8.

LEBESGUE İNTEGRALİ
Bu bölümde Riemann integralinin de genelleşmesi olan Lebesgue
integralinden söz edilecektir. Bilindiği gibi Riemann integralinde fonksiyon
üzerinde iki kısıtlama mevcuttu. Bunlardan birincisi fonksiyonun tanım
kümesinin kapalı ve sınırlı bir aralık olması, diğeri ise fonksiyonunun sınırlı
olmasıydı. H. Lebesgue doktora çalışmasında, ölçü teori tabanlı yeni bir
integralin tanımını(daha sonra Lebesgue integrali olarak isimlendirilen )
vermiştir.
İlk olarak üst fonksiyonların tanımı verilip bu fonksiyonların Lebesgue
integralinden bahsedilecektir ve (𝑋, 𝒮, 𝜇) belirli ölçü uzayı olarak alınacaktır.

8.1. Üst Fonksiyon:

Daha önce belirttiğimiz gibi basamak fonksiyonları Lebesgue
integralinin yapı taşını oluştururlar. Şimdi basamak fonksiyonları yardımıyla üst
fonksiyon tanımını verelim.

Tanım 8.1: 𝑓: 𝑋: → 𝐼𝑅 fonksiyonu için,

1) h.h.y. 𝜙𝑛 ↑ 𝑓 ve
2) lim ∫ 𝜙𝑛 𝑑𝜇 < ∞
𝑛→∞

Koşullarını sağlayan bir {𝜙𝑛 } basamak fonksiyon dizisi bulunabiliyor ise 𝑓

fonksiyonuna üst fonksiyon denir.

(1) ve (2) koşulunu sağlayan {𝜙𝑛 } dizisine 𝑓 fonksiyonunun üreteç dizisi

denir. Bütün üst fonksiyonların oluşturduğu sınıfı 𝒰 ile göstereceğiz.

𝑓, üreteç dizisi {𝜙𝑛 } olan üst fonksiyon olsun. {𝜓𝑛 } de h.h.y. 𝜓𝑛 ↑ 𝑓

koşulunu sağlayan başka bir basamak fonksiyon dizisi olsun. Bu durumda
lim ∫ 𝜙𝑛 𝑑𝜇 = lim ∫ 𝜓𝑛 𝑑𝜇 eşitliği sağlandığından {𝜓𝑛 } de 𝑓 fonksiyonunun
𝑛→∞ 𝑛→∞

üreteç dizisi olur. Dolayısıyla aşağıda tanımı verilebilir:

Tanım 8.2: 𝑓 bir üst fonksiyon olsun ve {𝜙𝑛 } basamak fonksiyon dizisi h.h.y.
𝜙𝑛 ↑ 𝑓 koşulunu sağlasın. 𝑓 fonksiyonunun Lebesgue integrali (veya kısaca
integrali)

∫ 𝑓 𝑑𝜇 = lim ∫ 𝜙𝑛 𝑑𝜇
𝑛→∞

ile tanımlanır.

𝑓 üst fonksiyon ve h.h.y. 𝑓 = 𝑔 olsun. Bu durumda 𝑔 fonksiyonu da üst

fonksiyondur ve ∫ 𝑓 𝑑𝜇 = ∫ 𝑔 𝑑𝜇 eşitliği sağlanır.

Teorem 8.3: 𝑓 𝑣𝑒 𝑔 üst fonksiyonlar olsunlar. Bu durumda aşağıdaki ifadeler

sağlanır.

i) 𝑓 + 𝑔 de üst fonksiyondur ve ∫(𝑓 + 𝑔) 𝑑𝜇 = ∫ 𝑓 𝑑𝜇 + ∫ 𝑔 𝑑𝜇 dır.

ii) Her 𝛼 ≥ 0 için 𝛼𝑓 üst fonksiyondur ve ∫ 𝛼𝑓 𝑑𝜇 = 𝛼 ∫ 𝑓 𝑑𝜇 dır.
iii) 𝑓 ∨ 𝑔 ve 𝑓 ∧ 𝑔 üst fonksiyondur.

Teorem 8.4: 𝑓 𝑣𝑒 𝑔 üst fonksiyonları h.h.y. 𝑓 ≥ 𝑔 koşulunu sağlasın. Bu

durumda ∫ 𝑓 𝑑𝜇 ≥ ∫ 𝑔 𝑑𝜇 dır. Eğer 𝑓 ∈ 𝒰 fonksiyonu h.h.y. 𝑓 ≥ 0 koşulunu
sağlıyor ise ∫ 𝑓 𝑑𝜇 ≥ 0 dır.

