4.

BİR ÖLÇÜ TARAFINDAN ÜRETİLEN DIŞ ÖLÇÜ

Bu bölümde (𝑋, 𝒮, 𝜇) bir ölçü uzay olmak üzere, 𝜇 tarafndan üretilen 𝜇∗

dış ölçüsünün bazı özellikleri incelenecektir. Bir önceki bölümde, 𝜇 tarafından
üretilen 𝜇∗ : 𝑃(𝑋) → [0, ∞] dış ölçüsünü
∞
∞
𝜇∗ (𝐴) = 𝑖𝑛𝑓 {∑ 𝜇(𝐴𝑛 ) : {𝐴𝑛 } ⊆ 𝒮 ve 𝐴 ⊆ ∪ 𝐴𝑛 }
𝑛=1
𝑛=1

eğer 𝒮 de 𝐴 ⊆ ⋃∞ ∗
𝑛=1 𝐴𝑛 koşulunu sağlayan {𝐴𝑛 } dizisi yok ise 𝜇 (𝐴) = ∞

olarak tanmlanmşt. Genellikle 𝑃(𝑋) üzerinde 𝜎 − toplamsal özelliği

sağlanmadğndan 𝜇∗ bir ölçü değildir. Bir önceki bölümden, eğer 𝜇 ∗ ölçülebilir
kümeler ailesi üzerine kstlandğnda 𝜎 − toplamsal özelliğinin sağlandğn biliyoruz,
yani 𝜇∗ bir ölçü fonksiyonudur. Aşağdaki teorem 𝜇 ∗ ın 𝒮 den 𝑃(𝑋) e 𝜇 nün
bir genişlemesi olduğunu gösterir.

Teorem 4.1. 𝜇∗ dş ölçüsü 𝜇 nün bir genişlemesidir. Yani, eğer 𝐴 ∈ 𝒮 ise

𝜇∗ (𝐴) = 𝜇(𝐴) dır.
İspat. 𝐴 ∈ 𝒮 olsun. Teorem 3.9 dan 𝜇∗ (𝐴) ≤ 𝜇(𝐴) dr. {𝐴𝑛 } ⊆ 𝒮 ve 𝐴 ⊆
⋃∞ ∞
𝑛=1 𝐴𝑛 olsun. 𝜇 nun 𝜎 − alt toplamsal özelliğininden, 𝜇(𝐴) ≤ ∑𝑛=1 𝜇(𝐴𝑛 )

eşitsizliği sağlanr. Buradan

∞

𝜇(𝐴) ≤ ∑ 𝜇(𝐴𝑛 ) ≤ 𝜇∗ (𝐴)

𝑛=1

eşitsizliği elde edilir. Dolaysıyla 𝜇∗ (𝐴) = 𝜇(𝐴) eşitliği elde edilir.

 Bir ölçü tarafından üretilen 𝜇∗ dş ölçüsü, 𝜇 nun bir genişlemesi olduğu
için, 𝜇 ∗ , 𝜇 nun Caratheodory genişlemesi olarak adlandırılır. Bundan sonra "
Bir 𝐴 kümesinin dış ölçüsü " , aynı zamanda " Bir 𝐴 kümesinin ölçüsü " nü ifade
edecektir.

Bir ölçü tarafından üretilen bir dış ölçü ölçülebilir kümeler üzerinde kullanışlı
karakterizasyona sahiptir. Bunu aşağıdaki teoremle verelim.

Teorem 4.2. (𝑋, 𝒮, 𝜇) bir ölçü uzay, 𝜇 ∗ , 𝜇 tarafndan üretilen bir dş ölçü olsun.
𝑋 in bir 𝐸 alt kümesi için aşağdaki ifadeler denktir:
𝑖) 𝐸 , 𝜇∗ − ölçülebilirdir.
𝑖𝑖) 𝜇(𝐴) < ∞ olmak üzere her 𝐴 ∈ 𝒮 için 𝜇(𝐴) = 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸) + 𝜇 ∗ (𝐴 ∩ 𝐸 𝑐 ).
𝑖𝑖𝑖) 𝜇(𝐴) < ∞ olmak üzere her 𝐴 ∈ 𝒮 için 𝜇(𝐴) ≥ 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸) + 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸 𝑐 ).

𝑖𝑣) Her 𝐴 ⊆ 𝑋 için 𝜇∗ (𝐴) ≥ 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸) + 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸 𝑐 ).

