع کوفلکس آورده شده است‪ .‬نوع “‪ 4‬اغلب‬
‫برای چاه های گازی با ریت باال استفاده می گردد‪ .‬قطر بیرونی کوفلکس “‪ 3‬که اغلب در جاب ها استفاده‬
‫می گردد‪ 5.65“ ،‬می باشد‪.‬‬

‫فشار کاری‬ ‫دمای کاری‬ ‫شرایط سیال‬ ‫قطر داخلی‬

‫‪10000 Psi‬‬ ‫)‪266 F (130 C‬‬ ‫‪Co2 & H2s<30%‬‬ ‫" ‪2" & 3"& 4‬‬

‫‪15000 Psi‬‬ ‫)‪266 F (130 C‬‬ ‫‪Co2 & H2s<10%‬‬ ‫" ‪2" & 3"& 4‬‬

‫مزایای استفاده‪:‬‬

‫‪ 60‬و‪)...‬وجود دارد‪.‬‬ ‫(‪ 45 ft‬و ‪ft‬‬‫انعطاف پذیر می باشد و در طول های مختلف‬ ‫‪.1‬‬
‫ریگ آپ راحتی نسبت به استفاده از پایپ دارد‪.‬‬ ‫‪.2‬‬

‫‪142‬‬
‫استفاده از برخی اتصاالت مانند زانو (البو) حذف می گردد و افت فشار به دلیل عدم وجود زانو از‬ ‫‪.3‬‬
‫سر چاه به چوک منیفولد به حداقل می رسد‪.‬‬
‫در برابر سیاالت خورنده مقاومت دارد‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫نیاز به تعمیرات زیادی ندارد‪.‬‬ ‫‪.5‬‬

‫معایب استفاده‪:‬‬

‫مقاومت کم در برابر دمای باال‬ ‫‪.1‬‬

‫گران قیمت می باشد‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫با توجه به سنگین بودن‪ ،‬نیازمند جرثقیل جهت جابه جایی است‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫در صورت خرابی‪ ،‬نیاز به نفر متخصص جهت تعمیرات می باشد‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫در صورت استفاده به مدت طوالنی ممکن است دچار مشکل گردد‪.‬‬ ‫‪.5‬‬

‫دارای شش الیه جهت جلوگیری از نشتی می باشد‪:‬‬

‫‪ ‬الیه ‪ :1‬با تیوب پلیمری مقاوم در برابر گرما‪ ،‬نشتی را به حداقل مقدار ممکن می رساند‪.‬‬
‫‪ ‬الیه ‪ : 2‬با یک بدنه استیل مارپیچی مسطح از فشار های داخلی و بارهای بیرونی محافظت می کند‪.‬‬
‫‪ ‬الیه ‪ :3‬یک پوشش میانی ترموپالستی (پلیمری) ضد اصطکاک می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬الیه ‪ : 4‬زره های فلزی(آهن قدرتمند) دو طرفه در برابر بار های محوری مقاومت کرده و از فشار‬
‫های پیچشی حین کار محافظت می کند‬
‫‪ ‬الیه ‪ :5‬از جنس ترموپالستیک می باشد که زره فلزی(الیه‪ )4‬را از خوردگی های خارجی محافظت‬
‫می کند‪.‬‬
‫‪ ‬الیه ‪ :6‬الیه بیرونی می باشد که کوفلکس را از سایش‪ ،‬هوازدگی و‪ ...‬محافظت می کند‪.‬‬

‫توجه شود که می بایست حین عملیات های با دمای سیال باال‪ ،‬چک شود کوفلکس نشتی نداشته باشد‪،‬‬
‫چون ممکن است قبل از نشتی شدید‪ ،‬با توجه به الیه الیه بودن و داشتن دو سوراخ قبل از دو سر کوفلکس‪،‬‬
‫نشتی از آنجاها قابل روئیت باشد و این خود نشانه ای بر نشتی شدید تر در صورت عدم حل موضوع می‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪143‬‬
‫هیدراته شدن (‪ :) hydrate‬کاهش دما‪ ،‬باعث می گردد آب یا ذرات هیدروکربنی موجود در گاز بصورت جامد‬
‫می توانند باعث تشکیل‬ ‫‪h2s‬‬ ‫و‬ ‫‪Co2‬‬ ‫در بیایند و مسیر را مسدود کنند که به هیدراته شدن معروف است‪.‬‬
‫هیدرات شوند‪.‬‬

