Rozdział 7

Rozdział 7
Równowagi w wodnych roztworach

elektrolitów
Aleksandra Wiśniewska
Spis treści
7.1. Elektrolity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
7.1.1. Elektrolity słabe, prawo rozcieńczeń Ostwalda . . . . . . . . . . . . . . . . 222
7.1.2. Elektrolity mocne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
7.2. Iloczyn jonowy wody, pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
7.2.1. Obliczanie pH roztworów mocnych kwasów i zasad . . . . . . . . . . . . . 225
7.2.2. Obliczanie pH roztworów słabych kwasów i zasad . . . . . . . . . . . . . . 228
7.2.3. Obliczanie pH mieszaniny dwóch słabych elektrolitów o wspólnym jonie . 231
7.2.4. Obliczanie pH roztworów kwasów wieloprotonowych . . . . . . . . . . . . . 232
7.3. Bufory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
7.4. Hydroliza soli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
7.4.1. Sole mocnych kwasów i słabych zasad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
7.4.2. Sole słabych kwasów i mocnych zasad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
7.4.3. Sole słabych kwasów i słabych zasad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
7.4.4. Wodorosole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
7.5. Zadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
7.6. Odpowiedzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
221
Równowagi w wodnych roztworach elektrolitów
7.1. Elektrolity
Elektrolity to związki o budowie cząsteczkowej lub jonowej, które w wodzie (lub innym rozpusz-
czalniku) rozpadają się na swobodne jony, dzięki czemu takie roztwory mogą przewodzić prąd
elektryczny.
Elektrolity dzielimy na:
• Elektrolity mocne, czyli takie, które w roztworach są całkowicie zdysocjowane na jony.

Należą do nich mocne kwasy (HCl, HNO3 , HClO4 ), mocne zasady (NaOH, KOH) oraz sole
dobrze rozpuszczalne w wodzie (NaCl, NH4 NO3 ).
H2 O
KOH K+ + OH−
HCl + H2 O H3 O+ + Cl−
• Elektrolity słabe, czyli takie, które w roztworach wodnych nie są całkowicie zdysocjowane,
dysocjują odwracalnie (w równaniu zapisuje się strzałkę w obie strony ), dzięki
czemu ustala się stan równowagi, w którym w jednostce czasu tyle samo cząsteczek rozpada
się na jony, ile powstaje w wyniku ich łączenia. Do słabych elektrolitów zaliczamy słabe
kwasy (HNO2 , H2 CO3 , CH3 COOH, HF, HCN) i słabe zasady (NH3 , hydrazyna H2 N – NH2 ,
większość wodorotlenków metali na +2 i +3 stopniu utleniania).
CH3 COOH + H2 O CH3 COO− + H3 O+

NH3 + H2 O NH4 + + OH−
Stan równowagi roztworu słabego elektrolitu opisuje stała równowagi dysocjacji. Dla hipote-
tycznego elektrolitu An Bm wyraża się ona wzorem:
An Bm n Am+ + m Bn−
[Am+ ]n [Bn− ]m
K = (7.1)
[An Bm ]
We wzorze tym nawiasy kwadratowe oznaczają stężenie molowe.

Stała równowagi dysocjacji (K ) jest to więc stosunek iloczynu stężeń molowych jonów podniesio-
nych do odpowiednich potęg będących współczynnikami w równaniu dysocjacji, na które rozpadł
się elektrolit, do stężenia molowego jego cząsteczek niezdysocjowanych (pozostałych w roztworze
po dysocjacji).
7.1.1. Elektrolity słabe, prawo rozcieńczeń Ostwalda

Miarę mocy elektrolitu stanowi wielkość zwana stopniem dysocjacji. Stopień dysocjacji (α) jest
to stosunek liczby moli zdysocjowanych nz do całkowitej (wprowadzonej) liczby moli nc danego
elektrolitu.
nz
α= (7.2)
nc
Z powyższej definicji wynika, że 0 < α ≤ 1 lub – wyrażając w procentach – 0 < α ≤ 100%.
222
Elektrolity
Nie jest to jednak wielkość stała dla danego elektrolitu i zależy od jego stężenia. W miarę
rozcieńczania stopień dysocjacji rośnie. Rozważmy to dokładniej.
Dla słabego elektrolitu typu AB, który dysocjuje wg równania:
AB A + + B−
w stanie równowagi stężenia jonów są równe [A+ ] = [B− ].

Jeżeli początkowe stężenie elektrolitu wynosi c0 , a stopień dysocjacji tego elektrolitu α, to oba
stężenia jonów w roztworze będą wynosić:
[A+ ] = [B− ] = c0 α (7.3)
natomiast stężenie niezdysocjowanych cząsteczek AB (pozostałych w roztworze po dysocjacji):
[AB] = c0 − c0 α (7.4)
Podstawienie tych wyrażeń do wzoru na stałą dysocjacji 7.1 daje:
[A+ ][B− ] c0 α · c0 α c02 α 2

K = = =
[AB] c0 − c0 α c0 (1 − α)
c0 α 2
K = (7.5)
1−α
Powyższe równanie 7.5 zwane jest prawem rozcieńczeń Ostwalda (1888 r.) i określa zależność
między stopniem dysocjacji (α), stałą dysocjacji (K ) a stężeniem początkowym elektrolitu (c0 ).
W roztworach elektrolitów słabo zdysocjowanych na jony, w których α jest wielkością bardzo
małą, można przyjąć, że mianownik (1 − α) ≈ 1. Jeśli spełniony jest poniższy warunek:
c0
α ≤ 5% lub > 400
K
to stosowanie poniższego uproszczenia nie wprowadza błędu większego niż 3%:
K = c0 α 2 (7.6)
Wynika stąd, że stała kwasowości jest lepszą miarą mocy kwasu niż stopień dysocjacji.
7.1.2. Elektrolity mocne

Elektrolity mocne są w roztworze zdysocjowane całkowicie (α = 1), niezależnie od ich stężenia.
Badanie przewodnictwa elektrostatycznego stężonych elektrolitów wykazuje jednak, że stężenie
jonów wydaje się mniejsze od przewidywanego, co sugerowałoby, że dysocjacja jest tylko czę-
ściowa. Wyjaśnieniem tego jest teoria elektrolitów mocnych, opracowana przez Debye’a i Hückla.
Według niej elektrolity mocne, nawet w roztworach stężonych, są całkowicie zdysocjowane, ale
elektrostatyczne oddziaływania między jonami (wzajemne przyciąganie się różnoimiennie nała-
dowanych jonów) prowadzące do powstania par jonowych i większych agregatów sprawia, że
efektywne stężenie elektrolitu jest mniejsze. Takie efektywne stężenie elektrolitu nazywa się
aktywnością (a).
223
Aktywność (a) jonu równa się iloczynowi stężenia jonu (c) i jego współczynnika aktywności (f)
w roztworze:
a = fc (7.7)
mol
Jednostką aktywności jest dm 3 . Należy pamiętać, że aktywność równa się stężeniu molowemu
jedynie w roztworach bardzo rozcieńczonych; w większości przypadków jest mniejsza od stężenia.

Współczynnik aktywności (f ≤ 1) stanowi bezwymiarową wielkość charakteryzującą stopień
„skrępowania” jonów w roztworze. Przybiera tym większe wartości, im większe jest rozcieńczenie
roztworu, dążąc do jedności. Wartość współczynnika aktywności można obliczyć, korzystając z od-
powiednich programów i teorii (np. teorii Hückla). Dostępne są również wartości już obliczone
i stabelaryzowane.
Współczynnik aktywności zależy od siły jonowej (I) roztworu, która jest umowną miarą oddzia-
ływań elektrostatycznych w roztworze:
1X 2
I= z ci (7.8)
2 i i
gdzie:
ci – stężenie molowe i-tego jonu,
zi – ładunek jonu i.
W ramach niniejszego opracowania będziemy zakładać, że a = c lub że współczynniki

aktywności zostały uwzględnione w wartości stałych równowagi.
7.2. Iloczyn jonowy wody, pH

Woda jest elektrolitem słabym wykazującym bardzo niskie przewodnictwo elektryczne. Ulega
autodysocjacji zgodnie z równaniem:
H2 O + H2 O H3 O+ + OH−
W związku z tym stała dysocjacji wody jest równa:
[H3 O+ ][OH− ]
K = (7.9)
[H2 O]2
W temperaturze T = 22◦C stała dysocjacji wody wynosi K = 3,25 · 10−18 . Dowiedziono, że na 554
miliony cząsteczek wody powstaje tylko jedna para jonów oksoniowych H3 O+ i wodorotlenowych
OH – . Przy tak znikomo małym stopniu dysocjacji można przyjąć, że stężenie niezdysocjowanych
cząsteczek wody w wodzie i rozcieńczonych roztworach wodnych jest stałe i wynosi (gęstość wody
to d = 1000 dmg 3 , a masa molowa to M = 18,02 mol
g
):
n m d 1000 dmg 3 mol

[H2 O] = = = = g = 55,5
V MV M 18,02 mol dm3
224
Iloczyn jonowy wody, pH
Stąd możemy wyprowadzić wyrażenie na iloczyn jonowy wody (Kw ). Pokazuje on, że iloczyn
stężeń jonów [H3 O+ ] i [OH – ] w danej temperaturze jest wielkością stałą:
Kw = [H3 O+ ][OH− ] = K · [H2 O]2 = 3,25 · 10−18 · 55,52 = 10−14 (7.10)
W celu określenia kwasowości (zasadowości) roztworu, posługiwanie się tak niewielkimi stężenia-
mi jonów oksoniowych [H3 O+ ] lub wodorotlenowych [OH− ] jest niewygodne. Dlatego też Sörensen
wprowadził pojęcie pH, zdefiniowane jako ujemny logarytm dziesiętny ze stężenia jonów wodo-
rowych (dziś częściej zapisywanych w formie jonów oksoniowych H3 O+ ):
pH = − log[H3 O+ ] (7.11)
Należy pamiętać, że wyrażenie to jest prawdziwe tylko w przypadku roztworów silnie rozcień-
czonych. Przy wyższych wartościach siły jonowej należy do wzoru podstawić aktywność:

pH = − log aH3 O+ = − log f · [H3 O+ ]
Analogicznie, dla jonów wodorotlenowych można wprowadzić uproszczone pojęcie pOH:
pOH = − log[OH− ] (7.12)
Uwzględniając powyższe zależności, wyrażenie na wykładnik iloczynu jonowego wody można

zapisać:
pKw = pH + pOH = 14 (7.13)
Dla tak określonych warunków:
• przy pH = 7 roztwór ma odczyn obojętny;

