Professional Documents
Culture Documents
u.ahukuk Melda Sur
u.ahukuk Melda Sur
ULUSLARARASI
HUKUKUN ESASLARI
TIPKI 6. BASKI
İSTANBUL 2013
Yayın No : 2575
Hukuk Dizisi : 1253
Copyright© Bu kitabın bu basısının Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım
A.Ş.’ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet
halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal
ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ......................................................................................................................... III
İÇİNDEKİLER............................................................................................................. V
KISALTMALAR..................................................................................................XXXIII
GİRİŞ
§ 1. TANIM VE İÇERİK.............................................................................................1
I. TANIM................................................................................................................1
II. BAŞLICA KONULAR........................................................................................1
III. TERİMLER VE ULUSLARARASI HUKUKUN BAŞKA HUKUK
DALLARINDAN AYIRT EDİLMESİ................................................................2
A. Terimler .........................................................................................................2
B. Uluslararası Kamu Hukukundan Ayırt Edilecek Bazı Hukuk Dalları.....2
1. Uluslararası Özel Hukuk.........................................................................2
2. Avrupa Birliği Hukuku............................................................................2
Birinci Bölüm
ULUSLARARASI HUKUKUN KAYNAKLARI
§ 1. GENEL OLARAK...............................................................................................17
1. Asıl Kaynaklar.................................................................................................17
2. Yardımcı Kaynaklar.........................................................................................17
3. Hak ve Nısfet....................................................................................................17
§ 2. ULUSLARARASI ANDLAŞMALAR...............................................................19
I. GENEL OLARAK, TANIM VE SINIFLAMALAR..........................................19
A. Andlaşmaların Önemi ve Düzenlenmesi...................................................19
1. Tarihsel Olarak......................................................................................19
2. Andlaşmaların Düzenlenmesi...............................................................19
B. Andlaşmanın Tanımı...................................................................................20
1. Uluslararası Hukuk Kişileri Arasında Yapılması................................20
2. Taraflar Arasında Uluslararası Hukuka Tâbi Hukukî Sonuçlar
Doğurmaya Yönelik Olması...................................................................21
3. Tarafların İrade Uyuşması....................................................................21
C. Andlaşmalar İçin Kullanılan Terimler ve Andlaşmanın Genel Yapısı....22
1. Kullanılan Terimler................................................................................22
2. Andlaşmaların Genel Yapısı..................................................................22
D. Andlaşmaların Sınıflandırılması................................................................23
1. Konulara Göre Yapılan Ayrımlar..........................................................23
2. Biçimsel Ayrımlar...................................................................................23
3. Hukukî İşlev Bakımından.....................................................................24
a) Akit-anlaşma ve yasa-anlaşma ayrımı............................................24
b) Meydana gelen etki yönünden spesifik türler.................................24
c) Ana andlaşma/andlaşma eki ve uygulama anlaşmaları.................24
II. ANDLAŞMALARIN YAPILMASI...................................................................24
A. Andlaşma Metninin Oluşması ve Kesinlik Kazanması............................25
1. Genel Olarak Devlet Adına Görüşmeye Yetkili Kimseler ....................25
a) Yetki belgesi gerekmeden yetkili kabul edilen kişiler....................25
b) Yetki belgesi.......................................................................................26
2. Türk Sisteminde Yetki............................................................................26
3. İkili ve Çok Taraflı Andlaşmaların Hazırlanması...............................27
a) İkili andlaşmaların hazırlanması....................................................27
b) Çok taraflı andlaşmaların hazırlanması.........................................28
4. Metnin kesinleşmesi................................................................................30
a) İmza (kesin imza)..............................................................................30
b) Danışma koşullu (ad referendum) imza..........................................31
c) Paraf...................................................................................................31
B. Andlaşmanın Bağlayıcılık Kazanması.......................................................31
1. Genel olarak Bağlayıcılık Kazandırma Yöntemleri..............................31
VII
a) Basit usul...........................................................................................31
b) Andlaşmanın onaylanması...............................................................32
c) Katılma..............................................................................................33
2. Yetkili Organ Bakımından Çeşitli Sistemler.........................................33
a) Yetkinin yürütme organına ait olduğu ülkeler...............................34
b) Yetkinin yasama organına ait olduğu ülkeler.................................34
c) Yetkinin yürütme ile yasama arasında paylaşılması.....................34
3. Türk Sisteminde Andlaşmaların Onaylanması...................................36
a) Tarihî Gelişme...................................................................................36
b) Şimdiki Sistem..................................................................................36
C. Andlaşmaların Hüküm Doğurması............................................................37