‫ا مولسیون‪ :‬در شرایط خاص (افت فشارهای شدید‪ ،‬عبور از محیط متخلخل در مخزن نفتی و‪ )...‬آب و نفت با‬
‫هم مخلوط می شوند و تشکیل امولسیون می دهند که با استفاده از هیتر می توان آن را رفع کرد‪.‬‬

‫فومی شدن نفت‪ :‬برخی مواقع‪ ،‬کم بودن ریت جریانی‪ ،‬باعث می شود که بجای جداشدن گاز از نفت‪ ،‬گاز‬
‫بصورت یک الیه بر روی نفت قرار می گیرد و باعث فومی شدن نفت می گردد‪.‬‬

‫‪144‬‬
 ‫فصل یازدهم‪ :‬گیج ها‬

‫گیج ها(‪:)Gauges‬‬
‫گیج ها تجهیزاتی هستند که کمیت های فیزیکی مانند فشار‪ ،‬دما و‪ ...‬را اندازه گیری می کنند و می توانند‬
‫آن را بصورت عقربه ای (آنالوگ) و یا عددی (دیجیتال) نشان دهند‪.‬‬

‫گیج ها دارای مزایا و معایبی می باشند که باعث می گردد انتخاب گیج ها بر اساس نیازمندی های مورد‬
‫نظر صورت بپذیرد‪ .‬گیج ها به دو نوع عقربه ای و دیجیتالی تقسیم می شوند که به نوع دیجیتال سنسور می‬
‫گویند‪.‬‬

‫مزایای گیج های عقربه ای‪:‬‬

‫‪ ‬بعلت حرکت مکانیکی‪ ،‬خرابی آن ها اندک است‪.‬‬

‫‪ ‬بدلیل عدم نیاز به باتری‪ ،‬کاهش هزینه در طی فرآیند استفاده را دارند‪.‬‬
‫‪ ‬نداشتن کابل که مزیت مهمی می باشد‪.‬‬

‫معایب گیج های عقربه ای‪:‬‬

‫‪ ‬تغییرات اندک را نمی توانیم مشاهده کنیم‪.‬‬

‫‪ ‬در صورت پتک زدن در محیط پیرامون نصب این گیج ها‪ ،‬امکان از کالیبره خارج شدن این گیج‬
‫ها وجود دارد‪.‬‬
‫‪ ‬عدم داشتن نمایشگر در شب که به سختی در شب قابل روئیت باشد‪.‬‬
‫‪ ‬نوسانات زیادی در عقربه دارد‪.‬‬

‫‪145‬‬
 ‫مزایای گیج (سنسور) های دیجیتال‪:‬‬

‫‪ ‬کوچکترین تغییرات کامال قابل مشاهده می باشد‪.‬‬

‫‪ ‬اگر به یک نرم افزار متصل باشد‪ ،‬می توان تغییرات پارامتر مورد نظر حتی تا چند ماه قبل را بصورت‬
‫عدد و گراف مشاهده کرد‬

‫معایب گیج (سنسور) های دیجیتال‪:‬‬

‫‪ ‬نیاز به داشتن باتری که باعث صرف هزینه می شود‪.‬‬

‫‪ ‬داشتن کابل باعث امکان آسیب دیدن کابل می گردد یا در صورت بی سیم بودن‪ ،‬اگر تحت شبکه‬
‫باشند امکان اختالل در شبکه و عدم ارسال دیتا به مرکز وجود دارد‪.‬‬

‫انواع مختلف گیج جهت نشان دادن پارامتر مورد نظر وجود دارد که در ولتستینگ از گیج های فشاری و‬
‫گیج های دمایی استفاده می شود‪.‬‬

