MEMBRAN

MEMBRAN POTANSİYELLERİ
MEMBRAN POTANSİYELLERİ
POTANSİYELLERİ
Ders içeriği

* Dinlenim membran potansiyeline etkili faktörler

* Gibbs-Donnan dengesi

* Hücre içinde ve dışında bulunan iyonlar için denge

(Nernst) potansiyeli

* Dinlenim membran potansiyelinin hesaplanması

 MEMBRAN POTANSİYELLERİ

Hücre içinde ve dışındaki sıvılarda maddelerin dağılımı,

plazma membranında bulunan taşıyıcı mekanizmaların
özellikleri ve iyonların elektriksel yükleri
nedeniyle eşit değildir.

İntracellular Extracellular
Ion
(millimolar) (millimolar)
Potassium 139 4
Sodium 12 145
Chloride 4 116
Bicarbonate 12 29
Amino acids in proteins 138 9
Magnesium 0.8 1.5
Calcium <0.0002 1.8
Plazma membranının iç ve dış kısmındaki iyonların dağılımı
neden önemlidir?

Elektriksel olaylar yüklü parçacıkların plazma

membranının iki tarafındaki dağılımına bağlıdır ve bu
elektriksel olaylar nöronların başlıca işlevleri olan sinyal iletimi
ile hücrelerin haberleşmesinde önemli rol oynarlar.
Benzer yükler birbirini iter, zıt yükler birbirini çeker. Elektrik
yüklü parçacıklar biraraya geldiklerinde iş yapma potansiyeline sahiptir.
Buna “elektrik potansiyel” denir. İki nokta arasındaki yük miktarı
farkına da “potansiyel fark” denir. Elektriksel potansiyelin birimi
“volt” dur. Genellikle mV olarak ifade edilir.
Elektrik yüklerin hareketine “akım” denir. Yükler arasındaki
elektrik potansiyel onları akışa zorlayarak akım oluşturur.
Elektriksel yük hareketinin engellenmesine “direnç” denir.
Akım, direnç ile ters orantılıdır ve Ohm yasası ile ifade edilir
I = V/R
(Akım = voltaj/direnç)
 Hücre içi ve dışındaki ortam (su) pek çok iyon
içerir, bu nedenle akımı taşıyabilirler. Bununla
birlikte hücre membranında bulunan lipidler
akımı taşıyamazlar.

Plazma membranındaki lipid tabakaları hücre içi ve dışı sıvı

ortamları ayıran elektrik akımına dirençli bölgedir.
 Membran potansiyelinin sınırı

Hücre tipine bağlı olarak

-5 ile -100 mV’luk elektriksel
potansiyel farkı (membran
potansiyeli), membranın iç
ve dış kısımları arasında
oluşur.

Hücre içi ve dışında,

membrandan uzak yerlerde
yükler tamamen birbirine
eşittir.
Hücre dışı sıvı ortamın
voltajı 0 kabul edilir ve
membran potansiyelinin
polaritesi hücre içindeki
yüke göre belirlenir.
 Membran dinlenim potansiyeli
Dinlenim durumunda, hücre içi dışına göre daha
negatif olmak üzere bir potansiyel farkına sahiptir.
Bu potansiyele“dinlenim membran potansiyeli” denir.

İyonların farklı dağılımına

etkili faktörler

- Gibbs-Donnan dengesi
- İyonların denge pot.
- Na-K pompası

Hücre içi Hücre dışı

 Organizmada iyonların dağılımı
* Hücre dışı sıvı ortam Na+ ve Cl- iyonlarından,
* Hücre içi ortam K+ iyonlarından zengindir.
*Ayrıca hücre içinde asla hücreyi terk edemeyen negatif
yüklü proteinler, iyonize olmuş difüze olamayan moleküller ve
fosfat bileşikleri vardır.
Dinlenim membran potansiyelinin büyüklüğü
hücre tipine bağlı olarak -5 mV ile -100 mV
arasında, nöronlarda genellikle -40 ile -90 mV
arasında,iskelet kasında -90 mV dur.

Elektriksel akımda değişiklik

olmadığı sürece dinlenim membran potansiyeli
sabit kalır.
 Gibbs-Donnan Dengesi
Membranın bir tarafında membrandan geçemeyen iyon
varsa, geçebilen iyonların dağılımını etkiler ve bir denge
oluşturur.

İyon geçişine etkili faktörler;

1- Membranın iki tarafında
farklı konsantrasyonlarda iyon
bulunması ve her bir iyonun
elektriksel yükünün farklı olması

2- Membranın iyonlara seçici

geçirgenlik göstermesi
(PK/PNa=100)
 Gibbs Donnan Dengesi
 Membran K+ and Cl- iyonlarına geçirgen, fakat Y- iyonlarına
geçirgen değil.

