Professional Documents
Culture Documents
Rozdział 7
Rozdział 7
Aleksandra Wiśniewska
Spis treści
7.1. Elektrolity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
7.1.1. Elektrolity słabe, prawo rozcieńczeń Ostwalda . . . . . . . . . . . . . . . . 222
7.1.2. Elektrolity mocne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
7.2. Iloczyn jonowy wody, pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
7.2.1. Obliczanie pH roztworów mocnych kwasów i zasad . . . . . . . . . . . . . 225
7.2.2. Obliczanie pH roztworów słabych kwasów i zasad . . . . . . . . . . . . . . 228
7.2.3. Obliczanie pH mieszaniny dwóch słabych elektrolitów o wspólnym jonie . 231
7.2.4. Obliczanie pH roztworów kwasów wieloprotonowych . . . . . . . . . . . . . 232
7.3. Bufory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
7.4. Hydroliza soli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
7.4.1. Sole mocnych kwasów i słabych zasad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
7.4.2. Sole słabych kwasów i mocnych zasad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
7.4.3. Sole słabych kwasów i słabych zasad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
7.4.4. Wodorosole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
7.5. Zadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
7.6. Odpowiedzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
221
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
7.1. Elektrolity
Elektrolity to związki o budowie cząsteczkowej lub jonowej, które w wodzie (lub innym rozpusz-
czalniku) rozpadają się na swobodne jony, dzięki czemu takie roztwory mogą przewodzić prąd
elektryczny.
Elektrolity dzielimy na:
• Elektrolity słabe, czyli takie, które w roztworach wodnych nie są całkowicie zdysocjowane,
dysocjują odwracalnie (w równaniu zapisuje się strzałkę w obie strony ), dzięki
czemu ustala się stan równowagi, w którym w jednostce czasu tyle samo cząsteczek rozpada
się na jony, ile powstaje w wyniku ich łączenia. Do słabych elektrolitów zaliczamy słabe
kwasy (HNO2 , H2 CO3 , CH3 COOH, HF, HCN) i słabe zasady (NH3 , hydrazyna H2 N – NH2 ,
większość wodorotlenków metali na +2 i +3 stopniu utleniania).
Stan równowagi roztworu słabego elektrolitu opisuje stała równowagi dysocjacji. Dla hipote-
tycznego elektrolitu An Bm wyraża się ona wzorem:
An Bm n Am+ + m Bn−
[Am+ ]n [Bn− ]m
K = (7.1)
[An Bm ]
222
Elektrolity
Nie jest to jednak wielkość stała dla danego elektrolitu i zależy od jego stężenia. W miarę
rozcieńczania stopień dysocjacji rośnie. Rozważmy to dokładniej.
Dla słabego elektrolitu typu AB, który dysocjuje wg równania:
AB A + + B−
[AB] = c0 − c0 α (7.4)
c0 α 2
K = (7.5)
1−α
Powyższe równanie 7.5 zwane jest prawem rozcieńczeń Ostwalda (1888 r.) i określa zależność
między stopniem dysocjacji (α), stałą dysocjacji (K ) a stężeniem początkowym elektrolitu (c0 ).
W roztworach elektrolitów słabo zdysocjowanych na jony, w których α jest wielkością bardzo
małą, można przyjąć, że mianownik (1 − α) ≈ 1. Jeśli spełniony jest poniższy warunek:
c0
α ≤ 5% lub > 400
K
to stosowanie poniższego uproszczenia nie wprowadza błędu większego niż 3%:
K = c0 α 2 (7.6)
Wynika stąd, że stała kwasowości jest lepszą miarą mocy kwasu niż stopień dysocjacji.
223
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
Aktywność (a) jonu równa się iloczynowi stężenia jonu (c) i jego współczynnika aktywności (f)
w roztworze:
a = fc (7.7)
mol
Jednostką aktywności jest dm 3 . Należy pamiętać, że aktywność równa się stężeniu molowemu
gdzie:
ci – stężenie molowe i-tego jonu,
zi – ładunek jonu i.
H2 O + H2 O H3 O+ + OH−
[H3 O+ ][OH− ]
K = (7.9)
[H2 O]2
W temperaturze T = 22◦C stała dysocjacji wody wynosi K = 3,25 · 10−18 . Dowiedziono, że na 554
miliony cząsteczek wody powstaje tylko jedna para jonów oksoniowych H3 O+ i wodorotlenowych
OH – . Przy tak znikomo małym stopniu dysocjacji można przyjąć, że stężenie niezdysocjowanych
cząsteczek wody w wodzie i rozcieńczonych roztworach wodnych jest stałe i wynosi (gęstość wody
to d = 1000 dmg 3 , a masa molowa to M = 18,02 mol
g
):
224
Iloczyn jonowy wody, pH
Stąd możemy wyprowadzić wyrażenie na iloczyn jonowy wody (Kw ). Pokazuje on, że iloczyn
stężeń jonów [H3 O+ ] i [OH – ] w danej temperaturze jest wielkością stałą:
W celu określenia kwasowości (zasadowości) roztworu, posługiwanie się tak niewielkimi stężenia-
mi jonów oksoniowych [H3 O+ ] lub wodorotlenowych [OH− ] jest niewygodne. Dlatego też Sörensen
wprowadził pojęcie pH, zdefiniowane jako ujemny logarytm dziesiętny ze stężenia jonów wodo-
rowych (dziś częściej zapisywanych w formie jonów oksoniowych H3 O+ ):
pH = − log[H3 O+ ] (7.11)
Należy pamiętać, że wyrażenie to jest prawdziwe tylko w przypadku roztworów silnie rozcień-
czonych. Przy wyższych wartościach siły jonowej należy do wzoru podstawić aktywność:
pH = − log aH3 O+ = − log f · [H3 O+ ]
Litera „p” jest skrótem od słowa potęga (ang. power). Zauważmy, że:
HA + H2 O H 3 O+ + A − [H3 O+ ] = ck pH = − log ck
H2 O
BOH B+ + OH− [OH− ] = cz pOH = − log cz
pH = 14 − pOH
225
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
HNO3 + H2 O H3 O+ + NO3 −
W związku z tym:
mol
[H3 O+ ] = [NO3 − ] = ck = 0,100
dm3
stąd:
pH = − log[H3 O+ ] = − log ck = − log 0,100 = 1,00
mol
Odpowiedź: pH roztworu HNO3 o stężeniu 0,100 dm3 wynosi 1,00.