• przy pH < 7 roztwór ma odczyn kwasowy;
• przy pH > 7 roztwór ma odczyn zasadowy.
Litera „p” jest skrótem od słowa potęga (ang. power). Zauważmy, że:
[H3 O+ ] = 10−pH (7.14)
7.2.1. Obliczanie pH roztworów mocnych kwasów i zasad

Mocne kwasy i zasady to takie, które w roztworach wodnych są całkowicie zdysocjowane na
jony, zatem jeśli jako ck i cz oznaczyć wyjściowe stężenia, odpowiednio, jednoprotonowego kwasu
i zasady jednowodorotlenowej, to:
HA + H2 O H 3 O+ + A − [H3 O+ ] = ck pH = − log ck
H2 O
BOH B+ + OH− [OH− ] = cz pOH = − log cz
Ponadto, korzystając z zależności pH + pOH = 14, można również obliczyć, że:
pH = 14 − pOH
225
Przykład 7.1. Obliczanie pH roztworu mocnego kwasu jednoprotonowego

mol
Oblicz pH roztworu HNO3 o stężeniu 0,100 dm3.
Rozwiązanie: Kwas azotowy(v) jest mocnym elektrolitem i dysocjuje całkowicie wg równania:
HNO3 + H2 O H3 O+ + NO3 −
W związku z tym:
mol
[H3 O+ ] = [NO3 − ] = ck = 0,100
dm3
stąd:
pH = − log[H3 O+ ] = − log ck = − log 0,100 = 1,00
mol
Odpowiedź: pH roztworu HNO3 o stężeniu 0,100 dm3 wynosi 1,00.
Przykład 7.2. Obliczanie pH roztworu mocnej zasady jednowodorotlenowej

mol
Oblicz pH oraz stężenie jonów oksoniowych w roztworze NaOH o stężeniu 0,100 dm3.
Rozwiązanie: Wodorotlenek sodu jest mocnym elektrolitem zdysocjowanym całkowicie w roz-

tworze wodnym:
H2 O
NaOH Na+ + OH−
W związku z tym stężenie jonów OH – , pOH i pH wynoszą odpowiednio:
mol
[OH− ] = [Na+ ] = cz = 0,100
dm3
pOH = − log[OH− ] = − log cz = − log 0,100 = 1,00
pH = 14 − pOH = 14 − 1,00 = 13,00
Aby obliczyć stężenie jonów oksoniowych, należy skorzystać ze wzoru 7.14

7.14:
[H3 O+ ] = 10−pH = 1,00 · 10−13
mol
Odpowiedź: pH roztworu NaOH o stężeniu 0,100 dm 3 wynosi 13,00 , natomiast stężenie jonów
−13 mol
oksoniowych wynosi 1,00 · 10 dm3
.
mol
W przypadku mocno rozcieńczonych roztworów mocnych kwasów i zasad, dla których c ≤ 10−7 dm3
,
w obliczeniach pH należy uwzględnić wpływ dysocjacji cząsteczek wody.
Przykład 7.3. Obliczanie pH silnie rozcieńczonego roztworu mocnego kwasu jednoproto-

nowego
mol
Oblicz pH dla roztworu kwasu solnego o stężeniu 1,00 · 10−8 dm3.
Rozwiązanie: Kwas solny to mocny elektrolit i dysocjuje całkowicie wg równania:
226
Wykorzystując dotychczas opisane metody obliczeniowe, uzyskalibyśmy wynik:
mol
[H3 O+ ] = [Cl− ] = ck = 1,00 · 10−8
dm3
+
pH = − log[H3 O ] = − log ck = − log 1,00 · 10−8 = 8,00
co wskazywałoby na to, że roztwór mocnego kwasu ma odczyn zasadowy, co oczywiście

jest nieprawdą! Dlatego w przypadku bardzo rozcieńczonych mocnych elektrolitów należy
uwzględnić autodysocjację wody. Są więc dwa źródła jonów oksoniowych:
H2 O + H2 O H3 O+ + OH−
Całkowite stężenie jonów oksoniowych [H3 O+ ]c w roztworze rozcieńczonego kwasu będzie

równe sumie stężenia jonów oksoniowych pochodzących z dysocjacji kwasu [H3 O+ ]k oraz
z autodysocjacji wody [H3 O+ ]w :
[H3 O+ ]c = [H3 O+ ]w + [H3 O+ ]k (7.15)
Stężenie jonów oksoniowych pochodzących z dysocjacji kwasu jest równe jego stężeniu:
[H3 O+ ]k = ck (7.16)
natomiast stężenie jonów oksoniowych pochodzących z autodysocjacji wody jest równe stę-
żeniu jonów wodorotlenowych (pochodzących wyłącznie z autodysocjacji):
[H3 O+ ]w = [OH− ] (7.17)
Z definicji iloczynu jonowego wody wiemy, że:
Kw = [H3 O+ ]c [OH− ] (7.18)
Podstawiając 7.17 do 7.18 i przekształcając, dostajemy:
Kw
[H3 O+ ]w = (7.19)
[H3 O+ ]c
Wstawiając 7.16 i 7.19 do 7.15

7.15, dostajemy:
Kw
[H3 O+ ]c = + ck (7.20)
[H3 O+ ]c
Przekształcając powyższy wzór, otrzymujemy równanie kwadratowe:
[H3 O+ ]2c − ck [H3 O+ ]c − Kw = 0 (7.21)
227
Oznaczając jako x ← [H3 O+ ]c oraz podstawiając dane liczbowe, otrzymujemy równanie:
x 2 − 10−8 x − 10−14 = 0
Obliczamy wyróżnik równania kwadratowego:

√
∆ = b2 − 4ac = (−10−8 )2 − 4 · 1 · (−10−14 ) = 4,01 · 10−14 ∆ = 2,00 · 10−7
i następnie rozwiązania:
√ √
−b − ∆ −b + ∆
x1 = = −9,51 · 10−8 x2 = = 1,05 · 10−7
2a 2a
Wybieramy wynik dodatni, zatem:
pH = − log[H3 O+ ]c = − log x = − log(1,05 · 10−7 ) = 6,98
mol
Odpowiedź: pH kwasu solnego o stężeniu 10−8 dm3
wynosi 6,98.
7.2.2. Obliczanie pH roztworów słabych kwasów i zasad

W przeciwieństwie do mocnych elektrolitów, słabe kwasy i zasady nie są w roztworze wodnym
zdysocjowane całkowicie, dlatego też stężenie jonów oksoniowych nie będzie równe początkowe-
mu stężeniu kwasu. W pewnym momencie ustala się równowaga w roztworze pomiędzy jonami
a niezdysocjowanymi cząsteczkami kwasu, np.:
Aby obliczyć pH roztworu takiego kwasu, musimy znać stężenie jonów oksoniowych w roztworze
w stanie równowagi. Dlatego w tym przypadku korzystamy z wyrażenia na stałą równowagi:
[CH3 COO− ][H3 O+ ]
Ka = (7.22)
[CH3 COOH]
Jeśli do roztworu nie wprowadzono dodatkowych źródeł jonów octanowych lub oksoniowych, to
w stanie równowagi:
[CH3 COO− ] = [H3 O+ ] (7.23)
natomiast stężenie cząsteczkowego kwasu jest równe różnicy pomiędzy stężeniem początkowym
kwasu a tym, co zdysocjowało:
[CH3 COOH] = ck − [H3 O+ ] (7.24)
Sytuacja ta opisana jest wspomnianym wzorem Ostwalda 7.5

7.5, my jednak nie będziemy liczyć
stopnia dysocjacji α.
Podstawiając 7.23 i 7.24 do 7.22
7.22, mamy:
[H3 O+ ]2
Ka = (7.25)
ck − [H3 O+ ]
228
Dla α ≤ 5%, czyli c

K
> 400, równanie to można uprościć do postaci:
[H3 O+ ]2
Ka = (7.26)
ck
Analogiczne rozważania mogą być przeprowadzone dla roztworów słabych zasad, np.:
NH3 + H2 O NH4 + + OH−
[NH4 + ][OH− ]
Kb = (7.27)
[NH3 ]
Jeśli do roztworu nie wprowadzono dodatkowych źródeł jonów amonowych lub wodorotlenowych,
to w stanie równowagi:
[NH4 + ] = [OH− ] oraz [NH3 ] = cz − [OH− ] (7.28)
Zatem:
[OH− ]2
Kb = (7.29)
cz − [OH− ]
Dla α ≤ 5%, czyli c
K
> 400, równanie to można uprościć do postaci:
[OH− ]2
Kb = (7.30)
cz
Przykład 7.4. Obliczanie pH roztworu słabego kwasu

mol
Oblicz pH roztworu kwasu octowego o stężeniu 0,100 dm3.
Rozwiązanie: Słaby kwas octowy dysocjuje wg równania:
Wyrażenie na stałą dysocjacji przyjmuje postać:
[CH3 COO− ][H3 O+ ]

Ka =
[CH3 COOH]
Wartość pKa dla CH3 COOH odczytujemy z tab. A.1 (Dodatek A) i obliczamy stałą równowagi:
Ka = 10−4,757 = 1,75 · 10−5
0,100
Ponieważ c
K
= 1,75 · 10−5
= 5714 > 400, to korzystamy ze wzoru 7.26
7.26:
[H3 O+ ]2
Ka =
ck
Po przekształceniu:
p q
+
[H3 O ] = Ka ck = 1,75 · 10−5 · 0,100 = 1,32 · 10−3
229
Stąd pH:
pH = − log[H3 O+ ] = − log(1,32 · 10−3 ) = 2,88
mol
Odpowiedź: pH roztworu kwasu octowego o stężeniu 0,100 dm 3 wynosi 2,88.
Przykład 7.5. Obliczanie pH dla rozcieńczonego roztworu słabego kwasu

mol
100 cm3 roztworu kwasu mrówkowego o stężeniu 0,100 dm 3 rozcieńczono 10-krotnie. Oblicz,
jak zmieni się pH roztworu.