 Başlangıçta K+ iyonu dengede,

A B fakat Cl- iyonu B’den A’ya geçme
eğiliminde.
mM mM  Cl- iyonu B’den A’ya geçtikçe
K+ = 100 K+ = 100 membran potansiyeli (A tarafı
Y- = 100 Cl- = 100 negatif) oluşacak.
 Bu K+ iyonunun da B’den A’ya
geçmesi için bir itici kuvvet
oluşturur.
Gibbs Donnan Dengesi
 Gibbs Donnan Dengesi

A B

mM mM
K+ = 100+a K+ = 100-a (100 + a)(a) = (100-a)(100-a)
Y- = 100 Cl- = 100-a
Cl- = a
100a + a2 = 1002 -200a + a2
300a = 10000
a= 33.33…
 GIBBS-DONNAN dengesi
X K+ Cl- Prot-
Y K+ Cl- Proteine geçirgen olmayan
membran

X K kons.= Cl kons.+ Prot. kons. Cl kons+Prot. kons= Cl kons

X Y
Y K kons= Cl kons

(Cly)>(Clx) ise Cly X (Kimyasal gradient nedeniyle)

Ky X ( Elektronötraliteyi korumak için)

Dengeye ulaşıldığında;

(Kx) + (Clx) + (prot x) > (Ky) + (Cly)

(x ort.nın osmotik basıncı) > (y ort.nın osmotik basıncı)
 Gibbs ve Donnan, difüzyona uğramayan bir iyonun
bulunması halinde difüze olan iyonların dağılıma
uğradığını ve dengeye ulaşıldığında bunların konsantrasyon
oranlarının eşit olduğunu göstermiştir.

[Kx]/[Ky] = [Cly]/[Clx]

[Kx].[Clx] = [Ky].[Cly]
Gibbs-Donnan eşitliği

Bu eşitlik, aynı değerliğe sahip herhangi bir anyon

ve katyon çifti için geçerlidir.
 Gibbs-Donnan dengesine göre hücre içinde

doku sıvısına göre daha fazla sayıda osmotik olarak

aktif parçacık bulunması gerekir.

 Na-K pompası

Hücrelerde devamlı bir Na-

K sızması söz konusudur.
Bu devam ederse hücrenin
bütünlüğü bozulur.

Pompa enerji harcayarak

3Na-2K prensibi ile çalışır.
Sonuç;
•Membranın iki tarafında bir iyonik denge vardır.
(Membranın her iki tarafında konsantrasyonları farklı
iyonlar vardır)

Membranın iki tarafındaki iyonik dengenin oluşması,

- Membranın iyonlara geçirgenliğinin farklı olmasına
- Hücre içinde bulunan bazı anyonların membranı
geçememesine bağlıdır.
- Na-K pompasının varlığı da önemlidir.
 DENGE POTANSİYELİ (Nernst Potansiyeli)

Sodyum, potasyum ve klor konsantrasyonlarının

membran potansiyelini nasıl etkilediğini anlamak için,
membranın sadece tek bir iyona geçirgen olduğu
zaman ne olacağını
düşünelim.
 1 2

0.15 M 0.15 M
a) NaCl KCl

b) K
+ -
+ -
K
Na

c) + -
K +
+ -- K
Na

d) + -
K -
+
+ - K
Na
 1 2

0.15 M 0.15 M
a)
NaCl KCl

b) Na - +
Na

c) Na -
-
+
+
Na
K

Na - +
- + Na
d) - +
K

Na - - +
e) - + Na
+
K
 Membranın her iki yönüne akışın eş büyüklükte
ama zıt yönde olduğu andaki membran potansiyeline
o iyonun “DENGE POTANSİYELİ” denir.

Denge potansiyeli=Nernst potansiyeli

Herhangi bir iyonun denge potansiyelinin büyüklüğü

(mV olarak) o iyonun membranın iki tarafındaki
konsantrasyon farkına bağlıdır.
Membranın iki tarafındaki konsantrasyon eşit ise
konsantrasyon farkından dolayı gelişen net akış 0 dır..

Konsantrasyon farkı ne kadar

büyük olursa, bu konsantrasyon farkına bağlı iyon
hareketini dengelemek için daha büyük elektriksel etki
gerekeceğinden, denge potansiyeli de o kadar büyük olur.
 Başlangıç Denge durumu

Denge
potansiyeli

K’a geçirgen

1’den 2’ye net K K akımı dengede

K’un net akımı 0
akımı K’un net akımı 0
 Denge Potansiyeli

Kimyasal kuvvete eşit büyüklükte ve zıt yönde

olup, yüklü iyonların konsantrasyon gradyenti
etkisinde bir tarafa doğru net hareketini
engelleyen elektriksel kuvvete o iyonun Denge
veya Zıtlanma potansiyeli denir.
Denge Potansiyeli ve Nernst Denklemi

Bir iyonun kimyasal

gradyenti biliniyorsa, bu
iyonun denge potansiyeli
matematiksel olarak
hesaplanabilir:

Nernst Denklemi

RT Cd
E i y on  ln
Walther Hermann Nernst (1864-1941)
zF Ci 1920 Nobel Kimya Ödülü
Denge Potansiyeli ve Nernst Denklemi
 Elektrokimyasal potansiyel (ek);
ek = e + k

