Professional Documents
Culture Documents
jrashc,+البحث+السابع+-+الاحجار+الكريمة+في+القرآن+الكريم+والتراث-+عزي (1)
jrashc,+البحث+السابع+-+الاحجار+الكريمة+في+القرآن+الكريم+والتراث-+عزي (1)
اًنمديخ
ٌٗٛظ
أهلل رؼٌٝب وزبٗث ٌاؼص٠ص ز ِ د(ؾ) ٘دا٠خ ٌٍٕبض وبفخ ٔٚئمبذا ُِٓ ٌٙن ٔأصي
ّؾ ٍٝػ
ٌ ٚاؽنسن ٌٚامنبي ‘ فجنٌُٓٙ ١ن فٗ١ن ِأٛن ز دُٕٙ٠ن ٔٚد ١نُ٘ب ِ١ٚنص ٌُٙن ٌاؾنسَا ِٓن ٌاىفنس
َؿ ٍػ ُ ١ٙأخجبز ثؼك اٌُِ ٤اعٌبفخ لٍُٙج ِٚب ٔنصي ٙث ُن ِٓن ػمنبة عنصا ٌاؾبي ‘ ٚل
ٌا ٌا ٌٛا ٌٛا
ّ ٚربدُٟ ٠ٙف ٌامبي ٌٌ .ره فٕٔاب ٔغد فٗ ١آ٠بد ٌازؽس٠غ ٟز رجنٓ ١ؽنٚد د أهلل ٍِّضب ٔغد فٗ ١آ٠بد ػد ٚػ١د ٚزسSغ١ت ٚز٘س ١ت
ٌا
‘ ِٚب ٕ٠زظس ػف ُٔٙ١ب ٚأ ِٚاٖس ٘ ٚٔٛا ٗ١
ٌٕابض ٌّٚاٝع ُِٕٙن ِٓن صٛن اة ٚأ ػمنبة ف ٟن ٌانٔد ١ب ٚا٢خنسSSح ٔ.ٚغنSSد فٗ١ن آ٠نبSSد أهلSSل ٌادٌانخٍٝػ ٚؽدٔا١زٗن ٚلSSدزرٗن ‘ ِٕٚٙنب ِ ٍٛلSSبرٗن ِٓن ّع نبSSد
ٌّآعؾ ِٓ أ٠منب ٌإز جٗ١ن ٍػ ٝن
فمب ٓػ أ٦عْب ٍٝػ ٖ٘ر ا٤زق ‘ ِ ٍٛٚلبرٗن ِٓن ٛو اونتٔ ٚغَٛن ٟف ٌاّع ب ٖ٘ ِٚٓ .ر ا٠٢بد ا٤ؽغSSبز ٌاىس ٠ّSخ ؽ١نش ذونس أهلSSل
ّٛؼ
ٔٚجبد ٚؽْ١ٛاٌّ ٚاسعنْب ف ٟن رعنغ آ٠نبد ِٓن ظنجغ ظٛن زررو١سا ٚض ٚأّلبز ٙٚؼ ت رؼٌٝب ِٕٙب صبصخ ٌ ٟ٘ا١نبٛل د ٌٍٚاٌإنإ
ّٗؼ
ثٔأ ٍػ ُٟ ١ٙف ٖ٘ر ٌاؾ١بح ٌأد ١ب ٚ ٚـفب ٌجؼك ِٔ َؼن ُِ ٌإغ نخ ٌانٞر ٕ٠زظنُ٘س ف ٟن ٌٍجؽس
ٌاداز ا٢خسح .
ٌاىسّ٠نخ ف ٟن ٌامنسْآ ٌاىنسُ ٠ثأظّنبٙهب ِفنسدح ٚأ ِمٔٚس نخ ثجؼمٙن ب .فمند ٚاؽننندح فنن ٟن ظننٛن زح ٌانننسّٓؽ ِمٔٚس نننب ثٌّبسعنننْب ‘ ٚذونننس ٌٍاٌإنننإ ذوسد
ا٤ؽغنبز ٚفبنس ٌٚاطٛن ز ٌٛٚا الؼنخ ٚأ٦عنْب ‘ ِٚنسح ٚاؽندح ذوسٌا١نننبٛل د ِنننسح ٘ٚدؽ ّ ط ِساد ٟف ٛظ زح ٌاؾظ
ٌاسّٓؽ أ٠مبِ مٔٚس ب ثٌّبسعْب ِ .أب ٌّاسعْب فمند ذونس ف ٟن ظٛن زح ٌانسّٓؽ ثٌٍبٌإإ ٚأخٜس ِمٔٚس نب ثٌب ١نبٛل د ٚ .ذونس ٌٍاٌإنإ ٌّٚاسSSعنْب أ
٠منب ٟف ٛظ زح ِسرٓ‘ِ ١سح ِمٔٚس ب
الثاّظّ١ٙب ‘ فمد عب ذوّ٘س ب ٙث را ٌٍافع ِسرٟٓ ١ف ٛظ ز ٟر ٌٕاًؾ ٚفبنس ٍ .ثفع(ٍؽ ١خ)
ا٢ر١خ ظأظزؼسق ذوس ٖ٘ر ا٤ؽغبز ٌاىسّ٠نخ ٌاضبصنخ ف ٟن ٌامنسْآ ٌاىنسُٚ ‘ ٠أٌٛٙـ ب ٟف ٌٍاغخ ؼِٔ ٚب ١ٙب ‘ ِٚب لٌٗب ٍّػ بٔؤ ب ا٤ٚاًه
ف١ٙنب ‘ ٟف ٌاففؾبد ٚرفع ١سِ ب عب ثؽٔٙأ ب
ِ ٚب ٌٛٗ٠م ٌاٍُؼ ٌاؾد٠ش ف١ٙب ٌاَ. ١ٛ
ٔٔٓ
ٓٔٙأ
ـننفب ر ٌّٚاسعننْب فن ٟن ّؽ ننسح ٌٛا عنٗن ‘ ٚأ ْأ ٌأنٛن ٓٔٙا ث١ننبق ِؽننسة وٌّبسعْب ‘ فزؼبؼنك ٌٍأٛن ٓ٠ ١ؾندس ِٕظنسا ّع ن١ب "ون ٌا١ننبٛل د
ثّؾ سح ‘ فٌبج١بق وٌٍبٌإإ ٌٚاّؾ سح
ٚ٘ٛأؽٓع اْ٤ٌٛا("ٖ) .
ٌ ٚا١ننبٛل د ٍّو ننخ ؼِ سثننخ ػنٓن ٌاٍّىننخ ٌافبزظنن١خ(٠بٕود) ٌازن ٟن ر ٕؼن ٟن ٌا١ننبٛل دٗ(٠ٚ ).ؼننس
ثبٍٔ٦ى ١ص٠نننخ ثاظننُن (ٛو ٔزنننَد )ٌّ Corndumانننأٛخ ذ ِننٓن ا٦ظننُن ٌازنننِبٛ( ١ٍٟو ٔزننندَا
)ٌّ Kurndamاننأٛخ ذ ثننٚد ٖز ِنٓن ٌإع عننىس٠ز١خ (وسٕفنندا ٌ ) Kuruvindaازن ٟن ر ٕؼن ٟن
ٌا ٛل ٘()
ِ .أننب ٕػ نند ٌاى١ّ١ننبهٓ ١١ف١ؼننس ثاظنُن ٚا وعنن١د ا٤ٌّٕ١نَٛن ( ١ aluminumننب د
)ٌ oxideاٞر رزٌأف عص٠ئٗز ِٓن ذزرنِٓٓ ١ن ؼِ نْد اَٛ٤ٌّٕ١ن ئرؾندرب ثنضبس ذزاد ِٓن
ا٤ٚوعغٌٌٓ ١ره فْا ِزٖص ٌاى١ّ١ب ٟه . Al2O3 ٘ٛ
ٌا١بٛل د ٚأؼبز ٌٝئ ـبثٗز فمنبي "ٌ :ٚا١نبٛل د ثفنبثٗز ٍ٠غ نت ِنب ٔٚدٗن اٌّ٤بض ("ٗ.ٚ )ٙث ٠ّ١ص ٌا١بٛل د ِٓن أؼنجٗ٘ب " ٚأعٛن د ِئزؾٔبنبد ذوس ٌاجٟٚٔ ١س ِٓ ا
٤ؽغبز‘ ُص ٍ٠غ ٗج
ٕٙػ
ٌا١بٛل د ٌا ٌبؿ فٗٔا ٠غس ب ثؾدٗر ٠ّٕٚب ٟف ؾه ٚال ٕ٠ف ب( ِٕٗن "ٚ ٚ . ...ـنٗف مٚص ٕٟ ٠ن ثٌٛم ٗن " :ؽغنس ٠نب د :ؽغنس ا ٤
ٛل ٌا ( 7 ) ٞأ ًؼ ٌا ٙؽ ٙؽ
ؼجٖب ٘ٛـب ِ ٍزف اْ٤ٌٛا ‘أّؽ س ٚأـفٚس أخمس ٚأشزق ال ٠زأصSSس ٙث ب) ؤافؼٌبٗن ثنٌٓ ١اؾغنSSبزح ٌافٍن دح ِٕش نب نٛن ٠ب
فٍغ نع ٍـت ؼد٠د ٌا١جط زشٓ ٠ؼفب ـٍنجب الرٚر ثٗن ٌٕانبز ٌٍم نخ ٚ .أـًن ٍٙو نب ِنب ـنب ٚلنف ف ٟن ؼِ بٔٙد نب ٚـفب ٚصمًن ‘ ٔامنغ ٗSز
ؽنسازح ٌّاؼنْد ثطٛن ي ٛٚل فٗن ففنبز
ٚال ٠زفزذ ٌٍغ ع زٛن ثٗز ‘ ًث ٠صداد ٗٔ ٌٛؽٕع ب ‘ ٚال رًّؼ فٌّٗ ١اجبزد ٌفنبثٗز ٕ٘د ٗ١ز
. )8("...