mol
[OH− ] = [Na+ ] = cz = 0,100
dm3
pOH = − log[OH− ] = − log cz = − log 0,100 = 1,00
pH = 14 − pOH = 14 − 1,00 = 13,00
mol
Odpowiedź: pH roztworu NaOH o stężeniu 0,100 dm 3 wynosi 13,00 , natomiast stężenie jonów
−13 mol
oksoniowych wynosi 1,00 · 10 dm3
.
mol
W przypadku mocno rozcieńczonych roztworów mocnych kwasów i zasad, dla których c ≤ 10−7 dm3
,
w obliczeniach pH należy uwzględnić wpływ dysocjacji cząsteczek wody.
HCl + H2 O H3 O+ + Cl−
226
Iloczyn jonowy wody, pH
mol
[H3 O+ ] = [Cl− ] = ck = 1,00 · 10−8
dm3
+
pH = − log[H3 O ] = − log ck = − log 1,00 · 10−8 = 8,00
HCl + H2 O H3 O+ + Cl−
H2 O + H2 O H3 O+ + OH−
Stężenie jonów oksoniowych pochodzących z dysocjacji kwasu jest równe jego stężeniu:
[H3 O+ ]k = ck (7.16)
natomiast stężenie jonów oksoniowych pochodzących z autodysocjacji wody jest równe stę-
żeniu jonów wodorotlenowych (pochodzących wyłącznie z autodysocjacji):
Kw
[H3 O+ ]w = (7.19)
[H3 O+ ]c
Kw
[H3 O+ ]c = + ck (7.20)
[H3 O+ ]c
227
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
x 2 − 10−8 x − 10−14 = 0
i następnie rozwiązania:
√ √
−b − ∆ −b + ∆
x1 = = −9,51 · 10−8 x2 = = 1,05 · 10−7
2a 2a
mol
Odpowiedź: pH kwasu solnego o stężeniu 10−8 dm3
wynosi 6,98.
Aby obliczyć pH roztworu takiego kwasu, musimy znać stężenie jonów oksoniowych w roztworze
w stanie równowagi. Dlatego w tym przypadku korzystamy z wyrażenia na stałą równowagi:
[CH3 COO− ][H3 O+ ]
Ka = (7.22)
[CH3 COOH]
Jeśli do roztworu nie wprowadzono dodatkowych źródeł jonów octanowych lub oksoniowych, to
w stanie równowagi:
[CH3 COO− ] = [H3 O+ ] (7.23)
natomiast stężenie cząsteczkowego kwasu jest równe różnicy pomiędzy stężeniem początkowym
kwasu a tym, co zdysocjowało:
228
Iloczyn jonowy wody, pH
Analogiczne rozważania mogą być przeprowadzone dla roztworów słabych zasad, np.:
NH3 + H2 O NH4 + + OH−
[NH4 + ][OH− ]
Kb = (7.27)
[NH3 ]
Jeśli do roztworu nie wprowadzono dodatkowych źródeł jonów amonowych lub wodorotlenowych,
to w stanie równowagi:
[NH4 + ] = [OH− ] oraz [NH3 ] = cz − [OH− ] (7.28)
Zatem:
[OH− ]2
Kb = (7.29)
cz − [OH− ]
Dla α ≤ 5%, czyli c
K
> 400, równanie to można uprościć do postaci:
[OH− ]2
Kb = (7.30)
cz
Wartość pKa dla CH3 COOH odczytujemy z tab. A.1 (Dodatek A) i obliczamy stałą równowagi:
0,100
Ponieważ c
K
= 1,75 · 10−5
= 5714 > 400, to korzystamy ze wzoru 7.26
7.26:
[H3 O+ ]2
Ka =
ck
Po przekształceniu:
p q
+
[H3 O ] = Ka ck = 1,75 · 10−5 · 0,100 = 1,32 · 10−3
229
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
Stąd pH:
pH = − log[H3 O+ ] = − log(1,32 · 10−3 ) = 2,88
mol
Odpowiedź: pH roztworu kwasu octowego o stężeniu 0,100 dm 3 wynosi 2,88.