Kimyasal bileşen; 1 mol iyonun konsantrasyonundan

dolayı sahip olduğu enerji

k = o +RT ln [C]

o: Standard(referans) koşullarda

elektrokimyasal potansiyel
R: Genel gaz sabiti
T: Sıcaklık
Denge Potansiyeli ve Nernst Denklemi

Elektriksel bileşen; İyonların 1 mol miktarının

elektriksel potansiyelinden dolayı sahip olduğu enerji

e = z F V
z iyon değerliği ve V elektriksel potansiyel
F: Faraday sabiti
Denge Potansiyeli ve Nernst Denklemi

 Hücrenin içi(i) ve dışı (d) için elektrokimyasal

potansiyeller:

i = oi + RT ln [C]i + z F Vi

d = od + RT ln [C]d + z F Vd

İyon ’nün yüksek olduğu taraftan düşük olduğu tarafa

doğru hareket etmek eğilimindedir.
Denge Potansiyeli ve Nernst Denklemi

 İç ve dış potansiyeller arasındaki fark;

iyon = oi - od+ RT ln[C]i – RT ln[C]d + zFVi - zFVd

İyonun konsantrasyon farkından İyonun elektriksel potansiyel

dolayı içten dışa geçme eğilimi; farkından dolayı içten dışa geçme
“konsantrasyon kuvveti” eğilimi; “elektriksel kuvvet”

iyon = RT ln[C]i/[C]d + zF(Vi - Vd)

iyon = RT ln[C]i/[C]d + zF(V)

Denge Potansiyeli ve Nernst Denklemi

Eiyon = RT/zF ln[C]d / [C]i

R= 8.314 J/K.mol
F= 96500 C/mol
z: iyonun değerliği
T: sıcaklık (Kelvin)

Eiyon = 61,5 log[C]d / [C]i

Denge Potansiyeli ve Nernst Denklemi

 Nernst potansiyeli bir Termodinamik Denge Durumu’dur.

Herhangi bir iyonun zardan net geçişinin sıfır olduğu

membran potansiyelidir.
 Nernst denklemi seçici geçirgen bir ortamda konsantrasyon
farkından kaynaklanan elektriksel potansiyeli ifade eder.

 Konsantrasyon gradyenti elektriksel gradyent tarafından

dengelenir.
 Konsantrasyon gradyentini sürdürmek için enerjetik bir
sisteme (ör. Pompa) gerek yoktur.
Na+, K+ ve Cl- için Nernst

* Hücre içi –90mV

olmak üzere sadece
sodyumun net
difüzyonunun durması
için içerideki
potansiyelin +61.5mV
olması gerekir
* Yani potansiyel
pozitife kaydıkça
elektriksel gradient
yönünde hücre içine Na
akışı azalır.
K ve Cl’un Nernst denge potansiyelleri istirahat
potansiyeline çok yakındır.
Denge Potansiyeli ve Zar Potansiyeli
Denge Potansiyeli ve Nernst Denklemi

 Hücrede farklı konsantrasyonda ve farklı denge

potansiyeline sahip birçok iyon vardır.

ENa= 61,5xlog(155/20)
ENa= 61,5x0,89
ENa= +54,7 mV

EK= 61,5xlog(3/90)
EK= 61,5x(-1,48)
EK= -91,02 mV
Denge Potansiyeli ve Nernst Denklemi

 Hücrede farklı konsantrasyonda ve farklı denge

potansiyeline sahip birçok iyon vardır.

ECa= (61,5/2)xlog(2/0,0001)
ECa= (61,5/2)x(4,3)
ECa = +132,2 mV

ECl= (-1)x61,5xlog(120/4)
ECl= (-1)x61,5x(1,48)
ECl= -91,0 mV
Denge Potansiyeli ve Nernst Denklemi
80
M e m b r a n P o ta n s iy e li ( m V )
ENa
40

-40

Vm
-80

EK
-120
 Nernst Denkleminin Problemleri

• Sadece tek bir iyon için tanımlanmıştır.

• Eğer ortamda birden çok iyon mevcut ise, hepsi için

eşit geçirgenlik varsaymaktadır.

• Sadece pasif harekete uygulanabilmektedir (iyonlar

pasif olarak dağılır).

• İyonlar birbirinden bağımsız hareket etmektedir.

Goldman-Hodgkin-Katz (GHK) Denklemi
 GHK Denklemi
 PK K

d  P Na  Na

d 
Vm  61 . 5 log  
   
 PK K i  P Na  Na i 
 GHK Denklemi
 PK K

d  P Na  Na

d 
Vm  61 . 5 log  
   
 PK K i  P Na  Na i 

PNa= 0 ise;
 PK K

d  P Na  Na

d 
Vm  61 . 5 log  
   
 PK K i  P Na  Na i 

 PK K

d   K 
d 
Vm  61 . 5 log    61 . 5 log  E
      K

 PK K i   K i 

-Konsantrasyon farkı
-Geçirgenlik
 Glialhücrelerdeki sızıntı kanalları yalnızca K+ iyonuna
geçirgendir.

