Miasta idealne

modernizmu

Wirginia Schmidt Teoria i Historia Architektury i Urbanistyki

Julia Stadler sem. II, r. akademiki 2023/2024
ODNIESIENIA DO WZORCÓW KLASYCZNYCH
CECHY UNIWERSALNE
 Witruwiusz - “O architekturze ksiąg dziesięć”
rzymski architekt żyjący w I w. p.n.e.
autor traktatu O architekturze ksiąg dziesięć:

-czas powstania: pomiędzy 20 a 10 rokiem p.n.e.

- dzieło to zostało odnalezione dopiero w 1415 r.
w bibliotece klasztoru St. Gallen w Szwajcarii
- Witruwiusz opisuje w nim szczegółowo zarówno
greckie porządki klasyczne, jak i ich rzymskie
odmiany
- opisy były uzupełnione odpowiednimi ilustracjami
- oryginalne rysunki się nie zachowały (w okresie
nowożytnym próbowano odtworzyć zaginione
rysunki)

https://www.archdaily.com/902597/on-the-dislocation-of-the-body-in-architecture-le-corbusiers-modulor
Triada Witruwiusza

FIRMITAS UTILITAS VENUSTAS

TRWAŁOŚĆ UŻYTECZNOŚĆ PIĘKNO

 UWARUNKOWANIA
CYWILIZACYJNO-KULTUROWE
Rewolucja przemysłowa
Rewolucja przemysłowa – proces zmian technologicznych, gospodarczych, społecznych i
kulturalnych, który został zapoczątkowany w XVIII wieku w Anglii i Szkocji.

Gospodarka opierająca się głównie

Gospodarka oparta na rolnictwie
na mechanicznej produkcji
oraz produkcji manufakturowej
fabrycznej na dużą skalę
bądź rzemieślniczej
(przemysłową)

ARCHITEKTURA MUSI ZASPOKAJAĆ POTRZEBY CORAZ PRĘŻNIEJ

ROZWIJAJĄCEGO SIĘ PRZEMYSŁU.
 Rewolucja przemysłowa

Pierwsze żeliwne szyny Lot balonem braci Sunderland Bridge

kolejowe Montgolfier (rozpiętość 72 m)
1767 1783 1793-96

1750 1775-79 1788

Rodzina Darby Pierwszy most żeliwny na Maszyna parowa
monopolizuje przemysł rzece Sewern w Anglii Jamesa Watta, Anglia
żeliwny w Anglii (rozpiętość 30,5 m)
Rewolucja przemysłowa
Skutki społeczne:
urbanizacja związana z masową migracją ludności ze wsi do miast
postęp wiedzy medycznej i higieny
narodziny ruchu robotniczego i ideologii socjalistycznej
wzrost liczby ludności, przede wszystkim w miastach
upadek znaczenia rzemieślników, chłopów oraz wielkich właścicieli ziemskich
powstanie klasy średniej i miejskiego proletariatu
demokratyzacja społeczeństwa

Skutki gospodarcze:
zwiększenie zapotrzebowania i dążenie do pozyskania tanich surowców oraz opanowania rynków zbytu
zwiększenie wydobycia węgla i rud żelaza oraz produkcja stali
powstanie i rozwój kolei zastosowanie maszyn parowych w fabrykach, na statkach oraz na kolei
rozwój komunikacji miejskiej i transportu
mechanizacja rolnictwa
powstanie okręgów przemysłowych (Black Country w Anglii, Zagłębie Ruhry w Niemczech,
Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego)
industrializacja, powstanie fabryk, kopalń, hut żelaza oraz zakładów metalowych i mechanicznych
zanieczyszczenie środowiska
 Ważne wydarzenia

KOBIETY UZYSKUJĄ WYSADZENIE OSIEDLA

WYSTAWA ZAŁOŻENIE
PRAWA WYBORCZE PRUITT IGOE - SCHYŁEK
ŚWIATOWA UGRUPOWANIA KRYZYS
W AMERYCE MODERNIZMU
W PARYŻU DE STIJL GOSPODARCZY