‫فشار (‪ :) Pressure‬نیروی عمودی وارد بر سطح را فشار می گویند که اگر این نیرو ثابت باشد‪ ،‬هر چه بر‬
‫سطح کوچک تری وارد گردد‪ ،‬فشار بیشتری خواهد آورد‪ .‬بطور مثال وقتی ما در یک لیوان آب می ریزیم‪،‬‬
‫آب به سطح (کف) و دیواره لیوان در حال نیرو وارد کردن می باشد‪ .‬مقدار فشاری که مایعات به یک سطح‬
‫وارد می کنند‪ ،‬ناشی از چگالی مایع و نیروی گرانش نیز می باشد که با افزایش عمق‪ ،‬زیادتر می شود و در‬
‫واقع فشاری که یک مایع به وسط یک لیوان وارد می کند کمتر از فشاری است که به کف لیوان وارد می‬
‫کند‪ .‬این فشار با استفاده از فرمول های مخصوص فشار‪ ،‬قابل محاسبه می باشد‪ .‬همچنین گازها هم وقتی‬
‫در یک ظرف قرار گیرند‪ ،‬به دیواره ظرف فشار می آورند که این فشار از طریق فرمول های مخصوص به‬
‫گازها‪ ،‬قابل محاسبه می باشد‪ .‬در سیستم بین المللی واحد آن پاسکال و در سیستم های مهندسی واحد آن‬
‫‪ psi‬و‪ ...‬می باشد‪.‬‬

‫دما (‪ :) temperature‬دما یک کمیت فیزیکی است که میزان سردی و گرمی یک جسم یا محیط را نشان‬
‫می دهد‪ .‬واحدهای آن سانتی گراد‪ ،‬فارنهایت‪ ،‬رانکین و‪ ...‬می باشند‪.‬‬

‫گیج های فشاری‪:‬‬

‫گیج فشاری بوردن تیوب‪ :‬با توجه به اینکه فشار یکی از مهمترین پارامترهای اندازه گیری شده در ولتستینگ‬
‫می باشد‪ ،‬وجود گیج فشاری در عملیات ولتستینگ بسیار مهم است‪ .‬در این نوع گیج ها از یک لوله ‪ C‬مانند‬

‫‪146‬‬
‫که طرف پایین آن ( ورودی گیج ) تحت فشار قرار می گیرد و انتهای آن بسته می باشد‪ ،‬استفاده می گردد‪.‬‬
‫با تحت فشار قرار گرفتن لوله‪ ،‬بوردن سعی می کند به سمت بیرون‪ ،‬خمیده گردد ( افزایش در قطر در انتها‬
‫لوله بوردن)‪ .‬تغییرات لوله بوردن از طریق ‪( Link‬ارتباط دهنده بین لوله بوردن و چرخدنده) به ‪Toothed‬‬
‫‪( Sector‬چرخ دنده اول) منتقل می شود و چرخ دنده دوم که حامل نمایش دهنده (‪ )Pointer‬می باشد‪،‬‬
‫حرکت چرخ دنده اول را تقویت می کند و عقربه را جهت افزایش فشار می چرخاند‪ .‬هنگام اعمال فشار به‬
‫گیج‪ ،‬لوله بوردن خم شده و پس از ترخیص فشار‪ ،‬به حالت اولیه خود بر می گردد‪ .‬در زیر انواع تبدیل فشار‬
‫دیده می شود‪:‬‬

‫واحد‬ ‫‪Atm‬‬ ‫‪Pascal‬‬ ‫‪MmHg‬‬ ‫‪In H2o‬‬ ‫‪Bar‬‬ ‫‪Psi‬‬

‫(اتمسفر)‬ ‫(پاسکال)‬ ‫(میلی متر جیوه)‬ ‫(اینچ آب)‬ ‫(بار)‬ ‫(پی اس آی)‬

‫معادل‬ ‫‪760‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪101325‬‬ ‫‪407‬‬ ‫‪1.01325‬‬ ‫‪14.696‬‬

‫‪Psi ×27.71₌In H2o, Psi ×2.03₌In Hg, Psi×0.0689₌Bar‬‬

‫بطور مثال اگر ‪ 10 psi‬را بخواهیم تبدیل به ‪ In H2o‬کنیم‪ ،‬می بایست به طریق زیر عمل کنیم‪ :‬می گوییم‪:‬‬
‫‪ 14.696psi‬می شود ‪ ،407 In H2o‬حال ‪ 10 psi‬می شود چقدر؟ (‪ )X In H2o‬پس ما می بایست ‪ X‬را مجهول قرار‬
‫دهیم و عددی که قرار است معادل آن بدست بیاید در مخرج کسر قرار گیرد‪ .‬بطور مثال قرار است معادل‬
‫‪ 10 psi‬در واحدی دیگر بدست بیاید‪ ،‬پس ‪ 10 psi‬می بایست در مخرج قرار گیرد‪.‬‬