Teorem 8.5: 𝑓: 𝑋 → 𝐼𝑅 fonksiyonu verilsin. Eğer h.h.y. 𝑓𝑛 ↑ 𝑓 ve

lim ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 < ∞ koşullarını sağlayan {𝑓𝑛 } üst fonksiyonlar dizisi bulunabiliyor
𝑛→∞

ise bu durumda 𝑓 fonksiyonu da üst fonksiyondur ve

lim ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 = ∫ 𝑓 𝑑𝜇
𝑛→∞

eşitliği sağlanır.

Teorem 8.6: {𝑓𝑛 } üst fonksiyonlar dizisi h.h.y. 𝑓𝑛 ↓ 0 koşulunu sağlasın. Bu

durumda lim ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 = 0 dır.
𝑛→∞

Örnek: 𝜆, 𝐼𝑅 üzerindeki Lebesgue ölçüsü olmak üzere 𝑓: [𝑎, 𝑏] → 𝐼𝑅 tanımlı

sürekli 𝑓 fonksiyonu üst fonksiyondur.
Çözüm: 𝑛 ∈ 𝐼𝑁 için 𝑃𝑛 = {𝑥0 , 𝑥1 , 𝑥2 , … , 𝑥2𝑛 } kümesi ile [𝑎, 𝑏] aralığını 2𝑛 tane
aynı (𝑏 − 𝑎)2−𝑛 uzunluğunda alt aralıklara bölelim.
Yani, 𝑥𝑖 = 𝑎 + 𝑖(𝑏 − 𝑎)2−𝑛 olsun. 𝑚𝑖 = {𝑓(𝑥): 𝑥𝑖−1 ≤ 𝑥 ≤ 𝑥𝑖 } olsun. Her bir
𝑛 için
2𝑛

𝜙𝑛 = ∑ 𝑚𝑖 𝜒[𝑥𝑖−1,𝑥𝑖 )
𝑖=1

ile tanımlanan fonksiyon basamak fonksiyonu olduğu açıktır. 𝑓 fonksiyonu

[𝑎, 𝑏] aralığında düzgün sürekli olduğundan her 𝑥 ∈ [𝑎, 𝑏) için 𝜙𝑛 ↑ 𝑓 dır ve
𝑓(𝑥) ≤ 𝑀 koşulu sağlandığından ∫ 𝜙𝑛 𝑑𝜆 ≤ 𝑀(𝑏 − 𝑎) eşitsizliği gerçeklenir.
Bu da bize 𝑓 fonksiyonunun üst fonksiyon olduğunu verir.

8.2. İntegrallenebilir Fonksiyon:

Tanım 8.7: 𝑓: 𝑋 → 𝐼𝑅 fonksiyonu verilsin. 𝑢 ve 𝑣 fonksiyonları üst

fonksiyonlar olmak üzere 𝑓 fonksiyonu için h.h.y. 𝑓 = 𝑢 − 𝑣 eşitliği
yazılabiliyor ise bu durumda 𝑓 fonksiyonuna Lebesgue integrallenebilir (veya
kısaca integrallenebilir) denir ve 𝑓 fonksiyonunun Lebesgue integrali (veya
kısaca integrali )

∫ 𝑓 𝑑𝜇 = ∫ 𝑢 𝑑𝜇 − ∫ 𝑣 𝑑𝜇

ile tanımlanır.

Bu tanımlamadan 𝑓 integral değeri iki üst fonksiyonun farkı

gösteriminden bağımsız olduğu kolayca görülebilir. Gerçekten,
h.h.y. 𝑓 = 𝑢1 − 𝑣1 ve h.h.y. 𝑓 = 𝑢2 − 𝑣2 koşulları sağlansın. Bu durumda h.h.y
𝑢1 − 𝑣1 = 𝑢2 − 𝑣2 ⟹ 𝑢1 + 𝑣2 = 𝑢2 + 𝑣1
eşitliği sağlanır. Dolayısıyla ∫(𝑢1 + 𝑣2 ) 𝑑𝜇 = ∫(𝑢2 + 𝑣1 ) 𝑑𝜇 ve buradan

∫ 𝑢1 𝑑𝜇 + ∫ 𝑣2 𝑑𝜇 = ∫ 𝑢2 𝑑𝜇 + ∫ 𝑣1 𝑑𝜇

∫ 𝑢1 𝑑𝜇 − ∫ 𝑣1 𝑑𝜇 = ∫ 𝑢2 𝑑𝜇 − ∫ 𝑣2 𝑑𝜇
elde edilir.