İspat. (𝑖) ⇒ (𝑖𝑖) ve (𝑖𝑖) ⇒ (𝑖𝑖𝑖) açıktır. (𝑖𝑖𝑖) ⇒ (𝑖𝑣), 𝐴 ⊆ 𝑋 olsun. Eğer
𝜇∗ (𝐴) = ∞ ise (𝑖𝑣) açıktır. 𝜇∗ (𝐴) < ∞ olduğunu kabul edelim. 𝜀 > 0 olsun.
𝒮 de 𝐴 ⊆ ⋃∞ ∞ ∗
𝑛=1 𝐴𝑛 ve ∑𝑛=1 𝜇(𝐴𝑛 ) < 𝜇 (𝐴) + 𝜀 olacak şekilde bir {𝐴𝑛 } dizisi

seçelim. Hipotezden, her 𝑛 ∈ 𝑁 için 𝜇(𝐴𝑛 ) < ∞ ve 𝜇∗ (𝐴𝑛 ∩ 𝐸) + 𝜇∗ (𝐴𝑛 ∩

𝐸 𝑐 ) ≤ 𝜇(𝐴𝑛 ) sağlanr. Buradan, her 𝜀 > 0 için
∞ ∞
𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸) + 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸 𝑐 ) ≤ 𝜇 ∗ ([ ∪ 𝐴𝑛 ] ∩ 𝐸) + 𝜇 ∗ ([ ∪ 𝐴𝑛 ] ∩ 𝐸 𝑐 )
𝑛=1 𝑛=1
∞ ∞

≤ ∑ 𝜇∗ (𝐴𝑛 ∩ 𝐸) + ∑ 𝜇∗ (𝐴𝑛 ∩ 𝐸 𝑐 )
𝑛=1 𝑛=1
∞

= ∑ [𝜇∗ (𝐴𝑛 ∩ 𝐸) + 𝜇∗ (𝐴𝑛 ∩ 𝐸 𝑐 )]

𝑛=1
 ∞

≤ ∑ 𝜇(𝐴𝑛 ) ≤ 𝜇∗ (𝐴) + 𝜀
𝑛=1

eşitsizliği sağlanır. Bu da bize 𝜇∗ (𝐴) ≥ 𝜇 ∗ (𝐴 ∩ 𝐸) + 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸 𝑐 ) eşitsizliğini

verir.

(𝑖𝑣) ⇒ (𝑖), 𝜇∗ n 𝜎 − alttoplamsal özelliğininden, her 𝐴 ⊆ 𝑋 için 𝜇∗ (𝐴) ≤

𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸) + 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸 𝑐 ) eşitsizliği sağlanr. Dolaysyla hipotezden, 𝜇∗ (𝐴) =
𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸) + 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸 𝑐 ) eşitliği elde edilir, yani 𝐸 , 𝜇∗ − ölçülebilirdir.

* (𝑋, 𝒮, 𝜇) bir ölçü uzay olsun. Eğer 𝑋 in bir 𝐸 alt kümesi 𝜇 tarafndan üretilen
𝜇∗ dış ölçüsüne göre ölçülebilir ise 𝜇 − ölçülebilirdir.

Teorem 4.3. 𝒮 nin her eleman ölçülebilirdir. Yani, 𝒮 ⊆ 𝛬 dr.

İspat. 𝐸 ∈ 𝒮 olsun. 𝐸 nin ölçülebilir olduğunu gösterelim. Eğer 𝐴 ∈ 𝒮 ise, 𝐴 ∩
𝐸 𝑐 = 𝐴\𝐸 = ⋃𝑛𝑖=1 𝐵𝑖 olacak şekilde ikili ayrk 𝐵1 , 𝐵2 , . . . , 𝐵𝑛 ∈ 𝒮 kümeleri vardr.
Belirtelim ki {𝐴 ∩ 𝐸, 𝐵1 , 𝐵2 , . . . , 𝐵𝑛 }, 𝒮 nin elemanlarndan oluşan ayrk bir ailedir
öyle ki 𝐴 = (𝐴 ∩ 𝐸) ∪ 𝐵1 ∪ 𝐵2 ∪. . .∪ 𝐵𝑛 dr. 𝜇∗ n 𝜎 − alttoplamsal
özelliğininden, 𝜇 nun 𝜎 − toplamsal özelliğininden ve Teorem 3.1 den
𝑛

𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸) + 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸 𝑐 ) ≤ 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸) + ∑ 𝜇∗ (𝐵𝑖 )
𝑖=1
𝑛

= 𝜇(𝐴 ∩ 𝐸) + ∑ 𝜇(𝐵𝑖 )
𝑖=1

= 𝜇(𝐴)

eşitsizliği elde edilir. Teorem 3.2 den 𝐸 ∈ 𝒮 için ölçülebilirdir ve bundan dolay
𝒮 ⊆ 𝛬 dr.
Not: {𝐴𝑛 } ⊆ 𝑋 dizisi her 𝑛 ∈ 𝑁 için 𝐴𝑛 ⊆ 𝐴𝑛+1 ve 𝐴 = ⋃∞
𝑛=1 𝐴𝑛 koşulunu

sağliyor ise bunu 𝐴𝑛 ↑ 𝐴 ile göstereceğiz. Benzer şekilde 𝐴𝑛 ↓ 𝐴 , her 𝑛 ∈ 𝑁

için 𝐴𝑛+1 ⊆ 𝐴𝑛 ve 𝐴 = ⋂∞
𝑛=1 𝐴𝑛 anlamına gelecektir.