Rozwiązanie: Analogicznie jak w przykładzie 7.47.4, wartość pKa dla HCOOH odczytujemy
z tab. A.1 i obliczamy wartość stałej równowagi:
Ka = 10−3,745 = 1,80 · 10−4
0,1
Ponieważ przed rozcieńczeniem c
K
= 1,8 · 10−4
= 555,5 > 400, to korzystamy ze wzoru 7.26
7.26:
[H3 O+ ]2
Ka =
ck
Po przekształceniu obliczamy:
p q
+ mol
[H3 O ] = Ka ck = 1,8 · 10−4 · 0,1 = 4,24 · 10−3
dm3
pH = − log[H3 O+ ] = − log(4,24 · 10−3 ) = 2,37
W kolejnym kroku obliczamy stężenie roztworu kwasu po rozcieńczeniu. Objętość roztworu

po rozcieńczeniu wynosi V2 = 0,100 dm3 · 10 = 1,00 dm3 . Wykorzystujemy zależność:
c1 V1 = c2 V2
c1 V1 0,100 · 0,100 mol
c2 = = = 0,0100 3
V2 1,00 dm
Sprawdzamy Kc = 1,80,01
· 10−4
= 55,55 < 400; w związku z tym nie możemy użyć uproszczonego
wzoru 7.26
7.26. Korzystamy z zależności 7.25
7.25:
[H3 O+ ]2
Ka =
ck − [H3 O+ ]
Przekształcając powyższy wzór, otrzymujemy:
[H3 O+ ]2 + Ka [H3 O+ ] − ck Ka = 0
Oznaczając jako x ← [H3 O+ ] oraz podstawiając dane liczbowe, otrzymujemy równanie:
x 2 + 1,8 · 10−4 x − 1,8 · 10−6 = 0
230

√
∆ = b2 − 4ac = (1,8 · 10−4 )2 − 4 · 1 · (−1,8 · 10−6 ) = 7,23 · 10−6 ∆ = 2,69 · 10−3
i następnie:
√ √
−b − ∆ −b + ∆
x1 = = −1,55 · 10−3 x2 = = 1,26 · 10−3
2a 2a
pH = − log[H3 O+ ] = − log x2 = − log(1,26 · 10−3 ) = 2,90
Obliczamy zmianę pH:

∆pH = 2,90 − 2,37 = 0,53
Odpowiedź: pH roztworu po rozcieńczeniu wzrośnie o 0,53.
7.2.3. Obliczanie pH mieszaniny dwóch słabych elektrolitów o wspólnym

jonie
Przykładem takiego układu może być mieszanina dwóch słabych kwasów lub dwóch słabych
zasad.
Przykład 7.6. Obliczanie pH roztworu dwóch słabych kwasów

Oblicz stężenie molowe jonów oksoniowych w roztworze zawierającym w 1,00 dm3 0,0100 mol
kwasu octowego i 0,100 mol kwasu mrówkowego.
Rozwiązanie: Jest to mieszanina dwóch słabych kwasów, których stężenia i stałe dysocjacji
są następujące:
mol
CH3 COOH : ck1 = 0,0100 Ka1 = 10−4,757 = 1,75 · 10−5
dm3
mol
HCOOH : ck2 = 0,100 Ka2 = 10−3,745 = 1,80 · 10−4
dm3
W roztworze następuje dysocjacja kwasów:

HCOOH + H2 O HCOO− + H3 O+
W związku z tym całkowite stężenie jonów oksoniowych będzie równe sumie stężeń jonów
oksoniowych pochodzących z dysocjacji kwasu octowego i mrówkowego oraz z autodysocjacji
wody. Te ostatnie jest na tyle małe, że można je pominąć w obliczeniach.
Zatem:
[H3 O+ ]c = [H3 O+ ]k1 + [H3 O+ ]k2
231
Stężenia jonów oksoniowych pochodzących z dysocjacji kwasu octowego i mrówkowego wy-

znaczamy z równań na stałą dysocjacji. Uwzględniając efekt wspólnego jonu, w równaniach
należy wziąć pod uwagę wpływ całkowitego stężenia jonów oksoniowych na równowagę re-
akcji. Stąd:
[CH3 COO− ][H3 O+ ]c
Ka1 =
[CH3 COOH]
Z równania dysocjacji kwasu octowego wynika, że [CH3 COO− ] = [H3 O+ ]k1 , natomiast obec-
ność wspólnego jonu powoduje przesunięcie równowagi. Kwas dysocjuje w bardzo niewielkim
stopniu, w związku z tym, nie popełniając dużego błędu, można założyć, że [CH3 COOH] = ck1 .
Podstawiając dane do wyrażenia na stałą dysocjacji, otrzymujemy:
[H3 O+ ]k1 [H3 O+ ]c

Ka1 =
ck1
Ka1 ck1
[H3 O+ ]k1 =
[H3 O+ ]c
Analogicznie dla kwasu mrówkowego:
Ka2 ck2
[H3 O+ ]k2 =
[H3 O+ ]c
Zatem całkowite stężenie jonów oksoniowych jest równe:
Ka1 ck1 Ka2 ck2

[H3 O+ ]c = + +
[H3 O ]c [H3 O+ ]c
Po przekształceniu: p
[H3 O+ ]c = Ka1 ck1 + Ka2 ck2
Podstawiając dane, otrzymujemy:

q
+
[H3 O ]c = 1,75 · 10−5 · 0,0100 + 1,80 · 10−4 · 0,100 = 4,26 · 10−3
mol
Odpowiedź: Stężenie jonów oksoniowych w roztworze wynosi 4,26 · 10−3 dm3
.
7.2.4. Obliczanie pH roztworów kwasów wieloprotonowych

Wieloprotonowe kwasy i zasady dysocjują w wodzie stopniowo, dlatego też obliczanie pH roz-
tworów tego typu związków jest bardziej skomplikowane. Dla przykładu, kwas ortofosforowy(v)
H3 PO4 (kwas trójprotonowy) ulega dysocjacji trójstopniowej zgodnie z równaniami:
H3 PO4 + H2 O H2 PO4 − + H3 O+ Ka1 = 7,11 · 10−3
H2 PO4 − + H2 O HPO4 2− + H3 O+ Ka2 = 6,32 · 10−8
HPO4 2− + H2 O PO4 3− + H3 O+ Ka3 = 4,47 · 10−13
232
Dla każdego stopnia dysocjacji możemy podać wyrażenie na stałą równowagi:
[H2 PO4 − ][H3 O+ ] [HPO4 2− ][H3 O+ ] [PO4 3− ][H3 O+ ]

Ka1 = Ka2 = Ka3 =
[H3 PO4 ] [H2 PO4 − ] [HPO4 2− ]
Sumarycznie stężenie jonów oksoniowych jest więc równe sumie stężeń tych jonów pochodzących
z każdego stopnia dysocjacji:
[H3 O+ ]c = [H3 O+ ]1 + [H3 O+ ]2 + [H3 O+ ]3
Ponieważ Ka1 jest dużo większe od pozostałych stałych dysocjacji (Ka1 Ka2 Ka3 ), to udział
stężenia jonów oksoniowych pochodzących z pierwszego stopnia dysocjacji jest największy. Stę-
żenie jonów oksoniowych pochodzących z drugiego i trzeciego stopnia dysocjacji jest na tyle
małe, że można je zignorować. Tak że nie popełnimy dużego błędu, przyjmując, że:
[H3 O+ ]c ≈ [H3 O+ ]1
Korzystając z wrażenia na Ka1 , po przekształceniach otrzymujemy ponownie wzór 7.25

7.25:
[H3 O+ ]2
Ka1 =
ck − [H3 O+ ]
Podobnie jak wcześniej dla α ≤ 5%, czyli c

K
> 400, równanie to przyjmuje postać wzoru 7.26
7.26:
[H3 O+ ]2
Ka1 =
ck
Trochę inaczej sytuacja wygląda w przypadku kwasu siarkowego(vi). Ulega on dysocjacji dwu-
stopniowej, jednak pierwszy stopień dysocjacji zachodzi praktycznie całkowicie i w tym sensie
kwas siarkowy(vi) jest elektrolitem mocnym:
H2 SO4 + H2 O HSO4 − + H3 O+ Ka1 = ∞
HSO4 − + H2 O SO4 2− + H3 O+ Ka2 = 1,02 · 10−2
[SO4 2− ][H3 O+ ]c
Ka2 = (7.31)
[HSO4 − ]
Stopień dysocjacji jonów HSO4 – można porównać z kwasami średniej mocy. W związku z tym,
chcąc obliczyć pH kwasu siarkowego(vi), należy uwzględnić stężenie jonów oksoniowych pocho-
dzące z obydwu stopni dysocjacji:
[H3 O+ ]c = [H3 O+ ]1 + [H3 O+ ]2 (7.32)
przy czym:
[H3 O+ ]1 = ck [H3 O+ ]2 = [SO4 2− ] (7.33)
Podstawiając 7.33 do 7.32

7.32, otrzymujemy:
[H3 O+ ]c = ck + [SO4 2− ] (7.34)
233
Stężenie jonów siarczanowych(vi) wynosi zatem:

[SO4 2− ] = [H3 O+ ]c − ck (7.35)
Dodatkowo wiemy, że:

[HSO4 − ] = [H3 O+ ]1 − [SO4 2− ] (7.36)
czyli:
[HSO4 − ] = ck − [SO4 2− ] (7.37)
Wstawiając równanie 7.35 do 7.37
7.37, dostajemy:
[HSO4 − ] = ck − ([H3 O+ ]c − ck ) (7.38)
Podstawiając równania 7.35 i 7.38 do wzoru 7.31 na stałą dysocjacji, mamy:

([H3 O+ ]c − ck )[H3 O+ ]c
Ka2 = (7.39)
2ck − [H3 O+ ]c
Po przekształceniu otrzymujemy równanie kwadratowe:

[H3 O+ ]2c + (Ka2 − ck )[H3 O+ ]c − 2ck Ka2 = 0 (7.40)
Przykład 7.7. Obliczanie pH roztworu kwasu siarkowego(vi)

mol
Zmieszano 100 cm3 roztworu kwasu siarkowego(vi) o stężeniu 0,200 dm 3 ze 100 cm roztworu
3
mol
tego kwasu o stężeniu 0,100 dm 3 . Oblicz pH roztworu po zmieszaniu.
Rozwiązanie: Na początku należy policzyć stężenie roztworu kwasu siarkowego(vi) po zmie-

szaniu. W tym celu obliczamy liczbę moli cząsteczek kwasu w każdym z roztworów:
n1 = c1 V1 = 0,2 · 0,1 = 0,02 mol

n2 = c2 V2 = 0,1 · 0,1 = 0,01 mol
Po zmieszaniu:
nk = n1 + n2 = 0,02 + 0,01 = 0,03 mol

Vk = V1 + V2 = 0,1 + 0,1 = 0,2 dm3
Stężenie nowego roztworu kwasu siarkowego(vi) po zmieszaniu wynosi zatem:
nk 0,03 mol
ck = = = 0,15 3
Vk 0,2 dm
Korzystając z wcześniejszych rozważań oraz wzoru 7.40

7.40, obliczamy stężenie jonów oksonio-
wych w otrzymanym roztworze:
[H3 O+ ]2c + (Ka2 − ck )[H3 O+ ]c − 2ck Ka2 = 0
Przy czym stałą równowagi odczytujemy z tab. A.1

A.1:
Ka2 = 10−1,990 = 0,0102
234
Bufory
Oznaczając jako x ← [H3 O+ ]c oraz podstawiając dane liczbowe, otrzymujemy równanie:
x 2 − 0,1398x − 3,06 · 10−3 = 0

