Giao Trinh Ly Thuyet Tbh Cnxn II 2018

Chuû nhieäm boä moân : Ts.Bs.
AÂU NGUYEÄT DIEÄU

Coá vaán chuyeân moân : Gs.Ts.Bs. NGUYEÃN SAØO TRUNG
Ths.Bs. NGUYEÃN ÑÌNH TUAÁN
Giaûng vieân : Bs. NGUYEÃN PHAN HOAØNG ÑAÊNG
: CN. LEÂ THÒ THANH HUYEÀN

Ths.Bs. HUYØNH NGOÏC LINH
Ths.Bs. BUØI HUYØNH QUANG MINH
Bs.CKII. TRÖÔNG COÂNG PHIEÄT

CN. PHAÏM GIA QUYØNH
CN. TRIEÄU THÒ XUAÂN THU
Bs HÖÙA MINH TRÍ

MUÏC LUÏC
****
Baøi 1 GIÔÙI THIEÄU VEÀ MOÂN TEÁ BAØO HOÏC 1
Baøi 2 CAÙC KYÕ THUAÄT TEÁ BAØO HOÏC CAÊN BAÛN 7
Baøi 3 CAÙC CHÖÔNG TRÌNH TAÀM SOAÙT TEÁ BAØO HOÏC 17
Baøi 4 PHEÁT PAPANICOLAOU
PHAÀN 1: GIÔÙI THIEÄU HEÄ THOÁNG BETHESDA 23
PHAÀN 2: CHAÁT LÖÔÏNG PHEÁT PAP 27
PHEÁT PAP COÅ TÖÛ CUNG BÌNH THÖÔØNG
PHAÀN 3: CAÙC BIEÁN ÑOÅI LAØNH TÍNH 35
PHAÀN 4: CAÙC BAÁT THÖÔØNG TEÁ BAØO GAI 47
PHAÀN 5: CAÙC BAÁT THÖÔØNG TEÁ BAØO TUYEÁN 59
Baøi 5 TEÁ BAØO HOÏC DÒCH KHOANG CÔ THEÅ 69
Baøi 6 TEÁ BAØO HOÏC ÑÖÔØNG HOÂ HAÁP DÖÔÙI 79
Baøi 7 TEÁ BAØO HOÏC NÖÔÙC TIEÅU 91
Baøi 8 TEÁ BAØO HOÏC CHOÏC HUÙT BAÈNG KIM NHOÛ 105
Baøi 9 TEÁ BAØO HOÏC BEÄNH LYÙ TUYEÁN VUÙ 111
Baøi 10 TEÁ BAØO HOÏC HAÏCH LIMPHOÂ 121
Baøi 11 TEÁ BAØO HOÏC BEÄNH LYÙ TUYEÁN GIAÙP 131
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 143

PHUÏ LUÏC ÑIEÀU KIEÄN THI, CAÙCH THI, CAÙCH TÍNH ÑIEÅM, THANG ÑIEÅM
Giôùi thieäu moân Teá baøo hoïc 1
GIÔÙI THIEÄU VEÀ MOÂN TEÁ BAØO HOÏC
Ñoâi neùt lòch söû phaùt trieån Teá baøo hoïc…
Teá baøo hoïc - 1 phaân ngaønh cuûa Giaûi phaãu beänh hoïc - laø moân hoïc nghieân cöùu caùc bieán
ñoåi hình thaùi cuûa teá baøo cô theå trong nhöõng tình traïng beänh lyù khaùc nhau; ñeå töø ñoù goùp phaàn vaøo
coâng taùc taàm soaùt vaø chaån ñoaùn beänh. Nhö vaäy, ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa teá baøo hoïc laø caùc teá
baøo cô theå thu ñöôïc do hieän töôïng bong troùc töï nhieân hoaëc nhaân taïo (duøng que goã, choåi ñeå laøm
bong teá baøo), hoaëc laø caùc teá baøo ñöôïc huùt ra baèng kim nhoû. Töông öùng vôùi 2 loaïi ñoái töôïng naøy,
coù theå phaân bieät teá baøo hoïc thaønh 2 boä phaän chính laø teá baøo hoïc bong troùc (exfoliative cytology)
vaø teá baøo hoïc choïc huùt (aspiration cytology).
Teá baøo cô theå coù kích thöôùc trung bình khoaûng 15-25 μm, chæ quan saùt ñöôïc döôùi kính
hieån vi; chính vì vaäy, lòch söû phaùt trieån cuûa teá baøo hoïc gaén lieàn vôùi söï phaùt minh vaø hoaøn thieän
cuûa duïng cuï quang hoïc naøy.
Kính hieån vi ñaàu tieân ñaõ ñöôïc cheá taïo vaøo cuoái theá kyû 16 bôûi Zacharias Jansen (1585-
1632) ngöôøi Haø lan, vôùi ñoä phoùng ñaïi khoaûng 9 laàn. Böôùc sang theá kyû 17, Jan Swammerdam
(1637-1680), 1 ngöôøi Haø lan khaùc, ñöôïc xem laø ngöôøi ñaàu tieân quan saùt vaø moâ taû hoàng caàu baèng
kính hieån vi kieåu Jansen. (Hình 1)
Hình 1: Zacharias Jansen (A); kính hieån vi Jansen laø 1 oáng chöùa 2-3 thaáu kính (B); Jan Swammerdam (C)
Tuy nhieân, chính Robert Hooke (1635-1703)- 1 hoïc giaû ngöôøi Anh - môùi laø ngöôøi ñaàu tieân
söû duïng thuaät ngöõ teá baøo (cellule) vaøo naêm 1665 ñeå moâ taû caùc buoàng nhoû taïo neân voû caây khi
quan saùt vôùi 1 kính hieån vi töï cheá coù ñoä phoùng ñaïi khoaûng 50 laàn. OÂng tính ñöôïc moãi cm2 voû caây
chöùa khoaûng 200 trieäu teá baøo !. (hình 2)
Hình 2: Robert Hooke (A), Kính hieån vi cuûa Hooke (B), voû caây ñöôïc taïo neân bôùi caùc buoàng nhoû maø Hooke
goïi laø teá baøo (C).
Antoine van Leeuwenhoek (1632-1723) - 1 nhaø buoân vaûi ngöôøi Haø lan nhöng raát say meâ
nghieân cöùu khoa hoïc - oâng ñaõ töï maøi vaø ñaùnh boùng caùc thaáu kính (toång coäng khoaûng 550 caùi !)
ñeå cheá taïo kính hieån vi coù ñoä phoùng ñaïi ñeán 300 laàn, nhôø vaäy quan saùt ñöôïc vi khuaån, baïch caàu,
hoàng caàu, tinh truøng cuûa nhieàu loaøi ñoäng vaät, trong ñoù coù ngöôøi,...
Hình 3: Leeuwenhoek say meâ quan saùt caùc maãu vaät (A) vôùi kính hieån vi töï cheá (B), hình veõ caùc loaïi tinh truøng
oâng ñaõ quan saùt ñöôïc (C).
Caùc phaùt hieän cuûa Hooke vaø Leeuwenhoek ñaõ kích thích nhieàu nhaø khoa hoïc khaùc lao
vaøo nghieân cöùu caáu truùc caùc loaøi thöïc vaät vaø ñoäng vaät khaùc nhau döôùi kính hieån vi, keát quaû thu
ñöôïc nhieàu kieán thöùc môùi, thí duï: naêm 1838, nhaø thöïc vaät hoïc ngöôøi Ñöùc Matthias Schleiden cho
raèng caùc moâ thöïc vaät ñöôïc taïo neân bôûi caùc teá baøo; naêm 1839, nhaø ñoäng vaät hoïc ngöôøi Ñöùc
Theodor Schwann cho raèng moâ ñoäng vaät cuõng coù caáu taïo töông töï; naêm 1855, Rudolf Virchow
cho raèng ñoäng vaät laø moät taäp hôïp teá baøo, moãi teá baøo ñeàu do teá baøo khaùc sinh ra (omnis cellula e
cellula) vaø beänh taät con ngöôøi khoâng phaûi do roái loaïn theå dòch maø laø do roái loaïn hoaït ñoäng cuûa teá
baøo. (Hình 4)
Hình 4: Matthias Schleiden (A); Theodor Schwann (B); Rudolf Virchow (C).
Nhö vaäy, ñeán giöõa theá kyû 19, hoïc thuyeát teá baøo ñaõ ñöôïc hình thaønh vôùi 3 nguyeân lyù:
- Moãi teá baøo laø 1 thöïc theå soáng nhoû nhaát.
- Moïi sinh vaät ñeàu ñöôïc taïo neân bôûi teá baøo.
- Moïi teá baøo ñeàu ñöôïc sinh ra töø teá baøo khaùc.
Trong nöûa sau cuûa theá kyû 19, nhieàu tieán boä veà kyõ thuaät hieån vi ñöôïc thöïc hieän nhö tuï
quang (1873), vaät kính daàu (1878), thaáu kính tieâu saéc (1886), kyõ thuaät coá ñònh vaø nhuoäm moâ,
chuyeån ñuùc paraffin, maùy caét moûng (1870), caét laïnh (1895).. ñaõ giuùp teá baøo hoïc cuõng nhö giaûi
phaãu beänh ñaït nhieàu böôùc tieán quan troïng. Trong ngaønh y, raûi raùc vaãn coù caùc baùo caùo vaø
chuyeân khaûo veà teá baøo hoïc ñöôïc xuaát baûn, thí duï chuyeân khaûo “ÖÙng duïng kính hieån vi trong y
hoïc“, xuaát baûn naêm 1854 cuûa Lionel Smith Beale (1828–1906) - Giaùo sö Giaûi phaãu beänh taïi
beänh vieän King’s College ôû Luaân ñoân - trong ñoù coù caùc hình veõ minh hoïa teá baøo ung thö. Tuy
nhieân, trong nöûa ñaàu theá kyû 20, vieäc chaån ñoaùn vaø phaân loaïi beänh taät chuû yeáu döïa treân khaûo saùt
ñaëc ñieåm moâ beänh hoïc hôn laø teá baøo hoïc; phaàn lôùn thaày thuoác khoâng tin vaøo giaù trò cuûa teá baøo
hoïc trong chaån ñoaùn beänh vì cho raèng pheát teá baøo hoïc khoâng theå cung caáp thoâng tin veà moái lieân
heä giöõa caùc caáu truùc moâ. (Hình 5)
Hình 5: Giaùo sö Lionel Smith Beale (A); chuyeân khaûo “ ÖÙng duïng kính hieån vi trong y hoïc“ (B); Hình veõ caùc teá
baøo ung thö trong chuyeân khaûo (C).
Teá baøo hoïc chæ thöïc söï baét ñaàu phaùt trieån töø giöõa theá kyû 20 vôùi vai troø cuûa Georgios
Papanicolaou (1883–1962), ngöôøi ñöôïc xem laø cha ñeû cuûa moân teá baøo hoïc bong troùc.
Papanicolaou toát nghieäp y khoa taïi Hy laïp, sau ñoù di cö qua Myõ vaø laøm vieäc taïi Boä moân Giaûi
phaãu hoïc, ñaïi hoïc Cornell thaønh phoá New York. Taïi ñaây, oâng nghieân cöùu chu kyø ñoäng duïc cuûa
heo Ghi-neâ döïa treân caùc teá baøo huùt ra töø tuùi cuøng aâm ñaïo baèng 1 pipeùt thuûy tinh; nghieân cöùu sau
ñoù môû roäng qua ngöôøi ñeå ñaùnh giaù tình traïng noäi tieát vôùi caùc maãu teá baøo aâm ñaïo ñöôïc baùc só
phuï khoa gôûi ñeán; moät caùch tình côø, oâng ñaõ phaùt hieän 1 soá maãu coù chöùa teá baøo ung thö vaø ñaõ
baùo caùo vieäc naøy taïi 1 hoäi nghò khoa hoïc vaøo naêm 1928, nhöng khoâng taïo ñöôïc söï chuù yù naøo.
Ñeán naêm 1941, vôùi baøi baùo caùo “Giaù trò chaån ñoaùn cuûa pheát teá baøo aâm ñaïo trong chaån ñoaùn
carcinoâm töû cung” vaø tieáp ñoù laø cuoán saùch “Chaån ñoaùn ung thö töû cung baèng pheát teá baøo aâm
ñaïo” xuaát baûn vaøo naêm 1943 ; trong ñoù oâng moâ taû kyõ thuaät coá ñònh öôùt vaø nhuoäm do chính oâng
tìm ra (ngaøy nay goïi laø kyõ thuaät nhuoäm Papanicolaou). Laàn baùo caùo naøy ñaõ gaây ñöôïc söï chuù yù,
vì cho thaáy coù theå chaån ñoaùn ñöôïc caùc toån thöông tieàn ung hoaëc ung thö tieàn xaâm nhaäp cuûa coå
töû cung, maëc duø coå töû cung troâng coù veû hoaøn toaøn bình thöôøng treân thaêm khaùm laâm saøng. Naêm
1948, Ernest Ayre ñeà xuaát thay theá oáng huùt thuûy tinh baèng que goã ñeå caïo tröïc tieáp beà maët coå töû
cung (ngaøy nay goïi laø que goã Ayre). (Hình 6)
Hình 6: Georgios Papanicolaou (A); caùc duïng cuï ñeå laáy teá baøo aâm ñaïo vaø hình aûnh caùc teá baøo ung thö ñöôïc
in trong cuoán saùch “Chaån ñoaùn ung thö töû cung baèng pheát teá baøo aâm ñaïo’’ do oâng cuøng vôùi H.F.Traut bieân
soaïn, xuaát baûn naêm 1943(B, C); que goã Ayre (D).
Keå töø thaäp nieân 50 cuûa theá kyû tröôùc, xeùt nghieäm teá baøo hoïc aâm ñaïo coå töû cung ( coøn goïi
laø xeùt nghieäm Pap) baét ñaàu ñöôïc phoå bieán roäng raõi treân toaøn theá giôùi vaø chæ sau 2 thaäp nieân, ung
thö coå töû cung khoâng coøn laø ung thö haøng ñaàu ôû giôùi nöõ, tæ leä töû vong do ung thö naøy taïi nhieàu
nôi ñaõ ñöôïc keùo giaûm ñeán 70%.
Thaønh coâng vang doäi cuûa xeùt nghieäm Pap ñaõ trôû thaønh 1 ñoäng löïc thuùc ñaåy söï baønh
tröôùng cuûa kyõ thuaät teá baøo hoïc trong chaån ñoaùn beänh lyù cuûa taát caû caùc cô quan-heä thoáng khaùc
trong cô theå nhö heä hoâ haáp, tieâu hoùa, tieát nieäu…
Tröôùc söï chæ trích töø phía caùc nhaø chaån ñoaùn moâ beänh hoïc cho raèng pheát teá baøo hoïc
khoâng ñuû tin caäy vì thieáu caùc baèng chöùng veà moái lieân heä giöõa caùc caáu truùc moâ; Leopold G. Koss
- Giaùo sö beänh hoïc taïi Trung taâm y khoa Montefiore, New York - ñaõ chöùng minh ñaày ñuû moái
töông hôïp giöõa caùc chaån ñoaùn teá baøo hoïc vaø hình aûnh moâ beänh hoïc - trong cuoán saùch nhan
“Chaån ñoaùn teá baøo hoïc vaø cô sôû moâ beänh hoïc”, xuaát baûn naêm 1961. Taùc phaåm naøy ñöôïc xem laø
1 thaønh töïu veà maët lyù thuyeát vaø thöïc haønh teá baøo hoïc trong chaån ñoaùn beänh vaø ñaõ ñöôïc söû duïng
nhö saùch goái ñaàu giöôøng cho nhieàu theá heä caùc nhaø teá baøo hoïc. (Hình 7)
Hình 7: Leopold G. Koss vaø cuoán saùch cuûa oâng nhan ñeà “Chaån ñoaùn teá baøo hoïc vaø cô sôû moâ beänh hoïc”
Tuy nhieân, coâng vieäc ñoïc tieâu baûn teá baøo hoïc thöïc söï coù phaàn meät nhoïc, ñôn ñieäu vaø teû
nhaït; tieâu baûn teá baøo pheát baèng tay thöôøng daày vaø laãn nhieàu maùu; khieán ngöôøi ñoïc ñoâi khi boû soùt
teá baøo ung thö vaø phaûi ñoái dieän vôùi caùc vuï kieän tuïng töø phía beänh nhaân. Chính vì vaäy, ñaõ coù noã
löïc thoáng nhaát vaø chuaån hoùa caùc tieâu chuaån chaån ñoaùn teá baøo hoïc vôùi söï ra ñôøi cuûa caùc heä
thoáng chaån ñoaùn nhö heä thoáng Bethesda trong chaån ñoaùn teá baøo hoïc coå töû cung (1988), heä
thoáng Bethesda trong chaån ñoaùn teá baøo hoïc tuyeán giaùp (2007), nhaèm haïn cheá sai soùt trong vieäc
ñoïc tieâu baûn. Khoái löôïng coâng vieäc ñöôïc giôùi haïn ñeå traùnh quaù taûi cho ngöôøi ñoïc, thí duï moãi
ngaøy khoâng ñöôïc ñoïc quaù 100 tieâu baûn teá baøo hoïc. Caùc kyõ thuaät pheát teá baøo, coá ñònh vaø nhuoäm
cuõng ñöôïc caûi tieán vaø töï ñoäng hoùa, thí duï nhö kyõ thuaät teá baøo hoïc döïa treân chaát loûng (Thinprep,
Surepath); thaäm chí vieäc ñoïc cuõng coù theå ñöôïc töï ñoäng hoùa vôùi caùc heä thoáng vi tính nhö heä
thoáng Thinprep imaging system, BD focalpoint slide profiler …
Teá baøo hoïc choïc huùt
(Aspiration cytology) laø 1 boä
phaän cuûa teá baøo hoïc, khaûo
saùt hình thaùi caùc teá baøo ñöôïc
laáy töø moâ-cô quan baèng 1 kim
huùt nhoû. Kim coù loøng roãng
ñöôïc saùng cheá vaøo naêm 1844
bôûi 1 baùc só ngöôøi Ai-len teân laø
Francis Rynd (1801-1861),
duøng cho bôm tieâm döôùi da
(Hình 8). Baùc só Kün ngöôøi
Phaùp, ñöôïc xem laø ngöôøi ñaàu
tieân söû duïng kim ñeå choïc huùt Hình 8: Francis Rynd vaø kim choïc huùt do oâng saùng cheá
teá baøo töø khoái u naêm 1847,
nhaèm muïc tieâu chaån ñoaùn.
Töø giöõa theá kyû 19 ñeán ñaàu theá kyû 20, vaãn coù nhöõng baùo caùo leû teû veà teá baøo hoïc choïc huùt
nhöng phaûi ñôïi ñeán 1933, eâkíp Hayes Martin, Edwards Eillis vaø Fred Steward - thuoäc beänh vieän
ung thö Memorial, New York - môùi coù 1 baùo caùo toång keát ñoà soä veà “Chaån ñoaùn u baèng teá baøo
choïc huùt” vôùi 2500 tröôøng hôïp. Tuy nhieân, teá baøo hoïc choïc huùt vaãn khoâng ñöôïc phoå bieán roäng
raõi taïi Myõ do vaáp phaûi söï hoaøi nghi cuûa ña soá thaày thuoác veà giaù trò chaån ñoaùn. Traùi laïi, ôû Chaâu
Aâu ñaëc bieät laø Thuïy ñieån; teá baøo hoïc choïc huùt vôùi nhöõng göông maët noåi baät nhö Nils
Söderström, Sixten Franzen vaø Torsten Löwhagen (thuoäc beänh vieän Karolinska, Stockhlom) laïi
nhaän ñöôïc söï tín nhieäm töø caùc nhaø laâm saøng: keå töø 1970, kyõ thuaät choïc huùt teá baøo baèng kim nhoû
ñöôïc xem nhö 1 phöông phaùp chaån ñoaùn thöôøng quy ñoái vôùi taát caû caùc khoái u sôø thaáy ñöôïc.
Cuõng chính töø Thuïy ñieån, kyõ thuaät teá baøo hoïc choïc huùt ñaõ ñöôïc phoå bieán trôû laïi taïi Myõ cuõng nhö
nhieàu nöôùc khaùc treân theá giôùi, vaø ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån maïnh meõ trong voøng 30 naêm trôû
laïi ñaây. Hieän nay, nhöõng tieán boä veà kyõ thuaät hình aûnh hoïc cho pheùp söû duïng teá baøo hoïc choïc
huùt ñeå chaån ñoaùn beänh lyù cuûa baát kyø cô quan naøo trong cô theå, noâng cuõng nhö saâu. (Hình 9)
Hình 9: Choïc huùt teá baøo 1 nhaân giaùp döôùi höôùng daãn sieâu aâm (A); hình aûnh sieâu aâm cho thaáy kim ñaõ ñi vaøo
ñuùng nhaân giaùp
Teá baøo hoïc choïc huùt, vôùi öu theá an toaøn, chính xaùc, nhanh vaø ít toán keùm; ñaõ giuùp cho
vieäc chaån ñoaùn vaø choïn löïa ñieàu trò deã daøng hôn, giaûm bôùt phaàn naøo noãi thoáng khoå cuûa ngöôøi
beänh.
Caùc kyõ thuaät teá baøo hoïc caên baûn 7
CAÙC KYÕ THUAÄT TEÁ BAØO HOÏC CAÊN BAÛN
Muïc tieâu
1. Lieät keâ caùc khaâu cuûa quy trình thöïc hieän tieâu baûn teá baøo hoïc
2. Moâ taû caùc kyõ thuaät thu thaäp teá baøo thöôøng duøng
3. Neâu teân vaø söï khaùc bieät giöõa caùc phöông phaùp nhuoäm thöôøng duøng trong teá baøo hoïc
4. Neâu söï khaùc bieät giöõa pheát teá baøo hoïc thöôøng quy vaø pheát teá baøo hoïc trong chaát loûng
Teá baøo hoïc nghieân cöùu caùc bieán ñoåi hình thaùi cuûa teá baøo rôøi thu ñöôïc töø caùc cô quan
trong cô theå baèng nhöõng kyõ thuaät khaùc nhau, vôùi muïc tieâu chính laø taàm soaùt vaø chaån ñoaùn ung
thö. Nhìn chung, öu ñieåm cuûa phöông phaùp chaån ñoaùn teá baøo hoïc laø reû tieàn, keát quaû nhanh vaø
töông ñoái chính xaùc, coù theå laäp laïi nhieàu laàn maø khoâng gaây nguy hieåm cho beänh nhaân. Hieän nay,
söï tieán boä veà khoa hoïc coâng ngheä ñaõ boå sung nhieàu kyõ thuaät hieän ñaïi vôùi ñoä chính xaùc cao
nhöng khaù toán keùm, laøm maát ñi theá maïnh voán coù cuûa phöông phaùp chaån ñoaùn teá baøo hoïc. Vôùi
quan ñieåm thöïc tieãn, ôû ñaây chæ trình baøy nhöõng kyõ thuaät teá baøo hoïc hieän ñang ñöôïc söû duïng taïi
caùc beänh vieän thaønh phoá Hoà Chí Minh. Quy trình thöïc hieän tieâu baûn teá baøo hoïc goàm nhieàu khaâu
noái tieáp nhau: thu thaäp beänh phaåm, coá ñònh, pheát lam, nhuoäm, daùn lamen.
I. THU THAÄP - PHEÁT LAM - COÁ ÑÒNH BEÄNH PHAÅM TEÁ BAØO
Töông öùng vôùi 2 boä phaän cuûa teá baøo hoïc laø teá baøo hoïc bong troùc vaø teá baøo hoïc choïc huùt,
coù 2 loaïi teá baøo ñöôïc thu thaäp: teá baøo bong troùc töï nhieân/nhaân taïo vaø teá baøo choïc huùt. Caùc teá
baøo seõ ñöôïc pheát leân lam taïo thaønh 1 lôùp moûng, coá ñònh ngay trong ethanol 95% (coá ñònh öôùt)
hoaëc ñeå khoâ trong khoâng khí (coá ñònh khoâ), ñeå duy trì hình thaùi teá baøo nhö luùc coøn ôû trong cô theå.
A/ Thu thaäp teá baøo bong troùc (Exfoliative cell):

Teá baøo beà maët cuûa caùc moâ - cô quan vaãn thöôøng xuyeân bong ra moät caùch töï nhieân trong
quaù trình hoaït ñoäng sinh lyù bình thöôøng; khi coù caùc toån thöông tieàn ung hoaëc ung thö xuaát hieän,
teá baøo ung thö vôùi ñaëc ñieåm keát dính keùm laïi caøng deã bong troùc hôn. Chính vì vaäy, khi nghi ngôø
coù u ôû ñöôøng sinh duïc nöõ, hoâ haáp hoaëc khoang cô theå; coù theå tieán haønh thu thaäp dòch trong tuùi
cuøng aâm ñaïo, ñaøm, dòch maøng buïng, dòch maøng phoåi,... ñeå tìm kieám caùc teá baøo bong coù hình
thaùi baát thöôøng. Phöông phaùp thu thaäp naøy coù nhöôïc ñieåm laø soá löôïng teá baøo bong töï nhieân
thöôøng khoâng nhieàu; ñeå taêng soá löôïng, coù khi phaûi duøng ñeán caùc duïng cuï thích hôïp theo töøng cô
quan ñeå queït, chaûi, röûa; gaây bong troùc nhaân taïo. Trong phaàn döôùi ñaây laø caùc kyõ thuaät thu thaäp teá
baøo bong troùc thöôøng ñöôïc söû duïng trong chaån ñoaùn teá baøo hoïc, taïi moät soá cô quan tieâu bieåu.
1. Coå töû cung:
Hình 1: Que goã Ayre (1), que chaûi (2), choåi queùt (3) (A); Duøng que Ayre vaø que chaûi ñeå laáy
teá baøo bong ôû vuøng chuyeån daïng coå töû cung (B,C); pheát teá baøo leân lam thaønh 1 lôùp moûng (D).
Caùc toån thöông tieàn ung vaø ung thö ôû coå töû cung thöôøng xuaát hieän tröôùc tieân taïi vuøng
chuyeån daïng. Trong xeùt nghieäm Papanicolaou thöôøng quy, coù theå duøng nhieàu loaïi duïng cuï khaùc
nhau nhö que goã Ayre, que chaûi, choåi queùt; ñeå laáy ñuùng caùc teá baøo bong cuûa vuøng naøy, pheát leân
lam thaønh 1 lôùp moûng vaø ñem coá ñònh (öôùt hoaëc khoâ) . (Hình 1)
2. Dòch khoang cô theå (Body cavity fluids):

Caùc khoang cô theå bao goàm khoang maøng phoåi, khoang maøng buïng vaø khoang maøng
tim; coù theå bò traøn dòch vôùi möùc ñoä nhieàu ít khaùc nhau. Dòch ñöôïc huùt ra baèng kim choïc huùt hoaëc
oáng daãn löu, nhaèm muïc ñích chaån ñoaùn vaø ñieàu trò. Dòch coù maàu saéc vaø maät ñoä teá baøo khaùc
nhau tuøy theo nguyeân nhaân gaây beänh, beänh lyù u hoaëc khoâng u. (Hình 2)
Muïc ñích chính cuûa xeùt

nghieäm teá baøo hoïc caùc dòch khoang
cô theå laø ñeå tìm kieám caùc teá baøo u
bong troùc. Maãu dòch thu ñöôïc phaûi
coù theå tích treân 20ml, ñöôïc ñöa vaøo
trong loï hoaëc oáng ly taâm (dung tích
25ml), khoâng caàn coá ñònh neáu tieán
haønh pheát teá baøo ngay trong 12 giôø
ñaàu vaø coù theå baûo quaûn dòch trong tuû
laïnh ôû 4oC trong voøng 72 giôø maø
khoâng sôï aûnh höôûng ñeán hình thaùi teá
Hình 2: Dòch vaøng trong nhö huyeát thanh (1), ñuïc hôn do maät
baøo; neáu muoán baûo quaûn dòch laâu
ñoä teá baøo taêng (2), maàu ñoû do laãn maùu ít (3) hoaëc nhieàu (4),
hôn nöõa, coá ñònh dòch baèng ethanol
dòch muû maàu vaøng ñuïc (5), dòch döôõng traáp maàu traéng (6).
50% theo tæ leä 1/1. Caùc teá baøo trong
dòch ñöôïc thu thaäp vaø pheát leân lam theo caùc kyõ thuaät sau:
- Pheát tröïc tieáp: aùp duïng ñoái vôùi caùc maãu dòch giaøu teá baøo, duøng que chaûi hoaëc pipeùt ñeå
chuyeån teá baøo qua lam vaø tieán haønh pheát moûng. Coá ñònh pheát teá baøo (öôùt hoaëc khoâ). (Hình 3
A,B)
- Ly taâm (Centrifugation): aùp duïng ñoái vôùi caùc maãu dòch ngheøo teá baøo. OÁng chöùa 15-20 ml
dòch ñöôïc cho vaøo maùy ly taâm, vôùi toác ñoä 2000 voøng/phuùt trong 10 phuùt. Ñoå boû phaàn dòch ôû treân,
duøng pipeùt huùt caën laéng teá baøo ôû ñaùy oáng, chuyeån qua lam ñeå pheát moûng. Coá ñònh pheát teá baøo
(öôùt hoaëc khoâ). (Hình 3 C,D).
Hình 3: Nhuùng que chaûi vaøo maãu dòch (A), pheát leân lam (B); cho maãu dòch vaøo oáng ñem quay ly taâm (C), ñoå
boû phaàn dòch beân treân, duøng pipeùt huùt caën laéng ôû ñaùy oáng ñeå laøm pheát teá baøo (D).
- Bloác teá baøo (Cell blocks):

Caën laéng teá baøo coøn laïi ôû ñaùy oáng ly taâm sau khi ñaõ laøm pheát teá baøo, ñöôïc taän duïng
baèng caùch nhoû vaøo oáng vaøi gioït huyeát töông ngöôøi (ñaõ quaù haïn söû duïng), tieáp ñoù cho theâm vaøi
gioït thrombin, caùc teá baøo ñöôïc vuøi vaøo trong hoãn hôïp naøy, ñoâng voùn thaønh cuïc goïi laø bloác teá
baøo. Cho bloác teá baøo vaøo caùt xeùt, coá ñònh baèng formol 10%, chuyeån ñuùc, caét moûng vaø nhuoäm
Hematoxylin-eosin nhö ñoái vôùi 1 maûnh moâ sinh thieát. Coù theå thay theá huyeát töông-thrombin baèng
thaïch agarose, ovalbumin ñeå taïo bloác teá baøo. (Hình 4). Vôùi caùc laùt caét moûng töø bloác teá baøo, coù
theå thöïc hieän deã daøng phöông phaùp nhuoäm hoaù teá baøo mieãn dòch ñeå phaân bieät nguoàn goác xuaát
phaùt cuûa teá baøo (bieåu moâ, trung moâ, moâ taïo huyeát, ...).
Hình 4: Caën laéng coøn

laïi sau ly taâm (muõi
teân, A), ñöôïc laøm
voùn thaønh bloác teá
baøo baèng thaïch
agarose, cho vaøo caùt
xeùt vaø coá ñònh baèng
formol 10%.(B,C)
Trong caùc laboâ teá baøo hoïc chuyeân saâu, ngöôøi ta coøn aùp duïng kyõ thuaät ly taâm teá baøo vaø ly
taâm gradient maät ñoä.
- Ly taâm teá baøo (Cytocentrifugation): aùp duïng ñoái vôùi caùc maãu dòch quaù ít (<0,5ml) vaø
ngheøo teá baøo. Maãu dòch ñöôïc ñoå vaøo pheãu chuyeân duïng (Cytofunnel) vaø ñöa vaøo maùy ly taâm teá
baøo (Cytospin), vôùi toác ñoä 700-1000 voøng/phuùt trong 5 phuùt, teá baøo beân trong dòch seõ laéng ñoïng
treân lam thaønh 1 lôùp moûng hình troøn ñöôøng kính 5mm. Coá ñònh pheát teá baøo (öôùt hoaëc khoâ). (Hình
5)
Hình 5: Pheãu chuyeân duïng Cytofunnel (A); maùy ly taâm teá baøo Cytospin (B); khi ly taâm, teá baøo seõ laéng xuoáng
treân lam theo chieàu muõi teân (C); pheát teá baøo coù ñöôøng kính 5mm.
- Ly taâm gradient maät ñoä (Density gradient centrifugation):
Ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi caùc maãu dòch beänh

phaåm coù laãn nhieàu maùu; baèng caùch söû duïng moät
dung dòch gradient maät ñoä coù tæ troïng cao hôn tæ
troïng maãu dòch (thöôøng laø caùc polymer cuûa phaân töû
ñöôøng nhö Ficoll, Histopaque, Lymphoprep, coù maät
ñoä cao nhöng khoâng laøm taêng aùp löïc thaåm thaáu).
Khi cho maãu dòch vaøo oáng ly taâm ñaõ chöùa saün dung
dòch gradient maät ñoä, maãu dòch seõ naèm beân treân
dung dòch gradient maät ñoä. Ly taâm vôùi toác ñoä 2000
voøng/phuùt trong 5 phuùt; caùc teá baøo coù tæ troïng khaùc
nhau, seõ ñöôïc taùch thaønh töøng lôùp rieâng bieät, theo
thöù töï töø treân xuoáng döôùi: huyeát töông, lôùp teá baøo coù
nhaân, dung dòch gradient maät ñoä vaø hoàng caàu. Duøng
pipeùt huùt laáy lôùp teá baøo coù nhaân ñeå thöïc hieän pheát
moûng treân lam. Coá ñònh pheát teá baøo (öôùt hoaëc khoâ). Hình 6: Sau ly taâm, caùc teá baøo coù nhaân taïo
(Hình 6) thaønh 1 lôùp maàu traéng naèm treân Ficoll
3. Ñöôøng hoâ haáp döôùi:

Caùc xeùt nghieäm teá baøo hoïc ñöôøng hoâ haáp döôùi chuû yeáu ñeå tìm kieám teá baøo u bong troùc,
coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng caùc kyõ thuaät sau:
- Ñaøm (Sputum): Ung thö phoåi coù theå ñöôïc phaùt hieän nhôø vaøo caùc teá baøo u bong troùc
vaøo trong ñaøm. Ñaøm ñöôïc laáy vaøo buoåi saùng khi beänh nhaân vöøa thöùc daäy, trong 3 ngaøy lieân tieáp.
Pheát ñaøm leân treân lam vaø coá ñònh (khoâ hoaëc öôùt). Pheát teá baøo hoïc töø ñaøm chæ ñaït yeâu caàu chaån
ñoaùn khi coù chöùa caùc ñaïi thöïc baøo pheá nang, vì vaäy beänh nhaân phaûi ñöôïc höôùng daãn caùch ho
“saâu”, nghóa laø khaïc ñöôïc ra ngoaøi dòch ñaøm töø phaàn xa nhaát cuûa ñöôøng hoâ haáp döôùi.
- Chaûi pheá quaûn (Bronchial brushings): Nhôø oáng noäi soi meàm, coù theå quan saùt ñöôïc
vuøng pheá quaûn bò toån thöông naèm saâu trong phoåi. Duøng 1 que chaûi gaén vôùi oáng noäi soi ñeå chaûi
beà maët nieâm maïc vuøng toån thöông, caùc teá baøo bong ra ñöôïc pheát leân lam vaø coá ñònh (khoâ hoaëc
öôùt). (Hình 7)
Hình 7: Que chaûi ñöôïc gaén vôùi oáng noäi soi meàm, giuùp chaûi beà maët nieâm maïc pheá quaûn
- Röûa pheá quaûn (Bronchial washings): Qua oáng noäi soi meàm, bôm 5-10 ml nöôùc muoái
sinh lyù vaøo trong loøng pheá quaûn roài huùt ngöôïc trôû ra; ñem ly taâm teá baøo ñeå coù tieâu baûn teá baøo
hoïc vôùi pheát teá baøo ñöôøng kính 5mm. Coá ñònh (khoâ hoaëc öôùt).
- Röûa pheá quaûn pheá nang (Bronchoalveolar lavage): OÁng noäi soi meàm ñöôïc ñaåy saâu toái
ña vaøo trong pheá quaûn haï phaân thuøy cho tôùi khi bít ñöôïc loøng pheá quaûn, sau ñoù bôm nöôùc muoái
sinh lyù aám vaøo taän pheá nang, moãi laàn 20 ml roài huùt ngöôïc trôû ra (toång coäng khoaûng 120ml). Chæ
söû duïng 40-60ml dòch ñöôïc huùt ra sau nhöõng laàn bôm sau cuøng, ñem ly taâm vaø laøm pheát teá baøo.
Pheát teá baøo chæ ñaït yeâu caàu chaån ñoaùn khi coù chöùa nhieàu ñaïi thöïc baøo pheá nang, moät ít limphoà
baøo vaø baïch caàu ña nhaân.
B/ Thu thaäp teá baøo choïc huùt:
Hieän nay, teá baøo hoïc choïc huùt laø moät

boä phaän khoâng theå thieáu trong hoaït ñoäng
chaån ñoaùn beänh, nhaát laø caùc beänh lyù u. Baèng
kyõ thuaät choïc huùt kim nhoû (fine needle
aspiration), coù theå thu thaäp teá baøo töø taát caû
caùc toån thöông sôø thaáy ñöôïc. (Hình 8)
Vôùi söï phaùt trieån cuûa hinh aûnh hoïc
nhö sieâu aâm, caét lôùp ñieän toaùn, coù theå laáy
ñöôïc teá baøo töø baát kyø nôi naøo trong cô theå,
keå caû nhöõng cô quan naèm saâu nhö gan, tuïy Hình 8 : Xô-ranh vaø baùng suùng (A);
taïng.
Moät öu ñieåm khaùc cuûa kyõ thuaät choïc huùt kim nhoû laø vôùi phöông phaùp nhuoäm nhanh Diff-
Quik, coù theå ñaùnh giaù ngay taïi choã chaát löôïng tieâu baûn teá baøo hoïc döôùi kính hieån vi, ñeå choïc huùt
laàn 2 lieàn sau ñoù neáu chaát löôïng chöa ñaït. (Hình 9)
Hình 9 : Choïc huùt moät cuïc trong tuyeán giaùp (A); Xe ñaåy coù trang bò kính hieån vi vaø caùc phaãm nhuoäm Diff-
Quik cho pheùp ñaùnh giaù nhanh taïi choã chaát löôïng tieâu baûn teá baøo hoïc (B).
Duïng cuï choïc huùt laø moät xô-ranh 10cc, ñöôïc gaén leân 1 giaù ñôõ taïm goïi laø baùng suùng
(syringue holder, pistol grip), caàm baèng 1 tay; tay coøn laïi daønh cho vieäc sôø naén vaø ñònh vò toån
thöông; kim ñöôïc söû duïng daøi 3-5cm, khaåu kính 23-25G (ñöôøng kính ngoaøi 0,6-0,5mm). Tieán
haønh choïc huùt baèng caùch ñaâm kim vaøo toån thöông, ruùt pít-toâng 1-2cc ñeå taïo aùp löïc aâm, ñaâm tôùi
lui khoaûng 15-20 laàn ñeå caét vuïn moâ giuùp teá baøo chui vaøo loøng kim, khi thaáy beänh phaåm xuaát hieän
trong ñoác kim thì ngöøng caét , thaû pít-toâng ñeå huûy boû aùp löïc aâm vaø ruùt kim ra khoûi toån thöông.
Thaùo kim khoûi xô-ranh, ruùt pít-toâng ñeå huùt khoâng khí vaøo bôm roài gaén kim trôû laïi ñeå xòt beänh
phaåm teá baøo leân lam, pheát lam vaø coá ñònh (khoâ hoaëc öôùt). (Hình 10)
Hình 10: Ñaâm kim vaøo toån thöông (A), taïo aùp löïc aâm (B), ñaâm tôùi lui (C), huyû boû aùp löïc aâm (D), ruùt kim (E),
thaùo kim vaø huùt khí vaøo xô-ranh (F), gaén kim trôû laïi vaø xòt beänh phaåm leân treân lam (G).
C/ Pheát lam (Smear technique):

Teá baøo bong ñöôïc pheát leân lam baèng caùc que goã, que chaûi hay choåi queùt (Hình 1D). Teá
baøo choïc huùt ñöôïc chuyeån sang lam, pheát moûng theo kieåu laøm pheát maùu ngoaïi vi hoaëc aùp 2 lam
vaøo nhau vaø keùo tröôït. Duø pheát teá baøo theo kieåu naøo thì cuõng phaûi kheùo leùo taïo ra ñöôïc 1 lôùp
moûng ñeàu. (Hình 11)
Hình 11: Pheát teá baøo choïc huùt theo kieåu pheát maùu ngoaïi vi (A); pheát theo kieåu aùp 2 lam vaøo nhau vaø keùo
tröôït (B).
D/ Coá ñònh (Fixation):

Tieâu baûn teá baøo hoïc ñöôïc coá ñònh theo 2 caùch, tuøy theo phöông phaùp nhuoäm seõ thöïc
hieän sau ñoù:
- Coá ñònh öôùt: trong ethanol 95% hoaëc methanol; nhuoäm baèng phöông phaùp
Papanicolaou.
- Coá ñònh khoâ: ñeå khoâ töï nhieân trong khoâng khí; nhuoäm baèng phöông phaùp May-
Grünwald-Giemsa hoaëc Diff Quik.
Trong quy trình thöïc hieän tieâu baûn teá baøo hoïc, caùc khaâu thu thaäp beänh phaåm - pheát lam -
coá ñònh giöõ vai troø quyeát ñònh ñeå coù 1 tieâu baûn ñaït yeâu caàu chaát löôïng chaån ñoaùn, nghóa laø:
- Thu thaäp ñuùng vaø ñuû soá löôïng teá baøo caàn tìm: thí duï 1 tieâu baûn teá baøo coå töû cung trong
xeùt nghieäm Papanicolaou thöôøng quy phaûi chöùa ít nhaát 8.000-12.000 teá baøo gai, 1 tieâu baûn teá
baøo choïc huùt tuyeán giaùp phaûi chöùa ít nhaát 6 nhoùm teá baøo nang giaùp, moãi nhoùm coù ít nhaát 10 teá
baøo.
- Kyõ thuaät pheát phaûi nhuaàn nhuyeãn ñeå coù 1 pheát teá baøo moûng vaø ñeàu
- Coá ñònh ñuùng: coá ñònh öôùt baèng ethanol 95% phaûi ñöôïc tieán haønh ngay töùc khaéc, trong
khoaûng thôøi gian 10-15 phuùt; neáu coá ñònh öôùt chaäm, teá baøo bò khoâ seõ taêng kích thöôùc moät caùch
giaû taïo. Ngöôïc laïi, coá ñònh khoâ cuõng phaûi nhanh choùng trong voøng 10 giaây, muoán vaäy pheát teá
baøo phaûi moûng vaø ñeàu; neáu coá ñònh khoâ chaäm, teá baøo vaø nhaân seõ bò co nhoû laïi moät caùch giaû taïo.
II. NHUOÄM - DAÙN LAMEN:
Coù 3 phöông phaùp nhuoäm thöôøng ñöôïc söû duïng trong chaån ñoaùn teá baøo hoïc: phöông
phaùp nhuoäm Papanicolaou, phöông phaùp nhuoäm May-Grünwald-Giemsa (MGG) vaø phöông
phaùp nhuoäm nhanh Diff Quik.
1. Phöông phaùp nhuoäm Papanicolaou:
Ñöôïc söû duïng cho caùc tieâu baûn coá ñònh öôùt
- Chuaån bò dung dòch nhuoäm:
* Hematoxylin Harris (Hematoxylin: 5g, ethanol 95%: 50ml, Potassium aluminum sulfate: 100g,
oxid thuyû ngaân: 2,5g, nöôùc caát: 1000ml)
* Orange G ( Orange G 10%: 50ml, ethanol 95%: 950ml, acid phosphotungstic: 0,15g)
* EA 50 ( Eosin 20%: 20ml, phaåm nhuoäm Light green 3%: 10ml, ethanol 95%: 700ml, methanol
100%: 250ml, acid acetic glacial: 20ml)
- Quy trình nhuoäm: maát khoaûng 30 phuùt, goàm caùc böôùc tuaàn töï nhö trong sô ñoà. (Hình 12)
Hình 12: Quy trình nhuoäm Papanicolaou

- Keát quaû: Nhaân teá baøo maàu xanh tím, haïch nhaân tím ñaäm, chaát keratin maàu cam, baøo töông teá
baøo gai beà maët maâu hoàng, teá baøo gai trung gian maàu xanh, teá baøo gai lôùp ñaùy vaø caän ñaùy maàu
xanh ñaäm hôn, hoàng caàu maàu ñoû cam.
2. Phöông phaùp nhuoäm May-Grünwald-Giemsa (MGG)
Thuoäc nhoùm caùc phöông phaùp nhuoäm Romanovsky. Ñöôïc söû duïng cho caùc tieâu baûn coá
ñònh khoâ.

* Giemsa goác ( Giemsa eosin - Methylene blue: 7g/l, Methanol 50%, Glycerol 50%).
* May-Grünwald goác (May-Grünwald eosin- Methylene blue: 2,7g/l, Methanol 99,9%).
* Dung dòch ñeäm pH 7,2 (Potassium dihydrogen phosphat (KH2PO4) 0.4%: 50ml, Disodium
hydrogen phosphate (Na2HPO4) 2%: 50ml, nöôùc caát: 900ml)
- Quy trình nhuoäm: maát khoaûng 30 phuùt, goàm caùc böôùc nhö trong sô ñoà. (Hình 13)
Hình 13: Quy trình nhuoäm May-Grünwald-Giemsa
- Keát quaû: Nhaân teá baøo coù maàu tím; baøo töông maàu xanh nhôït vôùi caùc haït aùi toan baét maàu ñoû vaø
caùc haït aùi kieàm maàu xanh ñaäm, hoàng caàu maàu ñoû hoàng.
3. Phöông phaùp nhuoäm Diff-Quik:

Cuõng thuoäc nhoùm caùc phöông phaùp nhuoäm Romanovsky, söû duïng cho caùc tieâu baûn coá
ñònh khoâ. Quy trình nhuoäm chæ maát 2 phuùt.

* Dung dòch coá ñònh Diff-Quik maàu xanh
döông (coù chöùa 55% methanol vaø phaåm
nhuoäm fast green)
* Dung dòch nhuoäm Diff-Quik I maàu ñoû
(chöùa phaåm nhuoäm eosin G, azide vaø
chaát ñeäm phosphat)
* Dung dòch nhuoäm Diff-Quik II maàu tím
(chöùa phaåm nhuoäm thiazine vaø chaát ñeäm
phosphat)
- Quy trình nhuoäm: goàm 4 böôùc (Hình 14)
Hình 14: Quy trình nhuoäm Diff Quik

So saùnh giöõa 3 phöông phaùp nhuoäm, phöông phaùp Papaniclaou cho thaáy roõ caùc chi tieát
nhaân vaø hieän töôïng söøng hoaù trong baøo töông, vì vaäy ñöôïc duøng phoå bieán trong ña soá caùc chaån
ñoaùn teá baøo hoïc; phöông phaùp May-Grünwald-Giemsa cho thaáy roõ chi tieát baøo töông, neân chieám
öu theá trong chaån ñoaùn teá baøo hoïc caùc cô quan taïo huyeát nhö tuûy xöông, haïch limphoâ. Phöông
phaùp Diff Quik chæ maát 2 phuùt, thöôøng ñöôïc duøng ñeå ñaùnh giaù nhanh chaát löôïng tieâu baûn ngay taïi
nôi ñang thöïc hieän thuû thuaät choïc huùt teá baøo, ñeå xem coù caàn thieát phaûi choïc huùt laàn 2 hay
khoâng. (Hình 14)
MGG vaø Diff Quik Papanicolaou

Kích thöôùc teá baøo vaø nhaân Taêng Khoâng taêng
Chi tieát nhaân Keùm roõ Roõ
Haïch nhaân Khoâng roõ Roõ
Chi tieát baøo töông Raát roõ (caùc haït, mucin) Keùm roõ, nhöng thaáy ñöôïc hieän töôïng söøng hoaù
Thaønh phaàn ngoaïi baøo
Roõ Keùm roõ
(chaát keo, collagen, mucin,...)
Hình 14: So saùnh 3 phöông phaùp nhuoäm
III. KYÕ THUAÄT TEÁ BAØO HOÏC TÖÏ ÑOÄNG HOAÙ
A/ Kyõ thuaät teá baøo hoïc trong chaát loûng (Liquid based cytology):
Trong xeùt nghieäm Papanicolaou thöôøng quy, pheát teá baøo hoïc aâm ñaïo-coå töû cung ñöôïc
thöïc hieän baèng tay coù nhöôïc ñieåm laø khoâng chuyeån ñöôïc heát caùc teá baøo coù treân que goã, que
chaûi hoaëc choåi queùt sang lam (chæ chuyeån ñöôïc toái ña 2/3 soá löôïng teá baøo), pheát teá baøo coù theå
quaù daày, laãn nhieàu maùu, baïch caàu, chaát nhaày hoaëc chaát hoaïi töû; keát quaû laø teá baøo ung thö bò che
khuaát vaø boû soùt khi quan saùt döôùi kính hieån vi, daãn ñeán nhöõng vuï kieän tuïng giöõa beänh nhaân vaø
ngöôøi ñoïc teá baøo hoïc. Töø naêm 1996, moät kyõ thuaät teá baøo hoïc môùi - teá baøo hoïc trong chaát loûng -
ñaõ ñöôïc ñöa vaøo söû duïng. Teân goïi chaát loûng laø do caùc teá baøo coù treân duïng cuï laáy maãu ñöôïc ñöa
heát vaøo trong moät dung dòch baûo quaûn coù khaû naêng coá ñònh teá baøo (nhôø methanol hoaëc ethanol),
laøm tan hoàng caàu vaø chaát nhaày, öùc cheá söï hình thaønh sôïi fibrin, ngaên söï keát ñaùm teá baøo trong
quy trình chuaån bò; teá baøo sau ñoù ñöôïc traûi thaønh moät lôùp moûng treân lam nhôø vaøo thieát bò töï
ñoäng. Kyõ thuaät môùi naøy giuùp taän thu caùc teá baøo ñaõ thu thaäp ñöôïc, quan saùt deã daøng caùc baát
thöôøng veà hình thaùi cuûa teá baøo döôùi kính hieån vi, taêng ñoä nhaïy cuûa xeùt nghieäm teá baøo hoïc nhöng
cuõng taêng theâm phí toån cho ngöôøi beänh. (Hình 15, 16)
Pheát Papanicolaou coå töû cung thöôøng quy Pheát teá baøo hoïc trong chaát loûng
50.000-300.000 teá baøo/tieâu baûn 50.000-75000 teá baøo/tieâu baûn
Phaân boá khoâng ñoàng ñeàu Phaân boá ñeàu
Pheát choã daøy choã moûng 1 lôùp moûng ñeàu
Treân toaøn boä lam Treân voøng troøn ñöôøng kính 13mm/ 20mm
Hình 15: So saùnh pheát teá baøo Papanicolaou thöôøng quy vaø pheát teá baøo hoïc trong chaát loûng.
Hình 16: So saùnh giöõa pheát teá baøo coå töû cung pheát baèng tay, teá baøo bieåu moâ bò hoàng caàu che khuaát (A) vaø
pheát baèng kyõ thuaät teá baøo hoïc trong chaát loûng, teá baøo bieåu moâ hieän roõ, neàn lam khoâng coøn hoàng caàu (B).
Hieän coù 2 loaïi kyõ thuaät teá baøo hoïc trong chaát loûng ñang ñöôïc söû duïng vôùi nguyeân lyù hoaït
ñoäng khaùc nhau laø Thinprep vaø Surepath; kyõ thuaät Thinprep hieän ñang ñöôïc duøng taïi caùc beänh
vieän lôùn ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh nhö Beänh vieän Ung Böôùu, Beänh vieän Töø Duõ,..
1. Kyõ thuaät Thinprep:
Thöïc hieän theo nguyeân lyù loïc qua maøng (membrane filtration). Que goã, que chaûi hoaëc
choåi queùt chöùa beänh phaåm ñöôïc nhuùng xoaùy trong loï ñöïng dung dòch baûo quaûn Thinprep (20ml)
ñeå chuyeån heát teá baøo vaøo trong ñoù. Chuyeån loï vaøo trong maùy Thinprep; trong thieát bò töï ñoäng
naøy, moät oáng hình truï (moät ñaàu ñöôïc bòt bôûi maøng loïc polycarbonate ñöôøng kính 20mm, ñaàu kia
noái vôùi 1 löïc huùt) ñöôïc nhuùng vaøo loï, vöøa xoay vöøa huùt, ñeå ñaùnh tan hoàng caàu vaø chaát nhaày roài
huùt dòch xuyeân qua maøng loïc; caùc teá baøo bieåu moâ thì ñöôïc giöõ laïi vaø phaân boá ñeàu treân maøng loïc.
Maøng loïc ñöôïc aùp leân lam ñeå chuyeån teá baøo sang ñoù vaø pheát teá baøo ñöôïc coá ñònh trong ethanol
95%. Laáy tieâu baûn ñaõ coá ñònh ra khoûi maùy vaø tieán haønh nhuoäm Papanicolaou. Chaát dòch coøn laïi
trong loï Thinprep ñöôïc giöõ laïi ñeå laøm xeùt nghieäm HPV khi coù chæ ñònh. (Hình 17)
Hinh 17: Loï chöùa 20ml dung dòch Thinprep (A); Maùy töï ñoäng Thinprep (B); Quy trình huùt teá baøo leân maøng loïc
vaø aùp leân lam (C); tieâu baûn coù moät lôùp moûng teá baøo hình troøn ñöôøng kính 20mm (D).
2. Kyõ thuaät Surepath:

Thöïc hieän theo nguyeân lyù keát hôïp ly taâm gradient maät ñoä vaø laéng troïng löïc (Gravity
sedimentation). Teá baøo töø duïng cuï laáy maãu ñöôïc chuyeån vaøo loï ñöïng dung dòch baûo quaûn
Surepath (2ml); dung dòch chöùa teá baøo naøy ñöôïc cho vaøo oáng ly taâm ñaõ chöùa saün 1 dung dòch
gradient maät ñoä. Sau khi ly taâm, caùc teá baøo bieåu moâ seõ taäp trung ôû ñaùy oáng, ñöôïc huùt ra vaø cho
vaøo moät oáng khaùc roài chuyeån vaøo maùy PrepStain. Trong thieát bò töï ñoäng naøy, dung dòch chöùa teá
baøo ñöôïc cho vaøo caùc oáng hình truï gaén dính treân lam, teá baøo töø töø laéng xuoáng theo troïng löïc, taïo
thaønh 1 lôùp moûng coù ñöôøng kính 13mm. Laáy lam ra khoûi maùy, coá ñònh baèng ethanol 95% vaø tieán
haønh nhuoäm Papanicolaou. (Hình 18)
Hình 18: Loï chöùa dung dòch Surepath (A); dung dòch chöùa teá baøo (maàu ñoû) ñöôïc cho vaøo oáng chöùa saün dung
dòch gradient maät ñoä (maàu traéng) (B); sau khi ly taâm, teá baøo bieåu moâ tuï ôû ñaùy oáng (C), ñöôïc chuyeån qua maùy
PrepStain (D), teá baøo laéng xuoáng trong oáng hình truï theo troïng löïc leân beà maët lam (E); tieâu baûn seõ coù moät
lôùp moûng teá baøo hình troøn ñöôøng kính 13mm (F).
B. Saøng loïc töï ñoäng:

Ñoïc teá baøo döôùi kính hieån vi laø 1 coâng vieäc khaù laø meät nhoïc vì ñoøi hoûi phaûi queùt toaøn boä
tieâu baûn, vì vaäy coù quy ñònh khoâng ñöôïc ñoïc quaù 100 tieâu baûn/ngaøy/ngöôøi. Ñeå haïn cheá khaû naêng
ñoïc soùt caùc sang thöông teá baøo do quaù taûi, caùc laboâ hieän ñaïi ñaõ ñöa vaøo söû duïng nhöõng heä
thoáng thieát bò coù khaû naêng saøng loïc töï ñoäng vaø ñaùnh daáu treân tieâu baûn caùc vuøng coù teá baøo nghi
ngôø; nhaân vieân seõ ñoïc kieåm tra tröïc tieáp caùc vuøng naøy döôùi kính hieån vi. Thí duï heä thoáng
Thinprep imaging system daønh cho caùc tieâu baûn Thinprep, heä thoáng BD focalpoint slide profiler
cho caùc tieâu baûn Surepath. (Hinh 19)
Hình 19 : Heä thoáng Thinprep imaging system coù khaû naêng ñoïc saøng loïc töï ñoäng.
MOÄT SOÁ CAÂU HOÛI TÖÏ LÖÔÏNG GIAÙ

1. Phöông phaùp ly taâm thöôøng ñöôïc aùp duïng:
A/ Ñoái vôùi beänh phaåm ngheøo teá baøo B/ Beänh phaåm thöôøng laø dòch khoang cô theå
C/ Ñeå taïo bloác teá baøo D/ Taát caû A, B, C ñuùng E/ Chæ A vaø B ñuùng
2. Vôùi phöông phaùp nhuoäm Papanicolaou, tieâu baûn teá baøo hoïc caàn ñöôïc coá ñònh ngay laäp töùc
trong:
A/ Ethanol 95% B/ Methanol C/ Formol 10%
D/ Taát caû A, B, C ñuùng E/ Chæ A vaø B ñuùng
3. Phaåm nhuoäm KHOÂNG COÙ trong quy trình nhuoäm Papanicolaou:

A/ Hematoxylin B/ Orange G C/ Eosin D/ Light Green E/ Giemsa
4. Phöông phaùp nhuoäm Diff Quik:

A/ Thuoäc cuøng nhoùm vôùi phöông phaùp nhuoäm May-Grünwald-Giemsa
B/ Cho thaáy roõ chi tieát cuûa nhaân C/ Cho pheùp ñaùnh giaù nhanh chaát löôïng tieâu baûn
D/ Chæ A vaø B ñuùng E/ Chæ A vaø C ñuùng
5. So vôùi pheát Papanicolaou thöôøng quy, pheát teá baøo hoïc trong chaát loûng coù öu ñieåm:
A/ Teá baøo ñöôïc traûi thaønh 1 lôùp moûng ñeàu B/ Loaïi boû ñöôïc hoàng caàu vaø chaát nhaày
C/ Reû tieàn hôn D/ Taát caû A, B, C ñuùng E/ Chæ A vaø B ñuùng
Caùc chöông trình taàm soaùt teá baøo hoïc 17
CAÙC CHÖÔNG TRÌNH TAÀM SOAÙT TEÁ BAØO HOÏC

(Cytologic Screening Programs)
Muïc tieâu
1. Neâu ñònh nghóa vaø muïc ñích cuûa chöông trình taàm soaùt.
2. Lieät keâ caùc ñieàu kieän thieát laäp moät chöông trình taàm soaùt.
3. Moâ taû caùc thoâng soá cuûa chöông trình taàm soaùt.
Caùc chöông trình taàm soaùt ñöôïc thöïc hieän vôùi nhöõng phöông tieän khaùc nhau nhö khaùm
laâm saøng (soi da, thaêm khaùm tröïc traøng,..), X-quang (nhuõ aûnh), xeùt nghieäm sinh hoaù (PSA), xeùt
nghieäm teá baøo,... ñeå phaùt hieän moät beänh lyù naøo ñoù trong moät quaàn theå daân cö coù veû ngoaøi bình
thöôøng, nhaèm giaûm xuaát ñoä maéc beänh vaø tæ leä töû vong. Vieäc taàm soaùt phaùt hieän sôùm ung thö baét
ñaàu ñöôïc chaáp nhaän töø thaäp nieân 20 cuûa theá kyû tröôùc, döïa treân söï phaùt trieån cuûa kyõ thuaät teá baøo
hoïc bong troùc do Papanicolaou khôûi xöôùng. Xeùt nghieäm Papanicolaou thöôøng quy cuûa oâng
(Pap’s test) laø cô sôû khai sinh chöông trình taàm soaùt teá baøo hoïc ung thö coå töû cung maø söï thaønh
coâng vang doäi cuûa noù laø baèng chöùng cho thaáy bieän phaùp hieäu quaû nhaát ñeå haï tæ leä töû vong do
ung thö, chính laø phoøng ngöøa vaø chaån ñoaùn sôùm.
I. Lyù thuyeát caên baûn cuûa chöông trình taàm soaùt:

A/ Ñieàu kieän thöïc hieän chöông trình taàm soaùt:
Theo Toå chöùc Y teá theá giôùi, caùc chöông trình taàm soaùt moät loaïi ung thö naøo ñoù baèng xeùt
nghieäm teá baøo hoïc phaûi ñaùp öùng ñöôïc caùc ñieàu kieän sau ñaây:
- (1) Ung thö ñöôïc taàm soaùt laø loaïi thöôøng gaëp vaø laø nguyeân nhaân quan troïng gaây töû
vong.
- (2) Lòch söû phaùt trieån töï nhieân cuûa loaïi ung thö naøy ñaõ ñöôïc bieát roõ, ñaây laø cô sôû ñeå xaùc
ñònh quaàn theå ñích (quaàn theå caàn taàm soaùt), xaây döïng thôøi gian bieåu taàm soaùt, khoaûng caùch giöõa
caùc laàn laøm xeùt nghieäm.
- (3) Khi xeùt nghieäm teá baøo hoïc taàm soaùt coù keát quaû döông tính, coù theå khaúng ñònh keát
quaû naøy baèng moät xeùt nghieäm khaùc (thöôøng laø xeùt nghieäm moâ beänh hoïc - tieâu chuaån vaøng).
- (4) Caùc bieän phaùp ñieàu trò loaïi ung thö naøy - trong giai ñoaïn tieàn laâm saøng cuõng nhö giai
ñoaïn bieåu hieän trieäu chöùng - ñaõ ñöôïc xaùc laäp.
- (5) Xeùt nghieäm teá baøo hoïc taàm soaùt phaûi coù ñoä nhaïy vaø ñoä ñaëc hieäu cao; coù khaû naêng
phaùt hieän beänh ôû nhöõng ngöôøi coù veû ngoaøi bình thöôøng trong quaàn theå ñích.
- (6) Xeùt nghieäm ít toán keùm vaø khoâng gaây haïi, ñöôïc beänh nhaân vaø thaày thuoác chaáp nhaän.
- (7) Xeùt nghieäm teá baøo hoïc taàm soaùt phaûi chöùng minh ñöôïc hieäu quaû trong vieäc laøm
giaûm tæ leä maéc beänh vaø tæ leä töû vong do loaïi ung thö ñöôïc taàm soaùt gaây ra.
B/ Caùc thoâng soá cuûa chöông trình taàm soaùt:
1. Quaàn theå ñích (Target population):

Laø taäp hôïp caùc caù theå coù nguy cô maéc
beänh caàn taàm soaùt. Tæ leä löu haønh beänh
(Prevalence) laø tæ soá phaàn traêm soá ngöôøi maéc
beänh trong quaàn theå. Thí duï 1 quaàn theå 10.000
ngöôøi coù 500 ngöôøi beänh, tæ leä löu haønh beänh
seõ laø 5%. Caù theå maéc beänh ñöôïc goïi laø ca
döông tính, caù theå khoâng beänh laø ca aâm tính.
(Hình 1)
Hình 1: Thanh caùch XNTS ôû giöõa töôïng tröng cho xeùt
nghieäm taàm soaùt, beân traùi thanh XNTS laø quaàn theå
ñích tröôùc taàm soaùt, caùc caù theå maéc beänh vaãn chöa
ñöôïc phaùt hieän.
Moät chöông trình taàm soaùt lyù töôûng

phaûi coù khaû naêng phaân bieät chính xaùc giöõa caùc
ca döông tính vaø aâm tính hieän dieän trong quaàn
theå ñích. (Hình 2)
Hình 2: Sau 1 XNTS lyù töôûng, toaøn boä caùc caù theå
maéc beänh seõ coù keát quaû xeùt nghieäm döông tính, toaøn
boä caù theå khoâng beänh seõ cho keát quaû xeùt nghieäm aâm
tính.
Treân thöïc teá, seõ khoâng coù chöông trình taàm soaùt naøo ñaït möùc lyù töôûng nhö vaäy, do bò
haïn cheá bôûi caùc yeáu toá sau :
2. Ñoä che phuû (Coverage): laø tæ leä phaàn

traêm soá ngöôøi trong quaàn theå ñích tham gia
chöông trình taàm soaùt; ñaây laø yeáu toá quan
troïng nhaát coù aûnh höôûng ñeán hieäu quaû cuûa
chöông trình. Ñeå thaønh coâng, chöông trình taàm
soaùt phaûi che phuû ñöôïc 70-80% quaàn theå ñích;
neáu ñoä che phuû thaáp thì chöông trình seõ boû soùt
nhöõng ca maéc beänh do khoâng ñöôïc xeùt
nghieäm taàm soaùt, cho duø xeùt nghieäm taàm soaùt
naøy coù ñoä chính xaùc tuyeät ñoái. (Hình 3)
Hình 3: Ñoä che phuû < 50% neân sau khi taàâm soaùt,
nhieàu caù theå maéc beänh bò boû soùt do khoâng ñöôïc xeùt
nghieäm.
Hình 4: XNTS ôû ñaây coù ñoä nhaïy thaáp, sau taàm soaùt Hình 5: XNTS ôû ñaây coù ñoä ñaëc hieäu thaáp, sau taàm
vaãn coøn nhöõng ca maéc beänh nhöng laïi coù keát quaû soaùt, nhieàu ca khoâng maéc beänh laïi coù keát quaû xeùt
xeùt nghieäm aâm tính (aâm giaû) nghieäm döông tính (döông giaû)
3. Ñoä nhaïy (Sensitivity): ño löôøng khaû naêng phaùt hieän cuûa 1 xeùt nghieäm taàm soaùt ñoái vôùi
nhöõng caù theå maéc beänh trong quaàn theå ñích, thöôøng ñöôïc bieåu thò baèng tæ leä phaàn traêm caùc ca
maéc beänh coù keát quaû döông tính treân toång soá soá ca maéc beänh trong quaàn theå. Xeùt nghieäm taàm
soaùt coù ñoä nhaïy 100% seõ phaùt hieän toaøn boä caùc caù theå maéc beänh trong quaàn theå vaø cho keát quaû
döông tính, goïi laø döông thaät. Moät xeùt nghieäm taàm soaùt coù ñoä nhaïy döôùi 100% seõ khoâng phaùt
hieän heát caùc caù theå maéc beänh, moät soá caù theå maéc beänh nhöng laïi coù keát quaû xeùt nghieäm aâm
tính, goïi laø aâm giaû. (Hình 4)
Ñoä nhaïy ñöôïc tính theo coâng thöùc:
Keát quaû xeùt nghieäm aâm giaû khieán ngöôøi beänh maát cô hoäi ñöôïc ñieàu trò kòp thôøi, laøm giaûm
loøng tin cuûa coâng chuùng ñoái vôùi chöông trình taàm soaùt. Treân thöïc teá, khoâng coù xeùt nghieäm taàm
soaùt naøo ñaït ñoä nhaïy 100%, do ñoù khoù traùnh khoûi caùc ca aâm giaû. Chæ coù theå haïn cheá ñeán möùc
thaáp nhaát tæ leä aâm giaû baèng caùch ñaûm baûo thöôøng xuyeân chaát löôïng toaøn boä quy trình taàm soaùt.
4. Ñoä ñaëc hieäu (Specificity): ño löôøng khaû naêng phaùt hieän cuûa 1 xeùt nghieäm taàm soaùt ñoái
vôùi nhöõng caù theå khoâng maéc beänh trong quaàn theå ñích, thöôøng ñöôïc bieåu thò baèng tæ leä phaàn
traêm caùc ca khoâng beänh coù keát quaû aâm tính treân toång soá ca khoâng beänh trong quaàn theå. Xeùt
nghieäm taàm soaùt coù ñoä ñaëc hieäu 100% seõ phaùt hieän toaøn boä caùc caù theå khoâng beänh trong quaàn
theå vaø cho keát quaû aâm tính, goïi laø aâm thaät. Moät xeùt nghieäm taàm soaùt coù ñoä nhaïy döôùi 100% seõ
khoâng phaùt hieän heát caùc caù theå khoâng beänh, moät soá caù theå khoâng maéc beänh nhöng laïi coù keát
quaû xeùt nghieäm döông tính, goïi laø döông giaû. (Hình 5)
Ñoä ñaëc hieäu ñöôïc tính theo coâng thöùc:
Keát quaû xeùt nghieäm döông giaû ngoaøi vieäc taïo ra nhöõng lo laéng khoâng caàn thieát, coù khi
coøn daãn ñeán nhöõng ñieàu trò khoâng caàn thieát, laøm taêng chi phí cho chöông trình taàm soaùt.
Ñoä nhaïy ñöôïc tính döïa vaøo soá ca döông thöïc vaø aâm giaû; ngöôïc vôùi ñoä ñaëc hieäu, döïa treân
soá ca aâm thöïc vaø döông giaû. Do ñoù, theo thuaät ngöõ xaùc suaát thì 2 thoâng soá naøy loaïi tröø laãn nhau:
taêng ñoä ñaëc hieäu cuûa 1 xeùt nghieäm (töùc laø giaûm soá ca döông giaû) seõ coù nguy cô laøm giaûm ñoä
nhaïy (taêng soá ca aâm giaû) vaø ngöôïc laïi.
5. Ñoä chính xaùc (Accuracy): ño löôøng khaû naêng traû lôøi chính xaùc cuûa xeùt nghieäm (thaät
chöù khoâng giaû), ñöôïc tính theo coâng thöùc:
6. Giaù trò tieân ñoaùn döông (Positive predictive value): ño löôøng ñoä chính xaùc cuûa 1 keát
quaû xeùt nghieäm döông tính, bieåu thò baèng tæ leä maéc beänh thöïc söï ôû nhöõng ngöôøi coù keát quaû xeùt
nghieäm döông tính, ñöôïc tính theo coâng thöùc:
Giaù trò tieân ñoaùn cuûa xeùt nghieäm caøng cao thì caøng coù theå yeân taâm tieán haønh ñieàu trò caùc
caù theå coù keát quaû döông tính, vì xaùc suaát maéc beänh cuûa nhöõng ngöôøi naøy laø raát cao; ngöôïc laïi,
giaù trò tieân ñoaùn döông thaáp laøm taêng khaû naêng ñieàu trò khoâng caàn thieát.
7. Giaù trò tieân ñoaùn aâm (Negative predictive value): ño löôøng ñoä chính xaùc cuûa 1 keát quaû
xeùt nghieäm aâm tính, bieåu thò baèng tæ leä thöïc söï khoâng maéc beänh ôû nhöõng ngöôøi coù keát quaû xeùt
nghieäm aâm tính, ñöôïc tính theo coâng thöùc:
Moät xeùt nghieäm taàm soaùt coù giaù trò tieân ñoaùn aâm thaáp khieán cho 1 ngöôøi coù keát quaû aâm
tính chöa chaéc ñaõ khoâng beänh; trong tröôøng hôïp naøy, coù theå thu ngaén khoaûng thôøi gian giöõa 2
laàn xeùt nghieäm taàm soaùt ñeå taêng khaû naêng phaùt hieän beänh. Ngöôïc laïi, giaù trò tieân ñoaùn aâm cao
cho pheùp yeân taâm keùo daøi khoaûng thôøi gian giöõa 2 laàn xeùt nghieäm.
Noùi toùm laïi, baát kyø chuông trình taàm soaùt naøo muoán thaønh coâng ñeàu phaûi coù söï kieän toaøn
cuûa caùc thoâng soá treân: ñaûm baûo ñoä che phuû 70-80% quaàn theå ñích, xeùt nghieäm coù ñoä chính xaùc
cao, caùc tröôøng hôïp coù keát quaû döông tính ñöôïc ñieàu trò kòp thôøi vaø hieäu quaû.
II. Caùc chöông trình taàm soaùt teá baøo hoïc (Cytologic screening programs):
A/ Chöông trình taàm soaùt ung thö coå töû cung baèng xeùt nghieäm Papanicolaou:
1. Cô sôû thieát laäp chöông trình taàm soaùt:
Chöông trình taàm soaùt teá baøo hoïc ung thö coå töû cung ñaõ ñaùp öùng ñöôïc caùc ñieàu kieän cuûa
Toå chöùc Y teá theá giôùi:
- (1) Ung thö coå töû cung laø loaïi ung thö thöôøng gaëp; trong naêm 2012, öôùc löôïng treân toaøn
theá giôùi coù 528.000 ca môùi vaø 266.000 ca töû vong, 3/4 caùc tröôøng hôïp naøy xaûy ra ôû caùc nöôùc
keùm phaùt trieån. ÔÛ Vieät nam, ñaây laø 1 trong 10 loaïi ung thö haøng ñaàu cuûa giôùi nöõ.
- (2) Nguyeân nhaân vaø lòch söû phaùt trieån töï nhieân cuûa ung thö coå töû cung ñaõ ñöôïc bieát roõ.
Haàu heát caùc tröôøng hôïp ung thö coå töû cung laø do laây nhieãm HPV qua ñöôøng tình duïc (hôn 40 tyùp
HPV), phaân thaønh 2 nhoùm: nhoùm HPV nguy cô thaáp (thí duï tyùp 6, 11, 42, 43 vaø 44), gaây ra toån
thöông trong bieåu moâ grad thaáp LSIL (conñiloâm vaø nghòch saûn nheï); HPV nguy cô cao ( tyùp 16,
18, 31, 33, 45), gaây ra toån thöông trong bieåu moâ grad cao HSIL (nghòch saûn vöøa, nghòch saûn
naëng vaø carcinoâm taïi choã). Haàu heát caùc tröôøng hôïp nhieãm HPV, baát keå laø tyùp nguy cô thaáp hay
cao, ñeàu chæ coù tính taïm thôøi vaø seõ töï tieâu sau 6-18 thaùng; chæ nhöõng tröôøng nhieãm HPV tyùp nguy
cô cao keùo daøi môùi laøm taêng nguy cô tieán trieån trong voøng 20 naêm, töø toån thöông tieàn ung thaønh
ung thö xaâm nhaäp. Nhö vaäy, quaàn theå ñích seõ bao goàm toaøn boä caùc phuï nöõ coù hoaït ñoäng tình
duïc, töø 21-65 tuoåi (nam giôùi, trinh nöõ vaø caùc phuï nöõ ñaõ bò caét boû toaøn boä töû cung khoâng naèm
trong quaàn theå ñích). Phuï nöõ sau 65 tuoåi neáu tröôùc ñoù ñaõ coù 3 laàn xeùt nghieäm Papanicolaou lieân
tieáp aâm tính cuõng ñöôïc loaïi khoûi quaàn theå ñích, do nguy cô ung thö coå töû cung chæ coøn raát thaáp.
Khoaûng thôøi gian phaùt trieån töï nhieân töø nhieãm HPV ñeán ung thö laø 20 naêm cho pheùp xaùc ñònh
thôøi gian caùch quaõng giöõa 2 laàn xeùt nghieäm laø 3 naêm ( 5-6 laàn xeùt nghieäm/ 20 naêm), ñuû ñeå coù
xaùc suaát cao phaùt hieän ñöôïc taát caû caùc toån thöông tieàn ung vaø ung thö coå töû cung neáu coù.
- (3) Caùc tröôøng hôïp coù keát quaû xeùt nghieäm Papanicolaou döông tính seõ ñöôïc soi coå töû
cung vaø sinh thieát. Keát quaû chaån ñoaùn moâ beänh hoïc cho pheùp khaúng ñònh keát quaûn chaån ñoaùn
teá baøo hoïc.
- (4) Caùc bieän phaùp ñieàu trò ñaõ ñöôïc xaùc laäp: caét boû baèng voøng ñieän (loop electrocautery
excision procedure - LEEP) hoaëc khoeùt choùp ñoái vôùi toån thöông tieàn ung vaø ung thö taïi choã; caét
boû töû cung toaøn phaàn ñoái vôùi ung thö xaâm nhaäp.
- (5) Caùc chöông trình taàm soaùt ung thö coå töû cung baèng xeùt nghieäm Papanicolaou coù ñoä
nhaïy thay ñoåi töø 30-87%, ñoä ñaëc hieäu töø 86-100%. Söï bieán thieân veà soá lieäu naøy cho thaáy chaát
löôïng thöïc hieän chöông trình taàm soaùt giöõa caùc quoác gia khaùc nhau laø khoâng ñoàng ñeàu.
- (6) Xeùt nghieäm Papanicolaou thöôøng quy ít toán keùm (khoaûng 60.000 ñoàng/xeùt nghieäm),
deã thöïc hieän vaø khoâng gaây haïi cho beänh nhaân; ñöôïc beänh nhaân cuõng nhö thaày thuoác deã daøng
chaáp nhaän. Tuy nhieân, nhieàu quoác gia giaøu coù nhö Hoa kyø chaúng haïn, ñaõ thay theá hôn 80% xeùt
nghieäm thöôøng quy baèng xeùt nghieäm teá baøo hoïc trong chaát loûng (Thinprep, Surepath), nhaèm
taêng ñoä chính xaùc cuûa xeùt nghieäm; taát nhieân seõ laøm taêng chi phí cho chöông trình taàm soaùt
(600.000 ñoàng/xeùt nghieäm).
- (7) Hieäu quaû cuûa caùc chöông trình taàm soaùt ung thö coå töû cung ñaõ ñöôïc chöùng minh roõ
reät taïi caùc nöôùc Baéc AÂu, chæ trong voøng 10 naêm sau khi baét ñaàu chöông trình taàm soaùt, tæ leä töû
vong do ung thö coå töû cung ñaõ giaûm ñi phaân nöûa. Chöông trình taàm soaùt taïi thaønh phoá Hoà Chí
Minh tuy chöa ñaït ñöôïc ñoä che phuû cao, nhöng chæ trong 10 naêm (1998-2008) cuõng ñaõ keùo giaûm
ung thö coå töû cung töø vò trí haøng ñaàu (trong 10 loaïi ung thö thöôøng gaëp nhaát ôû giôùi nöõ) vôùi xuaát
ñoä 28,6/100.000 xuoáng vò trí thöù 2 vôùi xuaát ñoä 17,3/100.000.
2. Toå chöùc thöïc hieän chöông trình taàm soaùt:

Chöông trình taàm soaùt ung thö coå töû cung phaûi laø 1 chöông trình quoác gia, phaân caáp
xuoáng taát caû caùc tænh thaønh, taïo thaønh 1 maïng löôùi goàm nhieàu boä phaän lieân laïc chaët cheõ vôùi
nhau, nhö ñöôïc minh hoaï trong sô ñoà sau ñaây. (Hình 6)
- Cô quan quaûn lyù chöông trình taàm soaùt coù nhieäm vuï thu thaäp vaø quaûn lyù döõ lieäu cuûa taát
caû phuï nöõ trong ñoä tuoåi taàm soaùt (coù theå leân ñeán haøng trieäu ngöôøi); bao goàm teân, tuoåi, ñòa chæ,
phieáu theo doõi taàm soaùt... Cô quan naøy seõ gôûi giaáy môøi khaùm theo ñuùng lòch trình taàm soaùt ñeán
töøng ngöôøi, giaáy môøi khaùm laàn 2 neáu hoï vaãn chöa ñeán (1).
- Ngöôøi phuï nöõ nhaän ñöôïc giaáy môøi seõ ñeán phoøng khaùm thuoäc maïng löôùi ñeå ñöôïc khaùm
phuï khoa vaø laøm xeùt nghieäm Papanicolaou (2). Tieâu baûn teá baøo hoïc ñöôïc coá ñònh vaø gôûi veà laboâ
teá baøo hoïc - giaûi phaãu beänh (3).
- Laboâ Teá baøo hoïc - Giaûi phaãu beänh ñöôïc toå chöùc döôùi daïng laboâ trung taâm, phuï traùch
toaøn boä ñòa baøn cuûa 1 tænh/ thaønh phoá. Taïi ñaây, tieâu baûn ñöôïc nhuoäm, ñoïc vaø phaûn hoài keát quaû
ñeán cô quan quaûn lyù cuõng nhö phoøng khaùm. Cô quan quaûn lyù seõ nhaäp döõ lieäu vaøo maùy tính vaø
gôûi keát quaû ñeán ngöôøi ñöôïc taàm soaùt (4).
Neáu keát quaû teá baøo hoïc döông tính, beänh nhaân ñöôïc gôûi ñeán beänh vieän ñeå soi coå töû
cung vaø sinh thieát (5); maãu sinh thieát ñöôïc coá ñònh vaø gôûi ñeán laboâ trung taâm (6) ñeå laøm tieâu baûn
moâ beänh hoïc. Khi keát quaû chaån ñoaùn giaûi phaãu beänh cho thaáy coù toån thöông trong bieåu moâ grad
cao HSIL hoaëc carcinoâm taïi choã, beänh nhaân ñöôïc chuyeån sang cô sôû ñieåu trò ñeå xöû lyù (7)ù. Sau
ñieàu trò, beänh nhaân ñöôïc theo doõi tieáp tuïc taïi phoøng khaùm vaø khi tình traïng coå töû cung ñaõ trôû veà
bình thöôøng, thoâng tin seõ ñöôïc phaûn hoài veà cô quan quaûn lyù ñeå tieáp tuïc chöông trình taàm soaùt
nhö thöôøng leä (4).
Hình 6: Maïng löôùi taàm soaùt ung thö coå töû cung.
Moät chöông trình taàm soaùt ung thö coå töû cung ñöôïc ñaùnh giaù laø thaønh coâng khi giaûm
ñöôïc xuaát ñoä maéc beänh vaø tæ leä töû vong vôùi phí toån thaáp nhaát; ñeå ñöôïc nhö vaäy, toaøn boä maïng
löôùi phaûi vaän haønh trôn tru vaø khoâng sai loãi. Taát caû caùc boä phaän trong maïng löôùi phaûi thöôøng
xuyeân ñöôïc kieåm tra chaát löôïng hoaït ñoäng, thí duï:
- Cô quan quaûn lyù phaûi caäp nhaät döõ lieäu lieân tuïc (phuï nöõ ñeán tuoåi vaøo/ra chöông trình
taàm soaùt, caùc thay ñoåi choã ôû); giaùo duïc tuyeân truyeàn veà lôïi ích cuûa vieäc taàm soaùt; ñaûm baûo lieân
laïc thoâng suoát vôùi caùc boä phaän khaùc trong maïng löôùi vaø vôùi caùc ñoái töôïng trong quaàn theå ñích;
nhaèm ñaït ñöôïc moät ñoä che phuû toát.
- Cô sôû haï taàng vaø hoaït ñoäng chuyeân moân cuûa caùc boä phaän khaùm, laáy maãu vaø ñieàu trò,
laboâ trung taâm ... phaûi luoân ñöôïc ñaûm baûo veà maët chaát löôïng. Chaúng haïn taïi laboâ trung taâm,
ngöôøi ñoïc tieâu baûn teá baøo hoïc khoâng ñoïc quaù 100 tieâu baûn/ ngaøy ñeå traùnh sai soùt do moûi maét;
chaát löôïng kyõ thuaät teá baøo hoïc vaø hoaït ñoäng chaån ñoaùn thöôøng xuyeân ñöôïc kieåm tra baèng caùc
bieän phaùp noäi kieåm (xem laïi 10% caùc tieâu baûn coù keát quaû aâm tính, xem laïi tieâu baûn cuûa caùc laàn
taàm soaùt tröôùc ñoù ñoái vôùi tröôøng hôïp coù keát quaû döông tính) vaø ngoaïi kieåm (tieâu baûn teá baøo hoïc
ñöôïc ñoïc laïi bôûi 1 laboâ trung taâm khaùc ñeå xem keát quaû chaån ñoaùn coù töông hôïp hay khoâng).
- Caùc phuï nöõ coù keát quaû teá baøo hoïc döông tính phaûi ñaûm baûo ñöôïc ñieàu trò thích hôïp,
ñaây cuõng laø yeáu toá quyeát ñònh söï thaønh coâng cuûa chöông trình taàm soaùt.
B/ Chöông trình taàm soaùt caùc loaïi ung thö khaùc:
Sau thaønh coâng cuûa chöông trình taàm soaùt ung thö coå töû cung, moät soá chöông trình taàm
soaùt teá baøo hoïc ñoái vôùi caùc loaïi ung thö khaùc nhö ung thö phoåi, ung thö baøng quang, ung thö ñaïi
traøng,... ñaõ ñöôïc thöû nghieäm nhöng khoâng ñaït keát quaû nhö mong ñôïi, do khoâng ñaùp öùng ñaày ñuû
caùc ñieàu kieän cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi. Thí duï moät chöông trình taàm soaùt ung thu phoåi baèng xeùt
nghieäm teá baøo hoïc dòch ñaøm keát hôïp vôùi X-quang phoåi, ñaõ ñöôïc trieån khai cho 30.000 ngöôøi
nghieän huùt thuoác laù trong voøng 8 naêm taïi Myõ vaø Ñöùc, keát quaû vaãn khoâng haï ñöôïc tæ leä töû vong so
vôùi nhoùm chöùng. Nhö vaäy, ñoái vôùi caùc loaïi ung thö khaùc khoâng phaûi ung thö coå töû cung; xeùt
nghieäm teá baøo hoïc thöïc hieän treân nhoùm nguy cô cao mang yù nghóa chaån ñoaùn sôùm hôn laø moät
xeùt nghieäm taàm soaùt thöïc söï cho coäng ñoàng daân cö.

1. Ñoä che phuû:
A/ Laø tæ soá phaàn traêm soá ngöôøi maéc beänh trong quaàn theå
B/ Laø tæ leä phaàn traêm soá ngöôøi trong quaàn theå ñích tham gia chöông trình taàm soaùt
C/ Ñeå chöông trình taàm soaùt thaønh coâng, ñoä che phuû phaûi > 50%
D/ Chæ A vaø B ñuùng E/ Chæ B vaø C ñuùng
2. Ñeå tính ñoä nhaïy cuûa 1 xeùt nghieäm taàm soaùt, caàn bieát caùc thoâng soá:
A/ Soá tröôøng hôïp döông thaät B/ Soá tröôøng hôïp döông giaû
C/ Soá tröôøng hôïp aâm giaû D/ Chæ A vaø B ñuùng E/ Chæ A vaø C ñuùng
3. Ñoä ñaëc hieäu cuûa 1 xeùt nghieäm taàm soaùt:
A/ Cho bieát khaû naêng phaùt hieän caùc tröôøng hôïp khoâng maéc beänh trong quaàn theå ñích
B/ Ñoä ñaëc hieäu caøng cao thì tæ leä döông tính giaû caøng thaáp
C/ Taêng ñoä ñaëc hieäu coù nguy cô laøm giaûm ñoä nhaïy
4. KHOÂNG PHAÛI ñieàu kieän ñeå thöïc hieän 1 chöông trình taàm soaùt ung thö baèng xeùt nghieäm teá baøo
hoïc theo Toå chöùc Y teá theá giôùi:
A/ Ung thö caàn taàm soaùt laø loaïi thöôøng gaëp vaø laø nguyeân nhaân quan troïng gaây töû vong
B/ Lòch söû phaùt trieån töï nhieân cuûa loaïi ung thö naøy ñaõ ñöôïc bieát roõ
C/ Xeùt nghieäm teá baøo hoïc coù ñoä chính xaùc cao, ít toán keùm, khoâng gaây haïi
D/ Hieäu quaû giaûm tæ leä maéc beänh vaø töû vong do ung thö ñöôïc taàm soaùt ñaõ ñöôïc chöùng minh
E/ Quaàn theå ñích ñaõ ñöôïc xaùc ñònh
Pheát Papanicolaou 23
PHEÁT PAPANICOLAOU
PHAÀN 1: GIÔÙI THIEÄU HEÄ THOÁNG BETHESDA
Ung thö coå töû cung hieän vaãn coøn laø moät vaán naïn lôùn cuûa y teá toaøn caàu, ñaëc bieät ôû caùc
nöôùc ñang phaùt trieån; theo Toå chöùc Y teá theá giôùi (TCYTTG), trong naêm 2012 ñaõ coù 528.000 ca
môùi vaø 266.000 ca töû vong vì ung thö coå töû cung. Taïi Vieät nam, ung thö CTC ñöùng haøng thöù 2
trong soá 10 ung thö thöôøng gaëp ôû phuï nöõ mieàn nam, haøng thöù 5 ôû phuï nöõ mieàn baéc. Haàu heát caùc
ung thö coå töû cung ñeàu xuaát phaùt töø caùc toån thöông tieàn ung naèm trong vuøng chuyeån daïng, coù
theå ñaõ hieän dieän taïi ñoù töø haøng chuïc naêm tröôùc; vì vaäy hoaøn toaøn coù theå phaùt hieän caùc toån
thöông tieàn ung naøy baèng pheát teá baøo hoïc Papanicolaou, goïi taét laø pheát Pap (Pap smears). Pheát
Pap, ñaët theo teân cuûa Georgios Papanicolaou (1883–1962), moät thaày thuoác ngöôøi Myõ goác Hy
laïp, laø ngöôøi ñaõ tìm ra phöông phaùp coá ñònh öôùt vaø nhuoäm caùc pheát moûng teá baøo bong troùc töø
aâm ñaïo - coå töû cung ñeå chaån ñoaùn sôùm ung thö. Pheát Pap chuaån bò theo caùch naøy coøn goïi laø
pheát Pap thöôøng quy (PTQ), ñöôïc phaân thaønh 5 nhoùm keát quaû döïa treân caùc bieán ñoåi hình thaùi
cuûa teá baøo bieåu moâ:
- Nhoùm I: khoâng coù teá baøo khoâng ñieån hình
- Nhoùm II: coù teá baøo khoâng ñieån hình nhöng khoâng aùc tính
- Nhoùm III: nghi ngôø aùc tính nhöng chöa chaéc chaén
- Nhoùm IV: raát nghi ngôø aùc tính
- Nhoùm V: chaéc chaén aùc tính
Keå töø thaäp nieân 50 cuûa theá kyû tröôùc, pheát Pap baét ñaàu ñöôïc phoå bieán roäng raõi treân toaøn
theá giôùi vaø chæ sau 2 thaäp nieân, tæ leä töû vong do ung thö coå töû cung taïi nhieàu nôi ñaõ giaûm ñeán 70 -
80%. Tuy nhieân, pheát Pap khoâng phaûi laø chieác ñuõa thaàn coù theå phaùt hieän taát caû caùc tröôøng hôïp
ung thö ! Ngöôøi ta baét ñaàu neâu leân nhöõng ca aâm tính giaû, coù theå do pheát quaù ít teá baøo hoaëc do teá
baøo aùc tính bò che khuaát bôûi maùu; cho ñeán thaäp nieân 80, gaàn phaân nöûa caùc vuï kieän tuïng veà sai
laàm chaån ñoaùn y khoa coù lieân quan ñeán vieäc ñoïc khoâng chính xaùc pheát Pap. Chính vì vaäy, moät
hoäi nghò ñaõ ñöôïc toå chöùc trong 2 ngaøy, 12 vaø 13 thaùng 12 naêm 1988 taïi Vieän Söùc khoeû Quoác gia
Hoa kyø ôû Bethesda tieåu bang Maryland, nhaèm thaûo luaän veà caùc thuaät ngöõ neân duøng ñeå coù theå
chuyeån taûi roõ raøng vaø ñaày ñuû yù nghóa caùc chaån ñoaùn teá baøo hoïc coå töû cung ñeán caùc nhaø laâm
saøng, veà tieâu chuaån chaát löôïng pheát Pap,... keát quaû laø söï ra ñôøi cuûa heä thoáng phaân loaïi chaån
ñoaùn teá baøo hoïc coå töû cung Bethesda (goïi taét laø heä thoáng Bethesda), trong ñoù caùc thuaät ngöõ nhö
toån thöông trong bieåu moâ gai (SIL), teá baøo gai khoâng ñieån hình (ASC), laàn ñaàu tieân ñöôïc söû
duïng. Baûng phaân loaïi Bethesda ñaõ ñöôïc tieáp tuïc caäp nhaät vaøo naêm 1991, 2001 vaø laàn sau cuøng
naêm 2014; hieän ñang ñöôïc söû duïng roäng raõi treân toaøn theá giôùi trong ñoù coù Vieät nam (Hình 1);
thay theá cho baûng phaân loaïi cuõ goàm 5 nhoùm cuûa Papanicolaou. Hoäi soi coå töû cung vaø beänh hoïc
coå töû cung Hoa kyø (American Society for Colposcopy and Cervical Pathology-ASCCP) cuõng ñaõ
ñöa ra phaùc ñoà xöû trí tuông öùng vôùi töøng loaïi chaån ñoaùn teá baøo hoïc cuûa heä thoáng Bethesda vaøo
naêm 2001, vôùi laàn caäp nhaät gaàn ñaây nhaát laø vaøo naêm 2012.
Trong thaäp nieân 80 theá kyû 20, HPV ñaõ ñöôïc xaùc ñònh laø taùc nhaân chính gaây ra ung thö coå
töû cung, caùc xeùt nghieäm HPV baét ñaàu ñöôïc boå sung vaøo trong chöông trình taàm soaùt. Ñeán cuoái
thaäp nieân 90, ñeå loaïi boû maùu coù theå che khuaát teá baøo aùc tính, caùc kyõ thuaät teá baøo hoïc töï ñoäng
nhö Thinprep vaø Surepath, ñöôïc söû duïng ñeå taïo ra caùc pheát Pap teá baøo hoïc trong chaát loûng
(PTCL), chaát löôïng toát hôn pheát Pap thöôøng quy nhöng vôùi chi phí cao gaáp 5-10 laàn.
Chöông trình taàm soaùt ung thö coå töû cung baèng pheát Pap ñöôïc aùp duïng cho moïi phuï nöõ
trong ñoä tuoåi 21-65, theo lòch trình nhö sau:
- Treû hôn 21 tuoåi: khoâng caàn laøm pheát Pap, duø ñaõ coù quan heä tình duïc.
- 21-29 tuoåi: Pheát pap moãi 3 naêm 1 laàn (PTQ hoaëc PTCL).
- 30-65 tuoåi: Pheát pap moãi 3 naêm 1 laàn (PTQ hoaëc PTCL); keát hôïp vôùi xeùt nghieäm HPV
moãi 5 naêm 1 laàn.
- Sau 65 tuoåi: ngöøng taàm soaùt, neáu 3 laàn pheát Pap lieân tieáp tröôùc ñoù coù keát quaû aâm
tính.
- Phuï nöõ ñaõ bò caét boû töû cung: khoâng caàn taàm soaùt, tröø phi tröôùc ñoù coù toån thöông trong
bieåu moâ gai grad cao.
Veà maët giaûi phaãu beänh, heä thoáng thuaät ngöõ phaân loaïi caùc toån thöông tieàn ung cuûa coå töû
cung cuõng ñaõ ñöôïc thay ñoåi nhieàu laàn, töø nghòch saûn - carcinoâm taïi choã (1962) sang taân sinh
trong bieåu moâ (CIN-1973), vaø gaàn ñaây nhaát laø toån thöông trong bieåu moâ gai (SIL-2014), thoáng
nhaát vôùi thuaät ngöõ söû duïng trong baûng phaân loaïi chaån ñoaùn teá baøo hoïc Bethesda.
Hình 1: Phieáu traû lôøi keát quaû pheát Pap theo heä thoáng Bethesda taïi BV. Ung böôùu thaønh phoá Hoà chí Minh
Baûng phaân loaïi teá baøo hoïc coå töû cung theo heä thoáng Bethesda - 2014
I. Chaát löôïng pheát Pap (PTQ, PTCL):

- Khoâng ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn
- Ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn
II. Keát quaû chaån ñoaùn teá baøo hoïc
A. AÂm tính ñoái vôùi toån thöông trong bieåu moâ hoaëc toån thöông aùc tính
1. Bieán ñoåi teá baøo khoâng taân sinh:
- Chuyeån saûn gai
- Bieán ñoåi söøng hoaù
- Chuyeån saûn voøi tröùng
- Teo
- Bieán ñoåi phaûn öùng- söûa chöõa
- Xaï trò
- Duïng cuï traùnh thai trong töû cung
- Coù teá baøo tuyeán sau caét töû cung
2. Nhieãm vi sinh vaät:

- Trichomonas vaginalis
- Candida
- Chuyeån ñoåi heä vi khuaån aâm ñaïo
- Actinomyces
- Herpes simplex
- Cytomegalovirus
- Chlamydia trachomatis
B. Caùc baát thöôøng teá baøo bieåu moâ
1. Teá baøo gai:

a/ Teá baøo gai khoâng ñieån hình (ASC - Atypical squamous cells)
- Khoâng xaùc ñònh ñöôïc yù nghóa (ASC-US - Atypical squamous cells of undetermined significance)
- Khoâng loaïi tröø HSIL (ASC-H - Atypical Squamous Cells-cannot exclude an HSIL)
b/ Toån thöông trong bieåu moâ gai grad thaáp (LSIL - Low-grade squamous intraepithelial lesion)
c/ Toån thöông trong bieåu moâ gai grad cao (HSIL- High-grade squamous intraepithelial lesion)
- Coù ñaëc ñieåm nghi ngôø xaâm laán
d/ Carcinoâm teá baøo gai
2. Teá baøo tuyeán:

• a/ Teá baøo tuyeán khoâng ñieån hình (AGC- Atypical glandular cells):
- Teá baøo tuyeán coå trong coå töû cung
- Teá baøo tuyeán noäi maïc töû cung
- Teá baøo tuyeán
b/ Teá baøo tuyeán khoâng ñieån hình, höôùng ñeán u (AGC, Atypical glandular cells, favor neoplastic):
- Teá baøo coå trong coå töû cung
- Teá baøo tuyeán
c/ Carcinoâm tuyeán taïi choå coå trong coå töû cung (Endocervical adenocarcinoma in situ)
d/ Carcinoâm tuyeán (Adenocarcinoma):
- Tuyeán coå trong coå töû cung
- Tuyeán noäi maïc töû cung
- Tuyeán ngoaøi töû cung
C. Caùc loaïi u aùc tính khaùc
PHEÁT PAPANICOLAOU
PHAÀN 2: CHAÁT LÖÔÏNG PHEÁT PAP & PHEÁT PAP COÅ TÖÛ CUNG BÌNH THÖÔØNG
Muïc tieâu:
1. Neâu caùc tieâu chuaån chaát löôïng cuûa pheát Pap
2. Moâ taû caùc thaønh phaàn teá baøo bieåu moâ bình thöôøng cuûa pheát Pap.
I. TIEÂU CHUAÅN CHAÁT LÖÔÏNG PHEÁT PAP

Caùc baùo caùo toång keát cho thaáy trong taàm soaùt ung thö coå töû cung, pheát Pap coù ñoä ñaëc
hieäu 86-100% nhöng ñoä nhaïy chæ vaøo khoaûng 47% (thay ñoåi töø 30-87% tuøy laboâ); moät ñoä nhaïy
thaáp nhö vaäy khoâng chæ do loãi cuûa ngöôøi ñoïc, maø phaàn lôùn laø do caùc pheát teá baøo khoâng ñuû chaát
löôïng chaån ñoaùn. Moät trong nhöõng ñoùng goùp quan troïng nhaát cuûa heä thoáng phaân loaïi Bethesda
laø ñaõ xaùc laäp caùc tieâu chuaån veà maët chaát löôïng maø moät pheát teá baøo phaûi ñaït ñöôïc ñeå coù theå söû
duïng trong chaån ñoaùn teá baøo hoïc. Caùc tieâu chuaån naøy bao goàm:
- Tieâu chuaån veà soá löôïng teá baøo gai:
* Ñoái vôùi PTQ, moãi tieâu baûn phaûi chöùa ít nhaát 8000 - 12000 teá baøo gai roõ neùt. Ñeå kieåm tra
soá löôïng teá baøo, ngöôøi ñoïc teá baøo hoïc quan saùt tieâu baûn vôùi vaät kính x4 vaø so saùnh vôùi caùc aûnh
maãu vi tröôøng x4 ñöôïc cung caáp trong Atlas Bethesda. (Hình 2)
Vi tröôøng x4 coù 75 TB gai. Vi tröôøng x4 coù 150 TB gai. Vi tröôøng x4 coù 370 TB gai.
Pheát khoâng ñaït tieâu chuaån veà Pheát ñaït tieâu chuaån veà soá Pheát ñaït tieâu chuaån veà soá
soá löôïng neáu taát caû caùc vi löôïng ôû möùc toái thieåu neáu taát löôïng neáu coù ít nhaát 22 vi
tröôøng quan saùt gioáng vôùi aûnh caû caùc vi tröôøng quan saùt tröôøng quan saùt gioáng vôùi aûnh
maãu naøy gioáng vôùi aûnh maãu naøy. maãu naøy.
Vi tröôøng x4 coù 500 TB gai. Vi tröôøng x4 coù 1000 TB gai. Vi tröôøng x4 coù 1400 TB gai.
Pheát ñaït tieâu chuaån veà soá Pheát ñaït tieâu chuaån veà soá Pheát ñaït tieâu chuaån veà soá
löôïng neáu coù ít nhaát 16 vi löôïng neáu coù ít nhaát 8 vi tröôøng löôïng neáu coù ít nhaát 6 vi tröôøng
tröôøng quan saùt gioáng vôùi aûnh quan saùt gioáng vôùi aûnh maãu quan saùt gioáng vôùi aûnh maãu
maãu naøy. naøy. naøy.
Hình 2: Caùc aûnh maãu ôû vi tröôøng x4 ñeå ñaùnh giaù soá löôïng teá baøo gai (TB gai) treân tieâu baûn
Nhö vaäy, caùc PTQ chöùa ít hôn 8000 teá baøo gai ñöôïc xem laø khoâng ñaït tieâu chuaån chaát
löôïng ñeå chaån ñoaùn teá baøo hoïc ; tuy nhieân, neáu tieâu baûn naøy coù chöùa caùc teá baøo gai hay teá baøo
tuyeán khoâng ñieån hình thì coi nhö vaãn ñuû tieâu chuaån chaát löôïng duø chöùa < 8000 teá baøo gai.
* Ñoái vôùi PTCL, moãi tieâu baûn phaûi chöùa ít nhaát
5000 teá baøo gai. Caùc PTCL ñöôïc thöïc hieän vôùi caùc thieát
bò töï ñoäng nhaèm traûi teá baøo thaønh 1 lôùp trong 1 vuøng
hình troøn coù ñöôøng kính 20mm (dieän tích 314 mm2) vôùi
kyõ thuaät Thinprep, 13mm (dieän tích 132 mm2) vôùi kyõ
thuaät Surepath. Ñeå kieåm tra soá löôïng teá baøo, ngöôøi ñoïc
teá baøo hoïc quan saùt vaø ñeám soá teá baøo coù trong 10 vi
tröôøng ôû vaät kính x10 (dieän tích 3,14 mm2), phaân boá
theo ñöôøng kính ngang qua taâm cuûa vuøng hình troøn. Soá
löôïng teá baøo phaûi coù trong moãi vi tröôøng x10 = Hình 3 : Ñoïc 10 vi tröôøng x10 lieân tieáp ôû
5000/(314 hoaëc 132)/3,14; töùc laø khoaûng 50 teá baøo ñoái vaät kính x10 theo ñöôøng kính xuyeân taâm
vôùi Thinprep hoaëc 120 teá baøo ñoái vôùi Surepath . (Hình 3) cuûa voøng troøn chöùa teá baøo teá baøo.
Ña soá caùc ung thö coå töû cung xuaát phaùt töø vuøng chuyeån daïng, vì vaäy tröôùc ñaây coù yeâu
caàu pheát Pap phaûi chöùa caùc teá baøo bieåu moâ cuûa vuøng naøy, ñeå chöùng minh maãu teá baøo ñaõ ñöôïc
laáy ñuùng töø vuøng chuyeån daïng. Heä thoáng Bethesda 2014 khoâng coù yeâu caàu naøy trong caùc tieâu
chuaån veà maët chaát löôïng; tuy nhieân, neân ghi nhaän tình traïng coù hoaëc khoâng coù teá baøo cuûa vuøng
chuyeån daïng trong phieáu traû lôøi keát quaû teá baøo hoïc, xem nhö 1 yeáu toá ñaûm baûo chaát löôïng. Vuøng
chuyeån daïng coi nhö ñaõ ñöôïc laáy maãu thích ñaùng khi coù theå tìm thaáy treân tieâu baûn ít nhaát 10 teá
baøo tuyeán hoaëc teá baøo chuyeån saûn gai.
- Tieâu chuaån teá baøo bieåu moâ khoâng bò che khuaát:
Ñeå chaån ñoaùn chính xaùc, caùc ñaëc ñieåm hình

thaùi cuûa teá baøo bieåu moâ, nhaát laø nhaân teá baøo, phaûi coù
theå quan saùt deã daøng. Moät pheát Pap maø hôn 75% teá
baøo gai bò che khuaát bôûi baïch caàu, maùu, chaát nhaày,
chaát hoaïi töû,... ñöôïc xem nhö khoâng ñuû tieâu chuaån veà
maët chaát löôïng; nhöng neáu coù theå tìm thaáy caùc teá baøo
gai hay teá baøo tuyeán khoâng ñieån hình thì coi nhö vaãn ñuû
tieâu chuaån. (Hình 4)
Hình 4: Pheát Pap coù hôn 75% teá baøo gai bò che khuaát bôûi
baïch caàu, khoâng ñuû tieâu chuaån chaát löôïng ñeå chaån ñoaùn
Tinh traïng laëp ñi laëp laïi caùc pheát Pap khoâng ñaït tieâu chuaån chaát löôïng caàn ñöôïc baùo cho
ngöôøi laáy maãu ñeå coù höôùng khaéc phuïc veà maët kyõ thuaät. Chaån ñoaùn teá baøo hoïc cuõng thuaän lôïi
hôn neáu ngöôøi ñoïc ñöôïc cho bieát ñaày ñuû veà caùc thoâng tin laâm saøng cuûa beänh nhaân (tuoåi, ngaøy
kinh cuoái, tieàn söû beänh lyù, caùc ñieàu trò tröôùc ñoù,...).
Vieäc aùp duïng tieâu chuaån chaát löôïng cuûa Bethesda ñaõ khieán cho tæ leä pheát Pap khoâng ñaït
yeâu caàu taêng gaáp ñoâi, töø 1% leân 2% ; ñoàng nghóa vôùi söï giaûm bôùt 1 soá ca aâm giaû. Caùch xöû trí ñoái
vôùi caùc pheát Pap khoâng ñaït tieâu chuaån: laøm laïi pheát Pap trong voøng 2-4 thaùng sau ñoù; neáu laàn
thöù 2 vaãn chöa ñaït tieâu chuaån chaát löôïng, beänh nhaân ñöôïc chuyeån sang soi coå töû cung.
II. CAÙC THAØNH PHAÀÂN TEÁ BAØO BIEÅU MOÂ BÌNH THÖÔØNG
A. TEÁ BAØO GAI (squamous cells) :

Phaàn coå ngoaøi coå töû cung vaø aâm ñaïo ñöôïc che phuû bôûi bieåu moâ laùt taàng khoâng söøng
hoùa, goàm 4 lôùp teá baøo: lôùp ñaùy ôû döôùi cuøng, chöùa caùc teá baøo khoâng bieät hoaù coù khaû naêng sinh
saûn ñeå tieáp tuïc duy trì lôùp ñaùy, ñoàng thôøi taïo ra caùc teá baøo cuûa caùc lôùp treân, goàm lôùp caän ñaùy,
lôùp trung gian vaø lôùp beà maët; teá baøo bieät hoaù vaø tröôûng thaønh daàn theo höôùng gai (baøo töông
taêng theå tích vaø ñaäm ñoä do soá löôïng sieâu sôïi keratin taêng, bôø teá baøo roõ) trong quaù trình di chuyeån
töø lôùp ñaùy leân lôùp beà maët, trung bình maát khoaûng 5 ngaøy. Treân pheát Pap, caùc teá baøo gai bong
troùc töø lôùp bieåu moâ naøy cuõng goàm 4 loaïi teá baøo, vôùi caùc ñaëc ñieåm hình thaùi khaùc nhau. (Hình 5)
Hình 5: Bieåu moâ laùt taàng khoâng söøng hoaù coå ngoaøi coå töû cung goàm 4 loaïi teá baøo: teá baøo beà maët (a), teá baøo
trung gian (b), teá baøo caän ñaùy (c) vaø teá baøo ñaùy (d).
1. Teá baøo ñaùy (basal cells):