ِ ب ذوٖس ٌامٚص ٠ٕٟػٓن ٌّانب ف ٟن ٌا١نبٛل د ـنؾ١ؼ ف ٟن ٍّع زٗن ‘ فنْا عص٠ئزٗن رؾٛٞن ْئ
عص٠ئزٌّٓ ِٓ ١اب ٌ١فجؼ ِز٘ص نب ٌاى١ّ١نب ٟه ٠ٚ Al2O3.2H2Oؼنس ٌا١نبٛل د أؽٔ١بب
ـن س ٌاٛج وعننب٠ذ ٌ bauxiteانٞر ٕ٠فنٙن س ثSدزعنخ ؽننسSSازح ِٕٓ٘ٓٛئ ٠ننخ ثؼنننSSد رجس ٠Sنننٖد فننن ْSا ٌاطؾنننٌٕٓ ١انننSSبرظ ٘ننٛن ِعننSSنٛؾ ق
ٌافننٕنفسح ٕػ دهنر ثاظنُن ٠ ٚفدنم ِنننب ٖ ‘ ٚئذا نؾننٓن
ٔٚ ٖٚب ٗنٌٛأ
ٌاٞر ٠عز ٟف ٕـفسح ٌّاؼبْد ٍٚع ٙبٕ ٚر ؼ١ّٙب ١ٌٍٍ .مٛن د ثنٓٚ ,ٗ 9, ١رزفن د ٔا ثنٓ ١ا ٤نس ٚا
ّؽ ًّؼ
زسػ ٌاضًم ٌٕاٛن ٟػ ٚا٤ـفٚس ٌإج فع ٟغ ٚا٤خمس ‘ ًٌٚى ٤شزق ِٕٙ alundunب ئُظ خبؾ ٠ؼنس ثٗن ‘ ٚأٛع ٘د نب ٚإّٔٙص نب ٚ ٠ا
اّ٤ؽ س ٌ Rubyاٞر ٠ؼس أ٠مب ثاُظ ٌا١بٛل د ٌاؼمٟ ١م ٚأ ٌا١نبٛل د ٌاؽنس ٟل .ؼفب رزدزط سرٗن ثنٌٓ ١امِس نٞص ٌاغنِبك ٌٚاٛن زٞد
ّؽ
ٌافنبرؼ ‘ٚظنجت ٌا ٛ١لبد ٌاىننَٚس أشاؽننذ ثؼننك ذزاد ا٤ٌّٕ١نَٛن فن ٟن عص٠ئننبد ٚ٘ٛؽغس ّص ٓٚ ١ـننٗف ٌاجٚٔ١س ن ٟن ثٌٛم نٗن "ٌٚ :نْٛن ٌا١ننبٛل د
ّؽ سرنٗن ْا ثؼننك ذزاد ؼِ ننْد ٌا١ننبٛل د فاوزعننت ٌٍانْٛن اّ٤ؽ ننس)ٚ . (9لنند
٠زسرت فٕ١ب ثٓ ١نسفٓ ‘ ١أؽّ٘د ب ألفٝن ٌاغب٠نخ ٌّاٍٛط ثنخ ِٕٗن ٚا٢خنس ألفٝن ا ّ٤ؽ س
رعمه ٕػ ٘د ب ٌاسغجخ فٗ . ١فأٛع ٖد ٌاِٚس ٟٔب ُص ٌاٙج ِس ٟٔب ّصب٦زٛع ٟٔا صُن صنُن ٌانٛن زٞد ("ٚ ).ٓٔ...ئذا لطننغ ٌا١ننبٛل د اّ٤ؽ ننس ٚـننًم أـننجؼ
ٌاسٌاذخ ٌا ٟز فمبي "ٛ ِٚٓ:خ اٗـ ٌاؽؼبع ٍف ١ط ِٓن ٌّاؽنفخ ٌٍا ّؾن ٟن صنُن ٌإٍغ ننبٞز ثسالب ‘ ٌٝٚئ ٌذ ه أؼبز ٌاجٟٚٔ ١س أ٠مب
‘ ٌٚافمٌبخ فٗٔا أ٠مب أؼ٘د ب ـمٌبخ ٌٌٚره ٠ؽٗج ثّغ س ٌاغمب ...لبي ٌاسا ٟػ :ئال ٌٗ
)(11
ٕٔلد انغضب سٌا انٕٛغ ة انٔزادػب ًعٌب ٔٚبٕلد كٌأ فٕصّص
ٔٔٔ
ٔ مننب ػنٓن أزظننٛط "ٌ :ا١ننبٛل د فن ٟن ا٤ـنًن صبصننخ أـنٕنب ‘ ِ زب٘ز ننب ‘ ِٚأب ا٤ـفس فب ـجس ٌٗ ٍٝػ ٌٕابز ٌأجزنخ ِٚ .أنب
ِبػندانلٚبي ٌامٚص ٕ٠ن ٟن اّ٤ؽ س ٚا٤ـفس ٚا٤خمس
٘ ٘ر بٕ٤ـب ٍف ١عذ ٟف ٌاؽس ٌٚا بـ١خ ٙو ٖر اْ٤ٌٛا " ...
( ٕٔ)
ا٤شزق ٚأ ٌافننف١س ٙ Sapphireف نٛن ؽغننس وننسُ ٠ؼننفبفٚأ ؼننٗج ؼننفب ِمبد٠س لئٍ١خ ِٓن ٌاؾد٠ند ؼِ ٚنْد ٌٕا١زنٔبَ ١ٛفٗ١ن .
ٚرزفنٚبد نِأنب ٌا١ننبٛل د ‘ٚرؼٜص شزلٗز ٌٝئ ٛٚع د
شزلٗز ثٓ ١ا٤شزق ٌافبرؼ عدا ٚأ ٌاعّنٚٞب ٌئٝن ا٤شزق ٌٕاٍٟ ١ن ٌاغنِبك ِٓٚ .ن ا٤شزق لسة ٠ؼس ثٌب ١بٛل د ا٦ظٕىدٞز ٠جٚد ٌٍٕبظس
ٌئ ٟٗ ١ف ٛل ٌٕٙا نبز دزعبد ٌا ٛ١لبد
ٌ ٕٗى ٠جٚS Sد ٟف ٌاٛم ا٦ـٕط ب ٟػ ٕثفعغ١ب ٚأ ِّؾ س SSأٖ() .ا٤ـنفس ٌاؽنفب ف١ؼنس ث SSاظُن ٌاٛز ثنبش
ٚأ ٌٍْٛا
ٌاؽٟلنسٟل ‘ Topaz Orientalأشزق ِنٓن ٌا١ننبٛل د ِٕٙننب ٌا١ننبٛل د ٌإج فعنن ٟغ ٌاّغ ؽننذ ِٚأنب ٌا١نبٛل د ٕ٘ٚننبن لننٚس ةٔ ٚأنٛن اع أخننٜس
ٌٚ Amethyst Orientalا١بٛل د ا٤خمس ٚأ ٌاِص سد ٌاؽسقEmerald .Oriental
ٟف ٌاؼٌُب رٛز شع ثنٓ ١عص٠نسح ظنٔس د٠ت( ظنْ١ب ٚأ ظن١سٔ٠بىب ٌاَٛ١ن ) ٚظ١ج١س٠ب ٚاظزس ٌSا١ب ٌٕٙٚا د ِٚدغؽمس ٕٛٚع ٟث أفس S
٠م١ب ٌٛٚا ال٠نبد ا ِٓٚٛن ٌا١بٛل د ٔبوٛع ض ٟف ا٤زخجً١ن ٌأ١ٛن ٟٔبٔٗ() ٚ .لند ٚأػ ٌٟب ِ٠س ب ٚربٔ٠بد ظٔس د٠ت فمبي " ِٚ:ؼْد ٌا١ٛال١ذ ٌّازؾدح ا
٤ِ١سو١خ ٚآظ١ب ٌافغٜس ٚعص٠سح أؼبز ٌاجٟٚٔ ١س ٌٝئ أؽد ِٛآن ٌا١بٛل د ٚ٘ٛعص٠سح
ظٔس د٠ت ٟف غ ّت ِٓ ثؾس ٘سٕو د ٚفت ٌاغجبي ٌا ٟز رؾبذ٠ٙب ٍػ ٝن ٌاعنبًؽ ٘ٛ .عص٠سح
ٟف أّؽ ٘س نب ٔاٗن ٠ؾفنس ف ٟن ؼِ ٔد ٗن ػٓن زلنسSSاق ف١إخSSنر ف ٟن خٌٙب نب ٍِغ فنب ("ٔ٘) ٚ .أؼنبز أ٠منب ٌئٝن أفمًن ِأنبٓSو ئظSنز سSاط ٌا١نبٛل د ا
٤شزق لٚد ذوٚسا ِٓن ٌا١ٛال١نذ ٠ىْٛن خ١نسا ِّنب ٠ٛعند ف ٟن ٌازنساة وٌبِس ْب ٟف لؽنٖس ٚغ١نٖس فمنبي "ْ :ئ ِنب أؽندٖز ٌاعنً١
ٌ ٚاّؾ أح . )ٙٔ"( ...
ثٔٛأ اٗػ ٌّا ٍزفنخِ ٓن ا٤ؽغنبز ٌاىسّ٠نخ ٌاز ٟن رندًخ ف ٟن ـنزبػخ ٍؾٌا ٟن ٟن أ٠مبِ سرىصاٌ ٚ٥د اد ٌادل١مخ وٌبعبػبد ٚأٙع نصح ٌّابؽنخ
ٌادلجمنخ ٠ؼزجس ٌا١بٛل د ٚرص١٠ٕٙب ٠ ٚ.عز َد
ٟف ٌاعٓف ٌٚاطبهساد .