√
∆ = b2 − 4ac = (−0,1398)2 − 4 · 1 · (−3,06 · 10−3 ) = 0,031 78 ∆ = 0,1783
i następnie:
√ √
−b − ∆ −b + ∆
x1 = = −0,019 25 x2 = = 0,159 05
2a 2a
pH = − log[H3 O+ ]c = − log x2 = − log(0,159 05) = 0,7985
Odpowiedź: pH roztworu po zmieszaniu wynosi 0,80.
Gdybyśmy w powyższym przykładzie nie uwzględnili drugiego stopnia dysocjacji kwasu siarko-
wego(vi), to [H3 O+ ] = ck = 0,150 dm
mol
3 , a pH = 0,82.
7.3. Bufory
Roztwory buforowe to takie roztwory, które utrzymują pH na stałym poziomie. Dodatek niewielkich
ilości mocnego kwasu lub mocnej zasady, a także rozcieńczanie nie powodują zmiany pH. Znane
są dwa typy buforów:
• bufor kwasowy (pH < 7) – mieszanina słabego kwasu i sprzężonej z nim zasady (soli tego
kwasu i mocnej zasady), np.: CH3 COOH + CH3 COONa (bufor octanowy);
• bufor zasadowy (pH > 7) – mieszanina słabej zasady i sprzężonego z nią kwasu (jej soli
z mocnym kwasem), np.: NH3 + NH4 Cl (bufor amonowy).
Roztwór buforowy może również stanowić mieszanina dwóch soli kwasów wieloprotonowych, np.
Na2 HPO4 + NaH2 PO4 (bufor fosforanowy) lub Na2 CO3 + NaHCO3 (bufor węglanowy).
Roztwory buforowe mają szczególne znaczenie w układach biologicznych, gdzie utrzymują np. pH
krwi i płynów komórkowych na poziomie 7,4.
Rozważmy bufor octanowy: CH3 COOH + CH3 COONa. W takim roztworze następuje dysocjacja
jego składników:
H2 O
CH3 COONa CH3 COO− + Na+
Na podstawie powyższych równań reakcji dysocjacji można zauważyć, że oba elektrolity do-
starczają jonów octanowych CH3 COO – , ale to całkowicie zdysocjowana sól jest ich głównym
235
dostarczycielem, przez co, dzięki efektowi wspólnego jonu, hamuje ona dysocjację słabego kwasu.
Stan równowagi w takim układzie opisuje stała dysocjacji słabego kwasu:
[CH3 COO− ][H3 O+ ]
Ka = (7.41)
[CH3 COOH]
Całkowite stężenie (c) jonów octanowych jest równe sumie stężenia jonów octanowych pochodzą-
cych z dysocjacji kwasu (k) oraz soli (s):
[CH3 COO− ]c = [CH3 COO− ]k + [CH3 COO− ]s (7.42)
Z racji tego, że sól jest zdysocjowana całkowicie:

[CH3 COO− ]s = cs (7.43)
Stężenie jonów octanowych w takim roztworze jest duże, więc równowaga zostaje przesunięta,
a kwas dysocjuje w bardzo niewielkim stopniu:
[CH3 COO− ]kw [CH3 COO− ]s (7.44)
W związku z tym, nie popełniając dużego błędu, można założyć, że:

[CH3 COO− ]c ≈ cs [CH3 COOH] ≈ ck (7.45)
Wstawiając zależności 7.45 do 7.41

7.41, mamy:
cs [H3 O+ ]
Ka = (7.46)
ck
Przekształcając otrzymany wzór, można obliczyć stężenie jonów oksoniowych, a następnie pH.
Przykład 7.8. Obliczanie pH buforu amonowego

mol mol
Oblicz pH roztworu buforowego zawierającego 0,100 dm3 NH4 Cl oraz 0,200 dm3 NH3 .
Rozwiązanie: Dla powyższego buforu amonowego, analogicznie jak dla buforu octanowego,
w roztworze mamy dysocjację jego składników:
H2 O
NH4 Cl NH4 + + Cl−
NH3 + H2 O NH4 + + OH−
Wyrażenie na stałą dysocjacji ma postać:
[NH4 + ][OH− ]
Kb = (7.47)
[NH3 ]
Obecność soli całkowicie zdysocjowanej prowadzi do uproszczeń:
[NH4 + ]c ≈ cs [NH3 ] ≈ cz (7.48)

7.47, mamy:
cs [OH− ]
Kb = (7.49)
cz
236
Bufory
Z iloczynu jonowego wody 7.10 wiemy, że:
Kw
[OH− ] = (7.50)
[H3 O+ ]
Kwasem sprzężonym z NH3 jest NH4 + i to jego stałej kwasowości użyjemy w tym zadaniu:
Kw
Kw = Ka Kb Kb = (7.51)
Ka
Podstawiając 7.50 i 7.51 do 7.49

7.49, mamy:
Kw cs [HK3 Ow + ]
= (7.52)
Ka cz
cs Ka
[H3 O+ ] = (7.53)
cz
Wartość pKa odczytujemy z tab. A.1 i przeliczamy na Ka :
Ka = 10−9,244 = 5,70 · 10−10
Podstawiamy dane do wzoru 7.53

7.53:
0,100 · 5,70 · 10−10 mol

[H3 O+ ] = = 2,85 · 10−10
0,200 dm3
pH = − log[H3 O+ ] = − log(2,85 · 10−10 ) = 9,55
Odpowiedź: pH buforu amonowego wynosi 9,55.
Jeżeli do roztworu buforowego wprowadzimy mocny kwas lub zasadę, to będą one reagować
z odpowiednim jego składnikiem. I tak np. dodanie do buforu octanowego niewielkich ilości
mocnego kwasu solnego powoduje, że przereaguje on z solą, dając słaby kwas:
CH3 COONa + HCl CH3 COOH + NaCl
natomiast mocna zasada NaOH – z kwasem, dając słabą zasadę (jon octanowy):
CH3 COOH + NaOH CH3 COONa + H2 O
Wówczas w roztworze buforowym następuje zmiana wartości stężeń poszczególnych składników,

jednak nie wywołuje to znacznych zmian pH. Jeżeli jednak stężenie dodanego kwasu lub zasady
przekroczy stężenie składników roztworu buforowego, wówczas pH takiego buforu zmienia się
znacząco. Każdy bufor charakteryzuje tzw. pojemność buforowa, która wskazuje, ile kwasu lub
zasady można dodać do buforu, zanim przestanie on być odporny na zmianę pH. Im pojemność
buforowa jest większa, tym więcej silnego kwasu lub silnej zasady można dodać do roztworu
buforowego bez znaczącej zmiany pH.
237
7.4. Hydroliza soli

Sole po rozpuszczeniu w wodzie dysocjują na jony, a następnie jony soli reagują z wodą, czyli
ulegają hydrolizie. Możemy wyróżnić cztery typy soli:
1. sole mocnych kwasów i mocnych zasad, np. NaCl;

2. sole słabych kwasów i mocnych zasad, np. CH3 COONa;
3. sole mocnych kwasów i słabych zasad, np. NH4 Cl;
4. sole słabych kwasów i słabych zasad, np. CH3 COONH4 .
Hydroliza daje zauważalne skutki, gdy jest to reakcja jonów słabych elektrolitów z wodą, w wyniku
czego powstają słabo zdysocjowane kwasy lub zasady. W związku z tym tylko sole grup 2–4 będą
ulegały reakcjom hydrolizy. Zgodnie z teorią Brønsteda, aniony pochodzące od słabych kwasów
są zasadami sprzężonymi z tymi kwasami. Podobnie kationy pochodzące od słabych zasad są
sprzężonymi z nimi kwasami. Wprowadzenie do roztworów wodnych kationowych kwasów lub
anionowych zasad powoduje ich protolityczną reakcję z wodą, zwaną właśnie hydrolizą. Ułamek
wskazujący, jaka część kationów lub anionów uległa hydrolizie, zwany jest stopniem hydrolizy
i oznaczany symbolem β.
Prześledźmy, jak należy obliczać pH roztworów soli, które ulegają hydrolizie.
7.4.1. Sole mocnych kwasów i słabych zasad

Przykład tego typu soli stanowi chlorek amonu. Jest to mocny elektrolit, który w roztworze wodnym
zostaje całkowicie zdysocjowany:
H2 O
NH4 Cl NH4 + + Cl−
Kation amonowy reaguje dalej z wodą:
NH4 + + H2 O NH3 + H3 O+
Reakcja ta jest odwracalna, dlatego po ustaleniu się stanu równowagi można napisać wzór na
stałą:
[NH3 ][H3 O+ ] [NH3 ][H3 O+ ]
K = K [H2 O] = (7.54)
[NH4 + ][H2 O] [NH4 + ]
Ponieważ w roztworze wodnym stężenie wody jest praktycznie stałe, to iloczyn K [H2 O] też będzie
stały i nosi on nazwę stałej hydrolizy Kh :
[NH3 ][H3 O+ ]
Kh = (7.55)
[NH4 + ]
Z równania hydrolizy wynika, że [NH3 ] = [H3 O+ ], natomiast zakładając całkowitą dysocjację soli
oraz wiedząc, że tylko niewielka część jonów amonowych ulega reakcji hydrolizy, można przyjąć,
że stężenie [NH4 + ] w roztworze jest w przybliżeniu równe całkowitemu stężeniu soli [NH4 + ] ≈ cs .
238
Hydroliza soli
Wygodniej jest w obliczeniach posługiwać się stałą dysocjacji zasadowej amoniaku, dlatego na-
leży odpowiednio przekształcić wzór, a mianowicie:
[NH4 + ][OH− ]
Kb = Kw = [H3 O+ ][OH− ] (7.56)
[NH3 ]
Zatem:
Kw [H3 O+ ][OH− ][NH3 ] [H3 O+ ][NH3 ]
= = = Kh (7.57)
Kb [NH4 + ][OH− ] [NH4 + ]

7.55, otrzymujemy:
Kw [H3 O+ ]2
= (7.58)
Kb cs
Wiemy, że Kw Kb = Ka∗ . Stosujemy symbol ∗ , aby odróżnić stałą dysocjacji zasady od stałej
sprzężonego z nią kwasu. Podstawiając to do 7.58
7.58, otrzymujemy:
[H3 O+ ]2
Ka∗ = (7.59)
cs
stąd: p
[H3 O+ ] = Ka∗ cs (7.60)
Oznacza to, że jon NH4 + możemy traktować tak jak słaby kwas.
Przykład 7.9. Obliczanie pH roztworu soli słabej zasady i mocnego kwasu
Oblicz pH, stężenie amoniaku oraz stopień hydrolizy dla roztworu chlorku amonu o stężeniu
mol
0,150 dm 3.
Rozwiązanie: Korzystając z powyższych rozważań oraz wzoru 7.60