Teá baøo ñaùy coù hình troøn hay baàu duïc, ñöôøng kính 10-12 μm; nhaân troøn hoaëc baàu duïc, naèm
chính giöõa, ñöôøng kính 9 μm, chaát nhieãm saéc daïng haït mòn; baøo töông ít, aùi kieàm; tæ leä Nhaân/Baøo
töông (N/BT) khoaûng 40%. Do teá baøo ñaùy naèm trong lôùp döôùi cuøng neân hieám khi thaáy treân pheát
Pap; thöôøng chæ xuaát hieän khi maãu teá baøo ñöôïc laáy maïnh tay, khi bieåu moâ bò loeùt hoaëc teo ñeùt
(giai ñoaïn sau sinh hoaëc sau maõn kinh). Caùc teá baøo ñaùy bong ra coù theå keát thaønh ñaùm gioáng vôùi
caáu truùc thöôøng thaáy trong pheát Pap cuûa caùc toån thöông tieàn ung vaø ung thö cuûa coå töû cung, goïi
laø ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’ (Hyperchromatic crowded group). Khi pheát Pap coù chöùa teá baøo
ñaùy, thöôøng thaáy teá baøo caän ñaùy ñi keøm. (Hình 6A)
Hình 6: Pheát Pap giai ñoaïn sau sinh, teá baøo ñaùy (1) coù nhaân troøn vaø chöùa ít baøo töông hôn teá baøo caän ñaùy
(2) (A); bieåu moâ bò teo ñeùt trong giai ñoaïn sau maõn kinh, caùc teá baøo caän ñaùy bong troùc taïo thaønh ñaùm lôùn
(B)
2. Teá baøo caän ñaùy (parabasal cells):

Teá baøo caän ñaùy coù kích thöôùc lôùn hôn, hình troøn hoaëc baàu duïc, ñöôøng kính 15-30 μm; nhaân
troøn hoaëc baàu duïc, naèm chính giöõa, ñöôøng kính 8 μm, chaát nhieãm saéc daïng haït mòn, khoâng thaáy
haïch nhaân; baøo töông nhieàu hôn vaø coù ñaäm ñoä cao hôn, aùi kieàm; tæ leä N/BT khoaûng 20%. Treân
pheát Pap, teá baøo caän ñaùy phaân boá rieâng leû hoaëc keát thaønh ñaùm lôùn; thöôøng gaëp khi coù tình traïng
teo ñeùt bieåu moâ. (Hình 6B)
3. Teá baøo trung gian (intermediate cells):

Teá baøo trung gian coù hình daïng töø hôi troøn ñeán ña dieän, ñöôøng kính 35-50 μm; nhaân hình
troøn hoaëc baàu duïc, naèm chính giöõa, coù theå coù raõnh doïc, ñöôøng kính 7-8 μm, chaát nhieãm saéc
daïng haït mòn, khoâng thaáy haïch nhaân; baøo töông trong, aùi kieàm; tæ leä N/BT töø 3-5%. Tuøy theo caùc
thay ñoåi noäi tieát, chaúng haïn ôû nöûa sau cuûa chu kyø kinh nguyeät hoaëc trong giai ñoaïn mang thai,
baøo töông teá baøo trung gian coù theå chöùa nhieàu glycogen, baét maàu vaøng vôùi phaåm nhuoäm
Papanicolaou, laøm teá baøo coù hình aûnh gioáng chieác thuyeàn neân coøn ñöôïc goïi laø teá baøo thuyeàn
(navicular cells). Maët khaùc, hoaït ñoäng cuûa heä vi khuaån thöôøng truù trong aâm ñaïo - chuû yeáu laø caùc
tröïc khuaån lactobacillus - seõ chuyeån hoaù glycogen thaønh acid lactic, giuùp dòch aâm ñaïo coù tính
acid (pH=4), coù khaû naêng öùc cheá söï xaâm nhaäp cuûa caùc vi sinh vaät gaây beänh töø moâi tröôøng beân
ngoaøi; nhöng ñoàng thôøi cuõng laøm vôõ maøng teá baøo trung gian (hieän töôïng tan baøo-cytolysis), giaûi
phoùng caùc nhaân traàn, thaáy ñöôïc treân neàn tieâu baûn. (Hình 7 A,B,C)
Nhaân teá baøo trung gian ñöôïc duøng laøm chuaån tham chieáu ñeå ñaùnh giaù kích thöôùc vaø ñaëc
ñieåm chaát nhieãm saéc trong nhaân cuûa caùc loaïi teá baøo khaùc treân pheát Pap. Thí duï nhaân teá baøo
trong toån thöông SIL seõ coù kích thöôùc taêng gaáp 3 laàn vaø baét maàu ñaäm hôn.
Hình 7: Teá baøo trung gian (A) ; teá baøo thuyeàn vôùi baøo töông chöùa glycogen baét maàu vaøng (B); lactobacillus
hình que laøm vôõ teá baøo trung gian, giaûi phoùng caùc nhaân traàn (C) ; teá baøo beà maët (D).
4. Teá baøo beà maët (superficial cells):

Teá baøo beà maët laø loaïi teá baøo bieät hoaù nhieàu nhaát theo höôùng gai cuûa bieåu moâ laùt taàng
khoâng söøng hoaù. Teá baøo hình ña dieän, bôø roõ, ñöôøng kính 45-50 μm; nhaân voùn ñaëc, baét maàu ñaäm,
naèm chính giöõa, ñöôøng kính 5-6 μm; baøo töông nhieàu, trong, aùi toan, baét maàu hoàng; tæ leä N/BT töø
2-3%. Tuy nhieân, söï phaân bieät giöõa teá baøo beà maët vaø teá baøo trung gian khoâng döïa vaøo kieåu baét
maàu cuûa baøo töông, nhöng treân ñaëc ñieåm nhaân. (Hình 7D)
Do moái lieân quan giöõa hình thaùi teá baøo vaø hoaït ñoäng noäi tieát, coù theå duøng pheát Pap ñeå
ñaùnh giaù sô boä tình traïng noäi tieát cuûa beänh nhaân. Trong nöûa ñaàu chu kyø kinh nguyeät, taùc ñoäng
cuûa estrogen thuùc ñaåy söï bieät hoaù theo höôùng gai cuûa bieåu moâ; keát quaû pheát Pap coù nhieàu teá
baøo beà maët, ñaït ñeán cöïc ñieåm vaøo thôøi ñieåm ruïng tröùng. Sang nöûa sau chu kyø kinh, taùc ñoäng cuûa
progesteron öùc cheá söï bieät hoaù cuûa bieåu moâ; soá löôïng teá baøo beà maët giaûm daàân, thay vaøo ñoù laø
caùc teá baøo trung gian xuaát hieän vôùi möùc ñoä taêng daàn, tieáp tuïc ñeán taän nhöõng ngaøy ñaàu cuûa chu
kyø kinh keá tieáp.
B. TEÁ BAØO TUYEÁN (glandular cells):
1. Teá baøo coå trong coå töû cung (endocervical cells):

Phaàn coå trong coå töû cung ñöôïc phuû bôûi bieåu moâ truï ñôn tieát nhaày; bieåu moâ naøy gaáp neáp
xuoáng moâ ñeäm taïo thaønh caùc tuyeán coå trong; caùc teá baøo döï tröõ ñöôïc phaân boá raûi raùc giöõa ñaùy
cuûa teá baøo truï vaø maøng ñaùy, coù khaû naêng sinh saûn ñeå buø ñaép caùc teá baøo truï ñaõ bò hö hoûng bong
troùc.
Teá baøo coå trong coù hình truï, kích thöôùc 30 μm x 10 μm; nhaân troøn, naèm leäch veà cöïc ñaùy,
ñöôøng kính 8-9 μm, chaát nhieãm saéc daïng haït mòn, coù theå thaáy haïch nhaân nhoû; baøo töông cöïc
ñænh coù khoâng baøo chöùa chaát nhaày; moät soá teá baøo coù theå coù loâng chuyeån treân cöïc ñænh. Teá baøo
coå trong naèm rieâng leû hoaëc keát thaønh ñaùm gioáng haøng raøo hoaëc toå ong, tuøy theo höôùng saép
xeáp cuûa teá baøo treân pheát Pap. (Hình 8)
Hình 8: Bieåu moâ truï ñôn tieát nhaày cuûa coå trong, coù theå moät vaøi teá baøo döï tröõ naèm raûi raùc (A) ; treân pheát Pap,
teá baøo coå trong naèm rieâng leû hoaëc keát thaønh ñaùm gioáng haøng raøo hoaëc toå ong (B).
2. Teá baøo noäi maïc töû cung (endometrial cells):
Teá baøo noäi maïc töû cung bong troùc thöôøng chæ thaáy treân pheát Pap laáy trong khoaûng thôøi
gian töø ngaøy 1-12 cuûa chu kyø kinh (giai ñoaïn sau haønh kinh). Teá baøo noäi maïc hình troøn hoaëc baàu
duïc, ñöôøng kính töø 8-10 μm; nhaân troøn, ñöôøng kính 7-8 μm (baèng nhaân cuûa teá baøo trung gian),
chaát nhieãm saéc daïng haït mòn, baét maàu ñaäm, khoâng coù haïch nhaân; baøo töông thöôøng ít, aùi kieàm
vaø coù theå chöùa nhöõng khoâng baøo nhoû; bôø teá baøo khoâng roõ. Teá baøo noäi maïc bong troùc ít khi naèm
rieâng leû, thöôøng keát thaønh ñaùm ñaëc 3 chieàu hình caàu gioáng caùc ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’
(Hyperchromatic crowded groups), coù theå gaây nhaàm laãn vôùi carcinoâm taïi choã. Giöõa caùc ñaùm ñaëc
coù theå thaáy moät loõi teá baøo moâ ñeäm noäi maïc baét maàu ñaäm, taïo hình aûnh quaû caàu vieàn ñoâi; thöôøng
thaáy ôû pheát Pap laáy töø ngaøy 6-10 cuûa chu kyø kinh. (Hình 9 A,B)
Hình 9: Teá baøo noäi maïc bong troùc, keát thaønh ñaùm ñaëc gioáng nhoùm nhoû chen chuùc taêng saéc (A) ; coù theå thaáy
hình aûnh quaû caàu vieàn ñoâi ôû pheát Pap laáy töø ngaøy 6-10 (B). Teá baøo moâ ñeäm noäi maïc noâng gioáng moâ baøo,
baøo töông coù khoâng baøo nhoû (C) vaø teá baøo moâ ñeäm noäi maïc saâu hình thoi, raát ít baøo töông (D).
Teá baøo moâ ñeäm noäi maïc cuõng coù theå bong troùc, goàm 2 loaïi: teá baøo moâ ñeäm noâng vaø teá
baøo moâ ñeäm saâu. Teá baøo moâ ñeäm noâng coù hình aûnh gioáng moâ baøo; nhaân hình baàu duïc hoaëc
hình haït ñaäu, naèm leäch moät beân; baøo töông nhieàu, coù chöùa khoâng baøo; thöôøng keát thaønh caùc
ñaùm loûng leûo. Teá baøo moâ ñeäm saâu coù kích thöôùc nhoû hôn, hình thoi hoaëc hình sao, nhaân hình
thoi hoaëc baàu duïc vaø thöôøng coù raõnh doïc; baøo töông ít; cuõng keát thaønh ñaùm. (Hình 9 C,D)
Ngoaøi ra, ôû phuï nöõ coù coå töû cung bò thu ngaén do ñieàu trò khoeùt choùp tröôùc ñoù, hoaëc khi
maãu teá baøo ñöôïc laáy baèng que choåi aán quaù saâu, noäi maïc töû cung cuûa phaàn döôùi buoàng töû cung
coù theå bò naïo veùt tröïc tieáp hôn laø bong troùc töï nhieân; treân pheát Pap coù caùc ñaùm tuyeán noäi maïc
lôùn vaø caùc ñaùm teá baøo moâ ñeäm; caùc teá baøo naøy coù tæ leä N/BT cao, coù hình aûnh phaân baøo neáu noäi
maïc ñang ôû vaøo giai ñoaïn taêng sinh cuûa chu kyø kinh, coù theå gaây nhaàm laãn vôùi toån thöông aùc tính.
(Hình 10)
Hình 10: Maãu laáy ôû noäi maïc ñoaïn döôùi buoàng töû cung : ñaùm tuyeán noäi maïc (1) vaø ñaùm teá baøo moâ ñeäm hình
thoi bao quanh (2) (A); teá baøo moâ ñeäm ñang phaân baøo (B).
Caàn phaân bieät teá baøo noäi maïc vôùi teá baøo coå trong, bôûi söï xuaát hieän cuûa teá baøo noäi maïc
vaø teá baøo moâ ñeäm treân pheát Pap ôû nöûa sau chu kyø kinh hoaëc nôi ngöôøi ñaõ maõn kinh laø ñieàu baát
thöôøng, phaûi truy tìm nguyeân nhaân. Tuy nhieân, trong phieáu traû lôøi keát quaû, chæ ghi nhaän söï hieän
dieän cuûa teá baøo noäi maïc ôû phuï nöõ ≥ 45 tuoåi vì ôû ñoä tuoåi naøy, coù söï gia taêng nguy cô taêng saûn noäi
maïc hoaëc u noäi maïc (khoaûng 5%).
Baûng sau ñaây toùm taét ñaëc ñieåm hình thaùi cuûa caùc loaïi teá baøo vöøa ñöôïc moâ taû:
Loaïi teá baøo Hình daïng Kích thöôùc Nhaân Baøo töông
Teá baøo ñaùy Troøn, baàu duïc, keát nhoùm nhoû 10-12 μm 9 μm aùi kieàm
Teá baøo caän ñaùy Troøn, baàu duïc 15-30 μm 8 μm aùi kieàm
Teá baøo trung gian Töø hôi troøn ñeán ña dieän 35-50 μm 7-8 μm aùi kieàm
Teá baøo beà maët Ña dieän 45-50 μm 5-6 μm aùi toan
Teá baøo coå trong Truï, xeáp haøng raøo, toå ong 30x10 μm 8-9 μm coù khoâng baøo chaát nhaày
Teá baøo noäi maïc Troøn, baàu duïc, quaû caâu vieàn ñoâi 8-10 μm 7-8 μm aùi kieàm
Teá baøo moâ ñeäm noâng Gioáng moâ baøo, rieâng leû/keát ñaùm coù khoâng baøo nhoû
Teá baøo moâ ñeäm saâu Thoi, sao, keát ñaùm raát ít
II. CAÙC THAØNH PHAÀÂN TEÁ BAØO KHAÙC

Treân pheát Pap, coù theå gaëp nhieàu loaïi teá baøo khaùc khoâng thuoäc bieåu moâ nhö moâ baøo,
limphoâ baøo, töông baøo, baïch caàu ña nhaân, baïch caàu aùi toan vaø caû tinh truøng (Hình 11)
Hình 11: Caùc moâ baøo coù nhaân hình baàu duïc hoaëc hình haït ñaäu, baøo töông coù nhieàu khoâng baøo, naèm beân
caïnh moät teá baøo trung gian (A) ; moät teá baøo trung gian khaùc vaø raát nhieàu tinh truøng vaây quanh (B)

1. Taàm soaùt ung thö coå töû cung baèng pheát Pap ñöôïc aùp duïng cho phuï nöõ trong ñoä tuoåi:
A/ Döôùi 20 B/ 21-29 C/ Treân 30 D/ 21-65 E/ 30-65
2. Pheát Pap thöôøng quy KHOÂNG ñuû tieâu chuaån veà maët chaát löôïng ñeå chaån ñoaùn teá baøo hoïc:
A/ Tieâu baûn chöùa 5000 teá baøo bieåu moâ gai
B/ Treân 75% teá baøo bieåu moâ bò che laáp
C/ Khoâng coù teá baøo coå trong
3. Loaïi teá baøo coù nhaân ñöôïc duøng chuaån tham chieáu veà kích thöôùc vaø ñaëc ñieåm chaát nhieãm saéc
cho caùc loaïi teá baøo khaùc trong pheát Pap:
A/ Teá baøo ñaùy B/ Teá baøo caän ñaùy C/ Teá baøo trung gian
D/ Teá baøo beà maët E/ Teá baøo coå trong
4. Söï hieän dieän cuûa teá baøo noäi maïc treân pheát Pap laø baát thöôøng khi xaûy ra trong:
A/ Ngaøy 6-10 cuûa chu kyø kinh B/ Nöûa sau chu kyø kinh C/ Giai ñoaïn sau maõn kinh
D/ Taát caû A, B, C ñuùng E/ Chæ B vaø C ñuùng
PHEÁT PAPANICOLAOU
PHAÀN 3: CAÙC BIEÁN ÑOÅI LAØNH TÍNH
Muïc tieâu:
1. Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc caùc bieán ñoåi teá baøo khoâng taêng sinh
2. Moâ taû caùc bieán ñoåi hình thaùi teá baøo do nhieãm vi sinh vaät.
I. BIEÁN ÑOÅI TEÁ BAØO KHOÂNG TAÂN SINH

A. CHUYEÅN SAÛN GAI
Ñeán tuoåi daäy thì vaø trong giai ñoaïn mang thai, coå töû cung phaùt trieån taêng kích thöôùc khieán
bieåu moâ tuyeán coå trong bò loän ra ngoaøi, ôû meùp tröôùc nhieàu hôn meùp sau. Tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng
môùi coù tính acid trong aâm ñaïo, bieåu moâ coå trong thích nghi baèng caùch chuyeån saûn töø bieåu moâ truï
ñôn tieát nhaày thaønh bieåu moâ laùt taàng khoâng söøng hoaù, gioáng bieåu moâ coå ngoaøi. Quaù trình chuyeån
saûn baét ñaàu vôùi hoaït ñoäng taêng sinh cuûa caùc teá baøo döï tröõ thaønh 1 lôùp lieân tuïc, goïi laø taêng saûn
teá baøo döï tröõ; töø lôùp naøy seõ taïo ra lôùp teá baøo chuyeån saûn ñaàu tieân bieät hoaù theo höôùng gai (baøo
töông taêng ñaäm ñoä do soá löôïng sieâu sôïi keratin taêng daàn, bôø teá baøo roõ neùt), coù hình thaùi gioáng teá
baøo caän ñaùy, goïi laø teá baøo chuyeån saûn chöa tröôûng thaønh. Caùc teá baøo chuyeån saûn chöa tröôûng
thaønh tieáp tuïc bieät hoaù theo höôùng gai ñeå taïo ra caùc teá baøo chuyeån saûn tröôûng thaønh, coù hình
thaùi gioáng teá baøo trung gian vaø teá baøo beà maët. (Hình 1)
Hình 1: Bieåu moâ coå trong bình thöôøng (A); taêng saûn teá baøo döï tröõ thaønh 1 lôùp lieân tuïc (B); teá baøo chuyeån saûn
chöa tröôûng thaønh vaø teá baøo chuyeån saûn tröôûng thaønh (C).
Ñaëïc ñieåm teá baøo hoïc:

- Taêng saûn teá baøo döï tröõ (reserve cell hyperplasia): hieám thaáy treân pheát Pap. Teá baøo döï
tröõ coù kích thöôùc nhoû gioáng nhö teá baøo ñaùy; nhaân troøn, ñöôøng kính 9 μm, chaát nhieãm saéc daïng
haït mòn, khoâng thaáy haïch nhaân; baøo töông ít, chöùa caùc khoâng baøo nhoû, bôø teá baøo khoâng roõ, tæ leä
N/BT cao. Teá baøo döï tröõ taêng saûn bong troùc, keát thaønh ñaùm nhoû. (Hình 2A)
- Chuyeån saûn gai chöa tröôûng thaønh (immature squamous metaplasia): teá baøo chuyeån saûn
gai chöa tröôûng thaønh coù hình daïng vaø kích thöôùc gioáng teá baøo caän ñaùy, nhöng baøo töông coù
ñaäm ñoä cao hôn, bôø troøn ñeàu roõ neùt. Teá baøo naèm rieâng leû hoaëc xeáp thaønh ñaùm gioáng nhö nhöõng
vieân ñaù cuoäi (cobblestone pattern). Nhaân hình troøn, ñöôøng kính 8 μm, maøng nhaân ñeàu, chaát
nhieãm saéc daïng haït mòn, khoâng thaáy haïch nhaân. Baøo töông nhieàu, coù ñaäm ñoä cao nhöng cuõng
coù theå chöùa khoâng baøo; coù khi khoâng baøo lôùn ñaåy nhaân leäch sang 1 beân gaây nhaàm laãn vôùi
carcinoâm tuyeán; tæ leä N/BT < 50%. Teá baøo chuyeån saûn gai chöa tröôûng thaønh coù theå coù nhöõng
nhaùnh baøo töông toaû ra xung quanh gioáng nhö chaân nheän, goïi laø ‘’teá baøo nheän’’ (spider cells);
hình aûnh naøy xuaát hieän khi laáy maãu teá baøo quaù maïnh tay. (Hình 2 B,C,D)
- Chuyeån saûn gai tröôûng thaønh (mature squamous metaplasia): teá baøo chuyeån saûn gai
tröôûng thaønh coù hình daïng vaø kích thöôùc gioáng teá baøo trung gian, nhöng baøo töông coù ñaäm ñoä
cao hôn. Teá baøo coù hình hôi troøn thay vì ña giaùc, naèm rieâng leû hoaëc vaãn coøn xeáp thaønh ñaùm
gioáng nhö nhöõng vieân ñaù cuoäi. (Hình 2E)
Hình 2: Moät ñaùm teá baøo döï tröõ taêng saûn (1), beân caïnh laø teá baøo chuyeån saûn gai chöa tröôûng thaønh (2) (A); teá
baøo chuyeån saûn gai chöa tröôûng thaønh xeáp thaønh ñaùm gioáng caùc vieân ñaù cuoäi (B); teá baøo nheän (C) vaø teá baøo
chuyeån saûn gai chöa tröôûng thaønh coù khoâng baøo trong baøo töông, ñaåy nhaân leäch beân (D); teá baøo chuyeån saûn
gai chöa tröôûng thaønh (1) vaø teá baøo chuyeån saûn gai tröôûng thaønh (2) coù baøo töông ñaäm ñoä cao, bôø roõ (E).
B. BIEÁN ÑOÅI SÖØNG HOAÙ

Estrogen thuùc ñaåy söï bieät hoaù vaø tröôûng thaønh cuûa bieåu moâ laùt taàng khoâng söøng hoaù töø
lôùp ñaùy leân lôùp beà maët. Khi nieâm maïc coå töû cung bò kích thích keùo daøi nhö trong caùc tröôøng hôïp
sa coå töû cung, vieâm nhieãm, xaï trò,... quaù trình bieät hoaù coù theå ñi quaù ñaø, gaây ra caùc bieán ñoåi söøng
hoaù goàm 2 loaïi khaùc nhau laø taêng söøng vaø caän söøng. (Hình 3)
Hình 3: Bieåu moâ laùt taàng khoâng söøng hoaù cuûa coå töû cung (A); bieán ñoåi taêng söøng, coù theâm lôùp söøng vaø lôùp
haït treân beà maët bieåu moâ (B); bieán ñoåi caän söøng, lôùp teá baøo beà maët coù nhaân nhöng baøo töông chöùa ñaày
keratin (C).
1. Taêng söøng (Hyperkeratosis):
Bieåu moâ laùt taàng coå töû cung daày leân do coù theâm 2 lôùp treân beà maët laø lôùp haït vaø lôùp söøng.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Lôùp söøng bong troùc thaønh caùc ñaùm vaûy söøng baét maàu cam gioáng
teá baøo beà maët nhöng khoâng thaáy nhaân, thay vaøo ñoù laø 1 choã khuyeát troøn nhaït maàu. Töông öùng
vôùi lôùp haït laø caùc teá baøo cuõng gioáng teá baøo beà maët nhöng nhoû hôn, trong baøo töông coù chöùa
caùc haït keratohyalin baét maàu xanh ñaäm. (Hình 4)
Hình 4 : Ñaùm vaûy söøng maát nhaân (A); teá baøo lôùp haït chöùa caùc haït keratohyalin trong baøo töông (B).
2. Caän söøng (parakeratosis): Bieåu moâ laùt taàng coå töû cung coù lôùp teá baøo beà maët bò söøng
hoaù, baøo töông chöùa ñaày chaát keratin.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: teá baøo caän söøng coù hình ña dieän hoaëc troøn, gioáng teá baøo beà maët
thu nhoû, nhaân voùn ñaëc ñaäm maàu ôû chính giöõa, baøo töông baét maàu cam; naèm rieâng leû, hoaëc keát
thaønh ñaùm phaúng 2 chieàu hoaëc ñaùm hình caàu. (Hình 5)
Hình 5: Teá baøo caän söøng gioáng teá baøo beà maët thu nhoû, naèm rieâng leû (A); keát thaønh ñaùm phaúng (B), hoaëc
ñaùm hình caàu (C).
C. BIEÁN ÑOÅI PHAÛN ÖÙNG - SÖÛA CHÖÕA (reactive-reparative changes):
Hình 6: Teá baøo gai bieán ñoåi phaûn öùng-söûa chöõa coù nhaân lôùn gaáp 2 laàn nhaân teá baøo trung gian (1), chaát
nhieãm saéc haït mòn, tæ leä N/BT khoâng taêng (A); Teá baøo coå trong bieán ñoåi phaûn öùng-söûa chöõa coù nhaân lôùn,
khoâng taêng saéc, haïch nhaân to (B); caùc teá baøo gai phaûn öùng-söûa chöõa keát thaønh “ñaøn caù” (1), beân caïnh laø 1
ñaùm teá baøo coå trong bieán ñoåi phaûn öùng-söûa chöõa (2) (C).
Phaûn öùng vieâm vaø söûa chöõa caùc toån thöông coå töû cung do taùc ñoäng cuûa vi sinh vaät,
caùc yeáu toá vaät lyù, hoaù hoïc,... coù theå gaây ra nhöõng bieán ñoåi hình thaùi cuûa teá baøo gai vaø teá baøo coå
trong, goïi chung laø caùc bieán ñoåi phaûn öùng - söûa chöõa .
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc:
Teá baøo gai vaø teá baøo coå trong bò bieán ñoåi phaûn öùng - söûa chöõa coù nhaân to (1,5 - 2 laàn
nhaân teá baøo trung gian), chaát nhieãm saéc vaãn coù daïng haït mòn, khoâng taêng saéc, haïch nhaân
thöôøng thaáy roõ vaø ñoâi khi coù kích thöôùc lôùn, maøng nhaân ñeàu; baøo töông coù theå chöùa khoâng baøo,
tæ leä N/BT khoâng taêng, bôø teá baøo roõ neùt. Caùc teá baøo bieán ñoåi phaûn öùng - söûa chöõa saép xeáp thaønh
caùc ñaùm 2 chieàu coù phaân boá nhaân caùch nhau khaù ñeàu, traät töï; caùc ñaùm teá baøo gai coù nhaân xeáp
theo cuøng 1 höôùng, taïo hình aûnh gioáng 1 “ñaøn caù” (school of fish) ñang bôi. (Hình 6)
D. TEO (atrophy):
Do thieáu huït estrogen ôû giai ñoaïn sau sinh hoaëc sau maõn kinh, nieâm maïc coå töû cung
khoâng theå bieät hoaù vaø tröôûng thaønh nhö bình thöôøng; bieåu moâ bò teo moûng, chæ coøn lôùp ñaùy vaø
caän ñaùy. Caùc teá baøo coù nhaân hôi to vaø taêng saéc, tæ leä N/BT taêng, keøm moät soá hình aûnh phaân baøo ;
coù theå gaây nhaàm laãn vôùi toån thöông trong bieåu moâ gai grad cao. Ñeå phaân bieät, cho ñieàu trò ngaén
ngaøy baèng estrogen boâi taïi choã ñeå kích thích söï tröôûng thaønh cuûa bieåu moâ vaø laøm laïi pheát Pap,
caùc baát thöôøng teá baøo bieåu moâ do teo ñeùt seõ bieán maát hoaøn toaøn.
Pheát Pap goàm chuû yeáu laø teá baøo caän ñaùy, naèm rieâng leû hoaëc xeáp thaønh ñaùm 2 chieàu. Teá
baøo coù nhaân hôi lôùn, taêng saéc, maøng nhaân ñeàu, tæ leä N/BT taêng nheï. Teá baøo coù theå töï tieâu, ñeå laïi
caùc nhaân traàn. Tröôøng hôïp teo naëng, neàn tieâu baûn coù chöùa dòch phuø vieâm daïng haït aùi kieàm
(troâng gioáng chaát hoaïi töû trong ung thö) vaø caùc ñoám troøn maàu xanh (blue blobs) maø baûn chaát coù
theå laø chaát nhaày coâ ñaëc hoaëc teá baøo caän ñaùy thoaùi hoaù. (Hình 7)
Hình 7: Bieåu moâ coå töû cung teo, chæ coøn lôùp ñaùy vaø caän ñaùy (A) ; teá baøo caän ñaùy xeáp ñaùm (B) hoaëc naèm
rieâng leû (C), coù theå töï tieâu ñeå laïi nhaân traàn (D) ; tröôøng hôïp teo naëng, neàn tieâu baûn chöùa dòch phuø vieâm daïng
haït aùi kieàm (E) vaø caùc ñoám troøn maàu xanh (F).
E. TÌNH TRAÏNG COÙ TEÁ BAØO TUYEÁN SAU CAÉT TÖÛ CUNG :
Khoaûng 2% caùc pheát Pap laáy ôû phuï nöõ

ñaõ bò caét boû toaøn boä töû cung, coù chöùa caùc teá
baøo tuyeán gioáng tuyeán coå trong laønh tính ; cô
cheá cuûa hieän töôïng naøy chöa ñöôïc bieát roõ, coù
theå ñaây laø veát tích cuûa oáng trung thaän trong thôøi
kyø phoâi thai coøn soùt laïi, hoaëc do chuyeån saûn
tuyeán tieát nhaày cuûa nieâm maïc aâm ñaïo,... Ñieàu
quan troïng laø phaûi phaân bieät giöõa tình traïng naøy
vôùi carcinoâm tuyeán coå töû cung taùi phaùt taïi moûm
cuït aâm ñaïo sau caét töû cung, khi ñoù teá baøo
tuyeán seõ coù caùc baát thöôøng veà hình thaùi.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Caùc ñaùm teá baøo
tuyeán gioáng tuyeán coå trong bình thöôøng, ñoâi khi Hình 8: Ñaùm teá baøo tuyeán gioáng tuyeán coå trong bình
thöôøng treân pheát Pap ôû 1 phuï nöõ ñaõ ñöôïc caét töû cung
gioáng teá baøo hình ñaøi tieát nhaày hoaëc teá baøo
toaøn phaàn.
tuyeán noäi maïc. (Hình 8)
F. CHUYEÅN SAÛN VOØI TRÖÙNG (tubal metaplasia) :

Hieän töôïng chuyeån saûn voøi tröùng hay gaëp ôû ñoaïn treân keânh coå töû cung ôû phuï nöõ ≥ 30
tuoåi, bieåu moâ truï ñôn tieát nhaày cuûa coå trong ñöôïc thay baèng bieåu moâ truï ñôn coù loâng chuyeån
gioáng nhö ôû voøi tröùng.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: teá baøo truï coù loâng chuyeån bong troùc keát thaønh ñaùm nhoû, nhaân troøn
hoaëc baàu duïc, coù theå hôi lôùn vaø choàng chaát leân nhau, nhaân taêng saéc nhöng chaát nhieãm saéc vaãn
coù daïng haït mòn vaø phaân boá ñeàu, khoâng thaáy haïch nhaân ; tæ leä N/BT taêng nheï. Ñoâi khi caùc ñaùm
teá baøo chuyeån saûn voøi tröùng troâng gioáng nhöõng ‘’ nhoùm chen chuùc taêng saéc ‘’, coù theå nhaàm laãn
vôùi carcinoâm tuyeán taïi choã cuûa coå töû cung neáu khoâng chuù yù ñeán söï hieän dieän cuûa loâng chuyeån
vaø ñaëc ñieåm laønh tính cuûa nhaân. (Hình 9)
Hình 9: Bieåu moâ truï ñôn tieát nhaày cuûa coå trong ñöôïc thay baèng bieåu moâ truï ñôn chöùa teá baøo coù loâng chuyeån
(muõi teân) cuûa voøi tröùng (A); teá baøo chuyeån saûn hình truï coù loâng chuyeån (muõi teân) bong troùc thaønh ñaùm coù
nhaân hôi lôùn taêng saéc nhöng chaát nhieãm saéc vaãn phaân boá ñeàu vaø khoâng coù haïch nhaân (B).
G. BIEÁN ÑOÅI TEÁ BAØO DO VOØNG TRAÙNH THAI (Cellular changes due to intrauterine contraceptive
devices) :
Vieäc söû duïng caùc voøng traùnh thai ñaët trong buoàng töû cung coù theå gaây vieâm noäi maïc töû
cung maõn tính keøm nhieãm Actinomyces thaáy ñöôïc treân pheát Pap (khoaûng 25% caùc tröôøng hôïp);
maët khaùc, voøng traùnh thai cuõng kích thích caùc teá baøo tuyeán ôû phaàn treân keânh coå töû cung, gaây ra
caùc bieán ñoåi teá baøo, coù theå nhaàm laãn vôùi carcinoâm tuyeán hoaëc toån thöông trong bieåu moâ gai
grad cao (HSIL).
Treân pheát Pap, coù theå thaáy caùc ñaùm Actinomyces; caùc teá baøo tuyeán phaàn treân keânh coå töû
cung bong troùc naèm rieâng leû hoaëc keát thaønh ñaùm nhoû 3 chieàu goàm 5-15 teá baøo. Teá baøo coù theå
chöùa khoâng baøo lôùn trong baøo töông, ñaåy nhaân leäch veà 1 beân; hoaëc coù nhaân lôùn taêng saéc, tæ leä
N/BT taêng, troâng gioáng teá baøo HSIL. Caùc ñaùm teá baøo xeáp chen chuùc, nhaân coù haïch nhaân to, coù
theå nhaàm laãn vôùi carcinoâm tuyeán. Ñeå phaân bieät, caàn bieát roõ tình traïng coù söû duïng voøng traùnh thai
ôû beänh nhaân; ñoâi khi phaûi cho thaùo voøng vaø laøm laïi pheát Pap sau 1 thôøi gian, caùc bieán ñoåi teá baøo
noùi treân seõ bieán maát neáu laø do ñaët voøng. (Hình 10)
Hình 10 : Nhieãm Actinomyces thöôøng thaáy ñi keøm vôùi tình traïng ñaët voøng traùnh thai (A) ; teá baøo chöùa khoâng
baøo lôùn trong baøo töông, ñaåy nhaân leänh veà 1 beân (B) ; teá baøo coù nhaân lôùn, taêng saéc, tæ leä N/BT taêng, deã laàm
vôùi teá baøo HSIL (C); ñaùm teá baøo chen chuùc, nhaân coù haïch nhaân to, co theå laàm vôùi carcinoâm tuyeán (D).
H. BIEÁN ÑOÅI TEÁ BAØO DO XAÏ TRÒ (Radiation changes):

Caùc bieán ñoåi teá baøo do xaï trò thöôøng bieán maát sau vaøi thaùng nhöng cuõng coù theå toàn taïi
keùo daøi trong nhieàu naêm.
Caùc teá baøo bò bieán ñoåi do tia xaï coù

theå coù hình daïng kyø quaùi vôùi kích thöôùc raát
lôùn, chöùa 1 hoaëc nhieàu nhaân. Nhaân lôùn taêng
saéc, to nhoû khoâng ñeàu, chaát nhieãm saéc vaãn
coù daïng haït mòn, coù theå thaáy haïch nhaân to
khi coù phaûn öùng söûa chöõa ñi keøm, tæ leä N/BT
khoâng thay ñoåi; baøo töông baét nhieàu maàu,
thöôøng chöùa khoâng baøo. Teá baøo bong troùc
naèm rieâng leû hoaëc keát thaønh ñaùm. (Hình 11)
Hình 11: Teá baøo khoâng loà nhieàu nhaân, nhaân lôùn, coù
haïch nhaân; baøo töông baét 2 maàu, coù khoâng baøo.
I. VIEÂM COÅ TÖÛ CUNG NANG (Follicular cervicitis):

