เอกสารประกอบการเรียนการสอน

วชิ า คณิตศาสตร์เพิ่มเติม (ค32202)

้ มัธยมศึ กษาปี ที ่ 5 ภาคเรียนที ่ 2 ปี การศึ กษา 2566

ชัน

เรือ่ ง หลักการนับและความน่าจะเป็ น (2)

ชือ่ -นามสกุล :
……………………………………………………

้ ม.5 ห้อง : ……………. เลขที ่ ………………

ชัน
 36
======================================================================================

หลักการนับเบือ้ งตน2
จํานวนแฟกทอเรียล
แฟคทอเรียลของ n เขียนแทนด้วย n! อ่านว่า แฟคทอเรียลเอ็น หรือ เอ็นแฟคทอเรียล ซึ่งมีนิยามดังนี้

นิยาม แฟคทอเรียลของ n เมื่อ n เป�นจํานวนเต็มบวก คือ n! = n(n-1)(n-2)(n-3)…….. 3 ⋅ 2 ⋅ 1

ตัวอย่างที่ 1 จงหาค่าของ
1) 4! 2) 7! 3) 10!

วิธีทํา 1) 4! = …………………………………………………………
2) 7! = ……………………………………………………………………….
3) 10! = …………………………………………………………………………
หมายเหตุ ในทํานองเดียวกันเราสามารถเขียน n! ให้อยู่ในรูปของแฟคทอเรียลของจํานวนใด ๆ ที่มีค่าน้อยกว่า n
ได้ดังนี้
n! = n(n-1)!
หรือ = n(n-1)(n-2)!
หรือ = n(n-1)(n-2)(n-3)!
หรือ = n(n-1)(n-2)(n-3)(n-4)!
จาก n! = n(n-1)!
ถ้าให้ n= 1 จะได้ว่า ; 1! = 1(1-1)!
1 = 1(0!)

นั่นคือ 0! = 1 จําไว้ให้ดีนะจ๊ะ

7!
ตัวอย่างที่ 2 จงหาค่าของ 1)
5!
6!
2)
5!7!

7!
วิธีทํา 1) =………………………………………………
5!
=……………………………………………….
6!
2) = ………………………………………………
5!7!
=………………………………………………
 37
======================================================================================

ตัวอย่างที่ 3 จงหาค่าของ
3!+ 5!
1) = ……………………………………………………………………….
3!− 5!
=………………………………………………………………………..

=………………………………………………………………………..
=………………………………………………………………………..
(n − 2)!
2) = ………………………………………………………………………
(n + 1)!
=………………………………………………………………………..
=……………………………………………………………………..

(n + 2)!
ตัวอย่างที่ 4 กําหนดให้ = 30 จงหาค่าของ n
n!
วิธีทํา ………………..…………………………………………………………………………………………………………..

………………..…………………………………………………………………………………………………………..

………………..…………………………………………………………………………………………………………..

………………..…………………………………………………………………………………………………………..

………………..…………………………………………………………………………………………………………..

จะได้ว่า; ………………………………………………………………………………..

ตัวอย่างที่ 5 จงเขียนจํานวนต่อไปนี้ให้อยู่ในรูปของแฟคทอเรียล
2
1) 12 × 11 × 10 2) 27 3) n - 5n + 6 4) (2n+2)(2n+1)(2n)
วิธีทํา 1) 12 × 11 × 10 = ………………………………………..

= ………………………………………

2) 27 = …………………………………………..

=…………………………………………..

2
3) n - 5n + 6 = ………………………………………………

= ……………………………………………..

= ……………………………………………

4) (2n+2)(2n+1)(2n) = ……………………………………………….

