2021-2022 LQĐ

VỢ NHẶT
KIM LÂN
I-Giới thiệu:

1.Tác giả:

-Kim Lân là một trong những cây bút viết truyện ngắn xuất sắc của nền văn học Việt Nam
hiện đại, được nhà nước trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm
2001.

-Thế giới nghệ thuật của ông thường là khung cảnh nông thôn và hình tượng người nông
dân, ông có nhiều trang viết đặc sắc về phong tục và đời sống thôn quê do vốn hiểu biết
sâu sắc, cảm động và tấm lòng thiết tha hiếm có.Vì thế Kim Lân được xem là nhà văn:
“một lòng một dạ đi về với đất, với người, với thuần hậu nguyên thủy của cuộc sống
nông thôn”.

2. Tác phẩm:

a) Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Truyện ngắn “Vợ nhặt” được in trong tập truyện
“Con chó xấu xí” (1962). Tiền than của tác phẩm này là một chương trong tiểu thuyết
“Xóm ngụ cư”-tác phẩm được nhà văn viết ngay khi Cách mạng Tháng Tám thành công
nhưng bị mất bản thảo.Sau khi hòa bình (1954), ông dựa vào cốt truyện cũ để viết lại thành
truyện ngắn này.

b) Cốt truyện: Câu chuyện kể về cuộc sống của những người nông dân nghèo ở xóm ngụ
cư và việc anhTràng nhặt được vợ vào những ngày đói.Từ đó,dù cận kề cái chết, Tràng, mẹ
anh và người vợ nhặt vẫn yêu thương, đùm bọc nhau đễ hướng về sự sống, khát vọng hạnh
phúc cùng niềm tin vào sự đổi đời trong tương lai.

II-Tìm hiểu văn bản:bức tranh hiện thực ngày đói đã làm tỏa sáng vẻ đẹp của tình
người, của khát vọng sống hạnh phúc, cùng niềm tin vào tương lai của người dân
nghèo xóm ngụ cư.

A) TỔNG:

-“Vợ nhặt” được sáng tác theo thể loại truyện ngắn:

+với không gian nghệ thuật: từ chợ vào xóm ngụ cư

+và thời gian nghệ thuật: vào lúc bóng chiều chạng vạng, nhá nhem đến sáng hôm sau.

-Kim Lân đã thành công khi:

2021-2022 LQĐ
+Tạo được tình huống truyện độc đáo và khắc họa nhân vật với tâm lý tinh tế bằng ngôn
ngữ mộc mạc, tự nhiên như áp sát cái lõi đời sống, phù hợp với người nông dân Bắc bộ.

+ Qua đó, nhà văn thể hiện chủ đề:

 gián tiếp tố cáo tội ác của bọn phong kiến cùng thực dân Pháp và phát xít Nhật: đã
đẩy nhân dân ta vào thảm họa chết chóc, khiến giá trị con người trở nên rẻ rúng và
dự báo sự hướng về cách mạng của quần chúng để đổi đời. ( giá trị hiện thực).
 Tỏa sáng ngọn lửa của tình người, của khát vọng sống hạnh phúc và niềm tin vào
tương lai đổi đời khi người lao động hướng về cách mạng (giá trị nhân đạo).

B) PHÂN TÍCH:

B.1/ Bối cảnh truyện: bức tranh hiện thực về nạn đói năm1945 ở xóm ngụ cư.

* Hoàn cảnh xã hội: từ năm 1940, Nhật nhảy vào Đông Dương, khiến nhân dân ta rơi
vào tình thế một cổ hai tròng áp bức:

-Ở miền Bắc: Nhật bắt dân ta nhổ lúa trồng đay, còn Pháp tăng cường thu thuế.

-Dẫn đến nạn đói mùa xuân 1945: chỉ tính từ Lạng Sơn đến Quảng Trị đã có hơn hai triệu
người chết, chiếm 1/10 dân số lúc bấy giờ.

* Kim Lân đã đóng góp vào đề tài này một tác phẩm xuất sắc là “Vợ nhặt”:

1)Nhà văn đã phản ánh chân thực cảnh khốn khổ của nhân dân ta trong nạn đói, từ
đó gián tiếp tố cáo tội ác của thực dân -phong kiến và phát xít Nhật.

a) Nạn đói khiến cuộc sống của một “xóm ngụ cư” vốn nghèo khổ, càng ảm đạm:

-Hình ảnh con người năm đói: thật đau thương, tang tóc

+Con người lớn mấp mé bờ vực cái chết: “khuôn mặt hốc hác u tối”, “nằm ngổn ngang
khắp lều chợ”. Có hai lần Kim Lân so sánh người với ma “xanh xám như những bóng ma”
và “dật dờ đi lại lặng lẽ như những bóng ma”

+Người chết nhiều: “như ngả rạ”

+Trẻ con cũng mất đi sức sống :“ngồi ủ rũ dưới những xó tường không buồn nhúc nhích”

-Hình ảnh không gian năm đói cũng đầy ảm đạm:

+ với âm thanh thê lương của tiếng quạ: “gào lên từng hồi thê thiết” cùng với “tiếng ai
hờ khóc ngoài xóm lọt vào tỉ tê lúc to lúc nhỏ”, càng tô đậm cảm giác tang tóc.
2021-2022 LQĐ
+Không khí trở nên ngột ngạt: “vẩn lên mùi ẩm thối của rác rưởi, mùi gây của xác
người” và “mùi đốt đống rấm ở những nhà có người chết theo gió thoảng vào khét lẹt.”

b)Trong bối cảnh nạn đói, Kim Lân đã đặt vào một mối tình thì thật là éo le,bi hài.

-Chị đã chấp nhận làm vợ một người đàn ông xa lạ chỉ bằng bốn bát bánh đúc và vài lời
nói đùa.

-Bữa tiệc đãi cô dâu mới ngoài cháo loãng ăn với muối, còn có thêm nồi chè khoán
nhưng thực chất là cám nấu.

→. Qua khung cảnh thê lương, tang tóc ở xóm ngụ cư: sự sống và cái chết không có
ranh giới, trần gian mấp mé bờ vực âm phủ, nhà văn gián tiếp tố cáo tội ác của xã hội
phong kiến, thực dân Pháp và phát xít Nhật.

2)Sự hướng về cách mạng của quần chúng lao khổ ( cuối tác phẩm):

-Sự sống đã bị cái đói đẩy đến đường cùng tưởng như không còn lối thoát qua:

+tiếng trống thúc thuế : “dồn dập”

+lời cụ Tứ: “đằng thì nó bắt giồng đay, đằng thì nó bắt đóng thuế. giời đất này không
chắc đã sống qua được đâu các con ạ” và khóc.

-Nhưng nhà văn đã mở lối cho tương lai tươi sáng.

+Bằng thông tin của người vợ nhặt: “trên mạn Thái Nguyên, Bắc Giang người ta không
chịu đóng thuế nữa đâu. Người ta còn phá cả kho thóc của Nhật, chia cho người đói nữa
đấy”.

+Nên dù hiện thưc đen tối vẫn còn :“ngoài đình tiếng trống thúc thuế vẫn dồn dập”
nhưng trong óc Tràng đã hiện lên hình ảnh Việt Minh với :“đám người đói và lá cờ đỏ
bay phấp phới” với tâm trạng “ ân hận, tiếc rẻ vẩn vơ”.

→Cho thấy quần chúng lao khổ đã vùng lên hướng về cách mạng. Đây là lời dự báo
của Kim Lân về xu thế tất yếu của thời đại, vì chỉ có cách mạng mới thực sự mở lối
cho hiện thực, giúp người lao động đổi đời, giải phóng mình và đất nước.

→Bằng cách kết thúc mở, nhà văn đã nâng tư tưởng tác phẩm lên ý nghĩa cao hơn.

B.2/ Tư tưởng nhân đạo của tác phẩm: bóng tối của hoàn cảnh đã làm tỏa sáng ngọn
lửa của tình người, của khát vọng sống hạnh phúc và niềm lạc quan, hy vọng vào
tương lai, được Kim Lân đã thể hiện bằng nhiều yếu tố nghệ thuật độc đáo.
2021-2022 LQĐ
1) Nghệ thuật xây dựng nhân vật đặc sắc với biệt tài miêu tả tâm lý người nông dân
Bắc Bộ của Kim Lân: Tác phẩm gồm ba nhân vật thể hiện ba khía cạnh, ba yếu tố
cần thiết của một gia đình: nhân, lễ, nghĩa.

1.1)Tràng: Nổi bật hơn hết là nhân vật Tràng- người nông dân nghèo khổ nhưng
nhân hậu ở xóm ngụ cư, anh đã thể hiện tình người cao đẹp và nhen lên ngọn lửa của
khát vọng sống hạnh phúc cùng niềm tin vào tương lai.

a/Anh Tràng tuy có hoàn cảnh đáng thương nhưng tính tình đáng mến:

-Cảnh ngộ tội nghiệp của Tràng được Kim Lân tập trung thể hiện:

+gia cảnh nghèo nàn:anh mồ côi cha, sống với người mẹ già yếu trong “cái nhà vắng
teo, đứng rúm ró trên mảnh vườn mọc lổn nhổn những búi cỏ dại”, còn là dân ngụ cư-đó là
dạng người bị coi khinh trong xã hội nông thôn xưa.

+nghề nghiệp nặng nhọc lại bấp bênh: anh đẩy xe bò chở thóc thuê cho Liên đoàn
tỉnh.

+Ngoại hình thô kệch, xấu xí “hai con mắt nhỏ tí, gà gà đắm vào bóng chiều, hai bên
quai hàm bạnh ra”

+Ngôn ngữ cục mịch ngay cả khi tán tỉnh: “Rích bố cu, hở”, “làm đếch gì có vợ”

+Lại còn có tật gàn dở: “vừa đi vừa nói” cùng cái kiểu: “ngửa mặt lên cười hềnh hệch”,
→ Vì thế, anh có nguy cơ ế vợ.