Vieâm coå töû cung nang laø 1 daïng vieâm coå töû cung maõn tính töông ñoái ít gaëp, coù theå xaûy ra
ôû moïi löùa tuoåi nhöng phaàn lôùn ôû tuoåi sau maõn kinh. Toån thöông thöôøng thaáy taïi vuøng coå trong,
caùc limphoâ baøo thaám nhaäp moâ ñeäm döôùi bieåu moâ, taïo neân caùc nang limphoâ coù trung taâm maàm.
Caùc teá baøo cuûa trung taâm maàm coù theå xuaát hieän treân pheát Pap do bieåu moâ beà maët coå töû cung bò
loeùt hoaëc do ñoäng taùc laáy teá baøo hôi maïnh tay. Vieâm coå töû cung nang ñöôïc ñöa vaøo trong baûng
phaân loaïi Bethesda do caùc teá baøo limphoâ bong troùc coù theå troâng gioáng caùc toån thöông aùc tính coå
töû cung nhö toån thöông trong bieåu moâ gai grad cao, carcinoâm teá baøo gai, limphoâm khoâng
Hodgkin, ... caàn chuù yù phaân bieät ñeå traùnh nhaàm laãn.
Pheát giaøu teá baøo, caùc teá baøo limphoâ cuûa trung taâm maàm coù hình thaùi ña daïng, nhaân to
nhoû khoâng ñeàu, baøo töông ít hoaëc khoâng thaáy, tæ leä N/BT cao, naèm rieâng reõ hoaëc keát thaønh ñaùm
loûng leûo; coù theå gaây nhaàm laãn vôùi carcinoâm teá baøo gai hoaëc limphoâm. Beân caïnh teá baøo limphoâ,
thöôøng coù caùc ñaïi thöïc baøo aên theå baét maàu (xem baøi teá baøo hoïc haïch limphoâ). (Hình 12 )
Hình 12 : Vieâm coå töû cung nang, nang limphoâ coù trung taâm maàm trong moâ ñeäm (A) ; caùc teá baøo limphoâ keát
thaønh ñaùm loûng leûo (B), beân caïnh thöôøng coù caùc ñaïi thöïc baøo aên theå baét maàu (C).
II. NHIEÃM VI SINH VAÄT

Ñöôøng sinh duïc döôùi cuûa giôùi nöõ goàm coù aâm hoä, aâm ñaïo, coå töû cung vaø buoàng töû cung
tröïc tieáp thoâng thöông vôùi moâi tröôøng beân ngoaøi neân deã bò taán coâng bôûi caùc vi sinh vaät; maëc duø
muïc tieâu chính cuûa pheát Pap laø ñeå phaùt hieän caùc toån thöông tieàn ung coå töû cung chöù khoâng
nhaèm chaån ñoaùn xaùc ñònh caùc beänh nhieãm khuaån ; tuy nhieân, coù moät soá taùc nhaân nhieãm khuaån
ñöôïc ñöa vaøo trong baûng phaân loaïi Bethesda, bôûi nhöõng bieán ñoåi hình thaùi teá baøo maø caùc taùc
nhaân naøy gaây ra, coù theå gaây nhaàm laãn vôùi caùc toån thöông aùc tính cuûa coå töû cung neáu khoâng ñöôïc
chuù yù ñaày ñuû.
A. Chuyeån ñoåi heä vi khuaån aâm ñaïo (Shift in vaginal flora):
Hình 13: Heä vi khuaån thöôøng truù trong aâm ñaïo laø caùc Lactobacillus, taïo ra pH acid vaø thöôøng laøm vôõ caùc teá
baøo trung gian, giaûi phoùng nhaân traàn (A) ; chuyeån dòch heä vi khuaån vôùi caùc tröïc caàu khuaån phuû treân neàn tieâu
baûn vaø baùm treân teá baøo gai, che khuaát bôø teá baøo (muõi teân), taïo ra hình aûnh ‘’teá baøo chæ ñieåm’’ (B)
Heä vi khuaån thöôøng truù trong aâm ñaïo chuû yeáu laø Lactobacillus, moät loaïi tröïc khuaån gram
döông daøi 3-6 μm, coøn ñöôïc goïi laø vi khuaån Döderlein. Lactobacillus chuyeån hoaù glycogen xuaát
phaùt töø bieåu moâ gai cuûa aâm ñaïo coå töû cung thaønh acid lactic, laøm cho moâi tröôøng aâm ñaïo coù tính
acid (pH=4), coù khaû naêng ngaên chaën söï xaâm nhaäp cuûa caùc vi sinh vaät gaây beänh töø beân ngoaøi.
Coù söï chuyeån ñoåi heä vi khuaån khi thaønh phaàn chieám ña soá trong aâm ñaïo khoâng coøn laø tröïc
khuaån Lactobacillus maø laø caùc tröïc caàu khuaån (coccobacillus), goàm nhieàu loaïi khaùc nhau nhö
Gardnerella vaginalis, Peptostreptococcus, Bacteroides,... coù theå daãn ñeán nhieãm khuaån aâm ñaïo
vôùi bieåu hieän huyeát traéng maàu traéng ñuïc, hoâi tanh muøi caù.
Treân pheát Pap khoâng coøn thaáy caùc Lactobaciilus; thay vaøo ñoù laø 1 löôïng lôùn tröïc caàu
khuaån, coù theå taïo thaønh 1 vaùng moûng treân neàn tieâu baûn. Tröïc caàu khuaån thöôøng baùm leân beà maët
caùc teá baøo gai, che khuaát bôø teá baøo, taïo ra hình aûnh ‘’teá baøo chæ ñieåm’’ (clue cell). (Hình 13)
B. Trichomonas vaginalis :
Trichomonas vaginalis, coøn goïi laø truøng roi aâm ñaïo, laø 1 nguyeân sinh ñoäng vaät ñôn baøo
laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc; öôùc tính coù khoaûng 20-25% phuï nöõ tröôûng thaønh bò nhieãm
Trichomonas; ñaøn oâng bò nhieãm khoâng coù trieäu chöùng nhöng phuï nöõ thì thöôøng coù bieåu hieän
ngöùa, ra huyeát traéng maøu vaøng xanh, coù boït, raát hoâi.

Trichomonas vaginalis coù hình traùi leâ daøi 15-30 μm, nhaân hinh baàu duïc nhoû naèm leäch veà 1
beân; baøo töông baét maøu xanh, chöùa caùc haït nhoû maøu ñoû; caùc caáu truùc roi cuûa Trichomonas (5 ôû
phía tröôùc, 1 ôû phía sau) ít khi thaáy do ñaõ bò ruïng maát. Nhieãm Trichomonas thöôøng ñi keøm vôùi
Leptothrix, laø 1 loaïi vi khuaån khoâng gaây beänh coù daïng sôïi maàu xanh. Caùc teá baøo gai trung gian
thöôøng coù 1 quaàng saùng nhoû bao quanh nhaân, coù theå gaây nhaàm laãn vôùi teá baøo roãng do nhieãm
HPV. Neàn tieâu baûn coù veû dô do chöùa nhieàu maûnh vuïn teá baøo vaø baïch caàu ; caùc baïch caàu ña
nhaân coù theå keát tuï thaønh caùc theå hình caàu ba chieàu goïi laø ‘’quaû caàu muû’’ (pusballs). (Hình 14)
Hình 14: Nhieãm Trichomnas thöôøng ñi keøm vôùi Leptothrix, neân tieâu baûn dô do chöùa caùc maûnh vuïn teá baøo vaø
baïch caàu (A); Trichomonas ôû ñoä phoùng ñaïi lôùn cho thaát caùc haït ñoû trong baøo töông (B); ‘’quaû caàu muû‘’ (C) ;
teá baøo trung gian coù quaàng saùng nhoû bao quanh nhaân.
C. Candida:
Nhieãm naám Candida thöôøng gaëp ôû phuï nöõ trong ñoä tuoåi sinh ñeû, giai ñoaïn mang thai, ôû
caùc beänh nhaân bò suy giaûm mieãn dòch, tieåu ñöôøng, söû duïng corticoid keùo daøi; öôùc tính khoaûng
75% phuï nöõ seõ bò nheãm Candida vaøo 1 luùc naøo ñoù trong ñôøi. Nhieãm Candida coù theå khoâng gaây
trieäu chöùng hoaëc coù bieåu hieän ngöùa, noùng raùt, ra huyeát traéng ñaëc nhö kem.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Candida taïo bôûi caùc baøo töû naám hình baàu duïc ñöôøng kính 3-7 m
vaø caùc sôïi naám giaû daøi, ñöôøng kính 10-15m, baét maàu hoàng, phaân boá giöõa caùc teá baøo gai. Ñoâi
khi caùc teá baøo gai xeáp choàng leân nhau thaønh 1 coïc daøi gioáng nhö bò 1 sôïi naám xuyeân qua, taïo
hình aûnh ‘’ xieân thòt nöôùng’’ (shish kebabs) (Hình 15)
Hình 15: Naám Candida, goàm baøo töû naám vaø sôïi naám baét maàu hoàng (A); phaân boá giöõa caùc teá baøo gai (B); ñoâi
khi taïo hình aûnh ‘’xieân thòt nöôùng’’ (C).
D. Actinomyces :
Actinomyces laø vi khuaån gram döông kî khí daïng sôïi, thöôøng truù trong mieäng vaø oáng tieâu
hoaù nhöng hieám thaáy ôû coå töû cung aâm ñaïo, tröø phi coù ñaët voøng traùnh thai trong buoàng töû cung
(khoaûng 25% phuï nöõ ñaët voøng traùnh thai coù Actinomyces treân pheát Pap). Nhieãm Actinomyces laøm
taêng nguy cô vieâm noäi maïc töû cung, vieâm vuøng chaäu, aùpxe voøi tröùng vaø buoàng tröùng.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Actinomyces daïng sôïi keát thaønh caùc ñaùm roái nuøi gioáng nhö ‘‘cuïc
boâng goøn’’ (cotton balls) treân neàn tieâu baûn chöùa nhieàu baïch caàu ña nhaân. (Hình 16)
Hình 16: Actinomyces keát thaønh caùc ‘’cuïc boâng goøn’’, treân neàn chöùa nhieàu baïch caàu ña nhaân (A); moät ‘’cuïc
boâng goøn’’ôû ñoä phoùng ñaïi lôùn cho thaáy caùc caáu truùc daïng sôïi ñi ra xung quanh (B).
E. Herpes simplex sinh duïc (Herpes simplex genitalis):
Nhieãm virus Herpes ñöôøng sinh duïc thöôøng do virus Herpes tyùp II ( khaùc vôùi nhieãm virus
Herpes ngoaøi ñöôøng sinh duïc thöôøng do tyùp I), coù theå gaây ra caùc muïn nöôùc ôû aâm hoä vaø loeùt trôït
coå töû cung.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Caùc teá baøo gai vaø teá baøo coå trong bò nhieãm virus coù caùc bieán ñoåi
hình thaùi tuøy theo dieãn tieán cuûa nhieãm khuaån. Khôûi ñaàu, virus xaâm nhaäp laøm nhaân taêng kích
thöôùc, chieám gaàn heát theå tích teá baøo, nhaân trôû neân ñoàng nhaát vaø aùi kieàm nheï, maøng nhaân daøy
leân do chaát nhieãm saéc tuïï beân döôùi, taïo neân hình aûnh nhaân daïng ‘’kính môø’’ (Cowdry tyùp B); veà
sau, caùc virus taäp trung ôû giöõa nhaân, taïo thaønh 1 theå vuøi lôùn aùi toan coù quaàng saùng bao quanh
(Cowdry tyùp A). Virus coù theå kích thích söï hình thaønh caùc teá baøo lôùn chöùa nhieàu nhaân ñuùc khuoân
vaøo nhau. (Hình 17)
Hình 17: Nhieãm virus Herpes, teá baøo coå trong coù nhaân daïng ‘’kính môø’’ (1), teá baøo lôùn chöùa nhieàu nhaân daïng
‘’kính môø’’ ñuùc khuoân vaøo nhau (2) (A); teá baøo lôùn chöùa nhieàu nhaân coù theå vuøi aùi toan vôùi quaàng saùng bao
quanh, ñuùc khuoân vaøo nhau (B)
F. Cytomegalovirus:
Cytomegalovirus (CMV) coù maët khaép moïi nôi, 50-60% phuï nöõ tröôûng thaønh coù khaùng theå
choáng CMV trong maùu; 10% phuï nöõ coù söï hieän dieän cuûa CMV treân pheát Pap. CMV taán coâng chuû
yeáu caùc teá baøo coå trong, gaây ra caùc bieán ñoåi hình thaùi coù theå nhaàm laãn vôùi teá baøo aùc tính.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Nhieãm CMV laøm teá baøo vaø nhaân taêng kích thöôùc; trong nhaân coù 1
theå vuøi lôùn hình troøn, thöôøng aùi toan nhöng cuõng coù theå aùi kieàm, ñöôïc bao quanh bôûi 1 quaàng
saùng lôùn; trong baøo töông cuõng coù caùc theå vuøi aùi kieàm hoaëc aùi toan kích thöôùc nhoû. (Hình 18)
Hình 18: Teá baøo lôùn, nhaân chöùa theå vuøi hình troøn aùi toan, coù quaàng saùng bao quanh (A) ; theå vuøi trong nhaân
aùi kieàm (B); baøo töông cuõng coù nhieàu theå vuøi nhoû aùi kieàm (C).
G. Chlamydia trachomatis:
Laø taùc nhaân laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc ñöùng haøng thöù 2 sau nhieãm HPV ôû phöông
Taây; ñeán tuoåi 30, khoaûng 50% phuï nöõ bò nhieãm Chlamydia trachomatis. Thöôøng ñöôïc xem laø vi
khuaån gram aâm nhöng Chlamydia trachomatis cuõng gioáng virus ôû choã baét buoäc phaûi kyù sinh noäi
baøo (teá baøo coå trong hoaëc teá baøo chuyeån saûn gai) ñeå sinh saûn. Nhieãm Chlamydia trachomatis coù
theå khoâng gaây trieäu chöùng hoaëc coù bieåu hieän ñau buïng döôùi, ra huyeát traéng maàu vaøng nhaït.
Caùc bieán ñoåi hình thaùi cuûa teá baøo coå trong hoaëc teá baøo chuyeån saûn gai bò nhieãm
Chlamydia trachomatis thay ñoåi tuøy theo dieãn tieán cuûa nhieãm khuaån. Khôûi ñaàu, Chlamydia
trachomatis coù daïng hình caàu nhoû baét maàu aùi toan vôùi vieàn saùng bao quanh, naèm trong baøo
töông ; sau ñoù caùc hình caàu naøy keát tuï thaønh 1 theå vuøi aùi toan hoaëc aùi kieàm kích thöôùc lôùn, naèm
trong khoâng baøo; teá baøo bò nhieãm coù theå taêng kích thöôùc, chöùa 1 hay nhieàu nhaân, baøo töông
chöùa 1 hoaëc nhieàu khoâng baøo coù theå vuøi beân trong. (Hình 19)
Chaån ñoaùn nhieãm Chlamydia trachomatis treân pheát Pap coù ñoä ñaëc hieäu khoâng cao; vì vaäy,
nhieãm Chlamydia trachomatis khoâng ñöôïc ñöa vaøo heä thoáng phaân loaïi Bethesda, chaån ñoaùn
nhieãm loaïi vi khuaån naøy ñöôïc thöïc hieän döïa vaøo caùc xeùt nghieäm vi khuaån hoïc.
Hình 19: Teá baøo chuyeån saûn gai nhieãm Chlamydia trachomatis coù chöùa 2 theå caàu nhoû aùi toan coù vieàn saùng
bao quanh (A) ; caùc theå caàu keát tuï thaønh theå vuøi lôùn naèm trong khoâng baøo (B); teá baøo bieåu moâ khoång loà
nhieàu nhaân, baøo töông chöùa nhieàu coù theå vuøi raát lôùn (C).
1. KHOÂNG PHAÛI ñaëc ñieåm cuûa teá baøo chuyeån saûn gai:
A/ Hình daïng kích thöôùc gioáng teá baøo caän ñaùy hoaëc teá baøo trung gian
B/ Xeáp thaønh ñaùm gioáng vieân ñaù cuoäi C/ Nhaân coù chaát nhieãm saéc mòn
D/ Haïch nhaân to E/ Bôø teá baøo roõ
2. Teá baøo gioáng teá baøo beà maët thu nhoû, nhaân voùn ñaëc ñaäm maàu ôû chính giöõa, baøo töông baét maàu
cam, laø ñaëc ñieåm cuûa bieán ñoåi:
A/ Phaûn öùng - söûa chöõa B/ Taêng söøng
C/ Caäân söøng D/ Teo E/ Chuyeån saûn gai
3. KHOÂNG PHAÛI ñaëc ñieåm cuûa bieán ñoåi do teo:

A/ Pheát Pap chuû yeáu laø teá baøo caän ñaùy
B/ Teá baøo naèm rieâng leû hoaëc keát ñaùm 2 chieàu
C/ Nhaân traàn D/ Ñoám troøn maàu xanh
E/ Neàn tieâu baûn chöùa nhieàu chaát hoaïi tuû
4. KHOÂNG PHAÛI ñaëc ñieåm cuûa bieán ñoåi phaûn öùng-söûa chöõa :
A/ Teâ baøo gai coù nhaân lôùn gaáp 3 laàn teá baøo trung gian
B/ Nhaân taêng saéc, haïch nhaân to
C/ Xeáp thaønh ñaùm gioáng ñaøn caù
5. Pheát giaàu Pap giaøu teá baøo, caùc teá baøo coù nhaân to nhoû khoâng ñeàu vôùi tæ leä N/BT cao,naèm rieâng
leû hoaëc heát ñaùm, chen laãn vôùi caùc ñaïi thöïc baøo aên theå baét maàu ; coù theå chaån ñoaùn laø :
A/ Carcinoâm teá baøo gai B/ Limphoâm C/ Vieâm coå töû cung nang
D/ Carcinoâm tuyeán E/ Chuyeån saûn gai chöa tröôûng thaønh
6. Hình aûnh ‘’teá baøo chæ ñieåm’’ ñöôïc thaáy trong :

A/ Nhieãm Trichomonas B/ Chuyeån ñoåi heä vi khuaån aâm ñaïo C/ Nhieãm Candida
D/ Nhieãm Actinomyces E/ Nhieãm virus Herpes
7. Pheát Pap coù caùc ñaùm roái nuøi töïa ‘’cuïc boâng goøn’’ (cotton balls) treân neàn tieâu baûn chöùa nhieàu
baïch caàu ña nhaân, laø ñaëc ñieåm cuûa :
A/ Nhieãm Trichomonas B/ Nhieãm Actinomyces C/ Nhieãm virus Herpes
D/ Nhieãm Cytomeglovirus E/ Nhieãm Chlamydia trachomatis
8. Pheát Pap coù caùc teá baøo hình traùi leâ daøi 15-30 μm vôùi baøo töông chöaù caùc nhoû maàu ñoû, neàn tieâu
baûn coù nhieàu maûnh vuïn teá baøo vaø caùc sôïi maûnh maàu xanh, laø ñaëc ñieåm cuûa :
A/ Nhieãm Trichomonas B/ Nhieãm Actinomyces C/ Nhieãm virus Herpes
D/ Nhieãm Cytomeglovirus E/ Nhieãm Chlamydia trachomatis
PHEÁT PAPANICOLAOU
PHAÀN 4: CAÙC BAÁT THÖÔØNG TEÁ BAØO GAI
Muïc tieâu:
- Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa toån thöông trong bieåu moâ gai grad thaáp (LSIL)
- Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa toån thöông trong bieåu moâ gai grad cao (HSIL)
- Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa carcinoâm teá baøo gai xaâm nhaäp
- Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc teá baøo gai khoâng ñieån hình - khoâng roõ yù nghóa (ASC-US)
- Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc teá baøo gai khoâng ñieån hình - khoâng loaïi tröø HSIL (ASC-H)
Caùc baát thöôøng teá baøo gai bao goàm moät loaït caùc bieán ñoåi hình thaùi töông öùng vôùi caùc toån
thöông trong bieåu moâ gai (squamous intraepithelial lesion - SIL), goàm coù grad thaáp (low-grade
squamous intraepithelial lesion - LSIL) vaø grad cao (high-grade squamous intraepithelial lesion -
HSIL) vaø carcinoâm teá baøo gai xaâm nhaäp. Caùc teá baøo gai coù nhöõng bieán ñoåi hình thaùi baát thöôøng
nhöng chöa ñuû veà maët soá löôïng vaø chaát löôïng ñeå chaån ñoaùn laø LSIL vaø HSIL, seõ ñöôïc xeáp vaøo
nhoùm teá baøo gai khoâng ñieån hình (atypical squamous cells - ASC).
I. TOÅN THÖÔNG TRONG BIEÅU MOÂ GAI GRAD THAÁP - LSIL

Khoaûng 2,5% pheát Pap coù keát quaû LSIL. Hieän nay, HPV ñaõ ñöôïc chöùng minh laø taùc nhaân
gaây ra caùc toån thöông tieàn ung vaø ung thö cuûa coå töû cung; 80-85% LSIL laø do HPV tyùp nguy cô
cao, 15% do HPV tyùp nguy cô thaáp. Veà maët moâ beänh hoïc, toån thöông LSIL töông öùng vôùi CIN1
vaø conñiloâm coå töû cung (Hình 1A). Dieãn tieán töï nhieân cuûa LSIL, ghi nhaän coù 47% töï thoaùi trieån,
21% tieán trieån thaønh HSIL vaø 0,15% thaønh carcinoâm teá baøo gai xaâm nhaäp.
Hình 1: LSIL/CIN1 coù teá baøo roãng (muõi teân) treân sinh thieát (A); teá baøo LSIL coù nhaân  3 laàn nhaân teá baøo trung
gian, taêng saéc, haïch nhaân khoâng roõ (B); teá baøo roãng vôùi khoaûng saùng quanh nhaân coù giôùi haïn raát roõ (C)
A/ Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc:

Caùc teá baøo LSIL gioáng teá baøo beà maët vaø teá baøo trung gian nhöng coù kích thöôùc lôùn hôn,
ñöùng rieâng leû hoaëc keát ñaùm. Tuy nhieân, tieâu chuaån chaån ñoaùn LSIL chuû yeáu döïa treân caùc bieán
ñoåi nhaân so vôùi chuaån tham chieáu laø nhaân cuûa teá baøo trung gian bình thöôøng; nhaân to hôn nhaân
teá baøo trung gian  3 laàn, laøm taêng nheï tæ leä N/BT; nhaân to nhoû khoâng ñeàu vaø coù theå coù 2 hoaëc
nhieàu nhaân trong cuøng 1 teá baøo; nhaân taêng saéc; chaát nhieãm saéc phaân boá ñeàu, daïng haït hoaëc
daïng nhoeø ñaäm khoâng roõ haït; haïch nhaân khoâng thaáy roõ; maøng nhaân ñeàu hoaëc coù khía loõm; baøo
töông coù theå bò söøng hoaù, baét maàu aùi toan. Teá baøo roãng do nhieãm HPV cuõng ñöôïc xeáp vaøo LSIL,
nhaân coù kích thöôùc nhoû hôn vaø coù ñaày ñuû caùc ñaëc ñieåm nhö vöøa ñöôïc moâ taû; khoaûng saùng
quanh nhaân lôùn vaø coù giôùi haïn raát roõ nhôø vieàn baøo töông ôû ngay döôùi maøng teá baøo. (Hình 1, 2)
Hình 2 : Caùc teá baøo LSIL coù nhaân lôùn taêng saéc, chaát nhieãm saéc daïng nhoeø ñaäm, maøng nhaân coù khía loõm; coù
teá baøo nhieàu nhaân (A); teá baøo LSIL coù baøo töông söøng hoaù baét maàu cam, keát thaønh ñaùm (B).
B/ Chaån ñoaùn phaân bieät :
- Nhieãm Trichomonas : teá baøo gai trung gian coù quaàng saùng nhoû quanh nhaân, coù theå gaây
nhaàm laãn vôùi teá baøo roãng; töông töï nhö vaäy, moät soá teá baøo gai coù theå chöùa quaù nhieàu glycogen
trong baøo töông, taïo thaønh 1 khoâng baøo saùng quanh nhaân, cuõng coù theå nhaàm vôùi teá baøo roãng.
Trong caû 2 tröôøng hôïp naøy, nhaân teá baøo vaãn bình thöôøng, khoâng coù ñaëc ñieåm cuûa LSIL. (Hình 3)
Hình 3 : Quaàng saùng nhoû quanh nhaân trong nhieãm Trichomonas (A); teá baøo gai coù khoâng baøo saùng quanh
nhaân do chöùa nhieàu glycogen (B).
- Teá baøo coå trong bieán ñoåi phaûn öùng - söûa chöõa khi ñöùng rieâng leû coù theå troâng gioáng teá
baøo gai kích thöôùc lôùn vôùi nhaân vaø haïch nhaân to, ñoâi khi nhaàm laãn vôùi teá baøo LSIL. Caàn nhôù
haïch nhaân to khoâng phaûi laø ñaëc ñieåm cuûa LSIL. (Hình 4)
Hình 4: Teá baøo coå trong bieán ñoåi phaûn öùng - söûa chöõa keát ñaùm (A); khi ñöùng rieâng leû, coù theå gioáng teá baøo
gai, gaây nhaàm laãn vôùi teá baøo LSIL (B).
- Nhieãm virus Herpes : teá baøo gai vaø teá baøo coå trong nhieãm virus coù nhaân lôùn daïng ‘’kính
môø’’ ; khi teá baøo ñöùng rieâng leû, coù theå nhaàm laãn vôùi teá baøo LSIL neáu khoâng quan saùt kyõ caùc
vuøng khaùc ñeå thaáy theâm caùc bieán ñoåi hình thaùi do nhieãm Herpes (nhaân ñuùc khuoân, theå vuøi aùi
toan trong nhaân). (Hình 5)
Hình 5 : Teá baøo gai (A) vaø teá baøo coå trong (B) nhieãm virus Herpes, khi ñöùng rieâng leû coù theå nhaàm vôùi teá baøo
LSIL.
C/ Höôùng xöû trí: do LSIL coù 1 tæ leä khaù cao töï thoaùi trieån, vì vaäy ñoái vôùi phuï nöõ < 25 tuoåi, coù theå
chæ caàn tieáp tuïc theo doõi vaø laøm laïi pheát Pap sau 12 thaùng. Ñoái vôùi phuï nöõ  25 tuoåi, haàu heát ñeàu
ñöôïc soi coå töû cung ñeå xaùc ñònh xem coù toån thöông caàn phaûi sinh thieát ñeå chaån ñoaùn moâ beänh
hoïc hay khoâng.
II. TOÅN THÖÔNG TRONG BIEÅU MOÂ GAI GRAD CAO - HSIL
Khoaûng 0,5% pheát Pap coù keát quaû HSIL. 97% HSIL coù keát quaû xeùt nghieäm HPV tyùp nguy
cô cao döông tính. Veà maët moâ beänh hoïc, toån thöông HSIL töông öùng vôùi CIN2 vaø CIN3. Veà dieãn
tieán töï nhieân cuûa HSIL ghi nhaän coù 35% töï thoaùi trieån, 1,4% tieáp tuïc tieán trieån thaønh Carcinoâm teá
baøo gai xaâm nhaäp. (Hình 6)
Hình 6 : Hình aûnh treân sinh thieát cuûa HSIL/ CIN 2 (A); HSIL/CIN 3 keøm teá baøo roãng (B) vaø HSIL/CIN 3 (C).

Caùc teá baøo HSIL coù kích thöôùc nhoû hôn, baøo töông ít bieät hoaù vaø tröôûng thaønh hôn so vôùi
teá baøo LSIL; teá baøo HSIL coù hình daïng gioáng vôùi teá baøo caän ñaùy, naèm rieâng leû hoaëc keát thaønh
ñaùm 3 chieàu kieåu hôïp baøo*, goïi laø ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’. Nhaân teá baøo HSIL cuõng to hôn
nhaân teá baøo trung gian  3 laàn nhöng baøo töông ít hôn, laøm tæ leä N/BT taêng leân roõ reät (> 50%);
nhaân to nhoû khoâng ñeàu, taêng saéc, chaát nhieãm saéc coù daïng haït, thay ñoåi töø mòn ñeán thoâ; khoâng
coù haïch nhaân; maøng nhaân khoâng ñeàu, thöôøng coù khía loõm hoaëc raõnh. Baøo töông teá baøo HSIL
keùm tröôûng thaønh baét maàu lôït daïng löôùi nhöng cuõng coù theå coù ñaäm ñoä nhö baøo töông teá baøo
chuyeån saûn gai. hoaëc ñoâi khi coù maàu cam do söøng hoaù (tröôøng hôïp naøy coøn ñöôïc goïi laø HSIL-
söøng hoaù. (Hình 7)
-----------------
* Keát ñaùm kieåu hôïp baøo: giôùi haïn cuûa töøng teá baøo trong ñaùm khoâng coøn phaân bieät ñöôïc, toaøn boä ñaùm troâng
gioáng moät hôïp baøo
Hình 7 : Teá baøo HSIL ñöùng rieâng leû vôùi nhaân lôùn taêng saéc, chaát nhieãm saéc thoâ, khoâng haïch nhaân, maøng
nhaân coù khía, tæ leä N/BT cao (A); hoaëc keát thaønh ñaùm kieåu hôïp baøo, goïi laø ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’ (B).
Hình 8 : Teá baøo HSIL coù baøo töông thay ñoåi, töø keùm tröôûng thaønh, baét maàu lôït daïng löôùi (A); ñeán ñaäm ñoä
nhö teá baøo chuyeån saûn gai (B) hoaëc söøng hoaù baét maàu cam (HSIL-söøng hoaù ) (C).
Ngoaøi ra, coù moät soá hình aûnh teá baøo hoïc khaùc cuûa HSIL caàn ñöôïc ghi nhaän:
- Nhaân cuûa teá baøo HSIL khoâng coù haïch nhaân, nhöng khi HSIL aên lan xuoáng caùc tuyeán coå
trong hoaëc xaûy ra treân neàn vieâm-söûa chöõa, khi ñoù coù theå thaáy haïch nhaân (Hình 9)
Hình 9 : HSIL aên lan xuoáng tuyeán coå trong (A) ; teá baøo HSIL keát thaønh ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’ vôùi nhaân
lôùn taêng saéc vaø coù haïch nhaân (B).
- Trong 1 soá tröôøng hôïp, teá baøo HSIL coù theå coù nhaân nhoû hôn (khoâng quaù 3 laàn, thaäm chí
chæ hôi lôùn hôn nhaân teá baøo trung gian) nhöng vaãn coù ñaày ñuû caùc ñaëc ñieåm taêng saéc, chaát nhieãm
saéc daïng haït thoâ, maøng nhaân khoâng ñeàu, coù khía loõm, ít baøo töông vôùi tæ leä N/BT cao; nhöõng teá
baøo naøy khi ñöùng rieâng leû raát deã bò boû soùt. Baøo töông teá baøo HSIL ñoâi khi chöùa khoâng baøo, coù
theå gaây nhaàm laãn vôùi teá baøo tuyeán. Treân tieâu baûn, teá baøo HSIL coù theå cuøng hieän dieän vôùi teá baøo
LSIL, cho duø soá löôïng teá baøo HSIL ít hôn thì chaån ñoaùn teá baøo hoïc vaãn laø HSIL. (Hình 10)
Hình 10 : Teá baøo HSIL vaø LSIL cuøng hieän dieän, nhaân teá baøo HSIL ôû ñaây chæ hôi lôùn hôn nhaân teá baøo trung
gian nhöng vaãn coù ñuû caùc ñaëc ñieåm khaùc (A); teá baøo HSIL coù khoâng baøo lôùn trong baøo töông (B).

- Teá baøo chuyeån saûn gai chöa tröôûng thaønh khi bò bieán ñoåi phaûn öùng coù nhaân to ra, coù
theå nhaàm laãn vôùi teá baøo HSIL. Quan saùt kyõ seõ thaáy nhaân cuûa caùc teá baøo chuyeån saûn gai khaù
ñoàng daïng, chæ to gaáp ñoâi nhaân teá baøo trung gian, chaát nhieãm saéc daïng haït mòn, maøng nhaân
ñeàu, tæ leä N/BT khoâng cao. (Hình 11A)
- Bieán ñoåi do teo, teá baøo bong troùc chuû yeáu laø teá baøo caän ñaùy, coù nhaân hôi lôùn, taêng saéc,
maøng nhaân ñeàu, tæ leä N/BT taêng nheï, coù theå nhaàm laãn vôùi teá baøo HSIL. Quan saùt kyõ seõ thaáy
nhaân cuûa caùc teá baøo bieán ñoåi do teo vaãn coù chaát nhieãm saéc mòn, maøng nhaân ñeàu, tæ leä N/BT coù
taêng nhöng khoâng ñeám möùc nhö trong HSIL. Tuy nhieân, caàn caûnh giaùc khaû naêng HSIL xaûy ra
treân neàn caùc bieán ñoåi do teo. (Hình 11B)
Hình 11 : Ñaùm teá baøo chuyeån saûn gai chöa tröôûng thaønh coù nhaân to ra do bieán ñoåi phaûn uùng, coù theå laàm vôùi
HSIL (A); ñaùm teá baøo HSIL treân neàn bieán ñoåi do teo coù chöùa 1 ñaùm teá baøo caän ñaùy (B).
- Teá baøo noäi maïc bong troùc khi ñöùng rieâng leû hoaëc keát thaønh ñaùm ñaëc 3 chieàu coù theå
nhaàm laãn vôùi teá baøo HSIL ñôn ñoäc hoaëc ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’ cuûa HSIL. Tuy nhieân, teá
baøo HSIL cho duø thuoäc loaïi kích thöôùc nhoû, vaãn lôùn hôn teá baøo noäi maïc vaø to nhoû khoâng ñeàu;
caùc ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’ cuûa HSIL thì khoâng coù daïng hình caàu nhö caùc ñaùm teá baøo noäi
maïc. Ñeå traùnh sai laàm naøy, neân coù thoâng tin veà chu kyø kinh nguyeät cuûa beänh nhaân. (Hình 12A)
- Bieán ñoåi do ñaët voøng traùnh thai, pheát Pap coù theå chöùa caùc teá baøo coå trong rieâng leû coù
nhaân lôùn taêng saéc, tæ leä N/BT taêng, troâng gioáng teá baøo HSIL. Ñeå phaân bieät, coù khi phaûi cho thaùo
voøng vaø laøm laïi pheát Pap sau 1 thôøi gian ñeå xem caùc teá baøo treân coù coøn toàn taïi hay khoâng. (Hình
12B)
- Vieâm coå töû cung nang, pheát Pap chöùa nhieàu teá baøo limphoâ ña daïng veà kích thöôùc; caùc
teá baøo limphoâ lôùn coù nhaân taêng saéc, tæ leä N/BT cao, coù theå gioáng teá baøo HSIL. Tuy nhieân, teá baøo
limphoâ coù maøng nhaân ñeàu, beân caïnh ñoù coù caùc ñaïi thöïc baøo aên theå baét maàu.
Hình 12: Teá baøo noäi maïc bong troùc rieâng leû hoaëc keát ñaùm coù theå nhaàm vôùi HSIL (A); teá baøo coå trong bò bieán
ñoåi do voøng traùnh thai, troâng gioáng teá baøo HSIL (B).
C/ Höôùng xöû trí: do coù khaû naêng tieán trieån thaønh carcinoâm teá baøo gai xaâm nhaäp, taát caû caùc
tröôøng hôïp coù keát quaû pheát Pap laø HSIL ñeàu ñöôïc soi coå töû cung sinh thieát ñeå coù chaån ñoaùn moâ
beänh hoïc.
III. CARCINOÂM TEÁ BAØO GAI XAÂM NHAÄP

Carcinoâm teá baøo gai laø loaïi thöôøng gaëp nhaát, chieám 75-80% ung thö xaâm nhaäp coå töû cung,
ña soá xuaát phaùt töø toån thöông tieàn ung naèm trong vuøng chuyeån daïng; 80% caùc tröôøng hôïp ñaõ coù
keát quaû xeùt nghieäm teá baøo hoïc tröôùc ñoù laø HSIL. HPV ñaõ ñöôïc xaùc ñònh laø taùc nhaân sinh ung
chính, 50-60% carcinoâm teá baøo gai laø do HPV tyùp 16, 10-15% do HPV tyùp 18. Veà maët moâ beänh
hoïc, carcinoâm teá baøo gai goàm 3 daïng chính: carcinoâm teá baøo gai söøng hoùa, carcinoâm teá baøo gai
khoâng söøng hoùa loaïi teá baøo lôùn vaø carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoaù, loaïi teá baøo nhoû; heä
thoáng Bethesda khoâng yeâu caàu phaûi phaân bieät 3 daïng moâ hoïc nhö vaäy treân teá baøo hoïc, tuy
nhieân ñeå deã moâ taû, carcinoâm teá baøo gai ñöôïc chia thaønh hai loaïi laø carcinoâm teá baøo gai söøng
hoùa vaø carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoùa.
Noùi moät caùch ñôn giaûn thì ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa carcinoâm teá baøo gai chính laø ñaëc ñieåm
cuûa HSIL coäng theâm tình traïng nhaân coù haïch nhaân to, chaát nhieãm saéc thoâ vaø phaân boá khoâng
ñeàu; ñi keøm vôùi neàn tieâu baûn chöùa nhieàu maûnh vuïn teá baøo hoaïi töû, fibrin vaø maùu cuõ, gaây ra bôûi
söï xaâm nhaäp cuûa teá baøo u vaøo moâ ñeäm, goïi laø neàn hoaïi töû u (tumoral diathesis). (Hình 13)
Hình 13 : Teá baøo cuûa carcinoâm teá baøo gai gioáng nhö teá baøo HSIL, coù theâm haïch nhaân to (muõi teân) (A); neàn
hoaïi töû coù daïng haït, goàm caùc maûnh vuïn cuûa teá baøo u bò hoaïi töû, fibrin, hoàng caàu vôõ (B).
1. Carcinoâm teá baøo gai söøng hoùa (Keratinizing Squamous Cell Carcinoma):
Pheát teá baøo chuû yeáu goàm caùc teá baøo rôøi, rieâng leû, ít keát ñaùm. Hình daïng vaø kích thöôùc cuûa
teá baøo raát thay ñoåi, coù daïng teá baøo hình thoi, hình coù ñuoâi gioáng con noøng noïc. Nhaân teá baøo ña
daïng vaø dò daïng, raát taêng saéc, chaát nhieãm saéc daïng haït thoâ vaø phaân boá khoâng ñeàu, haïch nhaân
to coù theå thaáy nhöng ít gaëp hôn so vôùi carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoùa, maøng nhaân khoâng
ñeàu; baøo töông aùi toan baét maàu cam ñaäm. Caùc teá baøo phaân boá treân neàn hoaïi töû u. (Hình 14A)
2. Carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoùa (Nonkeratinizing Squamous Cell Carcinoma):
Teá baøo ñöùng rieâng leõ hoaëc keát thaønh ñaùm kieåu hôïp baøo (nhoùm chen chuùc taêng saéc); teá
baøo coù nhaân lôùn taêng saéc saép xeáp loän xoän khoâng theo cuøng höôùng, chaát nhieãm saéc daïng haït thoâ
phaân boá khoâng ñeàu, haïch nhaân to roõ, maøng nhaân khoâng ñeàu; baøo töông ít. Caùc teá baøo phaân boá
treân neàn hoaïi töû u. (Hình 14B).
Hình 14 : Carcinoâm teá baøo gai söøng hoùa, teá baøo u ña daïng vaø dò daïng, teá baøo coù ñuoâi hình con noøng noïc,
hình thoi, nhaân lôùn taêng saéc, baøo töông maàu cam ñaäm, treân neàn hoaïi töû u (A); Carcinoâm teá baøo gai khoâng
söøng hoùa, teá baøo u keát thaønh ñaùm kieåu hôïp baøo, nhaân to taêng saéc, saép xeáp loän xoän, haïch nhaân to (muõi teân),
baøo töông ít, treân neàn hoaïi töû u (B).