‫‪14.696psi‬‬ ‫‪407 In H2o‬‬

‫‪10 psi‬‬ ‫‪X In H2o‬‬

‫‪407×10‬‬
‫= 𝑋‪In H2o‬‬ ‫‪14.696‬‬
‫‪= 276.95‬‬

‫‪ X‬عددی که قرار است محاسبه شود‪ ،‬دوطرفی که ضربدری قرار گرفته اند را در هم ضرب می کنیم و‬
‫محاسبات مانند باال بدست می آید‪.‬‬

‫‪147‬‬
‫گیج فشاری دیافراگمی‪ :‬این گیج ها مناسب محیط های خورنده ( وجود گازهایی شبیه ‪ H2S‬و یا وجود اسید)‬
‫و دما باال می باشد‪ .‬دیافراگم می تواند از جنس پلیمر یا‪( Stainless Steel‬استندلس استیل) باشد‪ .‬سیال به‬
‫دیافراگم فشار می آورد و با توجه به تغییر موقعیت دیافراگم‪ ،‬تغییرات فشار را می توانیم مشاهده کنیم‪.‬‬
‫دیافراگم به صورت مکانیکی به ‪ Link‬متصل می با شد و لینک تغییرات در دیافراگم را به عقربه انتقال می‬
‫دهد‪ .‬انحراف دیافراگم از حالت معمول خود ناشی از تغییرات فشار‪ ،‬با میزان فشار وارد شده متناسب است‪.‬‬
‫‪148‬‬
‫هنگامیکه فشار اعمال می شود‪ ،‬دیافراگم ‪ Ball Joint‬و ‪ Link‬را باال می برد که این باعث می گردد که‬
‫‪( Quadrant‬چرخدنده ارتباط دهنده لینک و دیافراگم) را بر خالف عقربه های ساعت بچرخد‪ .‬این حرکت بر‬
‫عکس باعث می شود‪( Pinion‬چرخدنده نمایشگر) بتواند ‪( Pointer‬عقربه) را بچرخاند و فشار را بتوانیم مشاهده‬
‫کنیم‪.‬‬

‫گیج فشاری بیلوزی‪ :‬می توان در اندازه گیری های فشار تا ‪ 800PSI‬استفاده کرد‪ ،‬اما اکثرا برای اندازه گیری‬
‫فشارهای بسیار کم تا حدود ‪ 15 PSI‬بکار می رود‪ .‬از دو یا چند بیلوز که ممکن است پالستیکی یا از جنس‬
‫برنج باشند‪ ،‬تشکیل شده است‪ .‬یک سر بیلوزها بسته و سر دیگر آن باز هستند‪ .‬قسمت سربسته آن با تغییرات‬
‫فشار‪ ،‬تغییر موقعیت می ده د‪ .‬می توان گفت غالب گیج های نوع بیلوز‪ ،‬دارای فنر هستند که این فنرها بر‬
‫خالف بیلوزها قرار دارند و از انبساط و انقباض زیاد بیلوز جلوگیری می کنند‪ .‬همچنین این کاهش در انبساط‬
‫و انقباض باعث افزایش طول عمر بیلوزها می گردد‪ .‬وقتی فشار به بیلوزها اعمال شود‪ ،‬بیلوز منبسط شده و‬
‫لینک این میزان انبساط را به چرخدنده اول و چرخدنده اول نیز به چرخدنده نمایشگر منتقل می کند‪.‬‬
‫نمایشگر نیز میزان فشار اعمالی را نشان می دهد‪.‬‬

‫‪149‬‬
 ‫‪.‬‬

‫گیج های اختالف فشار‪ :‬برخی مواقع نیاز است که برای مقاصد مختلف‪ ،‬اختالف فشار دو نقطه مختلف را‬
‫اندازه گیری کرد که این مقاصد در پاالیشگاه ها ممکن است اختالف دو مخزن تحت فشار باشد و در‬
‫ولتستینگ جهت اندازه گیری دبی گاز روزانه مورد نظر باشد‪ .‬پس می بایست از گیج های اختالف فشار‬
‫استفاده کرد‪ .‬اگر یک نقطه دارای فشار ‪ P1‬و یک نقطه دیگر دارای فشار ‪ P2‬باشد‪ ،‬اختالف فشار ( ‪Differential‬‬

