`Wyspiański, Noc listopadowa + Warszawianka

Wstęp oprac. Jan Nowakowski BN

(po nim streszczenia)

1. Powstanie listopadowe w twórczości Wyspiańskiego.

► Temat ten ma w twórczości autora miejsce szczególne, powraca bowiem bardzo długo i uparcie jak żaden
inny motyw.
► Pierwszy z tzw. listopadowego tryptyku, czyli Warszawianka powstawała od 12 sierpnia 1893 (30rocznica
powstania styczniowego, PARYŻ) do 12 listopada 1898. (Kraków)
► Lelewel powstał w Krakowie 1899,
► trzeci utwór Noc Listopadowa pisana w różnych etapach, wydawana w częściach od roku 1900 do 31 maja
1904 r., kiedy to ukazał się w całości.
► Inne z utworów autora dotyczące tematyki powstania to:
 Legion,
 Wesele,
 Wyzwolenie,
 Achilles,
 Bolesław Śmiały
 Akropolis.
► Powracanie tego motywu stało się swoistym wyróżnikiem twórczości Wyspiańskiego nie tylko tej
literackiej, ale i plastycznej np. Wawel, Skałka, Portret Kazimierza Wielkiego.
► Charakterystyczne jest również powracanie do tej samej rozpoczętej już pracy np. Noc listopadowa.
► Genezą powstania dramatów jest jedyna wizyta Wyspiańskiego w Warszawie w 1989 r.
► Utwory chociaż mają wspólną tematykę, są jednak wzajemnie się różniącymi dziełami sztuki.
► Badaczy ciekawi fakt, że Wyspiańskiego fascynuje właśnie powstanie listopadowe zwłaszcza, że jego
pokolenie żyło innym z powstań- styczniowym.
► W czasach współczesnych Wysp., ma miejsce pewien zwrot w stosunku do powstań i walka o niepodległość
w niedawnej przeszłości
► jego dramaty przyjmowano jako manifestacja krytycznej i walczącej myśli wyzwoleńczej
► Źródłem wiedzy Wyspiańskiego o powstaniu była praca Stanisława Barzykowskiego, oraz fakt, że
przebywał w Paryżu - miejsca Wielkiej Emigracji.
► W owych czasach kultem obdarzano Mickiewicza- przeniesiono jego szczątki na Wawel.
► W twórczości pisarza widzimy oddziaływania twórczości poetów romantycznych np. Maria w
Warszawiance przypomina tragiczną wieszczkę Roze Wenedę z Lilli Wenedy Słowackiego. Wielki Książę
Konstanty z Nocy Listopadowej został ukształtowany na wzór tego z Kordiana.
► Wyspiański jest wierny historii w swoich dramatach przywraca romantyczny patos ludziom i zdarzeniom,
podkreślając ich heroizm.

2. „Warszawianka”
 Utwór jest dziełem sztuki teatru, bowiem w utworze materią poza słowem jest kolor, światło, przestrzeń,
dźwięk.
 Nie tylko dialogi, zdarzenia są akcją dramatu, ale wszystkie elementy odgrywają istotną rolę, tylko teatr
może to w pełni ukazać.
 Autor szczegółowo opisał niemal wszystkie sceniczne sprzęty, konstrukcje i jakości obrazu scenicznego.
 Prekursorska koncepcja twórcy wyprzedzała znacznie ówczesną praktykę inscenizacyjną i zastała teatr-
nawet teatr Pawlikowskiego – nieprzygotowany na jej przyjęcie.
 Autor Warszawianki charakter anegdotyczny scenicznego wnętrza podporządkował zasadzie wyważonej
kompozycji w sensie przestrzennym, jak i kolorystycznym, świetlnym.
 Wyspiański potraktował konstruowaną scenografię jako swojego rodzaju wizualną metaforę czy symbol.
 W zakresie kolorystycznym uderzające jest w tym utworze podporządkowanie nadrzędnemu kontrastowi
dwu dominujących kolorów- czerni i bieli.
 Owa symfonia biało- czarna przerywana jest gdzieniegdzie tylko mało znaczącymi akcentami innego
koloru- połyskującego brązu czy złota.
 Odnaleźć w utworze możemy cechy stylu historycznego tzw. „Styl cesarstwa” jest akcentem nadrzędnym i
monumentalnym- popiersie Cesarza Napoleona i portrety z czasów napoleońskich stwarzają układ
wymownych aluzji historycznych, jak i ideowo- moralnych, swoisty komentarz do postaw i działań
bohaterów dramatu z 1831 r.
 Interesująca w scenografii może być funkcja okien, służą one z jednej strony przedłużaniu przestrzeni
scenicznej głąb, poza okna, w dal. Z drugiej strony poza szybami 1 okien „dzieje się” dramat narodu.
 Przestrzeń poza sceniczna, sceniczna przez okna, „gra” w dramacie cały czas zawłaszcza u jego końca.
 Trzeci dominujący akcent poza posągiem i oknem jest ciemne pudło klawikordu. Jest punktem skupienia
postaci na scenie, plastycznym znakiem, wizualnym symbolem żywiołu dramatycznej muzyki. Klawikord
pełni funkię symboliczną i dramatyczną.
 Warszawianka zbudowana jest z różnorakich sztuk :słowa, plastyki, muzyki, realizuje postulat syntezy
sztuk.
 W utworze występuje utwór, który jednocześnie stał się tytułem dramatu – Warszawianka, jest pieśnią z
1831 roku. Muzyka stała się w dziele jednym z czynników współtworzących atmosferę, nastrój i sens
dramatu.
 Rodowodem genezy operowej u Wyspiańskiego jest dramat muzyczny typu Wagnerowskiego. Motywem
przewodnim zaś jest „leitimotiv” Wagnera.
 Dramat Wyspiańskiego zbliżony jest do symbolizmu, do dramaturgii symbolicznej – do Meaterlincka.
 W Warszawiance współdziałają różne sfery sztuk, przekształcając klasyczny dramat. A to było postulatem
symbolizmu, który w tym względzie powoływał się na Wagnerowską teorię współdziałania różnych sztuk w
sferze jednego dzieła. Celem Wagnera, twórcy teatru w Bayreauth, było dążenie do syntezy jako
przeciwieństwa opisowości, do sztuki jako spotęgowanego skrótu symbolicznego.
 Taka jest również koncepcja Wyspiańskiego, u którego synteza pojawia się w sensie symboliczno-
nastrojowym.
 Istotna jest tu jak w sztuce symbolicznej funkcja ewokacyjna czy aluzyjna obrazów. Bardzo interesujące są
sceny nieme – wymowne milczenia powodujące powstanie asocjacji, nadające głęboki sens (scena niemego
meldunku Wiarusa).
 Przeczucia, lęki, niedopowiedzenia, przemilczenia- współtworzą elementy wizji plastycznej: półmrok,
symonia czerni i bieli, intonacje ( od szeptu do krzyku, proroctw Marii).
 Nastrój akcentują niektóre składniki scenografii: posąg, skrwawiona wstążka, pojawienie się umęczonego,
zakrwawionego Wiarusa.
 Na powstanie nastroju lęku, grozy, tragiczności składają się wydarzenia, fatalny splot okoliczności, sytuacji
i decyzji. Wszystko co dynamiczne pozostaje gdzieś w oddaleniu, w przeciwieństwie do tego co statyczne
 Układ aktorów ma podział na strony sceny lewą i prawą, na plany przedni, dalszy, głąb sceny. Ruchy na
scenie są nieznaczne.
 Podobieństwa dramaturgii symbolicznej i pokrewieństwo z dramatem Maeterlinka :
 dramatu nastroju, oczekiwania, lęku,
 statyczny dramat losu,
 konstrukcja zdarzeń bywa pretekstem do ukazania przemocy przeznaczenia, fatalności
nieodwracalnej, zapowiadanej przez przeczucia, lęki i apatię, znajdującą wyraz w symbolicznych
wypowiedziach postaci, w ich majaczeniu słownym.
 Wyspiański wprowadził wyrazisty motyw winy i kary, choć spada również na niewinnych. Jest tu zapis
motywacji tragicznej, na miarę antyczną, jakby greckiej tragedii: wyzwanie losu, nieodwracalna fatalność i
nieszczęście.
 Wina została ukazana w sferze ludzkiej woli, charakterów jednostkowych (Chłopicki) i zbiorowych („styl”
generacji), kara też jest sprawdzalna historycznie.
 Warszawianka czerpie z historii- jest syntetyczną wizją momentu dziejowego i inscenizacją treści tego
momentu, jego charakteru, nastroju, istotnych napięć wewnętrznych.