-Nhưng tính cách của anh hoàn toàn tương phản: vui tính, nhân hậu nên anh được
người dân cả xóm yêu mến, mỗi chiều đi làm về, anh được bọn trẻ: “ùa cả ra vây lấy” rồi
reo cười: “anh Tràng! Anh Tràng đã về chúng mày ơi”, cho thấy Tràng đã đón nhận được
những tình cảm rất trong sáng từ trẻ thơ.

b/Thế mà, trong nạn đói năm 1945: Tràng đột nhiên có vợ, lại là vợ theo, vợ nhặt thì
quả là một tình huống bi hài đầy kinh ngạc, nhưng cũng thật cảm động, vì đã thể hiện
sâu sắc tình người và khát vọng sống hạnh phúc.

-Hiện thực nạn đói đã được Kim Lân thể hiện đặc sắc:

+Qua cuộc sống ảm đạm của xóm ngụ cư bằng hai loại hình ảnh:

 Con người năm đói(DC: bối cảnh truyện)

 Không gian năm đói(DC: bối cảnh truyện)

+Khiến cuộc sống của Tràng càng bấp bênh: “trong bóng chiều nhá nhem, Tràng đi
từng bước mệt mỏi, chiếc áo nâu tàng vắt sang một bên cánh tay, cái đầu trọc nhẵn chúi về
2021-2022 LQĐ
đằng trước. Hình như những lo lắng chật vật trong một ngày đè xuống cái lưng to rộng
như lưng gấu của hắn”

-Tràng và chị đã nên duyên chỉ qua hai lần gặp gỡ, thì quả là tình huống éo le nhưng
cũng thật cảm động:

+ Họ quen nhau chỉ bằng một câu hò lúc Tràng đẩy xe thóc lên dốc tỉnh:

“Muốn ăn cơm trắng mấy giò này!

Lại đây mà đẩy xe bò với anh, nì”

chị liền chạy ra đẩy phụ và “liếc mắt, cười tit ” tình tứ “khiến Tràng thích lắm”.

+ Tràng gặp lại chị lần hai khi đang ngồi uống nước ở ngoài cổng chợ:

 anh đã không nhận ra vì nhìn thấy Tràng: chị đã sầm sập chạy đến và sưng sỉa
nói “Điêu! Người thế mà điêu!” và chị rách quá: “áo quần tả tơi như tổ đỉa, thị gầy
sọp hẳn đi, trên cái khuôn mặt lưỡi cày xám xịt chỉ còn thấy hai con mắt.”
 chị còn gợi ý để được ăn một cách trơ trẽn “ có ăn gì thì ăn chả ăn giầu” và
“đứng cong cớn trước mặt” anh .
 Tràng không hề giận mà chỉ toét miệng cười thật hiền lành và thấy chị đói quá, anh
đã mời chị ăn dù chẳng dư giả gì: “ đấy, muốn ăn gì thì ăn”, xuất phát từ tình
người đùm bọc sẻ chia.
 Rồi anh nói đùa :“Này nói đùa chứ có về với tớ thì ra khuân hàng lên xe rồi cùng
về”, ai ngờ chị về thật.

□Nên lúc đầu Tràng cũng “chợn, nghĩ: Thóc gạo này đến cái thân mình cũng chả
biết có nuôi nổi không lại còn đèo bòng”

□Nhưng rồi anh tặc lưỡi: “chậc, kệ!”

→Hành động của anh đã thể hiện tình người cưu mang, giúp đỡ nhau trong hoạn nạn-
một truyền thống đạo lý cao đẹp của dân tộc: “lá lành đùm lá rách”, “một miếng khi đói
bằng một gói khi no”.

→Nhưng cũng có nguyên cớ đẹp đẽ bên trong là lòng khát khao mái ấm gia đình, nên
người đọc có thể hiểu: bằng tấm lòng đôn hậu và khát vọng hạnh phúc, Tràng đã đánh
cược cùng cái đói, thậm chí cái chết để có tổ ấm như bao người, đây quả là sự thách
đố táo tợn với hiện thực đen tối để được sống và sống hạnh phúc.

c/Tràng và người vợ nhặt đã gắn bó với nhau, để cùng nhen lên ngọn lửa của khát
vọng sống hạnh phúc và hướng về tương lai tươi sáng.

c.1/ Tràng cảm nhận được hạnh phúc to lớn và rất trân trọng nó
2021-2022 LQĐ
* Trong bóng chiều nhá nhem, Tràng đưa vợ về:

-anh vừa ngượng ngùng vừa vui sướng trước sự bàn tán, phỏng đoán của mọi người
trong xóm: “ai thế nhỉ”, “hay là vợ anh cu tràng” trong sự ngạc nhiên lo lắng: “Ôi chao!
Giời đất này còn rước cái của nợ đời về, biết có nuôi nỗi nhau sống qua cái thời này
không” lẫn thấu hiểu, vui mừng khiến: “những khuôn mặt hốc hác u tối của họ bỗng dưng
rạng rỡ hẳn lên. Có cái gì lạ lùng và tươi mát thổi vào cuộc sống đói khát, tăm tối ấy của
họ”. Niềm hạnh phúc to lớn của Tràng được Kim Lân tập trung miêu tả qua ngoại
hình lẫn nội tâm:

+“Mặt hắn có một vẻ gì phớn phở khác thường. Hắn tủm tỉm cười nụ một mình và hai
mắt thì sáng lên lấp lánh.” và “ cái mặt cứ vênh lên tự đắc với mình”(SGK)

+Khi đi bên người đàn bà, cử chỉ anh cứ: “lúng ta lúng túng” . Trên đoạn đường về,
Tràng đã cười nhiều lần, khi thì: “tủm tỉm cười” khi lại: “bật cười” rồi lại: “cười khanh
khách, phì ra cười.”

-Về đến nhà: Tràng bỗng thấy “sờ sợ” vì hạnh phúc đến quá bất ngờ.

+ nên nôn nóng ngóng chờ mẹ về: “sao hôm nai bà lão về muộn thế”

+nhìn thấy cụ Tứ đi vào: anh reo mừng “U đã về đấy” rồi giới thiệu vợ mình với mẹ
đầy kính trọng : “kìa nhà tôi nó chào u”lẫn tự hào: “nhà tôi nó mới về làm bạn với tôi
đấy u ạ!”

→ đó là sự khẳng định không chỉ cho mẹ mà còn cho cả chính mình: hạnh phúc là
sự thật.

* Sáng hôm sau: anh dậy muộn và vẫn còn bất ngờ về hạnh phúc : “mặt trời lên bằng
con sào anh mới trở dậy” trong tâm trạng bồng bềnh giữa thực và mơ:“trong người êm
ái lửng lơ như người vừa ở trong giấc mơ đi ra” và vẫn ngạc nhiên “ việc hắn có vợ đến
hôm nay hắn vẫn còn ngỡ ngàng như không phải”

c.2/ Mái ấm gia đình còn tạo nơi anh sự chuyển biến tích cực :

- Anh thấy yêu thương gia đình khi đứng trước khung cảnh đổi khác mới mẻ: “nhà
cửa sân vườn hôm nay đều được quét tước, thu dọn sạch sẽ gọn gàng”, ngoài vườn:
“người mẹ đang lúi húi giẫy những búi cỏ mọc nham nhở. Vợ hắn lại quét cái sân, tiếng
chổi từng nhát kêu sàn sạt trên mặt đất”, cảnh tượng thật đơn giản bình thường nhưng “đối
với Tràng lại vô cùng thấm thía cảm động” . Khiến Tràng thực sự bừng tỉnh và thấy
gắn bó với gia đình: “hắn thấy hắn thương yêu gắn bó với cái nhà của hắn lạ lùng. Hắn
2021-2022 LQĐ
đã có một gia đình. Hắn sẽ cùng vợ sinh con đẻ cái ở đấy. Cái nhà như cái tổ ấm che mưa
che nắng”

→ nhà văn cho thấy niềm vui của anh trộn lẫn cả hiện tại và ước mơ hướng tới tương lai
tươi sáng.

-Hạnh phúc gia đình còn khiến Tràng thực sự trưởng thành:

 giúp anh có ý thức về bổn phận “bây giờ hắn mới thấy hắn nên người, hắn thấy
hắn có bổn phận phải lo lắng cho vợ con sau này”
 và Kim Lân đã biểu hiện những sự chuyển biến ấy bằng hành động rất đắt “hắn
xăm xăm chạy ra giữa sân, hắn cũng muốn làm một việc gì để dự phần tu sửa lại
căn nhà.”

→So với cái dáng: “ngật ngưỡng”, “mệt mỏi” vốn có của Tràng thì hành động: “xăm
xăm” này đã thể hiện quá trình chuyển biến quan trọng nơi. Rõ ràng: vì biết yêu thương
và được sống trong yêu thương, anh không rơi vào bi kịch như bao nhân vật nông
dân khác như chị Dậu hay Chí Phèo.

→Điều này cho thấy: hạnh phúc gia đình đã phục sinh tâm hồn Tràng, giúp anh thay
đổi cả tính cách lẫn số phận.

c.3/Nhờ thế, “bữa cơm ngày đói thật thảm hại ”, nhưng vẫn ấm lòng và nhen nhóm
trong anh ngọn lửa hy vọng vào tương lai :

- Bóng đen của hiện thực đã được Kim Lân thể hiện rõ nét :

+qua chi tiết: “giữa cái mẹt rách có độc một lùm rau chuối thái rối, và một đĩa muối ăn
với cháo”:

 Nhưng “ cả nhà đều ăn rất ngon lành” vì họ vẫn cảm thấy ấm áp: “Tràng vâng
rất ngoan ngoãn. Chưa bao giờ trong nhà này mẹ con lại đầm ấm, hòa hợp đến
thế”.
 Cụ Tứ “ nói toàn chuyện vui”, còn hào hứng bàn chuyện nuôi gà trong tương lai
(DC: xem cụ Tứ)

+Vì “Niêu cháo lõng bõng, mỗi người được có lưng lưng hai bát đã hết nhẵn”, cụ Tứ
đã thêm nồi chè khoán mà thực chất là cám nấu, nên khi “Tràng cầm đôi đũa gợt một
miếng bỏ vội vào miệng. Mặt hắn chun ngay lại, miếng cám đắng chát và nghẹn bứ
trong cổ” khiến “một nỗi tủi hờn len vào tâm trí mọi người”

→ Kim Lân nhằm cho người đọc thấy rõ sức mạnh hủy diệt cuộc sống của nạn đói
và sự rẻ rúng của thân phận con người.
2021-2022 LQĐ
-Nhưng hiện thực đen tối đã được mở lối qua lời kể của người vợ nhặt: “trên mạn Thái
Nguyên, Bắc Giang người ta không chịu đóng thuế nữa đâu. Người ta còn phá cả kho thóc
của Nhật, chia cho người đói nữa đấy”

+Nên dù bóng tối của cuộc sống vẫn hiện hữu

 qua tiếng trống thúc thuế : “ngoài đình bỗng dội lên một hồi trống,dồn dập, vội
vã”, và “miếng cám ngậm trong miệng Tràng đã ra bã chát xít”
 và lời của cụ Tứ: “Giời đất này không chắc đã sống được đâu các con ạ”
+Nhưng thông tin từ vợ đã giúp anh có hy vọng khi nhớ lại cảnh “những người
nghèo đói ầm ầm kéo nhau đi trên đê Sộp. Đằng trươc có lá cờ đỏ to lắm”và anh nghe
người ta nói “ họ là Việt Minh đấy”.

