Psychologia społeczna

Pszykładowe obszary zainteresowań psychologii społecznej

 Spostrzeganie społeczne
 Wpływ społeczny
 Relacje interpersonalne

Perspektywy teoretyczne

Metody badawcze
 Eksperyment - celowe wywołanie jakiegoś zjawiska w warunkach dobrze kontrolowanych
przez badacza. Badacz próbuje stwierdzić od czego zależy zmienna zależna. Musi istnieć
przynajmniej jedna grupa kontrolna i jedna eksperymentalna. Eksperyment jest trafny
zewnętrznie, gdy można go uogólnić na inne osoby i sytuacje niż faktycznie zbadane.
 Zalety
o pozwala kontrolować wpływ zmiennych zakłócających, duża powtarzalność,
precyzyjne sprzężenie zwrotne o trafności twierdzeń,
 ograniczenia
 o konstruktorem sytuacji jest badacz, stosuje się do ograniczonego zakresu zależności,
badanie niewielu zmiennych jednocześnie, duże nakłady finansowe, wymaga dużej
wiedzy badacza
 Eksperyment naturalny
o manipulacja zmienną niezależną i pomiar zależnej odbywają się w naturalnym
otoczeniu dla osoby badanej
 Eksperyment laboratoryjny
o badanie odbywa się w sytuacji całkowicie skonstruowanej przez badaczy w
laboratorium

 Obserwacja - zapis i kategoryzacja ludzkich zachowań bez prób wpływania na ich

przebieg,
 ograniczenia:
o nie wykrywa zależności przyczynowo-skutkowych, niektóre procesy trwają zbyt długo
do obserwacji, są zbyt rzadkie lub ukrywane, podatność wyników na tendencyjność
obserwatorów, podatność na wykrywanie zależności pozornych,
 zalety:
o możliwość przebiegu ludzkiego zachowania w jego naturalnych środowisku, pozwala
mierzyć te aspekty ludzkiego zachowania, których nie da się zmierzyć za pomocą
innej metody, nie wymaga dużej wiedzy badacza ani dużych nakładów finansowych,
 Obserwacja systematyczna - systematyczne obserwowanie ludzi w różnych
warunkach
 Obserwacja uczestnicząca - badacz występuje incognito nie zdradzając swojej
tożsamości w jednej z grup lub zbiorowości
 Analiza danych archiwalnych - analiza danych zebranych lub wytworzonych w
trakcie naturalnych czynności ludzi, a nie dla celów badawczych, analiza
wytworów

 Metody korelacyjne - pomiar dwóch lub więcej zmiennych oraz badanie ich współzmienności,
miara współzmienności to symbol „r”, przyjmuje wartości od -1,00 przez 0 (brak zależności)
po 1,00, możliwość taniego mierzenia licznych zmiennych i ich związków,
 zalety:
o Równoczesny pomiar wielu zmiennych, duża powtarzalność, nie wymagają dużo
wiedzy ani dużo pieniędzy,
 ograniczenia:
o Nie dają odpowiedzi na pytanie co jest przyczyną a co skutkiem, podatność na
zależności pozorne, stwierdzenie zależności przypadkowych, słaba kontrola badacza
nad zmiennymi zakłócającymi

 Badania sondażowe - ankiety na dużych grupach osób, badanie postaw i poglądów, jasne
twierdzenia, unikanie podwójnych pytań, krótkie pytania twierdzące, unikanie pytań
sugerujących, kolejność pytań, sposób dystrybucji, wpływ ankietera(wygląd, zachowanie),
reprezentatywność

 Symulacje komputerowe - odtwarzanie jakichś procesów psychicznych lub społecznych za

pomocą programy komputerowego,
 zalety:
 o umożliwiają badanie zjawisk długotrwałych, powtarzalnych i trudnych do obserwacji,
jedyna metoda pozwalająca przewidywać zachowanie układów złożonych, znoszą
ograniczenia techniczne i etyczne,
 ograniczenia:
o Są tylko argumentem myślowym, wymagają dużej wiedzy badacza i precyzyjnego
sformułowania teorii

Ważne definicje
 Zmienna zależna - właściwość psychiki lub zachowania, pod względem której ludzie mogą się
różnić.
 Zmienna niezależna - przypuszczalna przyczyna zjawiska, które interesuje badacza, to czym
badacz manipuluje
 Zmienna uboczna - zmienne zakłócające, która może wpłynąć na zmienną niezależną, której
nie wzięliśmy pod uwagę
 Manipulacja eksperymentalna - wprowadzenie zmiennej niezależnej u części osób badanych,
a u części nie.
  Randomizacja - losowy przydział badanych do różnych warunków. Służy ustaleniu, że osoby z
jednej i z drugiej grupy różnią się tylko jedną własnością (wynikającą z manipulacji
eksperymentalnej)
 Replikacja - powtórzenie, celem polepszenie trafności wewnętrznej i eliminacji
alternatywnych wyjaśnień
 Trafność wewnętrzna - wielkość badanego efektu, różnica między grupą eksperymentalną a
grupą kontrolną Trafność zastosowanej manipulacji, sprawdzenie czy wywołuje ona
zamierzony przez badacza stan lub proces psychiczny
 Moderator - jakiejś zależności to czynnik, który decyduje o jej kierunku lub sile. Wyznacza
granice w jakich prawidłowości psychologiczne obowiązują
 Mediator (pośrednik) - proces lub stan psychiczny pośredniczący pomiędzy zmienną
niezależną a zmienną zależną. Dzięki znalezieniu mediatora zależności można dowiedzieć się
kiedy ona występuje (dowodem na jej wyjaśnienie)
 Zmienna zależna – (skutek) jest tą zmienną którą mierzymy, dokonujemy jej pomiaru, którą
nie manipulujemy w badaniu, której wartość jest "zależna" od wartości zmiennej niezależnej
 Zmienna niezależna – (przyczyna) jest tą zmienną, którą w badaniu manipulujemy (naszym
działaniem, zamierzeniem zmieniamy jej wartości, kierunek, siłę)
 Trafność zewnętrzna – gdy wynik eksperymentu można uogólnić na inne osoby i sytuacje.
Wzrost trafności zewnętrznej osiąga się zatem poprzez powtarzanie badań na odmiennych
rodzajach osób badanych oraz z użyciem odmiennych manipulacji zmiennymi niezależnymi i
różnorodnych sposobów pomiaru zmiennych zależnych
 Warunkowanie Klasyczne – to uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca
dzięki temu, że systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, który znaczenie już ma.
 Warunkowanie Sprawcze - to uczenie się znaczenia pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu,
że po niej pojawia się jakiś pożądany stan rzeczy albo unikamy czegoś niepożądanego.
 Sędziowie kompetentni - obserwatorzy nieznający hipotez, przeszkoleni, dobrani ze względu
na swoje kompetencje

SMAR
 SMAR (Systematycznie Modyfikowane Auto-Replikacje)
o Replikacja podstawowego efektu
o Kontrola skuteczności manipulacji
o Wzrost trafności wewnętrznej
o Wzrost trafności zewnętrznej
o Eliminacja alternatywnych wytłumaczeń
o Poszukiwanie moderatorów
o Poszukiwanie mediatorów

Podstawowe zasady etyczne badań psychologicznych

 Zasada dobrowolności (często zaburzona, gdy badany nie może być świadomy przed, że jest
badany, by jego reakcja była świadoma)
 Gwarancja anonimowości
 Badany ma prawo znać cel badań Badania nie mogą wywoływać cierpień osób badanych,
mieć poniżającego charakteru, przynosić szkody osobom badanym
 Wyniki nie mogą być wykorzystywane przez badacza w celach nienaukowych i w służbie tzw.
zbrodniczych czy dyskryminacyjnych ideologii (np. Prowadzenie badań „udowadniających”
niższość jakiejś rasy
Psychologia grupy

Spojrzenie ewolucyjne
 Arystoteles: Człowiek jest zwierzęciem społecznym
 Ważne czynniki:
o Bliskość przestrzenna zbliża jednostki
o Polowanie za dnia powoduje większe niebezpieczeństwo i wymusza zachowania
stadne

Motywy społeczne
 Afiliacja
o Zachowanie polegające na nawiązaniu i podtrzymaniu pozytywnych kontaktów i
współpracy przez jednostkę lub grupę, organizację z innymi grupami i organizacjami
 Sprawczość
o Zdolność, dzięki której jednostka może oddziaływać na inne jednostki czy wpływać
poprzez takie działanie na szerszą sieć relacji społecznych, i jest z reguły
przywoływany w kontekście problemu władzy.
 Poznanie
 Samoocena

Eksperymenty
~ KKK nie pozwoli mi grać: ostracyzm nawet przez pogardzaną grupę zewnętrzną boli~

 Czy wykluczenie z grupy społecznej boli?

~Eksperyment Stanleya Scachtera~

 W badaniach Schachtera grupy dyskusyjne zastanawiały się, jak radzić sobie z młodocianym
przestępcą o imieniu Johnny Rocco. Podczas gdy większość uczestników opowiadała się za
pobłażliwością, dewiant argumentował elokwentnie i logicznie za surową dyscypliną,
przeciwstawiając się wszelkim kontrargumentom. Dwaj inni konfederaci albo trzymali się
konsensusu przez całą dyskusję, albo początkowo podążali za odstępstwem, a później
dostosowali się do grupy. Schachter odkrył, że z czasem uczestnicy próbowali osiągnąć
jednomyślność, zwiększając ilość komunikacji wobec dewianta. Po tym, jak stało się jasne dla
uczestników, że nie zmieni swojej opinii, całkowicie przestali się z nim komunikować. Pod
koniec badania uczestnicy mieli tendencję do sugerowania mniej prestiżowych ról dla
dewianta w kolejnych grupach dyskusyjnych i zazwyczaj nie wybierali go na przyszłe
spotkania grupowe.

~Eksperyment Arosona i Millsa~

 Czyli ile ludzie są w stanie poświęcić aby stac się częścią grupy
 Przeprowadzono eksperyment w celu przetestowania hipotezy, że osoby, które przechodzą
nieprzyjemną inicjację, aby stać się członkami grupy, zwiększają swoją sympatię do grupy;
oznacza to, że uważają grupę za bardziej atrakcyjną niż osoby, które stają się członkami bez
przechodzenia przez surową inicjację. Hipoteza ta wywodzi się z teorii dysonansu
poznawczego Festingera.
 Rytuały przyjęć do organizacji studenckich
 Fala w wojsku

~Eksperyment z superrobalami~

 Ile ludzie są w stanie poświęcić dla własnej reputacji w grupie?

 Zagrożenie utratą reputacji (ujawnienie, że ma się inklinacje rasistowskie.
 Studenci często wybierali miskę z robakami lub z zimną wodą – preferując to od ujawinienia
własnego nazwiska.
 Odwołanie do tradycji pojedynków, samurajskich samobójstw, itp.
Definicja grupy społecznej
 Grupa istnieje wtedy, gdy dwie lub więcej jednostek definiuje siebie jako jej członków. (Henri
Tajfel, 1981)
 Grupa społeczna wg Muzafera Sheriffa (Sheriff, 1948):
o Pewna liczba jednostek (min. 2) wchodzących w interakcje oparte na:
 Wspólne motywy i cele
 Przyjęty podział pracy (role społeczne)
 Ustalony status (pozycja społeczna, dominacja)
 Przyjęte normy i wartości w odniesieniu do spraw istotnych dla grupy
 Ustalenie konsekwencji (kar, nagród) łamania norm

Dlaczego ludzie tworzą grupy

 Perspektywa socjobiologiczna
o Zgodnie z teorią ewolucji Darwina – grupy mają istotną funkcję adaptacyjną.
Ułatwiają:
 Bardziej efektywne radzenie sobie z przeciwnikami
 Wzajemną pomoc w wychowywaniu dzieci
 ...przetrwanie.
o I utrudniają:
 Konieczność rywalizacji wewnątrzgrupowej o zasoby i dostęp do partnerów
seksualnych
 Obszar zapewniający pokarm dla jednostki może nie zapewnić go
wystarczająco dla grupy.
 Zwierzęta w grupach są łatwiej zauważalne przez drapieżniki
 Życie w grupie ułatwia rozprzestrzenianie się chorób.

 Perspektywa poznawcza
o Ludzie chcą rozumieć otaczający ich świat (Teoria Porównań Społecznych; Festinger,
1954).
 ludzie mają wrodzoną skłonność do oceniania samych siebie, często w
porównaniu z innymi.
o Teoria Tożsamości Społecznej (Tajfel, Turner, 1968) – budowanie przekonań o
świecie i przekonania o ich słuszności.
 istnieje tendencja do kategoryzowania spotkanych ludzi, przy czym ważnym
elementem jest podział na grupę, z którą identyfikuje się podmiot („my”)
oraz pozostałe.
o Podpowiadanie norm zachowań w warunkach braku informacji / pewności.

 Perspektywa utylitarna
o Ludzie będą pozostawać w grupach dopóki będzie im się to opłacać.
o Teoria wymiany społecznej (Thibault, Kelley, 1959): analiza kosztów i korzyści decyzji
społecznych.
o Bycie w grupie powinno opłacać się dla wszystkich jej członków.
Kluczowe zagadnienia
 Deindywidualizacja
o Ludzie tracą poczucie własnej, odrębnej tożsamości i w rezultacie wyzbywają się
zahamowań przeciw naruszaniu własnych wartości
o Mechanizm: anonimowość jako efekt stawania się członkiem większej grupy, rozmycie
odpowiedzialności
o Alternatywne wyjaśnienie dla SPE: nie tyle wpływ norm społecznych, co urata własnych
norm
 Próżniactwo społeczne vs. Zjawisko synergii
o Eksperyment Maxa Ringelmanna (1913) z
ciągnięciem liny
o Próżniactwo społeczne - efekt zmniejszenia wysiłku
wkładanego przez jednostkę w aktywność
wykonywaną wspólnie z innymi. Zjawisko jest
powszechne, gdy grupy wykonują zadania
addytywne (w których wkład każdego członka jest
łączony w jeden wynik grupy).
o Efekt synergii - oznacza taki proces współdziałania dwóch albo więcej czynników z
uzyskaniem większego efektu od łącznej interakcji niż od efektu ich pojedynczego
działania.

• Polaryzacja

o Grupy podejmują bardziej skrajne decyzje niż ich członkowie na poziomie

indywidualnym
o Początkowo podobne i umiarkowane poglądy członków grup stają się coraz bardziej
radykalne pod wpływem dyskusji
o Rywalizacja międzygrupowa jest silniejsza niż między jednostkami
o Proces polaryzacji bardzo często przyczynia się do wybuchu konfliktów społecznych i
dezintegracji grup społecznych.
o W Internecie polaryzacja społeczna przejawia się najczęściej w miejscach dyskusji
takich jak listy, grupy czy fora dyskusyjne.