Em= EK
 M e m b r a n P o ta n s iy e li ( m V )

-120
-80
-40
0
40
80

EK
Vm
ENa
 GHK Denklemi

 PK K

d  P Na  Na

d 
Vm  61 . 5 log  
   
 PK K i  P Na  Na i 

Örneğin: Geçirgenlik oranları PK : PNa = 1 : 0.1 olan

iyonların oluşturduğu zar potansiyelinin değeri nedir? (İçK,Na
kons. (mM): 120, 10; Dış K,Na kons. (mM): 5, 140)

 ( 1  5 )  ( 0 . 1  140 )   5  14 
Vm  61 . 5 log    61 . 5 log  
   
 ( 1  120 )  ( 0 . 1  10 )   120  1 
Vm  61 . 5  log  0 . 157 

Vm  61 . 5    0 . 8 
Vm  49 . 2 mV
 GHK Denklemi
Örnek: Geçirgenlik oranları PK : PNa = 0.2 : 1 olan iyonların
oluşturduğu zar potansiyelinin değeri nedir? (İçK,Na kons. (mM):
120, 10; Dış K,Na kons. (mM): 5, 140)

 PK K

d  P Na  Na

d 
Vm  61 . 5 log  
   
 PK K i  P Na  Na i 
 ( 0 . 2  5 )  ( 1  140 )   1  140 
Vm  61 . 5 log    61 . 5 log  
   
 ( 0 . 2  120 )  ( 1  10 )   24  10 

Vm  61 . 5  log  4 . 15 

Vm  61 . 5   0 . 62 
Vm  38 . 13
 GHK Denklemi

 VM konsantrasyon gradyentlerine ve iyonların bağıl (relative)

geçirgenliklerine bağlıdır.
 GHK denklemi elektrokimyasal dengeyi değil, kararlı bir durumu
ifade eder.
 Membran farklı birçok iyona geçirgen durumdadır ve membran
potansiyeli herhangi birinin denge potansiyeline eşit değildir.
 İyonlar elektrokimyasal gradyentleri etkisinde membrandan sürekli
geçiş halindedir. O yüzden, başka bir faktör olmasa konsantrasyon
gradyentleri ortadan kalkar.
 Hücrenin bu iyonik gradyentleri korumak için enerji sağlaması
gerekir.
 Dinamik denge (kararlı durum) oluşur; toplamda net yük taşınması
yoktur.
 Geçirgenlik
farkı !!!
iç dış iç dış
_ fkim
+ _ +
[Na ]
+
_ FNa + [Na+] _ +
_ fel + FNa
_ JNa=FNaPNa +
_ fkim + _ +
[K+] _ FK + [K ]
+ FK _ +
_ fel + _ +
_ + _ JK=FKPK +
fkim
_ + [Cl-] _ +
[Cl ]-

_ fel
+ _ +
Toplamda net akım sıfır;
Sürekli K+ çıkışı ve Na+ girişi
?
 İyon Gradyentleri Nasıl Korunur?

 Na/K ATPaz
 Konsantrasyon
gradyentini sürdürür

• 3 Na+ dışarı, 2 K+ içeri

 Elektrojeniktir

 Ozmotik dengeyi korur

 ATP enerjisi kullanır

 Hücre içindeki anyonlar ve

Gibbs-Donnan Dengesi

 Sitozolde ve ekstraselüler sıvıda zarı geçebilen ve

geçemeyen iyonlar vardır.

 Sitozolde önemli miktarda zarı geçemeyen, protein ve

nükleik asidler gibi yüklü makromoleküller vardır. Bunlar
çoğunlukla anyonik (negatif yüklü) moleküllerdir.

 İntraselüler metabolitlerin de birçoğu zarı geçemeyen

anyonik moleküllerdir

 Zarı geçemeyen türlerin varlığı, geçebilen türlerin

dağılımını etkiler; konsantrasyon farkları ve elektriksel
potansiyel oluşur.
 Heriyonun membran potansiyeli VM‘ye katkısı o andaki
kondüktans (iletkenlik)’ına bağlıdır.

 Ohm’s Yasası:
V = IR
I = (1/R) V I = g V

 Bir tip iyon için, toplam

sürücü kuvvet
(Vm - Eiyon)
olarak tanımlanır;
 sürücü kuvvet; (Vm - Eiyon)

ENa
+55 mV
Membran Potansiyeli (mV)

Vm
- 70 mV

- 91 mV
EK
 Iiyon =giyon(Vm-Eiyon)
I = g (V - E )
Na Na m Na

I = g (V - E )
K K m K

I = I + I +…….
m Na K

I = g (V - E ) + g (V - E )
m Na m Na K m K

Kararlı durumda ΣI = 0 olduğundan; m

V (g +g ) = g E + g E
m Na K Na Na K K g +
Na

g =
K g

Vm= (gK/g)EK + (gNa/g)ENa + ……….