Teorem 4.4. (𝑋, 𝒮, 𝜇) bir ölçü uzay ve {𝐸𝑛 } ölçülebilir kümelerin bir dizisi
olsun. Bu durumda aşağdaki ifadeler sağlanr.
𝑖) Eğer 𝐸𝑛 ↑ 𝐸 ise 𝜇 ∗ (𝐸𝑛 ) ↑ 𝜇∗ (𝐸) dır.

𝑖𝑖) Eğer 𝐸𝑛 ↓ 𝐸 ve baz 𝑘 lar için 𝜇 ∗ (𝐸𝑘 ) < ∞ sağlanıyor ise 𝜇∗ (𝐸𝑛 ) ↓ 𝜇∗ (𝐸)
dır.

İspat. (𝑖). 𝐵1 = 𝐸1 ve 𝑛 ≥ 2 için 𝐵𝑛 = 𝐸𝑛 \𝐸𝑛−1 olsun. Her 𝑛 ∈ 𝑁 için 𝐵𝑛

ölçülebilirdir ve 𝑖 ≠ 𝑗 için 𝐵𝑖 ∩ 𝐵𝑗 = ∅ dur. Ayn zamanda 𝐸𝑛 = ⋃𝑛𝑖=1 𝐵𝑖 ve
𝐸 = ⋃∞
𝑖=1 𝐵𝑖 dr. Teorem 3.7 den,
∞ 𝑛

𝜇∗ (𝐸) = ∑ 𝜇∗ (𝐵𝑖 ) = lim ∑ 𝜇∗ (𝐵𝑖 )

𝑛→∞
𝑖=1 𝑖=1

elde edilir. 𝜇∗ (𝐸𝑛 ) = ∑𝑛𝑖=1 𝜇∗ (𝐵𝑖 ) olduğundan 𝜇∗ (𝐸𝑛 ) ↑ 𝜇∗ (𝐸) elde edilir.
(𝑖𝑖) Gennelliği yitirmeden, 𝜇∗ (𝐸1 ) < ∞ olsun. 𝐸1 \𝐸𝑛 ↑ 𝐸1 \𝐸 ve (𝑖) den
𝑙𝑖𝑚𝑛→∞ 𝜇∗ (𝐸1 \𝐸𝑛 ) = 𝜇∗ (𝐸1 \𝐸) . Teorem 3. 8 uygulanrsa, 𝑙𝑖𝑚𝑛→∞ [𝜇∗ (𝐸1 ) −
𝜇∗ (𝐸𝑛 )] = 𝜇∗ (𝐸1 ) − 𝜇∗ (𝐸) buradanda 𝜇∗ (𝐸𝑛 ) ↓ 𝜇∗ (𝐸) elde edilir.
 Yukarıda elde edilen sonuçların bir uygulaması olarak aşağıdaki örneği
verelim.

Örnek: 𝑋 = 𝐼𝑅, 𝒮 = {[𝑎, 𝑏): 𝑎 ≤ 𝑏, 𝑎, 𝑏 ∈ 𝐼𝑅} ve

𝜆: 𝒮 → [0, ∞], 𝜆([𝑎, 𝑏)) = 𝑏 − 𝑎 Lebesgue ölçüsü olmak üzere (𝐼𝑅, 𝒮, 𝜆) ölçü
uzayını ele alalım. 𝜆∗ , 𝜆 tarafından üretilen dış ölçü fonksiyonu olsun.

𝐼 ⊆ 𝐼𝑅 olsun. Her 𝑥, 𝑦 ∈ 𝐼 için [𝑥, 𝑦] ⊆ 𝐼 koşulu sağlanıyor ise 𝐼 kümesine

“aralık” denir. −∞ < 𝑎 < 𝑏 < ∞ olmak üzere, eğer 𝐼
(𝑎, 𝑏), [𝑎, 𝑏), (𝑎, 𝑏] 𝑣𝑒𝑦𝑎 [𝑎, 𝑏] formlarından birine sahipse 𝐼 ya sınırlı aralık denir
ve aralığın uzunluğu |𝐼| = 𝑏 − 𝑎 ile tanımlanır. Eğer |𝐼| = ∞ ise 𝐼 aralığına
sınırsız aralık denir.

𝐼𝑅 nın her 𝐼 aralığı Lebesgue ölçülebilirdir ve 𝜆∗ (𝐼) = |𝐼| dır.

−∞ < 𝑎 < 𝑏 < ∞ olmak üzere 𝐼 = [𝑎, 𝑏) olsun. Teorem 4.3. den 𝒮 nin her
elemanı ölçülebilir olduğundan 𝐼 = [𝑎, 𝑏) ∈ 𝒮 ölçülebilirdir ve Teorem 4.1. den
𝜆∗ (𝐼) = 𝜆(𝐼) = 𝑏 − 𝑎 = |𝐼| dır.