- HSIL : carcinoâm teá baøo gai coù theå nhaàm laãn vôùi HSIL khi khoâng thaáy roõ haïch nhaân vaø
neàn hoaïi töû u.
- Bieán ñoåi do teo goàm caùc teá baøo coù nhaân hôi lôùn, tæ leä N/BT taêng, treân neàn dòch phuø vieâm
daïng haït aùi kieàm coù theå troâng gioáng neàn hoaïi töû u; quan saùt kyõ seõ thaáy trong tröôøng hôïp naøy
khoâng coù caùc teá baøo gai dò daïng vaø caùc nhoùm chen chuùc taêng saéc nhö trong carcinoâm teá baøo
gai. (Hình 15A)
Hình 15 : Dòch phuø vieâm trong bieán ñoåi do teo coù theå nhaàm vôùi neàn hoaïi töû u (A); ñaùm teá baøo bieán ñoåi phaûn
öùng-söûa chöõa coù theå nhaàm vôùi nhoùm chen chuùc taêng saéc cuûa carcinoâm teá baøo gai (B).
- Bieán ñoåi phaûn öùng - söûa chöõa goàm caùc teá baøo coù nhaân to, haïch nhaân lôùn, keát thaønh
ñaùm coù theå troâng gioáng caùc nhoùm chen chuùc taêng saéc cuûa carcinoâm teá baøo gai ; quan saùt kyõ seõ
thaáy trong tröôøng hôïp naøy caùc teá baøo trong ñaùm phaân boá traät töï vôùi caùc nhaân saép xeáp theo
cuøng moät höôùng, nhaân tuy coù haïch nhaân nhöng chaát nhieãm saéc vaãn coù daïng haït mòn. (Hình 15B)
- Ñaùm teá baøo noäi maïc bong troùc treân neàn hoàng caàu cuûa kinh nguyeät coù theå raát gioáng vôùi
caùc ñaùm teá baøo u cuûa carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoaù loaïi teá baøo nhoû; ñeå phaân bieät, coù khi
phaûi caàn ñeán caùc thoâng tin laâm saøng cuûa beänh nhaân veà chu kyø kinh nguyeät, tình traïng coå töû cung
coù khoái u hay khoâng. (Hình 16)
Hình 16: Ñaùm teá baøo carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoaù loaïi teá baøo nhoû, nhaân taêng saéc vaø chæ hôi lôùn hôn
nhaân teá baøo trung gian (A); troâng gioáng ñaùm teá baøo noäi maïc bong troùc trong giai ñoaïn sau haønh kinh (B).
- Carcinoâm tuyeán: ñoâi khi raát khoù phaân bieät giöõa caùc carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoaù
vôùi carcinoâm tuyeán, vì caû 2 ñeàu coù theå bong troùc thaønh caùc ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’ khaù
gioáng nhau, treân neàn hoaïi töû u; quan saùt kyõ ñaùm teá baøo u seõ thaáy beân carcinoâm teá baøo gai, caùc
nhaân to nhoû khoâng ñeàu, saép xeáp loän xoän; beân carcinoâm tuyeán, teá baøo coù hình truï, nhaân baàu duïc,
xeáp haøng raøo hoaëc taïo loøng oáng nhoû. (Hình 17)
Hình 17: ‘’Nhoùm chen chuùc taêng saéc’’ treân neàn hoaïi töû u cuûa carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoaù (A), troâng
khaù giôùng vôùi carcinoâm tuyeán (B), quan saùt kyõ beân carcinoâm tuyeán, coù choã taïo loøng oáng (muõi teân).
C/ Höôùng xöû trí : taát caû caùc tröôøng hôïp coù keát quaû pheát Pap laø carcinoâm teá baøo gai seõ ñöôïc sinh
thieát ñeå coù chaån ñoaùn moâ beänh hoïc; neáu toån thöông khoâng thaáy roõ baèng maét thöôøng, sinh thieát
ñöôïc thöïc hieän qua soi coå töû cung.
IV. TEÁ BAØO GAI KHOÂNG ÑIEÅN HÌNH (Atypical squamous cells)
Trong heä thoáng Bethesda, thuaät ngöõ teá baøo gai khoâng ñieån hình (ASC) duøng ñeå chæ caùc
bieán ñoåi hình thaùi teá baøo khieán nghi ngôø coù toån thöông trong bieåu moâ gai coå töû cung, nhöng chöa
ñuû veà soá löôïng vaø chaát löôïng ñeå coù theå chaån ñoaùn xaùc ñònh. ASC ñöôïc phaân thaønh 2 möùc ñoä :
ASC khoâng roõ yù nghóa (Atypical Squamous Cells of undetermined significance - ASC-US) vaø ASC
khoâng loaïi tröø HSIL (Atypical Squamous Cells-cannot exclude an HSIL - ASC-H). ASC coù moái lieân
quan vôùi HPV, 18% ASC-US vaø 45% ASC-H coù keát quaû xeùt nghieäm HPV tyùp nguy cô cao döông
tính.
Chaån ñoaùn ASC ñöôïc ñöa ra sau khi ñaõ quan saùt toaøn boä tieâu baûn chöù khoâng chæ moät
vaøi teá baøo rieâng leû; khoâng neân laïm duïng chaån ñoaùn naøy ñeå traùnh gaây lo laéng coù khi khoâng caàn
thieát cho ngöôøi beänh; tæ leä ASC treân toång soá caùc pheát Pap ñöôïc khuyeán caùo phaûi döôùi 5% vaø tæ leä
ASC/SIL khoâng vöôït quaù 3/1, moät tæ leä ASC quaù cao coù theå phaûn aùnh söï thieáu chính xaùc trong
vieäc ñoïc pheát Pap. Ñeå taêng hieäu naêng chaån ñoaùn teá baøo hoïc, caùc laboâ caàn toå chöùc caùc khoaù
ñaøo taïo lieân tuïc, thöôøng xuyeân kieåm ñònh chaát löôïng baèng caùc bieän phaùp noäi kieåm vaø ngoaïi
kieåm; ôû phaàn lôùn caùc laboâ teá baøo hoïc Hoa kyø, tæ leä ASC treân toång soá pheát Pap chæ coù 4,6% vaø tæ
leä ASC/SIL laø 3/2.
A. Teá baøo gai khoâng ñieån hình-khoâng roõ yù nghóa (ASC-US) :

Chieám 90% ASC, laø caùc bieán ñoåi hình thaùi teá baøo laøm nghi ngôø coù LSIL nhöng khoâng ñuû
veà soá löôïng vaø chaát löôïng ñeå coù theå chaån ñoaùn xaùc ñònh; ASC naøy ñöôïc goïi laø ‘’ khoâng roõ yù
nghóa’’ vì khi ñoái chieáu vôùi keát quaû sinh thieát, khoaûng 25% ASC-US laø LSIL nhöng coù ñeán 10-
20% laø HSIL. ASC-US bao goàm caùc teá baøo gai khoâng ñieån hình coù baøo töông gioáng teá baøo trung
gian, teá baøo gai khoâng ñieån hình coù khoaûng saùng quanh nhaân gioáng teá baøo roãng, teá baøo gai
khoâng ñieån hình trong bieán ñoåi caän söøng, teá baøo gai khoâng ñieån hình trong bieán ñoåi söûa chöõa, teá
baøo gai khoâng ñieån hình trong bieán ñoåi do teo.
1/ Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc:
- Teá baøo gai khoâng ñieån hình coù baøo töông gioáng teá baøo trung gian : nhaân coù kích thöôùc
gaáp 2,5 - 3 laàn nhaân teá baøo trung gian bình thöôøng; tình traïng khoâng ñieån hình cuûa nhaân (ñoä
taêng saéc cuûa nhaân, söï phaân boá khoâng ñeàu cuûa chaát nhieãm saéc vaø söï khoâng ñeàu cuûa maøng
nhaân) chæ ôû möùc ñoä raát nheï ; tæ leä N/BT hôi taêng. (Hình 18A)
- Teá baøo gai khoâng ñieån hình coù khoaûng saùng quanh nhaân gioáng teá baøo roãng : nhaân
taêng kích thöôùc vaø coù tinh traïng khoâng ñieån hình cuûa nhaân nhö treân, keøm theo khoaûng saùng
quanh nhaân khoâng coù giôùi haïn roõ reät nhö trong teá baøo roãng do nhieãm HPV. (Hình 18B)
Hình 18: ASC-US, quan saùt toaøn boä tieâu baûn thaáy coù moät ít teá baøo coù nhaân lôùn gaáp 2,5 - 3 laàn nhaân teá baøo
trung gian, taêng saéc nheï, nghi ngôø nhöng chöa ñuû ñeå keát luaän LSIL (A); vaøi teá baøo coù nhaân lôùn, taêng saéc nheï
vaø khoaûng saùng quanh nhaân, gioáng nhöng khoâng phaûi laø teá baøo roãng thaät (B).
- Teá baøo gai khoâng ñieån hình trong bieán ñoåi caän söøng: teá baøo caän söøng khoâng ñieån hình
keát thaønh ñaùm, coù baøo töông aùi toan baét maàu cam; nhaân taêng kích thöôùc vôùi tình traïng khoâng
ñieån hình cuûa nhaân ôû möùc ñoä nheï; neáu naëng hôn coi chöøng ñoù laø ASC-H hoaëc SIL. (Hình 19, so
saùnh vôùi hình 5 B,C phaàn 3)
- Teá baøo gai khoâng ñieån hình trong bieán ñoåi söûa chöõa: caùc ñaùm teá baøo gai coù bieán ñoåi
phaûn öùng - söûa chöõa keát thaønh ñaùm, nhaân taêng kích thöôùc vôùi tình traïng khoâng ñieån hình cuûa
nhaân ôû möùc ñoä nheï; nhaân to nhoû khoâng ñeàu vaø saép xeáp loän xoän khoâng coøn theo 1 höôùng, laøm
maát hình aûnh ‘’ñaøn caù’’. (Hình 20A, so saùnh vôùi hình 6A,C phaàn 3)
- Teá baøo khoâng ñieån hình trong bieán ñoåi do teo: trong ñaùm teá baøo caän ñaùy do teo, coù
nhöõng teá baøo coù nhaân taêng kích thöôùc vôùi tình traïng khoâng ñieån hình cuûa nhaân ôû möùc ñoä nheï.
(Hình 20B, so saùnh vôùi hình 7 phaàn 3)
Hình 19: ASC-US, 2 ñaùm teá baøo caän söøng khoâng ñieån hình, 1 soá teá baøo coù nhaân to, hôi taêng saéc (muõi teân)
Hình 20: ASC-US, teá baøo bieán ñoåi söûa chöõa khoâng ñieån hình, coù nhaân lôùn, haïch nhaân roõ, saép xeáp khoâng
theo 1 höôùng (A) ; teá baøo bieán ñoåi do teo khoâng ñieån hình coù nhaân lôùn, taêng saéc nheï (muõi teân) (B).
2/ Höôùng xöû trí : caùc tröôøng hôïp pheát Pap laø ASC-US coù theå ñeå theo doõi vaø laøm laïi pheát Pap
sau 1 naêm (thay vì 3 naêm nhö thöôøng leä), hoaëc cho soi coå töû cung ngay neáu coù keát quaû xeùt
nghieäm HPV tyùp nguy cô cao döông tính.
B. Teá baøo gai khoâng ñieån hình-khoâng loaïi tröø HSIL (ASC-H):
Chieám 10% ASC, laø caùc bieán ñoåi hình thaùi teá baøo laøm nghi ngôø coù HSIL nhöng khoâng ñuû
veà soá löôïng vaø chaát löôïng ñeå coù theå chaån ñoaùn xaùc ñònh; ñoái chieáu vôùi keát quaû sinh thieát, coù
khoaûng 40 - 50% ASC-H laø HSIL. ASC-H bao goàm caùc teá baøo chuyeån saûn gai chöa tröôûng thaønh
khoâng ñieån hình, caùc ñaùm teá baøo gai daày ñaëc khoâng ñieån hình möùc ñoä naëng trong bieán ñoåi söûa
chöõa, teá baøo gai khoâng ñieån hình möùc ñoä naëng trong bieán ñoåi do teo .
1/ Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc:
- Teá baøo chuyeån saûn gai chöa tröôûng thaønh khoâng ñieån hình: teá baøo coù hình daïng gioáng
teá baøo chuyeån gai chöa tröôûng thaønh nhöng coù nhaân taêng kích thöôùc gaáp 2,5 - 3 laàn so vôùi nhaân
teá baøo trung gian, tình traïng khoâng ñieån hình cuûa nhaân ôû möùc ñoä töø vöøa tôùi naëng, baøo töông
chöa tröôûng thaønh, tæ leä N/BT taêng cao gaàn gioáng teá baøo HSIL; caùc teá baøo naøy coù soá löôïng ít,
naèm rieâng leû hay keát thaønh ñaùm nhoû khoaûng 10 teá baøo, phaân boá raûi raùc treân tieâu baûn. (Hình 21)
- Ñaùm daày ñaëc khoâng ñieån hình: laø caùc ñaùm 3 chieàu, taïo bôûi caùc teá baøo gai xeáp choàng
chaát leân nhau moät caùch loän xoän theo ñuû moïi höôùng. Nhaân teá baøo taêng kích thöôùc gaáp 2,5 - 3 laàn
nhaân teá baøo trung gian, nhaân to nhoû khoâng ñeàu, tình traïng khoâng ñieån hình cuûa nhaân ôû möùc ñoä
töø vöøa tôùi naëng, coù theå thaáy haïch nhaân neáu coù bieán ñoåi söûa chöõa keøm theo; tæ leä N/BT taêng;
quanh ñaùm coù caùc teá baøo kieåu caän ñaùy neáu toån thöông xaûy ra treân neàn bieán ñoåi do teo. Caùc
ñaùm daøy ñaëc naøy coù theå troâng gioáng caùc ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’ cuûa HSIL, nhöng xeùt veà
maët soá löôïng teá baøo vaø chaát löôïng nhaân thì chöa ñuû neân chæ coù theå xeáp vaøo nhoùm ASC-H. (Hình
22)
Hình 21: ASC-H, teá baøo chuyeån gai chöa tröôûng thaønh khoâng ñieån hình naèm rieâng leû (A), hoaëc keát thaønh ñaùm
nhoû (B), phaân boá thöa thôùt treân tieâu baûn.
Hình 22: ASC-H, ñaùm daøy ñaëc khoâng ñieån hình goàm caùc teá baøo gai xeáp choàng chaáùt theo ñuû moïi höôùng, nhaân
taêng kích thöôùc, coù tình traïng khoâng ñieån hình nhöng chöa ñuû ñeå chaån ñoaùn HSIL (A); moät ñaùm daøy ñaëc
khaùc xaûy ra treân neàn bieán ñoåi do teo, coù caùc teá baøo kieåu caän ñaùy (B).
2/ Höôùng xöû trí: taát caû caùc tröôøng hôïp coù keát quaû pheát Pap laø ASC-H ñeàu ñöôïc soi coå töû cung
sinh thieát ñeå coù chaån ñoaùn moâ beänh hoïc.

1. Teá baøo LSIL coù ñaëc ñieåm nhaân nhö sau:
A/ Nhaân to hôn nhaân teá baøo trung gian ≥ 3 laàn
B/ Coù khi coù 2-3 nhaân
C/ Nhaân taêng saéc, chaát nhieãm saéc phaân boá ñeàu hoaëc daïng haït
D/ Maøng nhaân ñeàu hoaëc coù khía loûm
E/ Taát caû A, B, C, D ñeàu ñuùng
2. Teá baøo coù khoaûng saùng quanh nhaân lôùn, giôùi haïn roõ, baøo töông coù theå söøng hoùa, baét maøu aùi
toan keøm nhaân lôùn, chaát nhieãm saéc phaân boá ñeàu, daïng haït hay nhoøe ñaäm, maøng nhaân ñeàu hoaëc
coù khía thì coù theå laø:
A/ Teá baøo gai bieán ñoåi do trichomonas B/ Teá baøo gai trung gian chöùa glycogen
C/ Teá baøo gai chöùa khoâng baøo trong baøo töông
D/ Teá baøo gai trung gian nhieãm HPV E/ Teá baøo gai bieán ñoåi do xaï trò
3. Trong pheát teá baøo, HSIL khaùc LSIL ôû ñaëc ñieåm:

A/ Caùc ñaùm teá baøo keát thaønh ñaùm 3 chieàu kieåu hôïp baøo
B/ Tyû leä nhaân/ baøo töông cao (> 50%) C/ Maøng nhaân ñeàu
D/ Chæ coù A vaø B ñuùng E/ Taát caû A, B, C ñuùng
4. KHOÂNG PHAÛI ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa moät HSIL:
A/ Teá baøo coù tyû leä nhaân/ baøo töông cao
B/ Teá baøo ñöùng rieâng leõ hoaëc thaønh nhoùm chen chuùc taêng saéc
C/ Neàn lam coù nhieàu maûnh vuïn teá baøo hoaïi töû vaø hoàng caàu
D/ Baøo töông keùm tröôûng thaønh
E/ Baøo töông coù khi söøng hoùa baét maøu cam
5. Teá baøo HSIL caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi. NGOAÏI TRÖØ:
A/ Teá baøo roãng
B/ Teá baøo chuyeån saûn gai chöa tröôûng thaønh
C/ Teá baøo noäi maïc bong troùc
D/ Vieâm coå töû cung nang
E/ Bieán ñoåi do voøng traùnh thai
6. Trong 1 pheát teá baøo, carcinoâm teá baøo gai vaø HSIL gioáng nhau ôû caùc ñaëc ñieåm sau, NGOAÏI
TRÖØ:
A/ Tyû leä nhaân/ baøo töông cao B/ Nhaân to taêng saéc
C/ Maøng nhaân khoâng ñeàu D/ Coù neàn hoaïi töû u
E/ Teá baøo keát thaønh ñaùm hôïp baøo
7. Carcinoâm teá baøo gai söøng hoùa coù ñaëc ñieåm:

A/ Teá baøo u ñöùng rôøi, rieâng leõ, ít keát ñaùm
B/ Teá baøo coù hình ña giaùc, hình thoi, hình ñuoâi noøng noïc
C/ Baøo töông aùi toan, baét maøu cam ñaäm
D/ Baøo töông coù khi coù daïng nhaày
E/ Chæ coù A, B, C ñuùng
8. Carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoùa coù ñaëc ñieåm, NGOAÏI TRÖØ:
A/ Caùc teá baøo keát thaønh ñaùm kieåu hôïp baøo
B/ Teá baøo coù hình noøng noïc baøo töông baét maøu cam
C/ Haïch nhaân to, roõ
D/ Baøo töông ít, loûng leõo
E/ Coù neàn hoaïi töû u
9. Teá baøo gai khoâng ñieån hình - khoâng roõ yù nghóa coù theå gaëp ôû daïng sau:
A/ Teá baøo khoâng ñieån hình trong bieán ñoåi söûa chöõa
B/ Teá baøo khoâng ñieån hình coù khoaûng saùng quanh nhaân gioáng teá baøo roãng
C/ Teá baøo khoâng ñieån hình trong bieán ñoåi caän söøng
D/ Teá baøo khoâng ñieån hình trong bieán ñoåi do teo
10. KHOÂNG PHAÛI ñaëc ñieåm teá baøo gai khoâng ñieån hình - khoâng loaïi tröø HSIL:
A/ Baøo töông kieåu teá baøo gai tröôûng thaønh
B/ Baøo töông kieåu teá baøo chuyeån saûn gai chöa tröôûng thaønh
C/ Nhaân coù kích thöôùc gaáp 2-3 laàn nhaân teá baøo trung gian
D/ Nhaân taêng saéc hoaëc khoâng
E/ teá baøo ñöùng rieâng leõ, ñaùm nhoû hay ñaùm daøy ñaëc
PHEÁT PAPANICOLAOU
PHAÀN 5: CAÙC BAÁT THÖÔØNG TEÁ BAØO TUYEÁN
Muïc tieâu:
- Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa carcinoâm tuyeán taïi choã coå trong coå töû cung
- Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa carcinoâm tuyeán coå trong
- Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa carcinoâm tuyeán noäi maïc
- Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc teá baøo tuyeán khoâng ñieån hình
- Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc teá baøo tuyeán khoâng ñieån hình höôùng ñeán u
Pheát Pap laø 1 xeùt nghieäm taàm soaùt chuû yeáu nhaèm phaùt hieän caùc toån thöông trong bieåu
moâ gai vaø carcinoâm teá baøo gai cuûa coå töû cung; phaùt hieän caùc toån thöông bieåu moâ tuyeán coù ñoä
nhaïy thaáp (khoaûng 50%) do caùc khoù khaên trong vieäc laáy vaø baûo quaûn maãu teá baøo, do söï thieáu
thoáng nhaát trong caùch dieãn giaûi caùc hình aûnh teá baøo quan saùt ñöôïc. Nhöõng hieåu bieát gaàn ñaây veà
cô cheá sinh ung, söï caûi thieän veà kyõ thuaät cuøng vôùi noã löïc ñoái chieáu keát quaû giöõa teá baøo hoïc vaø
moâ beänh hoïc, ñaõ cho pheùp xaùc laäp caùc thuaät ngöõ vaø tieâu chuaån chaån ñoaùn, giuùp phaân bieät chính
xaùc hôn caùc toån thöông bieåu moâ tuyeán, nhö ñaõ ñöôïc trình baøy trong heä thoáng Bethesda 2014.
Caùc baát thöôøng teá baøo tuyeán bao goàm moät loaït caùc bieán ñoåi hình thaùi töông öùng vôùi
carcinoâm tuyeán taïi choã coå trong coå töû cung, carcinoâm tuyeán xaâm nhaäp xuaát phaùt töø tuyeán coå
trong, tuyeán noäi maïc hoaëc töø tuyeán ngoaøi töû cung. Beân caïnh ñoù, coù nhöõng bieán ñoåi teá baøo tuyeán
khoâng ñieån hình, xuaát phaùt töø tuyeán coå töû cung, tuyeán noäi maïc hoaëc tuyeán khoâng ñònh ñöôïc loaïi,
khoâng roõ laønh tính hay aùc tính, chuùng ñöôïc xeáp chung vaøo nhoùm teá baøo tuyeán khoâng ñieån hình
(Atypical glandular cells - AGC); nhöõng bieán ñoåi teá baøo tuyeán khoâng ñieån hình nghi ngôø do
carcinoâm tuyeán taïi choã hoaëc xaâm nhaäp nhöng chöa ñuû veà maët soá löôïng vaø chaát löôïng ñeå chaån
ñoaùn xaùc ñònh thì ñöôïc xeáp vaøo nhoùm teá baøo tuyeán khoâng ñieån hình höôùng ñeán u (AGC, favor
neoplastic).
Vai troø cuûa caùc HPV tyùp nguy cô cao, nhaát laø tyùp 18, ñaõ ñöôïc chöùng minh ôû 100%
carcinoâm tuyeán taïi choã coå trong coå töû cung vaø 94% carcinoâm tuyeán coå trong xaâm nhaäp; vì vaäy ôû
caùc nöôùc giaøu, xeùt nghieäm HPV ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå hoã trôï cho vieäc phaân loaïi vaø theo doõi caùc
baát thöôøng teá baøo tuyeán.
I. CARCINOÂM TUYEÁN TAÏI CHOÃ COÅ TRONG COÅ TÖÛ CUNG (Endocervical adenocarcinoma in situ)
Carcinoâm tuyeán taïi choã coå trong coå töû cung laø toån thöông tieàn ung, tuoåi maéc beänh trung
bình laø 35 tuoåi, ñi tröôùc tuoåi trung bình cuûa carcinoâm tuyeán coå trong xaâm nhaäp 10-15 naêm; 50%
coù SIL ñi keøm. (xem hình 15 baøi beänh lyù heä sinh duïc nöõ - hoïc phaàn Giaûi phaãu beänh)
Teá baøo ít khi ñöùng rieâng leû, thöôøng keát thaønh caùc ñaùm 3 chieàu goïi laø ’’nhoùm chen chuùc
taêng saéc’’, caùc teá baøo ôû ngoaïi vi ñaùm coù nhaân xeáp song song gioáng haøng raøo, nhaân vaø 1 phaàn
baøo töông chìa ra ngoaøi taïo hình aûnh ‘’loâng chim’’; beân trong ñaùm, teá baøo chen chuùc choàng chaát
leân nhau laøm maát hình aûnh toå ong, coù theå taïo thaønh caáu truùc daïng loøng tuyeán gioáng hình ‘’hoa
hoàng’’. Teá baøo cuõng coù theå keát thaønh caùc daûi teá baøo giaû taàng, do teá baøo xeáp chen chuùc vôùi nhaân
phaân boá thaønh nhieàu haøng.
Teá baøo coù hình truï, nhaân to nhoû khoâng ñeàu, kích thöôùc gaáp ñoâi nhaân teá baøo trung gian,
nhaân hình baàu duïc hoaëc keùo daøi, taêng saéc vôùi chaát nhieãm saéc daïng haït thoâ phaân boá ñeàu, haïch
nhaân thöôøng nhoû hoaëc khoâng thaáy roõ; theå tích baøo töông giaûm; tæ leä N/BT taêng so vôùi teá baøo coå
trong bình thöôøng; thöôøng coù hình aûnh phaân baøo vaø caùc theå töï huyû.
Neàn tieâu baûn saïch, khoâng coù chaát hoaïi töû; coù theå thaáy caùc teá baøo gai baát thöôøng neáu coù
SIL ñi keøm (> 50% caùc tröôøng hôïp), ñoâi khi söï chuù yù quaù möùc vaøo caùc teá baøo gai naøy ñaõ khieán
caùc baát thöôùng teá baøo tuyeán bò boû soùt. (Hình 1)
Hình 1: Teá baøo keát thaønh ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’ vôùi caùc teá baøo ôû ngoaïi vi chìa nhaân vaø baøo töông ra
ngoaøi gioáng ‘’loâng chim’’ (A); caùc teá baøo taïo caáu truùc daïng loøng tuyeán gioáng hoa hoàng (B); teá baøo hôïp thaønh
daûi teá baøo giaû taàng, ôû 1 ñaàu coù hình aûnh ‘’loâng chim’’ (C).
B/ Chaån ñoaùn phaân bieät

- HSIL: Treân 50% carcinoâm tuyeán taïi choã coå trong coå töû cung coù SIL ñi keøm; ngöôïc laïi,
coù tröôøng hôïp coå töû cung chæ coù HSIL maø khoâng coù baát thöôøng teá baøo tuyeán, nhöng khi HSIL aên
lan xuoáng tuyeán coå trong, teá baøo HSIL coù theå keát thaønh ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’ vôùi nhaân lôùn
taêng saéc, chìa ra ôû ngoaïi vi troâng gioáng ‘’loâng chim’’ cuûa carcinoâm tuyeán taïi choã. Quan saùt kyõ seõ
thaáy caùc ñaùm teá baøo cuûa HSIL khoâng coù caáu truùc ‘’hoa hoàng’’ vaø daûi teá baøo giaû taàng, ôû nôi khaùc
trong tieâu baûn coù nhöõng teá baøo HSIL ñöùùng rieâng leû. (Hình 2)
Hình 2: Ñaùm teá baøo HSIL coù ngoaïi vi gioáng ‘’loâng chim’’ troâng gioáng carcinoâm tuyeán taïi choã (A); ôû nôi khaùc
trong tieâu baûn coù caùc teá baøo HSIL ñöùng rieâng leû (B).
- Chuyeån saûn voøi tröùng: laø hieän töôïng thöôøng gaëp ôû ñoaïn treân keânh coå töû cung ôû phuï nöõ
≥ 30 tuoåi, caùc ñaùm teá baøo chuyeån saûn voøi tröùng coù theå troâng gioáng ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’
cuûa carcinoâm tuyeán taïi choã. Quan saùt kyõ seõ thaáy caùc loâng chuyeån, nhaân vaãn coù chaát nhieãm
saéc daïng haït mòn phaân boá ñeàu, trong ñaùm khoâng coù theå töï huûy, caùc hình aûnh ‘’loâng chim’’, ‘’hoa
hoàng’’ vaø daûi teá baøo giaû taàng ñeàu khoâng thaáy roõ (Hình 3A). Tuy nhieân, chuyeån saûn voøi tröùng vaãn
coù theå xaûy ra ñoàng thôøi vôùi carcinoâm tuyeán taïi choã coå trong coå töû cung.
- Teá baøo noäi maïc töû cung bong troùc trong chu kyø kinh nguyeät taïo thaønh ‘’nhoùm chen
chuùc taêng saéc’’ coù chöùa theå töï huûy, coù theå gaây nhaàm laãn vôùi carcinoâm tuyeán taïi choã. Quan saùt
kyõ seõ thaáy teá baøo noäi maïc coù nhaân nhoû ñaäm maàu nhöng chaát nhieãm saéc daïng haït mòn, baøo
töông ít vaø coù chöùa khoâng baøo ; xung quanh coù theå thaáy caùc teá baøo moâ ñeäm noäi maïc. (Hình 3B)
Hình 3: ‘’Nhoùm chen chuùc taêng saéc’’ do chuyeån saûn voøi tröùng, thaáy coù loâng chuyeån (muõi teân, A); ñaùm teá baøo
noäi maïc coù chöùa theå töï huûy (muõi teân, B)
C. Höôùng xöû trí : taát caû caùc tröôøng hôïp coù keát quaû pheát Pap laø carcinoâm tuyeán taïi choã coå trong
coå töû cung seõ ñöôïc soi coå töû cung vaø laãy maãu teá baøo ôû keânh coå töû cung baèng que choåi.
II. CARCINOÂM TUYEÁN XAÂM NHAÄP (invasive adenocarcinoma)
A/ Carcinoâm tuyeán coå trong coå töû cung (endocervical adenocarcinoma)

Carcinoâm tuyeán coå töû cung goàm nhieàu loaïi khaùc nhau, trong ñoù carcinoâm tuyeán coå trong
daïng thoâng thöôøng laø loaïi thöôøng gaëp nhaát, chieám 70%.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc :
Laø ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa carcinoâm tuyeán taïi choã coäng theâm ñaëc ñieåm cuûa söï xaâm
nhaäp, töùc neàn hoaïi töû u.
Pheát giaøu teá baøo, teá baøo ñöùng rieâng leû hoaëc keát thaønh ñaùm 3 chieàu goïi laø ‘’nhoùm chen
chuùc taêng saéc’’; cuõng coù hình aûnh ‘’ loâng chim’’, ‘’hoa hoàng’’ vaø caùc daûi teá baøo giaû taàng. (Hình 4)
Hình 4: Ñaùm teá baøo vaø caùc teá baøo rôøi treân neàn hoaïi töû u (A); ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’ vôùi hình aønh ‘’loâng
chim’’ vaø ‘’ hoa hoàng’’, coù phaân baøo vaø theå töï huûy (B); teá baøo coù nhaân ña daïng, haïch nhaân to (C).
Teá baøo coù hình truï hoaëc baàu duïc, nhaân hình baàu duïc keùo daøi hoaëc ña daïng, kích
thöôùc > 2-3 laàn nhaân teá baøo trung gian, nhaân taêng saéc vôùi chaát nhieãm saéc daïng haït thoâ phaân boá
khoâng ñeàu, haïch nhaân to, maøng nhaân khoâng ñeàu; baøo töông coù nhieàu khoâng baøo nhoû; thöôøng coù
hình aûnh phaân baøo vaø caùc theå töï huyû. Tieâu baûn coù neàn hoaïi töû u, coù caùc teá baøo gai baát thöôøng
neáu coù SIL ñi keøm (> 50%).
B/ Carcinoâm tuyeán noäi maïc töû cung (endometrial adenocarcinoma)

