Cập nhật các vấn đề về

sốt ở trẻ em
PGS.TS Phạm Nhật An

Pham Nhat An - HMU/NHP 1

 Nội dung trình bày
 Sinh lý và đặc điểm điều nhiệt ở trẻ em
 Cơ chế bệnh sinh; tác dụng và tác hại
của sốt ở trẻ em
 Các phương pháp đo thân nhiệt
 Chẩn đoán sốt ở trẻ em
 Điều trị sốt ở trẻ em

Pham Nhat An - HMU/NHP 2

Môc tiªu
 Trình bày ®îc ®Þnh nghÜa và phân lo¹i sèt
 Trình bày ®îc c¬ chÕ bÖnh sinh vµ vai trß cña sèt
 Áp dông vµ ®¸nh gi¸ ®îc c¸c ph¬ng ph¸p ®o
th©n nhiÖt
 Phát hiện các dấu hiệu nặng, sö lý ®óng c¸c tr-
êng hîp sèt cao vµ c¸c biÕn chøng
 Chẩn đoán và điều trị được các căn nguyên gây
sốt thường gặp ở trẻ em
SINH LÝ ĐIỀU NHIỆT
Thermoregulatory center
(Anterior Hypothalamus -PAOH)
Set-point Reference

Heat production Thermoregulatory system Heat loss

(Metabolic and physical activity) - Radiation
-Evapáation
-Convection and - Conduction

Body Temperature
Pham Nhat An - HMU/NHP 4
SINH LÝ ĐIỀU NHIỆT …

§Æc ®iÓm ®iÒu hoµ th©n nhiÖt ë trÎ em

- TT ®iÒu nhiÖt:
- DiÖn tÝch da:
- DiÖn tÝch tiÕp xóc:
- Qua bèc h¬i (thë, må h«i):
- Physical activities:
- Néi tiÕt (Puberty), thÇn kinh.
- Mét sè bÖnh BS: ThiÓu s¶n tuyÕn må h«i, ngo¹i
b×...

Pham Nhat An - HMU/NHP 5

Định nghĩa sốt và thuật ngữ
2.1 ®ÞNH NGHÜA: Sốt là tình trạng tăng thân nhiệt do tăng ngưỡng thân nhiệt

2.2 c¸C THUËT NG÷ - nGìng th©n nhiÖt (set-point/ reference)

- Sèt vµ t¨ng th©n nhiÖt (fever, heat illness)

Causes Mechanism Treatment

Fever Infections, Centrally Optional
Malignancy, thermoregulated (Acetaminophen,
Trauma in response to Ibuprofen…)
elevation of
set-point
Heat Hyperthyroidism Increase heat Mandatory
Illness Poisons (atropin) Production or (External cooling)
Heat stroke… Decrease heat
loss

Pham Nhat An - HMU/NHP 6

Definition
 Fever (also known as pyrexia, from the
Greek pyretos meaning fire, from the Latin
word febris, meaning fever) is a frequent
medical sign that describes an increase in
internal body temperature to levels above
normal. Fever is most accurately characterized
as a temporary elevation in the body's
thermoregulatory set-point, usually by about
1–2 °C.
Phân biệt sốt& Tăng& Giảm thân nhiệt

Pham Nhat An - HMU/NHP 8

Sinh lý bÖnh cña sèt

ChÊt g©y sèt ngo¹i sinh (tõ vi khuÈn, virus, ®éc tè c¸c
protein l¹, mét sè thuèc, s¶n phÈm cña c¸c ph¶n øng
miÔn dÞch...)
KÝch thÝch BC (®a nh©n, ®¬n nh©n, ®¹i thùc bµo...
ChÊt g©y sèt néi sinh (endogenous pyrogenes - IL1,
IL6) Neuron c¶m nhiÖt T¦ (TT điều nhiệt)  KT
tæng hîp Prostaglandin nhãm E (PGE1)  T¨ng tæng
hîp AMP vßng T¨ng chuyÓn ho¸  T¨ng th©n nhiÖt.
Ngoµi ra cßn cã nh÷ng c¬ chÕ kh¸c trong mét sè trêng
hîp đặc biệt