 Bağıl kondüktans ve sürücü kuvvet
(elektrokimyasal gradyent)
• Problem: Uyarılabilir bir hücrenin K kondüktansı 1 pS, Na
kondüktansı 0,1 pS ise bu hücrenin zar potansiyeli değeri
nedir? (EK=-90 mV ve ENa= 47 mV)

Vm = (gK/g) EK + (gNa/g) ENa

Vm = [1/(1+0,1)] (-90) + [0,1/(1+0,1)] (+47)

Vm = (0,91) (-90) + (0,09) (+47)
=(-81,8) + (4,3)
= -77,5 mV
• Problem: Uyarılabilir bir hücrenin K kondüktansı 1 pS, Na
kondüktansı 1 pS ise bu hücrenin zar potansiyeli değeri
nedir? (EK=-90 mV ve ENa= +52 mV)

Vm = (gK/g) EK + (gNa/g) ENa

Vm = [1/(1+1)] (-90) + [1/(1+1)] (+52)

Vm = (0,5) (-90) + (0,5) (+52)
=(-45) + (26)
= - 19 mV
 Membran Potansiyeli

 ETKİLİ FAKTÖRLER

Membranın iki tarafında iyonların farklı dağılması

(konsantrasyon farkları)
Seçici geçirgenlik
 Pasif kanallar; K geçirgenliği , Na geçirgenliği
Na/K pompası
Hücre içinde membranı geçemeyen organik
anyonların bulunması
 ÖZET

 GHK

 Na/K pompası

 Vm = (gK/g) EK + (gNa/g) ENa + ……….

 Membran potansiyelini Oluşturan Faktörler

 VOLTAJ KENETLEME
VE
HODGKİN-HUXLEY MODELİ

Dr. Öğr. Üyesi Yasin GÖKÇE

Biyofizik Anabilim Dalı

60
 Amaç

• Pasif Zar ve Aktif Zar nedir?

• Aktif Kanal ve Pasif Kanal
• Aksiyon potansiyelinin oluşumunu
anlamak
– Voltaj Kenetleme Tekniği
– Voltaj-Kapılı Kanalların Davranışı
– Hodkin-Huxley Modeli
• Eşik, Depolarizasyon, Hiperpolarizasyon,
Refrakter dönem 61
Aktif Membran ve Aksiyon
Potansiyeli

62
 İyon kanallarının fonksiyonları
• Dinlenim zar potansiyeli: K ve Cl kanalları

• Sinirde elektrik sinyallerinin iletimi: Na ve K kanalları

• Sinir uçlarında sinaptik iletim: glutamat, glisin, ACh
reseptör kanalları
• Hücre hacim regülasyonu: Cl kanalları ve aquaporinler
• Duyu: nükleotid kapılı kanallar (retina) vs….

• Uyarılma-kasılma çiftlenimi: İskelet ve kalp kasındaki Na,

K ve Ca kanalları
• Stimulasyon-sekresyon çiftlenimi: insülin salınması (K ve
Ca kanalları)
63
• Pasif Kanal
– Sızıntı Kanalları
– Kapı yok

• Aktif Kanal
– Çeşitli uyarılarla açılıp-kapanabilen kapıları
vardır.

64
Aktif Kanallar (Kapılı kanallar)

• Ligand

• Fosforilasyon &
2nd messenger

• Voltaj

• Mekanik etki
65
• Voltaj kapılı iyon kanal aktivitesi, nefes
almamıza, koşmamıza, konuşmamıza,
öğrenmemize ve hatırlamamıza izin
veren vücutta doğru bilgi akışını
sürdürmek için mükemmel bir şekilde
düzenlenir.(Rittenhouse AR. Cell Calcium,
2009)

66
Dinlenim zar potansiyeli

67
68
Tek bir potasyum
kanalının kondüktansı

69
Nk Pasif K kanallarının sayısı

70
71
Pasif Membran Modeli

 Ohm’s Yasası:
V = IR
I = (1/R) V I = g V
I = g (V-Eiyon)

72
 I = g (V-Eiyon) Sürücü Kuvvet; Driving force

ENa
+55 mV
Membran Potansiyeli (mV)

(Vm-ENa )
0

Vm - 65 mV
(Vm-EK )
- 90 mV
EK

73
 Farklı iyonlar için elektrokimyasal
sürücü kuvvetler

• VM = -70mV olursa, Na+, K+ ve Ca2+ için sürücü kuvvet:

• (VM - ENa) = -70 mV - (+55 mV) = -125 mV
• (VM - EK) = -70 mV - (-90 mV) = + 20 mV
• (VM - ECa) = -70 mV - (+120 mV) = -190 mV
• Negatif işaret iyonun içeri doğru sürüklendiğini gösterir
(içeri akım).
• Pozitif işaret iyonun dışarı doğru sürüklendiğini gösterir
(dışarı akım).

74
75
Hücresel Potansiyeller

76
77
78
 Hodgkin çevrimi

• Dinlenim halindeki bir nöronda K+ sızıntı akımları (kapısız

kanal) baskın ve membranın K+ iyonlarına geçirgenliği daha
yüksek.
• Küçük bir depolarizasyonla bir miktar Na+ kanalı açılır ve Na+
girişinin artmasıyla daha fazla depolarizasyon.
• Daha da büyük bir Na + akımı membranı daha da depolarize
• Depolarizasyonla
eder K + kanalları da açılır. O zaman AKSİYON

POTANSİYELİ nasıl oluşur? Kondüktans, kinetik, yapı…. 79

Elektriksel uyarı ile kasın kasılması

Elektriksel uyarı sinir boyunca yer değiştiriyor.