ٍزه ٌا١بٛل د ٟف ِٛإٗن ثأوبظ١د ٌّإغ١عٌَ ٚ١ٛاؾد٠د ٌا ُؾج١ج١خ ٌاٛم َا ٚأوبظ١د ٕػ ِٚدب ٠
ا٤خٜس فْا ٌا ٍ١ه ُ٠ؼس ثًِس ٌإففسح ٚأ ٌإع جبذط ٌاٞر ْٛ٠ى لبُر ٌٍْٛا اَ٤ٌّٕ١ٛ
ٌاؾد٠ند ٠ٚ .زنسٚا ػ صٍم ٗن ٌٕاٛن ٖٟػ٘‚ـٗن ٖ‚ ٠ٚ .عنز َد ِزًن ٌافٕنفسح ف ٟن ٙثؽِببٌ َب
٘ٛؾ
ٚـًم ظنٛط ٙؽ ب ٚ .رفٕنغ ِٕٗن ألنساؾ ٌازٍغ ن١خ ٌانٚد ازح ٌٍغنسق ٔفعٗن ٔ ٚننب ٚ .رفننسغ ِٕنٗن نجمننخ ٍرزفننك ثنٛن زق ص ننٌٓ ١زىنْٛن ٚزق
ٍعخ ٌّاؼبْد ٌٚؽننؾر ٌاعننىبوٓ١ ّ٘ٛؾ
ٌاٞر رفًم ٗث ظٛط ػ ٌّاؼبْد ٌٚا ؽت ٔ ٚب ٠ٚ .ؼنس ف ٟن ثغنداد ثاظُن ِ .أب نؾٌٕٕٗ ١انبُػ عندا ف١عنز َد ف ٟن ـنًم ٌاؾغنبز ٌاىس
ّ٠نخ ٌٚاصعنبط ٌإعجبذط (بوغد ٕظ جبدح)
ٌ .ا١نبٛل د
ـٕنبػ١ب ٕٚثغنبػ وج١نس ‘ ٘ٛٚن ّ٠بصًن ٌا١نبٛل د ٌاطج١ؼٟن ٟن لٛن ح ٌاّض ٌٓٝ ١ئ ئظز دِٗا ٟف ـٕنغ ٌّاٛن اد ٌّامِٚبنخ ٌٍؾنسازح ٌاؼٌب ١نخ نلٚد ِأىٓن ٔئزنبط
ٚـبثخ ٚئظز دِاب ‘ ئلبفخ
وٌبّٕعذ ٌّامَٚب ٌٚاؾغس ٌٕابٞز ٚأؼج٘ٙب ب.
انهؤنؤ
ٕٔٔ
ُعٔٛنَٙب َ ِِ ُٛع ا ِ ُْٕٗن ؽ ٍْ َ١نخ رَ ٍْجَ ْع َنز ْ ِس " َ ُٚ٘ٛا ٌْن ُٞر َ َ ْ َ س ٌِ ْزنأ ٍُوإُْٗ ِ َ ٌ ُٛن
بر نَ ِس ٠بنر َٚر ظ َس ا ٌْجَ ؾن
ْؾ ن
ف ٍْم ِ ِٗ ٌٍََ ٚؼ َ ُُى رَ ْؽى ُْٚس " َ َٚ )ٔ.(7رٜس ا ْ ُ
ٌف ف ٌِ َٚ ِٗ ١زَ ْجزَ ُٛغ ا ِ ْٓ َ ْ ٍ َه َِٛا ِخ َس ِ
جس أهلل ٔؼٌٝب ٓػ رع ٖ١س ٌاجؾس ٌّازبُن ا٤ِٛاط ثزٌر ٍٗ.ِٚ.. ٌُٙ ١ب ٍ ٠مٗن فٗ١ن ِٓن "ُ٠
ٌٚاٛغ ٘ا س ٌٕاف١عخ ٚرٙع ٍٗ ١ؼٌٍ جبد ئظز ساُٙع ِٓ لساٖز ٍؽ ١خ ٍ٠جٛٔٙع بٌ ).ٔ..."(8ا٣ٌٝ
ٚلبي رؼٌٝب ِجٕ١ب ٛص اة ٌّإِإٟٓ ١ف ا٢خسح :
ِ ًخ ا ٌْر َٓ ٠آ َُِٕٛا َ َٚػ ٍُِّٛا ا ٌْ َفٌب ِ َؾب ِد َٕع َب ٍد َر ْغن ِٞس ِٓن َر ؾْ ِٙز َنب ا َْ ٔٙ ٤نبز ٍَُ ٠ؾ " َْ َٛئ ّْ أهلل ْ ٠د
ُٙظ
فَ١ٙب َؽ ِس ُُ٠ٔٙس . )ٔ"(9فِ َ١ٙبِ ِٓ أ َ ظب َِ ٚز ِ ْٓ َ٘ذ ّ ٍت ٌٌ َٚإُ ُإا ٌَِ َٚجب ِ
َ ّنب ا ٌٌٍُُْإنإ ُْٕٙ ِ َٚ ُْ ْٛن ( ٕٓ) ُُ ْ
ُ ٍَػ َنُُ ١ٙغ ٍ َّنْب ٌَُُٙن َ َٚونأ َ ٌٌإنإ َِ ْٕىُ " ٠َ "ٚ ٠ُ " ٚ .طِ ٛ
س
ن ُط
ا ٌْ َّس رعْب "
( ٕٔ)
ٌ :ادز ‘ ٌّٚاسعْب ٘ :را ٌا سش اّ٤ؽ س ٌ ٚ٘ٛاج " ٌٍٚاٌإإ ّعد ("...
ٕٕ) .
ٌٍٚ ...اٌإإ ِؼٚس ِ .أب ٌّاسعْب فمً ٘ٛ : ١ـغبز ٌٍاٌإإ ٚ ...لً : ١وجبٖز ٚع١نٖد "ٚ
ٚلً ٔٛ ٘ٛ : ١ع ِٓ ٌاٛغ ٘ا س أّؽ س ٌٍْٛا ...لبي ئٓث ػجبض ِ :ب ظمه له لطسح ِٓ ...
ٌاّعب ٟف ٌاجؾس ٛف لؼذ ٟف ـدفخ ئال ـبز ِٕٙب ٌٌإإح . )ٖٕ"( ...
ٌادز ٌّا ٍٛق ٟف ٌافند ٌّٚ .اسSSعنْب ٌ :ا نسSSش اّ٤ؽ نس ّٚ٘ .نب ٠سSSعنْب ٌٍّاؼ) ّٔٚ .ئب ػجس ثٌٛم ٗن ّ (ِٕٙنب) ٌْ ٤اؼنرة ٌٍّٚانؼ
ثؾنس "ٌٍاٌإإ ٤ْ ‘ :٘ٛا٤ٔٙبزٌ ٚاغدٚا ي ّٔئب رْٛى ِٓ ِ ب اِ٤طبز ِٓ ٌٍّاؼ ٚؽٖد (ٞأ ٌاجؾس ٚاؽد ال ٕ٠فًف أؽّ٘د ب ٓػ ا٢خس
اِ٤طبز ِٓ ٌاج بز ‘ ٌٚاج بز ِٓ ٌاج بز ‘ ٌٚاجؾبز ٠سعنغ ٌئ ١ٙنب ِنب ا٤ٔٙنبز ف ٟن ِٚب
عس ٗ. )ٕٗ"( ٠
ٕنطننٚٞب ْا ٌٍاٌإننإ ٌّٚاسعننْب ٠سعننْب ِنٓن ٌاجؾننس ٚؽننٖد لنٛن ي ف١نٗن ٔظننس ‘ ْئ لنٛن ي
ثؾٞس الؼه ف ٟن ٌذنه ٌىٓن ٌٍاٌإنإ رفنسٖش ٔأٛن اع ِٓن ٌّاؾنبز ثؼمٙن ب ثؾنٞس فٌّبسعْب
ٚثؼٙم ب ا٢خس ٠عٛز ٓن ٌّاٖ١ب ٌاؼرثخ .
ٌإُْ ُ ْ ْ ُ ( ٕ٘) ُٛؽ ز ػ ٓ َ ١أو ْ َ
ِضبي ا ٌٍ إ ا ٌ َّ ٕىَْٚ " . " ٛ
ٕضزا ("ٕ٠َ ٚ " . )ٙطُٛ ٍَػ َ َُْ ٌْ ٚ ١ٙدْا ُِ َ ٍَ ُْٚد ئذا َزأ َُُٙ ٠ز َؽ ِع ْجزٌٌُُُ َٙإإا َِ ْ ُٛ
ُٛ٘ٙن
زاُٙ٠ز ٟف ٔئزؽبُ٘ز ٟف لمنب ؽٛن اهظ ٌاعنبدح ٚوضنسُٙر ٚـنجبؽخ ٚع " ٞأ :ئذا
ٌٛأ ُٔٙا
ٚصٍُٙ١ج ٍٚؽ ُ ١ٙؽعجُٙز ٌٌإإا ِٕٛض زا ٚ .ال ْٛ٠ى ٟف ٌازؽجٗ ١أؽٓع ِٓن ٚؽٓع
ٔٛأ
ٌّٕاظس أؽٓع ِٓ ٌٍاٌإإ ٌّٕاٛض ز ٍٝػ ٌّاىْب ٌاؾٓع . )ٕ"(7اع ِؼٕ١خ ِٓ ٌّاؾبز ‘ ٚلنSSد عٍؼ ٗن ٌاجٚٔ١س ٟن ِٓن ٌاغٛن ٘ا س
٘ار ٚال ٟف ٟف اً٤ـ صبصخ ٌ٘ ٟٚا١بٛل د ٌٚاِص نسد ٌٍٚاٌإنإ ٌٍٚاٌإإ ؽغس وسُ ٠رفسٖش ٌافبخسح ؽٓ ١لبي "ٌ :اٛغ ٘ا س ٌافبخسح
"(. )ٕ8
أ٠مب "ِٚ :أب ِب ذوس ٟف ٌٍاٌإإ ِٓ ٌاسٛن ثنخ فنْا ِٕؼ نٖب ِنب ٌأٚس نك ٌٚاٙج نب ّٚرننَب ٌٕامننب ٌٚ ...نن١ط ٕ٠ؼ نٝن ٙث ننب ٔمنن١ك ٌاٛ١ج ظننخ ؽزنٝن
٠زؼغننت ِٕٙننبل ٚبي فِٗٛ١ؼ ٔٚننخ ٌاجؽننسح
. )ٕ9("...