1
𝐼 = [𝑎, 𝑏] olsun. Her 𝑛 ∈ 𝐼𝑁 için 𝐸𝑛 = [𝑎, 𝑏 + ) ile tanımlı {𝐸𝑛 } küme
𝑛

dizisini ele alalım. 𝐸𝑛 ∈ 𝒮 olduğundan Lebesgue ölçülebilirdir. Ayrıca, 𝐸𝑛+1 ⊆ 𝐸𝑛

ve ⋂∞
𝑛=1 𝐸𝑛 = [𝑎, 𝑏] = 𝐼 olduğundan 𝐸𝑛 ↓ 𝐼 dır ve Teorem 4.4 (ii) den,

𝜆∗ (𝐼) = lim 𝜆∗ (𝐸𝑛 ) = lim 𝜆(𝐸𝑛 )

𝑛→∞ 𝑛→∞

1 1
= lim 𝜆 ([𝑎, 𝑏 + )) = lim (𝑏 + − 𝑎) = 𝑏 − 𝑎 = |𝐼|
𝑛→∞ 𝑛 𝑛→∞ 𝑛

eşitliği elde edilir.

 𝐼 = (𝑎, 𝑏] olsun. [𝑎, 𝑏] = 𝐼 ∪ {𝑎} eşitliği yazılabilir. Şimdi 𝜆∗ ({𝑎}) = 0
olduğunu gösterelim. Her 𝜀 > 0 için {𝑎} ⊂ [𝑎, 𝑎 + 𝜀) olduğundan ve 𝜆∗ Lebesgue
dış ölçüsünün monotonluk özelliğinden,

0 ≤ 𝜆∗ ({𝑎}) < 𝜆∗ ([𝑎, 𝑎 + 𝜀)) = 𝑎 + 𝜀 − 𝑎 = 𝜀

eşitsizliğinden 𝜆∗ ({𝑎}) = 0 bulunur. Sıfır ölçülü kümeler ölçülebilir olduğundan
{𝑎} tek nokta kümesi ölçülebilirdir. Öte yandan [𝑎, 𝑏] aralığı ölçülebilir ve
𝐼 = [𝑎, 𝑏]\{𝑎} olduğundan 𝐼 = (𝑎, 𝑏] ölçülebilirdir. 𝜆∗ ([𝑎, 𝑏]) = 𝑏 − 𝑎 < ∞ ve
(𝑎, 𝑏] ⊂ [𝑎, 𝑏] olduğundan Teorem 3.8. den 𝜆∗ ((𝑎, 𝑏]) = 𝜆∗ ([𝑎, 𝑏]) − 𝜆∗ ({𝑎})
eşitliğinden 𝜆∗ ((𝑎, 𝑏]) = 𝑏 − 𝑎 = |𝐼| elde edilir.

𝐼 = [0, ∞) olsun. Her 𝑛 ∈ 𝐼𝑁 için 𝐸𝑛 = [𝑎, 𝑎 + 𝑛) ile tanımlı {𝐸𝑛 } küme

dizisini ele alalım. 𝐸𝑛 ∈ 𝒮 olduğundan Lebesgue ölçülebilirdir. Ayrıca, 𝐸𝑛 ⊆ 𝐸𝑛+1
ve ⋃∞
𝑛=1 𝐸𝑛 = [0, ∞) = 𝐼 olduğundan 𝐸𝑛 ↑ 𝐼 dır ve Teorem 4.4 (i) den,

𝜆∗ (𝐼) = lim 𝜆∗ (𝐸𝑛 ) = lim 𝜆(𝐸𝑛 )

𝑛→∞ 𝑛→∞

= lim 𝜆([𝑎, 𝑎 + 𝑛)) = lim (𝑎 + 𝑛 − 𝑎) = lim 𝑛 = ∞ = |𝐼|

𝑛→∞ 𝑛→∞ 𝑛→∞

eşitliği elde edilir.

Şimdi iki önemli ölçü uzayı sınıfını verelim:

Tanım 4.5. (𝑋, 𝒮, 𝜇) ölçü uzayı verilsin.

1) Eğer 𝜇∗ (𝑋) < ∞ ise (𝑋, 𝒮, 𝜇) ölçü uzayına sonlu ölçü uzayı,
2) ⋃∞ ∗
𝑛=1 𝑋𝑛 = 𝑋 ve her 𝑛 ∈ 𝐼𝑁 için 𝜇 (𝑋𝑛 ) < ∞ koşulunu sağlayan 𝑋 in alt

kümelerinden oluşan bir {𝑋𝑛 } dizisi var ise (𝑋, 𝒮, 𝜇) ölçü uzayına 𝝈 −sonlu ölçü
uzayı denir.
 Her sonlu ölçü uzayı 𝜎 −sonlu ölçü uzayıdır. Ama tersi her zaman doğru
değildir. Niçin?

Lemma 4.6. (𝑋, 𝒮, 𝜇) ölçü uzayının 𝜎 −sonlu ölçü uzayı olası için gerek ve yeter
koşul ⋃∞ ∗
𝑛=1 𝑌𝑛 = 𝑋 ve her 𝑛 ∈ 𝐼𝑁 için 𝜇 (𝑌𝑛 ) < ∞ koşulunu sağlayan ayrık bir

{𝑌𝑛 } ⊆ 𝒮 dizisinin var olmasıdır.

