Pozytywizm warszawski (idee, twórcy, media)

- w Europie ostatnim podrygiem romantyzmu jest wiosna ludów, u nas powstanie styczniowe
– duży rozdźwięk cywilizacyjny
Pozytywizm to sposób na poradzenie sobie z traumą powstania. Większość pozytywistów to
prowincjusze, dzieci wysadzonej z siodła szlachty, nie mogą kontynuować życia
ziemiańskiego, przenoszą się do miast
Pozytywizm zaczyna się albo 1866 – powstanie „Przeglądu Tygodniowego” albo od
programowych artykułów Świętochowskiego 1871.
Świętochowski wydaje Dumania Pesymisty (kryzys człowieka, ideałów, schyłkowe myślenie,
poszukiwanie transcendencji, mizantropia, podważa swoje ideały) w 1876, wąskie ramy
Tak naprawę ideały będą się wygaszać dopiero z końcem lat 70
Szkoła Główna 1862-69 → potem Rosjanie ją zabiorą i zamienią na Cesarski Uniwersytet
Warszawski z kadrą rosyjską i rosyjskim językiem wykładowym;

● Założył ją Aleksander Wielopolski (ten, który decyzją zwołania branki jest

odpowiedzialny za zwołanie wybuchu powstania)
● każda historia b. broni się przed osądami dobry/zły, patriota/zdrajca, Polak/nie-Polak

● Szkoła Główna to miejsce, w którym ci przyduszeni ludzie, w samym środku

Warszawy, poznawali idee, które radykalnie zmieniały Europę; nikt z autorów
książek, które czytali, nie jest poetą czy literatem, to naukowcy, którzy tworzyli wokół
idei demokratycznych
John Stuart Mill

● idee liberalne i demokratyczne, orędownik sprawy kobiet (ostatni przypadek

niewolnictwa).
● Utylitaryzm – „ja” nie jako jednostka, ale część wspólnoty – miarą słuszności
postępowania – użyteczność jego skutków
🡪 wniosek – literatura jest po to by zmieniać świat, nie jest uduchowiona
Herbert Spencer

● Wcielenie idei organicyzmu

Henry Thomas Buckle

● Autor Historii cywilizacji Anglii, tłumaczony przez Orzeszkową

● Nie ma miejsca na cuda itp., opowieść o procesie tworzenia państwa

 ● Anglia jako wzór państwa skutecznego politycznie i ekonomicznie

Auguste Comte

● Autor pojęcia socjologia, filozofia pozytywna

● Polepszenie życia przez pracę pozytywną a nie krytykę

● Eliminacja transcendencji, materializm

Społeczeństwo, nie naród.

Józef Supiński

● Ekonomista, autor Szkoły polskiej gospodarstwa społecznego;

● Patriotyzm romantyczny – Pan Tadeusz, pozytywizm mówi nie

Hippolyte Taine

● Filozofia sztuki – środowisko, rasa, chwila dziejowa – narzędzia do badania sztuki

🡪Dążenie do unaukowienia polonistyki

Koncepcje Karola Darwina
Ernest Renan – Żywot Jezusa – Jezus jako człowiek, nie Bóg
🡪 koniec transcendencji

● Kiepska sytuacja inteligencji, brak pracy, bieda

● Rusyfikacja

● Reforma edukacji i sądownictwa (brak Polaków)

Odpowiedzią PRASA - demokratyzacja słowa pisanego, prasa tania, rytuał codzienności, ale
też ilustrowane książki, rozwój rynku wydawniczego, wybuch życia literackiego
Najważniejsze nazwiska felietonistyki to:
Prus, Wiślicki, Sienkiewicz i Świętochowski
Pierwsze czasopismo pozytywistów to „Przegląd Tygodniowy” (1866-1904)
Aleksander Świętochowski

● pierwszy publicysta i mocny głos pozytywizmu

● uważał że niesie nową prawdę

 ● podważał fundamenty polskości

● nazywany feministą, ale wtedy ofc wolność ograniczona mocno

● bardzo trudny człowiek, prowokator, naruszał zasady

● tradycja jako polip toczący ludzkie mózgi

● historyzm zły

● myślenie o nowoczesności

● „bluszcz oplatający groby” społeczeństwo

● Idea oświaty wsi

Orzeszkowa (nie była z Warszawy)

Sienkiewicz – pozytywistyczne początki
Mochnacki
Piotr Chmielowski – on opisał pozytywistów i nazwał ich wspólnotę
Prus – kronikarz i powieściopisarz
Orzeszkowa nobilituje powieść jako zwierciadło odbijające rzeczywistość, odejście od liryki
Pierwsze dzieła pozytywistów przypominają artykuły, komentarze – Marta Orzeszkowej –
kwestia kobieca, Anielka Prusa – rozpadanie się świata szlacheckiego
Największe powieści pozytywistyczne sięgają jednak w przeszłość
Nad Niemnem – mogiła jako oś przeszłości, trzeba patrzeć do przodu ale pamiętać
Lalka - pamiętniki Rzeckiego – nostalgia, wgląd w przeszłość
Ewa Paczoska, „Lalka”, czyli rozpad świata → próba odtworzenia przeżywanej struktury
miejskiej; autorka zwraca uwagę tam, gdzie jest jakiś brak: nie ma centrum, starego miasta,
szyldy nie są po rosyjsku… → Prus zmienia to miasto, przeprogramowuje je, to nie jest o
wszystkim; pałac Staszica → Prus o nim nie mówi, bo tam były urzędy rosyjskie; nie ma też
mundurowych, przy pałacu namiestnikowskim w rzeczywistości stoi posąg rosyjski → więc
gdzie ten realizm?