Pham Nhat An - HMU/NHP 9

 Pathology
 Fever is caused by the release of endogenous cytokines,
in response to exotoxins from gram-positive organisms,
endotoxins from gram-negative orgnisms, endogenous
immunologic stimuli, or medications.
 Monocytes , macrophages , and endothelial cells are the
major cell types responsible for releasing these
cytokines, which are known as pyrogens.
 These pyrogens stimulate release of prostaglandins from
the central hypothalamus, which in turn act on the pre-
optic and anterior hypothalamus to increase the
thermoregulatory set point.
 The hypothalamus increases the body's temperature as a
way to fight the infection.
Pham Nhat An - HMU/NHP 10
 Sốt và phản ứng viêm
 Phản ứng viêm (Inflammation) là đáp ứng
của cơ thể để bảo vệ các cơ quan chống
lại nhiễm khuẩn, chấn thương hoặc các
bệnh tật khác.
Tuy nhiên phản ứng viêm cũng gây ra
nhưng bất lợi như đau, sưng, tấy đỏ, nóng
rát… và giảm chức năng.
 Sốt có thể là một biểu hiện của phản ứng
viêm toàn thân, nhưng cũng có thể
không…
Pham Nhat An - HMU/NHP 11
 C¸c phương pháp đo thân nhiệt
 PP xâm nhập
 PP không xâm nhập
a. Nhiªt kÕ ®iÖn tö
b. NhiÖt kÕ thuû ng©n
- N K ®o qua da
- N K ®o èng tai
- NK đo qua đường hậu môn (đo tại trực
tràng)
…

Pham Nhat An - HMU/NHP 12

 C¸c phương pháp …
 1 Phân loại theo kỹ thuật
◦ 1.1 Dùng dịch lỏng giãn nở
 1.1.1 Mercury
◦ 1.2 Điện tử

 1.2.1 Contact
 1.2.2 Remote
◦ 1.3 Kỹ thuật số (Basal thermometer)

Pham Nhat An - HMU/NHP 13

 C¸c phương pháp …
 2 Phân theo vị trí đo (Classification by location)

◦ 2.1 Oral
◦ 2.2 Rectal
◦ 2.3 Ear
◦ 2.4 Temporal artery
◦ 2.5 Forehead

Pham Nhat An - HMU/NHP 14

Các loại nhiệt kế tại thị trường…
 Nhiệt kế hồng ngoại đo tai và trán
SB2800

 Nhiệt kế núm vú - TH3002

 Nhiệt kế điện tử hồng ngoại -

BM4800
 Nhiệt kế đo tai IR1DE1-1
Pham Nhat An - HMU/NHP 15
Cách đo: VD: Nhiệt kế đo tại trực tràng
(Rectal Thermometer)

 Thường được bọc bởi màng bôi trơn, đưa nhẹ nhàng
qua hậu môn sâu từ 2,5 đến 5 cm, giữ khép hậu môn từ 1
đến 3 phút. Thân nhiệt đo bình thường tại trực tràng từ
98.6 đến 100.4 độ Fahrenheit (37.0 to 38.0 độ
Celsius).
 Rectal thermometers thường có màu đỏ anh đào, hình
dạng riêng để phân biệt với các loại nhiệt kế đo tai nơi
khác ( không dùng thay thế cho nhau)

Pham Nhat An - HMU/NHP 16

 V. Ých lîi vµ t¸c h¹i cña sèt
 Lîi Ých:
T¨ng ph¶n øng miÔn dÞch (ho¹t ho¸ c¸c t/b MD vµ c¸c p/ MD, s¬ ho¸, t¹o
keo... T¨ng huy ®éng t/b tuû x¬ng.v.v.
 tiªu diÖt mÇm bÖnh

◦ Giúp cơ thể tạo ra những phản ứng bảo vệ đặc trung (tạo tế bào T)
◦ Tăng tốc độ chuyển hóa cho việc sửa chữa mô bị tổn thương
◦ Gia tăng hoạt tính kháng khuẩn của interferons
◦ Ức chế sự phát triển của vi khuẩn

 C¸c t¸c dông xÊu (Adverse effects)

T¨ng P/ qu¸ mÉn, shock
P/ tho¸i biÕn, tiªu huû, gi¶m kÏm vµ s¾t m¸u..
MÊt níc, RL ®iÖn gi¶I
 Nhiệt độ 1℃ Tốc độ chuyển hóa 13%
 Nhiệt độ 1℃ Nhịp tim 18 nhịp/ phút

Pham Nhat An - HMU/NHP 17

C¸c t¸c dông xÊu (Adverse effects)
(tiÕp)

Co giËt
C¸c rèi lo¹n TK kh¸c: Mª s¶ng, kÝch thÝch, ¶o gi¸c...