=……………………………………………..
 38
======================================================================================

วิธีเรียงสับเปลี่ยน (Permutation)
จํานวนวิธเี รียงสับเปลีย่ นสิ่งของ n จํานวนที่แตกต่างกัน
จะมีาจดูํานวนวิธเี ท่ากับ
ลองทํ n! วิธี

1. ต้องการแสดงเสื้อ 6 แบบแตกต่างกันในตู้แสดงสินค้าโดยแสดงเป�นแนวตรง จะจัดวางแตกต่าง กันได้ทั้งหมดกี่วิธี

2. นําเลขโดด 1, 2, 3, 4 มาจัดเรียงเป�นจํานวนที่มี 4 หลัก แต่ละหลักไม่ซ�ากัน จะจัดได้ ทั้งหมดกี่วิธี

3. มีนักเรียนชาย 3 คน และนักเรียนหญิง 2 คน รวมกับครู 1 คน ยืนถ่ายรูปหมูเป�นแถวตรง 1 แถว จงหาจํานวนวิธีในการ

ยืนถ่ายรูป เมื่อ
3.1 ไม่มีเงื่อนไขเพิ่มเติม

3.2 ครูยืนอยู่ริมแถว

3.3 นักเรียนหญิงยืนติดกัน
 39
======================================================================================

4. มีผู้ชาย 4 คน หญิง 3 คน มานั่งบนม้านั่งแถวยาว จะมีวิธีการนั่งได้ทั้งหมดกี่วิธีเมื่อ

4.1 เพศเดียวกันนั่งติดกัน

4.2 ชายทั้ง 4 คนนั่งติดกัน

4.3 หญิงทั้ง 3 คนนั่งติดกัน

==========================================================================

แบบฝ�กหัด
=========================================================================
1. จงหาจํานวนคําที่เกิดจากการสลับที่ของตัวอักษร ของคําว่า HISTORY
1.1 ไม่มีเงือนไข

1.2 พยัญชนะทุกตัวอยู่ติดกัน

1.3 ไม่มีสระตัวใดอยู่ติดกัน
 40
======================================================================================

2. มีหนังสือแตกต่างกัน 7 เล่ม ประกอบด้วยคณิตศาสตร์ 3 เล่ม จงหาจํานวนวิธีในการจัดเรียงหนังสือแบบแถวยาวแถวเดียว

เมื่อ
2.1 หนังสือคณิตศาสตร์ต้องอยุ่ติดกัน

2.2 หนังสือคณิตศาสตร์อยู่หัวแถวท้ายแถว

3. ครู 1 คน นักเรียนชาย 4 คน และนักเรียนหญิง 4 คน ยืนถ่ายรูปหมู่เป�นแถวยาวแถวเดียว จงหาจํานวนวิธีในการยืนตาม

เงื่อนไขต่อไปนี้
3.1 ครูยืนตรงกลาง

3.2 ครูยืนอยู่ริม และนักเรียนชายยืนติดกัน

 41
======================================================================================

วิธีเรียงสับเปลี่ยนสิ่งของ n สิ่ง นํามาเรียงคราวละ r สิ่ง เป�นแนวตรง

จํานวนวิธีเรียงสับเปลี่ยนสิ่งของ n จํานวนทีแ
่ ตกต่างกัน นํามาเรียงคราวละ r สิ่ง เป�นแนวตรงจะมี
n!
จํานวนวิธีเท่ากับ วิธี โดยที่ r ≤n ซึ่งเขียนแทนด้วย n Pr , Pn,r หรือ P(n,r) ในที่นเี้ ลือกใช้
(n − r)!
Pn,r

n!
ดังนั้น Pn,r = , r ≤n
(n − r)!
แบบฝ�กทักษะ
1. จงหาค่า จากข้อต่อไปนี้
(1) P7,5 =………………………………………………………….
=…………………………………………………………..
=…………………………………………………………..
(2) P6,2 =………………………………………………………….
=…………………………………………………………..
=…………………………………………………………..
หาค่า m จากสมการ Pm,4 = 2Pm,2

………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
 42
======================================================================================

ตัวอย่าง มีวิธีการจัดคน 3 คน จากคน 10 คน ให้ทําหน้าที่ ประธาน รองประธาน และเลขานุการ ของ

คณะกรรมการจัดงานวันเด็ก จะจัดได้ ท้ ังหมดกี่วิธี

แบบฝ�กหัด
======================================================================
1. จัดคนครั้งละ 3 คน จากคน 5 คน ให้ยืนเก็บตั๋วที่ประตูหมายเลข 1 หมายเลข 2 และ หมายเลข 3 ตามลําดับ จะมี
วิธีจัดได้ทั้งหมดกี่วิธี