Yukarıda verilen tanımdan kolayca görülebilir ki, bir integrallenebilir

fonksiyon ölçülebilir olmak zorundadır ve her üst fonksiyon integrallenebilir
dir. Aynı zamanda, 𝑓 integrallenebilir fonksiyon ve h.h.y. 𝑓 = 𝑔 ise 𝑔
fonksiyonu da integrallenebilir dir ve ∫ 𝑓 𝑑𝜇 = ∫ 𝑔 𝑑𝜇 eşitliği sağlanır.

Teorem 8.8: 𝑓 ve 𝑔 integrallenebilir fonksiyonlar ve 𝛼 ∈ 𝐼𝑅 olsun. Bu

durumda,
1) 𝑓 + 𝑔 integrallenebilir dir ve ∫(𝑓 + 𝑔) 𝑑𝜇 = ∫ 𝑓 𝑑𝜇 + ∫ 𝑔 𝑑𝜇 dır,
2) 𝛼𝑓 integrallenebilir dir ve ∫ 𝛼𝑓 𝑑𝜇 = ∫ 𝛼𝑓 𝑑𝜇 eşitliği sağlanır.

𝑓 integrallenebilir fonksiyon ise, |𝑓| integrallenebilir dir. Ayrıca 𝑓

integrallenebilir olması için gerek ve yeter koşul 𝑓 + 𝑣𝑒 𝑓 − fonksiyonlarının
integrallenebilir olmasıdır.

Teorem 8.9: 𝑓 integrallenebilir fonksiyonu h.h.y. 𝑓 ≥ 0 koşulunu sağlasın. Bu

durumda 𝑓 üst fonksiyondur.

Bu teoremin bir sonucu olarak, 𝑓 integrallenebilir bir fonksiyon ise

𝑓 + 𝑣𝑒 𝑓 − fonksiyonları integrallenebilir dir. 𝑓 + ≥ 0 𝑣𝑒 𝑓 − ≥ 0 olduğundan üst
fonksiyonlardır. 𝑓 fonksiyonu 𝑓 = 𝑓 + − 𝑓 − olarak yazılabildiğinden 𝑓
fonksiyonunun integrali ∫ 𝑓 𝑑𝜇 = ∫ 𝑓 + 𝑑𝜇 − ∫ 𝑓 − 𝑑𝜇 olarak da ifade edilebilir.

Teorem 8.10: 𝑓 integrallenebilir fonksiyon olsun. Bu durumda, her 𝜀 > 0 için

{𝑥 ∈ 𝑋: |𝑓(𝑥)| ≥ 𝜀} ölçülebilir kümesi sonlu ölçülüdür.

Teorem 8.11: 𝑓 ölçülebilir fonksiyon olsun. Eğer, 𝑔 𝑣𝑒 ℎ integrallenebilir

fonksiyonlar olmak üzere h.h.y. ℎ ≤ 𝑓 ≤ 𝑔 eşitsizliği sağlanıyor ise 𝑓
fonksiyonu da integrallenebilir dir.

Teorem 8.12: 𝑓 𝑣𝑒 𝑔 integrallenebilir olsun. Bu durumda aşağıdaki ifadeler

gerçeklenir.
1) ∫|𝑓| 𝑑𝜇 = 0 olması için gerek yeter koşul h.h.y. 𝑓 = 0 olmasıdır.
2) Eğer h.h.y. 𝑓 ≥ 𝑔 ise ∫ 𝑓𝑑𝜇 ≥ ∫ 𝑔𝑑𝜇 dır.
3) |∫ 𝑓𝑑𝜇| ≤ ∫|𝑓| 𝑑𝜇 eşitsizliği sağlanır.

• Hemen hemen her yerde eşit olan fonksiyonlar aynı integrallenebilirlik

özelliğe sahiptir ve özdeş olarak kabul edilebilirler.