3. „Noc listopadowa”
 Została ukończona w maju 1904 r., twórca nadał utworowi miano- „scen dramatycznych” podkreślił tym
luźność budowy dramatu.
 Stosunek do historii jest elastyczny, w mniejszym stopniu niż np. Lelewel ma charakter odtwarzający tamtą
rzeczywistość.
 Można stwierdzić, że utwór jest „dramatem miejsca” , ożywia bowiem konkretne miejsca, monumentalne
budowle, pomniki,
 jest również „dramatem Łazienek”, a w szerszym ujęciu „dramatem Warszawy”.
 Rzeźby łazienkowskie obdarzone są życiem, uczestniczą jako postacie dramatu w wydarzeniach, są
bóstwami działającymi. Istoty boskie współdziałają z mitycznymi (z mitologii antycznej, rzeźb, Homera),
oraz z postaciami realnymi.
 Struktura dramatu jest wielowarstwowa zwłaszcza konstrukcja, występują tu bowiem dwa plany –
historyczny i mitologiczny, które przenikają się nawzajem (nakłada się interpretacja mitu przez historię i
historii przez mit).
 W utworze występują takie postacie mitologiczne jak:
 Demeter,
 jej córka Kora,
 Bogini zwycięstwa Nike,
 Pallas- Atena,
 Ares,
 Hermes,
 zostają one użyte podobnie jak u Homera, podobna jest też intryga, którymi są sprawcami i
współuczestnikami.
 Nike w dramacie nie jest tylko boginią zwycięstwa, ale także tragicznych klęsk à jest to modyfikacją
poety.
 Istotne dla wymowy utworu jest pożegnanie bogiń: Demeter i Kory, zawiera ona bowiem interpretację życia
i śmierci w ich wzajemnym związku (śmierć kończy życie, ale ze śmierci rodzi się nowe życie).
 W eposach homerowych Demeter była personifikacją dojrzałego ziarna, Kora - ziarna zachowanego na
nowy plon.
 Mit w całości był interpretacją sprawy życia i śmierci oraz powrotu życia (zmartwychwstania bądź
metempsychozy).
 Od tradycyjnego dramatu historycznego odróżnia utwór Wyspiańskiego: wieloplanowość dramaturgii,
zachodząca w nim koegzystencja bytów czworakiej natury (ludzi, bóstw homeryckiego Olimpu, bóstw
eleuzyjskiego mitu (mit o porach roku tu Demeter i Kora), oraz Nike łączących Olimp z historią pokoleń
ludzkich).
 Wyspiański rozwija dwie poetyki w dramacie: realistyczną i romantyczną.
 Autentyczny kostium, obyczaje, zgodność z chronologią kronikarską, z portretem postaci- w tym zaznacza
się zmysł historyczny romantycznej literatury.
 Możemy wyróżnić dwa ośrodki przestrzenne: Łazienki i miasto.
 W parku obecna jest wieczna, mroczna, jesienna, listopadowa noc. Ta obecność ewokuje poza obrazami
wizualnymi, również obecność akustyczna- szum drzew kołysanych wiatrem szelest liści.
 Występuje synchroniczność dwóch planów- skupienie momentu statycznego i dynamicznego (posąg
kamienny króla – sugestia dynamiczności powoli wzrasta by ożyć i zmiażdżyć wielkiego księcia jego wizji
na jawie).
 Przestrzeń parku jest wieloznaczna, jest jak gdyby warstwą „pośrednią” między mitem „wiecznym” a
sytuacjami historycznymi (które w tej konstrukcji czasowej stają się „pozahistorycznymi”). Takim mitem
jest pożegnanie bogiń które odbywa się właśnie w parku jednocześnie z przygotowaniem spiskowców do
powstańczego czynu.
 Połowę dramatu zajmuje moment, zapowiedź, poprzedzający wybuch powstania, druga połowa to jest
spełnieniem przesłanek, zapowiedzi.
 Przyzywanie Nike jest przywołaniem wszystkich perspektyw czasu, a także trudów zmagań historii.
 Światło odgrywa istotną rolę w dramacie jest dynamiczne, o zmiennej sile jest czynnikiem ”poetyki snu”,
 Boy –Żeleński nazwał go „snem nocy listopadowej”.
 W 1904 roku Wyspiański dopisał do dramatu „część muzyczną”, wprowadzała ona połączenia między
kolejnymi obrazami, treść programowa tej muzyki służyła dopełnieniem brakujących lub niejasnych
składników fabuły mitologicznej.
 Ogóle cechy kompozycyjne przypominają Szekspira i jego tzw. „Kroniki dramatyczne” podobieństwo
można dostrzec w:
 Luźności kompozycyjnej,
  fragmentaryczność scen,
 zamierzona historyczność zdarzeń,
 historyczność wielu postaci,
 elementy fantastyki,
 gra pierwiastków tragicznych, podniosłych, obok, satyry, groteski.
Podobieństwa można doszukać się też z innymi utworami jak Kordian, czy Dziady
drezdeńskie – np. scena w teatrze rozmaitości – romantyczna historiozofia przyszłego
odrodzenia narodu, jego zmartwychwstanie.

STRESZCZENIA

WARSZAWIANKA
Pieśń z roku 1831

W pierwszym wydaniu zadedykowana: „Jaśnie Wielmożnej Pannie Zacnej Leontynie Bocheńskiej poświęca
autor”. Leontyna była starą panną, ułomną, grywała pieśni narodowe to u niej Wyspiański pierwszy raz usłyszał
Warszawiankę.

Osoby:
Marya
Anna
Chłopicki
Młody Oficer
Stary Wiarus
Chór

Akcja dzieję się w roku 1831 25 lutego, w trzecim dniu bitwy pod Grochowem1.

Dekoracja (znajduje się tu szczegółowy opis umeblowania opuszczę go więc)

Akcja dzieje się w małym dworku, w obszernym salonie, urządzonym w stylu cesarstwa(stylizacja
rzymska, patetyczna i jednocześnie pełna prostoty) jest poranek, dochodzi godzina 7. Przez cały czas słychać
huki strzałów, salon jest wypełniony generałami, oficerami, po lewej stronie wyróżnia się postać Chłopickiego,
który stoi samotnie odziany po cywilnemu, swoją sylwetką i zadartą dumnie głową zdradza niezwykłą energię,
dumę, siłę, moc, nieprzystępność. W salonie znajdują się m.in.: Jan Skrzetuski, Piotr Wysocki, Wołowski,
Błędowski, Zawisza, Plichta, a wśród nich dwie panny córki pani domu Marya i Anna ubrane na biało, siedzą
przy klawikordzie, gdy zaczynają grać rozmowy uciszają się, by lepiej słyszeć obie panie.
Kiedy zrobiło cicho Marya zwraca się do Anny opowiada jej o rozstaniu z ukochanym który wsiadając
na koń o świcie pożegnał ją spojrzeniem. Dziewczyna chociaż rozpacza jest dumna z ukochanego, Anna dziwi
się czemu on już wyjechał skoro inni jeszcze tu pozostają. Marya twierdzi, że pragnie dla ukochanego jedynie
sławy, ale na pytanie czy to właśnie ona kazała mu już wyruszyć mówi wykrętnie, że tęskni za nim i boi się o
jego los pragnienia duszy są jednak ważniejsze.
Młody oficer (Skrzynecki) zwierza się Chłopickiemu, że podoba mu się jedna z siedzących przy
klawikordzie panien (młodsza blondynka- Anna). Generał Chłopicki twierdzi, że ładniejsza jest starsza,
podziwia ją za widoczną dumę, oficer mówi, iż jest ona już zaręczona. Generał chce wiedzieć kim jest ten
szczęściarz, Anna która podsłuchiwała odpowiedziała, że ujawnią jego tożsamość dopiero kiedy ten czymś się
odznaczy. Generał nie wątpi, że tak się stanie ponieważ dziś wszyscy młodzi za tym gonią, są romantykami,
poetami, „samowolnymi bajronistami”- bo jako żołnierze układają poematy które opiewają ich bohaterstwo , nie
są dobrą przyszłością dla Polski. Do rozmowy wtrąca się Pac, który twierdzi że Polacy potrzebują kogoś tak
nieugiętego jak Kromwel czy Bonaparte, ale generał twierdzi że wielu spośród nich ma się za Cyncynnata 2 w
rzeczywistości są pośmiewiskiem dla całego świata. Chłopicki porównuje siebie i jemu podobnych do orłów
których skrzydła łamane są przez wrony czyli zdrajców. Skrzynecki schlebia generałowi mówiąc, że tylko on
zdoła przewodzić narodowi, sam Chłopicki szydzi z zebranego w salonie towarzystwa twierdząc, że nadmiernie
się on puszą, tworzą dzieła opisujące taktyki wojenne próbując prześcignąć Chłopickiego. Przyszłość ich jednak