ٌ :مند ُ٘ٚن ٌاجٚٔ١س ٟن ؽنٓٔ ١فٝن ٌاسٛن ثنخ ػٓن ٌٍاٌإنإ ّفبدرٗن رزنٌأف ِٓن ٕٚ % 9ألٛن ي
ٌاىٌبعٌَ(١ٛاطجبؼ١س) ِٗٓ %ٚن ِٛن اد ػمٛن ٠خ ِزفسلنخ ِٗ %ٚنب ‘ ٌنرا فنْا وسٔٛثبد
ٖٔٔ
ظننطؼ ٌٍاٌإننإح ٠زؽننمك ئذا فمنندد ِب ٘ننب ثفؼنًن ٌاننِٓص ٚرطننٚبي ا٠٤ننَب ٖٓ() ٌٚ .اجٚٔ١س ن ٟن
٘ذ ت ٌئ ٗ ٤ْ ١ظ٘ب٘س ب ٚثبٕٙن ب ال ٠داْل ٍٝػ دٛخ ي ٌّاب ٟف رسوٙ١ج ب ِ ٟ٘ .ب ؤبذ وٚس ٠خ ٌاؽًى ٚأ ِؽبٙث خ ٌمطسح ٌّانب
ٚذاد ثس٠نك ِؼٚرز فّ١ب ٌٍٚاٌإإح ٌٕاف١عخ ٌازِبخ
ٌٛا
ٚ .رزفٚبد ؽغَٛن ٌٍاٌإنإ ثنٌٍٓ ١اٌإنإ ٌافنغ١س ٌانٞر ال ٠ص٠ند ْٚش اؽندح ِٕٗن ٌّٚؼْب
زثنغ ؽجخ(ٚرعنٚٞب ٕٔـ غُن ‘ ٌّٚاٍ١غنسَا ٠عنٚٞب عنص ا ِٓن ٌأنف عنص ِٓن ٍٝػ
ٌٛأ ٍِٖٔن
ٌاىج١نس عندا ٌانٞر رنْص ٌٛا اؽندح ِٕٗن 8ٔٓٙؽجنخ ٔ(ؾٛن ٖ9غُن) ٘ٛٚن ٗٔا فز ٍزف ثاخزب ٔٛأ اع ٌّاؾبز ٌاٞر رفسٖش ِٚٛآن ٍره ٌاغسَا) .
ٌٍٚاٌإإ ٌٚاٛن زٞد ٚا٤ظٛن د ٌٍٚ .اٌإنإ٘ نػٔ عنج١ب ‘ ٌٌإإٔ بدز ٌٛا ٛع د ِ .أب ا٤ٔٛاع ‘ ٟٚ٘رزسٚا ػ ثنٌٓ ١افم ٟن ٌٍّانبع
ٌاز د٠ػ ٌ ٚاؾسازح ٌ ٚاٛؾ ِاك رٍزٗف ثٌٙٛع خ ٔ .أنٛن اع ِؼٕ١نخ ِنٓن ٌافنند ٚأ ٌّاؾننبز
ٌاجؾننٞس ٌٌ Oyster or Celamره فْا ٌٍٚاٌإننإٔ زننبط
ُػ ٚأ ٕٔأ
ِٕ نٗن رؼنن١ػ فن ٟن ٌّاننب ٌاؼننرة ٚ٘ .ننٖر أ٤نٛن اع ِنٓن ؼننؼجخ ٌٕانٛن ا ٛنن ٚاع أخننٜس
ٌ ٚا ٟز رُم أ٠منب ٌاٛم النغ ٌٚاٍؾ ٔٚص نبد ٚا٦خطجٛن ن ٌٚاؾجنبز ٚغ٘١س نب .صُن ٌاسٛخ ٠بد
ِٓ ٕـف ٚذ اد ٌّافساػٓٚ or Bivalvia Pelecypodu ١أ ٚذ اد ٌاندفزّٓ ‘ ١ونب
ٌاجٟٚٔ ١س ٚ٘ .نرا ٌافٕنف ٠مُن ٔؾٛن أؽند ػؽنس ٌأنف ٔٛن ع ِٓن ٌّاؾنبز .رمُن ػّ٘بدب
ـندفخ ٍوعن١خ ذاد ِفنساػٓ ١أّٓ٠ن ٚأ٠عنس ِنسرجطِٓ ١نغ ثؼمّٙن ب ِٓن ععُن ٌّاؾنبز
ِ ننْس ّّٕٙ٠ى ننب ِنٓن أ٦فزننبػ ٚأ٦غنبق ثعنٌٙٛن خ ‘ ٌّٕٙٚى ننب ٍن ١مننْب ِنٓن ا ٍ ٤ػنٝن ثسثننبن
ِ زمٔس خ خؽٕنخ ٌٍّّانط ِٓن ٌا نبزط ٌٕٙىنب ٍِعنب ٌّبػنخ ِٓن ٌانداًخ ٌٍاٌإنإ ٠ٚ Pearl of Motherمنغ ثنٌّٓ ١افنساػٓ ١ععُن
ٌّاؾنبز ا ٤ظًف ٌٚ .افدفخ ِٚجٕطخ ّثبدح ػسق
ِٓ وٍزخ اؽؽبه١خ رُم داٍٙخ ب أؽؽب ٖ ٚ .لَد ػٍم ١خِ طبنخ ٠عز ِٙد ب ٟف ٌاٞر ٠زٌأف
ٌاطنٓ٠ٚ ١عنؾٙج ب ٌئٝن ٌانداًخ ٕػ ند ػنَد أظنز دِٙا ب ٠ٚ .ؾن١ه ثغنٔب ٟج ٌاغعُن رؼس ثٌبغجخ ٚأ ٌاجٔس ط ٌِ Mantleإفخ ِٓ عصهٓ١
أّٓث ٚأ٠عس ظن ٖ١س ف ٟن ـف١ؾخ ٍٛخ ٠خ زل١مخ
ِ ننٓن ا٤ظنننًف ِزفننٍن ِٓ ١ننٓن اٍ٤ػ ننٝن ثٌٛب عننٗن ٌاننندا ٍٟخ ٌّفنننسا ٟػ ٌافننندفخ ٍ .ن ١منننٓ١
٠مننّنْب ععننُن ٌّاؾنننبز ّونننب ٠مننُن ٌاىزنننبة غبفنننٖب ‘ فنن ٟن ؽنننٓ ١رىننْٛن لٌّبفنننساػْب
ٌافبٍـ١زٓ ١ثٌٓ ١اىزبة ٚغبٗف .ؽ١نبح ِعنزمس SSح ف ٟن لؼنس ٌاجؾنس ٚأ ٌٕٙا نس
ٚأ ٌاجؾ١نسح ِزّغ ؼنخ ٌاغجخوٌٛب زلزٓٚ ١رؾ ١ب ٔأنْأ رمؼٛن اع ٌّاؾنبز
ٗن ٝن ٌا ٘ٛؾ
ٚأ ِٕفسدح ‘ ٚئذا ظبزد فٔٙا نب رعن١س ف ٟن ٌاطنِٓ ١عنز ِد خ ألندِٙا ب ٌاؼمٍن ١خ ف ٟن ٠جمٝن ِعنزمسSSا نٛن اي ؽ١ب Sر ٍػ فن ٛز ٔ ٚنب ‘ ف ٟن
ؽنٓ ١رؾفنس أظاسثب ثٌّبب و ؽت ٌاعٓف ٚاٛل ُه ا٤زـنفخ ٌاجؾس٠نخ ٚغ٘١س نب ٌذ نه ٚ.ثؼمٙن ب ِٚنغ ٌذنه ٕٙف نبن ٔأٛن اع ِف١ندح
ِٓن ٌّاؾنبز أٛر اع أخٜس ٌا ؽت ٌّاّٛغ ز ـندفبٙر ب‘ ِٕٚٙنب ِنب ٕ٠نزظ ٕٚ٘ .بن ٔٛأ اع أخٜس رزطًف ٍػٝن ٌاعّن ه ِٕٙ .نب ِنب ٠أٍوٗن ا
ٔ٦عنْب ‘ ِٕٚٙنب ٠فٕنغ أشزاز ٌّابثنط ِٓن
ٌٍاٌإإٖٔ() .