Teorem 8.13 (Monoton Yakınsaklık Teoremi (B. Levi)):

{𝑓𝑛 } integrallenebilir fonksiyonlar dizisi h.h.y. 𝑓𝑛 ≤ 𝑓𝑛+1 ve
lim ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 < ∞ koşullarını sağlasın. Bu durumda h.h.y. 𝑓𝑛 ↑ 𝑓 koşulunu
𝑛→∞

sağlayan integrallenebilir bir 𝑓 fonksiyonu bulunabilir öyle ki lim ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 =

𝑛→∞

∫ lim 𝑓𝑛 𝑑𝜇 eşitliği sağlanır.

𝑛→∞

Teorem 8.14: {𝑓𝑛 } negatif olmayan integrallenebilir fonksiyonlar dizisi

olsun. Eğer ∑∞ ∞
𝑛=1 ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 < ∞ ise ∑𝑛=1 𝑓𝑛 fonksiyonu integrallenebilir dir

ve
∞ ∞

∑ ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 = ∫ (∑ 𝑓𝑛 ) 𝑑𝜇
𝑛=1 𝑛=1

eşitliği sağlanır.

İspat: 𝑔𝑛 = ∑𝑛𝑘=1 𝑓𝑘 olsun. {𝑔𝑛 } integrallenebilir fonksiyonlar dizisidir ve

𝑔𝑛 ≤ 𝑔𝑛+1 koşulu sağlanır. {𝑔𝑛 } dizisi B. Levi (Monoton yakınsaklık
teoremi) koşullarını sağladığından, 𝑔𝑛 ↑ 𝑔 ve lim ∫ 𝑔𝑛 𝑑𝜇 = ∫ 𝑔 𝑑𝜇
𝑛→∞

koşullarını sağlayan integrallenebilir bir 𝑔 fonksiyonu bulunabilir.

Dolayısıyla, lim 𝑔𝑛 = lim ∑𝑛𝑘=1 𝑓𝑘 = ∑∞
𝑛=1 𝑓𝑛 fonksiyonu integrallenebilir
𝑛→∞ 𝑛→∞

dir ve
∞ 𝑛 𝑛 ∞

∫ (∑ 𝑓𝑛 ) 𝑑𝜇 = lim ∫ (∑ 𝑓𝑘 ) 𝑑𝜇 = lim ∑ ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 = ∑ ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇
𝑛→∞ 𝑛→∞
𝑛=1 𝑘=1 𝑘=1 𝑛=1
Teorem 8.15 (Fatou Lemması): {𝑓𝑛 } integrallenebilir fonksiyonlar dizisi
h.h.y. 𝑓𝑛 ≥ 0 koşulunu sağlasın. Eğer lim 𝑖𝑛𝑓 ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 < ∞ ise lim 𝑖𝑛𝑓𝑓𝑛
𝑛→∞ 𝑛→∞

integrallenebilir fonksiyondur ve

∫ lim 𝑖𝑛𝑓𝑓𝑛 𝑑𝜇 ≤ lim 𝑖𝑛𝑓 ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇

𝑛→∞ 𝑛→∞

eşitsizliği sağlanır.

İspat: Her 𝑥 ∈ 𝑋 ve her 𝑛 ∈ 𝐼𝑁 için 𝑓𝑛 (𝑥) ≥ 0 olsun. Her bir 𝑛 için

𝑔𝑛 (𝑥) = 𝑖𝑛𝑓 {𝑓𝑘 (𝑥): 𝑘 ≥ 𝑛} ile tanımlanan {𝑔𝑛 } ölçülebilir fonksiyonlar
dizisidir ve 0 ≤ 𝑔𝑛 ≤ 𝑓𝑛 eşitsizliği sağlanır. Dolayısıyla her 𝑛 için 𝑔𝑛
integrallenebilir dir ve 𝑔𝑛 ≤ 𝑔𝑛+1 koşulu sağlanır. Öte yandan,

lim ∫ 𝑔𝑛 𝑑𝜇 ≤ lim 𝑖𝑛𝑓 ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 < ∞

𝑛→∞ 𝑛→∞

olduğundan {𝑔𝑛 } dizisi Levi teoreminin koşullarını sağlar. Yani,

lim 𝑔𝑛 = 𝑔 = lim 𝑖𝑛𝑓𝑓𝑛 fonksiyonu integrallenebilirdir ve
𝑛→∞ 𝑛→∞

lim ∫ 𝑔𝑛 𝑑𝜇 = ∫ 𝑔 𝑑𝜇
𝑛→∞

eşitliği sağlandığından,

∫ lim 𝑖𝑛𝑓𝑓𝑛 𝑑𝜇 ≤ lim 𝑖𝑛𝑓 ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇

𝑛→∞ 𝑛→∞

eşitsizliği elde edilir.