1 Przedmiotem bitwy była Olszynka- las olchowy.

2 Cyncynnat- konsul w 460 p.n.e. , uznawany za wzór cnót, wedle legendy wezwany był do służby publicznej od pracy w polu, a złożywszy
3
władzę, powrócił do pługu. Początek Warszawianki Casimira Delavigne’a
rozliczy, w czasie pokoju inni będą oceniać to co zostało powiedziane, zrobione, następcy będą się śmiać z
licznych błędów przeszłych pokoleń. Skrzynecki dostrzega w tym co mówi generał satyrę, lepiej przemawiającą
niż dyktatura. Naraz słychać śpiew Anny i Maryi:
„Oto dziś dzień krwi i chwały, oby dniem wskrzeszenia był; w gwiazdę Orzeł biały
patrząc, lot swój w niebo wbił, a nadzieją podniecany,
woła na nas ze wszech stron:
powstań, Polsko…”
„powstań, Polsko, skrusz kajdany, dziś twój triumf albo zgon”

(Chłopicki wspomina jak bronił bohatersko miasta Saragossy)

Pragną oni śmierci, a nie życia, stali się dzisiaj towarzyszami generała, brakuje mu dawnych towarzyszy broni,
nieustraszonych, niestrudzonych ludzi, którzy nie myśleli o śmierci. Nie wątpili w Victorię!, chcieli sławy za
życia, sieli postrach wśród wrogów, znali tylko jeden wyraz - Zwycięstwo 3 . Dzisiaj młodzi pragną jedynie
śmierci, chcą sławy nie za życia, ale po zgonie, towarzyszy im też niemoc bowiem nie wieżą w zwycięstwo.
Skrzynecki przywołuje bitwę pod Olszyną, w której generał przyczynił się do śmierci swoich żołnierzy (mowa o
generale Żymirskim)4. Skrzynecki obawia się Żymirskiego 6, coś go w nim niepokoi, chłopicki zaś wspomina
pewnego młodzieńca który bardzo gorliwie chciał iść z wysłanym właśnie pod Olszynkę Żymirskim, generał
myśli jednak , że chłopak nie powróci, że zginie ponieważ pragnie sławy, niedługo zapewne przyśle mu wstążkę
i ostatnie słowa do swojej ukochanej. Dowiadujemy się, że walki pod Olszynka już trwają, a Chłopicki czeka na
powrót adiutanta z wieściami. Obaj panowie nie wróżą Żymirskiemu zwycięstwa, mówią że nawet on sam w
rozmowach nimi przeczuwał klęskę.
Młody oficer rozmawia z Anną, mówi jej, że czekają tu gotowi na wszelki wypadek do wali , na wieści
z Olszynki, które być może przywiezie Józef. Chłopicki który usłyszał to imię potwierdził iż rwący się do walki
bohater tak właśnie się nazywał, ale pytany o nazwisko nie odpowiedział, jak twierdził nie chcąc zasmucać osób
bliskich chłopaka którego śmierć dla Chłopickiego była pewna. Zwraca się on teraz do Maryi pytając o to kim
jest jej narzeczony , ta wyjawia tylko że należy do jego pułku, zdradza się również że niepokoi się o życie
narzeczonego. Młody oficer oświadczył , że widzi zbliżającego się do dworku żołnierza, przypuszcza że to
zwiadowca. Mrya tymczasem rozmawia z siostrą i zwierza się jej, że jest coraz bardziej niespokojna,
przypuszcza, że Chłopicki wie coś o jej ukochanym, nagle podejmuje decyzje. Zwraca się do generała i wyjawia
nazwisko jej narzeczonego: Józef Rudzki 5. Chłopicki wydaje się tym faktem przerażony!. Nie chce aby
posłaniec wchodził do salonu, przewiduje, zdaje się że patrzy przed siebie, jakby w przyszłość, że szaniec padł
Żymirski zawiódł. Prosi panie o to by grały coś nowego, chce odwrócić ich uwagę. Pojawia się Literat, który ma
zaśpiewać francuską pieśń. Marya nie odrywa wzroku od bladego Chłopickiego który czując jej wzrok, nie może
darować sobie , że przyczynił się do nieszczęścia tej kobiety. Wysłał bowiem jej ukochanego na pewną śmierć,
spodziewa się, że ta zacznie go nienawidzić gdy dowie się prawdy. Pojawia się Chór który śpiewa:
„Hej, kto Polak, na bagnety! Żyj swobodo, Polsko żyj!
Takim hasłem cnej podniety
Trąbo nasza wrogom grzmij!”

W czasie śpiewu wchodzi stary wiarus szeregowiec z dywizji generała Żymirskiego podaje Chłopickiemu
pismo, oraz jakiś pakiecik z wstążką, ten wyraźnie się zdenerwował i szybko schował otrzymane rzeczy. Maya
przez cały czas obserwuje generała, chłopicki nakazuje żołnierzowi milczeć ze względu na obecność dam.
Dziewczyny tymczasem grają muzyka zdaje się harmonizować z odgłosami toczących się na zewnątrz walk.
Chór śpiewa o licznych walkach w których udział brali Polacy, wszyscy oni wraz z tymi którzy polegli dzisiaj
spoczną w objęciach Najświętszej matki. Nagle rozlega się dźwięk trąby wszyscy stają przy oknach lub
wychodzą na zewnątrz jedynie Marya i Chłopicki pozostają na miejscach. Marya zwraca się do generała z
pytaniem kiedy jej ukochany powróci, Chłopicki mówi że na razie trwają walki, próbuje ją przekonać że on
wierzy w pomyślny wynik, chociaż się obawia. Marya nie daje się zwieść mówi ,że Chłopicki niepokoi się bo
jest winny wiedział co czeka jej ukochanego, ale nic nie zrobił. Na domiar złego próbuje ją teraz oszukiwać,
największą goryczą jest dla niej fakt że oni wszyscy tutaj zebrani „bohaterowie” przeżyją , natomiast ci
prawdziwi gdzieś tam na polu umierają. Dziewczyna przepowiada , że nim zapadnie zmrok cały śnieg spłynie
krwią!,
Chłopicki przejęty próbuje uspokoić dziewczynę, ale ona nieprzejednana mówi, że kiedyś był dla nich
niczym lew – przewodnik, teraz przyniósł im śmierć i niewolę. Chłopicki zdaje się być przerażony wróżbami

3 Chłopicki wspomina jak bronił bohatersko miasta Saragossy.

4 Dywizja Żymirskiego broniła w centrum frontu pod Grochowem Olszynki, była to pozycja kluczowa w bitwie.
6
Gen. Żymirski ginie w tej bitwie, autor nawiązuje tu do przyszłego faktu i do zdrady Żymirskiego tworzy tu hipotezę psychologiczną
przeczucia śmierci.
5 Józef Rudzki- postać fikcyjna, Chłopicki naprawdę wysyłał do Żymirskiego adiutanta. 8 Literat- Karol Sienkiewicz, poeta, działacz,
przełożył Warszawiankę.
Maryi tymczasem wszyscy zebrani w salonie szykują się na pomoc walczącym, czekają tylko na Chłopickiego,
ten się ociąga, chce jeszcze poczekać Pac jest tym oburzony mówi, że dość już czekali teraz bezczynność może
zaszkodzić postaniu. Generał próbuje zdjąć ze swoich barków odpowiedzialność mówiąc, że nie on jest
wodzem6. Zwraca się do swojego mistrza Napoleona , umniejszając tym równocześnie swoją rolę mówi, że jest
zaledwie ochotnikiem. Ma żal do Francuzów, od których spodziewał się pomocy wierzył, że spłacą oni dług
który zaciągnęli u walczących wraz z nimi Polakach. Mówi iż potrzebny jest im przywódca który wierzy w
powodzenie walk, a on nie posiada tej wiary. Pac i Skrzynecki wierzą jednak w pomysłowość Chłopickiego,
według nich tylko on może ich teraz uratować. Wystarczy, że pojawi się na wśród żołnierzy, a ci uwierzą w
swoją siłę, zwłaszcza teraz gdy jak właśnie się dowiedzieli Żymirski nie żyje. Chłopicki wyraził jedynie żal że
Żymirski nie umarł wcześniej od samego początku nie nadawał się do walki, decyzja by to on przewodził
powstaniu należała do Radziwiłła, wg. Generała klęska powstania to wina właśnie księcia.
Towarzysze Chłopickiego nie chcą ustąpić namawiają go do walki nęcąc stanowiskami, sławą, mówią ,
że jeśli pójdzie z nim zajmie miejsce Radziwiłła. Kiedy i te argumenty nie przemawiają Skrzynecki rozkazuje:

Więc wierz, bohaterze !

W gwiazdę narodu wierz,
zawierzaj szczerze,
a przeznaczeniu zostaw losów wagę.
-Odwagi!...