Sonlu ölçü uzaylarından ölçülebilir kümeler basit bir karakterizasyona

sahiptir. Bunu aşağıdaki teoremle verelim.

Teorem 4.7. (𝑋, 𝒮, 𝜇) sonlu ölçü uzayı ve 𝐸 ⊆ 𝑋 olsun. 𝐸 nin ölçülebilir olması
için gerek ve yeter koşul

𝜇∗ (𝐸) + 𝜇∗ (𝐸 𝑐 ) = 𝜇∗ (𝑋)
eşitliğinin sağlanmasıdır.

İspat: Açıktır ki, 𝐸 ölçülebilir küme ise 𝜇∗ (𝐸) + 𝜇 ∗ (𝐸 𝑐 ) = 𝜇 ∗ (𝑋) eşitliği sağlanır.
Şimdi kabul edelim ki 𝜇∗ (𝐸) + 𝜇∗ (𝐸 𝑐 ) = 𝜇 ∗ (𝑋) eşitliği sağlansın. 𝐸 nin
ölçülebilir olduğunu gösterelim. 𝐴 ∈ 𝒮 olsun. 𝐴 kümesinin ölçülebilirliğini 𝐸 ve 𝐸 𝑐
kümelerine uygularsak,

𝜇∗ (𝐸) = 𝜇∗ (𝐸 ∩ 𝐴) + 𝜇∗ (𝐸 ∩ 𝐴𝑐 )
𝜇∗ (𝐸 𝑐 ) = 𝜇∗ (𝐸 𝑐 ∩ 𝐴) + 𝜇 ∗ (𝐸 𝑐 ∩ 𝐴𝑐 )
eşitlikleri yazılabilir. Hipotezden,

𝜇∗ (𝑋) = 𝜇 ∗ (𝐸) + 𝜇∗ (𝐸 𝑐 )

= 𝜇 ∗ (𝐸 ∩ 𝐴) + 𝜇∗ (𝐸 ∩ 𝐴𝑐 ) + 𝜇∗ (𝐸 𝑐 ∩ 𝐴) + 𝜇∗ (𝐸 𝑐 ∩ 𝐴𝑐 )

= [𝜇∗ (𝐸 ∩ 𝐴) + 𝜇∗ (𝐸 𝑐 ∩ 𝐴)] + [𝜇∗ (𝐸 ∩ 𝐴𝑐 ) + 𝜇∗ (𝐸 𝑐 ∩ 𝐴𝑐 )]

 ≥ 𝜇∗ (𝐴) + 𝜇∗ (𝐴𝐶 ) ≥ 𝜇∗ (𝐴 ∪ 𝐴𝐶 ) = 𝜇∗ (𝑋)
eşitsizlikleri yazılabilir. Dolayısıyla,

𝜇∗ (𝐴) + 𝜇∗ (𝐴𝐶 ) = [𝜇∗ (𝐸 ∩ 𝐴) + 𝜇∗ (𝐸 𝑐 ∩ 𝐴)] + [𝜇∗ (𝐸 ∩ 𝐴𝑐 ) + 𝜇∗ (𝐸 𝑐 ∩ 𝐴𝑐 )]

olmak zorundadır. 𝜇 ∗ (𝐴𝐶 ) ≤ [𝜇∗ (𝐸 ∩ 𝐴𝑐 ) + 𝜇 ∗ (𝐸 𝑐 ∩ 𝐴𝑐 )] ve

𝜇∗ (𝑋) < ∞ olduğundan yukarıdaki eşitliğin sağlanması için
𝜇∗ (𝐴) ≥ 𝜇∗ (𝐸 ∩ 𝐴) + 𝜇 ∗ (𝐸 𝑐 ∩ 𝐴)

eşitsizliğinin sağlanması gerekir. Bu da bize 𝐸 kümesinin ölçülebilir olduğunu

verir.

Lemma 4.8. (𝑋, 𝒮, 𝜇) bir ölçü uzayı olsun. Bu durumda 𝐴 ⊆ 𝑋 kümesi için
𝜇∗ (𝐴) = 𝑖𝑛𝑓{∑∞ ∞
𝑛=1 𝜇(𝐴𝑛 ): {𝐴𝑛 } ⊆ 𝒮, {𝐴𝑛 } ayrık ve 𝐴 ⊆ ⋃𝑛=1 𝐴𝑛 }

= 𝑖𝑛𝑓{𝜇∗ (𝐵): 𝐴 ⊆ 𝐵, 𝐵 𝜎 − 𝑘ü𝑚𝑒𝑠𝑖 }

Teorem 4.9. (𝑋, 𝒮, 𝜇) ölçü uzayı 𝜎 − sonlu ölçü uzayı ve 𝒢 ailesi de 𝒮 ⊆ 𝒢 ⊆ Λ

koşulunu sağlayan bir yarı halka olsun. Eğer 𝒮 üzerinde 𝜈 = 𝜇 ise 𝒢 üzerinde
𝜈 = 𝜇∗ dır. (Yani, 𝜇∗ Λ üzerinde 𝜇 nün tek bir genişlemesidir.)