Şimdi de integrasyon teorisinin önemli yere sahip olan Lebesgue baskın

yakınsaklık teoremini verelim.

Teorem 8.16 (Lebesgue Baskın Yakınsaklık Teoremi):

{𝑓𝑛 } integrallenebilir fonksiyonlar dizisi ve 𝑔 integrallenebilir fonksiyon
olmak üzere her 𝑛 ∈ 𝐼𝑁 için h.h.y. |𝑓𝑛 | ≤ 𝑔 koşulu sağlansın. Eğer h.h.y.
lim 𝑓𝑛 = 𝑓 ise 𝑓 integrallenebilir fonksiyondur ve
𝑛→∞

lim ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 = ∫ lim 𝑓𝑛 𝑑𝜇 = ∫ 𝑓𝑑𝜇

𝑛→∞ 𝑛→∞
 eşitliği sağlanır.

İspat: |𝑓| ≤ 𝑔 olduğundan 𝑓 integrallenebilirdir. Öte yandan {𝑔 − 𝑓𝑛 } dizisi

Fatou Lemması’nın koşullarını sağlar ve h.h.y. lim 𝑖𝑛𝑓(𝑔 − 𝑓𝑛 ) = 𝑔 − 𝑓
𝑛→∞

dır. Dolayısıyla,
∫ 𝑔 𝑑𝜇 − ∫ 𝑓 𝑑𝜇 = ∫(𝑔 − 𝑓) 𝑑𝜇 = ∫ lim 𝑖𝑛𝑓(𝑔 − 𝑓𝑛 ) 𝑑𝜇
𝑛→∞

≤ lim ∫ 𝑖𝑛𝑓(𝑔 − 𝑓𝑛 ) 𝑑𝜇 = ∫ 𝑔 𝑑𝜇 − lim 𝑠𝑢𝑝 ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇

𝑛→∞ 𝑛→∞

eşitsizliğinden

lim 𝑠𝑢𝑝 ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 ≤ ∫ 𝑓 𝑑𝜇
𝑛→∞

olduğu kolayca görülebilir. Benzer şekilde Fatou Lemması {𝑔 + 𝑓𝑛 } dizisine

uygulandığında

∫ 𝑔 𝑑𝜇 + ∫ 𝑓 𝑑𝜇 = ∫(𝑔 + 𝑓) 𝑑𝜇 = ∫ lim 𝑖𝑛𝑓(𝑔 + 𝑓𝑛 ) 𝑑𝜇

𝑛→∞

≤ lim ∫ 𝑖𝑛𝑓(𝑔 + 𝑓𝑛 ) 𝑑𝜇 = ∫ 𝑔 𝑑𝜇 + lim 𝑖𝑛𝑓 ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇

𝑛→∞ 𝑛→∞

eşitsizliğinden,

∫ 𝑓 𝑑𝜇 ≤ lim 𝑖𝑛𝑓 ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇
𝑛→∞

eşitsizliği elde edilir. Dolayısıyla,

lim 𝑠𝑢𝑝 ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 ≤ ∫ 𝑓 𝑑𝜇 ≤ lim 𝑖𝑛𝑓 ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇

𝑛→∞ 𝑛→∞

dır ve bu eşitsizlik bize lim ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 limitinin varlığını ve

𝑛→∞

lim ∫ 𝑓𝑛 𝑑𝜇 = ∫ 𝑓 𝑑𝜇
𝑛→∞

olduğunu gösterir.

Örnek: 𝑋 ≠ ∅ ve 𝑎 ∈ 𝑋 olmak üzere 𝛿, 𝑋 üzerinde Dirac ölçüsü olsun.

𝑓: 𝑋 → 𝐼𝑅 tanımlanan her fonksiyon integrallenebilirdir ve ∫ 𝑓 𝑑𝛿 = 𝑓(𝑎) dır.
Çözüm: h.h.y. 𝑓 = 𝑓(𝑎)𝜒{𝑎} olarak yazılabilir. Dolayısıyla 𝑓 fonksiyonu
integrallenebilirdir ve ∫ 𝑓 𝑑𝛿 = 𝑓(𝑎)𝛿({𝑎}) = 𝑓(𝑎) olarak elde edilir.