ٌّاؾننبز ٚؽ١برنٗن ٚـننفب دل١مننب ِصعننصا فمننبي ".ٌٍٚ.. :فنند دفزننْب ٗث ٕٚر ّم ْب ثازادح ٌاؾْ١ٛا ٌاٞر ثّ١ٕٙب ٍِزفمب ٚـننف ٌاج
ٚٔ١س ن ٟن ٍِزّؾ زْب ٍٝػ ٌّآز ّثفًف ٕر فزؾْب
ٚ .شؽٗف ْٛ٠ى ٍٝػ ا٤زق ثغٔبّٙج ب ٌاٞر ٠زفزؼ ُ٠ٕ ٚم ٚ٘ٛزل١ك فِٛ١م نْب ٌٗن ّٙث ب
ٔٔٗ
ٌانرث١ت ٌّاعّٝن ظنجبؽخ ِىنْب ا٤زعًن ٚ .رىْٛن أظنساثب رنصدُؽ ف ٟن ا٦زرؼنب ٟنف ٘ نرا
(" . )ٕٖ...دٛخ ي عُSSSع
غس٠ت ــ ورزح ًِز ٚأ ٚد دح ـغ١سح ِضب ــ ثٌٓ ١اغجنخ ٚرزساُو ٚلننغ ٘ننرا ٌاغعنُن ٌاغس٠ننت ٍػ نٝن ٌاغجننخ فننْSا خب٘٠بننب
فن ٟن ٌذننه ٠زْٛى ٌٍاٌإإ ٔز١غخ ٚثطٔبننخ ٌافنندفخ ‘ فنناذا
ٚرجدأ ثافساش ِبدح ٌٍاٌإإ ٛؽ ي ٌاغُع ٌاغس٠ت نجمخ ثؼد نجمخ ٌّٕٗؼ ِٓ عُع ٌّاؾبز ٌٝئ ْأ ٠نُز رىٛن ٓ ٠ؽجنخ ٌٍاٌإنإ
ٌّٛا
ؽٛن ي ٌذ نه لغ رٙز ١ظ ّػ١منب ف ٟن ؽ١نخ ٌّاؾنبز فنْا خب٘٠بنب رؾن١ه ا ٔ٦زمبي ٌٝئ ِٛالغ أخٜس ِٓ ٌاغُع ٌاغس٠SSت ٚ .ئذا
ٛر ًغ ٌاغُع ٌاغس٠ت
ٚأ ال ثى١ط ُص رجدأ داًخ ٌذ ه ٌاى١ط ٍّػ١خ ئفنساش ٌٍاٌإنإ ؽٛن ي ٌذنه ٌاغعُن ٌاغس٠نت ٞأ
ْا ٌاٍّؼ ١خ ٍٙو ب زد فًؼ ِٓ ٌّاؾبز دفبػب ٓػ ٔفٗع لد ِب ٠دٍٗخ ِٓ أععَب غس٠جخ .
ٌاجٟٚٔ ١س ٌٝئ نجمبد ٌٍاٌإإ ثٌٗٛم "ٚ :خ١س ٌٍاٌإإ ِب ٔئؼمند لؽنسا ٍػ شمؽنس ٌئٝن ْأ أؼبز
دزا‘ ِٚب وْب داًخ ٌٍاُؾ اٛ٤ظ د ٌاٞر ٌ ٠ٍٟادفزٓٞ( ١أ ٌاغجخ) فٗٔا ال ٍٛ ٠ن ِٓن ٠ف١س
" ِٚٓ . )...لٍٗج أؼبز ٌّاعٛؼ ٞد أ٠مب ٟف ِ(نٚس ط ٌان٘ر ت ٚؼِ نبْد ٌاغ٘ٛن س) ػ ١ت ٖٖ
رىْٛن ٌٍاٌإنإ فمنبي" ٚ ... :لند ذؤس نب و١ف١نخ رىْٛن ٌٍاٌإنإ ٕٚر نبشSSع ٌٕانبض ف ٟن ٌٝئ ْأ ٌذ ه ِٓ ٌّاطنُِٕٚٙس ِٓن ٘ذ نت ٌئٝن ْأ ٌذ نه ِٓن غ١
نس ٌئٝن و١ف١نخ ألسة ٌٝئ ٌاؾم١مخ ؽٓ ١لبي " :فاذا أرٝن ٚلنذ رٗٔٛى ٘ ِٚٓ.ذ ت ٌُّ ِٕٙاطس (" ِٚٓ . )ٖٗ...ثؼٖد وْب ٌامٚص ٠ٕٟ
٘ ٛج ة ٌاس٠بػ ٚئزرفبSSع ا٤ِٛاط فزؾًف زؼبؼبSSد ِٓن ثؾنس ٚا ل١نٔٛب ض(ٞأ ِب ؼجٗ ١ثنٌبصهجك ٌنصSط ِضًن ٌاغنسSا ‘ فٌٛ١ز ند ِٕٗن
ٌاندزثْأ رمنSSغ ٌاسSث ١غ ٠ىضSSس ٌافد ّوب ٍ٠مُن ٌانس ُؽ ٌّٕا ٟن .فسّSثنب ٚلؼنSذ ٌّاؾ١ه اٍ٤ن ٟع) ٚفٗ ١فٕز ؼمنSSد ِٕٙنب أعنصSSا ا
ـنغبز ّونب ٍره ٌاسؼبؼبد ٟفِ ًؾ ٌافد فٍّٗ١م فٗ ١لطسح وج١سح فٕز ؼمد دزا وج١سا ٚزّثب رمغ زؼبؼنبد
ٌٚأ
رٜس ٟف أوضس ا٤ـدا (" . )ٖ٘...ئه ّع
١ؼب أدزن ػجدأهلل ٓث ػجبض (زق) و١ف١خ رىْص ٌٍاٌإإ فمبي ٟف ٌذنه ِٓ ٚلًج
رفع١س ا٠٢خ ٌاضٔب ١خ ٌٚاؼؽسٓٛ ِٓ ٠ظ زح ٌاسّٓؽ ٟف ٚأ ي ِبدح (ٌٍاٌإإ) ف ٟن ِبلبي(ٔأظس
ٌاجؾش ِ .ؾددح
ِٓ ٕع ط ِؾبز ٌٍاٌإإ ُ Pinctadaص ِٓ ففٍ١خ ِؾبز ٌٍاٌإإ ٘را رفسش ٌٍاٌإإ ٔٛأ اع
Pteridae
ٌاّض ٓ ١رفس ٖSش ّخ عخ ٔٛأ اعِٓ ٘ را ٌإغ ط ‘ ٟف ٍن ١ؼٙز بِ ؾبز ٌا ٍ١ظ ٔأٛن اع ٌٍاٌإننSSإ ٌاؽنس ٟل٠ٚ .عن Sنٛز ٓن ٘نرا ٌّاؾبزٌّا١ننٖب ٌاعننSSبٍؽ ١خ
ٌٍٚاٌإ
ّػ
إ ٌازغبٞز ٚعص٠نسح ظنْ١ب خبـنخ ٍخ ن١ظ ِّٕنبز ٌانٞر ٠ففًن ث١ٕٙنب ٌا ؼٟنثس ٌانٞر ٕ٠نزظ ِأنٓن ٌٍجؾسٓ ٚ٠لطس ٍٚظ ٕط خ نْب
ٌٕٙا دٖ.ٚ )(ٙلد أؼبز ٌاجٟٚٔ ١س ٌٝئ ٘را ٌٕٛا ع ِٓ ٌّاؾبز ٟف ؼِ سق وِٗب ٚث ٕٓٛ ١ع ة
ٌا ٍنن١ظ ٌاؼسثن ٟن ٚغ٘١سننب ٌازن ٟن ٚـننٙف ب ثٔٙأ ننب " :أ ْ َ
ٔف َعنٙن ب ٚأؼننسٙف ب ‘ ٍػنٝن ِغبـننبد
ِٕٙب خبـنخ فٔاٗن (ٞأ ٌا ٍن١ظ ٌاؼسث ٟن) ّع نغ ٌئٝن وضنسح ٌّٕافؼنخ ٍلنخ ٌّامنسح ٌٚاجؾسٓ٠
ٌٙننب ٚ .ثؼنن ٘Sد ب ٌّاغبـننبد ٌازن ٟن ث١ٕٙننب ٚثننٓ ١ظنن١سSSا (ٍػ نٝن ٌاعننSSبًؽ ّٟ ٚ .ظ ٌٌإٖإ لطس٠Sب ٌ١ٚط ٔ ٘ٛعجخ ٌٝئ لطس ٌّاطنس ٚال فٍّىننذ
ٌافمننٍ١خ ٟف ٌاجؾس ٟ٘( ٠ٓSSلطس ؽٌب ١ب) ٍٙ...و بِ غبـبد ٌاؽس ٟلِٓ ٌا ٍ١ظ) رمSSبزٙث ب ٌئٝن اِ٤نبٓSSو ٌّاؼٚس فنخ ِٓن ٌاجؾنس رؽج١ٙب
ثمطسٌّابّٔ ٚئب ٔعجخ ٌٝئ ٔبؽ١خِ زٍفخ ٕػ د ؽٚد د ِىنسْا ٌئٝن ٌاجؾنسٓ ٠صُن ٠زغنٚبش
ٔٔ٘
ا٤خمس(ٞأ ٌاجؾس ٌاؼس ٟث) ٟف ٛظ اًؽ أزق ٌاؽؾس ًِض ظنسّٙع ذ ـ ٠ٚؼنسة ثنسأض
ـ ِٚغ١سح ٌّ ٟٚ٘اف١سح ‘ ِٚؽىذ ٌّ ٚ٘ٛاعمه ‘ ٚال ٕ٠مطغ ٌئٝن ػنْد ٌئٝن ٌاّغّغخ
عص٠سح ٍ٘د ه . )ٖ..."(7
ٕ٘ ٚبن ٔٛع صْب ِٓ ِؾبز ٌٍاٌإإ ٠ؼس ثٌبّم بغ ٠ P-radiataىضس ف ٟن ٌا ٍن١ظ ٌاؼسث ٟن
ٌٕٙا
ّػنْب ؽ١نش ٕ٠نزظ ٌٌإنإا ِٓن ٔٛن ع ع١ند ٕ٘.ٚنبن أ٠منب ٌّاؾنبز نٞد ٠ىضس ٟف ٛظ ا ِٛث ٟج ثٌٕٙب د ّٚرزد ِٛإٗن ٌٝئ ٕٛع ٟث ؼسق أ ٠مبٍ ٚخ
ًؽ )(ٖ8
١ظ ٌP.amemieidesاٞر
ّٛٞؾآظ١ب ٌّٚاؾ١ه ٌٙا بٞد ‘ ٚ٘ٛأـغس وض١سا ِٓ ع ا٤ٚي ٚ ٚذ ـدفخ زل١مخ. )(ٖ9
ٌٕٛا
ّػ
ٌا ٟفِ(ؼُغ ٌاٍج دْا) صبصخ ِٛالغ ف١ٙب ِغبـبد ٌٍاٌإإ ٟ٘ ٚن :رٛن َأ ل١ط ٟف ثؾس ْب ‘ ٚعص٠نسح ٌانبز ثنٓ ١لن١ط ٚظن١سا
‘ ٍٙٚو نب ذوس ٠بٛل د ٌاجؾسٓٚ ‘ ٠عص٠سح
ٌا ٍ١ظ ٌاؼس ٟث ِ .نٓن ِؾننبز ٌّا١ننٖب
)ٗٓ(
ٌاؼرثننخ رعننٛز ٓن ا٤لننٌب ٌُّ ١اؼزٌدننخ ِنٓن ٔفننف ٌاىننسح ٟف رغبز٠خ وج١سح ُ٘ٚ .أ ِٛإٗن ٔٙس ٌّاع١عٟ ١ٟف ٌٛا ال٠نبSدنٕ٘ٚبن ٔأنٛن اعّؽٌٟبٌا ٌٟب ٕ ٚر زظ
ٌٌإإا ذا لّ١خ
ٔٙأ
ٌّازؾدح ا٤ِ١سو١خ ‘ ٚس ٠ٍٚص ٚئظىٍٕزدا ف ٟن ثس٠طٔب ١نب ‘ ٚعندٚا ي غبثنبد ثبفبز٠نب ف ٟن
ٚظه ٚأ زثب ) ‘ ٚثؼك ثؾ١ساد ٌا١بثْب ٕٗ() .