‫‪ ) Pressure‬این دو را گیج اختالف فشار به ما نشان می دهد‪ .‬بطور مثال اگر یک نقطه دارای فشار کاری ‪100PSI‬‬

‫و نقطه دیگر دارای فشار کاری ‪ 80PSI‬باشد‪ ،‬اختالف این دونقطه که ‪ 20 PSI‬می باشد را به ما نشان می دهد‪.‬‬
‫گیج اختالف فشار دارای دو ورودی جهت تعیین اختالف فشار آن دو نقطه می باشد‪ .‬اگر دو نقطه دارای‬
‫فشار یکسان باشند‪ ،‬گیج به ما فشاری را نشان نمی دهد‪ .‬در این گیج ها ‪ )High( H‬می بایست برای نقطه با‬
‫فشار بیشتر نصب شود و ‪ )Low( L‬برای محیط با فشار کمتر نصب گردد‪ .‬اگر برعکس بسته باشیم‪ ،‬فشار منفی‬
‫یا در صورت عدم داشتن فشار منفی بر روی گیج‪ ،‬صفر را نشان می دهد‪ .‬دیافراگم برای تعیین جهت حرکت‬
‫فنر( چه عقب و چه جلو) استفاده می شود‪ .‬وقتی فشار وارد ناحیه ‪ High Port‬می شود‪ ،‬هوا ‪High Pressure‬‬

‫‪ Chamber‬را پر می کند و دیافراگم را به سمت عقب هل می دهد و فنر را با آن می کشد‪ .‬وقتی فشار وارد‬
‫ناحیه ‪ Low Port‬می شود‪ ،‬هوا ‪ Low Pressure Chamber‬را پر می کند و دیافراگم را به سمت عقب هل می دهد‬
‫و فنر را با آن می ک شد‪ .‬هر دو چمبر بر دیافراگم فشار اعمال می کنند‪ .‬فنر‪ ،‬به آهنربایی متصل است که با‬
‫عقب و جلو شدن فنر حرکت می کند‪ .‬با حرکت فنر‪ ،‬آهنربا‪ ،‬مارپیچ فلزی ( ‪ )Metal Helix‬را جذب می کند‬
‫و باعث حرکت آن می شود‪ .‬نیدل به مارپیچ فلزی (‪ )Metal Helix‬متصل است که این مارپیچ فلزی با‬
‫چرخیدن خود‪ ،‬باعث حرکت عقربه(نیدل) می شود‪ .‬نیدل در این گیج ها همان ‪ Pointer‬در گیج های فشاری‬
‫می باشد و در یک مقیاس (‪ ) Scale‬که اعداد نمایش داده شده در آن وجود دارد‪ ،‬تغییر موقعیت می دهد تا‬
‫میزان فشار اعمالی را نشان دهد‪.‬‬

‫‪150‬‬
 ‫گیج دمایی‪:‬‬

‫دما یکی از ویژگی های ماده و کمیتی فیزیکی می باشد که میزان گرمی و سردی یک ماده را مشخص می‬
‫کند‪ .‬واحد های مختلف دما مورد استفاده قرار می گیرد که معروفترین آن ها سانتی گراد (سلیسیوس) با‬
‫نماد ‪ °C‬و فارنهایت با نماد ‪ °F‬و رانکین با نماد ‪ °R‬و کلوین با نماد ‪ °K‬می باشد‪.‬‬

‫‪𝐹 = 1.8 × 𝐶 + 32‬‬

‫‪𝐶 = (𝐹 − 32)/1.8‬‬
‫)‪𝑅 = 1.8 × 𝐹 + (32 + 459.67‬‬
‫‪151‬‬
 ‫‪𝐹 = 𝑅 + 459.67‬‬

‫درجه سانتی گراد می باشد‪ ،‬دما بر حسب فارنهایت بصورت زیر بدست می‬ ‫‪30‬‬ ‫بطور مثال اگر دمای سیال‬
‫آید‪:‬‬