Po tych słowach zaszła w Chłopickim pewna zmiana jak stwierdził wstąpiła w niego odwaga chór śpiewałby
prowadził ich do boju. Przerywa im Marya która zapowiada, że ich wiara już dawno uleciała, ich boje są już
stracone. Generał pragnie walczyć, chociaż i on przeczuwa swoją śmierć mówi o swojej gwieździe która dzisiaj
spadnie w otchłań , wie że jego los się dopełni woła wszystkich do walki, po czym żegna się z Maryą,
Skrzynecki obawia się o prawdziwość zapałów Chłopickiego który pomimo iż woła o konia cały czas patrzy na
dziewczynę. Zdaje się, że Marya jest poruszona całą sytuacją, siostra ją podtrzymuje ,by nie zemdlała. Panowie
na czele z Chłopickim wychodzą, po czym siadają na koń, dziewczyny zostają same w salonie stają przy oknach
i patrzą za odjeżdżającymi mężczyznami. Anna zachwyca się ich „Marsowym wyglądem” , wierzy w ich
zwycięstwo, Marya ma jednak wątpliwości. Obserwuje Chłopickiego który przyzywa do siebie Jana
Skrzyneckiego i daje mu jakiś zwitek, Marya rozpoznaje rzeczy które przyniósł żołnierz. Jan wraca do
dziewczyn, Marya domyśla się , że Chłopicki nie miał odwagi jej tego pokazać , dlatego wysyła posłańca, chce
go zatrzymać, zamyka drzwi głośno mówiąc, że jej ukochany wciąż dla niej żywy, nie chce teraz cierpieć. Anna
źle zrozumiała intencje Skrzyneckiego- młodego oficera myśli , że to z nią chce się pożegnać, zdejmuje dla
niego szarfę. Widząc , że oficer wacha się czy przyjąć szarfę Marya rzuca mu wyzwanie mówiąc , że ona
rankiem stroiła swojego ukochanego w szarfę, oficer skoro ni chce przyjąć szarfy nie chce być też bratem
walecznego Józefa.
Młody oficer zdaje się rozumieć bierze podarunek i mówi: Niech kraj mój życie weźmie; to Szczęście,
szczyt Sławy. Po tych słowach Marya wychodzi, młody oficer zwraca się do Anny mówiąc jej, że Józef przed
godziną umarł. Chłopicki wysłał go chociaż od dawna wiedział, że tamten posterunek jest stracony. Nie wycofał
jednak stamtąd armii, by inni przekonali się o niedołęstwie Radziwiłła, który wydał takie właśnie błędne
rozkazy. Ponieważ i tak musiał kogoś wysłać do Żymirskiego, a Józef tak prosił, zgodził się chociaż wiedział ,
że to dla niego pewna śmierć. Ten żołnierz który tutaj przyszedł powiedział, że wszyscy zginęli on sam był
śmiertelnie ranny. Przed wyjazdem Józef prosił generała, by w razie jego śmierci oddać wstążkę narzeczonej,
śmiał się z tego, nie spodziewał się śmierci, ale Chłopicki znał prawdę, nikomu nic nie mówił. Teraz wyrusza w
miejsce w którym polegli jego żołnierze w oczach ma jakiś szał. Jan bierze w ramiona ukochaną Annę i żegna
się z nią, po czym wybiega, a dziewczyna za nim. Marya wychodzi z pokoju idzie jak lunatyczna, włosy ma
zmierzwione otwiera okno, dotyka klawikordu porzuconą przez Anną zakrwawioną wstążkę, poznaje ją.
Zaczyna płakać i grać na instrumencie wykrzykując:
Leć, nasz orle, w górnym pędzie,
Sławie, Polsce, Światu służ.
Kto przeżyje, wolnym będzie,
Kto umiera, wolnym już.

Podchodzi do okna i nawołuje do walki, na to wchodzi Anna boi się o siostrę, która mówi iż oni
wszyscy jadą po śmierć jak jej ukochany. Anna chce ją uspokoić, tuli do siebie, ale Marya nie słucha mówi, że
serce jej umiera, nie wie już o czym kiedyś marzyła pragnienie sławę jest już obce Anna wyprowadza ją do
innego pokoju, z okna słychać chór wojaków który również śpiewa:
Leć, nasz orle, w górnym pędzie,
Sławie, Polsce, Światu służ.
6 Formalnie wodzem naczelnym był ks. Michał Radziwiłł, przejął władzę po dyktaturze Chłopickiego, ale nie potrafił jej sprawować.
 Objaśnienia osób:
 Generał Jan Skrzynecki- po bitwie pod Grochowem został naczelnym wodzem, był niefortunnym
wodzem, stał się bowiem sprawcą przyszłych niepowodzeń w wojnie 1831 r.
 Generał Ludwik hrabia Pac- po wybuchu powstania, chwilowo wódz naczelny. Generał Jan Umiński-
działacz, sławny żołnierz, wstąpił do Legionów, spędził 6 lat w więzieniu, uciekł .

 Piotr Wysocki- bohater nocy listopadowej, organizator sprzysiężenia i spisku w szkole podchorążych
Piechoty.
 Kazimierz Małachowski
 Mycielscy- 5 braci walczący w powstaniu.
 Ledóchowscy
 Kalikst Borzewski
 Artur Zawisza- uczestnik powstania, pobity dostał się do niewoli i został w Warszawie publicznie
stracony.
 Andrzej Plichta uczestnik spisku Łukasińskiego, więziony, sekretarz Rady Stanu, podczas powstan.
sekretarz Rządu Narodowego.

NOC LISTOPADOWA
Sceny dramatyczne

Scena I
Rzecz dzieje się w Warszawie 29 listopada roku 1830. Widzimy korytarz w szkole podchorążych wszędzie jest
pusto, zapadła no, słychać szum znajdujących się obok parku Łazienkowskiego. Nagle w korytarzu pojawia się
Dziewa7 trzyma tarczę i włócznię.
Towarzyszy jej chór dziewek czyli Nik w Rzymie zwane Viktorie, nagle odzywa się Dziewa , przywołując do
siebie waleczne Niki, które mają zabijać śmiertelnych. Na wołania bogini odzywają się Gromy które mówią iż
Pallas- Dziewa wiodła Ateny pod Maratonem, Persów pod Salaminą, Aleksandrowi dodała sił pod Tyr , po czym
przyzywają pioruny. Te z kolei zaczynają mówić iż ci którzy zostali obdarzeni nieśmiertelnością muszą stanąć
do walki. Niki lecą teraz do Pallas stają wokoło niej, ta wspomina teraz ,iż Zeus zepchnął kiedyś dzięki swojej
sile Giganty w otchłań. Teraz Ares, który uwolnił się z pętów Olimpu pojawił się w mieście, by podburzać,
podjudzać. Pallas karze wszelkim mocą podążać za nim, by walczyć i przez krew zwyciężyć. Pallas zapowiada
ciężkie walki, które przyczynią się do śmierci wielu ludzi, upadku domów, owe nieszczęścia rozegrają się
pomiędzy Polską a Carem. Do walki powołane są złe siły jedną z nich jest Nike Napoleonidów 8 – jest gibka,
splątuje rozwiązane sandały, mówi, że wiodła Napoleona pod Moskwę, teraz z rozkazu Pallas będzie
towarzyszyć zwycięzcom w boju. Wrogiem zwycięzców jest książę, oni pokonają go zdradą, w czasie gdy
będzie spać wkradną się do komnaty księcia i tam go zabiją. Nike jednak się to nie podoba mówi , że godniej
jest walczyć twarzą w twarz, lecz Pallas karze nie sprzeciwiać się przeznaczeniu. Pallas mówi, że skoro Nike nie
chce walczyć to ona sobie sama poradzi:
Zwyciężę!!
Losów dopełnić muszę.
Kajdany zdejmę i pokruszę.
Nagle odzywa się Nike spod Termopil, popiera ona Pallas ona przyczyniła się do zgładzenia pod Termopilami
wielu bohaterów, a uczyniła to przy pomocy zdrady, twierdzi, że nie jest to nic hańbiącego. Odpowiada jej Nike
spod Salaminy która stanie się sępem dla narodów, była obecna w bitwie pod Salaminą, nie chce sprzeciwiać się
przeznaczeniu:
Których losy dopełnione, niech giną.
Jeśli że za zaborem szli,
Niechże je ziemia pochłonie, jeśli że ognie ma w
łonie
na cudzym że chcą orać zgonie i cudze plony
kraść- ?
Lepiejże trupem paść,
Niżal dopuścić tę właść!.