2. สํานักงานทะเบียนการค้า จะจัดทําป้ายทะเบียนแยกหมวดหมู่สินค้าประเภทต่าง ๆ โดยให้เลขทะเบียนขึน

้ ต้นด้วย
ตัวอักษร 2 จาก จากที่กําหนดไว้ 5 ตัว แต่ต่อท้ายด้วยเลขโดด 3 ตัว ที่แตกต่างกัน จงหาว่าจะจัดทําป้ายทะเบียนดังกล่าว ซึ่ง
มีเลขทะเบียนดังกล่าวแตกต่างกันได้กี่อัน (14,400 อัน)

3. ต้องการสร้างคําที่ประกอบไปด้วยตัวอักษร 4 ตัวไม่ซ�ากัน โดยเลือกมาจากคําว่า SEMINAR จะสร้างได้ทั้งหมดกี่คํา โดย

คําที่สร้างขึ้นไม่จําเป�นต้องมีวามหมายก็ได้ เมื่อ
3.1 ไม่มีเงื่อนไขเพิ่มเติม

3.2 อักษรตัวแรกเป�นสระ และอักษรตัวสุดท้ายเป�นพยัญชนะ

 43
======================================================================================

3.3 คําที่สร้างมีสระอย่างน้อย 1 ตัว (816 วิธี)

การเรียงสับเปลี่ยนของที่ซ�ากัน

ถ้ามีสิ่งของอยู่ n สิ่ง ในจํานวนสิ่งของ n สิ่งนี้มี n สิ่งเหมือนกันเป�นกลุ่มที่ 1 มี n สิ่งเหมือนกันเป�นกลุ่มที่ 2 มี

1 2
n สิ่งเหมือนกันเป�นกลุ่มที่ 3 ..., มี n สิ่งเหมือนกันเป�นกลุ่ม ที่ k โดยที่ n + n + n + ... + n = n จํานวน
3 k 1 2 3 k
n!
วิธีเรียงสับเปลี่ยนของสิ่งของ n สิ่งนี้ เท่ากับ วิธี
n1! n 2 !...n k !

ตัวอย่างที่ 1 จัดธงสีขาว 3 ธง ธงสีแดง 2 ธง และธงสีน�าเงิน 4 ธง แขวนในแนวเส้นตรงจะเรียงสับเปลี่ยนได้ลักษณะต่าง

ๆ กัน ได้ทั้งหมดกี่วิธี

แบบฝ�กหัด
1. จัดแสดงหนังสือภาษาไทยที่เหมือนกัน 3 เล่ม หนังสือสังคมศึกษาที่เหมือนกัน 4 เล่ม และหนังสือภาษาอังกฤษที่
เหมือนกัน 2 เล่ม ในตู้แสดงหนังสือในแนวตรง จะเรียงสับเปลีย
่ นได้แตกต่างกันทั้งหมดกี่วิธี

2. ลูกป�งปองสีขาว 5 ลูก สีส้ม 3 ลูก สีชมพูและสีเหลืองสีละ 2 ลูก จงหาจํานวนวิธีทจี่ ะนํามาเรียงใส่กล่องยาวซึ่งบรรจุลูก

ป�งปองได้ 1 โหลพอดี
 44
======================================================================================

3. ตัวอักษรคําว่า “กรรมกร” นํามาเรียงโดยไม่จําเป�นต้องมีความหมายก็ได้ แต่มีข้อแม้ว่า จะต้องขึ้นต้นด้วย ก วิธีที่เป�นไปได้

ทั้งหมดเท่ากับเท่าไร

ซึ่งสูตรวิธีเรียงสับเปลี่ยนสิ่งของที่ซ�ากัน สามารถนําไปคิดวิธี จัดคนเข้าห้องพัก จัดคนขึ้นรถ ซึ่งโจทย์