 Tự dưng anh “ ân hận, tiếc rẻ vẩn vơ”

 nên dù “ngoài đình tiếng trống thúc thuế vẫn dồn dập”, trong óc Tràng “ vẫn thấy
đám người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới”

→Cho thấy trong hoàn cảnh đói khủng khiếp thì tình người và hạnh phúc gia đình
vẫn giúp Tràng có quá trình chuyển biến quan trọng. Từ đó, tạo cho anh niềm tin và
nghị lực vượt qua bế tắc để hướng tới cuộc sống tốt đẹp.

→ Nên dù sự sống đã bị cái đói đẩy đến đường cùng tưởng như không còn lối thoát ,
nhưng khi người lao động hướng về cách mạng, hiện thực đen tối đã được mở lối.
Đây là lời dự báo của Kim Lân về xu thế tất yếu của thời đại, vì chỉ có cách mạng mới
thực sự giúp người lao động đổi đời, giải phóng mình và đất nước. Cách kết thúc này
đã nâng tư tưởng tác phẩm lên ý nghĩa cao hơn.

*Nhận xét, đánh giá:

- Nội dung:

+Tràng là hình ảnh tiêu biểu cho người lao động nghèo khổ nhưng giàu lòng nhân hậu, đầy
khát vọng hạnh phúc và niềm tin vào tương lai tươi sáng.

+So sánh với hình ảnh người nông dân trong văn học hiện thực phê phán trước 1945 như
chị Dậu, lão Hạc, Chí Phèo...họ đều rơi vào bi kịch và không đường thoát. Kim Lân đã
cho nhân vật thể hiện được sự chuyển biến tích cực : dù rơi vào hoàn cảnh khốn
cùng, người lao động vẫn không bế tắc, họ vẫn nương tựa vào nhau, cùng hướng về
sự sống, tràn đầy khát vọng hạnh phúc và niềm lạc quan, hy vọng ở tương lai.

-Nghệ thuật:( phần hợp văn bản)

+Tình huống truyện độc đáo: éo le, bi-hài nhưng cảm động.
2021-2022 LQĐ
+Nghệ thuật xây dựng nhân vật với biệt tài miêu tả tâm lý tinh tế từ ngoại hình đến tính
cách, tâm lý bằng ngôn ngữ độc thoại và đối thoại.

+Bút pháp trần thuật biến hóa linh hoạt nhưng vẫn chân thật, giản dị, được kết cấu trên hai
mảng đối lập.

+ từ ngữ mộc mạc, tự nhiên; ngôn ngữ độc thoại tinh tế và đối thoại sinh động, phù hợp với
tính cách nhân vật.

1.2/CỤ TỨ: Đây là nhân vật tuy chỉ hiện diện ở nửa sau tác phẩm nhưng vô cùng xúc
động, vì bà tiêu biểu cho vẻ đẹp của người mẹ nghèo từng trải, rất thương con và sống
nghĩa tình, nên bà đã làm cho ngọn lửa của tình người và khát vọng sống hạnh phúc,
hướng về tương lai được tiếp tục tỏa sáng.

a/ Hoàn cảnh bà: nghèo khổ

-Bà góa chồng từ thời trẻ, đứa con gái út cũng qua đời, bà cùng con trai ở trong căn nhà
xiêu vẹo ở xóm ngụ cư (DC: Tràng).

-Hai mẹ con sống thoi thóp giữa nạn đói tràn về (DC: Tràng)

b/Ngoại hình già nua, đáng thương của cụ Tứ được nhà văn khắc họa chỉ bằng vài nét
nhưng đầy ấn tượng:

-Dáng người: “lọng khọng”

-Tiếng ho: “húng hắng”

-Cặp mắt: “hấp háy”

→Chỉ bằng vài nét miêu tả và cách dùng từ láy đặc sắc, nhà văn đã giúp người đọc cảm
nhận đây là một người mẹ nghèo khổ và già nua đáng thương

c/) Bà cụ xuất hiện hơi muộn trong sự chờ mong sốt ruột của Tràng, và diễn biến
tâm lý của cụ Tứ đã được Kim Lân thể hiện khá phức tạp: phù hợp với nỗi lòng của
một người mẹ nghèo từng trải, thương con và sống nghĩa tình.

c.1/Nhà văn đã khởi đầu tâm trạng của cụ Tứ là sự ngạc nhiên khi con có vợ.

+Nhưng nếu Tràng ngạc nhiên trước một điều đã biết, vì quá hạnh phúc, thì cụ Tứ lại
ngạc nhiên trước một điều không hiểu được vì lo lắng: con mình có vợ vào lúc này là
càng đẩy mình đến gần cái chết.

 Bất ngờ đầu tiên của cụ là sự mong ngóng mẹ ở Tràng: vì xưa nay Tràng có bao
giờ anh nôn nóng chờ mẹ về như vậy, do đó chân bà: “phấp phỏng bước theo con
vào nhà”.
2021-2022 LQĐ
 Rồi bà: “đứng sững lại” khi thấy một người phụ nữ trong nhà mình.
 Bà lão không dám tin vào mắt mình: “bà lão hấp háy cặp mắt cho đỡ nhoèn” và
“nhìn con tỏ ý không hiểu.” Thậm chí, khi con giới thiệu vợ: “ bà vẫn chưa hiểu”

+Trạng thái ngạc nhiên của bà cụ được Kim Lân đặc biệt khơi sâu bằng hàng loạt
câu hỏi tự vấn:

 “Quái, sao lại có người đàn bà nào ở trong ấy nhỉ?”

 “Người đàn bà nào lại đứng ngay đầu giường thằng con mình thế kia?”
 “Sao lại chào mình bằng u?”
 “Không phải con cái Đục mà. Ai thế nhỉ?”

→Trái tim người mẹ có con trai lớn thường rất nhạy cảm về trường hợp này, vậy sao Kim
Lân lại để bà cụ ngơ ngác lâu đến thế?.

→Vì xây dựng chi tiết này, nhà văn muốn người đọc cảm nhận nỗi đau thân phận của
con người: nạn đói đã khiến cụ Tứ không thể hình dung được mình lại đón dâu
trong tình cảnh trớ trêu đến vậy. Nhưng chính điều này lại càng làm ta xúc động
trước sự hy sinh, bao dung của tình mẹ và tình người nơi cụ.

c.2/Tiếp theo, tâm trạng cụ Tứ vô cùng phức tạp:

-Cụ đón nhận hạnh phúc của con bằng nỗi lòng của người mẹ rất mực thương con
nhưng vì nghèo và ý thức sâu sắc về hoàn cảnh, nên đan xen nhiều trạng thái buồn lo:

+Sau khi hiểu ra mọi chuyện, bà lão: “cúi đầu nín lặng”, hành động cúi đầu và tâm trạng
nín lặng đầy nội tâm đó thể hiện nỗi lòng xót xa nhưng thấu hiểu : “lòng người mẹ
nghèo khổ ấy còn hiểu ra biết bao nhiêu cơ sự, vừa ai oán vừa xót thuong cho số kiếp đứa
con mình”.

+Tiếp theo bà tủi thân tủi phận: “Chao ơi! Người ta dựng vợ gả chồng cho con là lúc
trong nhà ăn nên làm nổi, những mong sinh con đẻ cái mở mặt sau này. Còn mình thì …”.
Bà so sánh người ta với mình là để tự trách.

+Càng thương con, bà cụ càng khổ tâm: “trong kẽ mắt kèm nhèm của bà rỉ xuống hai
dòng nước mắt”

+để càng lo lắng : “biết chúng nó có nuôi nổi nhau sống qua được cơn đói khát này
không”

→ Qua diễn biến tâm trạng phức tạp của cụ, Kim Lân cho thấy: do kinh nghiệm
sống từ một chuỗi đời nghèo khổ nặng nhọc, nên cụ đã ý thức sâu sắc về hoàn cảnh
đói khát, nhà văn đã thể hiện thật cảm động nỗi lòng của bà mẹ nghèo nhưng hết mực
thương con.
2021-2022 LQĐ
-Cụ Tứ không chỉ thương con, mà còn thương người cùng cảnh, nên cụ đã vượt lên
những buồn lo day dứt, để chấp nhận người vợ nhặt bằng tấm lòng của một người mẹ
nhân nghĩa, chí tình.

+Nên bà đã nhìn con dâu bằng sự đồng cảm thân phận: “Bà lão khẽ thở dài ngửng
lên, đăm đăm nhìn người đàn bà”, cái nhìn ấy không chỉ thể hiện tấm lòng của một bà
mẹ mà còn có cả tình người đầy cảm thông. Vì thế, bà thấu hiểu cảnh ngộ của chị :“
người ta có gặp bước khó khăn, đói khổ này, người ta mới lấy đến con mình. Mà con mình
mới có vợ được”.