• Facylitacja społeczna vs. Hamowanie społeczne

o Obserwacje labiryntu i wybiegu u

karaluchów w warunkach samotności i w
grupie społecznej w celu sprawdzenia teorii
facylitacji społecznych.
o Wydajność w wykonywaniu łatwej czynności
może być większa w obecnośći
obserwatorów.
o Wydajność w wykonywaniu trudnej
czynności może być mniejsza w obecnośći
obserwatorów.
 • Wpływ mniejszości na większość

o Jak mniejszość wpływa na większość?

 Konsekwentne odstępstwo - mniejszość jest silnie zaangażowana w swoje poglądy i
konsekwentna (nie zmienia swoich poglądów i prezentuje jednomyślność) oraz
pozostaje otwarta na argumenty większości.
 Strategia dwufazowa - W fazie pierwszej odstępcy zachowują swoje poglądy dla
siebie, a na zewnątrz ulegają większości, celem zyskania jej zaufania i akceptacji.
Dopiero później, gdy nadejdzie właściwa chwila, ujawniają poglądy sprzeczne z
opiniami większości, którą łatwiej będą mogli przekonać dzięki uprzednio
uzyskanemu zaufaniu.

Prospołeczność

- działania ukierunkowane
na korzyści pozaosobiste -
dobro innych
 Prospołeczność - działania ukierunkowane na korzyści pozaosobiste - dobro innych
ludzi, społeczności lub ogółu (nawet jeżeli nie odnosi ich jakaś konkretna jednostka), np.
udział w wolontariacie, troska o środowisko naturalne bądź zachowania obywatelskie w
miejscu zamieszkania czy zatrudnienia.
 Oskar Schinder
 Sempo Sugihara

Definicja
 Altruizm - szczególny rodzaj zachowania pomocnego, który albo nie przynosi
korzyści samemu sprawcy, albo wręcz przynosi mi straty, zachowanie przynoszące
korzyści innym, ale pod nieobecność motywacji egoistycznej.
 Ofiarność
 Zachowania prospołeczne
 Pomaganie

Kiedy ludzie sobie nie pomagają

 Gdy jest ich wielu (efekt widza)
 Gdy się spieszą (eksperyment z miłosiernym Samarytaninem Darley’a i Batsona)
 Eksperyment Harleya i Batona polegał na umieszczeniu na ulicy osoby (aktora). Na
podstawie jej wyglądu i zachowania nie można było określić, czy jest chora, pijana czy
nieprzytomna. Leżała na chodniku, ubrana w skromne, lecz czyste rzeczy.
Uczestnikami badania byli studenci seminarium duchownego, którzy przed
eksperymentem, wysłuchali wykładu, w którym przytoczono biblijną opowieść o
 dobrym Samarytaninie. Następnie poproszono ich żeby się pośpieszyli na następne
czytanie i by przeszli ulicą, na której leżał aktor udający potrzebującego. Wyniki
badania były porażające – ponad 60 proc. studentów mijało mężczyznę, nie oferując
mu żadnej pomocy.
 Gdy im się to mocno nie opłaca (teoria wymiany społecznej)
 Gdy należą do innej grupy społecznej („Zagubiony list” Milgrama)

Przyczyny zachowań prospołecznych

 Geny
o Teoria dostosowania łącznego - pomaganie krewnym włącznie z
poświęceniem za nich swojego życia, jest w istocie zachowaniem
mającym na celu propagację własnych genów, tyle że nie bezpośrednio
(własna reprodukcja), lecz po- średnio (reprodukcja bliskich krewnych)
o ludzie częściej pomagają krewnym niż obcym, a tym pierwszym – tym
bardziej, im bliżej są spokrewnieni
 Perspektywa ewolucjonistyczna
o Teoria altruizmu wzajemnego - pomaganie innym osobnikom własnego
gatunku pozostaje korzystne dla pomagającego, o ile jest
odwzajemniane. Dzięki temu osobnik pomagający dysponuje zwiększonymi
zasobami „pożyczonymi” od innych. - przyczyną jest emocja wdzięczności
 Perspektywa dawcy
o Zarządzanie nastrojem
o „Osobowość altruistyczna”
o Aprobata społeczna
o Normy kulturowe
o Socjalizacja do norm etycznych / religijnych
 Hipoteza empatii-altruizmu
 Perspektywa biorcy pomocy
 Motywacja endocentryczna (do wewnątrz) - pomaganie innym po to, by
polepszyć własne samopoczucie, w szczególności utrzymać lub podwyższyć
samoocenę dzięki przypisywaniu sobie pochlebnych właściwości w wyniku
postępowania zgodnego z normami
 Motywacja egzocentryczna (do zewnątrz) - pomaganie innym po to, by polep- szyć
ich samopoczucie, w szczególności zaspokoić ich potrzeby

Teoria pobudzenia
 model pobudzenia-bilansu (Jane Piliavin) - do udzielania pomocy w sytuacji
kryzysowej motywuje nas spostrzeganie jej jako skutecznego sposobu na usunięcie
nieprzyjemnych emocji wywołanych cudzym nieszczęściem:
 Koszty związane z udzieleniem pomocy:
o czas
o wysiłek
o narażenie na niebezpieczeństwo
 Zyski z udzielenia pomocy:
o wzrost poczucia własnej skuteczności
o wzrost samooceny
 o podziw innych osób
 Koszty zaniechania pomocy
o charakterze osobisty - samoobwinianie, negatywne reakcje innych
o charakterze empatycznym - własne cierpienie z powodu cierpienia ofiary,
której się nie pomogło

Teorie norm
 Normy społeczne - społecznie uzgodnione, a uwewnętrznione przez jednostkę nakazy i
zakazy dotyczące pożądanego i niepożądanego zachowania w określonej sytuacji
społecznej
 norma odpowiedzialności społecznej - oczekiwanie i nakaz pomagania tym osobom,
których losy zależą od naszych działań
 norma wzajemności - oczekiwanie i nakaz pomagania osobom, które nam pomogły w
przeszłości:
o nakaz pomagania i wyświadczania przysług innym
o nakaz przyjmowania cudzej pomocy
o nakaz odwzajemniania się przysługą za przysługę
 norma osobista - poczucie osobistej obligacji moralnej do postępowania w określony
sposób w konkretnej sytuacji

Potrzeby uzyskania aprobaty społecznej

 Norma odpowiedzialności społecznej – należy pomagać tym, którzy są od nas uzależnieni lub
potrzebują naszej pomocy
 Normy nakazowe i społeczne, umożliwiające osiąganie pożądanego statusu w społeczności

Empatia
 zdolność odczuwania stanów psychicznych innych osób (empatia emocjonalna), umiejętność
przyjęcia ich sposobu myślenia, spojrzenia z ich perspektywy na rzeczywistość (empatia
poznawcza).
 Hipoteza empatii-altruizmu
o Pomagamy innym aby pozbyć się przykrego samopoczucia, które rodzi się wtedy, gdy
przyglądamy się osobie cierpiącej lub potrzebującej pomocy. Empatia powoduje, że
wczuwamy się w położenie drugiej osoby i, współczując jej, przeżywamy podobny
dyskomfort co ona. Aby pozbyć się tego dyskomfortu i odbudować własny dobrostan
wewnętrzny pomagamy drugiej osobie. Dzięki temu ta osoba przestaje cierpieć lub
jej cierpienia się zmniejszają, co wywołuje u nas ulgę i poprawę samopoczucia
 Eksperyment z Elaine
o Eksperyment zawierał sfałszowaną loterię przeprowadzoną w celu ustalenia, czy
konfederatka (Elaine) będzie musiała wykonać 10-próbowe zadanie, w którym
uczestnikom powiedziano, że otrzyma losowe wstrząsy elektryczne. Uczestnicy
zostali poinformowani, że celem badania jest sprawdzenie wykonania zadania w
niekorzystnych warunkach. Uczestnicy śledzili postępy Elaine na ekranie CCTV. W
trakcie trwania eksperymentu asystent zapytał o samopoczucie Elaine. W tym czasie
Elaine wyjawiła, że wcześniej upadła na ogrodzenie elektryczne, że to doświadczenie
było traumatyczne w tamtym czasie i nieco niepokojące teraz, biorąc pod uwagę
charakter eksperymentu. Elaine upierała się, że będzie kontynuować. Asystent pytał
wówczas obserwatora/uczestnika, czy byłby skłonny zająć miejsce Elaine, aby
złagodzić jej cierpienie spowodowane wstrząsami elektrycznymi. Badacze odkryli, że
 prawie wszyscy uczestnicy chętnie zamieniali się miejscami z Elaine, jeśli wiedzieli
(dzięki kwestionariuszom), że zainteresowania Elaine są podobne do ich własnych.
Batson i in. przypuszczali, że empatia była wywoływana ze względu na wspólne
wartości i zainteresowania. Z kolei uczestnicy, którzy odmówili pomocy Elaine i
zamiast tego opuścili sytuację, dowiedziawszy się, że nie podzielają z nią wspólnych
wartości. Ponownie, badacze założyli, że niski poziom empatii wynika z braku
wspólnych wartości.

Struktura „ja”

Terminy podstawowe
 Ja – luźna struktura różnych ról i tożsamości społecznych, przekonań na własny temat i
samoocen oraz wartości i celów uznawanych za własne
 Samowiedza – wiedza na temat własnej osoby
 Samoocena – afektywna reakcja człowieka na samego siebie

Świadomość własnego „ja”

 Wspólna dla małp człekokształtnych i ludzi (nabywana w wieku ok. 2 lat)
 Badania Gallupa (pokój z lustrem):
o jedynie małpy człekokształtne (a nie rezusy, makaki, psy lub szczury) mają poczucie Ja
(rozpoznają siebie w lustrze)

Rozwój pojęcia „ja”

 Początkowo nasze JA ma charakter konkretny - cechy łatwe do zaobserwowania jak płeć,
wiek czy hobby
 Później staje się coraz bardziej abstrakcyjne i złożone – w większym stopniu odnoszące się do
cech i stanów psychicznych, uwzględniające oceny innych ludzi

Co się składa na „ja” człowieka

 własne ciało (jego obraz i ocena)
 wiedza o sobie
 samoocena / samooceny
 tożsamość (nadająca poczucie ciągłości ja w czasie i w zmieniających się sytuacjach oraz
odróżniająca nas od innych)
 zdolność i skłonność dokonywania wyborów, działań celowych i samoregulacji
 elementy cudze, tj. kochani przez nas ludzie, pełnione role, wyznawane przez nas wartości i
normy, stawiane sobie cele

„Ja” jako autoschematy

 Autoschematy – obszar ja, w zakresie którego jednostka ma bogatą wiedzę i dobrze
sprecyzowane poglądymożemy mieć np. autoschemat kobiecości, osoby pomocnej,
studentki, osoby niezależnej itd.
 Ja jest złożonym schematem, mogącym obejmować wiele dziedzin. Jeżeli posiadamy
wykształconą strukturę ja dotyczącą danej dziedziny, to:
o Częściej oceniamy informacje jako istotne dla tej dziedziny
o Informacje na temat siebie w danej dziedzinie przetwarzamy stosunkowo łatwo
 o Lepiej pamiętamy informacje na nasz temat odnoszące się do tej dziedziny
o Częściej przewidujemy swoje przyszłe zachowania w tej dziedzinie
o Nie ulegamy informacjom niezgodnym z posiadanym schematem

 Autoschematy wpływają na zachowanie lub przetwarzanie informacji tylko jeżeli zostaną

zaktywizowane. Aktualnie aktywne autoschematy nazywamy „ja roboczym”
 Unikalność ja wśród innych schematów
o Informacje dotyczące ja są oceniane jako „żywe” i przyciągają uwagę. Mamy do nich
największe zaufanie
o System ja jest powiązany z systemem afektywnym: zastanawianie się nad swoimi
cechami nieuchronnie wzbudza reakcje afektywne

Składowe pojęcie ja
 Ujęcie Higginsa
 Ja realne
 Ja idealne (właściwości, które chcielibyśmy mieć)
 Ja powinnościowe (właściwości, którymi naszym zdaniem powinniśmy się charakteryzować)
 Ja idealne i Ja powinnościowe tworzą ukierunkowania Ja.
 Rozbieżność Ja realne – Ja idealne: smutek, rozczarowanie, gniew. Emocje są skutkiem utraty
pozytywnych gratyfikacji. Typową przyczyną rozbieżności jest poniesienie porażki.
 Rozbieżność Ja realne – Ja powinnościowe: niepokój, lęk, wstyd, poczucie winy, gniew.
Emocje są wynikiem zagrożenia karą. Typową przyczyną rozbieżności jest naruszenie norm
moralnych.

Różnicze w spostrzeganiu siebie i innych

 Asymetria aktor-obserwator (z dużymi ograniczeniami)
 Hipoteza aktor-obserwator
 o Ludzie upatrują przyczyny własnego postępowania w czynnikach zewnętrznych,
sytuacyjnych podczas gdy podobne postępowanie cudze wyjaśniają przyczynami
raczej wewnętrznymi tkwiącymi w obserwowanej osobie
 Prymat treści sprawczych w spostrzeganiu siebie
 Złudzenie introspekcji – wnioskując o sobie bardziej opieramy się na stanach wewnętrznych
(np. intencji), a wnioskując o innych bardziej na obserwowalnym zachowaniu
 Niedocenianie deformacji we własnym przetwarzaniu informacji i własnej podatności na
wpływ społeczny
 Ludzie samych siebie postrzegają w kategoriach sprawczych, podczas gdy identyczne
postępowanie innych interpretują w kategoriach wspólnotowych

Geneza „ja”
 Opinie innych (internalizowane)
 Oddziaływania kulturowe
 Porównania społeczne (prowadzą do wykształcenia tożsamości)
 Własne zachowania (koncepcja Bema)
o Teoria autoprezenrtacji
 Mówi o tym, że człowiek wnioskuje o swoich postawach na podstawie
swoich zachowań, zupełnie w ten sam sposób, jak określa postawy innych
ludzi.
 teoria autopercepcji składa się z trzech podstawowych twierdzeń:
1. Ludzie wyciągają wnioski o swoich postawach na podstawie niedawnych
zachowań.
2. Jeżeli ich postawy na dany temat są silnie skrystalizowane, efekt ten nie
występuje.
3. Zewnętrzne motywacje do dokonania czynu powodują, że zmiana postawy
nie następuje.