ทํานองนีไ้ ด้เช่น

ตัวอย่างที่ 1 จงหาจํานวนวิธีจด
ั คน 8 คน เข้าห้องพัก 3 ห้อง ห้องที่ 1 อยู่ได้ 4 คน อีก 2 ห้องอยู่ได้ห้องละ 2 คน
ได้กี่วิธี

ตัวอย่างที่ 2 ต้องการแบ่งคนงาน 6 คนไปทํางาน 3 งานงานละ 2 ได้ กี่วิธี

 45
======================================================================================

การเรียงสับเปลี่ยนเป�นวงกลม
รูปตัวอย่างของ 3 ชิ้นคือ ABC เรียงเป�นวงกลม

1. การเรียงสิ่งของ n สิ่ง เปนวงกลม = ( n − 1)! วิธี

( n − 1)!
2. การเรียงสับเปลี่ยน n สิ่ง เปนวงกลมสภาพ 3 มิติจะได วิธี
2
3. จํานวนวิธีที่จัดชาย n คน หญิง n คน นั่งสลับกันเปนวงกลมจะได ( n − 1)! n! วิธี
4. จํานวนวิธจี ะจัดชาย n คน หญิง n คน นัง่ สลับที่ละ 2 คน เปนวงกลมจะได 2( n − 1)! n! วิธี
หมายเหตุ (3 มิติ) เชน พวงกุญแจ, กําไล, ลูกปะคํา, สรอย, พวงมาลัย, ลูกปด,… จํานวนวิธีเรียง
สับเปลี่ยนเชิงวงกลมของสิ่งของ n สิ่งซึ่งแตกตางกันทั้งหมด

ตัวอย่าง จัด ชาย 6 คน หญิง 6 คน ยืนรอบกองไฟ ได้กี่วิธี

1) ถ้าไม่มีข้อกําหนดอืน
่ เพิ่มเติม
2) ถ้าหญิงยืนสลับกับชาย
 46
======================================================================================

แบบฝ�กหัด
1. จัดบูธแสดงสินค้า 8 บูธแตกต่างกัน เชิงวงกลม จะจัดเป�นแบบต่างๆ ได้ทั้งหมดกี่วิธี

2.จัดกระถางโป๊ยเซียน 7 กระถางแตกต่างกัน และกระถางหงอนไก่ 7 กระถางแตกต่างกัน เรียงสับเปลี่ยนเชิงวงกลมได้กี่

วิธี ถ้า วางกระถางโป๊ยเซียนสลับกับกระถางหงอนไก่ (3,628,800 วิธี)

3.. ดอกไม้ 6 ชนิด จะร้อยพวงมาลัยได้กี่แบบ

4. มีชาย 3 คน หญิง 3 คน จงหาจํานวนวิธีทน

ี่ ั่งรอบโต๊ะกลมโดยที่ชายหญิงนั่งสลับกันคนต่อคน

5. ชาย 10 คน หญิง 10 คน นั่งสลับทีละ 2 เป�นวงกลมได้กวี่ ิธี

6. จะทําสร้อยคอโดยร้อยลูกป�ด 9 ลูก ซึ่งมีขนาดต่าง ๆ กันได้กี่แบบ

 47
======================================================================================

7. มีชาย 4 คน หญิง 4 คน นัง่ รอบโต๊ะกลมได้กี่วิธี ถ้ามีชายหญิงคู่หนึ่งขอนั่งติดกันเสมอได้กี่วิธี

**8. มีพ่อ แม่ ลูกชาย 2 คน ลูกสาว 2 คน นั่งรอบโต๊ะกลม มีกี่วิธีที่ พ่อแม่นั่งติดกันและ ทุกคนนั่งสลับที่กันชายหญิงหนึ่ง

ต่อหนึ่ง (8 วิธี)
ขัน
้ ที่ 1 จับลูกชายและลูกสาวนั่งสลับที่กัน ตามสูตรได้ 2!1! = 2 วธี
ขัน
้ ที่ 2 จับพ่อแม่แทรกระหว่างลูกชายและลูกสาว ซึ่งมี 4 ที่ ได้ 4 วิธี (ในข้อนี้พ่อกับแม่ไม่ต้องสลับกันเองเพราะบังคับ
สลับเพศอยู่แล้ว)
ลูกชาย
แม่ แม่
พ่อ พ่อ