0,1
Ponieważ przed rozcieńczeniem c
K
= 1,8 · 10−4
= 555,5 > 400, to korzystamy ze wzoru 7.26
7.26:
[H3 O+ ]2
Ka =
ck
Po przekształceniu obliczamy:
p q
+ mol
[H3 O ] = Ka ck = 1,8 · 10−4 · 0,1 = 4,24 · 10−3
dm3
pH = − log[H3 O+ ] = − log(4,24 · 10−3 ) = 2,37
c1 V1 = c2 V2
c1 V1 0,100 · 0,100 mol
c2 = = = 0,0100 3
V2 1,00 dm
Sprawdzamy Kc = 1,80,01
· 10−4
= 55,55 < 400; w związku z tym nie możemy użyć uproszczonego
wzoru 7.26
7.26. Korzystamy z zależności 7.25
7.25:
[H3 O+ ]2
Ka =
ck − [H3 O+ ]
[H3 O+ ]2 + Ka [H3 O+ ] − ck Ka = 0
230
Iloczyn jonowy wody, pH
i następnie:
√ √
−b − ∆ −b + ∆
x1 = = −1,55 · 10−3 x2 = = 1,26 · 10−3
2a 2a
mol
CH3 COOH : ck1 = 0,0100 Ka1 = 10−4,757 = 1,75 · 10−5
dm3
mol
HCOOH : ck2 = 0,100 Ka2 = 10−3,745 = 1,80 · 10−4
dm3
W związku z tym całkowite stężenie jonów oksoniowych będzie równe sumie stężeń jonów
oksoniowych pochodzących z dysocjacji kwasu octowego i mrówkowego oraz z autodysocjacji
wody. Te ostatnie jest na tyle małe, że można je pominąć w obliczeniach.
Zatem:
[H3 O+ ]c = [H3 O+ ]k1 + [H3 O+ ]k2
231
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
Z równania dysocjacji kwasu octowego wynika, że [CH3 COO− ] = [H3 O+ ]k1 , natomiast obec-
ność wspólnego jonu powoduje przesunięcie równowagi. Kwas dysocjuje w bardzo niewielkim
stopniu, w związku z tym, nie popełniając dużego błędu, można założyć, że [CH3 COOH] = ck1 .
Podstawiając dane do wyrażenia na stałą dysocjacji, otrzymujemy:
Po przekształceniu:
Ka1 ck1
[H3 O+ ]k1 =
[H3 O+ ]c
Ka2 ck2
[H3 O+ ]k2 =
[H3 O+ ]c
Po przekształceniu: p
[H3 O+ ]c = Ka1 ck1 + Ka2 ck2
mol
Odpowiedź: Stężenie jonów oksoniowych w roztworze wynosi 4,26 · 10−3 dm3
.
232
Iloczyn jonowy wody, pH
Sumarycznie stężenie jonów oksoniowych jest więc równe sumie stężeń tych jonów pochodzących
z każdego stopnia dysocjacji:
Ponieważ Ka1 jest dużo większe od pozostałych stałych dysocjacji (Ka1 Ka2 Ka3 ), to udział
stężenia jonów oksoniowych pochodzących z pierwszego stopnia dysocjacji jest największy. Stę-
żenie jonów oksoniowych pochodzących z drugiego i trzeciego stopnia dysocjacji jest na tyle
małe, że można je zignorować. Tak że nie popełnimy dużego błędu, przyjmując, że:
[H3 O+ ]c ≈ [H3 O+ ]1
[H3 O+ ]2
Ka1 =
ck − [H3 O+ ]
[H3 O+ ]2
Ka1 =
ck
Trochę inaczej sytuacja wygląda w przypadku kwasu siarkowego(vi). Ulega on dysocjacji dwu-
stopniowej, jednak pierwszy stopień dysocjacji zachodzi praktycznie całkowicie i w tym sensie
kwas siarkowy(vi) jest elektrolitem mocnym:
[SO4 2− ][H3 O+ ]c
Ka2 = (7.31)
[HSO4 − ]
Stopień dysocjacji jonów HSO4 – można porównać z kwasami średniej mocy. W związku z tym,
chcąc obliczyć pH kwasu siarkowego(vi), należy uwzględnić stężenie jonów oksoniowych pocho-
dzące z obydwu stopni dysocjacji:
przy czym:
233
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
Po zmieszaniu:
nk 0,03 mol
ck = = = 0,15 3
Vk 0,2 dm
234
Bufory
i następnie:
√ √
−b − ∆ −b + ∆
x1 = = −0,019 25 x2 = = 0,159 05
2a 2a
Gdybyśmy w powyższym przykładzie nie uwzględnili drugiego stopnia dysocjacji kwasu siarko-
wego(vi), to [H3 O+ ] = ck = 0,150 dm
mol
3 , a pH = 0,82.
7.3. Bufory
Roztwory buforowe to takie roztwory, które utrzymują pH na stałym poziomie. Dodatek niewielkich
ilości mocnego kwasu lub mocnej zasady, a także rozcieńczanie nie powodują zmiany pH. Znane
są dwa typy buforów:
• bufor kwasowy (pH < 7) – mieszanina słabego kwasu i sprzężonej z nim zasady (soli tego
kwasu i mocnej zasady), np.: CH3 COOH + CH3 COONa (bufor octanowy);
• bufor zasadowy (pH > 7) – mieszanina słabej zasady i sprzężonego z nią kwasu (jej soli
z mocnym kwasem), np.: NH3 + NH4 Cl (bufor amonowy).