Funkcje „ja”
 Utrzymywanie i negocjowanie tożsamości
o Wiedza o sobie i pamięć swojej biografii są podstawowymi wyznacznikami poczucia
własnej tożsamości
o Tożsamość odnosi się również do rozpoznawania naszej tożsamości przez innych - w
każdej interakcji społecznej jawimy się jako ktoś z określoną tożsamością, a
tożsamości te są i muszą być różne dla różnych partnerów.
 Symulowanie psychiki partnerów interakcji
o skuteczne kontakty społeczne wymagają odczytywania cudzych zamiarów, uczuć i
reakcji na nasze postępowanie
o Projekcja społeczna – to skłonność do zakładania, że inni ludzie są podobni do nas,że
mają podobne poglądy i cechy do naszych i że w rożnych sytuacjach będą
podejmować decyzje podobne do tych jakie my podejmujemy
o Efekt fałszywej powszechności – przewidując cudze zachowania lub poglądy,
najczęściej zakładamy, że są one przeważnie podobne do naszych.
 Samokontrola
o To zamierzona i dowolna zmiana własnych reakcji
o Próba Marshmallow
  W tym badaniu dziecku oferowano wybór między jedną małą, ale
natychmiastową nagrodą, a dwiema małymi nagrodami, jeśli poczekało przez
pewien czas. W tym czasie badacz wychodził z pokoju na około 15 minut, po
czym wracał. Nagrodą była pianka. W dalszych badaniach naukowcy odkryli,
że dzieci, które były w stanie dłużej czekać na preferowane nagrody, miały
lepsze wyniki w życiu.
o Próby kontroli swoich myśli i uczuć skutkują zwykle narastaniem uczucia presji
wewnętrznej na wykonywanie kontrolowanych zachowań i nasilaniem się tłumionych
myśli. Zjawisko to nazywane jest paradoksalnym efektem kontroli.
 Regulacja celowego zachowania
o Dokonywanie wyborów
o Autokoncentracja – stan zaktywizowania ja, w którym ludzie uświadamiają sobie
własne wartości, postawy czy własności
o Teoria przedmiotowej samoświadomości Duvala i Wicklunda
 Uwaga jest skoncentrowana albo na sobie, albo na otoczeniu
 W stanie autokoncentracji ludzie są świadomi swoich wartości, postaw itp.,
które są istotne w bieżącej sytuacji, oraz rozbieżność między tymi
standardami a sytuacją
 Autokoncentrację mogą wywoływać: porównania społeczne, wystąpienia
publiczne, dokonywanie wyborów wymagających uświadomienia sobie
własnych preferencji, widok samego siebie
o Samoświadomość prywatna – to nawykowa skłonność do skupiania uwagi na swoich
myślach i uczuciach
o Samoświadomość publiczna – nawykowa skłonność do myślenia o sobie jako o
„obiekcie” społecznym czyli o tym jak jestem widziany przez innych.

Model energetyczny wyczerpywania się zasobów ego Baumeistera

 Przejawy siły woli:
o samokontrola – zdolność do kontrolowania impulsów
o podejmowanie decyzji (i dokonywanie wyborów)
o angażowanie się w działanie
 W trakcie tych czynności dochodzi do wyczerpywania się zasobów ego. Być może głównym
aspektem tego wyczerpania jest spadek dostępności glukozy. Zasoby ego są odnawialne
(wpływ nastroju pozytywnego).

Kultura a treść ja
 Ja niezależne – zyski z wyróżniania się
o Kultura: amerykańska, zachodnio-europejska
 Ja współzależne - straty z odmienności
o Kultura: azjatycka, afrykańska, latynoamerykańska, południowoeuropejska

Kultura kolektywistyczna a indywidualistyczna

 Kultura kolektywistyczna
o Ważna jest grupa
 Kultura indywidualistyczna
 Ważna jest jednostka
Emocje
 Emocje – wewnętrzne procesy związane z samopodtrzymywaniem oraz samoregulacją
 Kultura kształtuje doświadczenia emocjonalne, uczucia jako praktyki społeczne
 Emocje zależą od rozumienia sytuacji społecznej a przeżywana emocja wpływa na
zachowanie w sytuacji
 Emocje zależą od konstruktu Ja
 Konsekwencje emocjonalne:

 Typy emocji
Konsekwencje motywacyjne

Samoocena

Teoria tożsamości „ja”

 Człowieka charakteryzują 2 motywacje tożsamościowe:
o Bycie podobnym do innych i związanym z nimi
o Bycie wyjątkowym
 Ludzie dążą do „optymalnej dystynktywności”
 Ja indywidualne (niezależne) i kolektywne (współzależne) są ważnymi, choć konkurującymi ze
sobą składowymi tożsamości
 Być może istnieją trzy składowe tożsamości:
o Ja indywidualne: to co unikalne, co mnie wyróżnia
o Ja relacyjne: powiązania ze znaczącymi osobami, role w relacjach diadycznych
o Ja zbiorowe: przynależność grupowa, role grupowe

Motywy związane z ja
 Autowaloryzacja
o to dążenie do obrony, podtrzymania lub nasilenia samooceny. Autowaloryzacja jest
motywem bardzo powszechnym i konsekwentnie realizowanym. Wiąże się ona
najczęściej z przypisywaniem sobie bardziej pozytywnych postaw, zachowań i cech,
aby wypaść możliwie dobrze na tle innych ludzi. Wiąże się to także, np. z efektem
 bycia lepszym niż przeciętnie – przeciętny człowiek uważa się za powyżej średniej w
natężeniu cech, sprawnościach i umiejętnościach uznawanych przez siebie za
pozytywne. Autowaloryzacja wpływa także na obraz przeszłości – sukcesy są
pamiętane lepiej niż porażki, a dwuznaczne informacje odbierane są częściej jako
pochlebne.
 Koncepcja totalitarnego ego
o to pojęcie wprowadzone przez Anthonego Greenwalda, wskazujące na bardzo duże
skłonności ludzi do konstruowania jak najbardziej pozytywnego obrazu własnej
osoby oraz swojej przeszłości. Pojęcie ego totalitarne odnosi się do porównania z
systemem totalitarnym – oba łączy skłonność do tworzenia narzędzi służących do
zniekształcania i fabrykowania faktów na własną korzyść.
 Autoweryfikacja
o to dążenie do zgodności pomiędzy przekonaniami na swój temat, a nowymi
informacjami o własnej osobie. Autoweryfikacja sprawia, że ludzie są bardziej skłonni
do poszukiwania, zapamiętywania i odbioru informacji już zgodnych z własną
koncepcją ja, niż tych z nią sprzecznych.
 Samopoznanie
o Poznanie samoego siebie
 Samonaprawa
o faktyczne podniesienie wartości własnej osoby

Samoocena
 Samoocena - afektywna reakcja człowieka na samego siebie
 Może być analizowana jako:
o cecha
o motyw (i stan)

Samoocena jako cecha

 Samoocena rozumiana jako cecha to trwała skłonność do wartościowania samego siebie w
pozytywny lub negatywny sposób (inaczej, jest to postawa wobec samego siebie).
 Samoocena deklaratywna (jawna) - świadome przekonanie na temat ogólnej wartości
własnej osoby mierzone za pomocą słownych deklaracji, jak dalece człowiek zgadza się z
różnymi wartościującymi opiniami o sobie. Deklaracje takie cechują się dużą stabilnością
czasową i zgodnością zewnętrzną.
 Samoocena ukryta – bezwiedny stosunek do samego siebie, który wynika nie ze świadomych
opinii na własny temat, lecz z wartościowości obiektów skojarzonych z ja. Im bardziej
pozytywne są obiekty skojarzone z ja, tym lepsza samoocena bezwiedna, która jest ukryta w
tym sensie, że ludzie nie zdają sobie sprawy z jej pochodzenia.

Typy/ poziomy samooceny

 Indywidualna:
o Odnosi się do „ja niezależnego”
 Relacyjna:
o Odnosi się do „ja relacyjnego”
 Grupowa (kolektywna)
o Odnosi się do „ja zbiorowego”
Źródła wysokiej samooceny
 Uwarunkowania genetyczne (ok. 50%)
 Sukcesy i porażki w dziedzinach osobiście ważnych
 Opinie osób znaczących

Samoocena jako cecha

 Korelaty wysokiej samooceny:
o niski neurotyzm
o ekstrawersja
o wyższy poziom faktycznych osiągnięć życiowych
o wyższa motywacja osiągnięć i wytrwałość
o bardziej pozytywne sądy o innych
o wewnętrzne poczucie kontroli
o częstsze przeżywanie uczuć pozytywnych i rzadsze negatywnych
o lepszy stan zdrowia psychicznego i fizycznego
 ciemne strony wysokiej samooceny
o Koncentracja na funkcjonowaniu zadaniowym kosztem funkcjonowania społecznego
o Nieuwzględnianie konsekwencji swoich działań dla innych osób
o Narcyzm (nierealistycznie wysoka samoocena połączona z domaganiem się podziwu i
nadwrażliwością na krytykę)

Samoocena jak cecha – problemy

 Większość ludzi ma wysoką samoocenę, samoocena niska opisuje osobę myślącą o sobie
neutralnie (lub umiarkowanie dobrze) a nie źle
 Wysoka samoocena wiąże się z jednoznacznie pozytywnymi opiniami na swój temat, ale
niska samoocena z opiniami niepewnymi i niespójnymi
 Wysoka samoocena jest najczęściej stała w czasie, niska – nie. W dodatku, w odniesieniu do
zachowania stabilność samooceny może mieć większe znaczenie niż jej wysokość

Samoocena jako motyw

 Autowaloryzacja – dążenie do obrony, podtrzymania lub nasilenia dobrego mniemania o
sobie
 Mechanizmy autowaloryzacji
o Korzystne porównania społeczne (MUS)
 Model utrzymywania samooceny (MUS) - zakłada, że jeżeli inna osoba
uzyskuje wyniki wyższe od jednostki, ta ostatni traci na samoocenie. Spadek
samooceny na skutek porównań jest tym większy, im większy sukces
odniosła inna osoba oraz im pozostaje ona bliższa jednostce. Cudze sukcesy
są nie tylko zagrażające, lecz także stanowią sposobność do podniesienia
samooceny dzięki pławieniu się w cudzej chwale, czyli świeceniu odbitym
blaskiem. MUS zakłada, że czynnikiem decydującym o wystąpieniu jednego
lub drugiego procesu jest osobista ważność dziedziny, której sukces dotyczy.
Jeżeli dziedzina jest ważna dla ja, jednostka sama dąży do uzyskania w niej
wysokich wyników, gdyż opiera na nich samoocenę
o Realizacja zadań (dążenie do sukcesów, unikanie porażek)
o Autoafirmacja
  to potwierdzanie integralności (ogólnej wartości) własnej osoby.
Autoafirmacja to potwierdzanie takich cech jak: przystosowanie społeczne,
wysoka moralność, sprawność, dobroć, spójność, niezależność w
podejmowaniu decyzji czy samokontrola.
o Faworyzowanie grupy swojej i deprecjonowanie grupy obcej
o Sposób definiowania własnego ja (wady i zalety)
o Egocentryczny wzorzec atrybucji
 przeciwieństwo pesymistycznego stylu wyjaśniania, skłonność do bardziej
wewnętrznego wyjaśniania sukcesów niż porażek, zaś bardziej zewnętrznego
- porażek niż sukcesów.Własne wady są widziane jako rozpowszechnione, a
więc nie takie straszne, własne zalety zaś - jako bardziej wyjątkowe, a więc
tym cenniejsze.
o Tendencyjne przetwarzanie informacji (np. efekt bycia lepszym niż przeciętnie,
zniekształcenia pamięci)
o Autoprezentacja
 sposób, w jaki każdy człowiek poprzez swoje wypowiedzi, zachowania i
sygnały niewerbalne komunikuje na zewnątrz kim jest, albo za kogo chciałby
być uważany. Autoprezentacja jest podejmowana również w sytuacjach,
które nie przynoszą namacalnych zysków, ale pozwalają budować pozytywną
opinię o sobie u innych, dzięki czemu jednostka może kształtować i
podtrzymywać swoją pożądaną tożsamość.

Homeostatyczna regulacja samooceny

 Poszczególne mechanizmy autowaloryzacji są wzajemnie równoważne (zastępowalne)
 Ludzie nie dążą do maksymalizacji samooceny, tylko do utrzymania jej na optymalnym
poziomie
 Obniżenie w jakiś sposób samooceny powoduje wzrost tendencji do jej podnoszenia
 Podwyższenie samooceny za pomocą jakiegoś mechanizmu powoduje czasowy zanik
skłonności do angażowania się w inne sposoby jej podnoszenia

Zaburzenia regulacji samooceny

 Mogą (teoretycznie) mieć dwojaki charakter:
o regulacja działa w oparciu o prawidłowy mechanizm, lecz w niesprzyjających
warunkach
o Załamanie regulacji wskutek dążenia do niewłaściwej wartości samooceny
 Najlepiej poznane są zaburzenia związane ze sprawowaniem władzy

Pozytywne funkcje samooceny

 Skuteczniejsze osiąganie celów
 Socjometr (Leary, psychologia ewolucyjna)
 Ludzie pragną uniknąć odrzucenia lub wykluczenia
o Samoocena jest miarą, dzięki której mogą monitorować poziom akceptacji swojej
osoby w grupie
 Podobne czynniki podwyższają/obniżają samoocenę, co opinię o danej
osobie wśród innych
 Bufor chroniący przed lękiem

Wpływ samooceny na działanie

Teoria opanowania trwogi
 podstawowym źródłem ludzkiej motywacji i niektórych przekonań jest doświadczanie trwogi,
będącej efektem świadomości nieuniknionej śmierci.
o W celu radzenia sobie z nią, używane są 2 bufory:
 Światopogląd
 Wysoka samoocena
 Przewidywania badawcze:
o W sytuacji świadomości śmierci ludzie będą silniej angażować się w zachowania
autowaloryzacyjne
o W sytuacji świadomości śmierci ludzie będą silniej bronić swojego światopoglądu,
atakować osoby podważające go, oraz chętniej go wyrażać w swoich działaniach

Umacnianie „ja”/ self-enchancement/ samowzmacnianie

 Jako motyw: dążenie do pozytywnej samooceny oraz pozytywnych odczuć i emocji
związanych z „ja”
 Czasem rozumiane wyłącznie jako motyw świadomy
 Jako proces: świadome (a w większości podejść również nieświadome) zachowania (i procesy
psychiczne) nakierowane na zaspokojenie powyższego motywu
 Jako rezultat: skutki dążenia do zaspokojenia powyższego motywu (np. efekt bycia lepszym
niż przeciętnie)

Cechy self- enchancement

 Powszechne (występuje we wszystkich kulturach i grupach społecznych)
  Normalne (charakterystyczne dla osób dobrze funkcjonujących i zdrowych psychicznie;
przynajmniej częściowo zanika w depresji i niektórych innych zaburzeniach)
 Przystosowawcze (do pewnego poziomu, dopóki nie odbiega nadmiernie od faktów)
 Automatyczne (np. nasila się w warunkach obciążenia poznawczego)

Podstawowe formy self-enchancement

 Rozwój ja / promocja ja versus ochrona ja
o Samowzmacnianie może odbywać się poprzez samorozwój lub ochronę siebie, czyli
albo poprzez zwiększanie pozytywnego obrazu siebie, albo poprzez zmniejszanie
negatywnego obrazu siebie. Samoochrona wydaje się być silniejszym z tych dwóch
motywów, ponieważ unikanie negatywności ma większe znaczenie niż zachęcanie do
pozytywności. Jednakże, jak w przypadku wszystkich motywacji, istnieją różnice
pomiędzy poszczególnymi osobami. Na przykład osoby z wyższą samooceną wydają
się faworyzować samodoskonalenie, podczas gdy osoby z niższą samooceną mają
tendencję do samoochrony.
 Publiczne („manipulowanie wrażeniem”) versus prywatne („samooszukiwanie”)
o Samoulepszanie może mieć miejsce prywatnie lub publicznie. Publiczne
samoulepszanie jest oczywistą pozytywną autoprezentacją, podczas gdy prywatne
samoulepszanie jest niezauważalne, z wyjątkiem jednostki. Obecność innych ludzi, tj.
w przypadku publicznego samoulepszania, może albo wzmocnić, albo zahamować
samoulepszanie. Chociaż samoulepszanie nie zawsze ma miejsce publicznie, to
jednak pozostaje pod wpływem świata społecznego, na przykład poprzez porównania
społeczne.
 Prostolinijne/szczere („candid”) versus taktyczne (zaplanowane)
o Samowzmacnianie może być szczere lub taktyczne. Szczere samowzmacnianie ma na
celu natychmiastową gratyfikację, podczas gdy taktyczne samowzmacnianie może
przynieść potencjalnie większe korzyści z opóźnionej gratyfikacji. Taktyczne
samouwielbienie jest często preferowane w stosunku do szczerego samouwielbienia,
ponieważ jawne samouwielbienie jest społecznie niezadowalające dla otoczenia.
Narcyzm jest egzemplifikacją skrajnego szczerego samo-wzmacniania.