Kas dinlenimde iken bir potansiyele sahip ve kasılma esnasında bu
potansiyel değişiyor

Tüm hücrelerde elektriksel polarizasyon vardır; iç ve dış taraftaki

iyonlar zardan geçerek bu potansiyeli değiştirir-aksiyon
potansiyeli

80
Aksiyon potansiyeli oluştuğunda membran kondüktansı (iletkenliği)
artıyor.

81
 Alan Hodgkin ve Andrew Huxley

They hypothesized the existence of ion channels, which were isolated only
decades later.

Sadece on yıllar sonra izole edilen iyon kanallarının varlığını varsaydılar.

82
83
İletkenlik nasıl artıyor? Akım nasıl oluşuyor?

84
Voltaj Clamp Tekniği

85
 Voltaj Kenetleme

Negatif geri besleme devresidir

86
Voltaj Kenetleme

87
 Sızıntı akımları

+30
+20
+10
0
-10
-20
-30
-40
-50
-70 mV -60

Im =Ii+IC
Im =IL+IC
IL =gL (Vm - EL )
EL Dinlenim potansiyeli
88
K akımı bloke olunca
geriye Na akımı;

Na akımı bloke
olunca, geriye
K akımı kaldı

89
90
• Na ve K kanallarının akım-voltaj karakteristikleri….

• Akımlardan kondüktans değişimi ve yük 91

• Kondüktans zaman ve voltaja bağlıdır….

Ix=Gx (Vm-Ex) Gx = Ix/(Vm-Ex)

92
• Kondüktansın genliği ve zamansal karakteri
membran potansiyeli ile değişiyor….

93
94
• Kondüktansın zamansal karakteri ve
inaktivasyon….

95
İyon kanalları

• İyon hareketlerinin yönü ve

miktarı elektrokimyasal
gradyentler tarafından
belirlenir.
• Kanallar yolu ile iyon
taşınımı saniyede107 iyon
kadardır
 • İyon kanalları:
-Membran proteinleridir.
-İyon taşır
-Belli bir iyona karşı spesifiktir
-Çeşitli uyarılar ile açılıp kapanırlar. Bu
uyarılar:

a) elektriksel
b) mekaniksel
c) kimyasal
d) ısı
e) ışık
f) Hücre içi uyarılar ile
 İyon kanalları

Uyarıya bağlı olarak iyon kanallarının çeşitleri:

1. Sızıntı kanalları: açılıp kapanmaları

rastgeledir.
2. Voltaj kapılı
kanallar
 Na ve K Kanallarının I-V karakteristikleri

Na ve K kanallarının akım-voltaj karakteristikleri

3.Mekanik kapılı
kanallar
4.Ligand kapılı
kanallar
 Ligand kapılı kanalların
çeşitleri:
• 1. Hücre dışı uyaranlar ile aktive olan ligand kapılı kanallar
• The receptors of the cys-loop family (nicotinic receptors, 5-HT3, GABAA
and GABAC, glycine and serotonin)
• The glutamate activated cationic channels (NMDA, AMPA, kainate
receptors)

• 2. Hücre içi uyaranlar ile aktive olan ligand kapılı kanallar

• ATP sensitive potassium pump
• Calcium activated-potassium pump, chloride pump
• G-protein activated potassium pump
• Aquaporin (cGMP gated ion channels)
 İyon kanallarının yapısı:
• Voltaj bağımlı iyon kanallarının
yapısını,
• Seçicilik özelliğini belirleyen seçici filtreler
• Sahip oldukları kapılar
• voltaj sensörleri
Seçicili
k
 İyon kanallarının
seçiciliği
• Çoğu çözüneni çözebilmesinden dolayı suya "evrensel çözücü" de denir.
• Su genellikle iyonları ve polar molekülleri çok iyi çözerken apolar molekülleri çözmekte
o kadar da iyi değildir.

Su molekülündeki eşit olmayan yük dağılımı oksijenin hidrojene bağıl olarak daha büyük
bir elektronegatif lik (ya da elektron isteği) göstermesine neden olur : O-H bağlarında
paylaşılan elektronlar O atomunda H atomundan daha fazla zaman geçirirler.
Hidrasyon tabakası İyonik
Suyun çözücü özelliği
geçirgenlik
• membranın hidrofobik özelliğine

• Su ile etkileşimine(hidrasyon
tabakası)

• İyon kanalınının seçiciliğine bağlıdır

Na ve K hidrasyon tabakasına
dikkat ediniz

28
Seçicilik
İyon Atom ağırlığı Kristal örgüdeki Çözeltide etkin
yarıçapı (nm) yarıçapı (nm)
Na+ 22.99 0.098 0.185
K+ 39.10 0.133 0.126
Seçicilik
İyon Atom ağırlığı Kristal Çözeltide etkin
örgüdeki yarıçapı (nm)
yarıçapı (nm)
Na+ 22.99 0.098 0.185
K+ 39.10 0.133 0.126
Hodgkin-Huxley analizi: gating particles

– Hodgkin & Huxley K+ ve Na+

kondüktanslarının voltaj ve zamanın
non- lineer fonksiyonları olduğunu
gösterdiler;
• Bu dinamikleri tanımlamak için kapılama
parçacıkları (gating particles) fikrini öne
sürdüler
• Farklı membran poyansiyellerinde
konduktansın büyüklüğünü ve zamansal
değişimini belirlediler
• Ölçülen parametreler üzerinden membran
po tans i yel i ni n deği ş i mi ni açı k l ayan
ampirik bir model geliştirdiler.
Gating
:
 Hodgkin-Huxley analizi:

gating particles

• Her kapı geçirebilir olan ve olmayan iki durumdan birinde

bulunabilir.