ٗٔ(
ْئ ؼِ سفخ و١ف١نخ رىْٛن ٌٍاٌإنإ ف ٟن ػفنٔس ب ٌاؾبلنس أدد ٌئٝن ٔئزبعٗن ـٕنبػ١ب ٞأ ٌئٝن
ٌّاؾبز ٟف ِب ٌاجؾس ٚئدخبي عُع غس٠ت فٗ١ٌ ١ؾفنٖص ٍػ ٝن ئفنساش ِنبدح ٌٍاٌإنإ ٍٙ .و ننب ِؾبوننبح ٚرٍم ١نند ٌّننب ٠غننٞس فن ٟن ٌاطج١
ؼننخ ‘ ٌٕٙىننب ِؾبوننبح ر مننغ رسث ١خ ٞأ ْا ٌاٍّؼ ١ننخ
أ٦عْب ٚرؾّىٗن ٚ .لند ثنأد ٍّػ ١نخ رسث١نخ ٌّاؾنبز ِٓن أعًن ٔئزنبط ٌٍاٌإنإ ػنَب ٌع١طسح
ٌا١بثنْب ٕػ نِد ب ٔغنؼ ٌاؼنٌُب ٌا١بثن ٟٔب ٛو و١ؽٟن ٟن ِ١ى١ّٛرٛن ف ٟن ٌاؾفٛن ي ٍػ ٝن زثٖب ٌّٚ .اؾبز ٌاٞر ٠سٝث ٌٙرا ٌاغسق ٕ٘نبن ٘ٛن ٔفعٗن ِؾنبز ٖٟٔ 89ف
ٌٍاٌإإ ِٓ ٌّاؾبز ٌاٞر
ٌا ٍن١ظ ٌاؼسث ٟن ٌ P.matrensiانٞر ٠ىضنس ف ٟن ٌاعٛن ا ٌا١بثٔب ١نخ أ٠منب ٔٚأٛن اع أخنٜس
ًؽ
لس٠جنخ ِٕنٗن ٚ .الثنند ٌٍّسث ٟن ِنٓن أ٦زظننبز ِنندح رزننسٚا ػ ثننٓ ١صنبس ظنٕٛن اد ٚأزثننغ لجنًن
ٍٝػ ٌٍاٌإإ ِٓ ٌّاؾبز ٌاٞر زثٖب ٖٗ() ْا ٌافٓ ١ٕ١١ػسٛف ا رسث١نخ ِؾنبز ٌّا
١نٖب ٌاؼرثنخ ِٓن أعًن ٌاؾفٛن ي ٌا ٛفؾي ٌِٓ ٚاغد٠س ثٌبروس
ٍٝػ ٌٍاٌإإ ٌاٞر ٕ٠زٗغ ِٕر أوضس ِٓ ػؽسح لْٚس لًج ٌّا١بد .
اًن زعٌب
رفبظ١س ا٠٢بد ٟف ِبدح ٌٌإإ‘ ؽ ١ش ٠سد ٌّاسعْب ف ٟن ٌامنسْآ ٌاىنس ُِ ٠مٔٚس نب ِنغ ِسعْب ظِب١خ ػس٠Sمنخ ف ٟن ٌامنَSد ‘
فمند ٚزدد ف ٟن ٌٕافٛن ؾ ا٤ود٠نخ (ٔأظس ٌٍاٌإإ ) ْ.ئ ٍّو خ
( ِس َن َِٔٛا ‘ ِٚس َٛٔٛو ‘ ِ ٚس ٌَٛٛو (ٗٗ)) .ثبٌ٤فبظ
ٍّ٘ٛؼ
ٌُ ٠فسلٛن ا ثنٌٍٓ ١اٌإنإ ٌّٚاسعنْب فغ نب ؼن١ئب ٚاؽندا ٌٚ .اظن٘بس ْا ٚ ٠دج ْا أظبٕفب
ٌّٛا
ٌُ٘ٛا ـ ٚ٘ٛلؼس ٌاجؾس ـ ٚئظزمساّ٘ز ب فٗ ّ٘١ب ٌٍارْا لبدُ٘ا ٌٝئ ِ ًض ؼئز ّٙواسب ٟف آن
ٌ .اجٚٔ١س ن ٟن ":
ٌٍٚاٌإننإ عنٕنط ٠ؽننًّز ٍػ نٝن ٔٛػ١ننخ ِنٓن ٌانندز ٌاىجننبز٘ را أثٛن ػج١نندح ثنْأ ٌاندز وجنبز ٌاؾنت ٌّٚاسعنْب ـننغبٖز ‘ لنSبي أثنٛن ٌاس٠ؾننْب
ٌّٚاسعنْب ٌافنغبز ‘ ّونب لنبي
ٔٔٙ
ٌاؼن ِٟب ٔجبد ثؾٞس ٌّ.ٚ..اسعْب ٘ٛـغبز ٌاًٌٚ . )ٙٗ"( ٣ٌٝؼ ("ً ‘ )...ث ئػزجٖس ٔجبرب ثؾس٠ب ؽنٓ ١لنبي فٗ١ن ٌٚ :"...اؼنس
ٗ٘
ٔٔ7
ٕلبدًٌ ٠اجؾنس ٌ Scyphozoa Hydozoaانٞر ٠مُن ٔؾٛن ٕٓٓ ٔٛن ع ٍٙو نب ٌاجؾس ؽٛ١ن ْا ؼنفب ٠ؼَٛن ف ٟن ِنب ٌاجؾنس ؤأٗن ٍِظ نخ
ٍِٛم ثنخ ٠زفنٚبد
ٕ
ـ ٕـف ثؾس ٠خ ٕٚ .لدً٠
لط٘س ب ثٕٓ ‚٘ ١ـ ٔ88
ٌّا ٌا ٌا ٔٛأ
ُظ رجؼب ٌزفنٚبد اػٗن ‘ نب ٕلندً ٠جؾنس Aureliaنٞر ٠ؽن٘بد نبف١نب ف ٟن ١نٖب ِٕٚٙ
ٌاعبٍؽ ١خ .
ٌاجؾنس ٌ Anthozoaانٞر ٠مُن ٔؾٛن ٛٔ ٓٓٔٙن ع ٍٙو نب ثؾس٠نخ رؽنٗج .رىضنس ٔأٛن اع ٘نرا ٌافٕنف ػنبدح ف ٟن ٌّا١نٖب ٌاعنبٍؽ ١خ
ٌٛأ
ٌامنٍؾ خ ٖـ ٕـف ؼمبهك ا٘٤ش نبز أؼنىبالٔ ٚانب
‘ ِٕٚٙنب ؼنمبهك ٌاجؾنس ثإٔع بظٙن ب ٔٛٚأ ا نب ٌّا ٍزفنخ ‘ ِٕٚٙنب ٌّاسعنْب ثإٔع بظٗن ٌادافئخ
ٙػ
‘ ٌ ٚ٘ٛاٞر ّٕٙر ب ؼِ سفٗز ٟف ٘را ٌاجؾش .ـغ١س ٚذ ععُن ٘ز ١نف ف ٟن أػنٖب ِغعنبSد
لفن١سح ‘ ٠ؾ١نب ف ٟن وٛن ةٗػٔٛأا )(ٓ٘ ٚػؽسح ٍِّ١زساد ٠فسٖش ٛؽ ي ٔفٗع ٌ١م ٟن ععّٗن ا٤ػندا ِٚأٛن اط ٌّاسSSعْب ؽْ١ٛا ِٓن ؽٛ١ن ْا ٌّاسSSعنْب
ِنغ ثؼمٙن ب ٌزٌإنف ِعنزّؼ ساد ٍو ٟع ال٠غٚبش ٌٗٛن ٌاجؾس ٌاؽد٠دح .رزغٚبز ٌّابٓ١٠
رعزمس ٍٝػ ـ ٛز لبع ٌاجؾس ‘ فاذا ِنبد ٌاؾٛ١ن ْا رٍؾ ًن ععّٗن ٚثم ٟن ٛو ثٗن ِسعٔب ١خ
ِ نٓن ثؼننٖد ‘ ف١ننأ ٟر ٌاغ١نًن ٌابؽننك ٌٕ١ج ن ٟن أٛو اثنٗن فنٛن ق ا٤ونٛن اة ٌامدّ٠ننخ ٌٍغ١نًن ٌاٍىعن ٟن
‘ فاذا ِبرذ أفساد ٌاغًٌ ١ابؽك ربزونخ أٛو اٙث نب ِٓن ثؼن٘د ب فنْا عن١ب صٌبضنب ٠نأ ٟر ثؼ٘د ب ‘ ٘ٚىرا رزؼبلت اع١بي ٌّاسعْب ع١ب
ثؼند عً١ن ‘ ٚثزؼبلٙج نب ٕرؽنأ ٌاعبثك ٌ ١إظط أٛو اٗث
ٛز ٌٚاغصز ٌّاسعٔب ١خ .ف ٟن ٌاجؾنبز ٌّٚاؾ
ّػ
١طنبد ٌادافئنخ ف ٟن أ نبق رزنسٚا ػ ثنِٓ ١عنٜٛز ظنطؼ ٌاف ٠ىضس ٌّاسعْب
ّػ
ؽزنٝن ننك َٖ ‘ 7ثننٓ ١خطن ٟن ٌاؼننسق ٕ8ؼنّنبال ٕٛ8ٕ ٚع ثننب ‘ ٌننٌره رؼننظ ثنٗن ٌاجؾننس
ٍٛف ز٠دا ا٤ِ١سو١خ ٚعصز ٌٕٙا د ٌاغسث١خ ٚثؾبز ٌّاسعْب ٌ (ٚ٘ٛاغنص ٌإغ ٛن ٟث ٛظ اًؽ
ٌاغس ٟث ِٓ ٌّاؾ١ه ٌٙا بٞد )ؼٟل ٚسٟل أفس٠م١ب ٌٚاجؾس اّ٤ؽ س ٌٚاجؾس ٌّاٛز ظه .