7 Dziewa- czyli Atena Parthenos (Dziewicza), Pallada, bogini mądrości

8 Wyobrażona jako Nike bezskrzydła, z balustrady świątyni Ateny na Akropolu.
Owa Nike pyta kto będzie przewodził ludźmi w bitwie dowiadujemy się, że będzie to wódz:
Chmurny jak noc. Podobny do tego który walczył pod maratonem- twierdzi tak Nike spod
Maratonu, natomiast Nike Napoleonidów mówi iż jego imię to Czyny!, wszyscy się go boją,
(chodzi o Chłopickiego). Pallas rozkazuje go porwać i ukryć w Arsenale, nagle wyłania się Nike spod Cheronei 9
jest posępna, zionie cmentarzem, ubrana na czarno, na jej widok cała gromada bogiń milknie. Przynosi ona w
darze wieńce, Nike spod Salaminy chce wieńców z róż, ale nie ma ich bowiem wszystkie kwiaty pomarły
zostały same badyle. Na wołania Nike Napoleonidów o wieńce z wawrzynu, bogini odpowiada tak samo, że
wszystkie liście opadły. Nike Napoleonidów martwi się, bowiem wawrzyn jest oznaka zwycięstwa, a skoro go
nie ma, ludzi – którzy wzrośli w mękach i trudzie czeka klęska. Ludzie ci są jak powalone drzewa, zwycięstwo
nie może się ziścić, Nike spod Cheronei podoba się ta wizja. Wszystkie Niki biorą się za ręce i składają
przymierze, ciesząc się na krew która ma się polać. Pallas zapowiada, że ujrzą bohaterów, karłów, zbrodniarzy,
świętych, mają nawoływać wszystkich do broni!!. Wszyscy poza Pallas odlatują, która tymczasem kryje się w
cieniu, nagle wbiega Wysocki dobył szpadę, zwrócił się do znajdujących się w dalszej części sali żołnierzy,
nawołuje ich do walki, mówi że godzina wybiła, zemszczą się za lata niewoli. Wtem wyłania się Pallas- Dziewa
staje za Wysockim szepcze mu „słowa – ognie”, nazywa go „opętańczem mieczowym” 10 on coraz bardziej
zapala się do walki. Jego entuzjazm udziela się wszystkim obecnym, myślą że zostali wybrani, ta noc 29
listopada jest przełomowa, wszyscy ją zapamiętają. Wierzą , że zwycięstwo jest im pisane, na rozkaz
Wysockiego chwytają za broń po czym przygotowują się by napaść na Moskiewskie koszary, cała grupa stanowi
160 podchorążych, mają przejść przez Belweder ku Arsenałowi, czas mija więc muszą się śpieszyć. Koło posągu
króla Jana w Łazienkach mają się spotkać ze studentami i literatami, którzy mają pochwycić Księcia gdyby ten
uciekał przez ogród. Ustawiają się w rzędy maszerują śpiewając i radując z walki i kresu niewoli, do broni!!!.
Scena II
Tymczasem w salonie w Belwederze Joanna zauważa pożar 11 książę jednak nie jest tym specjalnie
przejęty dopiero uwaga Kuruta, że może wybuchnąć więcej takich pożarów, wówczas będzie to oznaczało
powstanie. Kiedy zostają sami Książę mówi Kuratowi ( często pojawiają się wtręty rosyjskie, które mają
indywidualizować język postaci), że niedługo to on zostanie carem Kurat na początku się śmieje, gdy Książę
wpada w gniew milczy, wychodzi dopiero wypchnięty za drzwi. W salonie zjawia się Joanna, Konstanty
podchodzi do biurka pokazuje jej list od cara, w którym ten daje mu nieograniczoną władzę w Królestwie.
Książę mówi, że to dowód iż Car- brat oszalał, on zajmie jego miejsce już niedługo bowiem czuje krew,
nadchodzi bunt , mówi że Polacy to lwy oni zwyciężą, on sam zostanie Polakiem i polskim królem. Joanna jest
tym przerażona, nie kusi jej wizja tytułu królowej, mówi że zamach to hańba zwłaszcza przeciwko własnemu
bratu. Książę przekonuje ją, że obudził się w nim geniusz, ona musi go wspierać, ale Joanna nim gardzi, odtrąca
jego umizgi (szwarna dziołcha) przystaje jednak przed oknem za którym w ciemnościach dostrzega jakiś ruch,
ludzi, ale konstanty jej nie słucha przekonuje ją by go kochała, drwi z niej, że naczytała się romantycznych
poezji( Lamartine) i teraz wszędzie widzi podejrzane cienie. Konstanty zauważa łzę w oczach Joanny, jest
zazdrosny o posąg Króla Jana, który ja sądzi jej się spodobał, śmieje się z jej zachowania mówi, że ją złamie, już
wyrwał ją z polskich korzeni.
Znowu próbuje ją pocałować itp. , ale ona się opiera, płacze, rzuca po ziemi jak szalona. Książę wmawia jej, że
te łzy to oznaka miłości, Joanna zdaje się mu powoli wierzyć, zapowiada nagle, że zaczyna się właśnie
powstanie, powiedział jej o tym carski szpieg- książę zrozumiał, ę brat nigdy mu nie ufał. Sadzi, że jest
zgubiony, zdradzony nawet przez własną żonę, która właśnie mdleje, książę wynosi ją woła do siebie Gendrego,
który żali się, że car zabrał mu serce, sumienie, chce umrzeć bo śmierć wydaje mu się jasna, przytulna,
Konstanty radzi mu wziąć urlop. Wbiega Kuruta wprowadza człowieka z donosem- Makrota, Gendra wychodzi.
Markota mówi, że odkrył spiskowców którzy planują zamach, dowiedzieli się oni o liście cara do brata, chcą
uderzyć jeszcze dzisiaj. Książę nie chce wierzyć w spisek, przyczyną są „fałszywe alarmy”, które miały
zdezorientować Konstanta. Makrota dodaje, że ma listy zawierające nazwiska spiskowców, dowodem na to iż
ma wybuchnąć powstanie jest również ten miesiąc , ważny dla Polaków- umarli pojawiają się między żywymi
(święto umarłych). Książę się z tego śmieje, nie wierzy w powstanie, wypędza obu, wchodzi oficer który mówi,
że ugaszono pożar , ale nie znają powodu jego wybuchu. Książę po wysłuchaniu tego idzie spać.
Scena III