7.60, obliczamy stężenie jonów
oksoniowych w roztworze. Wartość pKa odczytujemy z tab. A.1 i przeliczamy na Ka∗ :
∗
Ka∗ = 10−9,244 = 5,70 · 10−10

p q
+ mol
[H3 O ] = Ka cs = 5,7 · 10−10 · 0,15 = 9,25 · 10−6
∗
dm3
+
pH = − log[H3 O ] = − log(9,25 · 10 ) = 5,034
−6
Z wyrażenia 7.55 na stałą hydrolizy wynika, że:
mol
[NH3 ] = [H3 O+ ] = 9,25 · 10−6
dm3
Z definicji stopnia hydrolizy wynika, że:
[H3 O+ ] 9,25 · 10−6

β= = = 6,17 · 10−5
cs 0,15
mol
Odpowiedź: pH roztworu NH4 Cl o stężeniu 0,150 dm 3 wynosi 5,03, stężenie amoniaku w tym
−6 mol
roztworze jest równe 9,25 · 10 dm3 , natomiast stopień hydrolizy wynosi 6,17 · 10−5 .
239
7.4.2. Sole słabych kwasów i mocnych zasad

Przykład tego typu soli stanowi octan sodu. Jest to mocny elektrolit, który w roztworze wodnym
zostaje całkowicie zdysocjowany:
H2 O
CH3 COONa CH3 COO− + Na+
Anion octanowy reaguje dalej z wodą:
CH3 COO− + H2 O CH3 COOH + OH−
Stąd stała hydrolizy:

[CH3 COOH][OH− ]
Kh = (7.61)
[CH3 COO− ]
Analogicznie jak wyżej:
[CH3 COOH] = [OH− ] [CH3 COO− ] ≈ cs (7.62)
Uwzględniając stałą dysocjacji kwasu, mamy:
Kw
Kh = (7.63)
Ka
Podstawiając 7.63 do równania 7.61 na stałą hydrolizy:
Kw [OH− ]2
= (7.64)
Ka cs
Z iloczynu jonowego wody 7.10 mamy:
Kw
[OH− ] = (7.65)
[H3 O+ ]
Wstawiamy 7.72 do wzoru 7.71

7.71:
Kw Kw2
= (7.66)
Ka [H3 O+ ]2 cs
Po przekształceniu wzoru 7.73 otrzymujemy:

s
Ka Kw
[H3 O+ ] = (7.67)
cs
Przykład 7.10. Obliczanie pH roztworu soli słabego kwasu i mocnej zasady

Oblicz pH, stężenie kwasu octowego oraz stopień hydrolizy dla roztworu octanu sodu o stę-
mol
żeniu 0,0500 dm3.
240
Hydroliza soli

oksoniowych w roztworze. Wartość pKa odczytujemy z tab. A.1 i przeliczamy na Ka :
Ka = 10−4,757 = 1,75 · 10−5

s s
Ka Kw 1,75 · 10−5 · 10−14 mol
[H3 O+ ] = = = 1,87 · 10−9
cs 0,05 dm3
pH = − log[H3 O+ ] = − log(1,87 · 10−9 ) = 8,73
Na podstawie 7.62 wiemy, że:
[CH3 COOH] = [OH− ]
7.10), wyznaczamy stężenie jonów wodoro-

Korzystając z definicji iloczynu jonowego wody (7.10
tlenowych:
Kw 10−14 mol
[OH− ] = + = = 5,35 · 10−6
[H3 O ] 1,87 · 10 −9
dm3
[OH− ] 5,35 · 10−6

β= = = 1,07 · 10−4
cs 0,05
mol
Odpowiedź: pH roztworu CH3 COONa o stężeniu 50,0 dm 3 wynosi 8,73, stężenie kwasu
−6 mol
octowego w tym roztworze jest równe 5,35 · 10 dm3 , natomiast stopień hydrolizy wynosi
1,07 · 10−4 .
7.4.3. Sole słabych kwasów i słabych zasad

Przykładem tego typu soli jest octan amonu – mocny elektrolit całkowicie zdysocjowany w roz-
tworze wodnym:
H2 O
CH3 COONH4 CH3 COO− + NH4 +
Zarówno jony octanowe, jak i amonowe będą dalej ulegały protolitycznej reakcji z wodą:
CH3 COO – + H2 O CH3 COOH + OH –
NH4 + + H2 O NH3 + H3 O+
P
CH3 COO – + NH4 + CH3 COOH + NH3
Stała hydrolizy:
[CH3 COOH][NH3 ]
Kh = (7.68)
[CH3 COO− ][NH4 + ]
Analogicznie jak wyżej:
[CH3 COOH] = [NH3 ] [CH3 COO− ] = [NH4 + ] ≈ cs (7.69)
Uwzględniając stałą dysocjacji kwasu i zasady, mamy:

Kw
Kh = (7.70)
Ka Kb
241
Podstawiając 7.70 do wzoru 7.68

7.68, otrzymujemy:
Kw K∗ [NH3 ]2
= a = (7.71)
Ka Kb Ka cs2
Przekształcając wzór 7.55 na stałą hydrolizy, otrzymujemy zależność:
Ka∗ cs
[NH3 ] = (7.72)
[H3 O+ ]

7.71, mamy:
Ka∗ (K ∗ )2 c 2
= 2 a +s 2 (7.73)
Ka cs [H3 O ]
Po przekształceniu dostajemy: p
[H3 O+ ] = Ka Ka∗ (7.74)
Przykład 7.11. Obliczanie pH roztworu soli słabego kwasu i słabej zasady

Oblicz pH, stężenie kwasu octowego i amoniaku oraz stopień hydrolizy dla roztworu octanu
mol
amonu o stężeniu 0,100 dm3.

oksoniowych w roztworze. Wartość pKa oraz pKa odczytujemy z tab. A.1 i przeliczamy na Ka
∗
oraz Ka∗ :
Ka = 10−4,757 = 1,75 · 10−5

Ka∗ = 10−9,244 = 5,70 · 10−10
q
mol
[H3 O+ ] = 1,75 · 10−5 · 5,70 · 10−10 = 9,99 · 10−8
dm3
pH = − log[H3 O+ ] = − log(9,99 · 10−8 ) = 7,00
Na podstawie 7.69 wiemy, że:

[CH3 COOH] = [NH3 ]
Korzystając ze wzoru 7.72

7.72, otrzymujemy:
Ka∗ cs 5,70 · 10−10 · 0,100 mol

[NH3 ] = + = = 5,70 · 10−4
[H3 O ] 9,99 · 10 −8
dm3
[NH3 ] 5,70 · 10−4

β= = = 5,70 · 10−3
cs 0,100
mol
Odpowiedź: pH roztworu CH3 COONH4 o stężeniu 0,100 dm 3 wynosi 7,00, stężenia kwasu
−4 mol
octowego oraz amoniaku w tym roztworze są równe 5,70 · 10 dm3 , natomiast stopień hydro-
lizy wynosi 5,70 · 10−3 .
242
Hydroliza soli
7.4.4. Wodorosole
Jednym z przykładów wodorosoli jest wodorowęglan sodu NaHCO3 , który w roztworze wodnym
jest elektrolitem mocnym całkowicie zdysocjowanym:
NaHCO3 Na+ + HCO3 −
Anion wodorowęglanowy będzie w roztworze ulegał jednocześnie protolitycznej reakcji z wodą

(hydrolizie) oraz dysocjacji, zgodnie z poniższymi równaniami:
HCO3 − + H2 O H2 CO3 + OH− Kh
HCO3 − + H2 O CO3 2− + H3 O+ Ka2
Dla każdej z tych reakcji równowagowych można napisać wyrażenie na stałą równowagi:
[H2 CO3 ][OH− ] Kw

Kh = = (7.75)
[HCO3 ]−
Ka1
[CO3 2− ][H3 O+ ]
Ka2 = (7.76)
[HCO3 − ]
Reakcje dysocjacji i hydrolizy zachodzą w niewielkim stopniu, w związku z tym można przyjąć:
[HCO3 − ] ≈ cs (7.77)
Układając uproszczony bilans materiałowy, przyjmujemy, że stężenie cząstek, które przyjęły pro-
ton (H2 CO3 , H3 O+ ), jest równe stężeniu cząstek, które oddały proton (CO3 2 – , OH – ):
[H2 CO3 ] + [H3 O+ ] = [CO3 2− ] + [OH− ] (7.78)
Z iloczynu jonowego wody 7.10 mamy:
Kw
[OH− ] = (7.79)
[H3 O+ ]
Do wyrażenia na stałą hydrolizy 7.75 wstawiamy 7.77 i 7.79

7.79:
Kw [H2 CO3 ][OH− ] [H2 CO3 ]Kw

= = (7.80)
Ka1 [HCO3 ]−
cs [H3 O+ ]
po czym wyznaczamy [H2 CO3 ]:

cs [H3 O+ ]
[H2 CO3 ] = (7.81)
Ka1
Do wzoru 7.76 podstawiamy 7.77 oraz 7.79 i wyznaczamy [CO3 2− ]:
Ka2 cs
[CO3 2− ] = (7.82)
[H3 O+ ]
243
Podstawiając do bilansu materiałowego 7.78 wzory 7.79

7.79, 7.81 i 7.82
7.82, otrzymujemy:
cs [H3 O+ ] Ka2 cs Kw
+ [H3 O+ ] = + + (7.83)
Ka1 [H3 O ] [H3 O+ ]
Przekształcamy względem [H3 O+ ]:
cs [H3 O+ ]2 + Ka1 [H3 O+ ]2 = Ka1 Ka2 cs + Ka1 Kw (7.84)
[H3 O+ ]2 (cs + Ka1 ) = Ka1 (Ka2 cs + Kw ) (7.85)
s
Ka1 (Ka2 cs + Kw )
[H3 O+ ] = (7.86)
cs + Ka1
Stosując dalsze uproszczenia:
cs Ka1 więc cs + Ka1 ≈ cs (7.87)
Ka2 cs Kw więc Ka2 cs + Kw ≈ Ka2 cs (7.88)
Podstawiając 7.87 i 7.88 do wzoru 7.86

7.86, otrzymujemy:
s
Ka1 Ka2 cs p
[H3 O+ ] = = Ka1 Ka2 (7.89)
cs
Porównując wartości Kh i Ka2 , można w bardzo prosty sposób oszacować, czy roztwór wodorosoli
będzie kwasowy czy zasadowy. W tym przypadku Kh > Ka2 , więc roztwór będzie zasadowy.
Przykład 7.12. Obliczanie pH roztworu wodorosoli
Oblicz pH, stężenie kwasu węglowego oraz stopień hydrolizy dla roztworu wodorowęglanu
mol
sodu o stężeniu 0,100 dm 3.