Przejawy self-enchancement
 Dążenie do wysokiej samooceny (wszystkie wymienione wcześniej mechanizmy
autowaloryzacji)
 „Overclaiming” (przesadnie pozytywne twierdzenia na własny temat) – zwykle badacze
ograniczają to do deklarowania zawyżonej wiedzy
 Autoprezentacja
 Samoutrudnianie
o jest to jedna z obronnych taktyk autoprezentacji. Samoutrudnianie polega na
wkładaniu wysiłku w działania, które obniżają nasze szanse osiągnięcia sukcesu,
zwalniając jednocześnie z osobistej odpowiedzialności za ewentualną porażkę.
Wpływają one także na większą osobistą chwałę w przypadku, gdy jednak uda nam
się osiągnąć sukces.
 „Triada self-enhancement” – pozytywne iluzje
o Pozytywne iluzje „pozwalające lepiej żyć”:
 nierealistyczny optymizm
  złudzenie kontroli
 efekt bycia lepszym niż przeciętnie
 Narcyzm
 Roszczeniowość

„SeCeBreSE” (sisibrisi)
 Sedikides i Gebauer sformułowali zasadę „centralność dla ja prowadzi do self-enhancement”
(self-centrality breeds self-enhancement)
 Zgodnie z teorią SeCeBreSE wszyscy ludzie wzmacniają swoje ego, ale robią to w zakresie
cech centralnych dla „ja”
 Również grupy tradycyjnie widziane jako „wyciszające ego” (np. mnisi buddyjscy,
przedstawiciele kultur kolektywistycznych, chrześcijanie)\
 Wykazano, że wszyscy ludzie self-enhancementują na centralnych dla swojego obrazu ja
cechach, np.:
o Osoby z kultur indywidualistycznych przeceniają swoje cechy sprawcze, a osoby z
kultur kolektywistycznych swoje cechy wspólnotowe
o Chińczycy uważają, że są lepsi niż przeciętnie w zakresie cech cenionych przez kulturę
chińską (np. „współczujący”, „dobrze wychowany”)
o Głęboko religijni chrześcijanie overlcaimingują swoją wiedzę religijną (np. deklarują
dobrą znajomość nieistniejących przypowieści biblijnych)
o Narcyzi sprawczy overclaimingują swoją wiedzę w domenie sprawczej, a narcyzi
wspólnotowi w domenie wspólnotowej
o Czym bardziej mnisi buddyjscy wierzą, że ważnym jest „wyciszanie ego” i
niewywyższanie się ponad innych, tym bardziej uważają że są lepsi od innych
mnichów buddyjskich w „wyciszaniu ego” i niewywyższaniu się

Narcyzm
 Sprawczo-wspólnotowy model narcyzmu wielkościowego (Gebauer i in., 2012)
 Narcyzm wielkościowy – różnica indywidualna przejawiająca się w nadmiernie pozytywnym
obrazie siebie, przekonaniu o posiadaniu szczególnych uprawnień (roszczeniowość) i dążeniu
do sprawowania kontroli nad innmi (władza). Oparty na trzech podstawowych motywach:
władzy, umacniania siebie i roszczeniowości.
 Motywy te mogą być realizowane w domenie sprawczej lub wspólnotowej
 Narcyzm wspólnotowy i sprawczy jako dwie równoważne formy narcyzmu

Narcyzi sprawczy
 Przeceniają poziom swojej inteligencji, ocen na studiach, kreatywności, wiedzy, w tym wiedzy
religijnej;
 Wykazują silniej obronny wzorzec atrybucji po porażkach sprawnościowych;
 Mają silniejsze niż nie-narcyzi ukryte skojarzenia między „ja” a sprawnością
 Narcyzi sprawczy jako egoistyczny a nie moralnościowy;
 Jednocześnie nie przeceniają swoich cech wspólnotowych
Narcyzi wspólnotowi
 Przeceniają poziom swoich cech wspólnotowych (np. pomocności)
 Przeceniają poziom swojej wiedzy na tematy wspólnotowe (np. znajomość organizacji
charytatywnych)
 Pomagają innym, jednak tylko w obecności nagród społecznych

Narcyzm kolektywny (grupowy)

 Emocjonalne zaangażowanie w nierealistyczny obraz o wyższości grupy własnej
 Skutki i przejaw narcyzu grupowego
o Uprzedzenia
o Agresja międzygrupowa
o Spostrzeganie zagrożeń grupy własnej
o Agresja w reakcji na zagrożenie pozytywnego obrazu grupy własnej
 Przesłanki teoretyczne
o Spostrzegana wielkość grupy własnej może być oparta na cechach sprawczych
(potęga gospodarcza lub militarna) lub wspólnotowych (wkład w światowy pokój,
wyższość moralna)
o Zjawiska typu martyrologia, polityka godnościowa i mesjanizm – logicznie sprzeczne z
przekonaniem o potędze własnej grupy
o Problem krajów o niskiej rzeczywistej pozycji politycznej i gospodarczej z
wykazywaniem narcyzmu (np. Polska lub Kuba)

Roszczeniowość
 Roszczeniowosć psychologiczna– wszechobecne poczucie, że jednostka ma prawo do więcej i
zasługuje na więcej niż inni
 Roszczeniowość (entitlement/demandingness)– przekonanie, ze ośrodki realizacji celów
jednostki leżą poza nią, przekonanie, że inni ludzie i/lub instytucje są odpowiedzialne za
realizację potrzeb jednostki, związane z syndromem „gimme syndrome”

3-czynnikowy model roszczeniowośći

1. Aktywna – koncentracja na własnym interesie z pominięciem interesu innych (autopromocja z
tendencją do „brania sprawy w swoje ręce”)
2. Bierna – oczekiwanie pomocy ze strony innych ludzi i instytucji, koncentracja na interesie
grupowym
3. Odwetowa – dążenie do ochrony zagrożonego interesu własnego, tendencja do koncentracji
na doznanych krzywdach i chęci odwetu za nie
 Element wspólny: koncentracja na interesie własnym wraz z formułowaniem oczekiwań względem
innych ludzi i/lub instytucji

„Osobowość roszczeniowa”
 Wzorzec osobowościowy osoby aktywnie roszczeniowej:
 ekstrawertywna, otwarta na doświadczenia
 raczej sumienna
 wyniki niespójne dla neurotyzmu i ugodowości
 Wzorzec osobowościowy osoby pasywnie roszczeniowej:
 ugodowa, otwarta na doświadczenia
 raczej neurotyczna, ekstrawertywna i sumienna
 Wzorzec osobowościowy osoby roszczeniowej odwetowo:
 neurotyczna, nieugodowa
 raczej brak związku z pozostałymi cechami osobowości
 Wzorzec dla roszczeniowości psychologicznej:
 otwarta na doświadczenia
 raczej sumienna, nieugodowa, ekstrawertywna i neurotyczna

„Naturalna roszczeniowość”
 Roszczeniowość aktywna związana z indywidualną samooceną i zdrowymi aspektami wzmacniania
ego (rzadziej występujący związek z psychopatią)
 Roszczeniowość bierna słabo związana ze wzmacnianiem ego (z psychopatią negatywnie),
związana pozytywnie z narcyzmem wspólnotowym, samooceną relacyjną i samooceną kolektywną
 Roszczeniowość odwetowa związana z antyspołecznymi aspektami wzmacniania ego
 Korelaty roszczeniowości psychologicznej najbardziej przypominają korelaty roszczeniowości
aktywnej. Roszczeniowość aktywna wydaje się jednak być mniej destrukcyjna społecznie i silniej
związana z pozytywną samooceną (zapewne roszczeniowość psychologiczna łączy w sobie
elementy roszczeniowości aktywnej i odwetowej)

Hipotezy dotyczące roszczeniowości na poziomie makro

 „hipoteza emancypacji” – roszczeniowość jako związana z wyższym poziomem indywidualizmu i
koncentracją na własnym interesie
 „hipoteza niedoboru” – roszczeniowość jako adaptacja do ograniczonych zasobów i trudnych
warunków socjo-ekonomicznych

Poziom kulturowy
 Zebrane dane wspierają hipotezę niedoboru jako źródło postaw roszczeniowych.
 R. aktywna związana z niższym rozwojem społeczno-gospodarczym (poprzez większe przywiązanie
do tradycyjnych wartości), ale także z problemami z funkcjonowaniem politycznym. Powiązana z
kolektywizmem i hierarchią
 R. pasywna związana z niższym poziomem demokracji, najsłabiej wyjaśniana przez czynniki
ekonomiczne, polityczne i kulturowe
 R. odwetowa związana z życiem w krajach o niskim poziomie demokracji (poprzez wyższe
przywiązanie do wartości przetrwania)

Spostrzeganie osób

Hierarchia znaczeń zachowań

 zachowania mają interpretacje pionowe i poziome
o pionowe – zróżnicowanie interpretacji dotyczy stopnia konkretności-abstrakcyjności
działań
  Im wyższa abstrakcyjność językowa, tym przyczyny zachowania są
przypisywane czynnikom wewnętrznym i stałym (w osobie), nie
zewnętrznym i zmiennym (nie patrzy się na kontekst sytuacyjny) np.: Gość
jest niesamowicie kochany, pomógł psiakowi ze schroniska. (totalnie
abstrakcyjne, wewnętrzne, przyczyna pięknej sytuacjiw gościu) / Gość
adoptował psa i się nim zajął. (totalnie konkretne, brak emocji, stwierdzenie
faktu, ciężko mówić o wewnętrznych cechach gościa)
 im dalsza osoba tym poziom abstrakcyjności języka wyższy (od razu
przypisujemy cechy) Typiara jest jakaś pomylona. (o pani na ulicy, która nasz
szturchnęła) / Moja koleżanka przypadkowo mnie dotknęła, gdy się
mijałyśmy. (o koleżance, która nas szturchnęła)
 zróżnicowanie poziomu abstrakcyjności języka podtrzymuje stereotypy
narodowościowe, rasowe, zawodowe, płciowe, o orientacji itd. (dzielimy
podświadomie grupę na „my” i „oni”, o nich mówimy abstrakcyjnie, o nas
bardzo konkretnie)
 zadania wyuczone opisujemy abstrakcyjnie, te ciężkie, których się uczymy,
opisujemy konkretnie (np.: skręciłem w prawo vs wcisnąłem sprzęgło,
zrzuciłem bieg i wyhamowałem, skręciłem)
 konkretność sposobem na dysonans poznawczy (kiedy kogoś nie lubimy i
zrobi coś dobrego, używamy konkretnej cechy, natomiast gdy to samo zrobi
ktoś kogo lubimy, użyjemy cechy abstrakcyjnej – Ten przebrzydły sąsiad
przyszedł na czas, jest chociaż punktualny. vs Mój kochany chłopak jak
zawsze na czas, jakiż on sumienny i pracowity.)
 im druga sytuacja bliżej w czasie tym bardziej konkretneoim druga jednostka
bliżej w przestrzeni tym bardziej konkretneoim sytuacja bardziej
prawdopodobna, tym opisujemy konkretniejoim osoba bardziej podobna do
nas, tym opisujemy konkretniej
 zdarzenia w jakimkolwiek sensie odległe są opisywane przez nas bardziej
abstrakcyjnie (Teoria poziomów interpretacji Trope i Liberman)
o poziome – zróżnicowanie interpretacji pod względem treści
 Przy cechach już zaktywizowanych u obserwatora, łatwiej wyciągnąć niektóre
wnioski
 interpretacja czyjegoś zachowania sumą tego, co widzimy (zachowanie
typowe dla cechy) o tego, w jakim stanie umysłu to widzimy (które
kategorie są u nas bardziej dostępne umysłowo, bo np. oglądaliśmy o tym
wczoraj film)

Trójpoziomowa hierarchia opisowych znaczeń tego samego aktu zachowania

 Warstwy znaczeń:
o Znaczenie podstawowe (pozakontekstualne)
 widzimy coś bez znajomości kontekstu, jest taki sam odbiór dla każdego
obserwującego sytuację
o Znaczenie teleologiczne (związane z celem). Różne poziomy
  wymaga ustalenia celu działającej osoby, każdy może wysnuwać inne
wnioski, liczne znaczenia różniące się między sobą poziomo, mogą się różnić
też pionowo (
o Znaczenie personalne (świadczące o właściwościach działającego człowieka). Różne
poziomy
 własności dotyczące człowieka; robi coś, a więc jest taki, a taki; cechy
wywnioskowane na podstawie obserwacji zachowania

Model kategorii językowych (Semin i Fiedler)

 Kategorie opisów zachowań od najmniej do najbardziej abstrakcyjnych:
o Czasowniki opisujące akt działania (np. mówić)
o Czasowniki interpretujące (np. pomagać)
o Czasowniki opisujące stany umysłowe lub emocjonalne (np. lubić)
o Przymiotniki określające cechy (np. pracowity)
 Zjawisko międzygrupowej deformacji językowej

Model perspektywy sprawcy i biorcy

 Dwoistość perspektywy sprawcy i biorcy (sprawczego i odbiorczego trybu umysłu)
 Maksymalizowanie własnych korzyści
 Dwoistość treści w spostrzeganiu społecznym