1. Genel Olarak Andlaşmaların Yürürlüğe Girmesi................................41
a) Andlaşmanın uluslararası alanda yürürlüğe girmesi....................41
b) Andlaşmanın iç hukukta yürürlüğe girmesi...................................41
2. Andlaşmanın Tescili...............................................................................41
3. Türk Sisteminde Andlaşmanın Yürürlüğe Girmesi..............................42
a) Uluslararası alanda...........................................................................42
b) İç hukukumuzda - Resmî Gazetede yayımlanma...........................43
c) Yasama ve Yargı Organlarının Denetimi Sorunu...........................43
aa) Yasama organının denetimi........................................................43
bb) Yargı denetimi.............................................................................43
III. ANDLAŞMALARIN GEÇERSİZLİĞİ.............................................................44
A. Geçersizlik Nedenleri..................................................................................44
1. Andlaşmaların Yapılmasına İlişkin Kurallara Uyulmaması............ 44
a) Çeşitli görüşler...................................................................................44
b) Viyana Sözleşmesinde benimsenen çözüm.......................................45
2. Devletin İradesini Sakatlayan Durumlar.............................................45
a) Hata...................................................................................................45
b) Hile.....................................................................................................46
c) Temsilcinin rüşvet ve sair yollarla ayartılması..............................46
d) Baskı..................................................................................................46
3. Uluslararası Emredici Kurala Aykırılık.............................................. 47
B. Geçersizliğin Öne Sürülmesi ve Etkileri...................................................48
1. Geçersizliğin Öne Sürülmesi..................................................................48
2. Geçersizliğin Etkisi.................................................................................48
a) Andlaşmanın butlanı........................................................................48
b) Kısmî butlan......................................................................................49
IV. ANDLAŞMANIN ETKİLERİ..........................................................................49
A. Taraflar Üzerinde Etki................................................................................49
1. Uluslararası Alanda Etkiye İlişkin Temel İlkeler.................................49
a) Geleneksel ilkeler..............................................................................49
b) Uluslararası alanda iç mevzuata nazaran üstünlük......................49
VIII
§ 6. DOLAYLI KAYNAKLAR.....................................................................................87
I. ANDLAŞMA NİTELİĞİ TAŞIMAYAN İKİ VE ÇOK TARAFLI
İŞLEMLER .......................................................................................................87
A. İşlemin Niteliği............................................................................................87
1. Bazı Örnekler..........................................................................................87
2. Niteliğin Belirlenmesi............................................................................87
B. Hukukî Rejim..............................................................................................88
1. İşlemin Bir Andlaşma Olmamasına Bağlı Sonuçlar...........................88
2. Bazı Hukukî Etkiler...............................................................................89
3. Genel Değerlendirme..............................................................................89
a) Yöntemin yararları............................................................................89
b) Yöntemin zaafları..............................................................................90
II. ULUSLARARASI HUKUKTA TEK TARAFLI İŞLEMLER.........................90
A. Genel Olarak...............................................................................................90
1. Kavram ve Hukukî Etkinin Şartları.....................................................90
a) Kavram..............................................................................................90
b) Hukukî etkinin şartları....................................................................91
2. Tek Taraflı İşlem Türleri........................................................................91
B. Geleneksel Tek Taraflı İşlem Örnekleri.....................................................92
1. Tanıma....................................................................................................92
XI
2. Kınama...................................................................................................92
3. Söz Verme................................................................................................93
C. Tek Taraflı İşlemlerin Etkileri...................................................................93
İkinci Bölüm
ULUSLARARASI HUKUKUN KİŞİLERİ
Birinci Kesim
DEVLETLER
§ 1. DEVLETİN UNSURLARI..................................................................................98
I. ÜLKE................................................................................................................98
A. Tanım ve Kapsamı......................................................................................98
1. Tanım......................................................................................................98
2. Devlet Ülkesinin Kapsamı.....................................................................99
B. Ülkenin Genişliği ve Sınırlarının Belirlenmesi........................................99
1. Ülkenin Genişliği ve Kaybı....................................................................99
a) Ülkenin genişlik ve bütünlüğü.........................................................99
b) Devlet ülkesinin tümünün kaybı...................................................100
2. Sınırlar.................................................................................................100
a) Sınırların belirlenmesi....................................................................100