oksoniowych w roztworze. Wartości pKa1 oraz pKa2 odczytujemy z tab. A.1 i przeliczamy na
Ka1 oraz Ka2 :
Ka1 = 10−6,352 = 4,45 · 10−7

Ka2 = 10−10,329 = 4,69 · 10−11
p q
+ mol
[H3 O ] = Ka1 Ka2 = 4,45 · 10−7 · 4,69 · 10−11 = 4,57 · 10−9
dm3
+
pH = − log[H3 O ] = − log(4,57 · 10 ) = 8,34
−9
Z wzoru 7.81 obliczamy stężenie kwasu węglowego:
cs [H3 O+ ] 0,1 · 4,57 · 10−9 mol

[H2 CO3 ] = = = 1,03 · 10−3
Ka1 4,45 · 10 −7
dm3
[H2 CO3 ] 1,03 · 10−3

β= = = 1,07 · 10−2
cs 0,1
mol
Odpowiedź: pH roztworu NaHCO3 o stężeniu 0,100 dm 3 wynosi 8,34, stężenie H2 CO3 w tym
−3 mol
roztworze jest równe 1,03 · 10 dm3 , natomiast stopień hydrolizy wynosi 1,07 · 10−2 .
244
Zadania
7.5. Zadania
Elektrolity słabe, prawo rozcieńczeń Ostwalda

mol
1. Oblicz stopień dysocjacji dla roztworów poniższych substancji o stężeniu 0,0100 dm3 : a) kwas
octowy CH3 COOH b) amoniak NH3 c) kwas azotowodorowy HN3 d) metyloamina

CH3 NH2 .
mol
2. Stopień dysocjacji kwasu azotowego(iii) w roztworze o stężeniu 0,0200 dm3 wynosi 20,0%.
Oblicz stałą dysocjacji.
3. Oblicz stężenie molowe roztworu kwasu octowego, którego stopień dysocjacji wynosi a) 3,0%
b) 30,0%.
4. Oblicz stężenie molowe wodnego roztworu amoniaku, którego stopień dysocjacji wynosi
a) 2,0% b) 45,0%
5. Oblicz stężenie molowe jonów H3 O+ i C6 H5 COO – powstałych w wyniku dysocjacji kwasu

benzoesowego, którego stopień dysocjacji wynosi 10,0%.
6. Oblicz pH roztworu kwasu HClO2 , jeżeli wiadomo, że stopień dysocjacji kwasu w tym roz-
tworze wynosi 4,60%. Przyjmij pKa = 2,00.
7. Jak zmieni się stopień dysocjacji kwasu octowego, jeżeli do 100 cm3 roztworu tego kwasu
mol
o stężeniu 0,100 dm3 dodamy 400 cm wody?
3
mol
8. Zmieszano 100 cm3 roztworu amoniaku o stężeniu 0,0200 dm 3 i 200 cm roztworu amoniaku
3
mol
o stężeniu 0,0100 dm 3 . Oblicz stopień dysocjacji amoniaku w otrzymanym roztworze.
mol
9. Z 500 cm3 roztworu kwasu mrówkowego o stężeniu 0,0100 dm 3 odparowano 200 cm
3
wody.
Oblicz, jak zmieni się stopień dysocjacji kwasu w tym roztworze.
mol
10. Ile razy wzrośnie stopień dysocjacji amoniaku, jeśli roztwór o stężeniu 0,100 dm 3 zostanie
rozcieńczony pięciokrotnie?
11. Ile cm3 wody należy dodać do 100 cm3 roztworu kwasu benzoesowego, aby jego stopień
dysocjacji wzrósł dwukrotnie? Załóż, że α < 5%.
Obliczanie pH roztworów mocnych kwasów i zasad

mol
12. Oblicz pH i pOH roztworu, w którym stężenie jonów oksoniowych wynosi a) 2,50 · 10−5 dm3
mol mol
b) 5,00 · 10−10 dm 3 c) 3,00 · 10−2 dm 3.
13. Oblicz pH i pOH roztworu, w którym stężenie jonów wodorotlenowych wynosi

mol mol mol
a) 1,50 · 10−5 dm3 b) 3,00 · 10−12 dm3 c) 2,30 · 10−2 dm 3.
14. Oblicz stężenie jonów wodorotlenowych i oksoniowych w roztworze, dla którego:

a) pH = 3,20 b) pOH = 2,60 c) pH = 8,32 d) pOH = 13,60 e) pH = 1,27.
245
mol
15. Oblicz pH następujących roztworów przy założeniu α = 1,00: a) 0,200 dm 3 HCl
mol mol mol
b) 0,0500 dm3 HNO3 c) 0,0900 dm3 NaOH d) 0,001 00 dm3 Ca(OH)2 .
mol
16. Oblicz pH wodnego roztworu HNO3 o stężeniu 2,50 · 10−9 dm3
.
mol
17. Oblicz pH wodnego roztworu NaOH o stężeniu 5,00 · 10−8 dm3
.
18. Oblicz pH i stężenie jonów oksoniowych w 7,0% wodnym roztworze HNO3 o gęstości
1,037 cmg 3 . W obliczeniach uwzględnij współczynnik aktywności dla jonów oksoniowych
f = 0,7351.
mol
19. Do jakiej objętości należy rozcieńczyć 20,0 cm3 roztworu HNO3 o stężeniu 0,100 dm3 , aby
pH roztworu wynosiło 2,60?
20. Oblicz pOH i stężenie jonów H3 O+ w roztworze powstałym po zmieszaniu 50,0 cm3 roztworu
mol mol
HCl o stężeniu 0,200 dm 3 z 50,0 cm roztworu KNO3 o stężeniu 0,100 dm3 .
3
mol
21. Zmieszano równe objętości roztworu HNO3 o stężeniu 0,200 dm 3 i roztworu KCl o stężeniu
mol
0,100 dm3 . Oblicz pH wynikowego roztworu.
22. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez rozcieńczenie 20,0 cm3 roztworu KOH o stężeniu
mol
0,100 dm3 do objętości 250 cm .
3
23. 20,0 cm3 roztworu HCl o stężeniu 17,05% i gęstości 1,07 cmg 3 rozcieńczono wodą do objętości
1000 cm3 . Oblicz pH otrzymanego roztworu.
24. Do jakiej objętości należy rozcieńczyć 10,0 cm3 roztworu wodorotlenku potasu o stężeniu
5,0% i gęstości 1,10 cmg 3 , aby otrzymać roztwór o pH = 12,00?
25. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez zmieszanie 100 cm3 roztworu HCl o stężeniu 5,0%
i gęstości 1,023 cmg 3 z:
a) 200 cm3 wody

b) 50,0 cm3 roztworu NaOH o stężeniu 5,0% i gęstości 1,054 cmg 3
c) 352 cm3 roztworu NaOH o pH = 13,60
d) 100 cm3 roztworu NaOH o stężeniu 10,0% i gęstości 1,109 cmg 3
mol
26. Roztwór kwasu azotowego(v) o stężeniu 0,0100 dm3 rozcieńczono 500 000 razy. Oblicz, jak
zmieni się pH otrzymanego roztworu.
27. Oblicz pH roztworu zawierającego 7,10 mg HCl w 2,00 m3 wody.
Obliczanie pH roztworów słabych kwasów i zasad

28. Oblicz stężenie jonów oksoniowych oraz pH następujących roztworów:
mol
a) roztwór kwasu mrówkowego o stężeniu 0,0300 dm 3
mol
b) roztwór amoniaku o stężeniu 0,0500 dm3
mol
c) roztwór kwasu chlorooctowego o stężeniu 0,200 dm 3
246
Zadania
mol
d) roztwór metyloaminy o stężeniu 0,100 dm 3
29. Oblicz pH 15,0% roztworu kwasu octowego o gęstości 1,02 cmg 3 .
30. Oblicz pH oraz stężenie jonów amonowych 10,0% roztworu amoniaku o gęstości 0,958 cmg 3 .
31. pH wodnego roztworu kwasu octowego wynosi 2,10. Oblicz stężenie tego kwasu.
32. pH wodnego roztworu amoniaku wynosi 11,10. Oblicz stężenie tego roztworu.
33. Roztwór kwasu benzoesowego o pH = 2,65 rozcieńczono dwukrotnie. Oblicz pH roztworu

po rozcieńczeniu.
34. Ile cm3 wody należy dodać do 10,0 cm3 15,0% wodnego roztworu amoniaku o gęstości
0,940 cmg 3 , aby otrzymać roztwór o pH = 11,55?
35. pH roztworu kwasu octowego wynosi 2,60. Jaką objętość wody należy dodać do 20,0 cm3
tego roztworu, aby pH po rozcieńczeniu było równe 3,49?
36. Zmieszano 100 cm3 roztworu amoniaku o pH = 11,70 z 300 cm3 roztworu amoniaku o stę-
mol
żeniu 0,200 dm3 . Oblicz pH otrzymanego roztworu.
37. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez zmieszanie 400 cm3 roztworu NH4 Cl o stężeniu
mol mol
0,100 dm3 z 100 cm roztworu NaOH o stężeniu 0,400 dm3 .
3
38. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez zmieszanie 200 cm3 roztworu CH3 COONa o stężeniu
mol mol
0,600 dm3 z 400 cm roztworu HCl o stężeniu 0,300 dm3 .
3
39. Do 16,0 g czystego NH4 Cl dodano stechiometryczną ilość wodorotlenku sodu. Wydzielony
amoniak zaabsorbowano w 1,50 dm3 wody, przy czym objętość roztworu nie uległa zmianie.
Oblicz pH otrzymanego roztworu.
40. Zmieszano 100 cm3 kwasu octowego o pH = 2,20 z 100 cm3 roztworu tego samego kwasu
o pH = 2,70. Oblicz pH roztworu po zmieszaniu.
mol
41. Do 100 cm3 roztworu kwasu cyjanowodorowego HCN o stężeniu 0,007 00 dm 3 dodano
150 cm wody. Jak zmieni się wartość pH roztworu?