Treści w spostrzeganiu
 Sprawczość, sprawność, męskość, indywidualizm, interes własny. Jak bardzo człowiek
realizuje własne cele, jest skuteczny w tym co robi
 Wspólnotowość, moralność, kobiecość, kolektywizm, interes cudzy. Jak bardzo działanie
człowieka jest korzystne dla jego otoczenia społecznego
  Niezmienniki kulturowe – praktyki obserwowane we wszystkich kulturach
 Niezmienniki sprawcze: wytwarzanie narzędzi, mapy umysłowe, ćwiczenie umiejętności
 niezmienniki wspólnotowe: empatia, ocena relacji między sobą a innymi, docenianie
uczciwości
 sprawczość – sprawność, kompetencja, indywidualizm, skuteczność
 wspólnotowość – normy społeczne, życie w społeczeństwie, intencje, moralność, kontakty
międzyludzkie
 osoby wykonawszy niebywały czyn (bohater ratuje tonącą kobietę) zwracają uwagę na
aspekt sprawnościowy swoich działań
 na sprawność (dawca) zwracamy uwagę u siebie i u osób najbliższych
 na moralność (biorca) zwracamy uwagę u innych osób, których działania są skierowane
na nas lub osoby nam bliskie
 ludzie przejmują się własną sprawnością niż moralnością, gdy chodzi o innych –
kompletnie odwrotnie (eksperyment ze szkoleniem)
 cechy moralne – profit dla innych
 cechy sprawcze – profit dla mnie
 samoocena zależy silnie od tego, co myślimy o własnej
sprawczości

Procesy automatyczne
 nasze wrażenia powstają niemal natychmiastowo, na podstawie minimalnych informacji o drugim
człowieku
 Na podstawie jednominutowego filmu ludzie potrafią dość dobrze oszacować 4 z 5 podstawowych
cech osobowości, najlepiej ekstrawersję
 Na podstawie bardzo krótkiego oglądania zdjęcia twarzy dwóch polityków badani potrafią
powiedzieć który wygrał
 Na podstawie oglądania krótkich fragmentów zachowania (np. 10 sekund) ludzie dobrze oceniają
jakość pracy zawodowej nauczyciela i jego orientację seksualną

Atrybucje
 Atrybucje – wnioski o przyczynach zdarzeń i przyczynach zachowań ludzi (także własnych).
 Spostrzeganie przyczyn sukcesu lub porażki – rodzaje atrybucji (wymiary wg Weinera):
o wewnętrzne lub zewnętrzne;
o stałe lub zmienne;
o kontrolowalne lub niekontrolowalne
 Teoria atrybucji (Fritz Heider) mówi o tym, że zachowanie jest łączna konsekwencją:
o sił tkwiących w otoczeniu – czynniki zewnętrzne
o sił w człowieku – czynniki wewnętrzne
o siły te oddziałują na siebie addywnie tzn. sumują się
o każda kategoria dzieli się na stałe i zmienne
o Działanie=(siły zewnętrzene + zdolnośći x usiłowanie)

Teoria wniosków korespondentnych Jonesa i Davisa

 wniosek korespondentny – za każdym zachowaniem kryje się odpowiadająca mu trwała cecha
aktora
 W tym celu odpowiadają na 2 pytania:
 Czy działanie było intencjonalne? Odpowiedź zależy od uznania, że:
o Aktor wiedział o skutkach swojego działania
o Aktor miał swobodę działania
 Jaki był zamiar aktora? Odpowiedź zależy od:
o Analizy nietożsamych efektów działania
o Zgodności zachowania z oczekiwaniami
 Ludzkie zachowanie to oddziaływanie między:
o działaniem/zachowaniem
o intencją aktora
o predyspozycjami/cechami osobowości aktora
 ZACHOWANIE = CECHA + INTENCJA
 Atrybucje są zniekształcane przez czynniki motywacyjne. Skłonność do wnioskowania o
trwałych właściwościach aktora rośnie, gdy:
o Jego działania mają istotne konsekwencje dla obserwatora
o Jego działania są interpretowane jako skierowane osobiście na obserwatora

Model współzmienności Kelleya

 polega na sprawdzaniu, które z czynników zmieniają się z obserwowanym zachowaniem:
o spójność – czy zawsze tak robi (czy zawsze się śmieje podczas występów komika)
o wybiórczość – czy przy każdym bodźcu z tej kategorii (czy przy każdym komiku)
o powszechność – czy inni reagują tak jak on (czy innych to śmieszy)
 Jeżeli wszystkie czynniki pozytywne, to przyczynę zachowania upatruje się w bodźcu. Jeżeli
zachowanie spójne, ale nie wybiórcze i niepowszechne, to przyczyna zachowania jest w osobie
(zawsze się śmieje przy wszystkich komikach, ale inni nie)
 Ograniczenia teorii:
o Niejednakowe znaczenie typów informacji: najważniejsza – spójność, najmniej ważna
powszechność
o Zastosowanie: zachowania powtarzalne. Do zachowań jednorazowych stosują się
reguły pomniejszania i powiększania

Trójetapowy model atrybucji Gilberta

Deformacje prosecu atrybucji

 Podstawowy błąd atrybucji (fundamentalny błąd korespondencji)
o przypisywanie roli czynnikom wewnętrznym, nie zwracając uwagi na okoliczności
zachowania
o przecenianie roli cech aktora (społeczeństwo indywidualistyczne Zachodu,
niekolektywistyczny Daleki Wschód)
o błąd atrybucji zanika, gdy ocena wymaga uzasadnienia
o tendencja do pomijania informacji o powszechności zachowania
o kontrolowana poprawka na sytuację wymaga wolnych zasobów poznawczych, więc
często ulega deformacji przez równolegle wykonywane operacje myślowe
o Błąd ten jest wyraźnie słabszy w kulturach kolektywistycznych
 Asymetria atrybucji aktora i obserwatora
o obserwator Asymetria ta jest zwykle słaba i łatwo zanika
o skłonność wykonawcy działania (aktora) do upatrywania jego przyczyn w czynnikach
sytuacyjnych, a obserwatora tego samego działania do upatrywania jego przyczyn w
osobowości wykonawcy.
 egotyzm atrybucyjny
o tendencja do wyjaśniania własnych zachowań w pochlebny dla siebie sposób
o sukcesy – czynniki wewnętrzne (wytrwałość, odpowiedzialność, mądrość,
inteligencja)
o porażki – czynniki zewnętrzne (słabe łącze, egzaminator, dupowy kurs)
 egocentryzm atrybucyjny
o przecenianie własnego wkładu w osiągany wspólnie z innymi osobami wynik
o łatwiej przypominamy sobie działania własne niż innych osób
 efekt fałszywej powszechności
o przecenianie stopnia powszechności własnych poglądów, zachowań i preferencji
o skupiamy się na własnym stanowisku, nie na innych możliwych
o otaczamy się ludźmi o podobnych opiniach do naszych
o często dotyczy poglądów mniejszościowych (opinie atakowane, wymagają częstszej
obrony)

Ocanianie osób
 Oddolna integracja danych
 o Możliwe zasady integracji danych:
 Sumowanie
 Uśrednianie
 Średnie ważone (zależy do czego człowiek jest potrzebny, od tego jaką mamy
własną hierarchię cech)
o Efekt pierwszeństwa
 informacje uzyskane jako pierwsze wywierają silniejszy wpływ na ocenę
globalną niż informacje uzyskane w dalszej kolejności.
o Efekt świeżości
 silniejsze oddziaływanie informacji odebranych jako ostatnie z kolei
(pamięciowo najświeższych).
o Inklinacja pozytywna
 skłonność do formułowania raczej pozytywnych niż negatywnych ocen
innych ludzi, siebie samego, obiektów społecznych i świata w ogóle (tzw.
optymizm)
o Inklinacja negatywna (efekt negatywności)
 polega na silniejszym uzależnieniu oceny globalnej od negatywnych niż
pozytywnych informacji, na których podstawie jest ona formułowana.
 Silny efekt negatywności pojawia się jedynie w dziedzinie moralności,
natomiast w dziedzinie sprawności ulega zanikowi lub odwróceniu do efektu
pozytywności!
o Związek z treścią przetwarzanych informacji:
o Cechy moralne – większe znaczenie cech negatywnych na ocenę globalna
o Cechy sprawnościowe – większy wpływ ocenpozytywnych na ocenę globalną
o jest to kompletnie przemyślany proces
o używamy, gdy zależy nam na trafności ocen
o ogólna ocena wynikiem scalania ocen cząstkowych
 Automatyczne ocenianie
o Schematy
 reakcje afektywne (emocjonalne) człowieka, zależą od tego, co jest
przypisane do schematu
 niedawno używane schematy będą częściej używane
 schemat spójny i mało skomplikowany wewnętrznie (Policja = kłopoty,
uciekać, psy)
 sąd w pośpiechu – większa szansa na postępowanie według schematu
 losy oceniającego nie zależą od ocenianego (ma najzwyczajniej wywalone i
idzie po linii najmniejszego oporu, automatycznie)
o bieżący stan oceniającego
 jeżeli jesteśmy w dobrym humorze ocenimy pozytywnie, jak w złym – na
odwrót
 działa przy osobach, których nie znamy, nie ustosunkowaliśmy się do nich
wcześniej
o Model Fiske i Pavelchaka
o Wyznaczniki pomyślnej kategoryzacji:
 Kiedy wśród danych o ocenianym człowieku znajduje się identyfikator
kategorii, a reszta informacji nie jest z nim sprzeczna
  Kiedy układ cech jest tak charakterystyczny dla jakiejś kategorii, że
automatycznie wywołuje ją z pamięci
o Rola schematu w ocenianiu ludzi rośnie, gdy:
 Był on niedawno używany
 Jest mało skomplikowany
 Sąd wydawany jest w pośpiechu
 Nie ma motywacji do trafnej oceny

 tendencyjne sprawdzanie hipotez (i samospełniająca się przepowiednia)

o Przy nadawaniu jakiejkolwiek oceny zjawisku, przedmiotowi, człowiekowi czy sytuacji
jesteśmy nauczeni natychmiastowego stawiania hipotezy, układania sobie w głowie
przysłowiowego „scenariusza”.
o manipulujemy faktami w taki sposób, by nasze początkowe założenie stało się
prawdą, odrzucając jednocześnie tezy niezgodne z pierwotną myślą.
o żyjemy w swojej własnej iluzji, przeinaczamy rzeczywistość, co może powodować
wiele niespójności (np.: konflikty międzyludzkie, przecenianie lub
niedowartościowanie czegoś bądź kogoś)
o Strategie:
 Strategia diagnostyczności – poszukiwanie danych istotnych dla
rozstrzygnięcia o prawdziwości hipotezy
 strategia konfirmacji – poszukiwanie danych głownie prawdopodobnych do
potwierdzenia hipotezy, ignorowanie danych sprzecznych
 samospełniająca się przepowiednia – postawienie na temat natury człowieka
błędnej hipotezy, inicjowanie sekwencji zdarzeń, które tą hipotezę
potwierdzą

Agresja
 Agresja – zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi, który jest
motywowany do jego uniknięcia.
o Wroga (gniewna) – cierpienie ofiary jest głównym/jedynym celem sprawcy;
motorem – gniew.
o Reaktywna – cierpienie ofiary jest głównym/jedynym celem sprawcy;
nieplanowana reakcja na bieżące wydarzenie, takie jak prowokacja.
o Instrumentalna (proaktywna, zaplanowana) – cierpienie służy sprawcyjedynie
jako instrument do osiągnięcia innego celu, np. rabunek.Obecnie jest o wiele mniej
przemocy niż dawniej, ale ludzie wierzą, że światstaje się coraz gorszy. Przemoc
wciąż pozostaje zjawiskiem niemalże codziennym.Przekonanie, że jest coraz
gorzej może wynikać też z tego, że faktycznie jest corazlepiej – mamy większe
oczekiwania. Media bardzo często pokazują przemoc

Teoria instynktu Lorenza

 Hydrauliczna koncepcja agresji – energia agresywna jestspontanicznie i w stałym
tempie produkowana wewnątrz organizmu; okresowerozładowywanie przez agresywne
zachowanie gdy pojawią się wyzwalacze. Teoria tanie została potwierdzona
 Teoria instynktu zakłada, że agresja jest wrodzonym wzorcem zachowania i jest wzbudzana
automatycznie pod wpływem określonych wyzwalaczy, zaś hamowana pod wpływem
odpowiednich kontrwyzwalaczy. Ów system miałby być wrodzony.

Teoria frustracji-agresji Dollarda

 każda agresja jest wynikiem frustracji; każda frustracja rodzi tendencję do agresji.
 Frustracja – zablokowanie skierowanej na cel aktywności organizmu bądź też stan wewnętrzny
wynikający z napotkania takiejprzeszkody.
 Wzbudzana frustracją tendencja do agresji jest tym większa:
o im większa jest wartość zablokowanego celu;
o im bardziej jego osiągnięcie jest przez frustrację uniemożliwiane;
o im większa liczba działań zostanie zablokowana.
 Ograniczenie teorii
o Nie tylko agresja
o Nie każda frustracja
o Nie sama frustracja
o Nie frustracja, lecz inne czynniki

Teoria uczenia się

 agresja jako metoda pozyskiwania nagród. Warunkowanie sprawcze. Początkowo
twierdzono, że agresja jest samoistnie nagradzająca, ale w rzeczywistościwzrost cierpienia ofiary
silnie hamuje agresję ludzi słabo do niej pobudzonych. Agresjęnasilają nagrody zewnętrzne i
wewnętrzne (podniesienie samooceny)
 Modelowanie Bandura
o obserwując innych, człowiek uczy się nowych, dotąd nieznanych
wzorcówagresywnego reagowania;
o obserwowanie skutków cudzej agresji osłabia zahamowania już wyuczonych
zachowań agresywnych;
o cudze zachowanie ułatwia wykonywania analogicznych reakcji przezobserwatora,
wzbudzając w nim podobne jak u modela emocje i motywacje.
 o Doświadczenia modela oddziaływują jako zastępcze nagrody/
kary.Odpowiedzialne za to mechanizmy:
 skutki cudzych działań agresywnych kształtują oczekiwania obserwatora co
do instrumentalnej ich wartości (przekonanie, że spotkają się one z
nagrodą/karą);agresja jednak jest bardziej pod kontrolą poznawczą;
 emocjonalne doświadczenia modela wywołują podobne emocje u
samegoobserwatora – zastępcze warunkowanie sprawcze (tylko gdy
obserwator możeidentyfikować się z modelem).

Ogólny model agresi Bushmana

 Dwie klasy wyznaczników agresji:
o w osobie
o w sytuacji
 Bieżący stan wewnętrzny:
o poznanie (atrybucja wrogich
zamiarów)
o afekt (gniew)
o pobudzenie fizjologiczne
 Oceny, decyzje i działania:
o przemyślane
o impulsywne

Indywidualne wyznaczniki agresji

 Czynniki genetyczne – różnice w agresywności w ponad 50% uwarunkowane są genami. Dotyczy
to szczególnie wrogiego wzorca atrybucji
 Osobowość:
o Agresywność
o Drażliwość
o Gniewność
o Ogólna podatność emocjonalna
o Skłonność do ruminacji
o Osobowość typu A
o Impulsywność
o Narcyzm
 Płeć

Sytuacyjne wyznaczniki agresji

 Prowokacja:
o Wzbudza gniew i cierpienie
o Wzbudza chęć odpłaty
o Obniża samoocenę reputację w oczach innych i rodzi chęć ich odbudowania
 Pobudzenie emocjonalne
o Nasila oddziaływanie prowokacji
o Obniża poznawczą kontrolę zachowania
 oZillmann, teoria przesunięcia pobudzenia – pochodzące z różnych źródełpobudzenie
emocjonalne sumuje się w organizmie i zwykle jest przypisywane wcałości
tylko jednemu czynnikowi.
o Prawo Yerkesa-Dodsona – początkowy wzrost pobudzenia wywołuje przyrost,dalszy
zaś – spadek sprawności działania.
 Przemoc w mass mediach
 Normy społeczne
o Zachowania zgodne lub sprzeczne z nimi skutkują aprobatą/dezaprobatą innych
o Zachowania zgodne lub sprzeczne z nimi skutkują zmianą w samoocenie
 Alkohol
o Oczekiwania
o Zaburzenie kontrolowanych procesów poznawczych, zwłaszcza uwagi
o krótkowzroczność alkoholowa - Gdy bodźce prowokujące do
agresji/innychzachowań są silne, a sygnały hamujące – słabe.