• Belli bir kanalın bütün kapıları geçirebilir konumdaysa, kanal

açıktır ve iyon kanaldan geçebilir.

• Kapıların herhangi biri geçirgen olmayan konumda ise kanal

kapalıdır ve iyon akışı olmaz.

113
 Potasyum Kanalı
• Voltaj bağımlı potasyum kanalının açılıp
kapanmasını sağlayan birbirine benzer 4
ünitesi var

• Her ünite “açık” veya “kapalı” durumda olabilir

• Kanal ancak bu 4 parçacık aynı anda açık duruma

geldiğinde açıktır; yani iyon geçirebilir
114
 Potasyum Kanalı
• Kanaldaki bir ünitenin açık olma olasılığı:n
• Kanalın açık olma olasılığı: n .n .n .n n 4

• Bir membran parçasının bütün kanallar gK

açık iken K+ kondüktansı:
• Bir ünitenin açık olma olasılığı n iken
membran parçasının K+ kondüktansı : gk  gK n4

Im = Ii+IC
Im = INa + IK + IL +IC
dV
I m
 gNa (V E Na
)  gK (V  E K )  gL (V  E L )  C
dt
dV
I m
 gNa (V E Na
)  gK n (V
4
 E K )  gL (V  E L )  C
dt 115
Potasyum kanalı & membran potansiyeli

Dinlenim zar potansiyelinde K+ kanalları kapalıdır

• n kapısı depolarizasyonla açılır ve zaman sabiti kısalır

(kinetiği hızlanır)
• Yüklü parçacıkların hareket hızı (kanalın açılma hızı)
voltaja duyarlıdır. 116
 Sodyum Kanalı
• Sodyum kapısı 3 adet birbirine benzer
hızlı (aktivasyondan sorumlu) üniteyle
bir adet yavaş (inaktivasyondan sorumlu)
üniteden oluşur

• Her ünite “açık” veya “kapalı” durumda olabilir

• Kanal ancak bu 4 parçacık aynı anda açık konuma

geldiğinde açıktır; yani iyon geçirebilir
117
 Sodyum Kanalı
• Bir hızlı ünitenin açık olma olasılığı: m

• Bir yavaş ünitenin açık olma olasılığı: h

• Kanalın açık olma olasılığı: m h
3

• Bir membran parçasının bütün g Na

kanallar açık iken Na+ kondüktansı:
• Bir membran parçasının Na+
kondüktansı:

Im = INa + IK + IL +IC

118
 Sodyum kanalı & membran potansiyeli

Dinlenim zar potansiyelinde yavaş olan h kapısı açık

Dinlenim zar potansiyelinde hızlı olan m kapısı kapalı

Sodyum kanalı dinlenim zar potansiyelinde kapalı

• m (aktivasyon) kapısı depolarizasyonla açılırken h

(inaktivasyon) kapısı kapanır ve zaman sabitleri de değişir
• Yüklü parçacıkların
(kinetiği voltajla değişir)
hareketi hem zamana hem voltaja
119
bağımlı
 Kanalların Özellikleri;
Voltaj-Kapılı Sodyum Kanalı

• Polipeptid yapıdaki dört üniteden oluşur

• Çok küçük bir gecikmeyle açılır (aktivasyon süresi
kısa)
• Açık kalma süresi ortalama 1 ms civarındadır.
• İnaktivasyon: Bu süreçte depolarizasyon da olsa
tekrar açık konuma gelemez.
• Mutlak (Absolute) refrakter periyodun temel
nedenidir: Kanallar inaktif durumdadır, yeni bir
uyartı oluşamaz.

120
 Kanalların Özellikleri;
Voltaj-Kapılı Sodyum Kanalı
• Genetik hastalıklar – channelopathies
• Toksinler;
– Balon balıkları: Tetrodotoxin (TTX)- Na+
kanalını tıkama.
– Kırmızı gel-git: Saxitoxin- Na+ kanalını bloke
eder
– Batrachotoxin (kurbağa): Kanalın
inaktivasyonunu engeller, kanal sürekli açık
kalır.
– Veratridine (zambak): Kanalları aktive eder.
– Aconitine (düğünçiçekleri): Kanalları aktive
eder. 121
 Kanalların Özellikleri;
Voltaj-Kapılı Potasyum Kanalı

• Sodyum Kanalı gibi polipeptid yapıdaki dört

üniteden oluşur.
– Depolarizasyonla açılır
– Sodyuma göre oldukça yavaş açılır.
– Açık kalma süresi uzundur.
– İnaktivasyon kapısı yoktur.
– Membran potansiyelini dinlenim haline getirir.