+Rồi bà vui vẻ, sung sướng nói với nàng dâu mới: “Ừ, thôi thì các con đã phải duyên
phải kiếp với nhau, u cũng mừng lòng.”

→Câu nói đầu tiên của bà cụ với Tràng và chị vợ nhặt vừa chứa chan tình mẫu tử, vừa
thấm đẫm tình người nhân nghĩa nên đã “chiêu tuyết” cho cuộc hôn nhân của anh
chị, khiến nó không còn là chuyện nhặt nhau giữa chợ giữa đường, mà cũng đẹp đẽ
như bao cuộc hôn nhân khác, cũng đều xuất phát từ duyên phận vợ chồng.

→Nên sự “mừng lòng” đầy bao dung của cụ Tứ đã làm ấm lòng hai số phận tội
nghiệp.

+Và bà cũng là người gieo hy vọng cho gia đình, làm ngọn lửa của khát vọng hạnh
phúc và niềm tin vào tương lai được tỏa sáng bằng những lời động viên nhẹ nhàng:“vợ
chồng chúng mày liệu mà bảo nhau làm ăn. Rồi ra may mà ông giời cho khá( …)Biết thế
nào hở con, ai giàu ba họ, ai khó ba đời?”. Cách nói dựa vào triết lý dân gian của cụ tuy
giản dị nhưng chứa đầy khát vọng hạnh phúc cho con và niềm hy vọng vào tương lai.

- Cụ đã lan tỏa ngọn lửa của tình mẹ, tình người và của khát vọng sống trên cái nền
xám xịt của hiện thực, nên nhà văn đã tạo nơi cụ tâm lý phức tạp: vui nhưng lo, ánh
sâng và bóng tối đan cài, khiến người đọc vô cùng xúc động:

+tâm tư người mẹ nghèo từng trải này luôn lo âu: vì nạn đói “bà lão đăm đăm nhìn
ra ngoài. Bóng tối trùm lấy hai con mắt” ; “mùi đốt đống rấm ở những nhà có người chết
theo gió thoảng vào khét lẹt”, vì cảnh ngộ của gia đình“bà nghĩ đến ông lão,nghĩ đến
đứa con gái út.Bà lão nghĩ đến cuộc đời cực khổ dài dằng dặc của mình...”

→Nhà văn đã vô cùng tinh tế khi tạo cho bà cụ điểm nhìn sâu sắc từ “đôi mắt đăm đăm”
của người mẹ nghèo từng trải, để từ bóng đen của cuộc sống, ngọn lửa của tình mẹ và tình
người cùng khát vọng sống nơi cụ đã lan tỏa thật cảm động.

+nên lo lắng nhưng bà vẫn yêu thương người đàn bà cùng quẫn đã theo không con trai
mình: “Bà lão nhìn người đàn bà, lòng đầy thương xót. Nó bây giờ là dâu là con trong
2021-2022 LQĐ
nhà rồi”, cái nhìn bao dung ấy không chỉ thể hiện tấm lòng của một bà mẹ mà còn có
cả tình người đầy cảm thông và sẵn lòng đùm bọc che chở nhau trong hoạn nạn.

 Chi tiết: “ bà lão hạ thấp giọng xuống thân mật” tâm sự với con dâu bắng sự ao
ước đầy day dứt :“kể ra có ra làm được dăm ba mâm thì phải đấy, nhưng nhà mình
nghèo, cũng chả ai người ta chấp nhặt chi cái lúc này”thật xót xa cảm động.
 Nơi cụ: nỗi lo lắng về nạn đói luôn song hành với tình thương của người mẹ “
Năm nay thì đói to đấy. Chúng mày lấy nhau lúc này u thương quá”. Sau đó“bà cụ
nghẹn lời không nói được nữa, nước mắt cứ chảy xuống ròng ròng

→ Kim Lân đã khéo léo tạo hai mảng đối lập nhưng luôn song hành bên nhau: sống
– chết, vui – buồn, ánh sáng – bóng tối.

→Nhà văn đã khắc họa tâm lý cụ Tứ diễn biền phức tạp nhưng hợp lý: phù hợp vói nỗi
lòng của người mẹ nghèo từng trải, nên cụ Tứ luôn ý thức sâu sắc về hoàn cảnh đói
khát, nhưng bà cụ vẫn tiếp nhận hạnh phúc của con và sẵn lòng cưu mang người vợ
nhặt bằng tình mẫu tử và tình người cao đẹp.

c/ Sáng hôm sau: nghi lực sống và niềm lạc quan của bà còn biểu hiện đầy cảm động

c.1/Hạnh phúc của con đã làm bà chuyến biến :

-Bà hăng hái cùng con dâu quét dọn sân vườn cho sạch sẽ :“lúi húi giẫy những búi cỏ
mọc nham nhở” và “ xăm xắn thu dọn, quét tươc nhà cửa”, với hy vọng cuộc đời sẽ
khấm khá, tươi sáng hơn

-Gương mặt bà cũng tràn ngập niềm vui, niềm lạc quan:“nhẹ nhõm tươi tỉnh khác ngày
thường, cái mặt bủng beo, u ám của bà rạng rỡ hẳn lên” rồi.

c.2/ Bữa cơm đón dâu “vào ngày đói nên thật thảm hại”:

-“Giữa cái mẹt rách chỉ có độc một lùm rau chuối thái rối và một đĩa muối ăn với cháo”

+nhưng đầm ấm : “cả nhà đều ăn rất ngon lành” và: “ chưa bao giờ trong nhà này mẹ
con lại đầm ấm, hòa hợp đến thế”.

+Trong bữa ăn bà cụ còn hào hứng “nói toàn chuyện vui, chuyện sung sướng về sau
này” : “Tràng ạ. Khi nào có tiền mua lấy đôi gà (…)Này ngoảnh đi ngoảnh lại chả mấy
mà có ngay đàn gà cho mà xem”.

→Câu chuyện nuôi gà của bà cụ làm ta nhớ đến bài ca dao “Mười cái trứng” :
2021-2022 LQĐ
cho thấy người lao động Việt Nam luôn sống nghị lực và lạc quan. Họ tìm được niềm
vui trong sự đùm bọc nương tựa vào nhau, để cùng hướng về hạnh phúc và tương lai.

-Do “niêu cháo lõng bõng” và “mỗi người chỉ có lưng hai bát” nên cụ Tứ đã thêm nồi chè
khoán-thực chất là cám nấu.

+Nhưng nghị lực sống của bà cụ đã được Kim Lân thể hiện cảm động qua cử chỉ :“lật
đật chạy xuống bếp, lễ mễ bưng ra một nồi khói bốc lên nghi ngút”, rồi vừa cười vừa nói:
“chè đây, chè khoán đây, ngon đáo để cơ ”

→ chữ “ngon” của cụ Tứ cần được cảm thụ một cách đặc biệt: đó không phải là xúc cảm
về vật chất mà là xúc cảm về tinh thần, là niềm tin về hạnh phúc, nên đã biến đắng
chát thành ngọt bùi.

+nên Tràng và một chút vào mồm cũng thấy: “đắng chát và nghẹn bứ” nhưng anh và
người vợ nhặt đều không nỡ làm mất đi niềm hy vọng tội nghiệp của bà cụ. Vì thế, họ vẫn
“điềm nhiên” ăn, còn bà lào: “ngoảnh vội ra ngoài” để con dâu không nhìn thấy bà khóc.

→Qua đó, nhà văn ngợi ca :trong những ngày đói, cụ Tứ nói riêng và những người mẹ Việt
Nam nói chung vẫn giữ được lối sống nghĩa tình, đầy nghị lực và luôn lạc quan. Chính
điều này đã giúp họ vượt lên số phận nghiệt ngã, làm tỏa sáng ngọn lửa của tình
người và khát vọng sống hạnh phúc, cùng niềm tin vào tương lai.

*Nhận xét về cụ Tứ:

1/ Nghệ thuật: (kết hợp phần hợp NT cả VB)

-Tình huống truyện độc đáo: éo le, bi-hài nhưng cảm động.

- Từ ngữ mộc mạc, tự nhiên; ngôn ngữ độc thoại tinh tế và đối thoại sinh động.

-Bút pháp trần thuật biến hóa linh hoạt nhưng vẫn chân thật, giản dị, được kết cấu trên hai
mảng đối lập giữa bóng tối của hiện thực và ánh sâng của tình người, của khát vọng sống.

-Nghệ thuật xây dựng nhân vật với biệt tài miêu tả tâm lý tinh tế, được nhà văn thể hiện
trên cái nền đói khát của hiện thực

 Tâm lí của cụ phức tạp, đa dạng được Kim Lân đi sâu thể hiện những góc khuất
trong tâm hồn qua các trạng thái đan xen: xót xa lo lắng, buồn tủi khổ tâm, vui
sướng hy vọng.
 nên người đọc không thấy khó hiểu mà thấy hợp lí, phù hợp với hoàn cảnh, tính
cách, phẩm chất đẹp đẽ của người nông dân lao động

2/ Nội dung:
2021-2022 LQĐ
-Nhân vật cụ Tứ tiêu biểu cho vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam : đầy tình mẫu tử và tình
người.

+qua lối sống nghĩa tình: hy sinh, bao dung của người mẹ nghèo nhưng thương con và
sống nghĩa tình.

+ niềm lạc quan của cụ đã tạo cái thế vượt lên hoàn cảnh tăm tối, không chỉ tạo nên vẻ
đẹp tinh thần cho cụ Tứ mà còn thể hiện bản chất nhân đạo và nghị lực sống của người lao
động Việt Nam nói chung,

-Nhà văn ca ngợi: người lao động dù rơi vào hoàn cảnh đói nghèo, tình người vẫn không
bị tiêu diệt, họ vẫn cưu mang đùm bọc nhau để hướng về sự sống và muốn sống hạnh phúc,
với tương lai tươi sáng, nên đã đem đến cho tác phẩm giá trị hiện thực sâu sắc và giá trị
nhân đạo đáng quí ( xem phần hợp của văn bản)

1.3/NGƯỜI VỢ NHẶT: Kim Lân đã dành nhiều tình cảm sâu sắc cho nhân vật người
vợ nhặt. Chị là nạn nhân của nạn đói nhưng khát vọng sống mạnh mẽ, và chính chị
đã giữ cho ngọn lửa hạnh phúc của gia đình luôn ấm áp và đầy niềm tin vào cuộc
sống.

a/ Cảnh ngộ chị thật đáng thương vì xây dựng nhân vật này, Kim Lân muốn phơi bày
sự tàn khốc của cái đói cùng bản năng sống mãnh liệt của người lao động.