9 Pod Cheroneą w Beocji 338 r. p.n.e. rozegrała się bitwa między Grekami a Filipem Macedońskim, to była krwawa klęska Greków,
oznaczała kres niezależności państw helleńskich.
10 Scena jak z Iliady Pallas staje za Achillesem „Achillesa którego Pallas za włosy ujęła” , tu za Wysockim „ ty żeś mnie za włosy
ujęła”.
11 Był to nieudany i przedwczesny pożar miał być hasłem powstania.
 Pod posągiem Sobieskiego stoi Goszczyński oraz 3 głosy- nie podano nazwisk, obserwują oni pałac,
zauważają gasnące światła w całym pałacu, w sumie jest tam zgromadzonych 16 ludzi. Czekają niecierpliwie na
oddział który się spóźnia, nagle pojawiają się dwie dziewczęta tajemnicze: „Noc ta dziwnym przemawia
zjawiskiem: Demeter z córką Korą żegna się”. Kora mówi, że dopełnił się już czas jaki ma spędzać z matką,
wraca do małżonka, którego kocha chociaż cierpi teraz z powodu miłości do matki. Wie, że kiedy przekroczy
próg podziemi zapomni o matce, ale teraz cierpi ogromnie, bo kocha ich oboje ale nigdy nie będzie z nim
razem. Przekonuje matkę, że jest szczęśliwa w podziemiach, niczego jej tam nie brak, Demeter mówi, że tak jak
ziemia i Kora umiera ona odpowiada:
Umierać musi, co ma żyć…
Demeter oskarża ją że wiedzie na śmierć swoje służące, ale Kora wie, że zmartwychwstanie. Pojawia się orszak
Hymena- bóg małżeństwa, który ma ją zaprowadzić do Hadesa. Słychać muzykę weselną która towarzyszy
odchodzącemu orszakowi, Demeter znika. Wbiega nagle 1 Podchorąży który woła czekających pod pomnikiem.
Ma zaprowadzić ich do belwederu, gdzie będą pilnować, by książę nie uciekł. Na znak Wysockiego- wystrzał,
ruszają na ich miejscu pojawia się Demeter żali się ona na swój los jej córka się weseli ona płacze, tęskni, czuje
się bezsilna, nawołuje Hekate12, ma nadzieję, że ta ją zrozumie. Kiedy Hekate się pojawia mówi jej, że straciła
pamięć i nie wie gdzie jest jej córka, prosi o pomoc w poszukiwaniu. Hekate wzywa Eumenidy 13 każe im
zemścić się za zło jakie się stało, cały świat umiera- cała przyroda, spokój domu został zburzony. Eumenidy
słuchają, ociekają krwią, węże na ich głowach prężą się zadowolone. Mają teraz zabijać ludzi, bowiem krzywda
się stała, po tym rozkazie uciekają zadowolone.
Scena IV
Salon w Belwederze jest ciemno, świeci księżyc, na kanapie leży pijany Gendre wchodzi Lubowidzki z
wiadomościami dla księcia. Słychać jakiś łoskot Lubowidzki boi się, że to powstańcy wyważają wrota, biegnie
budzić Księcia. Kamerdyner Frieze ciągnie za sobą po ziemi wpółubranego Księcia. Lubowidzki krzyczy, że
porywają Księcia, wpadają do salonu spiskowcy, Gendre próbuje uciec, kieruje się w stronę stajni Goszczyński
go jednak złapał . Nabielak uderza bagnetem Gendrego, ten umiera, po czym szukają księcia nie mogą go
znaleźć, wyważają drzwi. Na progu pojawia się Joanna, Nabielak i goszczyński nazywają ją zdrajczynią wiedzą,
że ukryła męża powinna postąpić tak jak Judyta 14 jeżeli ma chociaż resztki sumienia. Słychać strzały
nadjeżdżających oddziałów księcia, Joanna wskazuje spiskowcom drogę ucieczki. Pojawia się Konstanty
dziękuje żonie za ocalenia, ale ta nim pogardza wolałaby żeby umarł niż tak haniebnie się krył. Książę wpada w
amok wydaje mu się, że dopadli do diabli, lokaje zaczynają go ubierać nie reagują na jego dziwne zachowanie.
Konstanty bredzi o białym królu- posąg Króla Jana, który chce go pokonać, ale on się nie da. Wini Joannę mówi,
ż ona chce by Polacy zwyciężyli chce ją uderzyć, ale ona mdleje. Pojawia się Stanisław Potocki , któremu książę
rozkazuje zabić wszystkich powstańców. Przerażony widokiem Joanny krzyczy: Zbudźcie ją ze snu!!
Scena V
W teatrze rozmaitości15
Tego wieczoru wystawiany jest wodewil, publiczność nie patrzy zbytnio na przedstawienie, zajmuje się
rozmowami. Gdy kurtyna zostaje podniesiona widzimy laboratorium Fausta, który mówi jakieś zaklęcia, ukazuje
się Mefisto. Venus- Helena podaje puchar Mefisto i znika, ten daje go Faustowi, by wypił dzięki czemu
odzyskuje młodość. Satyry za kulisami przebierają się za Księcia i greka- Kuruta. Przed placem pod kościołem
zjawia się Małgorzata do niej zbliża się Faust , który chce podać jej ramię, by pomóc jej przejść przez ulicę ona
nie chce. Za nimi wchodzą satyry ten który parodiuje księcia pyta się drugiego co o nim szepczą dziewki, satyr
udający Kuruta trochę kręci, ale potem stwierdza, że uważają go za kiepa, co jest obraźliwe, książę chce znać
nazwiska, by jak mówi dać order, ale grek nie daje się wywieźć w pole i mówi że nie wie. Wskazuje na
publiczność wśród której rozpoznają Chłopickiego, po czym uciekają za kulisy, wbiega wściekły aktor, który
krzyczy, że zdawał mu się iż ktoś gra, satyrzy są źli, jak to zdawało??. Zaczynają coś knuć, na scenie plac
publiczny przechadzają się mieszczanie, na widownię przedostało się kilku satyrów, jeden z nich stanął za
Chłopickim i zaczął mu przypominać pewne zdarzenie 16, na scenie ta scena jest właśnie odgrywana, przez
satyrów. Kiedy wchodzi przebrany Chłopicki i chrząka książę ucieka, publiczność wybucha śmiechem, domaga
się bisu. Prawdziwi aktorzy wpadają na scenę, są oburzeni, zaczyna się kolejna scena Fausta w piwnicy

12 Hekate- była opiekunką macierzyństwa, ale także boginią szaleństwa.

13 Eumenidy- chodzi o Erynie boginie zemsty zrodzone z krwi Uranosa, o włosach wężowych, trzymały straż w Tartarze.
14 Biblijna Judyta , podstępem kobiety zmogła wodza nieprzyjaciół, ucięła mu głowę, ocaliła naród.
15 Naprawdę wieczorem 29 listopada odbyło się w teatrze rozmaitości przedstawienie, obecny tam był Chłopicki. Wodewil- lekka komedia,
urozmaicona piosenkami.
16 Konstanty podczas przeglądu wojsk spiął się z Chłopickim, po którym ten ostatni został wysłany na emeryturę- zyskał sobie fałszywą
sławę przeciwnika Rosji.
Auerbacha na stołach leżą pijani studenci. Wchodzą Mefisto i Faust, diabeł przywołuje Pandorę, która niesie w
rękach kasetkę, Faust znajduje w niej klejnoty, które mają zwabić Małgorzatę., przerywa im rozmowa satyrów,
którzy przebrani udają pijanych studentów. Mówią o carze, o tym, że planują go zamordować. Kolejna scena, w
której widzimy ogródek Małgosi, Faust stawia klejnoty na oknie, dziewczyna je przymierza myśli, że to symbol
wielkiej miłości Fausta, biorą się za ręce. Mefisto- w tej roli jakiś sławny aktor Kudlewicz, śpiewa pieśń, ale
przeszkadza mu satyr który wtrąca: Polacy precz z rojeniami! 17. Kudlewicz powtarza za suflerem- przebiegłym
satyrem bezmyślnie słowa, które podburzają do walki, publiczność wstaje z miejsc na te słowa, wchodzi Nike
Napoleonidów: krzyczy do broni!. Oficer Zajączkowski : jej wtóruje dodając, że w mieście mordują Polaków.
Nike Staje przed Chłopickim uderza go w ramie i karze wstać, obiecuje mu zwycięstwo, sławę, ma zostać
przywódcą. Wbiega oficer Dąbrowski, który aresztuje obecnych w teatrze moskali, przeszkadza im w tym
Chłopicki rozkazując puścić Rosjan. Nike wypędza Satyrów słowami:” Odejdźcie- Niech się zamkną Sali
podwoje i niech dawny porządek zajmie miejsce swoje”. Gaśnie światło, wszyscy się rozchodzą, Nike klęka
przed Chłopickim mówi o jego wielkości, o tym, że zostanie wybrany na wodza –„ postawi naród gry ten się
zachwieje”. Nike nagle proponuje Chłopickiemu grę w karty jeśli ten wyrzuci czerwone to wygra, czarne-
przegra. Chłopicki rzuca pierwsza karta- wygrana, oznacza że Chłopicki postanawia walczyć, druga- czarna
oznacza, że książę ucieknie. Kolejna karta przegrana, następna wygrana- oznacza zwycięstwo na polach pod
Warszawą, następne karty to same przegrane, nad teatrem rozpościera się łuna- pożar, Chłopicki znowu
przegrywa- Nike żegna się uciekając, generał opada zmartwiony na krzesło.
Scena VI
Akcja toczy się w mieszkaniu Joachima Lelewela , który próbuje odczytać nazwisko ze starej monety, przerywa
mu wejście zdyszanego Bronikowskiego Ksawerego, któremu towarzyszy niewidzialny Hermes. Bronikowski
próbuje wyciągnąć Lelewela z domu, by przyłączył się do powstania, ten się wacha bowiem jego ojciec jest
umierający. Joachim chce pozostać u ojca, spodziewa się, że niedługo przyjdzie po niego Hermes i zawiedzie do
podziemi. Bronikowski odchodzi zły, Lelewel znowu przygląda się monecie, Hermes wchodzi do pokoju ojca
Lelewela. Ten zastanawia się teraz czy może jednak nie iść, staje przy oknie Hermes wraca z duszą jego ojca,
który mówi synowi, by nie czekał, na niego. Namawia Joachima, by walczył za żywych, a nie umarłych.
Lelewel rozmyśla, wie że chce walczyć, ojciec się z nim żegna, ten słyszy, widzi jakiś cień, ale go nie
rozpoznaje. Ojciec odchodzi z Hermesem, Lelewel odwraca się widzi otwarte drzwi, wychodzi jego siostra
mówi, że ich ojciec zasnął na wieki. Wpada brat Lelewela Prot szczęśliwy tym co dzieje się w mieście, kiedy
dostrzega co się stało blednie. Wbiega za nim Nike spod Cheronei i zaczyna mówić za Prota, że nadszedł dzień
wolności, mają się cieszyć bo ich wrogowie umierają. Przerywa jej bęben wojsk, które przechodzą właśnie
ulicami. Scena VII
Na ulicy maszeruje wojsko towarzyszy im schowana w cieniu Pallas, oddziałowi przewodzi porucznik
Czechowicz , którego bogini wiedzie do Arsenału. Spotykają pod drodze inny oddział prowadzony przez Aresa,
z Generałem Żymirskim idą na Belweder. Pallas mówi, że Ares oszalał mają go nie słuchać, wbiega ranny
Wysocki, wygrał jakąś potyczkę, Pallas zapowiada mu sławę. Wysyła go i jego ludzi za Czechowskim, planuje
pokonać Aresa i jego ludzi zamykając ich w Belwederze, zbliża się Stanisław Potocki, zdziwił się widząc tu tylu
wojaków. Wysocki prosi go by im towarzyszył, Potocki nazywa go awanturnikiem, Nabielak oburzony postawą
generał chce mu strzelić w łeb. Wysocki niezrażony odpowiedzią Potockiego klęka i zaczyna go błagać, ten
milczy. Odchodzą więc, a Potocki zostaje sam, zamyślony, zjawia się przy nim Pallas, pyta kim jest, że nie chce
towarzyszyć swoim ludziom. Potocki18 cały czas milczy Pallas uderz go włócznią po głowie, pojawia się
Zaliwski z oddziałem żołnierzy zmierza do Arsenału. Pallas wskazuje mu Potockiego ten karze im chwytać za
broń przejmuje dowodzenie, ale prowadzi ich na Belweder. Zaliwski kiedy zorientował się dokąd są prowadzeni,
krzyczy na Potockiego, że jest zdrajcą. Przerywa im wejście żandarmów rosyjskich, Potocki próbuje ich
powstrzymać przed atakiem, ale oni go nie słuchają. Padają strzały Potocki dostał kulą, która nie była mu
przeznaczona22 Zawilski z oddziałem zaczynają walczyć. Żandarmi uciekają pokonani, pospólstwo wlecze za
sobą Makrota chcą go powiesić, bo jest zdrajcą szpiegiem. Za nimi biegnie młody Gendre chce ich
powstrzymać, Makrota najpierw mu dziękuje, a potem wydaje jako syna zausznika cesarza. Zabijają młodzieńca,
wjeżdża kareta z generałem Nowickim. Makrota usłyszał Lewicki i krzyczy, że to zdrajca 19 słychać strzały.
Wyciągają trupy z karety widzą swoją pomyłkę zabijają Makrotę za to że się pomylił, po czym odchodzą. Trupy