ลูกสาว ลูกสาว

พ่อ พ่อ
แม่ แม่
ลูกชาย
 48
======================================================================================

1. จัดของ n สิ่งแตกต่างกันทั้งหมดเป�นวงกลม โดยมีตําแหน่งพิเศษ 1 ตําแหน่ง จะจัดได้ (n-1)! วิธี

2. จัดของ n สิ่งแตกต่างกันทั้งหมดเป�นวงกลม โดยมีตําแหน่งพิเศษ 2 ตําแหน่ง จะจัดได้ (n-2)! วิธี

3. จัดของ n สิ่งเป�นวงกลม โดยสิ่งของมีลักษณะซ�ากัน เป�น k กลุ่ม โดยกลุ่มที่หนึ่งมี n สิ่ง กลุ่มที่สอง มี n สิ่ง กลุ่มที่สามมี
1 2
(n − 1) !
n สิ่ง ... กลุ่มที่ k มี n สิ่งจะจัดเป�นวิธีต่างๆ ได้ ซึ่งวิธน
ี ี้ถ้ามีเศษจากการหารให้ป�ดขึ้นเสมอ
3 k n1 ! n 2 ! n 3 !...n k !

ลองทําดู
1 จัดคน 5 คนนั่งรอบโต๊ะกลม โดยให้คนหนึ่งจะต้องนั่งที่ประจําที่มีด้านหลังเป�นต้นไม้ จะจัดได้กี่วิธี

2. จัดคน 6 คน นั่งเป�นวงกลม โดยให้นาย ก และ นาย ข นั่งตรงข้ามกันเสมอ จะมีวิธท

ี ี่เป�นไปได้กี่วิธี

3. จัดเรียงกระดุม 3 สีเป�นวงกลม แต่ละสีมีจํานวนไม่เท่ากัน โดยมีสีละ 2, 3, และ 4 เม็ด วิธีที่เป�นไปได้ทั้งหมดเท่ากับเท่าไร

4. ถ้าต้องการทาสีดําและสีขาวลงในช่องบนแผ่นวงกลมทีม
่ ี 8 ช่องดังรูป โดยทาสีดํา 6 ช่อง จะมีวิธีทาทั้งหมดกีว่ ิธี
 49
======================================================================================

การจัดหมู่ (Combination)

ี ารจัดหมู่ของสิ่งของหลาย ๆ สิ่งโดยไม่คํานึงถึงลําดับก่อนหลัง เช่น ในการ

การจัดหมู่เป�นการหาจํานวนวิธก
เลือกตัวแทนนักเรียน 3 คนจากผู้สมัคร 5 คน จะมีวิธีเลือกทั้งหมดกี่วิธี ป�ญหาเช่นนี้เราจะไม่สนใจอันดับที่ของคนที่เราเลือก
แต่สนใจว่าจะจัดเป�นหมู่ 3 คน ได้ทั้งหมดกี่หมู่
ถ้าเรียกผู้สมัคร 5 คนนั้นว่า ก,ข,ค,ง,จ การจัดหมู่ทีละ 3 คนเหมือนกับการหาสับเซตที่มีสมาชิก 3 ตัวของเซต
{ก,ข,ค,ง,จ} ซึ่งมีทั้งหมด 10 สับเซต ดังนี้
{ก,ข,ค}, {ก,ข,ง}, {ก,ข,จ}, {ข,ค,ง}, {ข,ค,จ} ,
{ข,ง,จ}, {ค,ง,จ}, {ก,ค,ง}, {ก,ค,จ}, {ก,ง,จ}

วิธีจัดหมูของสิ่งของ ที่แตกตางกันทั้งหมด n สิ่งโดยใหมีหมูละ r สิ่งเมื่อ r <n จะเขียนแทนดวยสัญลักษณ

n!
โดยที่ C n,r =
n
C n,r หรือ  
r 
(n − r)!r!