b) Uti possidetis ilkesi.........................................................................101
II. İNSAN TOPLULUĞU...................................................................................101
A. İnsan Topluluğunun Özellikleri...............................................................101
B. Halkların Geleceklerini Belirleme Hakkı................................................102
1. Kökeni ve Gelişmesi..............................................................................102
2. “Self determination’un Uluslararası Belgelerde Kabul Edilişi.........102
a) BM Andlaşması m.1/II....................................................................102
b) Sömürgelerin bağımsızlığa kavuşma hakkı..................................102
c) Self determination’un sınırları.......................................................104
III. SİYASAL OTORİTE......................................................................................105
A. Devletin Unsuru Olarak Siyasal Otorite.................................................105
1. Genel Olarak.........................................................................................105
2. Siyasal Otoritenin Etkin Olması.........................................................105
B. Sorumlu ve Yetkili Birim..........................................................................106
IV. EGEMENLİK.................................................................................................106
A. Egemenliğin Anlamı ve Özellikleri..........................................................106
1. Anlamı..................................................................................................106
2. Ülkesel Egemenliğin Özellikleri..........................................................107
a) Yetkinin genel olması.......................................................................107
b) Yetkinin münhasır olması...............................................................107
B. Devletin Egemenlik Yetkileri....................................................................108
1. Kişisel ve Ülkesel Yetki.........................................................................108
2. Ülkesel Yetkilerin İstisnaları...............................................................109
XII
§ 2. EGEMENLİĞİN KORUNMASI.......................................................................113
I. İÇ İŞLERE KARIŞMAMA İLKESİ VE MÜDAHALE YASAĞI..................113
A. İç İşlere Karışmama İlkesi ve Müdahale Yasağının Anlamı..................113
B. İlkenin Yer Aldığı Bazı Metinler..............................................................113
1. Devletler Arasındaki İlişkiler Bakımından........................................113
2. Birleşmiş Milletler Örgütünün Eylemi Bakımından.........................114
C. İlkenin Sınırları.........................................................................................115
1. Devletin Rızası......................................................................................115
a) Andlaşmayla taahhüt altına girilmesi...........................................115
b) Müdahaleye rıza..............................................................................116
2. İnsanî Müdahale Sorunu.....................................................................116
a) İnsanî müdahale kavramı..............................................................116
b) İnsanî müdahale örnekleri.............................................................117
3. İnsan Hakları.......................................................................................118
II. DEVLETLERİN YARGI BAĞIŞIKLIĞI.......................................................119
A. Anlamı ve Gelişmesi.................................................................................119
1. Anlamı..................................................................................................119
2. Kodifikasyon Çalışmaları....................................................................120
B. Kapsamı .....................................................................................................120
1. Mutlak - Sınırlı Bağışıklık..................................................................120
2. Ayrımı Yapan Merci..............................................................................120
C. Türkiye’de...................................................................................................121
İkinci Kesim
ULUSLARARASI ÖRGÜTLER
1. Genel Olarak.........................................................................................149
2. Tanım....................................................................................................149
B. Hükümetler Arası Örgütlerin Hükümet Dışı Örgütlerden
Ayırt Edilmesi............................................................................................150
II. ULUSLARARASI ÖRGÜT TÜRLERİ...........................................................150
A. Örgütün Coğrafî Alanına Dayalı Ayrım...................................................150
B. Örgütün Faaliyet Konusuna Dayalı Ayrımlar.........................................151
1. Genel Konulu Örgütler.........................................................................151
2. Uzman Örgütler...................................................................................151
C. Yetkilerin Niteliğine Dayalı Ayrım...........................................................152
§ 3. ORGANLAR .....................................................................................................156
I. ANA ORGANLAR VE YARDIMCI ORGANLAR.........................................156
II. ÜYELERİN TÜMÜNÜN VEYA BİR KISMININ YER ALDIĞI
ORGANLAR...................................................................................................156
A. Tüm Üyelerin Temsil Edildiği Organlar..................................................156
B. Bir Kısım Üyelerin Temsil Edildiği Organlar.........................................156
III. ORGANIN YETKİLERİNE DAYANAN AYRIMLAR...................................157
IV. ORGANI OLUŞTURAN KİŞİLERİN STATÜSÜNE DAYANAN AYRIM..157
A. Hükümet Temsilcilerinden Oluşan Organlar..........................................157
B. Uluslararası Örgüt Ajanlarından Oluşan Organlar...............................158
1. Genel Olarak.........................................................................................158