Agresja jako sposób rozwiązywania problemów adaptacyjnych

 Zagarnianie cudzej własności
 Obrona przed atakiem
 Odstraszanie potencjalnych agresorów
 Przysparzanie kosztów rywalom seksualnym
 Powstrzymywanie stałych partnerów odniewierności
 Walka o miejsce w hierarchii

Płeć a agresja
 Hipoteza: mężczyźni są bardziej agresywni niż kobiety w wyniku większego zróżnicowania szans
reprodukcyjnych
 Odmienność agresji kobiet i mężczyzn:
o W zakresie ilości zabójstw, wyobrażeń agresywnych, agresji fizycznej, udawanej
agresji występuje znacząca przewaga mężczyzn
o W zakresie rozsiewania plotek, obmawiania, unikania i innych form agresji pośredniej
występuje przewaga kobiet
 Powiązanie między motywami seksualnymi a agresją
o „aggress to impress”
 Biolodzy porównawczy często obserwowali powiązania między agresją,
statusem i kopulacją u zwierząt innych niż człowiek.
 „Syndrom młodego mężczyzny”
o Mężczyźni w wieku 15-29 lat są szczególnie skłonni do agresji
o Są najczęstszymi ofiarami zabójstw
o Najczęściej podejmują działania ryzykowne mające na celu zapewnienie sobie
odpowiedniej reputacji (np. szybka jazda, wdawanie się w bójki pod wpływem
niewielkiej prowokacji, „wyczynowe” picie alkoholu)

Radzenie sobie z agresją

 Katharsis
o Katharsis właściwa– rozładowanie rodzącego agresję pobudzenia dzięki dokonaniu
aktu agresji przez człowieka je przeżywającego. Spada i pobudzenie, i ryzyko
dalszego zachowania agresywnego.
 o Katharsis pomocnicza – rozładowanie rodzącego agresję pobudzenia dzięki
wykonaniu innego niż agresja działania obniżającego napięcie, np. ćwiczenia fizyczne.
o Katharsis zastępcza – rozładowanie rodzącego agresję pobudzenia dzięki
obserwowaniu innego człowieka, który wzastępstwie obserwatora rozładowuje
swoje (i jego) pobudzenie za pośrednictwemagresji/innych działań obniżających
napięcie.
o Badania:
 spadek napięcia, ale wzrost przemocy -> spirala przemocy. Sama wiara w
katartyczny efekt jest szkodliwa. Powody występowania spirali przemocy:
 akt agresji jako nagroda;
 akt agresji wywołuje tendencję do jego uzasadniania
negatywnymi cechamiofiary;
 wykonanie lub obserwacja aktu agresji prowadzą do desensytyzacji
(osłabieniaawersyjnej reakcji fizjologicznej, jaką na ogół reagujemy
na przemoc).
 Kary
o Karom fizycznym towarzyszy wiele niepożądanych zjawisk, natychmiastowa uległość,
ale nasilenie agresji i zachowań aspołecznych, pogorszenie relacji zrodzicami
u dzieci, spadek internalizacji.
o Funkcja odstraszająca – ukaranie agresji hamuje jej występowanie u innychosób,
które się jej jeszcze nie dopuściły. Czynnikiem decydującym jest nieuchronnośćkary
(procent wykrywalności i karalności przemocy, nie surowość kary).
o Funkcja korekcyjna – ukaranie agresji hamuje jej przyszłe występowanie u ukaranej
osoby.Wymogiem skuteczności karania jest odebranie agresji jej instrumentalnej
wartości –najskuteczniejsze są kary natychmiastowe, niepozwalające agresji
dokończyć i odnieśćz niej korzyści. Trudno stosować skuteczne kary, bo karana osoba
może potraktowaćkarę jako agresję
 Interwencje psychologiczne
o Patterson –program opierający się na idei, że poważne nasilenie agresji u dzieci jest
skutkiem wychowania w rodzinie charakteryzującej się spiralą wzajemnego przymusu
(rodzice – np. poniżane, agresja słowna; dzieci – np. płacz, agresja słowna). Program
interwencyjny skierowany głównie na rodziców i rozpoczyna się od wyjaśnienia
zasad,na mocy których spirala wzajemnego przymusu w rodzinie pojawia
się, utrwala inarasta. Instruowanie, jak tę spiralę przerwać, jak komunikować się z
dzieckiem, jaknagradzać je za zachowania prospołeczne. Kłopoty z
nakłonieniem rodziców dostałego stosowania tych metod.

Ewolucyjna teoria wojen

 Wojna wymaga bardzo silnej współpracy mężczyzn. Jest bardzo ryzykowna, może prowadzić do
obrażeń i śmierci
 4 warunki powstania agresywnych koalicji wg Tooby’ego i Cosmides:
o Przeciętne długoterminowe korzyści reprodukcyjne muszą przewyższać koszty działań
wojennych: wojna służy zdobyciu dostępu seksualnego do kobiet, cennego dobra
reprodukcyjnego
o Członkowie koalicji muszą wierzyć, ze ich grupa zwycięży
o Ryzyko podejmowane przez każdego członka koalicji i jego wkład w zwycięstwo muszą się
przekładać na udział w zyskach: ma to na celu eliminację oszustów
o Mężczyźni idąc na wojnę nie mogą wiedzieć, który z nich zginie
 Hipotezy wynikające z teorii:
 Mechanizmy psychiczne skłaniające do zawiązywania koalicji rozwinęły się u mężczyzn, ale nie u
kobiet
 Główną korzyścią z udziału w koalicji jest dla mężczyzn zwiększony dostęp seksualny do kobiet
 U mężczyzn wykształciły się mechanizmy psychiczne skłaniające do ucieczki z pola walki, gdy
śmierć wydaje się pewna
 Mężczyźni idą na wojnę tym chętniej, im większe są szanse na zwycięstwo
 U mężczyzn wykształciły się mechanizmy wykrywania i karania zdrajców, oszustów i dezerterów
 U mężczyzn wykształciły się mechanizmy wyszukiwania, pozyskiwania i nagradzania lojalnych
sprzymierzeńców

Molestowanie seksualne
 Molestowanie seksualne – niechciane i często powtarzające się zainteresowanie seksualne
 Szczególnie często badane w kontekście nadużycia władzy
 Paradygmaty (perspektywy) w badaniu molestowania
o Perspektywa feministyczna - dominuje w literaturze naukowej dotyczącej molestowania.
Podstawowe założenia (wersji radykalnej):
 Umysł ludzki cechują powszechne, niewyspecjalizowane, jednakowe dla obu płci
i niezwykle labilne mechanizmy psychologiczne
 Procesy uczenia się zachowań społecznych i asymilowania wartości kulturowych
są głównymi (albo jedynymi) sprawczymi czynnikami leżącymi u podstaw
zachowania człowieka
 We współczesnych społeczeństwach mężczyźni nauczyli się dążenia do
sprawowania władzy patriarchalnej, ucisk kobiet zaś jest pożądanym celem
sprawowania władzy
 Skutkiem jest spostrzeganie molestowania jako dotyczącego władzy a nie seksu,
seks jest jedynie formą jej sprawowania
o Perspektywa ewolucyjna:
 władza jest jedynie środkiem do uzyskania seksu, molestowanie dotyczy seksu a
nie władzy
 Wyniki badań nad sprawami sądowymi dotyczącymi molestowania - Studd
o Rodzaj molestowania uwzględnionego w badaniu:
 W wytaczanych sprawach częstsze są skrajne formy molestowania
 Sprawy sądowe związane są z uporczywymi formami molestowania
o Profil sprawcy:
 Sprawcy w tym samym wieku co inni
 Częściej stanu wolnego
 Zajmują stanowiska nadrzędne wobec ofiar
 Motywacja sprawcy
 Prawie zawsze jawna motywacja seksualna lub uczuciowa, rzadko wyraźne użycie
władzy
 Przełożeni częściej niż inni powołują się na władzę
 Samotni częściej powołują się na władzę, częściej deklarują czysto seksualną
motywację
o Profil ofiary:
 Ofiary są młodsze niż wszystkie zatrudnione
 Czym młodsza jest ofiara, tym skrajniejszą formę przyjmuje molestowanie
 Częściej są samotne
  Zajmują niemal wyłącznie najniższe stanowiska w hierarchii
 W wypadku młodych ofiar najczęściej pojawia się jawna motywacja seksualna
sprawcy
 Właściciele i menedżerowie częściej molestują młode kobiety
 Samotni sprawcy częściej molestują młode kobiety
o Reakcja ofiary:
 Zwykle pisemnie zawiadomienie dla pracodawcy przed wniesieniem powództwa
 W reakcji na molestowanie przez żonatych mężczyzn częściej konfrontacja
słowna
 Gdy molestuje właściciel lub menedżer, reakcja jest początkowo mniej skrajna, i
rzadziej przed podjęciem kroków prawnych jest doręczane zawiadomienie
 Gdy sprawca powołuje się na władzę, reakcja kobiet jest mniej skrajna
 Młodsze kobiety rzadziej zawiadamiają pracodawców przed pójściem do sądu
o Badania nad molestowaniem – podsumowanie
 Perspektywa ewolucyjna pozwala wytłumaczyć prawie wszystkie uzyskane
wyniki, perspektywa feministyczna nie.
 Perspektywa feministyczna ma wiele do powiedzenia jeżeli chodzi o praktyczne
aspekty molestowania seksualnego.
 Studd opowiada się za syntezą podejść ewolucyjnego i feministycznego, gzie
podejście ewolucyjne dostarcza wsparcia teoretycznego, a podejście
feministyczne zainteresowania praktyką. Wymaga to jednak odrzucenia przez
perspektywę feministyczną części swoich założeń

Postawy
 Postawa – względnie trwała tendencja do pozytywnego lub negatywnego wartościowania
obiektu (osoby, przedmiotu, zdarzenia, idei) przez danego człowieka.
 Inna definicja postawy wobec danego obiektu ma 3 składniki:
o poznawczy (przekonania człowieka na temat danego obiektu)
o uczuciowo-oceniający/emocjonalny (emocje człowieka wobec danego obiektu)
o behawioralny (zachowania człowieka w stosunku do tego obiektu)
 W skrócie, postawa to to, co o czymś myślę, co czuję i jak się wobec tego
zachowuję
 W ciągu pierwszej ćwierci sekundy po pojawieniu się jakiegoś bodźca ludzie
ustalają, czy jakiś nawet zupełnie nowy obiekt jest dobry czy zły
 Postawy jawne (deklaratywne):
o postawy oparte na rachunku zdań powstają w wyniku myślenia, są w pełni świadome
o powstają na bazie rachunku zdań (myślenia za pomocą słów)
o są w pełni dostępne świadomości
o mierzy się je za pomocą słownych deklaracji
 Postawy utajone:
o powstają na bazie asocjacji (współwystępowania, podobieństwa), a więc nie są oparte o
wartości logiczne
o Postawy oparte na skojarzeniach powstają automatycznie, są nie w pełni świadome
o nie są w pełni dostępne świadomości (ale rzadko są w pełni nieświadome)
 o Mierzy się je za pomocą prymowania afektywnego, mierzenia aktywności elektrycznej
mięśni twarzy lub neuroobrazowania

Geneza postaw
 Przekonania
o Model postawy doskonale racjonalnej Fishbeina
 rzekonanie oznacza przypisanie obiektowi postawy dowolnej własności w wyniku
obserwacji, wnioskowania lub otrzymania stosownej informacji od jakiegoś
nadawcy. Właściwość taka może być przypisywana z różną siłą, każde
przekonanie implikuje pewną cząstkową ocenę obiektu postawy, w zależności od
wartościowości cechy obiektu, o którą idzie. Ogólna postawa wobec obiektu
równa się sumie iloczynów siły przekonań i ocen cząstkowych implikowanych
przez owe przekonania:
 Px=suma(pi*oi), gdzie Px to postawa wobec x, pi to ocenione
prawdopodobieństwo, że obiekt x ma cechę i, a oi to oceniona siła tej cechy
 Pх = ∑ pi oi (równanie Fishbeina)
 Postawy wyliczone z równania korelują z postawami mierzonymi za pomocą skali
postaw, ale korelacje te są bardzo różne w zależności od badania, co sugeruje
istnienie innego czynnik
 Emocje
o Warunkowanie ewaluatywne - zestawienie obiektu neutralnego z pozytywnym prowadzi
do wykształcenia postawy pozytywnej (wobec tego pierwszego) i negatywnej, jeśli obiekt
drugi jest negatywny
o Postawy wytworzone w wyniku warunkowania ewaluatywnego niezależne są od
przekonań, a polegają na bezpośrednim kształtowaniu stosunku emocjonalnego
o warunkowanie sprawcze - z pierwotnie obojętnej reakcji pojawiają się zdarzenia
pozytywne lub negatywne i odpowiednio postawa wobec reakcji jest pozytywna lub
negatywna
o Efekt czystej (samej) ekspozycji
 im częściej obiekt jest prezentowany, tym bardziej lubiany
 Zjawisko samej ekspozycji występuje jednak tylko w określonych warunkach:
 Obiekt musi być na wstępnie neutralny (bo wtedy nasila się postawa
negatywna)
 Obiekt nie może być eksponowany bez przerwy (bo to nudzi, a nuda jest
negatywna)
 Obiekty złożone bardziej zyskują na powtarzaniu ich ekspozycji niż te
proste (bo szybciej się nudzą)
 Efekt samej ekspozycji jest najsilniejszy przy słabo znanych obiektach, a
więc kiedy nie dysponujemy innymi przesłankami podstawy
o efekt prawdziwości - bardziej skłonni jesteśmy wierzyć w twierdzenia powtarzane niż
dopiero napotkane Efekt prawdziwości jest tym silniejszy im bardziej dane twierdzenie
przetwarzane jest powierzchownie
 Zachowanie
o Jeśli działamy na rzecz jakiegoś obiektu (pozytywne zachowanie) to tworzymy wobec
niego postawę pozytywną(i przeciwnie - jak działamy przeciwko to przyjmujemy postawę
neg.)
 Cudze przekonania
Wpływ postaw na przetwarzanie informacji
 Szybsze, mniej wysiłkowe przetwarzanie informacji i podejmowanie decyzji
 Selektywność poszukiwania informacji
 Tendencyjne spostrzeżenia i wnioski danych
o Automatyczna aktywizacja reakcji uczuciowej w związku z postawą
o Prowadzi do łatwiejszego przetwarzania informacji zgodnych z postawą
 Selektywne zapamiętywanie
o Zapamiętywanie materiału zgodnego i sprzecznego z postawami