17 Aleksander II ostrzegł w ten sposób Polaków w przemówieniu w Warszawie.

18 Wydarzenie autentyczne- Potocki faktycznie odmówił przejęcia dowództw, milczał jak posąg. 22 Potocki spotkał żołnierzy i
zaczął ich namawiać, aby opuścili powstanie. Zaliwski kiedy to usłyszał powiedział” to Palcie mu w łeb jak psu!” , wtedy
pojawił się patrol a Potocki dostał kulą.
19 Lewicki- był gubernatorem rosyjskim, tutaj doszło do pomyłki zabito zacnego żołnierza.
dopadają Kery20 wysysają z nich krew, przerywa im wejście Księcia Adama Czartoryskiego, obserwują go i
domyślają się, że marzy o koronie, usłyszał, że nie jest sam Kera podnosi się z ust cieknie jej krew mówi, że są
tu umarli.
Scena VIII
Bogowie rozmawiają w Pałacu Łazienkowskim, prowadzą Aresa boginie zwycięstwa, jest on tryumfatorem. Pije
wino za swoje zwycięstwo, spogląda na pałac i pyta czyj to pusty dom?. Boginki mówią mu, że ostatniego Króla
Polski Stanisław Augusta. Wchodzą do pałacu spotykają tam Erosa, który mierzy z łuku do Aresa 25 boginie
prowadzą Joannę ubraną w suknię ślubną. Eros zesłał na nią i Aresa miłość, dziewczyna obiecuje mu rozkosze,
imponuje jej jego siła i to czego dokonał. Ares karze jej zapomnieć o mężu i bracie którzy teraz walczą
przeciwko sobie, wyprowadza ją do pokoju. Joanna patrzy jeszcze za Boginiami Zwycięstwa, które idą spać, nie
będą już walczyć- płacze i mówi: to źle!. Wchodzi Kora jako Królowa Joanna się jej boi, ona idzie jak mówi
zwiedzać spichlerze. Ma złote klucze, którymi zamyka dusze i serca, zamyka przeszłe lata otwiera nowe wieki:
„Ludzi zbudzę, roześlę orędzie Na żywot- żywot nowy!
Pokoleniom ostwię czyny,
Po ojcach wielkich- wielkie wskrzeszę Syny
Kiedyś- będziecie wolni!
Co złego w was i co marne,
To ja plewy i ziele złe zgarnę
I co szkodzi wam, i co was boli, To ukoję- czasu
przebiegiem (…)
A dzisiaj -kres. – Krwi przelanej nie zmarnię.
Krwią pola a role użyźnię
I synów z krwi tej dam- kiedyś- ojczyźnie.
Dzisiaj kres.—„
Ares i Joanna idą spać, Kora zamyka drzwi Pałacu kluczem.
Scena IX
Teatrum Stanisława Augusta
Akcja dzieje się w teatrze na wyspie zbudowanym przez Stanisława Augusta, tego dnia o północy zebrali się tu
ci co polegli w boju. Czekają na coś, odzywa się generał Gendre mówi że wybiera się na lepszy świat, chociaż
nie żył w zgodzie z innymi Polakami dzisiaj jest jednym z nich, wyciąga rękę do Potockiego. Ten się nim
brzydzi, traktuje go jak wroga, mówi, że umarł z ręki brata, tęskni za nimi, za ojczyzną. Gendre martwi się o
syna ma nadzieję, że ten przeżył, po chwili w tłumie dostrzega swojego syna tuli go do siebie. Syn Gendrego
płaszcze, bo mów, że ma na sumieniu wielu ludzi, co z tego że zabijał w obronie. Cierpi jego serce, bo nigdy
nikogo nie kochał, wszyscy go nienawidzili, ma nadzieję na przebaczenie od Boga. Pojawia się Pallas zapowiada
przybycie nowych dusz nim nadejdzie słońce, ma nadejść Ares by ich wszystkich zanurzył we krwi. Gendre
jednak odpowiada jej , że Zeus ją pokona, był tu Hermes, on przyniósł im tę nowinę, oni czekają na łódź którą
popłyną: „na święte wody, w wieczystą noc”. Zjawia się Hermes karze Pallas przestać walczyć, tak jak Ares,
który dostał to czego chciał, Pallas mówi , że to nie prawda bo ona podstępem zamknęła Boga wojny w pałacu.
Hermes kładzie kres poczynaniom Pallas, ona jest wściekła. Ludzie mają walczyć sami Bogowie nie będą się od
teraz wtrącać, Pallas musi usłuchać rozkazu ojca. Zwołuje wszystkich swoich sprzymierzeńców- bogów,
zjawiają się boginki , które wysłuchują rozkazu zeusa, boją się gniewu Aresa kiedy zorientuje się, że podstępem
odciągnięto go od walki. W oddali ukazuje się łódź Charona, Potocki zaczyna zawodzić skarży się, że Bóg dał
mu władzę, bogactwo, ale zaćmił jego wzrok kiedy musiał wybrać, przez to teraz jest tutaj, a nie z braćmi. Prosi
o przebaczenie tych, których zawiódł Hermes macha berłem i sprowadza na nich wszystkich zapomnienie.
Wszyscy wchodzą do łodzi, Pallas martwi się o to co będzie teraz z narodem, dała im chwilę zwycięstwa, ale
teraz zostawia ich samych, są skazani na klęskę. Łódź odpływa, Pallas i jej towarzyszki znikają.
Scena X
Książę z wojskiem znajdują się w Alejach Ujazdowskich, Kudra zapowiada przybycie oczekiwanych żołnierzy
Konstanty nie chce wydać rozkazów21, zachowuje się dziwnie mówi Kudrze:
„ tak te drzewa na wiosnę –pędy puszczą nowe.
Tak teraz jest Listopad, niebezpieczna pora.”