2. Özel Örnekler........................................................................................158
a) Avrupa Birliği Komisyonu...............................................................158
b) Yargı organları.................................................................................158
c) Danışma organları...........................................................................159
3. Uluslararası Memurlar ......................................................................159
XVI
Üçüncü Kesim
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÖRGÜTÜ
§ 2. AMAÇ VE İLKELERİ.......................................................................................174
I. ÖRGÜTÜN AMAÇLARI................................................................................174
II. İLKELERİ .....................................................................................................174
1. Bütün Üyelerin Egemen Eşitliği...............................................................174
a) Eşitliğin esas olduğu organlar.............................................................174
b) Güvenlik Konseyinin spesifik yapı ve yetkisi....................................175
2. Devletlerin Ulusal Yetki Alanına Giren Konulara Karışmama..............175
3. Devletlerarası İlişkilerde Kuvvete Başvurma Yasağı,
Uyuşmazlıkların Barışçı Yollarla Çözümlenmesi....................................175
4. Devletlerin Toprak Bütünlüğü ve Siyasal Bağımsızlığına Karşı
Güç Tehdidi ve Kullanma Yasağı.............................................................175
a) Başvuru zamanı...............................................................................194
b) Uyuşmazlığın niteliği......................................................................194
3. Güvenlik Konseyinin Etkinliği............................................................194
a) Başvuruda bulunabilenler...............................................................194
b) Başvurunun sonucu.........................................................................195
4. Genel Kurulun Etkinliği......................................................................195
a) Genel Kurulun müdahalesinin özellikleri......................................195
b) Genel Kurulun yetkileri..................................................................196
5. BM Genel Sekterinin Etkinliği............................................................197
a) BM Andlaşması, m.99......................................................................197
b) BM Andlaşması, m.98......................................................................197
B. Uluslararası Barışın Tehdidi, Bozulması ve Saldırı Halinde
BM’in Eylemi (VII. Bölüm).......................................................................197
1. VII. Bölüme Başvurulacak Hâller.......................................................197
2. Alınacak Önlemler................................................................................198
a) Geçici tedbirler.................................................................................198
b) Silahlı kuvvet kullanılmasını içermeyen tedbirler......................198
c) Silâhlı kuvvet kullanılmasını içeren tedbirler..............................198
3. Uygulamada “Ekonomik Yaptırımlar”................................................199
a) Uygulama örnekleri........................................................................199
b) Ekonomik önlemlerin sakıncaları..................................................200
4. Askerî Önlemlerin Uygulanması.........................................................200
a) Kore Savaşı......................................................................................200
b) Körfez Savaşı...................................................................................201
C. Birleşmiş Milletler Barış Gücü Operasyonları........................................201
1. Barış Gücü Uygulaması Örnekleri......................................................201
2. Yeni Tip Barış Gücü Operasyonları....................................................202
3. Ortak Özellikler....................................................................................204
4. Değerlendirme.......................................................................................204
a) Hukukî engeller...............................................................................204
b) Fiilî engeller.....................................................................................205
5. Uluslararası Yönetim...........................................................................206
a) Genel olarak.....................................................................................206
b) Kosova örneği...................................................................................206
Üçüncü Bölüm
ULUSLARARASI HUKUKUN KİŞİLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER
Birinci Kesim
DEVLETLERARASI İLİŞKİLERİN ORGANLARI
§ 1. GENEL OLARAK..............................................................................................217
I. ORGANLARIN SINIFLANDIRILMASI.......................................................217
1. Devletin Merkezî Organları......................................................................217
2. Devletin Dış Organları..............................................................................217
3. Konsolosluklar...........................................................................................218
II. İÇ ORGANLARIN ULUSLARARASI STATÜSÜ........................................218
A. Genel Olarak.............................................................................................218
B. Devlet Başkanı..........................................................................................218
1. Devleti Temsil Etmesi...........................................................................218
2. Dokunulmazlık ve Ayrıcalıklar............................................................218
a) Kişi dokunulmazlığı........................................................................219
b) Yargı bağışıklığı...............................................................................219
c) Vergi bağışıklığı...............................................................................220
B. Hükümet Başkanı ve Diğer Bakanlar.....................................................220
1. Hükümet Başkanı ve Dışişleri Bakanı................................................220