‫‪𝐹 = 1.8 × 𝐶 + 32‬‬

‫𝐹 ‪𝐹 = 1.8 × 30 + 32 = 86‬‬

‫و یا اگر دمای سیال ‪ 100‬درجه فارنهایت باشد‪ ،‬دما بر حسب سانتی گراد بصورت زیر بدست می آید‪:‬‬

‫‪𝐶 = (𝐹 − 32)/1.8‬‬
‫‪100 − 32 68‬‬
‫=𝐶‬ ‫=‬ ‫𝐶 ‪= 38‬‬
‫‪1.8‬‬ ‫‪1.8‬‬

‫انواع گیج های دمایی ‪:‬‬

‫دماسنج بی متال‪ :‬بر اساس ضریب انبساط دمایی کار می کند‪ .‬از دو تیغه فلزی که به هم جوش داده شده‬
‫اند‪ ،‬تشکیل شده است‪ .‬این دو تیغه دارای ضریب انبساط دمایی (میزان تغییر پذیری ناشی از تغییر دما)‬
‫مختلف هستند‪ ،‬یعنی در یک دمای مشخص مقدار حالت پذیری این دو تیغه با هم فرق دارد‪ .‬وقتی دماسنج‬
‫تحت حرارت قرار گیرد‪ ،‬به علت ضریب انبساط دمایی متفاوت دو فلز‪ ،‬حالت خمیده در مجموعه دو فلز‬
‫بوجود می آید‪ .‬یک سر این مجموعه ( دوتیغه) در حالت آزاد قرار دارد که باعث می شود قسمتی که حالت‬
‫آزادانه دارد و به عقربه متصل است‪ ،‬با جابه جایی خود‪ ،‬باعث تغییر در حرکت عقربه می شوند‪.‬‬

‫انواع دماسنج بی متال‪:‬‬

‫‪ :Spiral Strip Bimetallic Thermometer‬در این نوع دماسنج از ‪( Spiral-Shaped Strip‬نوارفنری)‬

‫جهت تعیین دما‪ ،‬استفاده می گردد‪ .‬با تغییر دما‪ ،‬بدلیل خاصیت انبساط حرارتی‪ ،‬تغییر حالت در فنر بوجود‬
‫می آید‪( Pointer .‬عقربه یا نشانگر) به فنر متصل است که تغییرات دما را نشان می دهد‪.‬‬

‫‪152‬‬
‫‪ :Helical Types Bimetallic Strip‬در این نوع دماسنج از ‪( Helix Shape Strip‬نوار مارپیچی) جهت‬
‫تعیین دما‪ ،‬استفاده می گردد‪ .‬با تغییر دما‪ ،‬بدلیل خاصیت انبساط حرارتی‪ ،‬تغییر حالت در نوار مارپیچی‬
‫بوجود می آید‪ .‬انتهای نوار به عقربه وصل است که میزان تغییر دما را متناسب با میزان انحراف نمایش می‬
‫دهد‪.‬‬

‫نکاتی در مورد گیج ها‪:‬‬

‫‪ ‬در انتخاب گیج ها‪ ،‬شرایط دمایی مورد استفاده را حتما در نظر بگیرید‪.‬‬
‫‪ ‬خورنده یا اسیدی بودن محیط و وجود گازهایی مانند ‪ CO2‬و ‪ H2S‬حتما در نظر گرفته شود‪.‬‬