ตัวอย่างที่ 1. ในการคัดเลือกนักกีฬาจํานวน 5 คนจากผู้สมัครจํานวน 8 คน จะมีวิธีเลือกทั้งหมดกี่วิธี

ตัวอย่างที่ 2 มีไพ่อยู่ 13 ใบ คือ A โพดํา,2 โพดํา,3 โพดํา ,...,10โพดํา,j โพดํา,Q โพดํา,K โพดํา จะเลือกหยิบไพ่มา 3 ใบ
พร้อมกัน ได้กี่วิธี
1. ไม่มีเงื่อนไขเพิ่มเติม
2. ทุกครั้งที่หยิบต้องได้ A โพดํา
3. ทุกครั้งที่หยิบต้องไม่ได้ A โพดํา
 50
======================================================================================

วิธีทําที่ 2 จะหยิบได้ = จํานวนวิธีของข้อ 1 - จํานวนวิธีของข้อ 2

จะเห็นว่าวิธท
ี ําที่ 1 และวิธีทําที่ 2 ผลลัพธ์เท่ากันสามารถเลือกทําวิธีใดก็ได้

============================================================================

ลองทําดู
1. ผู้กํากับลูกเสือเลือกลูกเสือหมู่ที่ 1 ที่มีลูกเสืออยู่ 8 คน มา 3 คนเพื่อเก็บขยะได้กี่วิธี

2. กล่องใบหนึ่งมีลูกหิน 15 ลูก ที่แตกต่างกันเป�นสีเขียว 6 ลูก สีเหลือง 5 ลูก สีน�าเงิน 4 ลูก ถ้าหยิบลูกหินมา 3 ลูกพร้อมกัน
จงหาจํานวนวิธีที่
1.มีสีต่างกันทุกลูก

2.มีสีเหมือนกันทุกลูก
3.ไม่มีสีน�าเงิน

4.มีสีน�าเงินอย่างน้อย 1 ลูก

3. สมศรีต้องการเชิญเพื่อนสนิทซึ่งมี 10 คนมารับประทานอาหารด้วยกัน 6 คน ถ้าใน10คนนี้มี 2 คนเป�นพี่น้องกันจะ

เชิญมาต้องเชิญทั้งคู่สมศรีจะมีวิธีเชิญเพื่อนได้กี่วิธี
 51
======================================================================================

1. ต้องการเลือกกรรมการชุดหนึ่งประกอบด้วยนักเรียนชาย 2 คน นักเรียนหญิง 2 คน และครู 1 คน จากนักเรียนชาย

20 คน นักเรียนหญิง 25 คน และครู 7 คน จะเลือกกรรมการได้ทั้งหมดกี่วิธี

2. ในการคัดเลือกกรรมการ 3 คน จากสมาชิกสโมสร 20 คน ซึ่งมีสมชายเป�นสมาชิกสโมสรแห่งนี้ จะมีวิธีคัดเลือกได้กี่วิธีโดย

ที่
(1) สมชายต้องได้รับการคัดเลือกเป�นกรรมการ

(2) ใน 20 คน มี 2 คนทีเ่ ป�นสามีภรรยากัน จะถูกเลือกเป�นกรรรมการทั้ง 2 คนไม่ได้

3. กําหนดจุด 10 จุด บนเส้นรอบวงของวงกลมวงหนึ่ง ถ้าต้องการลากส่วนของเส้นตรงเชื่อมจุดทั้ง 10 จุดนี้ จะมีส่วนของ

เส้นตรงที่เชื่อมจุดเหล่านี้มากทีส่ ุดกี่เส้น
 52
======================================================================================

4. รูป 10 เหลี่ยมจากข้อ 3 มีเส้นทแยงมุมกี่เส้น

**5. กล่องใบหนึ่งมีลูกบอลที่แตกต่างกัน 11 ลูก เป�นลูกบอลสีแดง 5 ลูก สีขาว 3 ลูก และสีน�าเงิน 3 ลูก ถ้าต้องการหยิบลูก
บอลพร้อมกัน 3 ลูก จากกล่องใบนี้ จงหาจํานวนวิธีการหยิบ โดยทีไ่ ด้ลูกบอลสีน�าเงินอย่างน้อย 1 ลูก แต่ไม่ได้สข
ี าว
(46 วิธี)
 53
======================================================================================