20 Straszne boginie śmierci gwałtownej, porywające rannych i zabitych, walczące o trupy. 25 W rzeczywistości w
Łazienkach nie było takiego posągu.
21 Książę podobno powiedział tak w rzeczywistości do Zamoyskiego swojego adiutanta:” Ja się do tego nie mieszam, niech się Polacy sami
urządzą to ich sprawa.
Kudra odchodzi zdumiony, ale zaraz wraca mówiąc, że jego żona się obudziła, ale coś plecie nie mogą ruszać bo
ona nie chce się ubrać. Książę, spostrzega Joannę ubraną tylko w futro, mówi ona jakby do kogoś, nuci mazurek
Dąbrowskiego, po czym krzyczy, by mars- kochanek nie odchodził. Został oszukany bo wierzył że zwyciężył,
zostawił ją samą w łożu odtrącił jej miłość, bo nie chciał jej wziąć ze sobą. Książę prowadzają do sań, sam siada
na konia, patrzy za odjeżdżającą księżną, spostrzega Generała Wincentego Krasińskiego. Straszy, że go zwiąże
chociaż jest po jego stronie, mówi, że nie wolno ufać zdrajcy. Dziwi się obecności Krasińskiego przecież on jest
już przegrany, książę wierzy w Polskę w przeciwieństwie do generała. Krasiński mówi , że nie on jeden trawa
przy Rosji zginęło dzisiaj wielu generałów, którzy usiłowali powstrzymać powstańców, lub przez pomyłkę m.in.
Potocki, Blumer, Nowicki, Trębicki, Siemiątkowski, książę według Krasińskiego nie ma prawa pytać w co ten
wierzy. Konstanty chce upokorzyć Krasińskiego, który twierdzi, że ma serce pokarze mu więc człowieka,
którego od lat więzi. Zrywa z piersi gwiazdę i ordery, depcze je mówi, że gardzi bratem, wspomina ojca który
umarł w noc podobną do tej, ale to nie on był jego katem to brat. Chwyta Krasińskiego za mundur i pokazuje mu
prowadzonego przez straże człowieka, mówi że to Polski Prometeusz- Walerian Łukasiński. Jego widok jest
straszny, ślepy, w łachmanach, żołnierze przywiązują go do armaty, słychać dzwony kościelne. Łukasińskie
kiedy poczuł, że zdejmują mu kajdany, straże się oddalają, poczuł, że nadeszła chwila swobody. Wie, że dzisiaj
jego bracia walczą o modli się by Bóg pomógł im zwyciężyć jego życie nie jest ważne, uklęka, płacze, oblicze
jest radosne, czuje się wolny głośno mówi:
„ O, pójdziesz ty kiedyś,
Mój duchu, na gody
Za kaźń twoją, żywota gorycze.
W tych dzwonach z Warszawy
Do ciebie to gońce…
Witaj- Jutrzenko- swobody-
zbawienia Słońce.27

Po tych słowach wstaje, Krasiński ukrywa twarz w dłoniach, książę wsiada na konia i odjeżdża, rozpoczyna się
pochód.

Objaśnienia osób:
 Joanna Grudzińska – bardzo mądra i piękna kobieta, poślubiła księcia Konstantego, który dla niej
rozwiódł się z pierwszą żoną i odstąpił bratu tron. Miała dobry wpływ na męża, niektórzy sądzili, że
pomoże Polsce, zmarła wkrótce po mężu.
 Gendre- towarzysz cara, tego dnia gdy wybuchło powstanie był u księcia, podobno szpiegował dla cara.
 Dymitr Koruta- generał rosyjski, pełnił funkcję szefa sztabu u księcia.
 Makrot- agent tajnej policji Konstantego,.
 Seweryn Goszczyński- poeta romantyczny, autor Zamku kaniowskiego, był uczestnikiem jednej grup
spiskowców belwederczyków, których zadaniem było zaskoczenia Konstantego w pałacu
Belwederskim.
 Ludwik Nabielak- literat, dowodził belwederczykami, późniejszy działacz emigracji.
 Kamerdyner Frieze- postać prawdziwa.
 Generał Stanisław Potocki- przeciwnik akcji powstańczej, zginął tej nocy około 1.
 Bonawentura Kudlicz- wybitny aktor, grał w sztuce Mefista.
 Prot Lelewel- młodszy brat Joachima, działacz patriotyczny.
 Wincenty Krasiński- przeciwnik działań wyzwoleńczych, później namiestnik cesarstwa rosyjskiego,
namiestnik Królestwa Polskiego.
 Walerian Łukasiński- bohater, męczennik, spiskowiec, skazany na ciężkie więzienie, przykuty do
taczek, trzymany w Zamościu. Po wybuchu rewolucji listopadowej przetrzymywany w Petersburgu
przeżył tam 31 lat, później przeniesiony do mniej zabójczych warunków, nie doczekał uwolnienia,
zmarł- 1878 roku.

Plany wydarzeń :
Warszawianka
1. Trzeci dzień bitwy pod Grochowem
2. Marya opowiada siostrze Annie o rozstaniu z ukochanym.
3. Dziewczyny śpiewają warszawiankę, Chłopicki żali się na dzisiejszą młodzież.
 4. Generał czeka na powrót adiutanta z frontu.
5. Wyjawienie przez Mayę imienia ukochanego, milczenie Chłopickiego który rozpoznał w nim wysłanego
na śmierć adiutanta.
6. Pojawienie się Wiarusa – jedynego ocalałego z rzezi po Olszynką.
7. Chłopicki rozmawia sam z Maryą, która podejrzewa, że jest przez niego oszukiwana- wizja przyszłości.
8. Skrzynecki przekonuje Chłopickiego do podjęcia działań.
9. Chłopicki wysyła Skrzyneckiego do Maryi z wiadomościami i wstążką od jej nieżyjącego już
narzeczonego
10. Skrzynecki zastaje w salonie Annie mówi jej o wszystkim po czym żegna się z nią i wyjeżdża z innymi.
11. Marya dostrzega na klawikordzie zakrwawioną wstążkę, zaczyna płakać, grać na instrumencie i śpiewać,
nawołując do walki.
12. Anna wyprowadza siostrę do jej pokoju.

Noc listopadowa
Scena 1
1. W szkole podchorążych Pallas wzywa boginie i układa plan pomocy Polakom w walce.
2. Wysocki przemawia do młodzieńców, Pallas szepce mu do ucha właściwe słowa.
3. Żołnierze pod wodzą Wysockiego kierują się na Arsenał.

Scena 2
4. Joanna dostrzega pożar, z okien Belwederu.
5. Wielki książę pokazuje żonie list od cara dający mu pełnię władz, planuje iż zajmie jego miejsce.
6. Pojawia się Makrota, który ostrzega księcia przed powstaniem, ten mu nie wierzy.
7. Książę idzie spać.

Scena 3
8. Ochotnicy czekają na żołnierzy pod pomnikiem króla Jana w łazienkach.
9. Nagle pojawiają się Demeter i Kora, które żegnają się.
10. Pojawia się 1 podchorąży, który prowadzi ochotników na Belweder.
11. Demeter wzywa Hekate prosi ją o zemstę, ta wzywa pomocnice Eumenidy.

Scena 4
12. Lubowidzki przychodzi ostrzec śpiącego księcia.
13. Słychać, huk dobijających się powstańców.
14. Kamerdyner ukrywa Księcia w sypialniach jego żony
15. Joanna okłamuje Goszczyńskiego, nie chce wydać im męża, ale wskazuje im drogę ucieczki.

Scena V
16. W teatrze rozmaitości trwa wodewil.
17. Satyry przeszkadzają w odgrywaniu Fausta, przebierając się za Księcia, ośmieszając go.
18. Wbiega Dąbrowski, który mówi że właśnie zaczęło się powstanie.
19. Pojawia się Pallas, namawia obecnego tam Chłopickiego do gry w kary, ostatecznie on przegrywa.
Scena VI
20. Joachim Lelewel czuwa przy umierającym ojcu.
21. Wpada Bronikowski, który namawia go do wzięcia udziału w powstaniu.
22. Lelewel konsekwentnie odmawia i ostatecznie odprawia kolegę.
23. Hermes zabiera ojca Joachima.
24. Wpada Prot, brat Lelewela mówi o postaniu.
Scena VII
25. Pallas towarzyszy Wysockiemu zmierzają do walki.
26. Spotykają Potockiego, który pozostaje głuchy na prośby przyjaciół, by wziął udział w powstaniu.
27. Pojawia się rosyjski patrol, Potocki próbuje powstrzymać oddział Zawilskiego od walki zostaje zabity,
przez zbłąkaną kulę.
28. Pospólstwo chce zabić Makrotę, ten wydaje im młodego Gendrego.
29. Przypadkiem pospólstwo zabijano wickiego, ponieważ Makrota usłyszał Lewicki.
30. Makrota zostaje zastrzelony, Kery dopadają ciała zabitych.
Scena VIII
31. Ares wchodzi do pałacu, jako zwyciężca.
32. Eros zsyła na Joannę i Aresa miłość, robi to na rozkaz Pallas.
33. Pojawia się Kora która zamyka „drzwi przeszłości”.
Scena IX
34. W teatrze Stanisława Augusta zebrały się dusze poległych powstańców i zdrajców.
35. Pojawia się Hermes, który przekazuje rozkazy zaprzestania walk bogów Pallas.
36. Zmarli odpływają łodzią Charona.
Scena X
37. Książę w alejach ujazdowskich czeka na żołnierzy, jest zrozpaczony widokiem obłąkanej z miłości do
Aresa żony.
38. Zjawia się wojsko, a wraz z nim Polak Wincenty Krasiński, Książę szydzi z niego bo jest zdrajcą.
39. Konstanty chcąc upokorzyć Krasińskiego pokazuje mu zmaltretowanego Łukasińskiego, po czym
odjeżdża, by walczyć.