Problem zgodności postaw z zachowaniem

 Rozwiązania metodologiczne
o Agregacja danych o zachowaniu
o Konkretyzacja mierzonej postawy
 Moderatory zgodności ( kiedy postawy wpływają na zachowanie)
o Cechy sytuacji
 Sytuacje indywiduujące
 Sytuacje dezindywiduujące
 Sytuacje skryptowe
o Cechy zachowania
 Znaczenie dla człowieka (merytoryczne vs. Dotyczące preferencji, różne
kategoryzacje obiektu)
o Cechy postawy
 Ważność
 Geneza we własnych doświadczeniach
 Wewnętrzna jednorodność (ewaluatywna)
 mediatory zgodności (w jaki sposób postawy wpływają na zachowanie)
o Tendencyjne spostrzeganie obiektu postawy (model Fazio)
 niektóre postawy są silniejsze od innych, mianowicie wywoływane przy samym
pojawieniu się określonego ich obiektu. Pod wpływem pojawienia się tego
obiektu zaczynamy go postrzegać w sposób tendencyjny.
 Charakter automatyczny
 Zachowanie wynika z aktywizacji postawy, oraz z definicji sytuacji i
spostrzeganych norm postępowania w niej
o Teoria działań przemyślanych (model Ajzena i Fishbeina)
 teoria przemyślanego działania dotyczyła analizy związku postawy z
zachowaniem.
 Charakter kontrolowany
 Zachowanie wynika ze świadomie rozważanej postawy oraz subiektywnie
odczuwanych norm społecznych

Zmiana postaw
 Teorie zmany postaw
o Procesualny model perswazji McGuire`a
 Zakłada, że zmiany postaw są efektem przemyślanego, świadomego
przetwarzania informacji. W myśl tego modelu ostateczny efekt komunikatu
 perswazyjnego zależy od co najmniej pięciu etapów jego przetwarzania: uwagi,
zrozumienia treści, ulegania jego argumentom, utrzymywania tej zmienionej
postawy i wykorzystywania jej we własnym zachowaniu.
 Zauważenie przez odbiorcę (np. Trump na początku pierwszej kampanii
starał się o uwagę)
 Zrozumienie komunikatu przez odbiorców (np. Trump - komunikaty
proste i zrozumiałe)
 Uleganie - akceptacja argumentów przekazu (np. Trump - argumenty
zgodne z postawami większości Amerykanów)
 Utrzymanie postaw (np. Trump - argumenty emocjonalne, zapadających
w pamięć)
 Wykorzystywanie jej w zachowaniu (np. zagłosowali na Trumpa - i
wygrał)
 Zalety procesualnego modelu perswazji:
 Założenie, że wystąpienie każdego z 5 procesów uwarunkowane jest
etapem poprzedniego
 Szeroki zakres - zawiera większość z wyznaczników skuteczności
perswazji i wyjaśniać sprzeczne efekty tego samego czynnika (coś może
pomagać w zauważeniu, np. ekshibicjonizm, może przeszkadzać choćby
w uleganiu)
o Dwuczynnikowy model perswazji
 to procesualny model perswazji, składający się z dwóch czynników – odbioru i
ulegania. Dwuczynnikowy model perswazji składa się z następujących po sobie
elementów: uwaga – zrozumienie (razem składających się na odbiór) – uleganie –
utrzymanie zmiany – zachowanie.
o Model reakcji poznawczych
 Zmianę postaw nasila aktywne przetwarzanie treści przekazu. Bezpośrednim
wyznacznikiem perswazji jest nie tyle zawartość przekazu, co wywołane przezeń
reakcje odbiorcy. Model reakcji poznawczych zakłada, że odbierając przekaz
ludzie aktywnie go konfrontują z własnymi dotychczasowymi poglądami i wiedzą
na temat danej kwestii. Treść tych reakcji poznawczych (myśli i sądów), które
mogą być przychylne lub nieprzychylne dla przekazu, wyznacza zmianę postawy.
Zmiana postaw jest uwarunkowana równocześnie ilością reakcji poznawczych i
ich przychylnością dla przekazu.
o Teorie dwutorowości perswazji – model szans rozpracowania przekazu Petty’ego i
Cacioppo
 Model ten zakłada, że zmiana postawy może zachodzić dwoma różnymi torami:
 centralny tor perswazji - starannie przemyślane przetwarzanie informacji
zawartej w przekazie, podstawowa przesłanka skuteczności to zdolność
do wywoływania przychylnych reakcji poznawczych
 Peryferyjny tor perswazji - opiera się na powierzchownej identyfikacji
sygnału (np. sympatyczność nadawcy) sugerującego
pozytywny/negatywny stosunek do danego przekazu
Uleganie perswazji

 Nadawca
o Wiarygodni są nadawcy kompetentni, o czystych intencjach, atrakcyjni (tacy, których
lubimy) oraz podobni do nas samych
o Co wpływa na:
 Czystość intencji - nadawca spostrzegany jako źródło wiedzy jest bardziej
wiarygodny niż taki, który chce wpłynąć na zmianę poglądów odbiorcy
 Atrakcyjność - to czy jesteśmy z kimś zaprzyjaźnieni, czy jest on sławny lub
atrakcyjny. Fizycznie
o Atrakcyjnym nadawcom przypisujemy czyste intencje, a poza tym, jeśli ktoś wzbudza
nasze pozytywne emocje to też to, co mówi temu towarzyszy (przenosimy atrakcyjność
osoby na atrakcyjność jego przekazu)
 Treść przekazu
o Najważniejszy aspekt - siła argumentacji. Argumentacja silna, to taka, która przekonuje,
że obiekt postawy macechy pozytywne/nie ma pozytywnych
o Liczba argumentów i ich powtórzeń - im więcej argumentów, tym większa skuteczność, z
dwoma ograniczeniami:
 Jeśli perswazja toczy się torem centralnym (świadomie) to tylko silne argumenty
przekonują.
 Za dużo argumentów wprowadza czynnik znudzenia, który pogarsza postawę
wobec obiektu perswazji
 Odwoływanie się do emocji: kiedy przekaz wzbudza emocje pozytywne to
zdecydowanie wzrasta jego skuteczność; jeśli negatywne np. strach nasila
uleganie przekazowi, jeśli ten zawiera jasne wskazówki jak sobie z tym
zagrożeniem poradzić.
 Organizacja przekazu
o Kolejność argumentacji (Miller & Campbell, 1959):
 efekt pierwszeństwa - najbardziej przekonują argumenty przedstawione jako
pierwsze
 efekt świeżości - najbardziej przekonują argumenty podane na końcu -
najświeższe
o Liczba nadawców:
 im więcej nadawców tym większa skuteczność przekazu
  przekaz jest bardziej skuteczny, jeśli nadawcy przedstawiają argumenty po równo
niż jeden wszystkie
 Środek przekazu
o Przekaz prosty - im żywszy tym skuteczniejszy (TV>radio>gazeta)
o Przekaz skomplikowany - im mniej żywy, tym skuteczniejszy (gazeta>radio>TV)
o Im żywszy środek przekazu tym bardziej istotny czynnik wiarygodności nadawcy (Eagly &
Chaiken, 1993) - jeśli na piśmie przekaz jest wiarygodny, to na żywo jest on jeszcze
bardziej wiarygodny (i przeciwnie)
 Odbiorca
o Skomplikowane oddziaływanie cech osobowości (różne oddziaływanie na różnych torach
i etapach)
o Krzywoliniowy związek samooceny - ludzie o umiarkowanej samoocenie ujawniają
zmianę najsilniejszą(niska samoocena - wyższa uległość, niższa zdolność do odebrania
przekazu bo koncentracja na sobie, a osoby o samoocenie wysokiej przeciwnie
o przetwarzanie argumentacji
o rozbieżność między postawami odbiorcy a komunikatem perswazyjnym
o zaangażowanie w przetwarzanie komunikatu
o nastrój
 Trwałość zmiany postaw
o Behawioralne wypróbowanie postawy
o Tor oddziaływania
o Uodparnianie przez inokulację („zaszczepianie” postawy)

Władza
 Władza - Asymetryczna kontrola nad cenionymi zasobami w relacjach społecznych
 Zdolność jednostki do wywoływania wpływu na innych minus zdolność innych do wywierania
wpływu na jednostkę (zła definicja, często przyjmowana)
 Istotą władzy jest kontrola zasobów – materialne, uznanie, aprobata społeczna, kontrola,opieka,
wsparcie, informacja, umiejętności,
 Warunkiem jest to, żeby dane dobro było cenione, co oznacza jego niewystarczającą ilość,a w
konsekwencji niedostępność,
 Ważność zasobów różni się ze względu na kraj np. jedzenie w kraju ogarniętym wojną jestcenne,
a w kraju dobrobytu jest już oczywistością,
 Władza jest z natury asymetryczna – gdyby wszyscy mieli jednakową kontrolę nikt nie
miałbywładzy nad pozostałymi; władza jednostki jest tym większa nad pozostałymi im
większaróżnica w zdolności do kontrolowania zasobów oraz im bardziej są one wartościowe,
 Istnieje tylko w relacjach społecznych – trzeba mieć kogo kontrolować
 władza często jest błędnie utożsamiana z wpływem społecznym czy przymusem,
 władza jest podobna do statusu, ale władza jest własnością jednostki, a status własnością tego,
coinni myślą o danej jednostce,

Postawy władzy
 Przymus
o zdolność do wywoływania niepożądanych przez podwładnych stanów rzeczy
lubpozbawienia ich stanów pożądanych mierzona przekonaniami podwładnych, że
przełożonyjest w stanie utrudnić im pracę,
 Nagradzanie
 o zdolność do wywoływania stanów pożądanych przez podwładnych lubuwolnienia
ich od stanów niepożądanych, mierzona przekonaniami podwładnych,
żeprzełożonych jest w stanie wpływać na wysokość ich zarobków i awanse,
 Prawomocność
o zdolność do wywoływania u podwładnych poczucia obligacjii odpowiedzialności,
opiera się na normach przez nich wyznawanych i mierzona jestprzekonaniami
podwładnych, że przełożony potrafi wzbudzić w nich poczucie obowiązku
 Fachowość
o zdolność do wywoływania u podwładnych przekonania, że przełożony
jestekspertem, mierzona przekonaniami podwładnych, że jest on w stanie
merytorycznie impomóc,
 Akceptacja
o zdolność do wywoływania u podwładnych poczucia, że są akceptowanii
doceniani przez przełożonego, mierzona przekonaniami podwładnych, że jest on w
staniesprawić, że poczują się akceptowani,

Konsekwencje sprawowania władzy

 Konsekwencje sprawowania władzy model Keltnera, Gruenfelda i Andersona
o Sprawowanie władzy powoduje włączenie systemu dążenia, a wskutek tego:
 Koncentrację na nagrodach
 system dążenia – reguluje zachowanie dotyczące nagród i pozytywnych
możliwości i wiąże sięz ogólnym wzrostem wrażliwości na bodźce pozytywne;
aktywizowany u osób obdarzonych władzą;patrzenie na świat z perspektywy kota
wśród myszy,
 Pozytywne emocje
 Badania Wojciszke i Baryła – sprawowanie władzy podnosi nastrój, bycie
poddanym cudzej władzy goobniża; władza podnosi też samoocenę,
 ludzie u władzy pozostają w lepszym stanie emocjonalnym niż osoby jej
poddane, sąbardziej zadowoleni, szczęśliwsi, bardziej optymistyczni; dzieci
popularne wśród rówieśników mająmniejszą skłonność do przeżywania smutku
czy poczucia winy,
 Automatyczne przetwarzanie informacji
 Rozhamowanie, oparcie zachowania na wewnętrznych wyznacznikach
o Podleganie władzy powoduje włączenie systemu unikania, o przeciwstawnych
konsekwencjach
 Afektywne konsekwencje sprawowania władzy
o Osoby sprawujące władzę :
 odczuwają więcej pozytywnych emocji
 częściej wpadają w gniew
 bardziej otwarcie wyrażają swoje uczucia
 Poznawcze konsekwencje sprawowania władzy
o Osoby sprawujące władzę:
 bardziej powierzchownie i stereotypowo myślą o swoich podwładnych (zarówno
stereotypizacja bez namysłu jak i stereotypizacja z rozmysłem
 myślą bardziej abstrakcyjnie
 nieoczywistą konsekwencją bardziej abstrakcyjnego myślenia ludzi u władzy jest
opieranie sądówmoralnych raczej na ogólnych regułach orzekających, co jest
dobre, a co złe, nie zaś na rzeczywistych
  konsekwencjach tych zasad dotykających konkretnych osób – szefowie
skłonni są trzymać sięogólnych zasad, podwładni natomiast uznawać wyjątki
od reguł,
 opierają sądy moralne na ogólnych regułach
 skupiają się na istocie rzeczy
 są nadwrażliwe na nagrody i niewrażliwe na kary
 są nadmiernie optymistyczne i mają złudzenie kontroli
 Behawioralne konsekwencje władzy
o nasila dominujące w danej chwili działanie
 władza nasila dowolną już istniejącą motywację do działania, ponieważ
posiadanie władzy jest silnieskojarzone ze zdolnością i motywacją do osiągania
celów
o zwiększa wpływ czynników wewnętrznych (osobowość, zainteresowania, poglądy) na
zachowanie
 badania potwierdzają, ze po aktywizacji władzy rośnie skłonność ludzi do
postępowania w trakcienegocjacji w zgodzie z własnymi upodobaniami,
 Społeczne konsekwencje władzy
o Osoby sprawujące władzę:
 mniej ulegają normom (rozhamowanie norm społecznych)
 nieodłączną konsekwencją władzy jest tendencja do rozhamowania norm
społecznych – imwięcej władzy ma jednostka, tym bardziej skłonna
jest postępować w taki sposób, jakbynormy jej nie dotyczyły,
ponieważ czuje się silniejsza od innych ludzi, którzy pilnują
ichprzestrzegania
 mają niską motywację do empatii
 przedmiotowo traktują innych

Czy władza zmienia ludzi?

 w pewnych rodzajach sytuacji zmienia, a w innych ten wpływ zanika;moderatorami wpływu
władzy mogą być:
o stabilność relacji władzy – prawomocność czyli czy różnice władzy są uzasadnione na
gruncieobowiązujących w danym społeczeństwie norm,
o przejrzystość władzy – przyczynia się ograniczenie władzy w czasie,
o możliwe, że niektóre cechy osobowości,
 jeśli osoba sprawująca władzę czuje się zagrożona na swojej wysokiej, ale niepewnej pozycji,
zaczynajej bronić, podpisuje się pod różnymi mitami legitymizującymi jej władzę – lepiej myśli o
własnych kompetencjach, gorzej zaś o kompetencjach podwładnych i jest ogólnie bardziej skłonna
narzucać swoją wolę innym – rodzice w stosunku do dziecka, kiedy zaczynają krzyczeć i okazywać
agresję, immnie kompetentnie czuje się szef tym bardziej skłonny jest do agresji w stosunku do
podwładnych,

Czy władza deprawuje?