สามเหลี่ยมปาสคาล (Pascal’s Triangle)

นักคณิตศาสตร์ชาวฝรั่งเศส ชื่อ Blaise Pascal เป�นที่ผน
ู้ ําสัมประสิทธิ์ของการ
n
กระจาย ( a + b ) เมื่อ a , b เป�นจํานวนจริงใด ๆ และ n เป�นจํานวนเต็มบวกมาเขียนเรียงกัน จะเป�นลักษณะรูป
สามเหลี่ยม จึงเรียกการเรียงกันของค่าที่จัดเรียงนี้ว่าสามเหลี่ยมปาสคาล
จากตัวอย่างการกระจาย ( a + b )
n

( )0
a+ b =1
( a + b )1 = a + b
( a + b ) 2 = a 2 + 2 ab + b 2
( a + b ) 3 = a 3 + 3a 2 b + 3ab 2 + b 3
( a + b ) 4 = a 4 + 4 a 3 b + 6a 2 b 2 + 4 ab 3 + b 4
( a + b ) 5 = a 5 + 5a 4 b + 10 a 3 b 2 + 10 a 2 b 3 + 5ab 4 + b 5

ถ้านําสัมประสิทธิ์จากการกระจายข้างต้นมาเขียนเป�นรูปสามเหลี่ยมปาสคาล ได้ดังนี้

0 ( 1)
 
0
1 1
    ( 1) ( 1)
0 1
2 2 2 ( 1) ( 2) ( 1)
     
0 1 2
3  3  3   3 ( 1) ( 3) ( 3) ( 1)
       
0 1  2   3
4 4 4 4 4
          ( 1) ( 4) ( 6) ( 4) ( 1)
0 1 2 3 4
5  5 5  5 5  5
            ( 1) ( 5) ( 10 ) ( 10 ) ( 5) ( 1)
0 1 2  3 4  5
 54
======================================================================================

ตัวอย่าง จงใช้สามเหลี่ยมปาสคาล กระจาย (a + b) 7

ลองทําดู จงใช้สามเหลี่ยมปาสคาล กระจาย (a + b) 9

 55
======================================================================================

ทฤษฎีบทวินาม
ถา n และ r เปนจํานวนเต็ม โดยที่ 0 ≤ r ≤ n แลว
n n
(a + b )n = ∑  r a n −r b r
r =0  
n n n n
หรือ (a + b ) n =  0 a n b 0 +  1 a n −1b1 +  2 a n −2 b 2 + ... +  n a n −n b n
       
n n
หรือ (a + b )n = a n +  1 a n −1b1 +  2 a n −2 b 2 + ... + b n
   

ข้อสังเกต จากการกระจายจะได้ว่า

 n  n −r r สูตรนีต้ องจํานะ 
พจนที่ r + 1 จะกระจายไดเปน  r a b
 

หรือ
n
พจนที่ r +1 จะกระจายไดเปน  พนจ์หน้าn −r พจน์หลังr
r

ตัวอย่าง. จงกระจาย x 2 + 2 y ( ) 5
โดยใช้ทฤษฎีบททวินาม
วิธีทํา จากทฤษฎีบททวินาม จะได้

(a + b )5 = a 5 + 
5 4 5 5 5
a b +  a 3 b 2 +  a 2 b 3 +  ab 4 + b 5
1  2  3  4

2
แทนค่า พจน์หน้า(a) = x พจน์หลัง(b) = 2y ;

2 5
(x +2y) =
 56
======================================================================================

12
 3a 
1)จงหาพจน์ที่ 4 จากการกระจาย  x 2 + 
 x

12
2) จงหาพจน์ที่ไม่มี x จากการกระจาย  x2 + 1 
 
 x
 57
======================================================================================

6
1
3) จงหาสัมประสิทธิ์ของพจน์กลางจากการกระจาย  y 2 − 
 3

4) จงหาสัมประสิทธิ์ของ x 6 y 4 จากการกระจาย (2x + 3y )10

 58
======================================================================================