-Chị không tên tuổi : tác giả không đặt tên cho nhân vật này không phải vì nhà văn
không đủ từ ngữ mà tác giả muốn làm mờ hóa tên tuổi của người đàn bà ấy để chị đại
diện cho tất cả những người phụ nữ khốn khổ trong nạn đói. Từ đầu đến cuối tác
phẩm, chị được nhà văn gọi là: “cô ả”, “thị”, “người đàn bà”. Chị cũng không quê hương
nhà cửa và không nghề nghiệp ổn định : người đọc chỉ biết chị theo đoàn người tha phương
cầu thực lưu lạc đến xóm ngụ cư.

-Cái đói quay quắt đã ném chị vào một đời sống vất vưởng thật tội nghiệp và tàn phá
cả ngoại hình:

+ chị cùng mấy người con gái thường “ngồi vêu” ở nhà kho để chờ nhặt nhạnh những”
hạt rơi hạt vãi hay ai có công việc gì gọi đến thì làm”, nên chị đã quen Tràng chỉ bằng
một câu hò vu vơ khi anh đẩy xe thóc lên dốc tỉnh:

“Muốn ăn cơm trắng mấy giò nay!

Ra đây mà đẩy xe bò với anh, nì!”.

và chị đã “ton ton chạy lại đẩy xe cho Tràng”, còn “liếc mắt ,cười tít”.
2021-2022 LQĐ
+ Nhưng do nạn đói nên chỉ cách một thời gian ngắn, chị đã biến đổi đến mức
Tràng không nhận ra: “hôm nay thị rách quá, áo quần tả tơi như tổ đỉa, thị gầy sọp hẳn
đi, trên cái khuôn mặt lưỡi cày xám xịt chỉ còn thấy hai con mắt”.

-Đáng thương hơn, do bản năng sinh tồn mạnh mẽ trong những ngày đói đầy nghiệt
ngã đã biến chị thành người phụ nữ mất phẩm giá và mất cả giá trị:

+ Chị trở thành một kẻ: “chao chát”, “chỏng lỏn”, “cong cớn”, nên vừa nhìn thấy
Tràng, chị đã sầm sập chạy đến và sưng sỉa nói: “Điêu! Người thế mà điêu!”, “hôm ấy
leo lẻo cái mồm hẹn xuống, thế mà mất mặt”.

+ Rồi trơ trẽn đến mức đòi ăn: “có ăn gì thì ăn chả ăn giầu”.

+ Cái đói còn khiến chị mất cả ý tứ nên khi được mời thì: “thị ngồi sà xuống, ăn thật.
Thị cắm đầu ăn một chặp bốn bát bánh đúc liền chẳng chuyện trò gì. Ăn xong thị cầm dọc
đôi đũa quệt ngang miệng, thở”

+Thậm chí, chị quên cả sĩ diện, đánh mất giá trị:

o Nên người đọc không lạ khi người phụ nữ tội nghiệp này đã bám víu vào những
điều vu vơ như một câu hò giữa chợ từ một người đàn ông mới quen và xem
lời nói đùa như một lời rủ rê, lời cầu hôn :“Này thì đùa chứ có về với tớ thì ra
khuân hàng lên xe rồi cùng về”.
o Rồi chấp nhận theo Tràng khi hầu như chưa hiểu gì về anh và hoàn cảnh của
anh.

→Như vậy chị đã lấy chồng và trở thành vợ nhặt chẳng qua là một cách trốn chạy cái đói,
là để được sống, nên câu hò vu vơ của Tràng được chị xem là một lời hứa hẹn và lời
nói đùa của anh trở thành lời cầu hôn chính thức.

→Qua hình ảnh người vợ nhặt, Kim Lân đã gián tiếp phơi bày sâu sắc tội ác của bọn
thực dân, phát xít: nạn đói năm 1945 do bọn chúng gây ra không chỉ cuốn đi sinh
mệnh của hơn hai triệu người Việt Nam mà còn khiến giá trị con người rẻ rúng như
rơm rác, nên có thể nhặt vợ ở bất kỳ đâu và bất kỳ lúc nào.

b/ Qua nhân vật người vợ, Kim Lân còn muốn toát lên niềm tin vào cuộc sống và ca
ngợi bản chất tốt đẹp của người phụ nữ, nên nhà văn đã miêu tả rất tinh tế tâm lý
cùng sự chuyển biến ở người vợ nhặt kể từ khi chị theo Tràng.

b.1/Ngay trên con đường về nhà chồng , chị dù đi “lủi thủi” cũng đã dần bộc lộ vẻ đẹp
nữ tính:

-Người đàn bà trước đó còn “cong cớn”, “sưng sỉa”

2021-2022 LQĐ
-Giờ trở nên e thẹn, nữ tính như bao người phụ nữ Việt Nam khác:“thị cắp cái thúng con,
đầu hơi cúi xuống, cái nón rách tàng nghiêng nghiêng che khuất đi nửa mặt. Thị có vẻ rón
rén, e thẹn” đến mức có người khen: “trông chị ta thèn thẹn hay đáo để”.

b.2/ Đến nhà chồng, nhìn thấy gia cảnh khó khăn, chị có lo lắng nhưng vẫn cư xử
đúng mực :

+Chị dù ý thức rõ về hoàn cảnh và thân phận khi nhìn thấy căn nhà của Tràng “
vắng teo đứng rúm ró trên mánh vườn mọc lổn nhổn những búi cỏ dại”:

o Nên chị “nén một tiếng thở dài” trong lòng ngực và “ nhếch mép cười nhạt nhẽo”
khi lẳng lặng theo Tràng vào trong nhà.
o Rồi chị “ngồi mớm ở mép giường, hai tay ôm khư khư cái thúng”, còn “mặt bần
thần”
→cho thấy lòng chị đầy rối bời, buồn tủi.

+Nhưng chị vẫn giữ đúng chữ lễ với mẹ chồng:

 khi bà cụ Tứ về, chị vội đứng dậy lễ phép chào: “u đã về ạ”

 và trong suốt câu chuyện với bà cụ, chị không dám ngồi, cả khi cụ Tứ bảo: “con
ngồi xuống đây. Ngồi xuống đây cho đỡ mỏi chân” , chị vẫn: “khép nép đứng nguyên
chỗ cũ.”

c/ Cảm nhận được tình yêu thương đùm bọc của gia đình chồng, người vợ nhặt đã hồi
sinh phẩm chất và góp phần làm nhọn lửa của khát vọng sống hạnh phúc thêm ấm áp, mở
lối cho tương lai

c.1/ Sáng hôm sau: chị hoàn toàn thay đổi:

- Đảm đang: có bàn tay chăm sóc của chị, không gian sống của gia đình trở nên mới
mẻ: “nhà cửa, sân vườn hôm nay đều được quét tước, thu dọn sạch sẽ gọn gang, mấy chiếc
quần áo rách như tổ đỉa vẫn vắt khươm mươi niên ở một góc đã thấy đem ra sân hong”.
Hai cái ang nước vẫn để khô cong đã kín nước đầy ăm ắp. Đống rác mùn tung bành ngay
lối đi đã hót sạch”.

- Chi còn trở nên hiền hậu, khiến Tràng không nhận ra: “Tràng nom thị hôm nay khác
lắm, rõ ràng là người đàn bà hiền hậu đúng mực không còn vẻ gì chao chát chỏng lỏn
như mấy lần Tràng gặp ở ngoài tỉnh”.

→Người phụ nữ ấy đã trở thành một vợ hiền dâu thảo.

→Thì ra những “chao chát, cong cớn” trước kia chỉ như một thứ vũ khí tự vệ để chị đối
phó với cảnh sống vất vưởng, nên tình yêu thương và mái ấm gia đình đã có đủ sức
mạnh để cảm hóa con người và làm hồi sinh bản chất tốt đẹp nơi chị.
2021-2022 LQĐ
c.2/ Bữa cơm đầu tiên người vợ nhặt về nhà chồng ngay những “ngày đói nên trông
thật thảm hại”, nhưng chị vẫn góp phần giữ ngọn lửa đầm ấm được tỏa sáng trong
gia đình.

-Giữa cái mẹt rách “có độc một lùm rau chuối thái rối, và một đĩa muối ăn với cháo”:
nhưng“ cả nhả đều ăn rất ngon lành” , chưa bao giờ “ trong nhà này mẹ con lại đầm ấm
hòa hợp như thế”, họ còn hào hứng bàn chuyện nuôi gà trong tương lai ( DC: cụ Tứ).

-và vì “niêu cháo lõng bõng , mỗi người được có hai lưng bát đã hết nhẵn”, nên cụ Tứ
đã có bổ sung bằng nồi cám nấu mà bà gọi bằng “chè khoán”.

+Tràng và một chút vào mồm cũng thấy “đắng chát và nghẹn bứ”.