İspat: (𝑋, 𝒢, 𝜈) ölçü uzayı ve 𝜈 ∗ da 𝜈 tarafından üretilen dış ölçü olsun. 𝐴 ⊆ 𝑋 ve

{𝐴𝑛 } ⊆ 𝒮, 𝐴 ⊆ ⋃∞
𝑛=1 𝐴𝑛 koşulunu sağlayan dizi olsun. 𝒮 üzerinde 𝜈 = 𝜇

olduğundan,

∞ ∞

𝜈 ∗ (𝐴) ≤ ∑ 𝜈(𝐴𝑛 ) ≤ ∑ 𝜇(𝐴𝑛 )

𝑛=1 𝑛=1

olduğundan her 𝐴 ⊆ 𝑋 için 𝜈 ∗ (𝐴) ≤ 𝜇∗ (𝐴) eşitsizliği elde edilir. Dolayısıyla,

Her 𝐴 ∈ 𝒢 için 𝜈 ∗ (𝐴) = 𝜈(𝐴) ≤ 𝜇∗ (𝐴) eşitsizliği elde edilir.

Şimdi, kabul edelim ki 𝐴 ∈ 𝒢 ve 𝜇 ∗ (𝐴) < ∞ olsun. 𝜇∗ (𝐴) ≤ 𝜈(𝐴)

eşitsizliğinin sağlandığını gösterelim. 𝜀 > 0 verilsin. 𝐴 ⊆ ⋃∞
𝑛=1 𝐴𝑛 ve

∑∞ ∗
𝑛=1 𝜇(𝐴𝑛 ) < 𝜇 (𝐴) + 𝜀 koşullarını sağlayan 𝒮 de olan ayrık bir {𝐴𝑛 } dizisi

seçelim. 𝐵 = ⋃∞
𝑛=1 𝐴𝑛 diyelim. 𝐵 ∈ Λ𝜇 ve 𝐵 ∈ Λ𝜈 dır ve 𝜇∗ (𝐵) < 𝜇∗ (𝐴) + 𝜀
eşitsizliği sağlanır. Dolayısıyla, 𝜈 ∗ (𝐵\𝐴) ≤ 𝜇∗ (𝐵\𝐴) = 𝜇∗ (𝐵) − 𝜇∗ (𝐴) < 𝜀
eşitsizliği her 𝜀 > 0 için yazılabilir. Bu yüzden her 𝜀 > 0 için,

∞ ∞

𝜇∗ (𝐴) ≤ 𝜇∗ (𝐵) = ∑ 𝜇(𝐴𝑛 ) = ∑ 𝜈(𝐴𝑛 ) = 𝜈 ∗ (𝐵)

𝑛=1 𝑛=1

= 𝜈 ∗ (𝐴) + 𝜈 ∗ (𝐵\𝐴) < 𝜈(𝐴) + 𝜀

olduğundan 𝜇∗ (𝐴) ≤ 𝜈(𝐴) eşitsizliği elde edilir. Sonuç olarak, 𝒢 de olan ve
𝜇∗ (𝐴) < ∞ koşulunu sağlayan 𝐴 kümeleri için 𝜇∗ (𝐴) = 𝜈(𝐴) eşitliği sağlayan.
Şimdi her 𝐴 ∈ 𝒢 için 𝜇∗ (𝐴) = 𝜈(𝐴) eşitliğinin sağlandığını gösterelim.
(𝑋, 𝒮, 𝜇) ölçü uzayı 𝜎 − sonlu olduğundan, {𝑋𝑛 }, her 𝑛 ∈ 𝐼𝑁 için 𝜇∗ (𝑋𝑛 ) < ∞ ve
𝑋 = ⋃∞
𝑛=1 𝑋𝑛 koşullarını sağlayan 𝒮 de olan ayrık bir dizi olsun. 𝐴 ∈ 𝒢 ise her

𝑛 ∈ 𝐼𝑁 için 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝑋𝑛 ) = 𝜈(𝐴 ∩ 𝑋𝑛 ) eşitliği sağlanır. Dolayısıyla,

∞ ∞ ∞

𝜇∗ (𝐴) = 𝜇∗ (⋃[𝐴 ∩ 𝑋𝑛 ]) = ∑ 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝑋𝑛 ) = ∑ 𝜈(𝐴 ∩ 𝑋𝑛 )

𝑛=1 𝑛=1 𝑛=1
∞

= 𝜈 ∗ (⋃[𝐴 ∩ 𝑋𝑛 ]) = 𝜈(𝐴)
𝑛=1

eşitliği sağlanır. Bu da ispatı tamamlar.

Tanım 4.10. (𝑋, 𝒮, 𝜇) ölçü uzayı ve 𝐴 ⊆ 𝑋 olsun. Eğer 𝐴 ⊆ ⋃∞

𝑛=1 𝐴𝑛 ve her 𝑛 ∈ 𝐼𝑁

için 𝜇∗ (𝐴𝑛 ) < ∞ koşulunu sağlayan 𝒮 de bir {𝐴𝑛 } dizisi var ise 𝐴 kümesine 𝜎 −
sonludur denir. Burada ki {𝐴𝑛 } dizisi ayrık olarak da seçilebilir.