‫‪153‬‬
‫‪ ‬رنج فشاری گیج های فشاری حتما در نظر گرفته شود‪ .‬بطور مثال‪ ،‬محیط با رنج فشارکاری‬
‫‪ 200 PSI‬نمی توان گیج ‪ 100 PSI‬بست‪ ،‬زیرا باعث آسیب به گیج می شود‪ .‬همچنین در این‬
‫محیط اگر گیج فشاری ‪ 10000 PSI‬ببندیم‪ ،‬نمی توانیم تغییرات کم را مشاهده کنیم‪.‬‬
‫‪ ‬پیشنهاد می گردد جهت تعیین بهترین رنج نصب گیج فشاری‪ ،‬حداکثر فشار کاری امکان پذیر‬
‫را ضربدر ‪ 1.5‬کنیم‪ .‬عدد بدست آمده بهترین رنج فشاری گیج مورد نظر می باشد‪ .‬این یک‬
‫نظر تجربی می باشد ‪.‬‬
‫‪ ‬تمام گیج های فشاری و دمایی در آزمایشگاه کالیبره (مقایسه یک دستگاه اندازه گیری با یک‬
‫استاندارد) شده اند و اگر با میزان واقعی فرق داشته باشند‪ ،‬در آزمایشگاه اصالح و تنظیم می‬
‫شوند‪.‬‬
‫‪ ‬در گیج های فشاری مقداری روغن سیلیکون می ریزند تا نوسانات عقربه کم گردد‪.‬‬
‫تعمیر و نگهداری گیج ها‪:‬‬
‫بدالیل زیر م مکن است گیج ها عملکرد صحیحی نداشته باشند‪ ،‬بعبارت دیگر مقدار نمایش داده توسط گیج‬
‫ها اشتباه باشد‪:‬‬

‫‪ ‬وجود ارتعاشات زیاد در محل نصب یا ایجاد ارتعاش مانند پتک زدن به لوله های نزدیک گیج‬
‫ها موقعی که در سرویس باشند‪.‬‬
‫‪ ‬مسدود شدن ورودی گیج‬
‫‪ ‬خرابی دیافراگم یا لوله بوردن‬
‫‪ ‬استفاده در محیط های با دمای بسیار باال و بسیار خورنده‬

‫در صورت خرابی‪ ،‬می بایست مجددا کالیبراسیون انجام گیرد‪.‬‬

‫کالیبراسیون مطابقت دادن با استاندارد تعریف می گردد‪ .‬بعبارت دیگر‪ ،‬کالیبراسیون عبارت است از مقایسه‬
‫یک دستگاه اندازه گیری (مانند گیج فشاری یا دمایی) با یک استاندارد و تعیین میزان خطای این وسیله‬
‫نسبت به آن‪ .‬اگر گیجی به درستی مقداری را نشان ندهد‪ ،‬می بایست جهت کالیبراسیون آن‪ ،‬اقدام گردد‪.‬‬

‫جهت بررسی اینکه گیج های فشاری‪ ،‬مقدار صحیحی را نشان می دهد یا نه‪ ،‬از دستگاه ‪Dead Weight Tester‬‬
‫استفاده می گردد‪.‬‬

‫‪154‬‬
 ‫‪(Dead Weight Tester‬ترازوی فشاریا کالیبراتور فشار)‪:‬‬
‫دستگاه ‪ dead weight tester‬جهت بررسی صحیح بودن مقدار اندازه گیری شده توسط گیج ها و سنسورها‬
‫فشاری‪ ،‬مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬این دستگاه از نوع سیلندر و پیستون می باشد که بر اساس قانون فشار‬
‫کار می کند‪.‬‬

‫𝐹‬
‫=‪p‬‬
‫𝐴‬
‫‪ P‬معادل فشار و ‪ (𝑀 × 𝐺) F‬معادل نیروی اعمالی(وزن ضربدر گرانش) و ‪ A‬معادل سطح می باشد که در‬
‫این فرمول با توجه به ثابت بودن سطحی که وزنه ها را قرار می دهیم‪ ،‬پارامتر مهم برای ما ‪ F‬می باشد که با‬
‫کم و زیاد کردن وزنه ها‪ ،‬در سطح مقطع معین‪ ،‬می توانیم فشار مورد نظر را اعمال کنیم‪.‬‬

‫از روغن هیدرولیک بدون ناخالصی می توان جهت اعمال فشار استفاده کرد‪.‬‬

‫دستگاه دد ویت تستر شامل قسمت های زیر می باشد‪:‬‬

‫اعمال کننده فشار (وزنه)‪ :‬این وزنه ها طوری طراحی شده اند که فشار مورد نظر‪ ،‬را می توانند اعمال کنند‪.‬‬
‫وزنه ها را در یک طرف و سنسور یا گیج را در طرف دیگر قرار می دهیم‪ .‬دستگاه دد ویت تستر‪ ،‬اکثرا دارای‬
‫دوحالت می باشد‪ .‬یک حالت فشار را ضربدر بطور مثال ‪ 20‬می نماید‪ ،‬بطوریکه وزنه ‪ ،50 psi‬معادل‪1000 psi‬‬
‫می باشد و یا اینکه در حالت فشار ضربدر یک قرار دهیم تا وزنه ‪ ،50 psi‬همان ‪ 50 psi‬را نشان دهد‪ .‬فقط می‬
‫بایست مسیر ورود روغن به جایی که وزنه ها قرار داده شده اند‪ ،‬هنگام اعمال فشار باز باشد‪.‬‬