Cã thÓ  TT thùc thÓ

Ch¸n ¨n, suy kiÖt

Suy tim, suy HH.v.v

Pham Nhat An - HMU/NHP 18

IV. C¸c c¨n nguyªn g©y sèt thêng gÆp
vµ ph©n lo¹i

4.1 Ph©n theo c¨n nguyªn:

- Nhiễm trùng
- Bệnh hệ thống liên kết
- Bệnh máu, K
- Các căn nguyên khác…
4.2 Ph©n theo møc ®é
4.3 Ph©n theo tÝnh chÊt vµ thêi gian sèt
VD: Sèt kÐo dµi, sèt cao dao ®éng, sèt chu kú, sèt lµn
sãng, sèt giËt

Pham Nhat An - HMU/NHP 19

Phân loại: (áp dụng)
 Theo mức độ:
- Sốt nhẹ: Trên 37 – 38 độ C (cặp nách)
- Sốt trung bình: Trên 38 đến 39
- Sốt cao: Trên 39 đến 40,5 độ
- Sốt rất cao (gây tổn thương não, hôn mê…):
Trên 40 độ 5

 Theo tính chất cơn sốt: Sốt cơn, sốt dao động,
sốt liên tục,sốt hồi quy, sốt làn sóng…

Pham Nhat An - HMU/NHP 20

Phân loại:
 Phân theo mức độ sốt:
- Nhẹ: Đo miệng 99° to 100.4° F / 37.2° to 38° C
- Vừa: (moderate)100.5° - 104° F/ 38 ° to 40° C
- Cao (high) trên 104° F / 40° C.
- A fever greater than 106° F (41.1° C) causes
unconsciousness and, if sustained, leads to
permanent brain damage.
 A fever may also be classified as remittent (Sốt cơn),
intermittent (sốt dao động), sustained (sốt liên tục),
relapsing (sốt hồi quy), or undulant (sốt làn sóng)...
 Remittent fever, the most common type, is
characterized by daily temperature fluctuations above the
normal range.
Pham Nhat An - HMU/NHP 21
Phân loại…
 Intermittent fever is marked by a daily
temperature drop into the normal range
and then a rise back to above normal
 Further classification involves duration —
either brief (less than (2) 3 weeks) or
prolonged. Prolonged fevers include fever
of unknown origin, a classification used
when careful examination fails to detect an
underlying cause…
Pham Nhat An - HMU/NHP 22
 Triệu chứng khi sốt
 Infants
◦ irritable
◦ Lethargic
◦ Quiet
◦ Decrease in appetite
◦ Cry
◦ breathe rapidly
◦ exhibit changes in sleeping or eating habits

Pham Nhat An - HMU/NHP 23

 Triệu chứng khi sốt…
 Verbal children may complain of :
 feeling hotter or colder than others
 body aches
 Headache
 having difficulty sleeping or sleeping more
 poor appetite

Pham Nhat An - HMU/NHP 24

 Thực hành lâm sàng

Cần làm gì
trước bệnh nhân sốt?

Pham Nhat An - HMU/NHP 25

Triage theo ABCD

Check for any immediately life-

threatening features
- Airway,
- Breathing
- Circulation,
- Decreased level of consciousness.

Pham Nhat An - HMU/NHP 26

Những dấu hiệu cần hỏi (History)
 Duration of Fever
 Residence in or recent travel to an epidemic
area
 Skin rash
 Stiff neck or neck pain
 Headach
 Pain on passing urine
 Ear pain….

Pham Nhat An - HMU/NHP 27

Examination

Phát hiện các dấu hiệu nặng

- Emergency: Khó thở, SHH, Tím tái, DH
sốc, co giật, hôn mê, mất nước…
- Priority: Sốt cao, trẻ nhỏ, chấn thương, bỏ
ăn, xanh nhợt, nôn, đau, khó thở, phù
nhiều, SDD, Referal from Colleage…
- Non-urgent

Pham Nhat An - HMU/NHP 28

Examination…
 Khám phát hiện các triệu chứng khu trú
kèm theo:
- Các dấu hiệu da và niêm mạc
- Các triệu chứng tại các cơ quan
- Gan, lách, hạch…
- Các triệu chứng tập hợp thành hội chứng

Pham Nhat An - HMU/NHP 29

Examination…
 Nếu không thấy các dấu hiệu nào kèm
theo?