1900 1917 1920 1929 1972

XVIII w. 1914 1918 1919 1922 1939 1945

I WOJNA ZAŁOŻENIE UTWORZENIE II WOJNA
REWOLUCJA
PRZEMYSŁOWA ŚWIATOWA
BAUHAUSU ZSRR ŚWIATOWA
SKUTKI SPOŁECZNE, POLITYCZNE I GOSPODARCZE:
Skutki społeczne:
Zmniejszenie liczby ludności Europy - Wojna spowodowała ogromne straty ludzkie.
Zachwianie równowagi demograficznej - Straty wśród mężczyzn w wieku produkcyjnym i rozrodczym.
Emancypacja kobiet - Kobiety zaczęły masowo podejmować pracę, co przyspieszyło ich emancypację.
Przesiedlenia ludności - Nowy układ granic zmusił miliony ludzi do opuszczenia swoich domów.

Skutki polityczne:
Nowy układ granic w Europie - Zmiany polityczne i terytorialne, powstanie nowych państw.
Rewolucja październikowa w Rosji - Ustanowienie ustroju socjalistycznego i powstanie Związku Radzieckiego.
Powstanie nowych stylów życia i ideologii - Pojawienie się nowych ruchów politycznych i społecznych.

Skutki gospodarcze:
Hiperinflacja - Szczególnie w Niemczech, drastyczny wzrost cen i spadek wartości pieniądza.
Zjawisko masowości - Rozwój masowej komunikacji, technologii, architektury i propagandy.
Zniszczenie infrastruktury - Konieczność odbudowy miast, fabryk i innych obiektów gospodarczych.
ELEMENTY INNOWACYJNE
ANALIZA KRYTYCZNA
Ebenezer Howard (1850-1928) - Miasto Ogród

Howardowskie miasto-ogród miało stanowić

równowagę pomiędzy miastem i wsią przez:

połączenie zalet każdego z nich

wykluczenie wad
zakładanie miast do 30 000 mieszkańców
oddalenie 50km od większego miasta i powiązanie z nim
systemem komunikacji publicznej
tworzenie zamkniętych jednostek z zapleczem
mieszkalnym, pracowniczym, zaopatrzeniowym i
usługowym
spółdzielczość jako ochrona przed spekulacją i wyzyskiem
humanitarne warunki życia, z możliwością kontaktów
sąsiedzkich i wycofania się w prywatność mieszkania
element szczególnie ważny: własny ogródek

żródło: Wilfried Koch, Style w Architekturze żródło: https://architektura.info/wiadomosci/aktualnosci/miasto_ogrod

żródło: Howard E., Miasta-ogrody jutra, Fundacja Centrum Architektury, Warszawa 2015; Instytut kultury miejskiej, Gdańsk 2015
 Miasto-ogród w formie okrągłej zaproponowanej przez Ebenezera Howarda nigdy nie powstało.
Realizowane były jednak miasta inspirowane jego ideami.

Letchworth
(1903 r.)
żródło: Wilfried Koch, Style w Architekturze
 Miasto-ogród w formie okrągłej zaproponowanej przez Ebenezera Howarda nigdy nie powstało.
Realizowane były jednak miasta inspirowane jego ideami.

Welwyn
(1918 r.)
żródło: Wilfried Koch, Style w Architekturze
 Miasto-ogród w formie okrągłej zaproponowanej przez Ebenezera Howarda nigdy nie powstało.
Realizowane były jednak miasta inspirowane jego ideami.

Hellerau
(1908-1913 r.)
żródło: Wilfried Koch, Style w Architekturze
 Miasto-ogród Howarda - krytyka

Koncepcja miasta-ogrodu była komentowana m.in. przez Jane

Jacobs w książce pt. „śmierć i życie wielkich miast Ameryki”:

wyodrębnienie z miasta funkcji i rozmieszczeniu ich w izolacji

= odległości pomiędzy pracą, szkołą, domem zostały
sztucznie zaprojektowane

plan miasta nienastawiony na zmiany = mało elastyczny, nie

uwzględniał innych potrzeb mieszkańców

miasto jest żywym organizmem i naturalnie podlega

ewolucji czego koncepcja miasta ogrodu nie uwzględniała.

żródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jane_Jacobs
Tony Garnier - Miasto Przemysłowe

Projekt teoretyczny miasta przemysłowego

wykonany przez Tony Garniera jest
prekursorski, ponieważ:

po raz pierwszy architekt zajął się

problemem miast przemysłowych
układ urbanistyczny miasta wynikał z
podziału na strefy funkcjonalne
forma budynków wynikała z
zastosowania nowoczesnej konstrukcji
żelbetowej (płaskie dachy, duże okna,
1 - ośrodek usługowy
wspornikowe okapy) 2 - place sportowe
3 - szkoła
widoczna inspiracja teorią miasta 4 - szkoły zawodowe
5 - zabudowa mieszkaniowa
ogrodu Ebenezera Howarda 6 - ośrodki zdrowia
7 - dzielnica przemysłowa
8 - dworzec kolejowy
9 - stacja towarowa
10 - stare miasto
11 - rzeźnia
12 - rzeka
Camillo Sitte - Krytyka miasta przemysłowego
Camillo Sitte (1843-1903) - jeden z pierwszych teoretyków, którzy zajęli się krytyką miasta
przemysłowego.

Elementy teorii Camillo Sittego, które wpłynęły na podniesienie standardu życia w mieście i
rozwój koncepcji urbanistycznych w XX w.:

Miasto należy projektować jak dom

W planowaniu miejskim ważna jest przestrzeń, a nie architektura pojedynczych budynków
Korzystniejsze są malownicze układy miast średniowiecznych niż sztywne, regulowane
układy miast nowożytnych
“W pięknym mieście żyją szczęśliwi ludzie"
 Le Corbusier - Miasto Idealne

Rozległe otwarte przestrzenie z wolnostojącymi blokami pośród

zieleni były częstym elementem w projektach Le Corbusiera.
Większość z tych koncepcji nie została zrealizowana, ponieważ
były zbyt radykalne.
Le Corbusier często proponował wyburzenie całych starych
dzielnic, aby na ich miejscu powstały nowe, modernistyczne
budynki otoczone zielenią.
Choć te plany nie doszły do skutku, miały ogromny wpływ na
rozwój współczesnych miast, szczególnie po II wojnie światowej.
Idealne miasto według Le Corbusiera powinno dostarczać
mieszkańcom "słońca, zieleni i przestrzeni".

żródło: https://artinhouse.pl/magazine/rynek-sztuki,urbanistyczna-utopia-le-corbusiera,61.html
https://www.newsweek.pl/historia/le-corbusier-architekt-ktory-przeoral-swiat/zwqe8y7
 Une Ville Contemporaine (Miasto Współczesne)
1. Siatka dróg i układ komunikacyjny:
Le Corbusier zaprojektował miasto o strukturze siatki, z szerokimi, prostoliniowymi
bulwarami. Główne drogi miały być przeznaczone dla szybkiego ruchu
samochodowego, a dodatkowo miałyby oddzielne pasy dla pieszych i rowerzystów.
2. Wieżowce mieszkalne:
W centrum miasta miały znajdować się wysokie wieżowce, które mogłyby pomieścić
dużą liczbę mieszkańców. Wieżowce te miałyby być otoczone terenami zielonymi, co
zapewniałoby dostęp do natury oraz światła słonecznego dla wszystkich mieszkańców.
3. Strefowanie funkcjonalne:
Miasto miało być podzielone na różne strefy funkcjonalne, takie jak strefy mieszkalne,
handlowe, przemysłowe i rekreacyjne. Każda strefa miała być zaprojektowana tak, aby
maksymalizować jej efektywność i funkcjonalność.
4. Zieleń miejska i przestrzenie publczne:
Duża część miasta miała być przeznaczona na tereny zielone i przestrzenie publiczne,
które miałyby służyć rekreacji i odpoczynkowi mieszkańców. Parki, ogrody i place
miałyby być integralną częścią projektu.
5. Transport publiczny:
System transportu publicznego miał obejmować metro oraz szybkie linie tramwajowe,
które zapewniałyby łatwy i szybki dostęp do wszystkich części miasta. Transport
publiczny miał być zaprojektowany tak, aby zminimalizować korki i zwiększyć
efektywność przemieszczania się.
6. Budynki użyteczności publicznej:
W centrum miasta miały znajdować się ważne budynki użyteczności publicznej, takie jak
biurowce, centra kulturalne, szkoły i szpitale. Te budynki miałyby być łatwo dostępne dla
wszystkich mieszkańców.