Teorem 4.9. da verilen 𝜎 − sonluluk kaldırılamaz koşuldur. Bunu için

aşağıdaki örneği verelim.

Örnek: 𝑋 = 𝐼𝑅 ve 𝒮 = {[𝑎, 𝑏): 𝑎, 𝑏 ∈ 𝐼𝑅} olsun. 𝜇: 𝒮 → [0, ∞] fonksiyonunu

şöyle tanımlayalım: 𝜇(∅) = 0 ve 𝑎 < 𝑏 için 𝜇([𝑎, 𝑏)) = ∞ olsun. (𝑋, 𝒮, 𝜇) 𝜎 −
sonlu olmayan ölçü uzayıdır. Λ = 𝑃(𝑋) dır ve 𝑋 in her 𝐴 ≠ ∅ alt kümesi için
𝜇∗ (𝐴) = ∞ dır. 𝒮 ⊆ 𝒢 = Λ olmak üzere 𝜈: 𝒢 → [0, ∞], sayma ölçüsü olsun.
Her 𝐴 ∈ 𝒮 için 𝜇(𝐴) = 𝜈(𝐴) = ∞ dür. 𝑎 ∈ 𝐼𝑅 olmak üzere 𝐴 = {𝑎} ∈ Λ olsun.
𝜇∗ (𝐴) = ∞ olmasına rağmen 𝜈(𝐴) = 𝑠(𝐴) = 1 olduğundan Λ üzerinde 𝜇∗ = 𝜈
eşitliği sağlanmaz.

Teorem 4.11. (𝑋, 𝒮, 𝜇) bir ölçü uzayı olsun. 𝐴 ⊆ 𝑋 olmak üzere, 𝐴 ⊆ 𝐸 ve

𝜇∗ (𝐴) = 𝜇∗ (𝐸) koşullarını sağlayan bir 𝐸 ölçülebilir kümesi bulunabilir.
Eğer 𝒮 bir 𝜎 − cebiri ise 𝐴 ⊆ 𝑋 için 𝐴 ⊆ 𝐸 ve 𝜇∗ (𝐴) = 𝜇∗ (𝐸) koşullarını
sağlayan bir 𝐸 ∈ 𝒮 kümesi bulunabilir.

İspat: 𝐴 ⊆ 𝑋 olsun. Eğer 𝜇∗ (𝐴) = ∞ ise 𝐸 = 𝑋 alınırsa 𝐴 ⊆ 𝐸 ve 𝜇∗ (𝐴) = 𝜇∗ (𝐸)

koşulları sağlanır. Şimdi, kabul edelim ki 𝜇∗ (𝐴) < ∞ olsun. Her bir 𝑖 için
1
𝐴 ⊆ ⋃∞ 𝑖 ∞ 𝑖 ∗ 𝑖
𝑛=1 𝐴𝑛 ve ∑𝑛=1 𝜇(𝐴𝑛 ) < 𝜇 (𝐴) + koşullarını sağlayan 𝒮 de olan bir {𝐴𝑛 }
𝑖

dizisi seçelim. 𝐸𝑖 = ⋃∞ 𝑖
𝑛=1 𝐴𝑛 olsun. Her bir 𝐸𝑖 ölçülebilirdir ve 𝐴 ⊆ 𝐸𝑖 sağlanır.

𝐸 = ⋂∞
𝑛=1 𝐸𝑛 olsun. 𝐴 ⊆ 𝐸 dır ve 𝐸 kümesi ölçülebilirdir ( eğer 𝒮 bir 𝜎 − cebiri ise

𝐸 ∈ 𝒮 dır). Dolayısıyla, her 𝑖 için

∞
1
𝜇∗ (𝐴) ≤ 𝜇∗ (𝐸) ≤ 𝜇∗ (𝐸𝑖 ) ≤ ∑ 𝜇(𝐴𝑖𝑛 ) < 𝜇∗ (𝐴) +
𝑖
𝑛=1

eşitsizliği sağlandığından 𝜇∗ (𝐴) = 𝜇∗ (𝐸) eşitliği sağlanır.

 𝐴 ⊆ 𝐸 ve 𝜇∗ (𝐴) = 𝜇 ∗ (𝐸) koşullarını sağlayan 𝐸 ölçülebilir kümesine 𝐴
kümesinin ölçülebilir örtüsü denir.

Her küme ölçülebilir midir? Bu sorunun cevabı hayırdır. Bunun için

aşağıdaki örneği verelim.