=> Theo dõi, ĐT triệu chứng,

=>khám lại
 Chú trọng các yếu tố dịch tễ
 Hỏi bệnh và khám lại tỷ mỷ
 Các XN trợ giúp

Pham Nhat An - HMU/NHP 30

 Do not use duration or height of fever alone to predict the
likelihood of serious illness.
 A raised heart rate can be a sign of serious illness, particularly
septic shock.
 If there is any evidence of circulatory compromise (that is,
abnormal heart rate or capillary refill time),and if facilities are
available, measure the child’s blood pressure.
 Consider the possibility of an imported infection if the child
has recently travelled abroad.
 Toxic appearing : clinical picture consistent with sepsis:
lethargic, decreased level of consciousness, poor eye contact,
failure to recognize parents or interact with environment,
poor perfusion, hypo or hyper-ventilation, cyanosis.

Pham Nhat An - HMU/NHP 31

Các nhiễm trùng thường gặp gây sốt
 Systemic viral infections: roseola, mumps, measles,
rubella, infectious mononucleosis
 Occult bacteremia.
 Respiratory infections: upper respiratory infections ,
pharyngitis, otitismedia, sinusitis, broncholitis, croup ,
pneumonia.
 Gastrointestinal: viral gastroenteritis, bacterial
gastroenteritis, viral hepatitis.
 Nervous system: viral meningitis, bacterial meningitis,
encephalitis
 Genitourinary: pyelonephritis, pelvic inflammatory disease
 Musculoskeletal / skin: septic joints, osteomyelitis, cellulitis.

Pham Nhat An - HMU/NHP 32

Sốt (kéo dài) không rõ nguyên nhân
 Infectious: endocarditis, sinusitis, abscess, tuberculosis,
infectious mononucleosis, viral hepatitis,
cytomegalovirus, malaria, rheumatic fever, AIDS.
 Collagen vascular: juvenile rheumatoid arthritis,
vasculitis, lupus erythmatosus.
 Gastrointestinal: ulcerative colitis, crohn disease.
 Malignancy: lymphoma, leukemia, wilms tumor,
neuroblastoma.
 Others: drug-induced, kawasaki syndrome,
environmental, hyperthyroidism, factitious

Pham Nhat An - HMU/NHP 33

Ví dụ
Sốt kèm phát ban (skin rash) có thể do:

 Measles
 Viral Infection
 Meningococcal
 Dengue
 Kawasaki
 Hand-foot-mouth
 Typhus…

Pham Nhat An - HMU/NHP 34

Ví dụ
Sốt kèm nôn có thể do:

 URT infections
 Gastritis
 Rotavirus infection
 Meningitis
 Encephalitis
….

Pham Nhat An - HMU/NHP 35

§iÒu trÞ sèt
1 §iÒu trÞ triÖu chøng vµ hç trî
- Khi nµo cÇn h¹ nhiÖt
- Khi nµo cÇn dïng thuèc h¹ sèt
- LiÒu lîng vµ c¸c lo¹i thuèc h¹ sèt thêng dïng cho trÎ em
- Khi nµo cÇn t¨ng th¶i nhiÖt
- ChÕ ®é ¨n vµ bï dÞch, ®iÖn gi¶i
- Ch¨m sãc
- Khi nµo cho an thÇn? lo¹i thuèc? liÒu lîng?
- Vấn đề chườm mát?

Pham Nhat An - HMU/NHP 36

VD: Vấn đề chườm mát? Miếng dán
hạ sốt?
 Đặt khăn vào các vị trí sau: 2 khăn ở 2 hõm nách, 2 khăn
ở 2 bên bẹn, 1 khăn lau khắp cơ thể trẻ. Thay khăn mỗi
2 - 3 phút và đo nhiệt độ cơ thể trẻ ở nách mỗi 15 - 30
phút. Ngưng lau mát khi nhiệt độ dưới 38,5oC.
 Hầu hết các miếng dán hạ sốt có thành phần là: hydrogel
- là các polymer dạng chuỗi, không tan trong nước,
nhưng chúng hút một lượng nước khá lớn, hạ sốt theo cơ
chế hấp thụ nhiệt và phân tán ra ngoài. Một số có thêm
tinh dầu (menthol...), khi bốc hơi sẽ giúp hạ nhiệt.
Miếng dán hạ sốt không có chứa paracetamol và chỉ
dùng dán ngoài da nên khả năng hạ sốt là rất hạn chế.