żródło: https://artinhouse.pl/magazine/rynek-sztuki,urbanistyczna-utopia-le-corbusiera,61.html
https://www.newsweek.pl/historia/le-corbusier-architekt-ktory-przeoral-swiat/zwqe8y7
Kongresy CIAM

1928, CIAM I, La Sarraz, Szwajcaria, założenie CIAM

1929, CIAM II, Frankfurt nad Menem, Niemcy, Mieszkanie dla Minimum Egzystencji
1930, CIAM III, Bruksela, Belgia
1933, CIAM IV, Ateny, Grecja, Karta Ateńska, Miasto funkcjonalne
1937, CIAM V, Paryż, Francja, kontynuacja prac nad Kartą Ateńską
1947, CIAM VI, Bridgwater, Wielka Brytania, Dekada Nowoczesnej Architektury
1949, CIAM VII, Bergamo, Włochy, podsumowanie osiągnięć
1951, CIAM VIII, Hoddesdon, Wielka Brytania, The Urban Core
1953, CIAM IX, Aix-en-Provence, Francja, Habitat
1956, CIAM X, Dubrownik, Jugosławia, Habitat
Karta Ateńska - 1933

Dokument uchwalony na IV. Kongresie CIAM

w 1933 w Atenach będący zbiorem
postulatów dotyczących urbanistyki i
architektury mieszkaniowej, stanowiących
później ogólnie uznawany wzorzec w wielu
krajach europejskich.

Została opublikowana w 1943.

W 2003 roku Europejska Rada Planistów

Przestrzennych napisała nową wersję Karty
Ateńskiej.

żródło: https://www.architekci.pl/pl/aktualnosci/karta-atenska---
glowne-problemy-a-wspolczesnosc-wyklad-w-ma-we-wroclawiu
Karta Ateńska - 1933

STWIERDZENIA:

Współczesny rozwój miast ma przyczyny ekonomiczne. Uprzemysłowienie zniszczyło dawną

harmonię tkanki miejskiej, a środowisko pracy człowieka jest ukierunkowane na maszyny, tak samo
jak rozmieszczenie miejsc pracy.
Mieszkania są obiektami spekulacji, są niesprawiedliwie rozdzielone między społeczeństwo i mają
zły dostęp do przestrzeni otwartej.
Rozwój gospodarczy ma charakter doraźny i zależy od spekulacji jednostek. Koordynacja typów,
wielkości i położenia zakładów przemysłowych biur i mieszkań podlega jedynie zasadom ekonomii.
Chaotyczne wędrówki robotników ze względu na rozdzielnie funkcji: wymuszone pokonywanie drogi
ze względu na rozdzielenie przestrzenne mieszkania, miejsca pracy i przestrzeni rekreacyjnej, co
powoduje wzrost ruchu i niebezpieczeństwo dla pieszych.
Interesy ekonomiczne mają priorytet nad kontrolą administracyjną i solidarnością społeczną, co
prowadzi do dominacji struktur miejskich przez prywatne interesy na szkodę mieszkańców miast.
Karta Ateńska - 1933

POSTULATY:

Miasto musi, respektując wolność jednostki, umożliwiać działanie na rzecz zbiorowości

Miasto jako jednostka funkcjonalna posiada następujące funkcje urbanistyczne: mieszkanie, praca,
wypoczynek, ruch
Mieszkanie musi być najważniejszym zagadnieniem w projektowaniu urbanistycznym
Miejsce pracy musi być możliwie najmniej oddalone od miejsca zamieszkania
Przestrzenie otwarte muszą przylegać do obszarów mieszkaniowych oraz jako przestrzeń rekreacyjna
należeć do całego miasta
Komunikacja jako łącznik między kluczowymi funkcjami miasta ma znaczenie podrzędne
Strefowanie funkcjonalne planów miast stanowiło jedną z głównych idei Karty.
Poszczególne funkcje mieszkania, pracy i wypoczynku powinny być rozdzielone pasami zieleni i
połączone osiami komunikacyjnymi.
Karta Ateńska - 1933