Carcinoâm tuyeán noäi maïc thöôøng xaûy ra ôû tuoåi sau maõn kinh töø 55-65, goàm nhieàu loaïi
khaùc nhau trong ñoù carcinoâm daïng noäi maïc laø loaïi thöôøng gaëp nhaát, chieám 80%. Xeùt nghieäm
Pap chuû yeáu ñeå taàm soaùt caùc toån thöông coå töû cung, khoâng nhaém ñeán caùc toån thöông noäi maïc
do ñoä nhaïy ñoái vôùi loaïi naøy thaáp; tuy nhieân coù khoaûng 18 - 50% beänh nhaân carcinoâm tuyeán noäi
maïc tröôùc ñieàu trò coù pheát Pap chöùa teá baøo noäi maïc aùc tính.
Pheát thöôøng ngheøo teá baøo, teá baøo u ñöùng rieâng leû hoaëc keát thaønh nhöõng ñaùm nhoû chen
chuùc 3 chieàu. Teá baøo hình troøn gioáng teá baøo noäi maïc nhöng coù kích thöôùc taêng. Nhaân lôùn hình
troøn taêng saéc, chaát nhieãm saéc phaân boá khoâng ñeàu, haïch nhaân roõ; kích thöôùc vaø tình traïng khoâng
ñieån hình cuûa nhaân taêng theo grad moâ hoïc cuûa u; grad caøng cao, nhaân caøng lôùn vaø taêng saéc,
haïch nhaân caøng to roõ. Baøo töông ít, baét maàu xanh, thöôøng coù khoâng baøo; coù theå chöùa nhieàu
baïch caàu ña nhaân, taïo hình aûnh ‘’tuùi baïch caàu’’ (bag of polys). Neàn hoaïi töû u daïng haït mòn, coù veû
loaõng hôn so vôùi carcinoâm tuyeán coå trong. (Hình 5)
Hình 5: Teá baøo u hình troøn, ñöùng rieâng leû hoaëc keát ñaùm nhoû 3 chieàu, treân neân hoaïi töû u daïng haït mòn (A); teá
baøo u coù nhaân chöùa haïch nhaân to roõ, baøo töông coù khoâng baøo (B); teá baøo u chöùa nhieàu baïch caàu ña nhaân
trong baøo töông, taïo hình aûnh ‘’tuùi baïch caàu’’ (C).
C/ Carcinoâm tuyeán ngoaøi töû cung (extrauterine adenocarcinoma)

Teá baøo cuûa caùc carcinoâm tuyeán ngoaøi töû cung coù theå xuaát hieän treân pheát Pap theo 3 cô
cheá :
- Teá baøo u xaâm nhaäp tröïc tieáp vaøo coå töû cung töø 1 khoái u nguyeân phaùt cuûa cô quan laân
caän, thí duï carcinoâm tuyeán tröïc traøng.
- Teá baøo u di caên ñeán coå töû cung theo ñöôøng maùu hoaëc maïch baïch huyeát, thí duï
carcinoâm tuyeán vuù.
- Teá baøo u ñi qua voøi tröùng vaø buoàng töû cung ñeå ñeán coå töû cung, thí duï u dòch trong
buoàng tröùng aùc tính.
Hình daïng cuûa teá baøo u vaø caùc caáu truùc maø chuùng taïo ra coù ñaëc ñieåm töông öùng vôùi khoái
u nguyeân phaùt, treân neàn hoaïi töû u neáu teá baøo u ñeán coå töû cung theo 2 cô cheá ñaàu, hoaëc neàn
saïch neáu theo cô cheá thöù 3 (Hình 6); tuy nhieân ít nhieàu cuõng coù theå troâng gioáng vôùi carcinoâm
tuyeán coå trong coå töû cung hay carcinoâm noäi maïc. Nhö vaäy, ñeå chaån ñoaùn chính xaùc, khoâng theå
chæ döïa vaøo vieäc phaân tích tæ mæ caùc ñaëc ñieåm hình thaùi teá baøo hoïc döôùi kính hieån vi, nhöng
phaûi lieân heä vôùi laâm saøng ñeå coù theâm caùc thoâng tin veà beänh söû cuûa ngöôøi beänh.
Hình 6: Carcinoâm tuyeán tröïc traøng xaâm nhaäp coå töû cung, teá baøo u hình truï, nhaân baàu duïc leäch veà 1 beân, baøo
töông chöùa chaát nhaày (muõi teân) treân neàn hoaïi töû u (A); carcinoâm tuyeán vuù di caên coå töû cung, teá baøo u coù
khoâng baøo chaát nhaày trong baøo töông (muõi teân, B); u dòch trong aùc tính buoàng tröùng, teá baøo u ñi qua voøi
tröùng, buoàng töû cung ñeå ñeán coå töû cung, taïo thaønh caáu truùc daïng nhuù coù theå psammoma ôû giöõa (muõi teân, C).
D/ Chaån ñoaùn phaân bieät:

- Bieán ñoåi phaûn öùng - söûa chöõa khoâng ñieån hình: caùc nhieãm khuaån, chaán thöông,.. coù
theå laøm teá baøo coå trong coù nhöõng bieán ñoåi phaûn öùng - söûa chöõa khoâng ñieån hình gaây nhaàm laãn
vôùi carcinoâm tuyeán coå trong (Hình 7). Caùc teá baøo coå trong naøy ñöùng rieâng leû hoaëc keát thaønh
ñaùm, nhaân lôùn vaø ña daïng, chaát nhieãm saéc daïng haït thoâ, haïch nhaân to, maøng nhaân khoâng ñeàu.
Ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp naøy, ñaønh phaûi chaån ñoaùn laø coù teá baøo tuyeán khoâng ñieåàn hình (AGC),
chôø soi coå töû cung ñeå coù chaån ñoaùn xaùc ñònh
Hình 7: Ñaùm teá baøo coå trong bò bieán ñoåi phaûn öùng - söûa chöõa khoâng ñieån hình (A); coù hình aûnh khoâng khaùc
bieät nhieàu vôùi ‘’nhoùm chen chuùc taêng saéc’’ cuûa carcinoâm tuyeán coå trong (B).
- Polyùp coå trong: laø toån thöông giaû u thöôøng gaëp, ñöôïc thaáy ôû 2-5% phuï nöõ. Beà maët
polyùp coù theå bò vieâm loeùt laøm bong troùc caùc teá baøo coå trong bò bieán ñoåi phaûn öùng söûa chöõa, taïo
thaønh caùc ñaùm lôùn 3 chieàu troâng gioáng carcinoâm tuyeán coå trong hoaëc carcinoâm tuyeán noäi maïc.
Quan saùt kyõ seõ thaáy caùc teá baøo coå trong tuy coù nhaân hôi lôùn, coù chöùa haïch nhaân do phaûn uùng
söûa chöõa nhöng khoâng taêng saéc, maøng nhaân ñeàu; baøo töông coù theå chöùa 1 ít baïch caàu ña nhaân
do vieâm nhöng khoâng taïo ra ‘’tuùi baïch caàu’’ roõ reät; caùc ñaùm teá baøo khoâng coù hình aûnh ‘’loâng
chim’’, ‘’hoa hoàng’’ hoaëc daûi giaû taàng roõ reät. Lieân heä laâm saøng ñeå bieát tình traïng coå töû cung coù
polyùp cuõng giuùp cho vieäc chaån ñoaùn phaân bieät deã daøng hôn. (Hình 8)
- Bieán ñoåi do ñaët voøng traùnh thai: voøng traùnh thai coù theå gaây vieâm noäi maïc maõn tính
keøm nhieãm Actinomyces; caùc teá baøo noäi maïc bò kích thích coù nhaân lôùn, haïch nhaân to, baøo töông
chöùa khoâng baøo coù baïch caàu ña nhaân, khi bong troùc coù theå taïo thaønh nhöõng ñaùm 3 chieàu troâng
gioáng vôùi carcinoâm tuyeán noäi maïc. Chaån ñoaùn phaân bieät ñoâi khi phaûi döïa treân daáu chæ laø söï hieän
dieän caùc ’’cuïc boâng goøn’’ Actinomyces treân tieâu baûn vaø thoâng tin laâm saøng veà tình traïng ñaët
voøng cuûa beänh nhaân. (Hình 9)
Hình 8 : Polyùp coå trong bò vieâm loeùt beà maët, bong troùc thaønh caùc ñaùm lôùn 3 chieàu, coù veû coù ‘’loâng chim’’ ôû
ngoaïi vi gioáng carcinoâm tuyeán coå trong (A); ñaùm teá baøo coù nhaân vôùi haïch nhaân to roõ, laãn vôùi baïch caàu ña
nhaân (muõi teân), troâng gioáng carcinoâm tuyeán noäi maïc (B).
Hình 9: Bieán ñoåi do ñaët voøng traùnh thai, teá baøo noäi maïc bò kích thích coù nhaân lôùn, haïch nhaân to, baøo töông
chöùa khoâng baøo (muõi teân, A), keát thaønh ñaùm coù laãn baïch caàu ña nhaân (muõi teân) troâng gioáng carcinoâm tuyeán
noäi maïc (B) ; moät ‘’cuïc boâng goøn’’ actinomyces ôû nôi khaùc treân tieâu baûn (C)
- Carcinoâm tuyeán coå trong coå töû cung, carcinoâm tuyeán noäi maïc vaø caùc carcinoâm
tuyeán ngoaøi töû cung coù nhöõng ñaëc ñieåm teá baøo hoïc truøng laëp nhö nhaân to taêng saùc, haïch nhaân
lôùn, teá baøo keát ñaùm,... chaån ñoaùn phaân bieät treân töøng pheát Pap cuï theå ñoâi khi gaëp khoù khaên neáu
khoâng chuù yù ñeán nhöõng ñieåm khaùc bieät giöõa chuùng, nhö ñöôïc neâu trong baûng sau.
Ñaëc ñieåm Car. tuyeán coå trong Car. tuyeán noäi maïc Car. tuyeán ngoaøi töû cung
Maät ñoä teá baøo Giaøu teá baøo Thöôøng ngheøo teá baøo Thöôøng ít, tröø tröôøng hôïp xaâm
treân pheát nhaäp tröïc tieáp
Kieåu saép xeáp Rieâng leû, ñaùm 3 chieàu, ‘’loâng Rieâng leû, ñaùm nhoû 3 chieàu Thay ñoåi tuøy theo loaïi u nguyeân
chim’’, ‘’hoa hoàng’’, daûi giaû taàng phaùt vaø caùch ñeán coå töû cung
Hình daïng teá baøo Truï, baàu duïc Troøn Thay ñoåi
Nhaân Baàu duïc, Troøn, Thay ñoåi
> 2-3 laàn nhaân tb. trung gian nhoû hôn
Baøo töông Nhieàu, coù khoâng baøo Ít, coù khoâng baøo nhoû, Thay ñoåi
‘’tuùi baïch caàu’’
Neàn tieâu baûn Hoaïi töû u Hoaïi töû u daïng haït mòn, loaõng Saïch, tröø tröôøng hôïp xaâm
hôn nhaäp tröïc tieáp hay di caên
SIL ñi keøm > 50% Khoâng Khoâng
E/ Höôùng xöû trí: caùc tröôøng hôïp coù keát quaû pheát Pap laø carcinoâm tuyeán coå trong seõ ñöôïc soi
coå töû cung sinh thieát, keát quaû pheát Pap laø carcinoâm tuyeán noäi maïc thöôøng ñöôïc naïo sinh thieát
noäi maïc töû cung ñeå coù chaån ñoaùn moâ beänh hoïc xaùc ñònh.
III. TEÁ BAØO TUYEÁN KHOÂNG ÑIEÅN HÌNH (Atypical glandular cells - AGC)
Trong heä thoáng Bethesda, thuaät ngöõ AGC ñeå chæ 1 loaït caùc bieán ñoåi hình thaùi cuûa teá baøo
tuyeán, töø khoâng ñieån hình laønh tính ñeán nghi ngôø aùc tính. AGC ñöôïc phaân thaønh 2 möùc ñoä, AGC
daïng khoâng ñaëc bieät (AGC not otherwise specified, AGC-NOS) vaø AGC-höôùng ñeán u (AGC
favor neoplastic). Caàn xaùc ñònh nguoàn goác xuaát phaùt cuûa AGC laø töø tuyeán coå trong hay tuyeán noäi
maïc do höôùng xöû trí khaùc bieät nhau; khi khoâng theå xaùc ñònh, söû duïng thuaät ngöõ AGC noùi chung.
Toång keát caùc caùc tröôøng hôïp AGC-NOS ñaõ ñöôïc theo doõi vaø coù keát quaû chaån ñoaùn moâ
beänh hoïc sau ñoù cho thaáy 9-14% coù toån thöông grad cao, 0-15% coù toån thöông grad cao cuûa teá
baøo tuyeán; ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp AGC-höôùng ñeán u, 27-96% coù toån thöông grad cao, 10-93 %
laø toån thöông grad cao cuûa teá baøo tuyeán. Noùi chung, vôùi trình ñoä phaân tích caùc hình aûnh teá baøo
hoïc treân pheát Pap maø hieän nay ñaõ ñaït ñöôïc, 30-40% caùc tröôøng hôïp AGC thöïc ra laø toån thöông
laønh tính, 40-50% laø toån thöông teá baøo gai aùc tính vaø chæ coù 10-15% laø toån thöông teá baøo tuyeán
aùc tính.
AGC chieám khoâng quaù 0,5% pheát Pap, coù theå xem tæ leä naøy nhö 1 tieâu chuaån kieåm ñònh
chaát löôïng cuûa laboâ, 1 tæ leä AGC cao hôn 0,5% chöùng toû coù theå coù söï loûng leûo veà tieâu chuaån teá
baøo hoïc, daãn ñeán chaån ñoaùn thaùi quaù caùc baát thöôøng teá baøo tuyeán.
A/ Teá baøo tuyeán coå trong khoâng ñieån hình-NOS (atypical endocervical cells - Not otherwise
specified) :
Laø caùc teá baøo tuyeán coå trong maø tình traïng khoâng ñieån hình cuûa nhaân vöôït quaù caùc bieán
ñoåi phaûn öùng - söûa chöõa nhöng khoâng coù ñaëc ñieåm naøo cuûa carcinoâm tuyeán taïi choã coå trong hay
carcinoâm tuyeán coå trong xaâm nhaäp.
Teá baøo keát thaønh daûi teá baøo giaû taàng hoaëc ñaùm 3 chieàu hôi chen chuùc; nhaân to nhoû
khoâng ñeàu, gaáp 3-5 laàn nhaân teá baøo coå trong bình thöôøng, nhaân taêng saéc nheï, chaát nhieãm saéc
phaân boá hôi khoâng ñeàu, ñoâi khi coù haïch nhaân; baøo töông nhieàu nhöng tæ leä N/BT hôi taêng; bôø teá
baøo khaù roõ. (Hình 10)
Hình 10 : Teá baøo tuyeán coå trong khoâng ñieån hình-NOS: teá baøo coå trong keát thaønh daûi giaû taàng, nhaân gaáp 3
laàn teá baøo coå trong bình thöôøng, hôi taêng saéc, coù haïch nhaân, bôø teá baøo roõ, keát quaû sinh thieát sau ñoù laø toån
thöông laønh tính (A); teá baøo coå trong keát thaønh ñaùm hôi chen chuùc, nhaân lôùn taêng saéc, saép xeáp hôi loän xoän,
khoâng coù ñaëc ñieåm gì cuûa carcinoâm taïi choã tuyeán coå trong, nhöng keát quaû sinh thieát sau ñoù laïi laø carcinoâm
tuyeán taïi choã coå trong (B). Moät ñaùm teá baøo 3 chieàu chen chuùc, nhaân lôùn, coù haïch nhaân nhoû, ñöôïc chaån ñoaùn
laø teá baøo tuyeán coå trong khoâng ñieån hình-NOS, keát quaû sinh thieát sau ñoù laø HSIL lan vaøo tuyeán coå trong (C).
B/ Teá baøo tuyeán coå trong khoâng ñieån hình-höôùng ñeán u (atypical endocervical cells, favor
neoplastic):
Laø caùc teá baøo tuyeán coå trong coù hình thaùi nghi ngôø carcinoâm tuyeán taïi choã coå trong hay
carcinoâm tuyeán coå trong xaâm nhaäp nhöng chöa ñuû veà soá löôïng hoaëc chaát löôïng ñeå khaúng ñònh
chaån ñoaùn.
Gioáng ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa teá baøo tuyeán coå trong khoâng ñieån hình-NOS nhöng vôùi
tình traïng khoâng ñieån hình nhaân naëng hôn, coäng theâm vaøi hình aûnh ‘’loâng chim’’ vaø ‘’hoa hoàng’’.
Teá baøo keát thaønh daûi teá baøo giaû taàng hoaëc ñaùm 3 chieàu vôùi nhaân chen chuùc choàng chaát;
nhaân to hình baàu duïc keùo daøi, taêng saéc nheï, chaát nhieãm saéc thoâ vaø phaân boá khoâng ñeàu, ñoâi khi
coù vaøi hình aûnh phaân baøo vaø theå töï huûy; tæ leä N/BT hôi taêng; bôø teá baøo keùm roõ. Moät soá choã coù teá
baøo taïo thaønh hình aûnh ‘’loâng chim’’ vaø ‘’hoa hoàng’’. (Hình 11)
Hình 11 : Teá baøo tuyeán coå trong khoâng ñieån hình höôùng ñeán u: teá baøo keát thaønh daûi giaû taàng, nhaân to hình
baàu duïc keùo daøi, choàng chaát leân nhau, chaát nhieãm saéc hôi thoâ, tæ leä N/BT taêng (A); teá baøo keát thaønh ñaùm,
nhaân chen chuùc choàng chaát, coù choã taïo hình aûnh ‘’loâng chim’’, tæ leä N/BT taêng (B); teá baøo xeáp thaønh ‘’hoa
hoàng’’ (C). Hai tröôøng hôïp B vaø C coù keát quaû sinh thieát sau ñoù laø carcinoâm taïi choã tuyeán coå trong.
C/ Teá baøo tuyeán noäi maïc khoâng ñieån hình (atypical endometrial cells):
Söï phaân bieät giöõa teá baøo tuyeán noäi maïc khoâng ñieån hình vôùi teá baøo noäi maïc bình thöôøng
chuû yeáu döïa treân söï taêng kích thöôùc nhaân. Trong heä thoáng Bethesda, teá baøo tuyeán noäi maïc
khoâng ñieån hình chæ coù 1 loaïi thay vì 2 loaïi nhö ôû teá baøo tuyeán coå trong khoâng ñieån hình, do söï
khoâng töông hôïp khaù lôùn veà keát quaû chaån ñoaùn giöõa nhöõng ngöôøi ñoïc khaùc nhau, khi phaân bieät
theâm loaïi teá baøo tuyeán noäi maïc khoâng ñieån hình-höôùng ñeán u.
Teá baøo keát thaønh caùc ñaùm nhoû, moãi ñaùm töø 5-10 teá baøo. Nhaân hôi to so vôùi nhaân teá baøo
noäi maïc bình thöôøng, taêng saéc nheï, chaát nhieãm saéc phaân boá khoâng ñeàu, ñoâi khi coù haïch nhaân
nhoû; baøo töông thöôøng coù khoâng baøo; bôø teá baøo khoâng roõ. (Hình 12)
D/ Höôùng xöû trí:
Höôùng xöû trí caùc tröôøng hôïp coù keát quaû Pap laø teá baøo tuyeán khoâng ñieån hình khaùc bieät
nhau tuøy theo nguoàn goác xuaát phaùt laø tuyeán coå trong hay tuyeán noäi maïc.
- Ñoái vôùi teá baøo tuyeán coå trong khoâng ñieån hình, loaïi NOS cuõng nhö loaïi höôùng ñeán u,
beänh nhaân ñöôïc soi coå töû cung vaø laáy maãu teá baøo coå trong ôû keânh coå töû cung baèng que choåi.
Neáu beänh nhaân > 35 tuoåi hoaëc coù nguy cô bò u noäi maïc, laáy theâm maãu teá baøo noäi maïc töû cung.
- Ñoái vôùi teá baøo tuyeán noäi maïc khoâng ñieån hình, beänh nhaân ñöôïc laáy maãu teá baøo ôû coå
trong vaø noäi maïc; neáu keát quaû teá baøo hoïc noäi maïc khoâng coù baát thöôøng, beänh nhaân môùi ñöôïc
soi coå töû cung.
Vieäc laáy maãu teá baøo noäi maïc ñöôïc thöïc hieän baèng que choåi hoaëc bôm huùt; tuy nhieân, do
keát quaû teá baøo hoïc cuûa caùc maãu naøy thöôøng coù tæ leä döông giaû cao neân ña soá caùc nhaø laâm saøng
öa chuoäng phöông phaùp naïo sinh thieát hôn, sau khi ñaõ tham khaûo caùc döõ lieäu hình aûnh hoïc veà
noäi maïc töû cung cuûa beänh nhaân.
Hình 12: Hai tröôøng hôïp ñöôïc chaån ñoaùn laø teá baøo tuyeán noäi maïc khoâng ñieån hình, ñaùm nhoû teá baøo noäi maïc
goàm 5-10 teá baøo, nhaân hôi lôùn, haïch nhaân nhoû, baøo töông coù khoâng baøo; keát quaû sinh thieát sau ñoù cuûa (A)
chæ laø taêng saûn noäi maïc, (B) laø carcinoâm tuyeán daïng noäi maïc grad 1.

1. Carcinoâm tuyeán taïi choå coå trong coå töû cung coù hình aûnh caáu truùc:
A/ Teá baøo tuyeán keát thaønh ñaùm ba chieàu goïi laø “nhoùm chen chuùc”
B/ Teá baøo tuyeán ôû ngoaïi vi cuûa ñaùm coù hình aûnh “loâng chim”
C/ Ñaùm teá baøo tuyeán coù hình “hoa hoàng”
D/ Teá baøo tuyeán keát thaønh ñaùm giaû taàng
2. Carcinoâm tuyeán taïi choå coå trong coå töû cung caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi, NGOAÏI TRÖØ:
A/ LSIL
B/ HSIL
C/ Teá baøo noäi maïc töû cung
D/ Teá baøo chuyeån saûn voøi tröùng
E/ Carcinoâm tuyeán coå trong coå töû cung
3. Treân pheát teá baøo coå töû cung coù theå gaëp carcinoâm tuyeán cuûa:
A/ Carcinoâm tuyeán taïi choå coå trong coå töû cung
B/ Carcinoâm tuyeán coå trong coå töû cung
C/ Carcinoâm tuyeán noäi maïc töû cung Hai daân soá teá baøo
D/ Carcinoâm tuyeán buoàng tröùng
E/ Taát caû A, B, C, D ñuùng
4. KHOÂNG PHAÛI ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa moät carcinoâm tuyeán ñi qua voøi tröùng, buoàng töû cung ñeå
ñeán coå töû cung:
A/ Pheát thöôøng ngheøo teá baøo
B/ Ñaùm teá baøo tuyeán nhoû chen chuùc 3 chieàu
C/ Teá baøo nhoû coù nhaân taêng saéc, haïch nhaân roõ
D/ Baøo töông ít, baét maøu xanh thöôøng coù khoâng baøo
E/ Pheát teá baøo coù neàn hoaïi töû u
5. Teá baøo tuyeán coå trong khoâng ñieån hình - NOS caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi:
A/ HSIL
B/ Carcinoâm tuyeán taïi choå coå trong coå töû cung
C/ Carcinoâm tuyeán noäi maïc
D/ Carcinoâm tuyeán di caên
Teá baøo hoïc dòch khoang cô theå 69
TEÁ BAØO HOÏC DÒCH KHOANG CÔ THEÅ

(Body cavity fluids cytology)
Muïc tieâu
1. Moâ taû caùc loaïi traøn dòch vaø cô cheá hình thaønh.
2. Moâ taû hình thaùi caùc teá baøo thöôøng gaëp trong traøn dòch laønh tính.
3. Keå teân caùc u nguyeân phaùt thöôøng di caên ñeán khoang cô theå.
4. Moâ taû hình thaùi pheát teá baøo cuûa caùc loaïi traøn dòch aùc tính thöôøng gaëp.
I. Phaân loaïi traøn dòch

ÔÛ ngöôøi coù 3 khoang cô theå chính: khoang maøng phoåi, khoang maøng buïng vaø khoang
maøng tim. Khoang cô theå ñöôïc loùt bôûi moät lôùp teá baøo trung maïc deït xuaát phaùt töø trung bì, naèm
töïa treân moät maøng ñaùy, beân döôùi laø moâ lieân keát chöùa caùc sôïi collagen, sôïi chun, nhieàu maïch
maùu, maïch baïch huyeát vaø sôïi thaàn kinh; taïo thaønh laù taïng (bao xung quanh phoåi, ñöôøng tieâu hoaù
vaø tim) vaø laù thaønh (aùp vaøo thaønh ngöïc, thaønh buïng vaø trung thaát). (Hình 1)
Hình 1: Ba khoang cô theå chính: khoang maøng phoåi, khoang maøng buïng vaø khoang maøng tim (A); caáu taïo laù
thaønh vaø laù taïng khoang maøng phoåi (B); laù taïng maøng phoåi loùt bôûi teá baøo trung maïc deït (muõi teân, C).
Caùc khoang cô theå thöïc ra laø khoang aûo, chæ chöùa vaøi mililít dòch boâi trôn coù thaønh phaàn
caáu taïo nhö huyeát thanh, goàm glucoz, chaát ñieän giaûi vaø acid hyaluronic (1 loaïi
glycosaminoglycan), giuùp laù thaønh vaø laù taïng tröôït leân nhau moät caùch deã daøng trong caùc chuyeån
ñoäng cuûa phoåi, nhu ñoäng ñöôøng tieâu hoaù vaø nhòp ñaäp cuûa tim. Dòch ñöôïc taïo ra lieân tuïc töø huyeát
töông trong loøng maïch, thaám qua lôùp teá baøo noäi moâ maïch maùu ñeå vaøo khoang cô theå, sau ñoù
ñöôïc huùt trôû laïi tónh maïch vaø maïch baïch huyeát, döôùi taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá taùc ñoäng nhö aùp
löïc thuûy tónh, aùp löïc thaåm thaáu keo cuûa huyeát töông, tính thaáùm thaønh maïch vaø söï daãn löu vaøo
maïch baïch huyeát. Chính söï caân baèng giöõa caùc yeáu toá naøy giuùp duy trì löôïng dòch trong khoang
cô theå chæ coù vaøi mililít, trong khi löôïng dòch ñöôïc taïo ra moãi ngaøy coù theå leân ñeán 5-10 lít; vì vaäy,
khi söï caân baèng naøy maát ñi, dòch seõ öù laïi trong khoang cô theå gaây ra tình traïng traøn dòch (traøn
dòch trong khoang maøng buïng coøn ñöôïc goïi laø coå tröôùng). Coù theå phaân bieät 2 loaïi dòch - dòch
thaám vaø dòch xuaát - döïa vaøo caùc ñaëc ñieåm khaùc bieät nhö ñöôïc trình baøy trong baûng 1.
Dòch thaám Dòch xuaát

Tyû troïng <1,012 >1,020
Protein < 3 g% ≥ 3 g%
Ñaïi theå Trong, maàu vaøng lôït Ñuïc, maàu saéc thay ñoåi
Teá baøo Vaøi teá baøo trung maïc vaø baïch caàu Giaøu teá baøo (>300 teá baøo /mm3 )
Nguyeân nhaân Suy tim, Suy thaän Beänh lyù vieâm nhieãm
Xô gan, Hoäi chöùng thaän hö, Suy dinh döôõng U nguyeân phaùt hoaëc di caên
Cô cheá beänh sinh Taêng aùp löïc thuûy tónh Taêng tính thaám thaønh maïch
Giaûm aùp löïc thaåm thaáu keo Giaûm daãn löu vaøo maïch baïch huyeát
Baûng 1: Phaân bieät giöõa dòch thaám vaø dòch xuaát
II. Kyõ thuaät teá baøo hoïc dòch cô theå:

Dòch khoang cô theå ñöôïc laáy ra baèng kim choïc huùt hoaëc oáng daãn löu (Hình 2). Ñoái vôùi
maãu dòch giaàu teá baøo, coù theå pheát tröïc tieáp treân lam; neáu khoâng ñuû teá baøo, tieán haønh ly taâm, laáy
caën laéng pheát lam, phaàn caën coøn laïi ñöôïc ñuùc thaønh bloác teá baøo ñeå caét moûng (caùc pheát caét
moûng naøy raát thuaän tieän cho vieäc thöïc hieän caùc phöông phaùp nhuoäm ñaëc bieät vaø hoaù teá baøo
mieãn dòch). Ñoái vôùi maãu dòch coù laãn nhieàu maùu, coù theå duøng phöông phaùp ly taâm gradient maät
ñoä ñeå taùch rieâng caùc teá baøo caàn quan taâm. Tieâu baûn teá baøo hoïc ñöôïc coá ñònh öôùt hoaëc khoâ vaø
nhuoäm theo phöông phaùp Papanicolaou hoaëc May-Grünwald-Giemsa. (xem baøi kyõ thuaät teá baøo
hoïc).
Hình 2: Choïc daãn löu dòch maøng phoåi (A); choïc daãn löu dòch maøng buïng (B).
III. Traøn dòch laønh tính (Benign effusions)

A/ Thaønh phaàn teá baøo:
Caùc loaïi teá baøo thöôøng gaëp trong traøn dòch laønh tính chuû yeáu laø teá baøo trung maïc, ñaïi
thöïc baøo (moâ baøo) vaø limphoâ baøo.
1. Teá baøo trung maïc (Mesothelial cell):

a/ Teá baøo trung maïc bình thöôøng:
Teá baøo trung maïc bình thöôøng treân laùt caét moâ hoïc coù daïng deït, khi bong vaøo trong khoang
cô theå seõ coù hình troøn, kích thöôùc thay ñoåi töø 10-20 μm, naèm rieâng reõ hay hôïp thaønh ñaùm nhoûû
daïng maûng 2 chieàu (ít hôn 15 teá baøo) vôùi bôø loài khoâng ñeàu. Baøo töông aùi kieàm vôùi vuøng trung
taâm gaàn nhaân baét maàu ñaäm hôn vuøng ngoaïi vi, bôø teá baøo khaù roõ hoaëc khoâng roõ khi coù theâm vieàn
ñaêng-ten ôû ngoaøi (taïo bôûi caùc vi nhung mao). Nhaân teá baøo hình troøn hay baàu duïc, ñöôøng kính
nhaân baèng phaân nöûa ñöôøng kính teá baøo, naèm ôû trung taâm hoaëc hôi leäch taâm, chaát nhieãm saéc
daïng haït mòn, coù 1 haïch nhaân nhoû, maøng nhaân roõ ñeàu. Giöõa 2 teá baøo trung maïc keá caän, coù theå
thaáy 1 khoaûng troáng goïi laø cöûa soå. Ít gaëp hình aûnh phaân baøo, nhöng neáu thaáy thì cuõng khoâng
ñoàng nghóa vôùi teá baøo ung thö. (Hình 3)
Hình 3: Teá baøo trung maïc naèm rieâng reõ hoaëc keát ñaùm nhoû bôø loài khoâng ñeàu, teá baøo coù bôø roõ, giöõa 2 teâ baøo
coù theå thaáy cöûa soå (A); teá baøo bôø khoâng roõ do coù vieàn ñaêng-ten (muõi teân, B), teá baøo trung maïc ñang phaân
baøo (C).
b/ Teá baøo trung maïc taêng sinh phaûn öùng vaø teá baøo trung maïc thoaùi hoaù (reactive
mesothelial cells and degenerated mesothelial cells):
Trong traøn dòch do caùc beänh lyù khoâng phaûi ung thö (nhoài maùu phoåi, suy tim, xô gan, suy
thaän maõn tính, beänh töï mieãn...), teá baøo trung maïc bò kích thích taêng saûn thaønh caùc teá baøo phoàng
to hình vuoâng, nhaân lôùn; coù theå xeáp thaønh nhieàu lôùp, thaäm chí taïo nhuù. Khi bò thoaùi hoaù, teá baøo
coù nhieàu khoâng baøo trong baøo töông, thaáy roõ treân laùt caét moâ hoïc. (Hình 4)
Hình 4: Teá baøo trung maïc maøng phoåi taêng sinh phaûn öùng phoàng to hình vuoâng, nhaân lôùn (A); coù theå xeáp
thaønh nhieàu lôùp (B), taïo nhuù (C); khi bò thoaùi hoaù, baøo töông coù nhieàu khoâng baøo (D).
Pheát teá baøo töø caùc tröôøng hôïp traøn dòch laønh tính naøy seõ coù maät ñoä teá baøo cao (pheát giaøu
teá baøo), caùc teá baøo trung maïc phaûn öùng chuû yeáu naèm rieâng reõ nhöng cuõng coù theå keát thaønh caùc
ñaùm nhoû 2 chieàu (ít hôn 15 teá baøo). Teá baøo vaø nhaân coù kích thöôùc to nhoû khoâng ñeàu, coù 1 hoaëc
2-3 nhaân, nhaân vaãn naèm ôû trung taâm hay hôi leäch taâm, khoâng taêng saéc, chaát nhieãm saéc vaãn khaù
mòn, haïch nhaân lôùn hôn vaø maøng nhaân vaãn roõ ñeàu, tæ leä nhaân/baøo töông coù theå taêng nhöng vaãn
tìm thaáy hình aûnh vieàn ñaêng-ten vaø cöûa soå (Hình 5A). Tæ leä phaân baøo taêng nhöng khoâng coù hình
aûnh phaân baøo baát thöôøng. Teá baøo trung maïc phaûn öùng coù theå keát thaønh caùc ñaùm ñaëc 3 chieàu
hình caàu gioáng traùi daâu taèm (morula), tuùi tuyeán hoaëc nhuù; tuy caùc ñaùm thöôøng coù kích thöôùc nhoû,
nhuù khoâng phaân nhaùnh nhöng ñoâi khi vaãn coù theå laàm vôùi teá baøo trung maïc aùc tính. (Hình 5B,C )
Hình 5: Pheát giaàu teá baøo, teá baøo trung maïc phaûn öùng coù kích thöôùc to nhoû khoâng ñeàu, chuû yeáu naèm rieâng reõ,
chöùa 1-3 nhaân, haïch nhaân to vaø roõ hôn, tæ leä nhaân/baøo töông coù theå taêng, vaãn coøn thaáy vieàn ñaêng-ten vaø cöûa
soå (muõi teân) (A); ñoâi khi teá baøo hôïp thaønh ñaùm ñaëc 3 chieàu gioáng tuùi tuyeán (B) hoaëc nhuù (C); teá baøo trung
maïc thoaùi hoaù troâng gioáng teá baøo ung thö tieát nhaày daïng maët nhaãn (D)
Ñeå phaân bieät, caàn naém roõ caùc thoâng tin veà laâm saøng vaø caän laâm saøng cuûa beänh nhaân vaø
ñoâi khi phaûi duøng ñeán kyõ thuaät nhuoäm ñaëc bieät hoaëc hoaù teá baøo mieãn dòch, thöïc hieän treân caùc laùt
caét moûng töø bloác teá baøo nhö trong baûng sau:
Calretinin EMA Desmin GLUT-1 p53

Teá baøo trung maïc phaûn öùng + - + - -
Teá baøo trung maïc aùc tính + + - + +
Baûng 2: Phaân bieät teá baøo trung maïc laønh vaø aùc baèng phöông phaùp hoaù teá baøo mieãn dòch
Khi teá baøo trung maïc bò thoaùi hoaù, baøo töông coù nhieàu khoâng baøo chöùa glycogen, laøm
nhaân bò ñaåy leäch qua moät beân, coù theå laàm vôùi teá baøo ung thö cheá tieát nhaày (mucin). Phaân bieät
baèng phöông phaùp nhuoäm ñaëc bieät hoaëc hoaù teá baøo mieãn dòch. (Baûng 3)
Nhuoäm ñaëc bieät Hoaù teá baøo mieãn dòch

PAS-Diastase Mucicarmin Calretinin EMA CEA Desmin
Teá baøo trung maïc thoaùi hoaù - - + (100%) - - +
Carcinoâm tuyeán + + + (6-20%) + + -
Baûng 3: Phaân bieät teá baøo trung maïc thoaùi hoaù vaø teá baøo carcinoâm tuyeán baèng nhuoäm ñaëc bieät vaø hoaù teá baøo
mieãn dòch
2. Moâ baøo / Ñaïi thöïc baøo (Histiocytes / Macrophages):

Laø loaïi teá baøo luoân ñöôïc tìm thaáy trong traøn dòch, kích thöôùc töø 20-40 μm, naèm rieâng leû.
Nhaân teá baøo hình baàu duïc hay hình quaû thaän, naèm leäch moät beân, chaát nhieãm saéc thöa, haïch
nhaân thöôøng nhoû; baøo töông nhieàu vaø baét maàu nhaït, coù nhieàu khoâng baøo maø beân trong coù theå
chöùa caùc vaät theå ñöôïc thöïc baøo (limphoâ baøo cheát, maûnh vôõ nhaân...). (Hình 6A)
3. Limphoâ baøo (Lymphocytes):