+Nhưng chi tiết thật cảm động, khiến người đọc không quên ở người vợ nhặt là: chị
“đón lấy cái bát” mà người mẹ chồng đưa cho, đưa lên nhìn :“ hai con mắt chị tối lại”
nhưng ngay lúc đó, chị vẫn “điềm nhiên và vào miệng”

→chứng tỏ chị không nỡ làm mất đi niềm vui tội nghiệp của người mẹ chồng nhân
hậu, chị còn sẵn sàng cùng gia đình chấp nhận hoàn cảnh để hướng về sự sống và
tương lai

→Hóa ra người vợ nhặt ấy vô danh nhưng không vô nghĩa, bóng dáng chị hiện ra

không lộng lẫy nhưng gợi lên sự ấm áp: chị đã đem đến cho dân xóm ngụ cư làn gió tươi
mát và thay đổi không khí gia đình: làm khuôn mặt bủng beo của cu Tứ “rạng rỡ hẳn
lên”và thay đổi cuộc sống của Tràng

-Chính chị là người đã mang đến làn gió hy vọng cho cuộc sống tối tăm bên bờ cái
chết của gia đình qua thông tin: ““trên mạn Thái Nguyên, Bắc Giang người ta không
chịu đóng thuế nữa đâu. Người ta còn phá cả kho thóc của Nhật, chia cho người đói nữa
đấy”

. +Nên dù hiện thực khắc nghiệt vẫn còn qua tiếng trống thúc thuế : “ngoài đình bỗng dội
lên một hồi trống,dồn dập, vội vã”, khiến cụ Tứ “ ngoảng vội ra ngoài” để che giấu giọt
nước mắt, và miếng cám ngậm trong miệng Tràng “ đã ra bã chát xít”

+Nhưng lời kể của chị đã giúp anh nhớ lại cảnh “những người nghèo đói ầm ầm kéo
nhau đi trên đê Sộp. Đằng trươc có lá cờ đỏ to lắm”và anh nghe người ta nói “ họ là Việt
Minh đấy”. Tự dưng anh “ ân hận, tiếc rẻ vẩn vơ”, nên trong óc Tràng “ vẫn thấy đám
người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới”

→Lời kể của người vợ nhặt đã thể hiện sự hướng về cách mạng của người lao động,
chính điều này đã đem đến cho gia đình họ hướng thoát khỏi hiện thực đen tối và dự
cảm ấm lòng về tương lai.
2021-2022 LQĐ
→Chân dung chị được nhà văn xây dựng trên cái nền xám đen của nạn đói và diễn
biến tâm lý phức tạp, đối lập, để ca ngợi vẻ đẹp: với bản năng sinh tồn mạnh mẽ và
với bản chất đẹp của người phụ nữ, chị luôn hướng về sự sống và cố gắng giữ ngọn
lửa hạnh phúc ấm áp.

*Nhận xét:

-Nội dung:

+Với nhân vật người vợ nhặt-hình ảnh tiêu biểu cho người phụ nữ trong hoàn cảnh khốn
cùng- Kim Lân muốn thể hiện một niềm tin đầy giá trị nhân đạo và nhân văn: trong những
lúc cuộc đời tăm tối nhất, người lao động Việt Nam vẫn khao khát sống hạnh phúc và
hướng về tương lai tươi sáng.

+Qua số phận người vợ nhặt, tác phẩm còn gián tiếp lên án tội ác của bọn thực dân, phát
xít: đã đẩy nhân dân ta vào nạn đói kinh hoàng và khiến thân phận con người trở nên rẻ
rúng.

-Nghệ thuật:( phần hợp)

+Tình huống truyện độc đáo: éo le, bi-hài nhưng cảm động.

+Nghệ thuật xây dựng nhân vật với biệt tài miêu tả tâm lý tinh tế từ ngoại hình đến tính
cách, tâm lý bằng ngôn ngữ độc thoại và đối thoại.

+Bút pháp trần thuật biến hóa linh hoạt nhưng vẫn chân thật, giản dị, được kết cấu trên hai
mảng đối lập.

+ từ ngữ mộc mạc, tự nhiên; ngôn ngữ độc thoại tinh tế và đối thoại sinh động, phù hợp với
tính cách nhân vật.

2) Tình huống truyện độc đáo:

*Cảm nhận chung: Tình huống truyện trong tác phẩm “Vợ nhặt” là một tình
huống độc đáo vì chưa từng có trong các tác phẩm văn chương trước đây: một anh nông
dân nghèo ở xóm ngụ cư đang ế vợ, bỗng nhiên có vợ dễ dàng ngay trong nạn đói, nên
chẳng khác gì Tràng nhặt vợ như nhặt cái rơm, cái rác.

*Phân tích:
2.1/Tình huống nhặt vợ của Tràng vô cùng độc đáo:
2021-2022 LQĐ
a/ Được Kim Lân thể hiện ngay từ nhan đề: đây là một nhan đề độc đáo, hiếm gặp
trong văn chương: vì đã tạo thành sự kết hợp đối lập, lạ lùng:

-“vợ”: biểu tượng cho hạnh phúc gia đình nên thật thiêng liêng, cần trân trọng.

- còn “nhặt”: là ngẫu nhiên, tầm thường vì thường dùng cho đồ vật không giá trị ( chính
Kim Lân giải thích: nhặt là nhặt nhạnh, nhặt vu vơ, nhặt thường đi với những thứ không ra
gì).

 Nên trái với phong tục của người Việt Nam: hỏi vợ, cưới vợ
 Tràng lại có vợ trong nạn đói chỉ bằng bốn bát bánh đúc và một lời nói đùa vu vơ thì
quả là nhặt vợ như nhặt nhạnh một đồ vật rơi vãi, vô giá trị chẳng khác cái rơm, cái
rác.

-Nhan đề này đã gợi một tình huống éo le nhưng cảm động: đã làm tỏa sáng ngọn lửa
của tình người cưu mang đùm bọc, để hướng về khát vọng sống hạnh phúc, cùng niềm lạc
quan về tương lai tươi đẹp của người lao động nghèo khổ.

b/ Tình huống độc đáo còn do người nhặt vợ là Tràng: người nông dân nghèo ở xóm
ngụ cư đang có nguy cơ ế vợ:

-Cảnh ngộ tội nghiệp của Tràng được Kim Lân tập trung thể hiện:

+gia cảnh nghèo nàn:anh mồ côi cha, sống với người mẹ già yếu trong “cái nhà vắng
teo, đứng rúm ró trên mảnh vườn mọc lổn nhổn những búi cỏ dại”, còn là dân ngụ cư-đó là
dạng người bị coi khinh trong xã hội nông thôn xưa.

+nghề nghiệp nặng nhọc lại bấp bênh: anh đẩy xe bò chở thóc thuê cho Liên đoàn
tỉnh.

+Ngoại hình thô kệch, xấu xí “hai con mắt nhỏ tí, gà gà đắm vào bóng chiều, hai bên
quai hàm bạnh ra”

+Ngôn ngữ cục mịch ngay cả khi tán tỉnh: “Rích bố cu, hở”, “làm đếch gì có vợ”

+Lại còn có tật gàn dở: “vừa đi vừa nói” cùng cái kiểu: “ngửa mặt lên cười hềnh hệch”
. Vì thế, anh có nguy cơ ế vợ.

-Nhưng tính cách của anh hoàn toàn tương phản: vui tính, nhân hậu nên anh được
người dân cả xóm yêu mến, mỗi chiều đi làm về, anh được bọn trẻ: “ùa cả ra vây lấy” rồi
reo cười: “anh Tràng! Anh Tràng đã về chúng mày ơi”, cho thấy Tràng đã đón nhận được
những tình cảm rất trong sáng từ trẻ thơ.

2.2/Trong nạn đói năm 1945, Tràng đột nhiên có vợ, lại là vợ theo, vợ nhặt thì quả là
một tình huống éo le, bi hài, khiến mọi người đều ngạc nhiên.
2021-2022 LQĐ
a/ Hiện thực nạn đói đã được Kim Lân thể hiện đặc sắc:

-Qua cuộc sống ảm đạm của xóm ngụ cư bằng hai loại hình ảnh:

 Con người năm đói(DC: bối cảnh truyện)

 Không gian năm đói(DC: bối cảnh truyện)

-Khiến cuộc sống của Tràng càng bấp bênh: “trong bóng chiều nhá nhem, Tràng đi
từng bước mệt mỏi, chiếc áo nâu tàng vắt sang một bên cánh tay, cái đầu trọc nhẵn chúi về
đằng trước. Hình như những lo lắng chật vật trong một ngày đè xuống cái lưng to rộng
như lưng gấu của hắn”

b/ Tràng và chị đã nên duyên chỉ qua hai lần gặp gỡ :thì quả là tình huống éo le
nhưng cũng thật cảm động:

-Họ quen nhau chỉ bằng một câu hò lúc Tràng đẩy xe thóc lên dốc tỉnh:

“Muốn ăn cơm trắng mấy giò này!

Lại đây mà đẩy xe bò với anh, nì”

chị liền chạy ra đẩy phụ và “liếc mắt, cười tit ” tình tứ “khiến Tràng thích lắm”.

- Tràng gặp lại chị lần hai khi đang ngồi uống nước ở ngoài cổng chợ:

 anh đã không nhận ra vì nhìn thấy Tràng: chị đã sầm sập chạy đến và sưng sỉa
nói “Điêu! Người thế mà điêu!” và chị rách quá: “áo quần tả tơi như tổ đỉa, thị gầy
sọp hẳn đi, trên cái khuôn mặt lưỡi cày xám xịt chỉ còn thấy hai con mắt.”
 chị còn gợi ý để được ăn một cách trơ trẽn “ có ăn gì thì ăn chả ăn giầu” và
“đứng cong cớn trước mặt” anh .
 Tràng không hề giận mà chỉ toét miệng cười thật hiền lành và thấy chị đói quá, anh
đã mời chị ăn dù chẳng dư giả gì: “ đấy, muốn ăn gì thì ăn”, xuất phát từ tình
người đùm bọc sẻ chia.
 Rồi anh nói đùa :“Này nói đùa chứ có về với tớ thì ra khuân hàng lên xe rồi cùng
về”, ai ngờ chị về thật.

□Nên lúc đầu Tràng cũng “chợn, nghĩ: Thóc gạo này đến cái thân mình cũng chả
biết có nuôi nổi không lại còn đèo bòng”

□Nhưng rồi anh tặc lưỡi: “chậc, kệ!”