3
mol
42. Oblicz pH roztworu aniliny o stężeniu 0,0100 dm3.
43. W 200 cm3 wody rozpuszczono 0,340 g gazowego amoniaku. Jakie jest pH otrzymanego
roztworu?
44. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez zmieszanie równych objętości roztworu kwasu ben-
mol mol
zoesowego o stężeniu 0,400 dm3 i roztworu kwasu mrówkowego o stężeniu 0,300 dm3 .
45. Oblicz stężenie molowe jonów NH4 + oraz pH roztworu zawierającego w 1,00 dm3 0,200 mol
amoniaku i 0,100 mol dimetyloaminy.
mol
46. Zmieszano 50,0 cm3 roztworu CH3 COOH o stężeniu 0,400 dm 3 i 50,0 cm roztworu HCOOH
3
o nieznanym stężeniu. pH roztworu po zmieszaniu wynosiło 2,24. Oblicz początkowe stę-

żenie roztworu kwasu mrówkowego.
247
Obliczanie pH roztworów kwasów wieloprotonowych

mol mol
47. Oblicz pH roztworu kwasu siarkowego(vi) o stężeniu a) 0,0200 dm 3 b) 1,00 · 10−5 dm3
.
48. 20,0 cm3 80,0% roztworu H2 SO4 o gęstości 1,84 cmg 3 rozcieńczono do objętości 800 cm3 . Ob-
licz pH otrzymanego roztworu.
49. Oblicz pH roztworu zawierającego 2,45 g H2 SO4 w 200 cm3 roztworu.

mol
50. Oblicz pH roztworu kwasu siarkowodorowego o stężeniu 0,100 dm3.
mol
51. Oblicz pH roztworu kwasu węglowego o stężeniu 0,0125 dm3.
mol
52. Oblicz pH roztworu kwasu ortofosforowego(v) o stężeniu 0,0800 dm 3.
53. Stężenie jonów wodoroszczawianowych HC2 O4 – w roztworze kwasu szczawiowego wynosi

mol
5,00 · 10−2 dm 3 . Oblicz pH oraz stężenie tego kwasu.
Bufory
54. Oblicz pH oraz stopień dysocjacji kwasu w roztworze otrzymanym przez zmieszanie 100 cm3
mol mol
roztworu HCOOH o stężeniu 0,100 dm 3 z 100 cm roztworu HCOOK o stężeniu 0,0500 dm3 .
3
55. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez zmieszanie równych objętości roztworu amoniaku
mol mol
o stężeniu 0,200 dm3 oraz azotanu(v) amonu o stężeniu 0,100 dm3 .
56. 5,00 cm3 25,0% roztworu amoniaku o gęstości 0,907 cmg 3 oraz 8,10 g NH4 Cl wprowadzono do
wody, uzyskując 100 cm3 roztworu. Oblicz pH roztworu oraz stopień dysocjacji amoniaku.
mol
57. W jakim stosunku objętościowym należy zmieszać roztwór CH3 COOH o stężeniu 0,100 dm 3
mol
z roztworem CH3 COONa o stężeniu 0,500 dm3 , aby otrzymać roztwór o pH = 4,50?
mol
58. Ile cm3 roztworu HCOOH o stężeniu 0,100 dm 3 należy dodać do 100 cm roztworu HCOOK
3
mol
o stężeniu 0,0500 dm 3 , aby otrzymać roztwór o pH = 3,00?
mol
59. Ile gramów NH4 Cl należy dodać do 500 cm3 roztworu amoniaku o stężeniu 0,200 dm3 , aby
pH zmniejszyło się o 1? W obliczeniach pomiń zmianę objętości roztworu.

mol
60. Ile cm3 roztworu NaOH o stężeniu 0,200 dm 3 należy dodać do 100 cm
3
roztworu kwasu
mol
benzoesowego o stężeniu 0,100 dm3 , aby otrzymać roztwór buforowy o pH = 5,00?
mol
61. Ile gramów stałego KOH należy dodać do 800 cm3 roztworu CH3 COOH o stężeniu 0,400 dm3,
aby otrzymać roztwór buforowy o pH = 3,60?

mol
62. Zmieszano 20,0 cm3 roztworu amoniaku o stężeniu 0,500 dm 3 z 30,0 cm
3
roztworu siarcza-
mol
nu(vi) amonu o stężeniu 0,800 dm3 . Oblicz pH roztworu po zmieszaniu.
63. Ile gramów siarczanu(vi) amonu należy dodać do 100 cm3 roztworu amoniaku o stężeniu
mol
0,250 dm 3 , aby pH otrzymanego roztworu wynosiło 9,60? Zignoruj zmianę objętości.
248
Zadania
64. W roztworze buforowym o objętości 1,00 dm3 stężenie kwasu mrówkowego równe jest
mol mol
0,0400 dm 3 , a stężenie mrówczanu sodu wynosi 0,200 dm3 . Oblicz, jak zmieni się pH roz-
tworu po dodaniu: a) 10,0 mmol HNO3 b) 20,0 mmol KOH. Przyjmij, że objętość roztworu
nie uległa zmianie.
65. Zmieszano 100 cm3 roztworu kwasu azotowodorowego o pH = 2,70 z 200 cm3 roztworu
mol
NaOH o stężeniu 0,0750 dm3 . Oblicz pH roztworu po zmieszaniu.
mol
66. Zmieszano 20,0 cm3 roztworu CH3 COONa o stężeniu 0,500 dm 3 z 50,0 cm
3
roztworu HCl
mol
o stężeniu 0,150 dm3 i 130 cm wody. Oblicz pH roztworu po zmieszaniu.
3
mol
67. Ile cm3 roztworu amoniaku o stężeniu 0,500 dm 3 należy dodać do 50,0 cm roztworu NH4 Cl
3
mol
o stężeniu 1,00 dm 3 , aby otrzymać roztwór o pH = 8,00?
68. Oblicz, jak zmieni się pH roztworu buforowego, gdy do 2,00 dm3 roztworu zawierającego
1,00 mol CH3 COOH i 1,50 mol CH3 COOK doda się 0,100 mol HCl.
69. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez rozpuszczenie 17,0 g KH2 PO4 i 71,0 g Na2 HPO4
w wodzie i rozcieńczenie do 1,00 dm3 .
mol
70. Zmieszano 100 cm3 roztworu H3 PO4 o stężeniu 0,100 dm3 z 100 cm roztworu KOH o stężeniu
3
mol
0,150 dm3 . Oblicz pH otrzymanego roztworu.
mol
71. Zmieszano 300 cm3 roztworu K3 PO4 o stężeniu 1,00 dm 3 ze 100 cm roztworu H2 SO4 o stę-
3
mol
żeniu 2,00 dm 3 . Oblicz pH roztworu po zmieszaniu.
72. Oblicz pH roztworu otrzymanego przez zmieszanie równych objętości roztworu Na2 CO3
mol mol
o stężeniu 0,100 dm3 oraz NaHCO3 o stężeniu 0,0500 dm3 .
mol
73. Ile moli Na2 CO3 zależy dodać do 1,00 dm3 roztworu NaHCO3 o stężeniu 0,100 dm 3 , aby
otrzymać roztwór o pH = 11,00? W obliczeniach pomiń zmianę objętości roztworu.

mol
74. Zmieszano 50,0 cm3 roztworu HCOOH o stężeniu 0,200 dm 3 z 30,0 cm
3
roztworu NaOH
mol mol
o stężeniu 0,300 dm3 i 20,0 cm roztworu HCl o stężeniu 0,100 dm3 . Oblicz pH roztworu po
3
zmieszaniu.
Hydroliza soli
75. Które z wymienionych soli ulegają hydrolizie? Napisz reakcje hydrolizy. Podaj odczyn
roztworu: a) K2 S b) NaNO3 c) CuCl2 d) (NH4 )2 CO3 e) Zn(NO3 )2 f) Al2 (SO4 )3
g) FeCl2 h) K2 CO3 i) KCl j) BeCl2 .
76. Oblicz pH, stopień hydrolizy oraz stężenie amoniaku dla roztworu NH4 NO3 o stężeniu
mol
0,0500 dm 3.
77. Oblicz pH, stopień hydrolizy oraz stężenie kwasu mrówkowego dla roztworu HCOONa
mol
o stężeniu 0,100 dm3.
mol
78. Oblicz pH oraz stopień hydrolizy dla roztworu CH3 COONH4 o stężeniu 0,200 dm 3.
mol
79. Oblicz pH roztworu (NH4 )2 SO4 o stężeniu 0,0300 dm3.
249
80. pH roztworu CH3 COOK wynosi 9,20. Oblicz stężenie oraz stopień hydrolizy soli.
mol
81. Porównaj pH roztworów soli amoniowych o stężeniu 0,100 dm3 : CH3 NH3 Cl, (CH3 )2 NH2 Cl,
(CH3 )3 NHCl.
mol
82. Oblicz, jak zmieni się pH, jeżeli 200 cm3 roztworu NH4 NO3 o stężeniu 0,500 dm 3 rozcień-
czono do 500 cm .
3
mol
83. Zmieszano 300 cm3 roztworu CH3 COOH o stężeniu 0,400 dm 3 z 200 cm roztworu NH3 o stę-
3
mol
żeniu 0,600 dm3 . Oblicz pH i stężenie amoniaku w otrzymanym roztworze.
84. Zmieszano 50,0 cm3 roztworu HCOOH o pH = 2,70 z 50,0 cm3 roztworu NaOH o pH =
12,38. Oblicz pH roztworu po zmieszaniu.
mol
85. Zmieszano 30,0 cm3 roztworu amoniaku o stężeniu 0,100 dm3 , 20,0 cm roztworu HNO3 o stę-
3
mol mol
żeniu 0,200 dm 3 oraz 10,0 cm
3
roztworu KOH o stężeniu 0,100 dm 3 i dopełniono wodą do
100 cm3 . Oblicz pH otrzymanego roztworu.

mol
86. Oblicz pH i stopień hydrolizy dla roztworu Na2 CO3 o stężeniu 0,150 dm 3.
mol
87. Oblicz pH i stopień hydrolizy dla roztworu KHCO3 o stężeniu 0,350 dm 3.
88. Oblicz pH roztworów otrzymanych poprzez zmieszanie 100 cm3 roztworu CH3 COONa o stę-
mol
żeniu 0,200 dm3 oraz:
mol
a) 100 cm3 roztworu KNO3 o stężeniu 0,200 dm3
mol
b) 100 cm3 roztworu HCl o stężeniu 0,200 dm3
mol
c) 100 cm3 roztworu HCl o stężeniu 0,100 dm3
89. Oblicz pH roztworów otrzymanych poprzez zmieszanie 100 cm3 roztworu NH4 Cl o stężeniu
mol
0,200 dm3 oraz:
mol
a) 100 cm3 roztworu KNO3 o stężeniu 0,200 dm3
mol
b) 100 cm3 roztworu NaOH o stężeniu 0,200 dm3
mol
c) 100 cm3 roztworu NaOH o stężeniu 0,100 dm3
7.6. Odpowiedzi
Wartości pH i pOH zostały zaokrąglone do dwóch miejsc dziesiętnych.
1. a) 0,042 b) 0,042 c) 0,044 d) 0,188 6. 0,66