Örnek: 𝑋 = {1,2,3} ve 𝒮 = {∅, {3}, {1,2}, 𝑋} olsun. 𝒮 bir 𝜎 − cebiridir. 𝒮 üzerinde

𝜇 küme fonksiyonunu şu şekilde tanımlayalım: 𝜇(∅) = 0, 𝜇({3}) = 𝜇({1,2}) = 1
ve 𝜇(𝑋) = 2 olsun. 𝜇 fonksiyonu bir ölçü fonksiyonudur ve dolayısıyla (𝑋, 𝒮, 𝜇)
ölçü uzayıdır. 𝜇 tarafından üretilen dış ölçü 𝜇∗ olsun.
𝑋 in 𝐸 = {1} alt kümesi ölçülebilir değildir. Gerçekten, 𝜇∗ ({1}) = 𝜇∗ ({2}) =
𝜇∗ ({1,2}) = 1 olduğunu dikkate alırsak, 𝐴 = {1,2} için
𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸) + 𝜇∗ (𝐴 ∩ 𝐸 𝑐 ) = 𝜇∗ ({1}) + 𝜇∗ ({2}) = 1 + 1 = 2 > 𝜇∗ (𝐴) = 1
elde edilir. Bu da 𝐸 kümesinin ölçülebilir olmadığını gösterir.

𝐼𝑅 nin Lebesgue ölçüsüne göre ölçülemeyen alt kümesi var midir? Bu

sorunun cevabını veren örneği bulmak oldukça zordur. Şimdi G. Vitali tarafından
tanımlanan ve 𝐼𝑅 nin Lebesgue ölçüsüne göre ölçülemeyen alt kümesi olan Vitali
kümesini verelim.

Örnek (Vitali): 𝜆 𝐼𝑅 üzerinde tanımlı Lebesgue ölçüsü ve 𝜆∗ da 𝜆 tarafından

üretilen dış ölçü olsun. Şimdi [0,1] aralığı üzerinde ≃ bağıntısını aşağıdaki gibi
tanımlayalım:
𝑥 ≃ 𝑦 ⟺ 𝑥 − 𝑦 𝑟𝑎𝑠𝑦𝑜𝑛𝑒𝑙 𝑠𝑎𝑦𝚤𝑑𝚤𝑟
≃ bağıntısı [0,1] üzerinde bir denklik bağıntısıdır ve dolayısıyla [0,1] aralığı ≃
denklik bağıntısı yardımıyla ayrık denklik sınıflarına parçalanabilir.
Yani, 𝑥, 𝑦 ∈ [0,1] ve 𝑥 ≠ 𝑦 olsun. 𝑥 in denklik sınıfını 𝐸𝑥 ile, 𝑦 in denklik sınıfını
𝐸𝑦 ile gösterelim. Bu durumda 𝐸𝑥 ∩ 𝐸𝑦 = ∅ dır.
Seçme aksiyomu gereğince her bir denklik sınıfından sadece bir eleman seçelim ve
bu elemanların oluşturduğu kümeye 𝐸 diyelim. 𝐸 kümesi Lebesgue ölçülebilir
olmadığını gösterelim.
Kabul edelim ki 𝐸 kümesi Lebesgue ölçülebilir olsun. [-1,1] aralığındaki
rasyonel sayıları sırasıyla 𝑟1 , 𝑟2 , 𝑟3 … olarak numaralandıralım. Her bir 𝑛 için,
𝐸𝑛 = {𝑟𝑛 + 𝑥: 𝑥 ∈ 𝐸} = 𝑟𝑛 + 𝐸
ile tanımlanan 𝐸𝑛 kümeleri Lebesgue ölçülebilirdir. 𝑛 ≠ 𝑚 için 𝐸𝑛 ∩ 𝐸𝑚 = ∅ ve
her 𝑛 için 𝜆∗ (𝐸𝑛 ) = 𝜆∗ (𝐸) dır. Öte yandan, [0,1] ⊆ ⋃∞
𝑛=1 𝐸𝑛 ⊆ [−1,2] sağlanır.

𝜆∗ ın ölçülebilir ayrık kümeler üzerindeki 𝜎 − toplamsallık ve monotonluk

özellikleri kullanılırsa
∞ ∞ ∞

𝜆∗ (⋃ 𝐸𝑛 ) = ∑ 𝜆∗ (𝐸𝑛 ) = ∑ 𝜆∗ (𝐸) = lim 𝑛𝜆∗ (𝐸) ≤ 𝜆∗ ([−1,2]) = 3

𝑛→∞
𝑛=1 𝑛=1 𝑛=1

den lim 𝑛𝜆∗ (𝐸) ≤ 3 eşitsizliği elde edilir. Bu eşitsizlik ancak 𝜆∗ (𝐸) = 0 olmasıyla
𝑛→∞

mümkündür. 𝜆∗ (𝐸) = 0 olduğundan her 𝑛 için 𝜆∗ (𝐸𝑛 ) = 0 dır. [0,1] ⊆ ⋃∞

𝑛=1 𝐸𝑛

olduğundan
∞

𝜆∗ ([0,1]) ≤ ∑ 𝜆∗ (𝐸𝑛 ) ⟹ 1 ≤ 0
𝑛=1

elde edilir ki bu bir çelişkidir. Bu çelişkiye 𝐸 kümesini Lebesgue ölçülebilir kabulü

ile düştüğümüz için 𝐸 kümesi Lebesgue ölçülebilir değildir.