ـن ٛز ٌّاسعنْب ٚأؽغنبٖز ثٕز ٛن ع إٔع بظٗن ٔٛٚأ اػٗن ‘ ّٕٙف نب ٌاؽنغٞس ٚأٛ٦ج ٟث ٌّٚاٚس ٟؽ ٚغ١س ٌذ ه ِٓ ا٤ؼنىبي ٚ .رزفنٚبد ٚرٕٛزع أؼنىبي ٌّازفسع
ٌٚا٘ص ٞس ٌ ٚاسٟ ٠ؽ
ٌامٚص ٔٙاٌٛأ ّٕٙف
ٔ فٗع ‘ ب ا٤ث١ك ٚاٛ٤ظ د ٚا ٤س ٚ٘ .را ٠ٛافك ِب ذوٖس
٠ٕٟبٌٍ عجت ّؽ
ْاٌٛأ
أًـ ٌّاسعْب ِ .أب ِٛآن ٌّاسعْب ٌا ٟز ذو٘س ب ٌاٍّؼ نب ٌاؼنسة لندّ٠ب ٙف ٟن ٟف
ُٔٙا
ساٗع ‘ ِٚأب ِٛإٗن ا٤خٜس ف ٌُ ٠ؽٚ١س ا ٌئ ١ٙب ثعجت ػَد ئظز ساٗع ِٛآن ئظز
ٚأ ٤ٔٙب ؤبذ ٌِٙٛغ خ ٌدُٟ ٠ٙف ٍره اَ٠٤ب وٌبمبزح ا٤ِ١سو١خ ِنضب ّ .فٓن ِٛإنٗن ِٕٙب
ٌّاؼٚس فخ لدّ٠ب ظبًؽ ٌاّؽ بي ا٤فسٟ ٠م .
ٌاّؾ نٛٞن فن ٟن ِ(ؼغنُن ٌاٍج نندْا) "ِ :سظنٝن ٌا نسش ِٛ ...لننغ ِّؼ نٛن ز ٍػنٝن ٔٛر ط ِٚب ثؼن٘د ب غسثنب) ثٕٗ١ن ٚثنٓٛٔ ١ثنخ صبصنخ أ٠نَب ‘ ِٕٗن ٠عنز سSSط
نلبي ٠ننبٛل د ً٘أ ٍر ه ٌّٛا الغ ٍٝػ ئظز ساٗع ِٓ لبع ٌاجؾس ظبًؽ أفس٠م١ب(ٞأ ٌّاسعْب ٠ ٚ.غّز غ ٌازغبز ف١زبعْٚس
طب فٗ ١ؽفخ ٔ .فاٗن ٠ز نر ٦ظنز ساٗع ‘ ٌ١ ٚط ٟف ذٌه ٍٝػ ِعز سٗع ِؽمخ ٚال ٌٍع ْ
خؽت ٌٗٛن لدز ٌارزاع ‘ ُص ٠ؽد ف ٟن ٌٛن ٗن ٌذنه ٌافٍن ١ت ؽغنس ٠ٚؽنSSد فٗ١ن ـبؽٗج ٟف لSSبزة ٠ٚجؼد ٓػ ٌاعSSبًؽ لSSدز ٔفنSSف
فسظنخ ‘ ٚف ٟن لؼنس ٍرنه ٍـ ١ت ِٓ ؽًج ٠ ٚسوت
ٌّا
ٕٟ ٠ن منساز ‘ صُن عبفخ ٌا ٝنٌئ ٙز ْأ ٝنٌئ ٕ٠جذ ٌّاسعْب .ف١سًظ ٌذه ٌاٍف ١ت ٟف ٌّاب
ٔٔ8
ثٌبمبزة ٕ٠ّ١ب ّٚؼ بال ِٚعنزد٠سا ٌئٝن ْأ ٍ٠ؼ نك ٌّاسعنْب ف ٟن ٚذ اهنت ٌافٍن ١ت ‘ صُن ّ٠س
ثٛم ح ٠ٚسلٌٗ ١ئ ٗٚ ١لد ٍػك ٟف ٌذ ه ٌاٍف ١ت ‘ عُع ِؽغس أغجس ٌامؽس ‘ فاذا ًؽ ٠م ٗؼ
ٍز
ٕٗػ لؽٖس ّٛٞؾخسط أّؽ س ٌٍْٛا فزفٍٗف ٌإفبع (") .
٘ٔ
ِ ب لٌٗب ٌا ٔمب ٠ىبد ْٛ٠ى ؽسف١ب ِٓ غ١نس ئؼنSSبزح ـنس٠ؾخ ٌئ ٗ١ن غ١ننٖس " ٞأ غ١ننس أزظننٛSط ‘ ٌٕىنٗن شاد ٍػ ١نٗن ِٛلننؼب
آخننس لدًٔ ٚم ٌامٚص ٠ٕٟلبي "ٚ :شُػ ثؼك ٌٕانبض ٔاٗن ٠ٛعند أ٠منب ثنًن ئوزفنٝن ثٌٛم نٗن "ٚ :لننبيٌٍّ سعْب ٚنس٠مخ أخٜس ٦ظز ساٗع ؽ
ٓ١
ْٛن ٛغٌا ٛزٌّا ٌا ٌا ٞأ
ثؾننس أٛٔٗ٤ؼننٌدط ( عننب ا٦ظننج ٟٔب ٍػ نٝن جؾننس ظننه) .ٚاـن ٟنفن لؼننس
ًؽ
٠ ٚمط ("ٕ٘) ِ .أب ٌاِدؽٟم ٟم فنروس صبصنخ ِٛالنغ ٦ظنز ساط ٌّاسعنْب جؾس ظنه) ؽنٓ ١لنبي "ٚٔ :جنبد سعْب (ونرا
ٌّا ٛزٌّا ٌا
)? ف ٟن لؼنس ٌْٕٛ٠ص ٍػٗ : ١ف ٟن عص٠نسح ـنٍم ١خ ِٚسظٝن ٌا نسش ِٚسظٝن ظنجزخ ِٓ ٌاجؾس ٌا ِٟٚس(ٞأ ٚأ ٌاجؾس اّ٤ؽ سّوب
وْب ٠ؼس لSSدّ٠ب ٌاجؾس ٌا ِٟٚس ٟف صبصSSخ ِٛالنSSغ ٌّاسSSعْب (ورا )? أث١ك ("ٚ . )ٖ٘...ذوس ٌٗ ِٕٛنب زاثؼب ٚ٘ٛثؾس
ٌاٍمَص .لبي ٌاِدؽٟم ٟم ٟف ِؼسق ٚـٗف ثؾس ٌاٍمَص "ٗٚ ... :ث ؼغسح
٘ٗ
ظ٘ب ٖس ٚثبٕٗن (". )...