‫مخزن روغن‪ :‬جهت اعمال فشار‪ ،‬از روغن استفاده می شود که این روغن درون مخزن مخصوصی نگه داری‬
‫می شود‪ .‬روغن می بایست فاقد هوا باشد‪ ،‬پس هواگیری حتما انجام گردد‪.‬‬

‫ولو اعمال کننده فشار‪ :‬این ولو در حالت عادی‪ ،‬باز می باشد‪ .‬وقتی بخواهیم اعمال فشار را انجام دهیم‪ ،‬با‬
‫چرخاندن در جهت عقربه های ساعت‪ ،‬در جهت بستن‪ ،‬با فشرده کردن روغن و اعمال فشار به گیج‪ ،‬فشار‬
‫افزایی را انجام می دهیم‪ .‬جهت ترخیص فشار‪ ،‬می توانیم ولو را در جهت باز کردن‪ ،‬بچرخانیم‪.‬‬

‫نکاتی در مورد دد ویت تستر‪:‬‬

‫‪ ‬تمام کانکشن ها می بایست محکم بسته شوند و هیچ گونه نشتی نداشته باشیم تا از صحت‬
‫انجام آزمایش‪ ،‬مطمئن شویم‪.‬‬

‫‪155‬‬
 ‫‪ ‬روغن بدون هیچگونه هوا باشد و در واقع قبل از انجام آزمایش‪ ،‬هواگیری انجام شود‪.‬‬
‫‪ ‬در حین انجام آزمایش‪ ،‬وزنه ها چرخانده شود تا باالنس بر قرار شود‪.‬‬
‫‪ ‬دستگاه در جایی هموار و صاف قرار داده شود‪.‬‬

‫انواع مختلفی از این دستگاه وجود دارد که کار همه آن ها یکسان است و فقط موقعیت اجزا مختلف‬
‫دستگاه فرق دارد‪.‬‬

‫نحوه کار با دستگاه‪:‬‬

‫در ابتدا همه تجهیزات مورد نیاز مانند گیج‪ ،‬روغن و وزنه ها را آماده می کنیم و سپس دستگاه را در جایی‬
‫هموار قرار داده و عمل هواگیری را انجام می دهیم و مطمئن می شویم کانکشن های دستگاه‪ ،‬نشتی ندارند‪.‬‬
‫سپس فشار سنج را به پورت فشار‪ ،‬متصل می کنیم‪.‬‬

‫با توجه به فشاری که قرار است اعمال کنیم‪ ،‬وزنه ها را انتخاب و در جایگاه مخصوص خود قرار می دهیم‪.‬‬

‫ولوهای مسیر ورودی به گیج و وزنه ها را در حالت باز قرار می دهیم و با ولو مخصوص پمپاژ ( پمپ) شروع‬
‫به پمپاژ می کنیم و همزمان شروع به چرخاندن پیستون می کنیم تا حداقل اصطکاک مورد نظر را داشته‬
‫باشیم‪ .‬لحظه ای که اولین تغییر در موقعیت وزنه ها را مشاهده کردیم‪ ،‬مقدار فشار اعمالی می باشد‪ .‬پس از‬
‫اطمینان از صحیح بودن مقدار فشار اعمالی‪ ،‬با ترخیص فشار و قرار دادن وزنه های کمتر و یا بیشتر‪ ،‬مطمئن‬
‫شویم که در فشار های مختلف‪ ،‬گیج فشار صحیحی را نمایش می دهد‪ .‬در انتهای هر بررسی صحیح بودن‬
‫فشار نشان داده شده توسط گیج یا سنسور‪ ،‬فشار اعمالی را ترخیص می کنیم‪.‬‬

‫‪156‬‬