แบบฝ�กหัดประยุกต์เรื่องความน่าจะเป�น

1. กล่องใบหนึ่งมีลูกบอล 30 ลูก เป�นลูกบอลสีแดง 10 ลูก สีเขียว 10 ลูก และสีเหลือง 10 ลูก ถ้าหยิบลูกบอลครั้งละ 1 ลูก
3 ครัง้ โดยหยิบแล้วไม่ใส่คืน คงหาความน่าจะเป�นที่จะได้ลูกบอลสีแดง 2 ลูก และสีเหลือง 1 ลูกตามลําดับ

2. มีคน 10 คนซึ่งใน 10 คนนี้ มีปารมีและภูผาอยู่ด้วย ถ้าจัดคน 10 คน นั่งเป�นวงกลมจงหาความน่าจะเป�นที่ปารมี และภู

ผานั่งติดกัน

3. กล่องใบหนึ่งมีบัตร 5 ใบ ซึ่งมีหมายเลข 1, 2, 3, 4 และ 5 ถ้าหยิบบัตรจากกล่องใบนี้ 3 ใบพร้อมกัน จงหาความน่าจะเป�น

ที่ผลรวมของแต้มบนบัตรมากกว่า 10
 59
======================================================================================

4. กล่องในหนึ่งมีลูกแก้วขนาดเดียวกัน 13 ลูก เป�นสีแดง 6 ลูก สีขาว 4 ลูก และสีเหลือง 3 ลูก โดยที่ลูกแก้วทุกลูกต่างกัน

ถ้าสุ่มหยิบลูกแก้วออกมา 3 ลูกพร้อมกันแล้ว จงหาความน่าจะเป�นที่จะได้ลูกแก้วสีต่างกันทั้ง 3 ลูก

5. นักเรียนคนหนึ่งมีหนังสือคณิตศาสตร์ 3 เล่ม หนังสือเคมี 2 เล่ม และหนังสือฟ�สิกส์ 1 เล่ม โดยที่หนังสือทุกเล่มแตกต่างกัน

ถ้านักเรียนคนนี้สุ่มหยิบหนังสือไปโรงเรียนอย่างน้อย 1 เล่มแล้ว จงหาความน่าจะเป�นที่
1) ได้เฉพาะหนังสือคณิตศาสตร์ (1) 2) ได้เฉพาะหนังสือเคมี (1)
9 21

6. ชายคนหนึ่งมีเสื้ออยู่ 5 ตัวเป�นเสื้อสีขาว 3 ตัว สีฟ้า 2 ตัว และมีกางเกงขายาว 4 ตัว เป�นกางเกงสีขาว 1 ตัว สีเทา 3 ตัว
ถ้าชายคนนี้แต่งตัวออกจากบ้านโดยไม่เจาะจงแล้ว จงหาความน่าจะเป�นที่ชายคนนี้จะสวมเสื้อและกางเกงสีต่างกัน
 60
======================================================================================

7. ตะกร้าใบหนึ่งมีส้ม มังคุด และมะม่วงรวมกัน 10 ลูก โดยทีจ่ ํานวนส้มเป�น 2 เท่าของจํานวนมังคุด และมีมะม่วงอยู่ 1 ลูก โดย
ที่ผลไม้ทุกลูกแตกต่างกัน ถ้าหยิบผลไม้อย่างไม่เจาะจงจากตะกร้าใบนี้จํานวน 3 ลูก จงหาความน่าจะเป�นที่จะหยิบผลไม้ชนิดละ
1 ลูก

8. ถ้าความน่าจะเป�นที่ นายธงชัย จะสอบผ่านวิชาคณิตศาสตร์และวิชาภาษาอังกฤษเป�น 0.6 และ 0.5 ตามลําดับ และความ

น่าจะเป�นทีผ
่ ่านอย่างน้อย 1 วิชาเป�น 0.8 จงหาความน่าจะเป�นที่นายธงชัยจะผ่านทั้งสองวิชานี้

9. ถ้า 2P(A) = 3P(A’) แล้ว P(A) เป�นเท่าใด