Roztwór buforowy może również stanowić mieszanina dwóch soli kwasów wieloprotonowych, np.
Na2 HPO4 + NaH2 PO4 (bufor fosforanowy) lub Na2 CO3 + NaHCO3 (bufor węglanowy).
Roztwory buforowe mają szczególne znaczenie w układach biologicznych, gdzie utrzymują np. pH
krwi i płynów komórkowych na poziomie 7,4.
Rozważmy bufor octanowy: CH3 COOH + CH3 COONa. W takim roztworze następuje dysocjacja
jego składników:
H2 O
CH3 COONa CH3 COO− + Na+
CH3 COOH + H2 O CH3 COO− + H3 O+
Na podstawie powyższych równań reakcji dysocjacji można zauważyć, że oba elektrolity do-
starczają jonów octanowych CH3 COO – , ale to całkowicie zdysocjowana sól jest ich głównym
235
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
dostarczycielem, przez co, dzięki efektowi wspólnego jonu, hamuje ona dysocjację słabego kwasu.
Stan równowagi w takim układzie opisuje stała dysocjacji słabego kwasu:
[CH3 COO− ][H3 O+ ]
Ka = (7.41)
[CH3 COOH]
Całkowite stężenie (c) jonów octanowych jest równe sumie stężenia jonów octanowych pochodzą-
cych z dysocjacji kwasu (k) oraz soli (s):
[CH3 COO− ]c = [CH3 COO− ]k + [CH3 COO− ]s (7.42)
Stężenie jonów octanowych w takim roztworze jest duże, więc równowaga zostaje przesunięta,
a kwas dysocjuje w bardzo niewielkim stopniu:
[CH3 COO− ]kw [CH3 COO− ]s (7.44)
Rozwiązanie: Dla powyższego buforu amonowego, analogicznie jak dla buforu octanowego,
w roztworze mamy dysocjację jego składników:
H2 O
NH4 Cl NH4 + + Cl−
NH3 + H2 O NH4 + + OH−
[NH4 + ][OH− ]
Kb = (7.47)
[NH3 ]
236
Bufory
Kw
[OH− ] = (7.50)
[H3 O+ ]
Kwasem sprzężonym z NH3 jest NH4 + i to jego stałej kwasowości użyjemy w tym zadaniu:
Kw
Kw = Ka Kb Kb = (7.51)
Ka
Kw cs [HK3 Ow + ]
= (7.52)
Ka cz
Po przekształceniu:
cs Ka
[H3 O+ ] = (7.53)
cz
Wartość pKa odczytujemy z tab. A.1 i przeliczamy na Ka :
Jeżeli do roztworu buforowego wprowadzimy mocny kwas lub zasadę, to będą one reagować
z odpowiednim jego składnikiem. I tak np. dodanie do buforu octanowego niewielkich ilości
mocnego kwasu solnego powoduje, że przereaguje on z solą, dając słaby kwas:
natomiast mocna zasada NaOH – z kwasem, dając słabą zasadę (jon octanowy):
237
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
Hydroliza daje zauważalne skutki, gdy jest to reakcja jonów słabych elektrolitów z wodą, w wyniku
czego powstają słabo zdysocjowane kwasy lub zasady. W związku z tym tylko sole grup 2–4 będą
ulegały reakcjom hydrolizy. Zgodnie z teorią Brønsteda, aniony pochodzące od słabych kwasów
są zasadami sprzężonymi z tymi kwasami. Podobnie kationy pochodzące od słabych zasad są
sprzężonymi z nimi kwasami. Wprowadzenie do roztworów wodnych kationowych kwasów lub
anionowych zasad powoduje ich protolityczną reakcję z wodą, zwaną właśnie hydrolizą. Ułamek
wskazujący, jaka część kationów lub anionów uległa hydrolizie, zwany jest stopniem hydrolizy
i oznaczany symbolem β.
Prześledźmy, jak należy obliczać pH roztworów soli, które ulegają hydrolizie.
NH4 + + H2 O NH3 + H3 O+
Reakcja ta jest odwracalna, dlatego po ustaleniu się stanu równowagi można napisać wzór na
stałą:
[NH3 ][H3 O+ ] [NH3 ][H3 O+ ]
K = K [H2 O] = (7.54)
[NH4 + ][H2 O] [NH4 + ]
Ponieważ w roztworze wodnym stężenie wody jest praktycznie stałe, to iloczyn K [H2 O] też będzie
stały i nosi on nazwę stałej hydrolizy Kh :
[NH3 ][H3 O+ ]
Kh = (7.55)
[NH4 + ]
Z równania hydrolizy wynika, że [NH3 ] = [H3 O+ ], natomiast zakładając całkowitą dysocjację soli
oraz wiedząc, że tylko niewielka część jonów amonowych ulega reakcji hydrolizy, można przyjąć,
że stężenie [NH4 + ] w roztworze jest w przybliżeniu równe całkowitemu stężeniu soli [NH4 + ] ≈ cs .