2. Diğer Bakanlıklar ve Kamu Kurumu Yetkilileri................................222
III. ULUSLARARASI ÖRGÜT GÖREVLİLERİ BAKIMINDAN
KARŞILAŞTIRMA.........................................................................................223
§. 2. DİPLOMATİK İLİŞKİLER.............................................................................224
I. TARİHÎ GELİŞME........................................................................................224
II. DİPLOMATİK İLİŞKİLERİN KURULMASI VE SONA ERMESİ.............225
A. Elçilik Hakkı..............................................................................................225
1. Genel Olarak.........................................................................................225
2. Uluslararası Örgütlerin Durumu........................................................225
B. Diplomasi İlişkilerinin Kurulması ve Sona Ermesi Usûlü.....................225
III. DİPLOMASİ ÖRGÜTÜ.................................................................................226
A. Diplomatik Misyon....................................................................................226
1. Diplomatik Misyon Üyeleri..................................................................226
a) Misyon şefi........................................................................................226
b) Diplomatik Personel........................................................................226
c) İdarî ve teknik personel...................................................................226
d) Müstahdemler..................................................................................227
XXI
2. Misyonun Kuruluşu..............................................................................227
a) Misyon kadrosunun genişliği..........................................................227
b) Ortaklaşa temsil..............................................................................227
3. Corps Diplomatique..............................................................................227
B. Atanma ve Göreve Başlama, Görevin Son Bulması................................227
1. Atanma Süreci......................................................................................227
2. Temsil Görevinin Sona Ermesi............................................................228
C. Diplomatik Temsilcilerin Görevleri ve Sınırlamalar...............................229
1. Görevler.................................................................................................229
a) Görüşme...........................................................................................229
b) Gözlem.............................................................................................229
c) Koruma............................................................................................229
2. Sınırlamalar.........................................................................................229
IV. DİPLOMATİK AYRICALIK VE BAĞIŞIKLIKLAR.....................................230
A. Hukukî Dayanağı......................................................................................230
1. Değişik Açıklamalar.............................................................................230
a) Ülke dışılık......................................................................................230
b) Temsil kuramı.................................................................................230
c) İşlevsel yaklaşım.............................................................................231
2. Pozitif Hukukta Hâkim Anlayış..........................................................231
B. Ayrıcalık ve Bağışıklıkların İçeriği..........................................................231
1. Dokunulmazlıklar................................................................................231
a) Kişi dokunulmazlığı.........................................................................232
aa) Ajana müdahale edilmemesi....................................................232
bb) Ajanın korunması.....................................................................232
b) Elçilik binalarının ve konutların dokunulmazlığı.........................232
aa) Genel olarak..............................................................................232
bb) Elçiliğe sığınma.........................................................................233
c) Arşiv ve belgelerin dokunulmazlığı...............................................234
d) Haberleşme serbestliği....................................................................234
e) Gezi serbestliği................................................................................234
2. Bağışıklıklar.........................................................................................235
a) Yargı bağışıklığı...............................................................................235
aa) Ceza davalarında......................................................................235
bb) Hukuk davalarında ve idarî davalarda...................................235
b) Vergi bağışıklığı...............................................................................236
c) Gümrük bağışıklığı.........................................................................236
d) Sosyal güvenlik................................................................................236
C. Yararlananlar ve Süresi............................................................................237
1. Ayrıcalık ve Bağışıklıklardan Yararlananlar.....................................237
a) Diplomasi ajanları ve birlikte oturan aile üyeleri........................237
b) İdarî ve teknik personel ve birlikte oturan aile üyeleri...............237
c) Misyonun hizmet personeli.............................................................237
2. Yararlanma Süresi...............................................................................237
XXII
§ 3. KONSOLOSLUK İLİŞKİLERİ........................................................................239
I. GENEL OLARAK..........................................................................................239
A. Diplomatik Temsilciliğe Nazaran Farklar...............................................239
B. Tarihî Gelişme...........................................................................................239
II. KONSOLOSLUK ÖRGÜTÜ..........................................................................239