 Wyniki badań psychologicznych:
 Spada zdolność do przestrzegania norm społecznych
 Spada skłonność do uwzględniania punktu widzenia osób podległych władzy
 Rośnie skłonność do ryzykowania kosztem innych
 Samowzmacniająca się natura hierarchii władzy
 władza nie zmienia ludzi, ale wydobywa z nich to, co już w nich tkwiło
Władza społeczna i osobista
 władza społeczna – asymetryczna kontrola nad cenionymi zasobami; jest możliwa tylko w
jakieś relacji społecznej,
 władza osobista – możliwość realizowania własnych celów niezależnie od wpływu i kontroli
innychludzi, wolność od cudzej władzy społecznej; prowadzi do większej stereotypizacji,
 w obu przypadkach po aktywizacji włącza się system dążenia,
 oba rodzaje władzy przeważnie nakładają się, ale jeśli je rozdzielić większość ludzi nie
dąży dopowiększenia władzy społecznej, ale większość dąży do powiększenia władzy osobistej,
 w społeczeństwach kolektywistycznych i hierarchicznych maksymalizacja władzy społecznej
częstobywa jedynym sposobem uwolnienia się od władzy innych,

Przywództwo
 Jako proces – wykorzystanie nie polegającego na przymusie wpływu do kształtowania celów grupy
lub organizacji, motywowania zachowań nastawionych na osiągnięcie tych celów oraz pomagania
w określaniu kultury grupy lub organizacji
 Jako właściwość – cechy nadające umiejętność oddziaływania na zachowanie innych bez potrzeby
uciekania się do użycia siły i bycia akceptowanym w roli przywódcy

Cechy przywódcze
 Inteligencja
 Cechy stereotypowo męskie – aktywność,sprawczość i inne
 Ekstrawersja, towarzyskość
 Stabilność emocjonalna
 Przystosowanie społeczne
 Dominacja, ambicja, przejmowanie odpowiedzialności za bieg wydarzeń
 Empatia

Zachowanie przywódcze
 Liczenie się z innymi (dbanie o klimat emocjonalny)
 Nadawanie struktury (przydział obowiązków)
 Nacisk na produktywność (nacisk na celeprodukcyjne)
 Wrażliwość (respektowanie potrzeb)

Style przywództwa
 Badania Lippe i Whitea
o Autokratyczny:
 Dystans wobec grupy
 koncentracja na zadaniu
 duża efektywność jedynie w obecności przywódcy
o Demokratyczny:
 Przyjazna atmosfera;
 Koncentracja na grupie i na zadaniu
 Mniejsza wydajność niż autokratyczny, bez wpływu obecności przywódcy
o Leseferyzm
 Popularność przywódcy
 Niska efektywność, większa pod nieobecność przywódcy
 Koncepcja Balesa i Slatera
 odwa czynniki leżące u podstaw zróżnicowania zachowań lidera: zadaniowy i
społeczny stylkierowania:
 Zadaniowy – stopień, w jakim lider koncentruje się na osiągnięciu
merytorycznych celówgrupy poprzez definiowanie i organizowanie roli
własnej i podwładnych oraz utrwalanie jasnookreślonych wzorców i kanałów
komunikacji,
 Społeczny – stopień, w jakim lider dba o dobrostan podwładnych,
okazuje im troskęi szacunek, wspiera ich i docenia,
 Przywództwo transakcyjne i transformacyjne Burnsa
o podział na przywództwo transakcyjne i transformacyjne; miałyby być sobie
wzajemnieprzeciwstawne,
o dobry lider ujawnia oba typy przywództwa;
o przywództwo transkacyjne – skupia się na wymianie między przełożonym
(pochwały, premie,awanse), a podwładnymi (praca, wysiłek, czas); składają się na
nie:
 Zasadne nagradzanie
 Aktywne zarządzanie przez wyjątki – monitoruje postępowanie
podwładnych i reaguje wrazie popełnianych błędów i karze jeśli zachodzi
taka potrzeba,
 Pasywne zarządzanie przez wyjątki – dokonuje korekty zachowań
podwładnych, ale dopiero kiedy problemy już narosną i się skumulują,
o przywództwo transformacyjne – styl kierowania pożądany w czasach zmiany
wymagający plastycznego reagowania na nowe wyzwania pojawiające się
przed zespołem; przekształcenie pracowników i ich rozwój; składają się na nie:
 Wpływ ideowy – komunikowanie przez lidera wartości i misji
organizacji oraz jegocharyzmatyczne zachowania,
 Inspiracja motywacyjna – artykułowanie wizji i inspirowanie podwładnych do
nowych dziłąń,
 Stymulacja intelektualna – stymulowanie twórczości podwładnych
przezprzeformułowywanie problemów,
 Zindywidualizowana koncentracja na pracowniku – funkcjonowanie
przełożonego w rolitrenera i przewodnika

Typy liderów
 Wyizolowany
 Przyjacielski
 Gorliwy
 Kompleksowy
Siatka przywództwa Blakea
 Dwa wymiary od 1 do 9:
o troska o ludzi
o nastawienie na wykonanie zadań
 Na tej podstawie wyodrębnia się 5 głównych stylów przywództwa:
o Zarządzanie zespołowe (9.9) –
realizowanie celu grupowego leży we
wspólnym interesie
o Zarządzanie środka (5.5) – kompromis
między potrzebą wykonania zadania a
utrzymywaniem morale
o Zarządzanie zubożone (1.1) – minimum
wysiłku
o Zarządzanie rekreacyjne (1.9) –
przyjazna atmosfera
o Zarządzanie zadaniowe (9.1) – takie
organizowanie pracy, by czynnik ludzki
miał minimalny wpływ

Kiedy grupa wyłania władnego lidera

 Grupa jest duża
 Warunki działania grupy zaczynają wymagać kooperacji i koordynacji
 Grupa jest współzależna
 Nierówność zysków poszczególnych członków, a więc konieczność wprowadzenia zasad
dystrybucji dóbr
 Istnieje wyraźne zagrożenie zewnętrzne
 W grupie jest osoba mająca doświadczenie przywódcze

Cehcy zastepujące/ neutralizujące przywództwo

 Cechy podwładnego:
o wysoki poziom fachowości
o doświadczenie
o zaangażowanie
 Atrybuty zadania:
o zadania rutynowe i ustrukturalizowane
o zadania satysfakcjonujące same w sobie
 Właściwości organizacji:
o zgrana grupa pracownicza
o jasno sprecyzowane plany, cele i zakres
o obowiązków

Utrata roli przywódcy

 Przyczyny wypadnięcia z torów:
o Nadmierne kierowanie (problemy z delegowaniem władzy)
o Przesadna ambicja
 o Niezdolność do myślenia strategicznego (nadmiar myślenia taktycznego)

Przywódctwo charyzmatyczne
 przywódca grupowy, który obdarzony jest charyzmą. W oparciu o nią może stworzyć typ
panowania zwany panowaniem charyzmatycznym. Badania nad ludźmi charyzmatycznymi
pozwoliły ustalić, że posiadają oni wiele wspólnych cech, umiejętności i właściwości
psychologicznych.
 Cechy charyzmatycznych przywódców:
o Ryzyko osobiste
o Wrażliwość na potrzeby zwolenników
o Niekonwencjonalne zachowania
o Głoszą dalekosiężną wizję, tworzą myśl, która przyciąga zwolenników, realizują cele z
nią związane, co wywołuje wiele emocji u członków grupy i obserwatorów,
o Budzą nadzieję na zmiany, w związku z czym ludzie obdarzają ich dużym zaufaniem,
utrzymują swoje poparcie realizując głoszone cele,
o Mają przyciągający uwagę styl bycia,
o Traktują innych ludzi indywidualnie,
 Jak zostać charyzmatycznym przywódcą?
o Roztoczyć wokół siebie aurę charyzmy dzięki optymistycznemu podejściu, pasji
wykorzystanej do generowania entuzjazmu, oraz wykorzystaniu mowy ciała
o Przyciągnąć innych poprzez stworzenie więzi inspirujących ludzi do pójścia za sobą
o Ujawnić potencjalne, wcześniej ukryte zdolności innych korzystając z ich emocji
 Istnieją dowody, że można się tego nauczyć
 Wpływ chryzmatycznego przywódctwa (polityka)
o Poplecznicy charyzmatycznych przywódców mają większą motywację i są bardziej
zadowoleni z wykonywanych zadań, co przekłada się na większą efektywność całej
partii. Ale nie zawsze.
o Charyzma jest skuteczna, gdy:
 w zadaniach występuje składnik ideologiczny
 praca wiąże się z dużym stresem i znaczną niepewnością
 ma ją przywódca partii, a nie szef regionu
 poplecznik ma niską samoocenę i wysoki poziom lęku
 Ciemna strona charyzmatycznego przywódctwa
o Wizja charyzmatycznego przywódcy nie musi być optymalna dla partii
o Przywódcy ci wykorzystują swoją moc do przekształcenia partii na swój obraz
o Bardzo często zacierają granicę między interesami osobistymi a interesami partii
o Ich podejście można określić „partia to ja”

Dodatkowe zagadnienia
 pięć podstawowych kodów etycznych:
o sprawiedliwość,
o krzywda,
o etyka kolektywistyczna,
o etyka autorytetu,
o etyka czystości
 Każdy z tych kodów opiera się na pewnej wartości centralne, ma też swoje cnoty kardynalne i
grzechy główne
 Etyka sprawiedliwości i etyka troski są szczególnie charakterystyczne dla współczesnych
społeczeństw Zachodu oraz wyższych klas społecznych.
 Etyki: kolektywistyczna, autorytetu i czystości są bardziej rozpowszechnione w kolektywistycznych
kulturach Dalekiego Wschodu i Afryki, a także pośród niższych klas społeczeństw zachodnich.
 Zwolennicy poglądów lewicowych (liberalnych) zawężają moralność do dwóch pierwszych kodów,
trzy pozostałe to sprawa osobistego kodu i konwencji. Zwolennicy poglądów prawicowych skłonni
są uwzględniać wszystkie kody etyczne.

 W słynnym badaniu Hoflinga (1966) eksperymentator, udając lekarza, poprosił pielęgniarki przez
telefon o podanie leku pacjentowi. Lek w takiej dawce nie był dozwolony, a pielęgniarkom nie
wolno przyjmować poleceń przez telefon. Efekt? 21 z 22 pielęgniarek chciało podać substancję
pacjentom. Nikt nie ucierpiał, ale one same cierpiały zapewne później, że zwrot „Tu doktor Smith”
potraktowały tak bezrefleksyjnie.

 Komplementy są najbardziej skuteczne, kiedy dotyczą:

o cech, które druga osoba chciałaby mieć i nie wie, czy je ma

 Najważniejszym elementem identyfikacji jako mechanizmu konformizmu jest:

o Internalizacja

 Niemoralność jako efekt egoizmu.

o Niemoralność jako efekt braku samokontroli.
o Efekt ignorancji, brak sumienia, wykluczenie moralne.
o Efekt popadnięcia w złe towarzystwo.

 Technika drzwiami w twarz opiera się głównie na mechanizmie:

o reguły wzajemności
 Sformułowanie drugiej, łatwiejszej prośby po uzyskaniu odmowy, może być
spostrzegane jako ustępstwo, na które również wypada opowiedzieć
ustępstwem
 Przemiana zwyczajnych ludzi w sprawców zła pod wpływem odpowiednio zorganizowanej sytuacji
nosi według Zimbardo nazwę:
o Efekt Lucyfera
 Określa on przemianę charakteru człowieka z dobrego na zły jedynie z
powodu środowiska, w jakim dana osoba się znajduje
o Efekt negatywnośći
 jest jednym ze składników asymetrii ocen. Polega na tym, że jesteśmy
bardziej skłonni brać pod uwagę negatywne, niż przy konstruowaniu ogólnej
oceny.
o Zjawisko Lady Makbeth
 Osoby, które popełniły czyn uznawany za niemoralny, przejawiają chęć
natychmiastowej kąpieli lub przynajmniej umycia rąk, jak Lady Makbet,

 Cynizm społeczny to:

o negatywny pogląd na ludzką naturę; przekonanie, iż ludzie łatwi się deprawują pod
wpływem władzy, są leniwi, egoistyczni itd.

 Dobry nastrój:
o ułatwia przypominanie sobie pozytywnych treści
o nasila skłonność do pomagania
o podnosi oceny różnych obiektów (ludzi, życia, itd.)

 Komplementy są najbardziej skuteczne, kiedy dotyczą:

o cech, które druga osoba chciałaby mieć i nie wie, czy je ma

 Badanie za pomocą wykrywacza kłamstw:

o w około 15% przypadków prowadzi do błędnego rozpoznania czy ktoś kłamie czy nie

 Przyjmowanie do pracy osoby spokrewnionej jest moralne zgodnie z etyką

o Kolektywistycznej

 Cialdini włącza technikę "stopa w drzwiach" w regułę:

o konsekwencji i zaangazowania

 Efekt aureoli tłumaczy dlaczego lubimy osoby:

o Ładne

 Lojalność jako sposób okazywania reakcji na niezadowolenie w związku należy do strategii:

o Biernych i konstruktywnych
 Prototyp schematu to
o przykład najbardziej typowy zawierający uśrednioną wiedzę na temat napotkanych
egzamplarzy

 Technika polegająca na zastraszaniu i następnie wycofaniu źródła zagrożenia to:

o huśtawka emocjonalna

 Członkowie grup uważanych za niekompetentne i pozbawione ciepła budzą zwykle:

o Pogardę

 Przestrzeń zajmowana wyłącznie przez jedną osobę lub grupę to:

o Terytorium

 Lubimy ludzi podobnych do nas samych, ponieważ

o wydają się one nam obdarzone liczniejszymi zaletami niż osoby niepodobne to?
o bardziej niż osoby niepodobne potwierdzają słuszność naszych poglądów
o bardziej niż osoby niepodobne zaspokajają one naszą potrzebę bezpieczeństwa

 Ocena przynależności obiektu do kategorii na podstawie jego podobieństwa do typowych

egzemplarzy tej kategorii to heurystyka
o Reprezentatywności

 Który składnik miłości w najmniejszym stopniu zależy od naszej woli?

o Namiętność

 Oksytocyna to:
o Hormon intymności

 Przypomnienie sobie danych, z którymi się nie zetknął, a które sobie ktoś wywnioskował to
o Błąd nadużywania schematu

 Reprezentowanie obszarów obejmujących odmienne punkty tektoniczne jako bardziej odległych

niż są w rzeczywistości to:
o efekt przesunięcia tektonicznego