238
Hydroliza soli
Wygodniej jest w obliczeniach posługiwać się stałą dysocjacji zasadowej amoniaku, dlatego na-
leży odpowiednio przekształcić wzór, a mianowicie:
[NH4 + ][OH− ]
Kb = Kw = [H3 O+ ][OH− ] (7.56)
[NH3 ]
Zatem:
Kw [H3 O+ ][OH− ][NH3 ] [H3 O+ ][NH3 ]
= = = Kh (7.57)
Kb [NH4 + ][OH− ] [NH4 + ]
Kw [H3 O+ ]2
= (7.58)
Kb cs
Wiemy, że Kw Kb = Ka∗ . Stosujemy symbol ∗ , aby odróżnić stałą dysocjacji zasady od stałej
sprzężonego z nią kwasu. Podstawiając to do 7.58
7.58, otrzymujemy:
[H3 O+ ]2
Ka∗ = (7.59)
cs
stąd: p
[H3 O+ ] = Ka∗ cs (7.60)
Oznacza to, że jon NH4 + możemy traktować tak jak słaby kwas.
Przykład 7.9. Obliczanie pH roztworu soli słabej zasady i mocnego kwasu
Oblicz pH, stężenie amoniaku oraz stopień hydrolizy dla roztworu chlorku amonu o stężeniu
mol
0,150 dm 3.
mol
[NH3 ] = [H3 O+ ] = 9,25 · 10−6
dm3
mol
Odpowiedź: pH roztworu NH4 Cl o stężeniu 0,150 dm 3 wynosi 5,03, stężenie amoniaku w tym
−6 mol
roztworze jest równe 9,25 · 10 dm3 , natomiast stopień hydrolizy wynosi 6,17 · 10−5 .
239
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
Kw
Kh = (7.63)
Ka
Kw [OH− ]2
= (7.64)
Ka cs
Kw
[OH− ] = (7.65)
[H3 O+ ]
240
Hydroliza soli
mol
Odpowiedź: pH roztworu CH3 COONa o stężeniu 50,0 dm 3 wynosi 8,73, stężenie kwasu
−6 mol
octowego w tym roztworze jest równe 5,35 · 10 dm3 , natomiast stopień hydrolizy wynosi
1,07 · 10−4 .
Zarówno jony octanowe, jak i amonowe będą dalej ulegały protolitycznej reakcji z wodą:
CH3 COO – + H2 O CH3 COOH + OH –
NH4 + + H2 O NH3 + H3 O+
P
CH3 COO – + NH4 + CH3 COOH + NH3
Stała hydrolizy:
[CH3 COOH][NH3 ]
Kh = (7.68)
[CH3 COO− ][NH4 + ]
241
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
Kw K∗ [NH3 ]2
= a = (7.71)
Ka Kb Ka cs2
Ka∗ cs
[NH3 ] = (7.72)
[H3 O+ ]
Po przekształceniu dostajemy: p
[H3 O+ ] = Ka Ka∗ (7.74)
oraz Ka∗ :
mol
Odpowiedź: pH roztworu CH3 COONH4 o stężeniu 0,100 dm 3 wynosi 7,00, stężenia kwasu
−4 mol
octowego oraz amoniaku w tym roztworze są równe 5,70 · 10 dm3 , natomiast stopień hydro-
lizy wynosi 5,70 · 10−3 .
242
Hydroliza soli
7.4.4. Wodorosole
Jednym z przykładów wodorosoli jest wodorowęglan sodu NaHCO3 , który w roztworze wodnym
jest elektrolitem mocnym całkowicie zdysocjowanym:
Dla każdej z tych reakcji równowagowych można napisać wyrażenie na stałą równowagi:
Reakcje dysocjacji i hydrolizy zachodzą w niewielkim stopniu, w związku z tym można przyjąć:
[HCO3 − ] ≈ cs (7.77)
Układając uproszczony bilans materiałowy, przyjmujemy, że stężenie cząstek, które przyjęły pro-
ton (H2 CO3 , H3 O+ ), jest równe stężeniu cząstek, które oddały proton (CO3 2 – , OH – ):
Kw
[OH− ] = (7.79)
[H3 O+ ]
Ka2 cs
[CO3 2− ] = (7.82)
[H3 O+ ]
243
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
Porównując wartości Kh i Ka2 , można w bardzo prosty sposób oszacować, czy roztwór wodorosoli
będzie kwasowy czy zasadowy. W tym przypadku Kh > Ka2 , więc roztwór będzie zasadowy.
Przykład 7.12. Obliczanie pH roztworu wodorosoli
Oblicz pH, stężenie kwasu węglowego oraz stopień hydrolizy dla roztworu wodorowęglanu
mol
sodu o stężeniu 0,100 dm 3.
mol
Odpowiedź: pH roztworu NaHCO3 o stężeniu 0,100 dm 3 wynosi 8,34, stężenie H2 CO3 w tym
−3 mol
roztworze jest równe 1,03 · 10 dm3 , natomiast stopień hydrolizy wynosi 1,07 · 10−2 .
244
Zadania
7.5. Zadania
3. Oblicz stężenie molowe roztworu kwasu octowego, którego stopień dysocjacji wynosi a) 3,0%
b) 30,0%.
4. Oblicz stężenie molowe wodnego roztworu amoniaku, którego stopień dysocjacji wynosi
a) 2,0% b) 45,0%
6. Oblicz pH roztworu kwasu HClO2 , jeżeli wiadomo, że stopień dysocjacji kwasu w tym roz-
tworze wynosi 4,60%. Przyjmij pKa = 2,00.