A. Ayrımlar .....................................................................................................240
1. Konsolosluk Personeli...........................................................................240
2. Fahrî Konsolosluklar............................................................................240
B. Temel Kavram ve İlkeler..........................................................................241
1. Corps Consulaire..................................................................................241
2. Diplomasi Örgütüyle Bağlantı............................................................241
III. KONSOLOSUN ATANMASI VE GÖREVLERİ...........................................241
A. Konsolosun Atanması ve Görevinin Son Bulması...................................241
1. Konsolosun Atanması...........................................................................241
a) Atama belgesi...................................................................................241
b) Exequatur.........................................................................................241
2. Görevin Son Bulması...........................................................................242
B. Konsolosun Görevleri................................................................................242
1. İlişkilerin Geliştirilmesi, Gönderen Devletin Çıkarlarının
Korunması............................................................................................242
2. Çeşitli İdarî Görevler...........................................................................242
3. Gemi ve Uçaklarla İlgili İşlemler........................................................243
4. Bazı Hâllerde Diplomatik Görevler.....................................................243
IV. KONSOLOSLUK AYRICALIK VE BAĞIŞIKLIKLARI...............................243
A. Dokunulmazlıklar.....................................................................................243
1. Kişi Dokunulmazlığı............................................................................243
2. Konsolosluk Binalarının Dokunalmazlığı..........................................244
3. Arşivlerin Dokunulmazlığı..................................................................244
4. Haberleşme Serbestliği.........................................................................244
5. Gezi Serbestliği.....................................................................................244
B. Bağışıklıklar..............................................................................................245
1. Yargı Bağışıklığı...................................................................................245
2. Vergi ve Gümrük Bağışıklığı...............................................................245
a) Vergi bağışıklığı...............................................................................245
b) Gümrük bağışıklığı..........................................................................245
C. Genel Olarak Yararlananlar.....................................................................246
İkinci Kesim
DEVLETİN ULUSLARARASI SORUMLULUĞU
Üçüncü Kesim
ULUSLARARASI SİLAHLI ÇATIŞMALAR
Dördüncü Kesim
ULUSLARARASI UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ
§ 1. GENEL OLARAK..............................................................................................290
I. ULUSLARARASI UYUŞMAZLIK TÜRLERİ..............................................290
A. Hukukî/Siyasî Uyuşmazlık Ayrımı..........................................................290
B. Ayrımın Göreceli Niteliği..........................................................................290
II. UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ BAKIMINDAN İLKELER....................291
A. Kuvvet Kullanma Yasağı..........................................................................291
B. Barışçı Çözüm Yolları Arasında Dilediğini Seçme Özgürlüğü...............291
1. Diplomasi Görüşmeleri........................................................................292
a) Görüşme yükümlülüğü....................................................................292
b) Görüşmelerin şekli...........................................................................292
2. Üçüncü Kişilerin Karışması................................................................293
a) Dostça girişim..................................................................................293
b) Arabuluculuk....................................................................................294
c) Uluslararası soruşturma.................................................................294
d) Uzlaştırma........................................................................................295
B. Uluslararası Örgütler Çerçevesindeki Çözüm Yolları.............................296
1. Birleşmiş Milletler Örgütünün Barışçı Çözüm Faaliyeti...................296
2. Bölgesel Örgütlerin Barışçı Çözüm Faaliyeti.....................................296
II. HUKUKÎ ÇÖZÜM YOLLARI........................................................................297
A. Genel Olarak.............................................................................................297
1. Hukukî Yolların Ortak Özellikleri.......................................................297
2. Yargı ve Hakemlik................................................................................297
B. Hakemlik....................................................................................................297
1. Genel Olarak.........................................................................................297
2. Hakeme Başvurulması.........................................................................298
a) Tahkimname.....................................................................................298
b) Tahkim şartı ve tahkim sözleşmesi................................................298
3. Hakemlik Organının Yapısı ve Yetkileri..............................................298
4. Sürekli Hakemlik Divanı.....................................................................299
C. Uluslararası Yargı.....................................................................................299
Dördüncü Bölüm
MEKÂNLARIN ULUSLARARASI REJİMİ
Birinci Kesim
ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU
§ 1. GİRİŞ...................................................................................................................303