ْئ ٌّاسعننْب ٌاننٞر أؼننبز ٌئ ١نٗن ٠ننبٛل د ٌاّؾ نٛٞن ٚذوننس نس٠مننخ ئظننز ساٗع ِنٓن ٌاعننبًؽ
ٌاؽّن ٌٟب ‘ ٌٚانٞر ذونس ٌاِد ؽن ٟم ِٛن آن أخنٜس ٌٗن ف ٟن ٌاجؾنس ٌّاٛز ظنه ٘ٛن ا٤فس٠م ٟن
ِ نٓن ٌاغنٕن ط ٌّاعّٝن ٚٔٛ Coralliumػنٗن ٠ؼننس أ٠مننب ثٌّبس SSعننْب ٍؽ ٟن ٟن ٌاص٠ٕSSنخ ٌٗٚ .ن ف ٟن ئ٠طٌب ١نب ـٕنبػخ
زاهغنخ ؽ١نش ٌّاسعنْب اّ٤ؽ ننس ٘ٚنننٛن ِنننٓن زرجننننخ ٌّاسعننننْب اّ٤ؽ ننننس ا ّ٤ؽ س ِٕٚٗC.rubrumرٕفغ رفنننٕنغ ِٕنننٗن ٌاؼمنننٛن دٌ ٚا ننننسش اٚ
٘٘()
٤ظننننٚبز
ّؼ ْأ
ٌا ٟز رُم ٔٛؾ ف ع رّز ١ص ث ٘١بوًن ِعنز ساٙر ب ِزفسػنخ رؽنٗج Corgenaeea ٔٛ ٌأ
ٌّ ِٓ .اسعْب ِٓ
زرجخ ٌّاسعْب ٌاف ٞس ر ٕٟج ؽ١ٛدا ِسعٔب ١خ ٌٕ Ceralاجبد ٕ٘ٚبن إٔع بض
ٟ Reefsف ٌّاؾ١طبد ٔز١غخ رساُو ٘١بٍٙو ب ٌاٍىع١خ ػجس ِبٓ ١٠ا٤ع١بي ٌٚإع ٓ. ١
إٓنايش
، . 55 /إًطب ٛػم ٍث
ًػز ،رفٛظ ز انمزٌآ انؼٛظ ى ( ،انمْبزح 1331ْ ،ـ) ،دار إٛح بء )(1انزًٍح )(2إٍث كٛض ز
انكزت انؼزٛث خ ،دار إٛح بء انكزت انؼزٛث خ ،ط ، 4ص 233ـ ، . 232ط ،انٕغ ْاز
٘ٔب ُط
ٙف رفٛظ ز انمزٌآ انؼٛظ ى ً ( ،ػٌب ، 1234) ،اًنكزجخ )ْٕ(3ع ٘ز
اإلطالٛيخ ،ط، 24
ـ 22ص . 33
)(4انٛج َٔٙز ،إٔث انٚز حٌب يًح د ٍث أًح د ،انًغْبز ٙف يؼزفخ انٕغ ْاز ٙٔ ،ف آخِز رًزخ كزبة
انًغْبز ٛ(،ح در اثبد اندٍك 1355ْ ،ـ) ،دائزح اًنؼبرف انؼًض َٛب خ ،ص 32ـ . 33
،يًح د ،اًنؼغى انْذ ٙج :فبرٙط ـ ػزٙث ٛ( ،ث ٔزد ، 1262) ،دار انؼهى نًهاٍٚٛل ،انَٕز ٙغ
ص.615
(5)Webster, A New Callegiate Dictionary,
(Merriam,Springfield,1951),P.188
ٔٔ9
)(6انٛج َٔٙز ،اًنصدر انظبثك ،ص 46ـ . 43
)(3اًنصدرَ فّظ ،ص 52ـ . 53
ٛث ُٔٚٙش
)(5انم ،سكٚز ب ٍث يًح د ،ػغبئبت اًنلٕهلببد ٔازائبت إًنعٕبداد ( ،بٔزد ، 1235) ،
ـ 233ص ،انغٚد دح ٜا فبق دار ( . 235
))9Encyclopaedia Britannica ,Micropaedia,(Chicago,1977
,Vol.8,P.706-707.
)(13انٛج َٔٙز ،اًنصدر انظبثك ،ص 32ـ . 33
)(11اًنصدر َفّظ ،ص 46ـ . 43انزادع :انًٛم ص ّث أصبز ٛط بت ،نًهبذكز ٔاًنَؤبش .انًغبغ :
ًُٛن
ٔرادع .اًنؼغى إنٛط ظ ( ،انمْب زح ،ة.د)ٔ ، .افٛظ ذ ،يًغ غ انهغخ انؼزٛث بخ ،ط( ، 1ردع) ػٛج د ٍث حٍٛص ا ٘ز ٍ ،ي فٕح ل
شؼزاء انؼصز إً٘ن ٕ ،ر ٙف َ حٕب طُبخ انبٍٚد ،األػالو(ٛث بٔزد ، 1232) ،دار انؼه55بى نًه اٚل ٍٛب ،ط ، 5ص ٔ .ان5زا ٙػ ْٕ
ْ23بـ ،انشركهٙب ٛ،خ بز
ـ . 152 155
ُٔٚٙش
،اًنصدر انظبثك ،ص 233ـ (12) . 235انم
(13)Ency.,op.cit.,Vol.8,P.892.
(14)Ibid.,Vol.3,P.171,875 : Vol.8,PP.706 – 707 ,892.
،اًنصدر انظبثك ،ص 35ـ . 32ان ّغت :يببء يبد انجحبز انطببٙف ػهٗب انءببٗط ء ،ط( ، 2ؽ ة ة) ٔ.ثحزْ زُكد :انجحز ان٘ذ
ّٛف اًنٛض ك انغبصم ثٍٛب آُنبد ) (15انٛج َٔٙز اًنؼغى إنٛط ظ
ٔ عٚش بزح طٛباٌل ،انًح ٕ٘ب ٚ ،ببٕلد ثٍب ػجبد ل ،يؼغبى انجهبدٌا ٛ(،ث بٔزد ، 1233) ،دار
صبدر ،ط ، 5ص. 322
)(16اًنصدر َفّظ ،ص. 45
)(13اُنحم . 14 /
)(15إٍث كٛض ز ،اًنصدر انظبثك ،ط ، 2ص 564ـ . 565
(انحظ). 23 / 12
)(23انٕط ر . 24 /
)(21انزًٍح . 22 /
)(22انشيلءبب٘ز ،عبببرل يًح بٕبد ثبٍب ًػببز ،انكءبببف ػبٍب حمبببئك ابٕباي انُزٚش ببم ٔ ٛػبٌٕب
األلٔٚب بم فٙب ٔعِٕب انزٔٚأ بم ٛ(،ث بٔزد 1366ْ ،بـ) ،دار انكزببة انؼزثٙب ،ط ، 4ص 445ـ
. 446انج ّظذ :اًنزعٌب ،يؼبزة انٛف ٔزساثبب٘د ،يغبد انبٍٚد يًح بد ثٍب ٚؼمٕبة ،انمببٕيص
اًنحبٛبظ (،انمببْبزح 1353ْ ،ببـ) ،اًنكزجببخ انزغبٚر ببخانكجٖز ( ،ة ص د) .ا٘د شبٛبز ،يؼغببى
األنفبظ انفبرٛط خ اًنؼزلخ ،يكزجخ نُجٌب ٛ( ،ث ٔزد ، 1253) ،ص. 23
)(23إٍث كٛض ز ،اًنصدر انظبثك ،ط ، 4ص 231ـ . 232
)ْٕ(24ع ٘ز ،اًنصدر انظبثك ،ص 15ـ . 24
)(25إنالؼخ 22 /ـ . 23
)(26اإَلظٌب . 12 /
)(23إٍث كٛض ز ،اًنصدر انظبثك ،ط ، 4ص 455ـ . 453
)(25انٛج َٔٙز ،اًنصدر انظبثك ،ص. 51
ص َ،فّظ اًنصدر). 123( (22
)30Abbett,R.,Tucker , Secret of the Pearl ,In Illust., Lib.Nat . Se.,Vol.3,pp.
ٕٔٓ
(31)Wealth of India ,Council Se.Indust.Reo.,(New Delhi,1948 -
1976),Vol.6,pp.397
- 406 .
Sterer,T.I. and
Usinger,R.L.,General Zeology,
(Tokyo,1965),PP.414-421.
)(32انٛج َٔٙز ،اًنصدر انظبثك :رًزخ كزبة انًغْبز ،ص. 4
)(33اًنصدر َفّظ ،ص 5ـ . 6
ْذ
)(34اًنظ ٕؼ٘د ،ػٙه ثٍب انحظٍٛب ،يبٔزط انب ت ٔيؼببٌد انغْٕبز ،رحٛم بك يًح بد يحٙب انبٍٚد
ػجد انًٛح د ( ،انمْبزح 1363ْ ،ـ) ،اًنكزجخ انزغبٚر خ انكجٖز ،ط ، 1ص. 145
،اًنصدر انظبثك ،ص 162ـ )36( .821- . 164
ُٔٚٙش
(Ency.op.cit.,Vol.7,pp.820 )35انم
،اًنصدر انظبثك :رًزخ كزبة انًغْبز ،ص 3ـ ، . 13األصببداف انجحٚز ببخ ثحظجببزح
انظببهطٌب لبببٕثص انطٛج ٛؼببخ ثبببنمزو ،رزًعببخ )(33انٛج َٔٙز )(35طبًبٚبش ،كبببصٍٛه
ٕ ٚطف حٍٛظ يًح د (يظزءبر حفع انٛج ئخ) (،يظمظ ، 1253) ،ص. 53
(39)Wealth ,op.cit.,Vol.7,PP.202 -207 .
،اًنصدر انظبثك ،ط ، 2ص ، 54ط ، 4ص ، 422ط ، 5ص)41( _ 821 . . 3
(Ency.op.,cit.,Vol.7,PP.820 )43انًٕ٘ح
)(42انٛظ د ،انلفٙغ 6 : (2) 23ـ . 11
ٕ٘غ
َ ف .رزاُص ب ان انمٚد ى ّظ
ٛث ًٗظ
،يب ٚثبنؼز خ ثبندٛخ م (،ثغبداد ، 1253) ،اًنًغبغ )(43اًنصدر )(44ثبلز ّ ،ط ٍ،ي
انؼًٙه انؼزاٙل ،ص . 141ا٘د ٛش ز ،اًنصدر انظبثك ،ص. 144
)(45انٛج َٔٙز ،اًنصدر انظبثك ،ص 134ـ . 136
)(46اًنصدر َفّظ ،ص. 133
ُٔٚٙش
)(43انم ،اًنصدر انظبثك ،ص 233ـ . 234
َ فّظ ،ص . 25انٍٚد يًح د ٍث أٙث
طبنت َ ،لجبخ انبْدز فٙب ػغبئبت انجبز ٔانجحبز ،ثئػُزببء )(45اًنصدر )(42انديءٙم ً،شض
) ، 1223طجؼخ ٔافٛظ ذ ،ص. 32 ٛيٌز (،اٚل جشن
(50)Sterer ,op.cit.,pp.321 – 334
.
)(51انًٕ٘ح ،اًنصدر انظبثك ،ط ، 5ص. 136
ُٔٚٙش
)(52انم ،اًنصدر انظبثك ،ص 233ـ . 234
)(53انديءٙم ،اًنصدر انظبثك ،ص. 32
)(54اًنصدر َفّظ ،ص. 165
– (56)Van Nostrand ,Scientific Encyclopaedia ,(Princeton,1958),pp.426
427 .
ٕٔٔ