7. Jak zmieni się stopień dysocjacji kwasu octowego, jeżeli do 100 cm3 roztworu tego kwasu
mol
o stężeniu 0,100 dm3 dodamy 400 cm wody?
3
mol
8. Zmieszano 100 cm3 roztworu amoniaku o stężeniu 0,0200 dm 3 i 200 cm roztworu amoniaku
3
mol
o stężeniu 0,0100 dm 3 . Oblicz stopień dysocjacji amoniaku w otrzymanym roztworze.
mol
9. Z 500 cm3 roztworu kwasu mrówkowego o stężeniu 0,0100 dm 3 odparowano 200 cm
3
wody.
Oblicz, jak zmieni się stopień dysocjacji kwasu w tym roztworze.
mol
10. Ile razy wzrośnie stopień dysocjacji amoniaku, jeśli roztwór o stężeniu 0,100 dm 3 zostanie
rozcieńczony pięciokrotnie?
11. Ile cm3 wody należy dodać do 100 cm3 roztworu kwasu benzoesowego, aby jego stopień
dysocjacji wzrósł dwukrotnie? Załóż, że α < 5%.
245
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
mol
15. Oblicz pH następujących roztworów przy założeniu α = 1,00: a) 0,200 dm 3 HCl
mol mol mol
b) 0,0500 dm3 HNO3 c) 0,0900 dm3 NaOH d) 0,001 00 dm3 Ca(OH)2 .
mol
16. Oblicz pH wodnego roztworu HNO3 o stężeniu 2,50 · 10−9 dm3
.
mol
17. Oblicz pH wodnego roztworu NaOH o stężeniu 5,00 · 10−8 dm3
.
18. Oblicz pH i stężenie jonów oksoniowych w 7,0% wodnym roztworze HNO3 o gęstości
1,037 cmg 3 . W obliczeniach uwzględnij współczynnik aktywności dla jonów oksoniowych
f = 0,7351.
mol
19. Do jakiej objętości należy rozcieńczyć 20,0 cm3 roztworu HNO3 o stężeniu 0,100 dm3 , aby
20. Oblicz pOH i stężenie jonów H3 O+ w roztworze powstałym po zmieszaniu 50,0 cm3 roztworu
mol mol
HCl o stężeniu 0,200 dm 3 z 50,0 cm roztworu KNO3 o stężeniu 0,100 dm3 .
3
mol
21. Zmieszano równe objętości roztworu HNO3 o stężeniu 0,200 dm 3 i roztworu KCl o stężeniu
mol
0,100 dm3 . Oblicz pH wynikowego roztworu.
22. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez rozcieńczenie 20,0 cm3 roztworu KOH o stężeniu
mol
0,100 dm3 do objętości 250 cm .
3
23. 20,0 cm3 roztworu HCl o stężeniu 17,05% i gęstości 1,07 cmg 3 rozcieńczono wodą do objętości
1000 cm3 . Oblicz pH otrzymanego roztworu.
24. Do jakiej objętości należy rozcieńczyć 10,0 cm3 roztworu wodorotlenku potasu o stężeniu
5,0% i gęstości 1,10 cmg 3 , aby otrzymać roztwór o pH = 12,00?
25. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez zmieszanie 100 cm3 roztworu HCl o stężeniu 5,0%
i gęstości 1,023 cmg 3 z:
mol
b) roztwór amoniaku o stężeniu 0,0500 dm3
mol
c) roztwór kwasu chlorooctowego o stężeniu 0,200 dm 3
246
Zadania
mol
d) roztwór metyloaminy o stężeniu 0,100 dm 3
30. Oblicz pH oraz stężenie jonów amonowych 10,0% roztworu amoniaku o gęstości 0,958 cmg 3 .
31. pH wodnego roztworu kwasu octowego wynosi 2,10. Oblicz stężenie tego kwasu.
32. pH wodnego roztworu amoniaku wynosi 11,10. Oblicz stężenie tego roztworu.
34. Ile cm3 wody należy dodać do 10,0 cm3 15,0% wodnego roztworu amoniaku o gęstości
0,940 cmg 3 , aby otrzymać roztwór o pH = 11,55?
35. pH roztworu kwasu octowego wynosi 2,60. Jaką objętość wody należy dodać do 20,0 cm3
tego roztworu, aby pH po rozcieńczeniu było równe 3,49?
36. Zmieszano 100 cm3 roztworu amoniaku o pH = 11,70 z 300 cm3 roztworu amoniaku o stę-
mol
żeniu 0,200 dm3 . Oblicz pH otrzymanego roztworu.
37. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez zmieszanie 400 cm3 roztworu NH4 Cl o stężeniu
mol mol
0,100 dm3 z 100 cm roztworu NaOH o stężeniu 0,400 dm3 .
3
38. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez zmieszanie 200 cm3 roztworu CH3 COONa o stężeniu
mol mol
0,600 dm3 z 400 cm roztworu HCl o stężeniu 0,300 dm3 .
3
39. Do 16,0 g czystego NH4 Cl dodano stechiometryczną ilość wodorotlenku sodu. Wydzielony
amoniak zaabsorbowano w 1,50 dm3 wody, przy czym objętość roztworu nie uległa zmianie.
Oblicz pH otrzymanego roztworu.