I. TEMEL KAVRAMLAR VE GELİŞMELER..................................................303
A. Deniz..........................................................................................................303
1. Deniz Kavramı......................................................................................303
2. Denizlere İlişkin Bazı Sorunlar...........................................................303
3. Kıyı Devletlerinin Haklarının Genişlemesi.........................................304
B. Ada..............................................................................................................304
1. Tanımı...................................................................................................304
2. Adaların Deniz Alanları......................................................................304
a) Kayalıklar.........................................................................................304
b) Adanın coğrafî konumu...................................................................305
II. KODİFİKASYON ÇALIŞMALARI...............................................................305
A. Birinci Deniz Hukuku Konferansı ve Cenevre Deniz
Hukuku Sözleşmeleri................................................................................305
XXVII
§ 3. ULUSLARARASI DENİZLER.........................................................................342
I. KIYI DEVLETİNİN MÜNHASIR YETKİLERİ OLAN DENİZ
ALANLARI .....................................................................................................342
A. Bitişik Bölge..............................................................................................342
1. Tanım ve Tarihî Gelişme......................................................................342
a) Tanım................................................................................................342
b) Tarihî gelişme...................................................................................342
2. Genişliği ve Hukukî Rejimi..................................................................342
a) Genişliği............................................................................................342
b) Hukukî rejim....................................................................................343
3. Genel Uygulama ve Türkiye’nin Durumu...........................................343
B. Münhasır Balıkçılık Bölgeleri ve Münhasır Ekonomik Bölge................344
1. Münhasır Balıkçılık Bölgeleri.............................................................344
a) Tanım ve tarihçe..............................................................................344
b) Değişik balıkçılık alanları...............................................................344
2. Münhasır Ekonomik Bölge..................................................................345
a) Kavram ve tarihî gelişme................................................................345
b) Sınırlandırma ve hukukî rejim.......................................................346
aa) Sınırlandırma............................................................................346
bb) Hukukî rejim.............................................................................346
c) Uygulama ve Türkiye’nin durumu..................................................347
C. Kıta Sahanlığı................................................................................................347
1. Kavram ve Tarihî Gelişme........................................................................347
a) Kavram ve özellikler.............................................................................347
b) Tarihî gelişme........................................................................................348
2. Genişliği .....................................................................................................349
a) Cenevre Kıta Sahanlığı Sözleşmesinde...............................................349
b) BM Deniz Hukuk Sözleşmesi...............................................................349
3. Hukukî Rejim............................................................................................351
a) Kıyı devletinin işlevsel egemen hakları..............................................351
XXX
İkinci Kesim
GÖLLER, KANALLAR VE AKARSULAR
§ 1. ULUSLARARASI KANALLAR.......................................................................361
I. GENEL OLARAK..........................................................................................361
II. SÜVEYŞ KANALI.........................................................................................361
1. Genel Olarak Hukukî Rejim.....................................................................361
2. Tarihî Gelişme...........................................................................................362
III. PANAMA KANALI........................................................................................363
1. Genel Olarak Hukukî Rejim.....................................................................363
2. Tarihî Gelişme...........................................................................................363
a) Kanalın inşası.......................................................................................363
b) Çeşitli düzenlemeler.............................................................................364
IV. KİEL KANALI...............................................................................................365
1. Genel Olarak.........................................................................................367
2. Ren Nehri..............................................................................................367
a) Genel Özellikler...............................................................................367
b) Hukukî rejim....................................................................................367
3. Tuna Nehri...........................................................................................368
a) Genel Özellikleri..............................................................................368
b) Hukukî rejim....................................................................................368
aa) Tuna’ya ilişkin Paris Andlaşması............................................368
bb) Belgrad Sözleşmesi...................................................................368