Pham Nhat An - HMU/NHP 37

§iÒu trÞ sèt (tiÕp)
2 §iÒu trÞ nguyªn nh©n
3 Nguyªn t¾c kh¸m vµ sö lý sèt t¹i céng ®ång
- Kh«ng cho KS ngay
- Hái vµ kh¸m cÈn thËn, chó ý dÞch tÔ, tuæi
- LÊy vµ theo dâi nhiÖt ®é ®óng chuÈn
- ChØ ®Þnh vµ dïng thuèc h¹ sèt ®óng
4 C¸c dÊu hiÖu nÆng cÇn göi tuyÕn trªn:
- Do¹ Shock
- Co giËt kÐo dµi
- RL ý thøc
- Suy thë
- V.v.

Pham Nhat An - HMU/NHP 38

§iÒu trÞ sèt (tiÕp)
5. C¸c tai biÕn do dïng thuèc h¹ sèt:
- XuÊt huyÕt
- DÞ øng
- NhiÔm ®éc hoÆc suy gan
- Tan m¸u

Pham Nhat An - HMU/NHP 39

Các thuốc hạ sốt cơ bản dùng cho
trẻ em
 Aspirin  Naproxen
 Diclofenac  Sulindac
 Ketoprofen  Meloxicam
 Salicylat  Tenidap
 Ibuprofen ( Nhóm t/2 trung bình)
 Indomethacin  Piroxicam
( Nhóm t/2 ngắn)  Tenoxicam
 Phenylbutazon
( Nhóm t/2 dài)

Pham Nhat An - HMU/NHP 40

 Các thuốc hạ sốt cơ bản dùng cho
trẻ em
 3 loại thuốc hạ sốt phổ biến, đó là aspirin,
ibuprofen và paracetamol (acetaminophen).
 Tuy nhiên, aspirin ít được dùng cho trẻ vì
có thể gây hại cho đường tiêu hóa và dị ứng.
 Ngoài ra: Codein…

Pham Nhat An - HMU/NHP 41

Acetaminophen
 Cơ chế tác dụng:
- Ức chế sản xuất prostaglandins (central
nervous system) và ngăn chặn đau ngoại
biên (peripherally blocks pain impulse
generation).
-Acetaminophen gây hạ nhiệt do ức chế
trung tâm điều nhiệt (inhibition of the
hypothalamic heat regulating centre).
 Liều: 15 mg/kg every 4 to 6 hours P.O.

Pham Nhat An - HMU/NHP 42

Acetaminophen…
 Hấp thu: 30-60 min
 Tác dụng tối đa: 3-4 hrs
 Tác dụng phụ:
 Gây độc: Liều lớn (quá liều)  tổn
thương gan

Pham Nhat An - HMU/NHP 43

 Ibuprofen
 Nonsteroidal Anti-inflammatory (NSAID)
 Mechanism of Action; competitive inhibitor
reversibly binding to the arachidonic acid
binding site of the cyclooxygenase enzyme.
 Dosage;
3 months to 23 months
5 mg/kg every 6 to 8 hrs P.O.
> 23 months
10 mg/kg every 6 to 8 hrs P.O.

Pham Nhat An - HMU/NHP 44

 Ibuprofen
- Hấp thu: 1 – 2 giờ
- Tác dụng tối đa: 4 hrs
- Gây độc: tổn thương thận, đường tiêu hóa,
phản vệ

Pham Nhat An - HMU/NHP 45

Ibuprofen ngăn sự chuyển hóa
arachidonic acid thành PGH2

Pham Nhat An - HMU/NHP 46

So sánh tác dụng
 Ibuprofen Acetaminophen
 Analgesic Analgesic
 Antipyretic Antipyretic
 Anti-inflammatory
 Chỉ định
 Độc tính
 Vấn đề dùng phối hợp?
 ….

Pham Nhat An - HMU/NHP 47

 Compare…
 Ibuprofen = Acetaminophen in fever and
mild to moderate pain.
 Ibuprofen has not been related to Reye
syndrome in recent literature.
 Ibuprofen > Acetaminophen for common
pediatric disease with an inflammatory
component.
 Ibuprofen and Acetaminophen can be
used effectively in an alternate dosing
schedule.
 Codeine is by far your best oral analgesic.
Pham Nhat An - HMU/NHP 48
Thanks for your attentions!

Pham Nhat An - HMU/NHP 49