→Hành động của anh đã thể hiện tình người cưu mang, giúp đỡ nhau trong hoạn nạn-
một truyền thống đạo lý cao đẹp của dân tộc: “lá lành đùm lá rách”, “một miếng khi đói
bằng một gói khi no”.
2021-2022 LQĐ
→Nhưng cũng có nguyên cớ đẹp đẽ bên trong là lòng khát khao mái ấm gia đình, nên
người đọc có thể hiểu: bằng tấm lòng đôn hậu và khát vọng hạnh phúc, Tràng đã đánh
cược cùng cái đói, thậm chí cái chết để có tổ ấm như bao người, đây quả là sự thách
đố táo tợn với hiện thực đen tối để được sống và sống hạnh phúc.

c) Việc Tràng đưa người vợ nhặt về đã tạo một tình huống éo le bi hài: khiến mọi
người đều ngạc nhiên: họ vừa mừng vừa lo, vì người như Tràng mà có vợ thì còn may
mắn nào hơn, nhưng có vợ vào lúc này thì càng gần cái chết.

-Bọn trẻ trong xóm nhìn thấy sự việc lạ, đã gào lên : “chông vợ hài”.

-Sự ngạc nhiên tiếp tục lan theo bước chân của anh chị khi họ về đến xóm ngụ cư: mọi
người trong xóm bàn tán, phỏng đoán: “ai thế nhỉ”, “hay là..” vừa ngạc nhiên lo lắng:
“Ôi chao! Giời đất này còn rước cái của nợ đời về, biết có nuôi nỗi nhau sống qua cái thời
này không” lại vừa thấu hiểu, khiến: “những khuôn mặt hốc hác u tối của họ bỗng dưng
rạng rỡ hẳn lên. Có cái gì lạ lùng và tươi mát thổi vào cuộc sống đói khát, tăm tối ấy của
họ”.

-Cả cụ Tứ-mẹ Tràng cũng không khỏi ngạc nhiên:

+vì bà không hiểu được: vì sao con lại có vợ vào lúc này

 Bất ngờ đầu tiên của cụ là sự mong ngóng mẹ ở Tràng: vì xưa nay Tràng có bao
giờ anh nôn nóng chờ mẹ về như vậy, do đó chân bà: “phấp phỏng bước theo con
vào nhà”.
 Rồi bà: “đứng sững lại” khi thấy một người phụ nữ trong nhà mình.
 Bà lão không dám tin vào mắt mình: “bà lão hấp háy cặp mắt cho đỡ nhoèn” và
“nhìn con tỏ ý không hiểu.” Thậm chí, khi con giới thiệu vợ: “ bà vẫn chưa hiểu”

+Trạng thái ngạc nhiên của bà cụ được Kim Lân đặc biệt khơi sâu bằng hàng loạt
câu hỏi tự vấn:

 “Quái, sao lại có người đàn bà nào ở trong ấy nhỉ?”

 “Người đàn bà nào lại đứng ngay đầu giường thằng con mình thế kia?”
 “Sao lại chào mình bằng u?”
 “Không phải con cái Đục mà. Ai thế nhỉ?”

→Trái tim người mẹ có con trai lớn thường rất nhạy cảm về trường hợp này, vậy sao Kim
Lân lại để bà cụ ngơ ngác lâu đến thế?.
2021-2022 LQĐ
→Vì xây dựng chi tiết này, nhà văn muốn người đọc cảm nhận nỗi đau thân phận của
con người: nạn đói đã khiến cụ Tứ không thể hình dung được mình lại đón dâu
trong tình cảnh trớ trêu đến vậy. Nhưng chính điều này lại càng làm ta xúc động
trước sự hy sinh, bao dung của tình mẹ và tình người nơi cụ.

-Chính Tràng cũng ngạc nhiên trước hạnh phúc của mình: “Nhìn thị ngồi ngay giữa
nhà, đến bây giờ hắn vẫn còn ngờ ngợ như không phải thế. Ra hắn đã có vợ rồi đấy ư”

→Quả đây là một tình huống éo le: không biết là nụ cười hay nước mắt, vì bên bờ vực của
cái chết, hạnh phúc sao quá mong manh.

→Nhưng ánh sáng của tình người và của khát vọng sống hạnh phúc vẫn tỏa ra tha thiết, dù
bóng dáng của hạnh phúc đến với anh và chị không hề lãng mạn:tiền cưới chỉ là bốn bát
bánh đúc được chị ăn vội vã như chạy đua cùng cái đói, sính lễ thì chỉ có cái thúng con và
vài thứ đồ lặt vặt. Lễ đưa dâu cũng chỉ có anh nhặt vợ và chị vợ nhặt lầm lũi đi về trong
ánh mắt vừa mừng vừa lo lắng của người dân xóm ngụ cư.

2.3) Tình huống nhặt vợ của Tràng không chỉ éo le mà còn vô cùng cảm động: vì họ
nhặt nhau về không chỉ do cần chốn nương thân, mà còn thể hiện sâu sắc tình người
yêu thương đùm bọc và tỏa sáng khát vọng sống hạnh phúc cùng niềm tin vào tương
lai.

a/ Từ khi ba con người đáng thương đùm bọc, nương tựa nhau để sống và có một gia
đình: đã tạo nơi họ những chuyển biến thật cảm động vào sáng hôm sau:

a.1/Tràng:

-Sáng hôm sau: anh dậy muộn và vẫn còn bất ngờ về hạnh phúc : “mặt trời lên bằng
con sào anh mới trở dậy” trong tâm trạng bồng bềnh giữa thực và mơ:“trong người êm
ái lửng lơ như người vừa ở trong giấc mơ đi ra” và vẫn ngạc nhiên “ việc hắn có vợ đến
hôm nay hắn vẫn còn ngỡ ngàng như không phải”

-Mái ấm gia đình còn tạo nơi anh sự chuyển biến tích cực : giúp anh thấy yêu thương
gia đình

+khi đứng trước khung cảnh đổi khác mới mẻ: “nhà cửa sân vườn hôm nay đều được
quét tước, thu dọn sạch sẽ gọn gàng”, ngoài vườn: “người mẹ đang lúi húi giẫy những búi
cỏ mọc nham nhở. Vợ hắn lại quét cái sân, tiếng chổi từng nhát kêu sàn sạt trên mặt đất”,
cảnh tượng thật đơn giản bình thường nhưng “đối với Tràng lại vô cùng thấm thía cảm
động” .
2021-2022 LQĐ
+Khiến Tràng thực sự bừng tỉnh và thấy gắn bó với gia đình: “hắn thấy hắn thương
yêu gắn bó với cái nhà của hắn lạ lùng. Hắn đã có một gia đình. Hắn sẽ cùng vợ sinh con
đẻ cái ở đấy. Cái nhà như cái tổ ấm che mưa che nắng”

→ nhà văn cho thấy niềm vui của anh trộn lẫn cả hiện tại và ước mơ hướng tới tương lai
tươi sáng.

-Hạnh phúc gia đình còn khiến Tràng thực sự trưởng thành:

+giúp anh có ý thức về bổn phận “bây giờ hắn mới thấy hắn nên người, hắn thấy hắn
có bổn phận phải lo lắng cho vợ con sau này”

+và Kim Lân đã biểu hiện những sự chuyển biến ấy bằng hành động rất đắt “hắn xăm
xăm chạy ra giữa sân, hắn cũng muốn làm một việc gì để dự phần tu sửa lại căn nhà.”

→So với cái dáng: “ngật ngưỡng”, “mệt mỏi” vốn có của Tràng thì hành động: “xăm
xăm” này thể hiện quá trình chuyển biến quan trọng nơi anh. Rõ ràng: vì biết yêu thương
và được sống trong yêu thương, anh không rơi vào bi kịch như bao nhân vật nông
dân khác như chị Dậu hay Chí Phèo.

→Điều này cho thấy: hạnh phúc gia đình đã phục sinh tâm hồn Tràng, giúp anh thay
đổi cả tính cách lẫn số phận.

a.2/ Người vợ nhặt đã hoàn toàn thay đổi vào sáng hôm sau:

- Đảm đang: có bàn tay chăm sóc của chị, không gian sống của gia đình trở nên mới
mẻ: “nhà cửa, sân vườn hôm nay đều được quét tước, thu dọn sạch sẽ gọn gang, mấy chiếc
quần áo rách như tổ đỉa vẫn vắt khươm mươi niên ở một góc đã thấy đem ra sân hong”.
Hai cái ang nước vẫn để khô cong đã kín nước đầy ăm ắp. Đống rác mùn tung bành ngay
lối đi đã hót sạch”.

- Chi còn trở nên hiền hậu, khiến Tràng không nhận ra: “Tràng nom thị hôm nay khác
lắm, rõ ràng là người đàn bà hiền hậu đúng mực không còn vẻ gì chao chát chỏng lỏn
như mấy lần Tràng gặp ở ngoài tỉnh”.

→Người phụ nữ ấy đã trở thành một vợ thảo dâu hiền.

→Thì ra những “chao chát, cong cớn” trước kia chỉ như một thứ vũ khí tự vệ để chị đối
phó với cảnh sống vất vưởng, nên tình yêu thương và mái ấm gia đình đã có đủ sức
mạnh để cảm hóa con người và làm hồi sinh bản chất tốt đẹp nơi chị.

a.3/Hạnh phúc của con đã làm cụ Tứ chuyến biến : trở nên vui vẻ và lạc quan
2021-2022 LQĐ
-Bà hăng hái cùng con dâu quét dọn sân vườn cho sạch sẽ :“lúi húi giẫy những búi cỏ
mọc nham nhở” và “ xăm xắn thu dọn, quét tươc nhà cửa”, với hy vọng cuộc đời sẽ
khấm khá, tươi sáng hơn

-Gương mặt bà cũng tràn ngập niềm vui, niềm lạc quan:“nhẹ nhõm tươi tỉnh khác ngày
thường, cái mặt bủng beo, u ám của bà rạng rỡ hẳn lên” rồi.

* Sơ kết:

- Kim Lân đã thể hiện biệt tài miêu tả và biểu hiện ngoại hình, tính cách, tâm trạng
của con người, đặc biệt là người nông dân Bắc bộ.

+Lúc thì Kim Lân diễn tả qua biểu hiện bên ngoài.

+Lúc thì đi sâu vào nội tâm nhân vật: lúc thì mô tả trực tiếp, lúc thì thể hiện qua những ý
nghĩ sâu kín bằng các chi tiết được chọn lọc tinh tế.