C. Tarımsal ve Sınaî Kullanım.....................................................................369
1. Genel Olarak.........................................................................................369
2. Oluşmakta Olan Bazı İlkeler...............................................................369
a) Makul ve hakça kullanım ilkesi.....................................................370
b) Görüşme hak ve yükümlülüğü.......................................................370
c) Esaslı zararların önlenmesi için tedbir alma................................371
II. TÜRKİYE’NİN BAZI SINIR AŞAN SULARI...............................................371
A. Genel Olarak.............................................................................................371
B. Türkiye ile Rusya Arasındaki Sular.........................................................372
C. Güneydoğu’daki Sular...............................................................................372
1. Türkiye ile İran Arasındaki Sular.......................................................372
2. Türkiye ile Irak Arasındaki Sular.......................................................372
3. Türkiye ile Suriye Arasındaki Sular...................................................373
4. Değerlendirme.......................................................................................374
D. Batı’daki Sularımız...................................................................................374
1. Türkiye ile Yunanistan Arasındaki Sular...........................................374
2. Türkiye ile Bulgaristan Arasındaki Sular..........................................375
E. Sonuç .....................................................................................................375
Üçüncü Kesim
HAVA VE UZAY
§ 1. HAVA SAHASI....................................................................................................376
I. GENEL OLARAK..........................................................................................376
A. Hava Ulaşımını Düzenleyen Sözleşmeler................................................376
B. Diğer Çok Taraflı Sözleşmeler..................................................................376
II. HAVA SAHASININ HUKUKÎ STATÜSÜ....................................................377
A. Ulusal Hava Sahası...................................................................................377
1. Ülke Devletinin Egemenliği.................................................................377
a) İlke...................................................................................................377
b) Ülke devletinin yetkisinin sınırı....................................................377
c) Ulusal mevzuatımız........................................................................378
2. Ulusal Hava Sahasının Sınırları........................................................379
B. Uluslararası Hava Sahası.........................................................................379
XXXII
§ 2. UZAY ....................................................................................................................383
I. UZAY HUKUKUNUN OLUŞMASI..............................................................383
A. Özellikleri..................................................................................................383
1. Genel Olarak.........................................................................................383
2. Uzay Faaliyetleri..................................................................................383
B. Düzenlemeler.............................................................................................384
1. Genel Düzenlemeler..............................................................................384
2. Spesifik Andlaşmalar...........................................................................384
II. UZAYIN HUKUKÎ STATÜSÜ......................................................................385
A. Sahip Olunamazlık....................................................................................385
B. Kullanım Serbestisi...................................................................................385
C. Barışçı Amaçlarla Kullanılma..................................................................385
D. İnsanlığın Ortak Malvarlığı.....................................................................386
E. Gök Cisimlerine İlişkin Esaslar...............................................................386
III. UZAY FAALİYETLERİNİN HUKUKÎ REJİMİ...........................................387
A. Tescil Devletinin Yetkisi...........................................................................387
B. İşbirliği Yükümlülüğü...............................................................................387
C. Sorumluluk................................................................................................388
DİZİN......................................................................................................................... 397
XXXIII
KISALTMALAR
AB : Avrupa Birliği
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu
AGİK : Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı
AGİT : Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü
AMKD : Anayasa Mahkemesi Kararları Dergisi
APRONUC : Autorité provisoire des Nations Unies au Cambodge
AT : Avrupa Topluluğu
BMDHS : Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi
BMÖ : Birleşmiş Milletler Örgütü
C. : Cilt
GATT : General Agreement on Tariffs and Trade (Gümrük Tarifeleri
ve Ticaret Genel Anlaşması)
IBRD : International Bank for Reconstruction and Development
(Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası)
ICAO : International Civil Aviation Organization (Uluslararası
Sivil Havacılık Örgütü)
IDA : International Development Association
IFOR : Implementation Force in (former) Yugoslavia
IMF : International Monetary Fund (Uluslararası Para Fonu)
ILO : International Labour Organization (Uluslararası Çalışma
Örgütü)
m. : madde
MC : Milletler Cemiyeti
NATO : North Atlantic Treaty Organization (Kuzey Atlantik
Andlaşması Örgütü)
OECD : Organization for Economic Cooperation and Development
(Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü)
RG : Resmî Gazete
S. : Sayı
Sa. : sayılı
SALT : Strategic Arms Limitation Talks
SFOR : Stabilization Force (in Bosnia) (Bosna’da İstikrar Gücü)
START : Strategic Arms Reduction Talks
XXXIV