40. Zmieszano 100 cm3 kwasu octowego o pH = 2,20 z 100 cm3 roztworu tego samego kwasu
o pH = 2,70. Oblicz pH roztworu po zmieszaniu.
mol
41. Do 100 cm3 roztworu kwasu cyjanowodorowego HCN o stężeniu 0,007 00 dm 3 dodano
mol
42. Oblicz pH roztworu aniliny o stężeniu 0,0100 dm3.
43. W 200 cm3 wody rozpuszczono 0,340 g gazowego amoniaku. Jakie jest pH otrzymanego
roztworu?
44. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez zmieszanie równych objętości roztworu kwasu ben-
mol mol
zoesowego o stężeniu 0,400 dm3 i roztworu kwasu mrówkowego o stężeniu 0,300 dm3 .
45. Oblicz stężenie molowe jonów NH4 + oraz pH roztworu zawierającego w 1,00 dm3 0,200 mol
amoniaku i 0,100 mol dimetyloaminy.
mol
46. Zmieszano 50,0 cm3 roztworu CH3 COOH o stężeniu 0,400 dm 3 i 50,0 cm roztworu HCOOH
3
247
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
48. 20,0 cm3 80,0% roztworu H2 SO4 o gęstości 1,84 cmg 3 rozcieńczono do objętości 800 cm3 . Ob-
licz pH otrzymanego roztworu.
mol
51. Oblicz pH roztworu kwasu węglowego o stężeniu 0,0125 dm3.
mol
52. Oblicz pH roztworu kwasu ortofosforowego(v) o stężeniu 0,0800 dm 3.
Bufory
54. Oblicz pH oraz stopień dysocjacji kwasu w roztworze otrzymanym przez zmieszanie 100 cm3
mol mol
roztworu HCOOH o stężeniu 0,100 dm 3 z 100 cm roztworu HCOOK o stężeniu 0,0500 dm3 .
3
55. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez zmieszanie równych objętości roztworu amoniaku
mol mol
o stężeniu 0,200 dm3 oraz azotanu(v) amonu o stężeniu 0,100 dm3 .
56. 5,00 cm3 25,0% roztworu amoniaku o gęstości 0,907 cmg 3 oraz 8,10 g NH4 Cl wprowadzono do
wody, uzyskując 100 cm3 roztworu. Oblicz pH roztworu oraz stopień dysocjacji amoniaku.
mol
57. W jakim stosunku objętościowym należy zmieszać roztwór CH3 COOH o stężeniu 0,100 dm 3
mol
z roztworem CH3 COONa o stężeniu 0,500 dm3 , aby otrzymać roztwór o pH = 4,50?
mol
58. Ile cm3 roztworu HCOOH o stężeniu 0,100 dm 3 należy dodać do 100 cm roztworu HCOOK
3
mol
o stężeniu 0,0500 dm 3 , aby otrzymać roztwór o pH = 3,00?
mol
59. Ile gramów NH4 Cl należy dodać do 500 cm3 roztworu amoniaku o stężeniu 0,200 dm3 , aby
63. Ile gramów siarczanu(vi) amonu należy dodać do 100 cm3 roztworu amoniaku o stężeniu
mol
0,250 dm 3 , aby pH otrzymanego roztworu wynosiło 9,60? Zignoruj zmianę objętości.
248
Zadania
64. W roztworze buforowym o objętości 1,00 dm3 stężenie kwasu mrówkowego równe jest
mol mol
0,0400 dm 3 , a stężenie mrówczanu sodu wynosi 0,200 dm3 . Oblicz, jak zmieni się pH roz-
tworu po dodaniu: a) 10,0 mmol HNO3 b) 20,0 mmol KOH. Przyjmij, że objętość roztworu
nie uległa zmianie.
65. Zmieszano 100 cm3 roztworu kwasu azotowodorowego o pH = 2,70 z 200 cm3 roztworu
mol
NaOH o stężeniu 0,0750 dm3 . Oblicz pH roztworu po zmieszaniu.
mol
66. Zmieszano 20,0 cm3 roztworu CH3 COONa o stężeniu 0,500 dm 3 z 50,0 cm
3
roztworu HCl
mol
o stężeniu 0,150 dm3 i 130 cm wody. Oblicz pH roztworu po zmieszaniu.
3
mol
67. Ile cm3 roztworu amoniaku o stężeniu 0,500 dm 3 należy dodać do 50,0 cm roztworu NH4 Cl
3
mol
o stężeniu 1,00 dm 3 , aby otrzymać roztwór o pH = 8,00?
68. Oblicz, jak zmieni się pH roztworu buforowego, gdy do 2,00 dm3 roztworu zawierającego
1,00 mol CH3 COOH i 1,50 mol CH3 COOK doda się 0,100 mol HCl.
69. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez rozpuszczenie 17,0 g KH2 PO4 i 71,0 g Na2 HPO4
w wodzie i rozcieńczenie do 1,00 dm3 .
mol
70. Zmieszano 100 cm3 roztworu H3 PO4 o stężeniu 0,100 dm3 z 100 cm roztworu KOH o stężeniu
3
mol
0,150 dm3 . Oblicz pH otrzymanego roztworu.
mol
71. Zmieszano 300 cm3 roztworu K3 PO4 o stężeniu 1,00 dm 3 ze 100 cm roztworu H2 SO4 o stę-
3
mol
żeniu 2,00 dm 3 . Oblicz pH roztworu po zmieszaniu.
72. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez zmieszanie równych objętości roztworu Na2 CO3
mol mol
o stężeniu 0,100 dm3 oraz NaHCO3 o stężeniu 0,0500 dm3 .
mol
73. Ile moli Na2 CO3 zależy dodać do 1,00 dm3 roztworu NaHCO3 o stężeniu 0,100 dm 3 , aby
zmieszaniu.
Hydroliza soli
75. Które z wymienionych soli ulegają hydrolizie? Napisz reakcje hydrolizy. Podaj odczyn
roztworu: a) K2 S b) NaNO3 c) CuCl2 d) (NH4 )2 CO3 e) Zn(NO3 )2 f) Al2 (SO4 )3
g) FeCl2 h) K2 CO3 i) KCl j) BeCl2 .
76. Oblicz pH, stopień hydrolizy oraz stężenie amoniaku dla roztworu NH4 NO3 o stężeniu
mol
0,0500 dm 3.
77. Oblicz pH, stopień hydrolizy oraz stężenie kwasu mrówkowego dla roztworu HCOONa
mol
o stężeniu 0,100 dm3.
mol
78. Oblicz pH oraz stopień hydrolizy dla roztworu CH3 COONH4 o stężeniu 0,200 dm 3.
mol
79. Oblicz pH roztworu (NH4 )2 SO4 o stężeniu 0,0300 dm3.
249
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
80. pH roztworu CH3 COOK wynosi 9,20. Oblicz stężenie oraz stopień hydrolizy soli.
mol
81. Porównaj pH roztworów soli amoniowych o stężeniu 0,100 dm3 : CH3 NH3 Cl, (CH3 )2 NH2 Cl,
(CH3 )3 NHCl.
mol
82. Oblicz, jak zmieni się pH, jeżeli 200 cm3 roztworu NH4 NO3 o stężeniu 0,500 dm 3 rozcień-
czono do 500 cm .
3
mol
83. Zmieszano 300 cm3 roztworu CH3 COOH o stężeniu 0,400 dm 3 z 200 cm roztworu NH3 o stę-
3
mol
żeniu 0,600 dm3 . Oblicz pH i stężenie amoniaku w otrzymanym roztworze.
84. Zmieszano 50,0 cm3 roztworu HCOOH o pH = 2,70 z 50,0 cm3 roztworu NaOH o pH =
12,38. Oblicz pH roztworu po zmieszaniu.
mol
85. Zmieszano 30,0 cm3 roztworu amoniaku o stężeniu 0,100 dm3 , 20,0 cm roztworu HNO3 o stę-
3
mol mol
żeniu 0,200 dm 3 oraz 10,0 cm
3
roztworu KOH o stężeniu 0,100 dm 3 i dopełniono wodą do
mol
87. Oblicz pH i stopień hydrolizy dla roztworu KHCO3 o stężeniu 0,350 dm 3.
88. Oblicz pH roztworów otrzymanych poprzez zmieszanie 100 cm3 roztworu CH3 COONa o stę-
mol
żeniu 0,200 dm3 oraz:
mol
a) 100 cm3 roztworu KNO3 o stężeniu 0,200 dm3
mol
b) 100 cm3 roztworu HCl o stężeniu 0,200 dm3
mol
c) 100 cm3 roztworu HCl o stężeniu 0,100 dm3
89. Oblicz pH roztworów otrzymanych poprzez zmieszanie 100 cm3 roztworu NH4 Cl o stężeniu
mol
0,200 dm3 oraz:
mol
a) 100 cm3 roztworu KNO3 o stężeniu 0,200 dm3
mol
b) 100 cm3 roztworu NaOH o stężeniu 0,200 dm3
mol
c) 100 cm3 roztworu NaOH o stężeniu 0,100 dm3
7.6. Odpowiedzi
Wartości pH i pOH zostały zaokrąglone do dwóch miejsc dziesiętnych.
250
Odpowiedzi
[OH ] = 1,59 · 10
− −11 mol 30. pH = 12,00; [NH4 + ] = 9,93 · 10−3 mol
dm3
dm3
[OH ] = 1,86 · 10
− −13 mol 36. 11,48
dm3
22. 11,90
47. a) 1,59
23. 1,00 b) 4,70
24. 982 cm3 48. 0,41
25. a) 0,33 b) 0,31 c) 7,00 d) 13,84 49. 0,87
26. wzrośnie, ∆pH = 4,96 50. 4,00
27. 6,80 51. 4,13
251
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
71. 7,50
81. 5,82 > 5,81 > 5,44
72. 10,63
82. wzrośnie o 0,20
73. 0,469 mol 83. pH = 7,00; [NH3 ] = 1,37 · 10−3 mol
dm3
74. 4,11 84. 8,06
75. a) K2 S – odczyn zasadowy 85. 5,38
S2 – + H2 O HS – + OH –
86. pH = 11,75; β = 3,80 · 10−2
b) NaNO3 – odczyn obojętny
brak hydrolizy 87. pH = 8,34; β = 6,25 · 10−6
c) CuCl2 – odczyn kwasowy 88. a) 8,88 b) 2,88 c) 4,76
[Cu(H2 O)6 ]2+ + H2 O
[Cu(H2 O)5 (OH)]+ + H3 O+ 89. a) 5,12 b) 11,12 c) 9,24
252