122
 Hodgkin-Huxley analizi:

gating particles

– Hodgkin & Huxley; GNa ve GK nın membran potansiyelinin

fonksiyonu olarak dinamik bir şekilde değiştiğini
gösterdiler;
• H-H modelinde makroskopik kondüktanslar membrana gömülü
mikroskopik iyon kanallarının toplam etkinliğinin sonucudur.

• Her iyon kanalı; iyonların kanaldan akışını düzenleyen belli sayıda

fiziksel kapılar içerir.

123
124
 Aktif Membranda Akımlar

I m
 I Na
Ik IL IC
I Na  g N a (V  V N a )
Ik  g k (V  V k )
IL  g L (V  V L )
dV
IC C
dt

dV
I m
 gNa (V E Na
)  gK (V  E K )  gL (V  E L )  C
dt

Aktif membran modelinde bazı kondüktanslar zamana ve

membran potansiyeline bağlı olarak değişir (voltaj kapılı 125
 dV
Im  3
gNa m h(V  E Na )  gK 4
n (V  E K )  gL (V  E L )  C
dt

126
127
128
 Eşik Potansiyel

Eşik (Threshold): birbirine zıt ve sürekli değişen iki etken

arasındaki kararsız denge: Na+ giriş & K+ çıkış

Eğer (IK + IL) + INa > 0 ise bir kısım Na+ kanalı
açılsa da AP oluşmaz

(IK + IL) + INa ≤ 0 ise AP oluşur

NOT: Eşik potansiyel basitçe Na+ kanallarının açılmaya

başladığı değer değildir.
129
 Depolarizasyon evresi

• Ancak Na+ akımı daha fazla olduğunda

depolarizasyon miktarı eşiği aşabilir.
• Eşiğe ulaşıldığında, K+ çıkışı (efflux) Na+ girişini (influx)
kompanse (telafi) edemez
(IK + IL) + INa ≤ 0 ise AP oluşur
• Membran potansiyeli hızla yukarı doğru yükselir
– Tam olarak Na+ denge potansiyeline ulaşamaz

NEDEN?

130
 Repolarizasyon Fazı

• Membran potansiyeli tepeye ulaştığında hızla

repolarize olur
– Na+ kanalları inaktif olur ve membran potansiyeli
tekrar negatife gelene kadar kapalıdır (inaktivasyon
süreci).
– Voltaj-kapılı K+ kanallarının açılması ve K+ un dışarı
çıkışı
• Depolarizasyon K+ kanallarının yavaşça
açılmasını sağlarken K+ geçirgenliği de artar –
membran repolarize olur

131
 Hiperpolarizasyon Fazı

• Dinlenim değerinden daha aşağı

• AP’nin sonundaki geçici süreç
• Kanalların açık olması nedeniyle K+
geçirgenliğinin yüksek olması
• K+ kanalları kapanınca membran potansiyeli
dinlenim değerine geri döner.
• Kas AP’sinde görülmez

132
 Refrakter Dönemler
• Na+ kanalı aktivasyon kapısının açılması ile
inaktivasyon kapısının tekrar açılması arasındaki
sürede, Na+ kanalı UYARILAMAZ (tekrar açılamaz)
• Mutlak refrakter dönem – Na+ kanalları inaktif
durumdadır ve açılamaz
• Relatif (bağıl) refrakter dönem – Açılabilir
durumda Na+ kanalları vardır, ancak o andaki
yüksek K+ akımlarından dolayı yeni bir aksiyon
potansiyeli uyarmak zordur.

133
Farklı Aksiyon Potansiyeli şekillerini oluşturan temel ÖĞE?

Ca 2+
Na +
K+ 134
Kardiyak AP

135
136
 İskelet Kası

T-tubule
(LTCC)

• Süresi 3-6 msn Voltaj kapılı Na+

Kanalları
depolarizasyon

• Yüksek Cl-
kondüktansı Voltaj kapılı Ca2+ rölatif olarak yavaş
Kanalları AP’ye katkısı olmaz
– Anomali halinde L-type Uyarılma-kasılma (T-tübül)
miyotoni oluşur.
K + kanalları repolarizasyon
delayed rectifier, IK

Voltaj kapılı Cl - repolarizasyon

kanalları
137
İyon kanallarını nasıl inceleriz?

138
 Yeni Teknoloji: Patch Clamp Tekniği

Daha önce gösterilen

voltaj kenetleme tekniği,
büyük akımlar için
yeterliydi, ancak büyük "
arka plan gürültüsü"
oluşturmaktadır.
"Patchclamp" tekniği, üstün
sinyal-gürültü oranına sahiptir,
bu nedenle tek bir iyon
kanalından geçen akıma
kadar çok küçük akımlar bile
ölçülebilir! 139
İyon kanallarını nasıl inceleriz?

140
Memleket isterim
Yaşamak, sevmek gibi gönülden olsu
Olursa bir şikâyet ölümden olsun.

C. S. TARANCI

141