-Qua đó, nhà văn ngợi ca: trong những ngày đói, Tràng, cụ Tứ và người vợ nhặt vẫn
giữ được lối sống nghĩa tình, đầy nghị lực và luôn lạc quan. Chính điều này đã giúp
họ vượt lên số phận nghiệt ngã, làm tỏa sáng ngọn lửa của tình người và khát vọng
sống hạnh phúc, cùng niềm tin vào tương lai.

b/ Trong bữa cơm ngày đói: họ đã được đền bù, tuy hiên thực vẫn thật đắng lòng
nhưng hạnh phúc đơn sơ và ấm lòng đã giúp họ thêm nghị lực sống và niềm lạc quan,
hy vọng:

-“Bữa cơm ngày đói thật thảm hại” nhưng đầm ấm :

+Hiện thực đen tối đã thể hiện rõ nét qua chi tiết: “giữa cái mẹt rách có độc một lùm
rau chuối thái rối, và một đĩa muối ăn với cháo”.

 Nhưng “ cả nhà đều ăn rất ngon lành”

 Cụ Tứ “ vừa ăn vừa kể chuyện làm ăn, gia cảnh với con dâu” mà bà cụ “nói toàn
chuyện vui, chuyện sung sướng về sau này”, bà còn còn hào hứng bàn chuyện nuôi
gà: “Tràng ạ. Khi nào có tiền mua lấy đôi gà (…)Này ngoảnh đi ngoảnh lại chả
mấy mà có ngay đàn gà cho mà xem”.

→với niềm hy vọng vào tương lai .

→Câu chuyện nuôi gà của bà cụ làm ta nhớ đến bài ca dao: “Mười cái trứng”, cho thấy
người lao động Việt Nam luôn sống lạc quan và tìm được niềm vui trong sự đùm bọc
nương tựa vào nhau, cùng hướng về hạnh phúc và tương lai.
2021-2022 LQĐ
 Khiến Tràng cảm thấy ấm áp: “Tràng vâng rất ngoan ngoãn. Chưa bao giờ trong
nhà này mẹ con lại đầm ấm, hòa hợp đến thế”.

+Vì “Niêu cháo lõng bõng, mỗi người được có lưng lưng hai bát đã hết nhẵn”, cụ Tứ đã
thêm nồi chè khoán mà thực chất là cám nấu:

 nên khi “Tràng cầm đôi đũa gợt một miếng bỏ vội vào miệng. Mặt hắn chun ngay
lại, miếng cám đắng chát và nghẹn bứ trong cổ” , khiến “một nỗi tủi hờn len vào
tâm trí mọi người” .

→ Kim Lân đã săn đuổi hiện thực tới cùng: nhằm cho người đọc thấy rõ sức mạnh
hủy diệt cuộc sống của nạn đói và sự rẻ rúng của thân phận con người.

 Nhưng nghị lực sống của bà cụ đã được Kim Lân thể hiện cảm động qua cử chỉ
:“lật đật chạy xuống bếp, lễ mễ bưng ra một nồi khói bốc lên nghi ngút”, rồi vừa
cười vừa nói: “chè đây, chè khoán đây, ngon đáo để cơ ”

→ chữ “ngon” của cụ Tứ cần được cảm thụ một cách đặc biệt: đó không phải là xúc cảm
về vật chất mà là xúc cảm về tinh thần, là niềm tin về hạnh phúc, nên đã biến đắng
chát thành ngọt bùi.

 Và chi tiết thật cảm động, khiến người đọc không quên ở người vợ nhặt là: chị “đón
lấy cái bát” mà người mẹ chồng đưa cho, đưa lên nhìn :“ hai con mắt chị tối lại”
nhưng ngay lúc đó, chị vẫn “điềm nhiên và vào miệng” , còn bà lào: “ngoảnh vội
ra ngoài” để con dâu không nhìn thấy bà khóc.

→chứng tỏ chị không nỡ làm mất đi niềm vui tội nghiệp của người mẹ chồng nhân hậu,
nên sẵn sàng chấp nhận hoàn cảnh để cùng gia đình hướng về sự sống và tương lai. Hóa
ra người vợ nhặt ấy vô danh nhưng không vô nghĩa, bóng dáng chị hiện ra không lộng
lẫy nhưng gợi lên sự ấm áp.

- Cuối tác phẩm, nhà văn cho thấy: hiện thực đen tối đã được mở lối khi người lao
động hướng về cách mạng:

+ Thông tin mà người vợ nhặt mang đến: “trên mạn Thái Nguyên, Bắc Giang người
ta không chịu đóng thuế nữa đâu. Người ta còn phá cả kho thóc của Nhật, chia cho người
đói nữa đấy” đã tạo làn gió hy vọng cho cuộc sống tối tăm

+Nên dù bóng đen cuộc sống vẫn hiện hữu:

 qua tiếng trống thúc thuế :“ngoài đình bỗng dội lên một hồi trống,dồn dập, vội
vã” cùng lời cụ Tứ đã thể hiện tội ác của bọn thực dân Pháp và phát xít Nhật :
“Trống thúc thuế đấy...
 khiến “miếng cám ngậm trong miệng Tràng đã ra bã chát xít”
2021-2022 LQĐ
 còn cụ Tứ “ ngoảng vội ra ngoài” để che giấu giọt nước mắt
+ Lời kể của chị đã giúp Tràng nhìn ra hướng giải quyết, nên anh nhớ lại cảnh:
“những người nghèo đói ầm ầm kéo nhau đi trên đê Sộp. Đằng trươc có lá cờ đỏ to lắm”và
anh nghe người ta nói “ họ là Việt Minh đấy”.

 Tự dưng anh “ ân hận, tiếc rẻ vẩn vơ”

 nên dù “ngoài đình tiếng trống thúc thuế vẫn dồn dập”, trong óc Tràng “ vẫn thấy
đám người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới”

*Sơ kết:

- Bút pháp trần thuật của Kim Lân đầy biến hóa nhưng vẫn chân thật, giản dị

- Qua đó, nhà văn nhấn mạnh:sự sống đã bị cái đói đẩy đến đường cùng tưởng như
không còn lối thoát , nhưng khi người lao động nương tựa vào nhau để sống và
hướng về cách mạng, hiện thực đen tối đã được mở lối. Đây là lời dự báo của Kim
Lân về xu thế tất yếu của thời đại, vì chỉ có cách mạng mới thực sự giúp người lao
động đổi đời, giải phóng mình và đất nước. Cách kết thúc này đã nâng tư tưởng tác
phẩm lên ý nghĩa cao hơn.

III/ ĐÁNH GIÁ TÁC PHẨM:

1.Giá trị nội dung

a)Giá trị hiện thực: qua tác phẩm, Kim Lân giúp ta hiểu được:

-Tình cảnh thê thảm của người nông dân nước ta trong nạn đói 1945.

-Thân phận con người trở nên rẻ rúng, từ đó gián tiếp tố cáo tội ác của bọn thực dân phát
xít.

b)Giá trị nhân đạo:

-Ca ngợi sức sống kỳ diệu của người lao động: ngay bên bờ vực của cái chết, họ vẫn hướng
về sự sống, khát khao hạnh phúc và lạc quan tin tưởng vào tương lai.

-Ca ngợi bản chất tốt đẹp của con người Việt Nam: tình yêu thương đùm bọc ngay trong
hoạn nạn.

2.Giá trị nghệ thuật:

a)Kim Lân đã tạo ra một tình huống truyện độc đáo chưa từng có trong các tác phẩm
văn học trước đây: một anh nông dân xóm ngụ cư quê mùa, thô kệch, nghèo khổ đã nhặt
được vợ dễ dàng trong nạn đói.
2021-2022 LQĐ
-Đây là một tình huống mang nét đối lập:

+giúp diễn biến mạch truyện phát triển tự nhiên, bất ngờ, thú vị.

+làm nổi bật tính cách và tâm lý nhân vật.

-Đồng thời đầy éo le, bi hài và cảm động:

+ nên đã gây kinh ngạc cho mọi người: không biết nên mừng hay lo.

+bộc lộ rõ tình người và khát vọng sống hạnh phúc.

b)Nghệ thuật xây dựng nhân vật với biệt tài khắc họa tâm lí tinh tế của Kim Lân:

-Qua tác phẩm, Kim Lân đã thể hiện biệt tài miêu tả và biểu hiện ngoại hình, tính cách, tâm
trạng của con người, đặc biệt là người nông dân Bắc bộ thật tinh tế.

+Khi thì Kim Lân diễn tả qua biểu hiện bên ngoài.

+Khi thì đi sâu vào nội tâm nhân vật: lúc thì mô tả trực tiếp, lúc thì thể hiện qua những ý
nghĩ sâu kín bằng các chi tiết được chọn lọc tinh tế.

c)Bút pháp trần thuật của Kim Lân đầy biến hóa nhưng vẫn chân thật, giản dị được
thể hiện qua hai mảng đối lập nhưng luôn song hành bên nhau khiến tác phẩm vừa hấp dẫn
vừa cảm động: sống – chết, vui – buồn, nụ cười – nước mắt, ánh sáng – bóng tối, hiện tại –
tương lai

d)Ngôn ngữ:

-Ngôn ngữ nông dân được Kim Lân sử dụng đặc biệt thành công: mộc mạc, giản dị, gần
gũi, tinh tế vừa là khẩu ngữ có giá trị gợi hình, gợi cảm nên đã giúp người đọc áp sát vào
cái lõi của cuộc đời thật: “vẻ mặt phớn phở”,” người cong cớn”, “cười hềnh hệch”...

-Ngôn ngữ độc thoại tinh tế, ngôn ngữ đối thoại ngắn gọn nhưng sinh động phù hợp với
tính cách từng người.

IV/ LUYỆN TẬP: PHÂN TÍCH ĐOẠN VĂN

1/ Cảm nhận tình mẹ và tình người nơi cụ Tứ qua đoạn văn: “ Bà lão cúi đầu nín
lặng....nước mắt cứ chảy xuống ròng ròng”

2/ Cảm nhận tư tưởng tác phẩm qua đoạn văn:“ Sáng hôm sau...làm ăn có cơ khấm
khá hơn” và “ Bữa cơm ngày đói....lá cờ đỏ bay phấp phới”