Dla miast proponowano następujące strefowanie:

Śródmieście Pas wokół śródmieścia Peryferie

administracja, rozdzielone od wpisane w pas

handel, banki, siebie przemysł, zieleni osiedla
kultura rzemiosło, satelickie z czystą
mieszkanie funkcją mieszkalną

KARTA ATEŃSKA MIAŁA OGROMNY WPŁYW NA MYŚLENIE PLANISTYCZNE

PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ.
Karta Ateńska - krytyka

ZARZUTY:

Krytyk architektury, Reyner Banham był zaniepokojony, że rzekoma uniwersalność Karty

Ateńskiej przekładała się na bardzo wąskie spojrzenie na architekturę i planowanie, co
nadmiernie ograniczało członków CIAM.
Nacisk na budynki wysokościowe o dużej gęstości zaludnienia wśród szerokich, zielonych
przestrzeni skutecznie zabił badania nad innymi obszarami mieszkalnictwa miejskiego.
Zarzucano karcie niehumanistyczne podejście do architektury oraz brak nacisku na
etyczny i socjologiczny aspekt planowania przestrzeni.
Młodsze pokolenie protestowało przeciwko przedwojennym utopijnym ideałom, które
reprezentowała Karta, co doprowadziło do utworzenia Team X i rozpadu CIAM.
 Brasília
została zaprojektowana przez Lucio Costę
i Oscara Niemeyera
oficjalnie otwarta w 1960 roku
plan miasta przypomina kształt samolotu lub
ptaka
jest podzielony na strefy funkcjonalne
(administracyjna, mieszkalna, handlowa).
Szerokie bulwary i modernistyczne budynki są
charakterystyczne dla tego miasta.

żródło: https://urbnews.pl/brasilia-arcydzielo-modernizmu/
 Chandigarh
zaprojektowane przez Le Corbusiera
miasto w północnych Indiach
Chandigarh jest podzielone na sektory, z
szerokimi ulicami, zielenią i modernistycznymi
budynkami administracyjnymi
zasady Le Corbusiera, takie jak otwarte
przestrzenie i funkcjonalne strefowanie, są tutaj
widoczne

żródło:https://www.reddit.com/r/architecture/comments/xq3ypm/what_is_your_opinion_on_le_corbusiers_plan_for/?rdt=42920
 Nowa Huta
dzielnica Krakowa
zaprojektowana i zbudowana w latach 1949-
1951 jako przykład socrealistycznej wizji
idealnego miasta robotniczego
znajduje się tam siatka prostych, szerokich ulic,
budynki z przestrzeniami zielonymi oraz
infrastruktura dostosowana do potrzeb
pracowników hutniczych

żródło:https://www.semanticscholar.org/paper/Nowa-Huta%2C-Krakow%2C-Poland.-Old-Urbanism%2C-New-Kantarek-Samuels/a8e04049d2931487adb4e18b8aae3e175d428d7d/figure/3
Schyłek modernizmu - wysadzenie osiedla Pruitt-Igoe w St Louis

Czas budowy: 1952–1955.

Zaprojektowane wg wytycznych CIAM
dla Miasta Funkcjonalnego.
Składało się z 33 11-piętrowych bloków z
wielkiej płyty.
Problemy osiedla po około 10 latach
użytkowania: przestępczość, wandalizm,
brak nowych mieszkańców
żródło: https://unseenstlouis.substack.com/p/the-failed-promise-of-pruitt-igoe

15 lipca 1972 r. osiedle Pruitt-Igoe zostało wysadzone w powietrze:

symboliczny koniec epoki CIAM i modernizmu.
Bibliografia:
Wilfried Koch, Style w Architekturze, Świat Książki, Warszawa 2017
Zbigniew Paszkowski, Miasto idealne
Jane Jacobs, Śmierć i życie wielkich miast Ameryki, Fundacja Centrum Architektury, Warszawa 2014
Iain Zaczek, Chronologia sztuki, Arkady, Warszawa
mamaarchitekt.com/tag/miasto-ogrod/