2. 1,00 · 10−3 7. α2 = 2α1
mol mol
3. a) 1,94 · 10−2 dm3
b) 1,36 · 10−4 dm3 8. 0,037
mol mol
4. a) 4,40 · 10−2 dm3
b) 4,75 · 10−5 dm3 9. zmaleje o 0,028
5. [H3 O+ ] = [C6 H5 COO− ] = 5,81 · 10−4 mol
dm3
10. 2,24-krotnie
250
Odpowiedzi
11. 300 cm3 28. a) [H3 O+ ] = 2,24 · 10−3 mol

dm3
;
pH = 2,65
12. a) pH = 4,60; pOH = 9,40
b) [H3 O+ ] = 1,07 · 10−11 mol
dm3
;
b) pH = 9,30; pOH = 4,70 pH = 10,97
c) pH = 1,52; pOH = 12,48 c) [H3 O+ ] = 1,58 · 10−2 mol
;
dm3
13. a) pH = 9,18; pOH = 4,82 pH = 1,80
d) [H3 O+ ] = 1,56 · 10−12 mol
;
b) pH = 2,50; pOH = 11,50 dm3
pH = 11,81
c) pH = 12,36; pOH = 1,64
29. 2,18
14. a) [H3 O+ ] = 6,30 · 10−4 dm
mol
3;
[OH ] = 1,59 · 10
− −11 mol 30. pH = 12,00; [NH4 + ] = 9,93 · 10−3 mol
dm3
dm3
b) [H3 O+ ] = 3,98 · 10−12 dm

mol
3;
mol
31. 3,61 dm 3
−3 mol
[OH ] = 2,50 · 10 dm3
−
mol
32. 0,0920 dm 3
c) [H3 O+ ] = 4,79 · 10−9 dm
mol
3;
−6 mol
[OH ] = 2,09 · 10 dm3
− 33. 2,79
d) [H3 O+ ] = 0,400 dm
mol
3; 34. 105 cm3
mol
[OH ] = 2,50 · 10
− −14
dm3 35. 1,13 dm3
e) [H3 O+ ] = 5,40 · 10−2 dm
mol
3;
[OH ] = 1,86 · 10
− −13 mol 36. 11,48
dm3
15. a) pH = 0,70 37. 11,07
b) pH = 1,30 38. 2,73

c) pH = 12,95 39. 11,27
d) pH = 11,30
40. 2,33
16. 6,99
41. wzrośnie, ∆pH = 0,20
17. 7,10
42. 8,29
+ mol
18. [H3 O ] = 1,15 ; pH = 0,07
dm3 43. 11,12
19. 796 cm3
44. 2,20
+ mol
20. [H3 O ] = 0,100 dm 3 ; pOH = 13,00
45. [NH4 + ] = 5,26 · 10−4 mol
; pH = 11,80
dm3
21. 1,00 mol
46. 0,328 dm3
22. 11,90
47. a) 1,59
23. 1,00 b) 4,70
24. 982 cm3 48. 0,41
25. a) 0,33 b) 0,31 c) 7,00 d) 13,84 49. 0,87
26. wzrośnie, ∆pH = 4,96 50. 4,00
27. 6,80 51. 4,13
251
52. 1,69 d) (NH4 )2 CO3 – odczyn zasadowy, po-

mol
nieważ CO3 2 – jest bardzo mocną za-
53. pH = 1,30; c = 9,47 · 10−2 dm3 sadą Brønsteda, natomiast NH4 + jest
bardzo słabym kwasem Brønsteda
54. pH = 3,44; α = 7,20 · 10−3
NH4 + + H2 O NH3 + H3 O+
2–
55. 9,54 CO3 + H2 O HCO3 – + OH –
e) Zn(NO3 )2 – odczyn kwasowy
56. pH = 8,89; α = 1,16 · 10−5 [Zn(H2 O)6 ]2+ + H2 O
57. v1
= 9,03 [Zn(H2 O)5 (OH)]+ + H3 O+
v2
f) Al2 (SO4 )3 – odczyn kwasowy
58. 278 cm3 [Al(H2 O)6 ]3+ + H2 O
[Al(H2 O)5 (OH)]2+ + H3 O+
59. 0,503 g
g) FeCl2 – odczyn kwasowy
60. 43,0 cm 3 [Fe(H2 O)6 ]2+ + H2 O
[Fe(H2 O)5 (OH)]+ + H3 O+
61. 1,16 g
h) K2 CO3 – odczyn zasadowy
62. 8,56 CO3 2 – + H2 O HCO3 – + OH –
i) KCl – odczyn obojętny
63. 0,726 g brak hydrolizy
64. a) zmaleje o 0,12 j) BeCl2 – odczyn kwasowy
b) wzrośnie o 0,35 [Be(H2 O)6 ]2+ + H2 O
[Be(H2 O)5 (OH)]+ + OH –
65. 5,12 mol
76. pH = 5,27; [NH3 ] = 5,34 · 10−6 dm3
;
66. 4,28 β = 1,07 · 10−4
mol
67. 5,71 cm3 77. pH = 8,37; [HCOOH] = 2,36 · 10−6 dm3
;
β = 2,36 · 10−5
68. zmaleje o 0,07
78. pH = 7,00; β = 5,71 · 10−3
69. 7,80
79. 5,23
70. 7,20 mol
80. β = 3,60 · 10−5 ; c = 0,440 dm3
71. 7,50
81. 5,82 > 5,81 > 5,44
72. 10,63
82. wzrośnie o 0,20
73. 0,469 mol 83. pH = 7,00; [NH3 ] = 1,37 · 10−3 mol
dm3
74. 4,11 84. 8,06
75. a) K2 S – odczyn zasadowy 85. 5,38
S2 – + H2 O HS – + OH –
86. pH = 11,75; β = 3,80 · 10−2
b) NaNO3 – odczyn obojętny
brak hydrolizy 87. pH = 8,34; β = 6,25 · 10−6
c) CuCl2 – odczyn kwasowy 88. a) 8,88 b) 2,88 c) 4,76
[Cu(H2 O)6 ]2+ + H2 O
[Cu(H2 O)5 (OH)]+ + H3 O+ 89. a) 5,12 b) 11,12 c) 9,24
252

Rozdział 7

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rozdział 7

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Rozdział 7

Równowagi w wodnych roztworach

• Elektrolity mocne, czyli takie, które w roztworach są całkowicie zdysocjowane na jony.

CH3 COOH + H2 O CH3 COO− + H3 O+

We wzorze tym nawiasy kwadratowe oznaczają stężenie molowe.

7.1.1. Elektrolity słabe, prawo rozcieńczeń Ostwalda

w stanie równowagi stężenia jonów są równe [A+ ] = [B− ].

[A+ ] = [B− ] = c0 α (7.3)

natomiast stężenie niezdysocjowanych cząsteczek AB (pozostałych w roztworze po dysocjacji):

Podstawienie tych wyrażeń do wzoru na stałą dysocjacji 7.1 daje:

[A+ ][B− ] c0 α · c0 α c02 α 2

7.1.2. Elektrolity mocne

jedynie w roztworach bardzo rozcieńczonych; w większości przypadków jest mniejsza od stężenia.

W ramach niniejszego opracowania będziemy zakładać, że a = c lub że współczynniki

7.2. Iloczyn jonowy wody, pH

W związku z tym stała dysocjacji wody jest równa:

n m d 1000 dmg 3 mol

Kw = [H3 O+ ][OH− ] = K · [H2 O]2 = 3,25 · 10−18 · 55,52 = 10−14 (7.10)

Analogicznie, dla jonów wodorotlenowych można wprowadzić uproszczone pojęcie pOH:

pOH = − log[OH− ] (7.12)

Uwzględniając powyższe zależności, wyrażenie na wykładnik iloczynu jonowego wody można

Dla tak określonych warunków:

• przy pH = 7 roztwór ma odczyn obojętny;

[H3 O+ ] = 10−pH (7.14)

7.2.1. Obliczanie pH roztworów mocnych kwasów i zasad

Ponadto, korzystając z zależności pH + pOH = 14, można również obliczyć, że:

Przykład 7.1. Obliczanie pH roztworu mocnego kwasu jednoprotonowego

Rozwiązanie: Kwas azotowy(v) jest mocnym elektrolitem i dysocjuje całkowicie wg równania:

Przykład 7.2. Obliczanie pH roztworu mocnej zasady jednowodorotlenowej

Rozwiązanie: Wodorotlenek sodu jest mocnym elektrolitem zdysocjowanym całkowicie w roz-

W związku z tym stężenie jonów OH – , pOH i pH wynoszą odpowiednio:

Aby obliczyć stężenie jonów oksoniowych, należy skorzystać ze wzoru 7.14

[H3 O+ ] = 10−pH = 1,00 · 10−13

Przykład 7.3. Obliczanie pH silnie rozcieńczonego roztworu mocnego kwasu jednoproto-

Rozwiązanie: Kwas solny to mocny elektrolit i dysocjuje całkowicie wg równania:

Wykorzystując dotychczas opisane metody obliczeniowe, uzyskalibyśmy wynik:

co wskazywałoby na to, że roztwór mocnego kwasu ma odczyn zasadowy, co oczywiście

Całkowite stężenie jonów oksoniowych [H3 O+ ]c w roztworze rozcieńczonego kwasu będzie

[H3 O+ ]c = [H3 O+ ]w + [H3 O+ ]k (7.15)

[H3 O+ ]w = [OH− ] (7.17)

Z definicji iloczynu jonowego wody wiemy, że:

Kw = [H3 O+ ]c [OH− ] (7.18)

Podstawiając 7.17 do 7.18 i przekształcając, dostajemy:

Wstawiając 7.16 i 7.19 do 7.15

Przekształcając powyższy wzór, otrzymujemy równanie kwadratowe:

[H3 O+ ]2c − ck [H3 O+ ]c − Kw = 0 (7.21)

Oznaczając jako x ← [H3 O+ ]c oraz podstawiając dane liczbowe, otrzymujemy równanie:

Obliczamy wyróżnik równania kwadratowego:

Wybieramy wynik dodatni, zatem:

pH = − log[H3 O+ ]c = − log x = − log(1,05 · 10−7 ) = 6,98

7.2.2. Obliczanie pH roztworów słabych kwasów i zasad

CH3 COOH + H2 O CH3 COO− + H3 O+

[CH3 COOH] = ck − [H3 O+ ] (7.24)

Sytuacja ta opisana jest wspomnianym wzorem Ostwalda 7.5

Dla α ≤ 5%, czyli c

Przykład 7.4. Obliczanie pH roztworu słabego kwasu

Rozwiązanie: Słaby kwas octowy dysocjuje wg równania:

CH3 COOH + H2 O CH3 COO− + H3 O+

Wyrażenie na stałą dysocjacji przyjmuje postać:

[CH3 COO− ][H3 O+ ]

Ka = 10−4,757 = 1,75 · 10−5

Przykład 7.5. Obliczanie pH dla rozcieńczonego roztworu słabego kwasu

jak zmieni się pH roztworu.

Ka = 10−3,745 = 1,80 · 10−4