Ñöôïc tìm thaáy deã daøng trong caùc traøn dòch, ña soá laø limphoâ baøo T. Teá baøo coù kích thöôùc
nhoû, nhaân troøn baét maàu tím ñaäm, haïch nhaân khoâng roõ vaø raát ít baøo töông. (Hình 6B)
Hình 6: Caùc moâ baøo / Ñaïi thöïc baøo vôùi caùc khoâng baøo coù chöùa caùc maûnh vuïn nhaân cuûa limphoâ baøo cheát
(muõi teân) (A); caùc limphoâ baøo nhoû coù nhaân troøn vaø raát ít baøo töông (B).
Ngoaøi 3 loaïi teá baøo chuû yeáu laø teá baøo trung maïc, ñaïi thöïc baøo (moâ baøo) vaø limphoâ baøo;
trong traøn dòch coøn coù theå thaáy caùc loaïi teá baøo khaùc nhö baïch caàu ña nhaân trung tính, baïch caàu
aùi toan, hoàng caàu.
B/ Moät soá loaïi traøn dòch trong caùc beänh laønh tính: (Hình 7)
1. Traøn dòch muû (Purulent effusions):

Caùc vi khuaån coù theå gaây vieâm caáp tính maøng phoåi, maøng buïng vaø maøng tim theo nhieàu
cô cheá khaùc nhau, daãn ñeán traøn muû trong khoang cô theå. Dòch muû coù maàu vaøng nhaït hoaëc ngaû
xanh, coù theå coù muøi hoâi. Pheát teá baøo cho thaáy chuû yeáu laø baïch caàu ña nhaân trung tính, caùc maûnh
vuïn teá baøo cheát, moät soá ñaïi thöïc baøo vaø limphoâ baøo; ít thaáy teá baøo trung maïc.
2. Traøn dòch baïch caàu aùi toan (Eosinophilic Effusions):

Goïi laø traøn dòch baïch caàu aùi toan khi soá löôïng teá baøo naøy chieám hôn 10% teá baøo coù
nhaân. Traøn dòch aùi toan coù theå xaûy ra khi khoang cô theå bò choïc huùt nhieàu laàn, khieán maùu vaø khí
loït vaøo trong ñoù; hoaëc do nhieãm kyù sinh truøng, phaûn öùng thuoác, nhoài maùu phoåi. Pheát teá baøo coù
nhieàu baïch caàu aùi toan, nhaân 2 thuøy, baøo töông chöùa ñaày caùc haït maàu cam.
3. Traøn dòch limphoâ baøo (Lymphocytic effusions):
Goïi laø traøn dòch limphoâ baøo khi soá löôïng teá baøo naøy chieám hôn 50% teá baøo coù nhaân. Coù
theå do lao, beänh taïo keo hoaëc sau moät phaãu thuaät baéc caàu maïch vaønh. Dòch trong maàu vaøng
nhaït, ñoâi khi hôi ñuïc vaø coù maàu maùu. Pheát teá baøo goàm toaøn caùc limphoâ baøo nhoû, ít thaáy teá baøo
trung maïc vaø moâ baøo.
4. Traøn dòch döôõng traáp (Chylous effusions):
Hieám gaëp, xaûy ra do chaán thöông hoaëc phaãu thuaät laøm beå oáng ngöïc khieán döôõng traáp
traøn vaøo khoang cô theå. Traøn dòch döôõng traáp coù maàu traéng ñuïc nhö söõa do chöùa nhieàu lipid vaø
moät ít limphoâ baøo.
Caàn löu yùù raèng taát caû caùc loaïi traøn dòch treân cuõng coù theå xaûy ra trong beänh caûnh ung thö;
do ñoù phaûi luoân caûnh giaùc tìm kieám teá baøo aùc tính khi ñoïc tieâu baûn teá baøo.
Hình 7: Traøn dòch muû (A); traøn dòch baïch caàu aùi toan (B); traøn dòch limphoâ baøo (C); traøn dòch döôõng traáp (D)
IV. Traøn dòch aùc tính (Malignant effusions)
Muïc tieâu chính cuûa xeùt nghieäm teá baøo hoïc dòch cô theå laø ñeå phaân bieät giöõa laønh tính vaø
aùc tính; traøn dòch aùc tính coù theå do ung thö nguyeân phaùt cuûa khoang cô theå, töùc u teá baøo trung
maïc aùc tính; nhöng ña soá laø do di caên cuûa 1 ung thö töø nôi khaùc. Khoaûng 20% caùc tröôøng hôïp
traøn dòch coù keát quaû aùc tính, ñoàng nghóa vôùi caên beänh ung thö ñaõ tieán ñeán giai ñoaïn cuoái, tieân
löôïng soáng theâm cuûa beänh nhaân chæ coøn khoaûng 3-12 thaùng. Chính vì vaäy, phaûi coá traùnh chaån
ñoaùn döông tính giaû; ñeå beänh nhaân khoûi phaûi lo laéng voâ ích, chòu theâm caùc xeùt nghieäm khoâng
caàn thieát vaø thaäm chí maát cô hoäi ñieàu trò. Ñoä chính xaùc cuûa xeùt nghieäm teá baøo hoïc dòch cô theå
ñöôïc ghi nhaän nhö sau: (Baûng 4)
Ñoä nhaïy 50 - 62,4%
Ñoä ñaëc hieäu 97%
Giaù trò tieân ñoaùn döông 95.7 - 100%
Giaù trò tieân ñoaùn aâm 86,4 - 88,3%
Baûng 4: Ñoä chính xaùc cuûa xeùt nghieäm teá baøo hoïc dòch cô theå
A/ Traøn dòch aùc tính do u trung maïc (Malignant mesothelioma):

Laø loaïi ung thö hieám gaëp, coù lieân quan vôùi tình traïng nhieãm sôïi asbestos, xaï trò lieàu cao,
vieâm maøng phoåi/maøng buïng taùi ñi taùi laïi vaø nhieãm virus SV-40. Ung thö coù ñoä aùc tính cao, ña soá
beänh nhaân töû vong trong voøng 2 naêm keå töø khi beänh ñöôïc chaån ñoaùn. Veà caáu taïo moâ hoïc, u
goàm 2 thaønh phaàn troän laãn vôùi nhau; thaønh phaàn gioáng carcinoâm tuyeán vôùi caùc teá baøo u hình
vuoâng hoaëc truï, taïo thaønh nhuù hoaëc caùc oáng tuyeán; thaønh phaàn gioáng sarcoâm sôïi vôùi caùc teá baøo
u hình thoi; thöôøng chæ coù thaønh phaàn thöù nhaát môùi bong troùc vaøo trong khoang cô theå. Traøn dòch
aùc tính do u teá baøo trung maïc thuoäc loaïi dòch xuaát, maàu vaøng nhaït hoaëc ñoû hoàng do laãn maùu, coù
tính nhôùt do chöùa nhieàu acid hyaluronic.
ÔÛ ñoä phoùng ñaïi nhoû, pheát teá baøo cho thaáy raát giaàu teá baøo vaø chæ coù moät loaïi daân soá teá
baøo, thay ñoåi töø teá baøo trung maïc laønh ñeán teá baøo trung maïc aùc. Teá baøo trung maïc aùc chuû yeáu
naèm rieâng leû, hình daïng gioáng teá baøo trung maïc bình thöôøng nhöng kích thöôùc lôùn hôn; nhaân lôùn
naèm ôû trung taâm, coù theå coù 2 hoaëc nhieàu nhaân; nhaân taêng saéc, chaát nhieãm saéc thoâ, coù haïch
nhaân lôùn; maøng nhaân khoâng ñeàu; baøo töông nhieàu, coù theå coù caùc khoâng baøo chöùa glycogen
hoaëc lipid. Tæ leä phaân baøo taêng vaø coù theå thaáy phaân baøo baát thöôøng. Teá baøo u coù theå oâm laáy 1 teá
baøo u khaùc (hinh aûnh teá baøo aên teá baøo*). Teá baøo u vaãn giöõ ñöôïc moät soá ñaëc ñieåm cuûa teá baøo
trung maïc bình thöôøng nhö vieàn ñaêng-ten, cöûa soå giöõa 2 teá baøo. (Hình 8)
Hình 8: Pheát giaàu teá baøo, goàm caùc teá baøo rôøi vaø caùc ñaùm ñaëc (A); teá baøo trung maïc aùc coù kích thöôùc
lôùn, coù 1 hoaëc nhieàu nhaân naèm ôû trung taâm, maøng nhaân khoâng ñeàu, haïch nhaân roõ, baøo töông coù theå
coù khoâng baøo (B); teá baøo u vaãn coù vieàn ñaêng-ten (C); cöûa soå (D); hinh aûnh teá baøo aên teá baøo (E).
Teá baøo u coù theå keát thaønh caùc ñaùm ñaëc 3 chieàu vôùi kích thöôùc lôùn hôn nhieàu so vôùi ñaùm
teá baøo trung maïc bình thöôøng (chöùa 30-200 teá baøo); caùc ñaùm ñaëc coù daïng hình caàu vôùi bôø loài
khoâng ñeàu, daïng tuùi tuyeán hoaëc daïng nhuù coù phaân nhaùnh. (Hình 9)
Trong moät soá tröôøng hôïp, coù theå laàm laãn giöõa caùc teá baøo trung maïc aùc tính bieät hoaù cao
ít dò daïng vôùi teá baøo trung maïc phaûn öùng, giöõa teá baøo trung maïc aùc tính coù nhieàu khoâng baøo vôùi
teá baøo carcinoâm tuyeán; ñeå phaân bieät, ñoâi khi phaûi nhôø ñeán phöông phaùp nhuoäm ñaëc bieät vaø hoaù
teá baøo mieãn dòch. (xem baûng 2 vaø 3)
------------------
* Hình aûnh teá baøo aên teá baøo (cell in cell, cannibalism) khoâng coù tính ñaëc hieäu, coù theå gaëp ôû u trung maïc aùc,
nhieàu loaïi carcinoâm di caên nhö carcinoâm tuyeán vuù, carcinoâm teá baøo gai vaø carcinoâm teá baøo nhoû cuûa phoåi,
carcinoâm nieäu maïc...Trong moät ít tröôøng hôïp, cuõng thaáy ôû teá baøo trung maïc phaûn öùng laønh tính.
Hình 9: Teá baøo trung maïc aùc keát thaønh ñaùm ñaëc hình caàu vôùi bôø loài khoâng ñeàu (A); hoaëc caáu truùc nhuù
phaân nhaùnh cuõng coù bôø ngoaøi loài khoâng ñeàu (B).
B/ Traøn dòch aùc tính do di caên

Dieãn tieán töï nhieân cuûa moïi loaïi ung thö, cho duø laø carcinoâm, sarcoâm, limphoâm, meâlanoâm
hay u teá baøo maàm, cuoái cuøng ñeàu coù khaû naêng xaâm nhaäp/di caên vaøo trong caùc khoang cô theå vaø
gaây traøn dòch. Ñeå chaån ñoaùn chính xaùc nguoàn goác xuaát phaùt cuûa u di caên baèng xeùt nghieäm teá
baøo hoïc, caàn naém roõ caùc thoâng tin laâm saøng vaø caän laâm saøng cuûa beänh nhaân vaø ñoâi khi phaûi söû
duïng caùc kyõ thuaät hoaù teá baøo mieãn dòch. Baùo caùo toång keát cho thaáy ña soá traøn dòch aùc tính laø do
di caên töø caùc loaïi carcinoâm cuûa phoåi, vuù, buoàng tröùng vaø ñöôøng tieâu hoaù; di caên töø limphoâm,
sarcoâm vaø meâlanoâm töông ñoái ít gaëp hôn.
Ñaëc ñieåm chung cuûa pheát teá baøo hoïc traøn dòch do di caên laø ngay töø ñoä phoùng ñaïi nhoû, coù
theå thaáy 1 daân soá laï goàm caùc teá baøo aùc tính naèm rieâng reõ hay keát ñaùm, töông phaûn vôùi caùc teá
baøo trung maïc bình thöôøng xung quanh. Teá baøo di caên thöôøng coù kích thöôùc lôùn, ña daïng vaø dò
daïng hôn teá baøo trung maïc aùc tính; nhaân lôùn, khoâng ôû trung taâm nhöng leäch qua moät beân, coù
moät nhaân hoaëc nhieàu nhaân, chaát nhieãm saéc thoâ, moät hay nhieàu haïch nhaân to, maøng nhaân khoâng
ñeàu, tæ leä nhaân/baøo töông taêng; baøo töông coù theå coù khoâng baøo cheá tieát chöùa chaát nhaày. Tæ leä
phaân baøo taêng. Teá baøo u coù theå oâm laáy moät teá baøo u khaùc (hinh aûnh teá baøo aên teá baøo) nhö teá
baøo trung maïc, nhöng khoâng coù vieàn ñaêng-ten; khoâng coù cuûa soå giöõa 2 teá baøo u. Caùc teá baøo di
caên coù theå keát thaønh nhöõng ñaùm lôùn 3 chieàu daïng hình caàu vôùi bôø ñeàu, daïng tuùi tuyeán coù loøng,
daïng nhuù phaân nhaùnh. Phaàn sau ñaây moâ taû hình aûnh pheát teá baøo cuûa moät soá tröôøng hôïp traøn
dòch aùc tính do di caên thöôøng gaëp.
1. Traøn dòch aùc tính do carcinoâm tuyeán di caên:
Laø loaïi traøn dòch aùc tính thöôøng gaëp nhaát. OÅ nguyeân phaùt thöôøng ñöôïc tìm thaáy taïi phoåi,
tuyeán vuù, ñöôøng tieâu hoaù, buoàng tröùng. (Hình 10, 11, 12, 13, 14)
Hình 10: Traøn dòch do carcinoâm oáng tuyeán vuù di caên: teá baøo u ña daïng dò daïng, nhaân lôùn naèm leäch moät
beân (muõi teân), haïch nhaân to roõ (A); keát ñaùm ñaëc 3 chieàu hình caàu vôùi bôø ñeàu (B).
Hình 11:Traøn dòch do carcinoâm tuyeán daï daøy daïng maët nhaãn di caên: teá baøo u coù khoâng baøo chöùa nhaày, ñaåy
nhaân leäch sang 1 beân, coù theå laàm vôùi teá baøo trung maïc thoaùi hoaù (A); nhuoäm ñaëc bieät mucicarmin, khoâng
baøo baét maàu ñoû chöùng toû ñaây laø chaát nhaày.
Hình 12: Traøn dòch do carcinoâm tuyeán ñaïi traøng di caên: Teá baøo u keát thaønh ñaùm ñaëc 3 chieàu hoaëc tuùi tuyeán
(1), teá baøo rôøi thaáy roõ khoâng baøo chöùa chaát nhaày (2) trong baøo töông (A); Caùc teá baøo u vôùi khoâng baøo chöùa
chaát nhaày, ñaåy nhaân leäch veà 1 beân (B).
Hình 13: Traøn dòch do carcinoâm tuyeán cuûa phoåi di caên, teá baøo u hình troøn gioáng teá baøo trung maïc nhöng coù
nhaân leäch sang 1 beân, khoâng coù vieàn ñaêng-ten hay cuûa soå (A); nhuoäm hoaù teá baøo mieãn dòch cho thaáy baøo
töông teá baøo u chöùa CEA, khaúng ñònh carcinoâm tuyeán di caên (B).
Hình 14: Traøn dòch do u bieåu moâ aùc tính cuûa buoàng tröùng di caên: caùc teá baøo cuûa u dòch trong aùc tính xeáp
thaønh ñaùm ñaëc, nhaân di daïng, coù theå psammoma naèm giöõa caùc teá baøo u (A); caùc teá baøo cuûa u dòch nhaày
buoàâng tröùng coù khoâng baøo chöùa chaát nhaày ñaåy nhaân leäch veà 1 beân, coù theå xeáp thaønh tuùi tuyeán (B).
2. Traøn dòch aùc tính do carcinoâm teá baøo gai di caên:

Ít gaëp, chæ chieám 1% caùc traøn dòch aùc tính. OÅ nguyeân phaùt thöôøng thaáy taïi phoåi, thanh
quaûn, coå töû cung,... coù theå laø carcinoâm teá baøo gai söøng hoaù hoaëc khoâng söøng hoaù. (Hình 15)
Hình 15: Carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoaù, teá baøo u hình ña dieän, nhaân lôùn taêng saéc, tæ leä nhaân/ baøo
töông taêng, xeáp rôøi raïc, bôø teá baøo roõ neùt (A), hoaëc keát ñaùm ñaëc 3 chieàu vôùi bôø ñeàu (B). Carcinoâm teá baøo gai
söøng hoaù, teá baøo u dò daïng, kích thöôùc lôùn, nhaân taêng saéc dò daïng, baøo töông maàu cam do chöùa keratin (C).
3. Traøn dòch aùc tính do carcinoâm teá baøo nhoû di caên:
Raát hieám gaëp, u nguyeân phaùt thöôøng thaáy ôû phoåi. Teá baøo u coù kích thöôùc nhoû, nhaân coù
chaát nhieãm saéc daïng haït mòn, haïch nhaân khoâng roõ, tæ leä nhaân/baøo töông raát cao, nhieàu hình aûnh
phaân baøo. Teá baøo u naèm rieâng reõ hoaëc aùp chaët vaøo nhau nhö ñuùc khuoân, cuõng coù theå xeáp thaønh
ñaùm ñaëc 3 chieàu, neàn tieâu baûn thöôøng coù nhìeàu chaát hoaïi töû. Coù theå laàm teá baøo u vôùi caùc teá baøo
limphoâ; phaân bieät baèng phöông phaùp nhuoäm hoaù teá baøo mieãn dòch treân laùt caét töø bloác teá baøo,
baøo töông teá baøo u coù chöùa haït thaàn kinh noäi tieát, phaûn öùng döông tính vôùi synaptophysin. (H.16)
Hình 16 : Traøn dòch do carcinoâm teá baøo nhoû cuûa phoåi di caên, teá baøo u kích thöôùc nhoû, ñuùc khuoân vôùi nhau,
nhaân coù chaát nhieãm saéc daïng haït mòn, baøo töông ít (A); teá baøo u keát thaønh ñaùm ñaëc 3 chieàu treân neàn chaát
hoaïi töû (B), baøo töông teá baøo u döông tính vôùi synaptophysin do chöùa caùc haït thaàn kinh noäi tieát (C).
1. Trong 1 traøn dòch maøng phoåi, caùc ñaëc ñieåm sau ñöôïc thaáy ôû teá baøo trung maïc phaûn öùng,
NGOAÏI TRÖØ:
A/ Teá baøo trung maïc coù kích thöôùc to nhoû khoâng ñeàu
B/ Teá baøo coù 2-3 nhaân
C/ Vieàn ñaêng-ten
D/ Cöûa soå giöõa 2 teá baøo
E/ Nhieàu ñaùm teá baøo ñaëc 3 chieàu, kích thöôùc lôùn
2. Pheát teá baøo moät traøn dòch cho thaáy coù nhieàu teá baøo coù nhaân lôùn, hôi leäch 1 beân do baøo töông
coù khoâng baøo. Tieán haønh nhuoäm ñaëc bieät vôùi mucicarmin thì thaáy aâm tính, nhieàu khaû naêng teá baøo
naøy laø:
A/ Teá baøo carcinoâm tuyeán ñaïi traøng di caên
B/ Teá baøo carcinoâm tuyeán daï daøy daïng maët nhaãn di caên
C/ Teá baøo trung maïc thoaùi hoaù
D/ Teá baøo u bieåu moâ aùc tính buoàng tröùng di caên
E/ Teá baøo cuûa 1 carcinoâm tuyeán di caên chöa roõ nguoàn goác
3. Trong 1 pheát teá baøo traøn dòch, ñaëc ñieåm naøo höôùng ñeán aùc tính:
A/ Caùc ñaùm teá baøo ñaëc 3 chieàu kích thöôùc lôùn
B/ Caáu truùc nhuù phaân nhaùnh
C/ Hai daân soá teá baøo
D/ Teá baøo coù nhaân taêng saéùc vaø haïch nhaân lôùn
E/ Taát caû A, B, C, D ñuùng
4. KHOÂNG PHAÛI ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa moät traøn dòch aùc tính do carcinoâm tuyeán di caên:
A/ Coù daân soá laï ngoaøi teá baøo trung maïc
B/ Ñaùm ñaëc 3 chieàu vôùi bôø ñeàu
C/ Hình aûnh cöûa soå giöõa 2 teá baøo
D/ Nhaân taêng saéc, naèm leäch 1 beân
E/ Haïch nhaân lôùn
5. Loaïi traøn dòch aùc tính naøo coù khaû naêng laàm laãn vôùi traøn dòch limphoâ baøo:
A/ Traøn dòch do carcinoâm oáng tuyeán vuù di caên
B/ Traøn dòch do carcinoâm teá baøo gai di caên
C/ Traøn dòch do carcinoâm teá baøo nhoû di caên
D/ Traøn dòch do u teá baøo trung maïc
E/ Traøn dòch do carcinoâm tuyeán cuûa phoåi di caên
6. Trong 1 traøn dòch aùc tính, phaân bieät giöõa carcinoâm teá baøo gai di caên vaø carcinoâm tuyeán di caên
coù theå döïa treân caùc ñaëc ñieåm sau, NGOAÏI TRÖØ:
A/ Hieän töôïng söøng hoaù trong baøo töông
B/ Baøo töông coù khoâng baøo chöùa chaát nhaày
C/ Haïch nhaân lôùn
D/ Taát caû A, B, C ñuùng
E/ Chæ A vaø B ñuùng
Teá baøo hoïc ñöôøng hoâ haáp döôùi 79
TEÁ BAØO HOÏC ÑÖÔØNG HOÂ HAÁP DÖÔÙI

(Lower respiratory tract Cytology)
Muïc tieâu
1. Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc bình thöôøng cuûa ñöôøng hoâ haáp döôùi
2. Moâ taû caùc bieán ñoåi teá baøo laønh tính
3. Moâ taû caùc thaønh phaàn khoâng phaûi teá baøo coù nguoàn goác noäi sinh
4. Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa 4 loaïi ung thö phoåi nguyeân phaùt thöôøng gaëp
Muïc tieâu chính cuûa teá baøo hoïc ñöôøng hoâ haáp döôùi laø ñeå chaån ñoaùn ung thö döïa treân caùc
maãu teá baøo bong troùc töï nhieân trong dòch ñaøm, teá baøo bong troùc nhaân taïo nhôø kyõ thuaät chaûi/röûa
pheá quaûn, röûa pheá quaûn pheá nang hoaëc treân caùc maãu teá baøo choïc huùt. Caùc kyõ thuaät laáy maãu teá
baøo cuûa ñöôøng hoâ haáp döôùi ñaõ ñöôïc moâ taû trong baøi kyõ thuaät teá baøo hoïc vaø baøi teá baøo hoïc choïc
huùt baèng kim nhoû; giaù trò chaån ñoaùn cuûa töøng kyõ thuaät thay ñoåi khaùc nhau tuøy theo vò trí toån
thöông ôû trung taâm hay ngoaïi vi. Xeùt nghieäm ñaøm deã thöïc hieän, ñaõ ñoùng 1 vai troø raát lôùn trong
chaån ñoaùn ung thö phoåi tröôùc ñaây, khi maø carcinoâm teá baøo gai ôû caùc pheá quaûn lôùn coøn laø daïng
moâ hoïc thöôøng gaëp nhaát; maëc duø ñoä nhaïy cuûa xeùt nghieäm ñaøm töông ñoái thaáp nhöng coù theå
taêng leân baèng caùch gia taêng soá laàn laáy maãu. Töø sau 1980, carcinoâm tuyeán trôû thaønh daïng moâ
hoïc haøng ñaàu cuûa ung thö phoåi vôùi vò trí toån thöông thöôøng ôû ngoaïi vi hôn laø trung taâm; keát quaû
laø xeùt nghieäm ñaøm maát daàn öu theá vaø ñöôïc thay baèng kyõ thuaät chaûi/ röûa pheá quaûn hoaëc choïc
huùt kim nhoû, coù khaû naêng thu thaäp toát hôn caùc teá baøo aùc tính ôû ngoaïi vi phoåi. Hieän nay, xeùt
nghieäm ñaøm chuû yeáu ñöôïc daønh cho beänh nhaân coù trieäu chöùng khaïc ñaøm laãn maùu hoaëc coù toån
thöông nghi ngôø aùc tính treân phim X-quang phoåi. Kyõ thuaät röûa pheá quaûn pheá nang laáy ñöôïc teá
baøo ôû pheá nang vaø tieåu pheá quaûn, ban ñaàu ñöôïc duøng ñeå chaån ñoaùn caùc nhieãm khuaån hoâ haáp
hoaëc beänh phoåi keõ nhöng hieän nay cuõng ñöôïc duøng ñeå chaån ñoaùn ung thö, do khuynh höôùng gia
taêng caùc toån thöông aùc tính ôû ngoaïi vi phoåi. Döôùi höôùng daãn cuûa noäi soi, sieâu aâm vaø chuïp caét
lôùp ñieän toaùn (CT), coù theå tieán haønh choïc huùt xuyeân da thaønh ngöïc, xuyeân thaønh pheá quaûn hoaëc
thöïc quaûn ñeå laáy teá baøo töø nhöõng toån thöông chæ coù ñöôøng kính 5mm, naèm trong nhu moâ phoåi
hoaëc trung thaát; vì vaäy kyõ thuaät choïc huùt ñöôïc söû duïng ngaøy caøng nhieàu ñeå chaån ñoaùn vaø xeáp
giai ñoaïn ung thö phoåi. Nhìn chung, ñoä chính xaùc cuûa caùc kyõ thuaät teá baøo hoïc noùi treân trong
chaån ñoaùn ung thö phoåi ñöôïc ghi nhaän nhö sau: (Baûng 1)
Kyõ thuaät laáy maãu Ñoä nhaïy (%) Ñoä ñaëc hieäu (%)
Ñaøm < 50 96-99
Chaûi pheá quaûn 70 90
Röûa pheá quaûn 70 90
Röûa PQ-PN 35-70 80
Choïc huùt kim nhoû döôùi sieâu aâm/noäi soi/CT 96 100
Baûng 1: Ñoä chính xaùc cuûa chaån ñoaùn ung thö theo caùch laáy maãu teá baøo
I. Teá baøo hoïc ñöôøng hoâ haáp döôùi bình thöôøng:

Ñöôøng hoâ haáp döôùi goàm coù khí quaûn, caùc pheá quaûn vaø pheá nang. Khí quaûn vaø pheá quaûn
ñöôïc loùt bôûi bieåu moâ truï giaû taàng goàm 4 loaïi teá baøo: teá baøo truï coù loâng chuyeån, teá baøo tieát nhaày
hình ñaøi, teá baøo ñaùy vaø teá baøo thaàn kinh noäi tieát (teá baøo Kulchitsky). ÔÛ tieåâu pheá quaûn, soá löôïng teá
baøo truï coù loâng chuyeån vaø teá baøo tieát nhaày giaûm daàn vaø ñöôïc thay baèng teá baøo hình truï hay
vuoâng khoâng coù loâng chuyeån, goïi laø teá baøo Clara. Pheá nang ñöôïc loùt bôûi 2 loaïi pheá baøo, tyùp I vaø
tyùp II. Trong loøng pheá nang coù caùc ñaïi thöïc baøo pheá nang. (Hình 1)
Nhö vaäy treân tieâu baûn teá baøo bong troùc töø ñöôøng hoâ haáp döôùi nhuoäm baèng phöông phaùp
Papanicolaou, coù theå thaáy: (Hình 2)
- Teá baøo truï coù loâng chuyeån (Ciliated columnar cells): naèm rieâng leû hoaëc keát ñaùm 2 chieàu; cöïc
ñænh coù caùc loâng chuyeån gaén vaøo theå ñaùy beân döôùi, taïo thaønh 1 taám ñaùy baét maàu ñaäm naèm ngay
döôùi maøng teá baøo; baøo töông ñoàng nhaát, maàu xanh (aùi kieàm); nhaân hình baàu duïc, chaát nhieãm
saéc daïng haït mòn, haïch nhaân khoâng roõ.
- Teá baøo tieát nhaày hinh ñaøi (Goblet cells): naèm rieâng leû hoaëc keát ñaùm 2 chieàu; nhaân nhoû vaø
leäch veà cöïc ñaùy; baøo töông coù nhieàu khoâng baøo chöùa chaát nhaày. Teá baøo tieát nhaày deã bò thoaùi
hoaù, taïo hình aûnh nhaân traàn.
- Ñaïi thöïc baøo pheá nang (Alveolar macrophages): teá baøo coù nhaân hình baàu duïc hoaëc quaû
thaän, baøo töông coù nhieàu khoâng baøo, coù theå chöùa haït carbon.
- Caùc loaïi teá baøo khaùc nhö teá baøo ñaùy (coù nhaân troøn ñaäm maàu, nhoû hôn limphoâ baøo), teá baøo
Clara (hình vuoâng hoaëc truï thaáp, khoâng coù loâng chuyeån), pheá baøo tyùp I (teá baøo deït) vaø tyùp II (teá
baøo hình troøn hoaëc vuoâng, nhaân lôùn taêng saéc, haïch nhaân to); thöôøng chæ xuaát hieän trong maãu
beänh phaåm teá baøo khi coù toån thöông ñöôøng hoâ haáp döôùi.
Hình 1: Caáu truùc moâ hoïc cuûa pheá quaûn, tieåu pheá quaûn vaø pheá nang.
Hình 2: Teá baøo truï coù loâng chuyeån (A); teá baøo tieát nhaày hình ñaøi, nhaân traàn (muõi teân) (B); ñaïi thöïc baøo pheá
nang, coù chöùa haït carbon (muõi teân) (C).
II. Teá baøo hoïc ñöôøng hoâ haáp döôùi - Caùc bieán ñoåi laønh tính:
A/ Bieán ñoåi laønh tính caùc teá baøo bieåu moâ pheá quaûn (Benign bronchial cell changes):
Khi bieåu moâ pheá quaûn bò kích thích bôûi caùc taùc nhaân nhö chaán thöông (soi pheá quaûn
nhieàu laàn), xaï trò, hoaù trò, caùc tình traïng vieâm nhieãm, teá baøo bieåu moâ pheá quaûn coù theå phaûn öùng
laïi baèng caùc bieán ñoåi sau: (Hình 3, 4)
- Taêng saûn phaûn öùng teá baøo truï coù loâng chuyeån: teá baøo taêng kích thöôùc, nhaân lôùn hôn
bình thöôøng nhieàu laàn, coù theå coù nhieàu nhaân vôùi kích thöôùc ñoàng ñeàu; chaát nhieãm saéc thoâ, haïch
nhaân lôùn, cöïc ñænh vaãn coøn loâng chuyeån. Caùc teá baøo truï coù theå keát ñaùm 2 chieàu hoaëc 3 chieàu,
vôùi tình traïng nhaân to nhoû khoâng ñeàu, ñònh höôùng saép xeáp bò roái loaïn, baøo töông daïng boït do
chöùa nhieàu khoâng baøo. Coù theå nhaàm laãn caùc ñaùm naøy vôùi carcinoâm tuyeán nhöng quan saùt kyõ seõ
thaáy teá baøo coù tæ leä nhaân/baøo töông khoâng taêng, chaát nhieãm saéc phaân boá ñeàu, vaãn coøn loâng
chuyeån vaø taám ñaùy ôû cöïc ñænh.
- Choùp loâng chuyeån (ciliocytophtoria) do teá baøo truï thoaùi hoaù laøm cöïc ñænh bò ñöùt rôøi;
thöôøng gaëp trong caùc vieâm phoåi do viruùt.
Hình 3: Bieán ñoåi laønh tính: Teá baøo truï taêng kích thöôùc, nhaân lôùn, haïch nhaân to (muõi teân) (A); teá baøo truï nhieàu
nhaân (B); Teá baøo truï phaûn öùng coù nhaân lôùn, baøo töông daïng boït keát ñaùm gioáng carcinoâm tuyeán, nhöng vaãn
coøn loâng chuyeån (muõi teân) (C); Choùp loâng chuyeån (muõi teân) (D).
- Taêng saûn teá baøo tieát nhaày thöôøng gaëp trong caùc beänh vieâm pheá quaûn maõn, hen pheá
quaûn, giaõn pheá quaûn. Teá baøo tieát nhaày taêng saûn bong troùc taïo thaønh caùc ñaùm nhoû.
- Theå Creola* laø caùc ñaùm teá baøo hình baàu duïc 3 chieàu, bong troùc töø nieâm maïc pheá quaûn
taêng saûn phaûn öùng trong caùc beänh phoåi maõn tính. Theå Creola goàm caùc teá baøo truï coù loâng
chuyeån vaø teá baøo tieát nhaày naèm ôû ngoaøi, chính giöõa laø caùc teá baøo ñaùy coù nhaân nhoû, ñoàng daïng,
khoâng taêng saéc, haïch nhaân nhoû.
- Taêng saûn teá baøo ñaùy (Basal cell hyperplasia): laø 1 bieán ñoåi khoâng ñaëc hieäu gaëp trong
caùc beänh phoåi maõn tính, vieâm nhieãm. Caùc teá baøo ñaùy naèm saâu beân döôùi bieåu moâ neân khoâng theå
bong troùc töï phaùt; chæ xuaát hieän treân maãu thöû khi coù toån thöông nieâm maïc pheá quaûn hoaëc khi söû
duïng caùc kyõ thuaät chaûi röûa pheá quaûn. Teá baøo ñaùy bong ra taïo thaønh caùc ñaùm teá baøo coù kích
thöôùc thay ñoåi. Trong töøng ñaùm, caùc teá baøo lieân keát vôùi nhau chaët cheõ; teá baøo coù nhaân troøn, ñaäm
ñeàu vaø nhoû hôn nhaân cuûa limphoâ baøo, haïch nhaân khoâng thaáy hoaëc raát nhoû; baøo töông ít, baét
maàu kieàm. Coù theå nhaàm laãn caùc ñaùm naøy vôùi carcinoâm teá baøo nhoû nhöng ôû ñaây teá baøo khoâng coù
nhaân muoái tieâu, khoâng coù phaân baøo vaø neàn hoaïi töû.
Hình 4: Ñaùm teá baøo tieát nhaày taêng saûn (A); Theå Creola vôùi teá baøo truï coù loâng chuyeån naèm phía ngoaøi ria (B);
Ñaùm teá baøo ñaùy taêng saûn treân neàn khoâng coù chaát hoaïi töû (C)
----------------------
* Creola laø teân cuûa beänh nhaân maéc beänh hen pheá quaûn maø maãu ñaøm coù chöùa caùc theå baàu duïc ñöôïc moâ taû laàn ñaàu tieân döôùi teân goïi naøy.
- Taêng saûn pheá baøo tyùp II: xaûy ra trong caùc vieâm phoåi caáp tính do viruùt, nhoài maùu phoåi,
beänh phoåi keõ, xaï trò, hoaù trò,...Pheá baøo tyùp II taêng saûn bong troùc thaønh caùc teá baøo rieâng leû hoaëc
taïo thaønh caùc ñaùm phaúng hoaëc caáu truùc gioáng tuyeán. Teá baøo coù nhaân lôùn, chaát nhieãm saéc hôi
thoâ, haïch nhaân to roõ, baøo töông nhieàu vaø coù theå chöùa khoâng baøo. Coù theå nhaàm laãn caùc caáu truùc
gioáng tuyeán taïo bôûi pheá baøo tyùp II vôùi carcinoâm tuyeán neáu khoâng chuù yù ñeán beänh caûnh laâm
saøng. (Hình 5A)
- Chuyeån saûn gai: laø hieän töôïng chuyeån saûn bieåu moâ pheá quaûn töø truï giaû taàng coù loâng
chuyeån thaønh laùt taàng, coù theå gaëp trong caùc beänh lyù maõn tính nhö vieâm pheá quaûn maõn, giaõn pheá
quaûn, aùp-xe phoåi,... Bieåu moâ chuyeån saûn gai bong troùc thaønh caùc teá baøo rieâng leû hoaëc keát ñaùm
2 chieàu ñeàu ñaën. Teá baøo chuyeån saûn gai hình ña dieän, nhaân nhoû baét maàu ñaäm, baøo töông ñaëc
baét maáu aùi kieàm hoaëc aùi toan, bôø teá baøo roõ. Moät soá ñaùm teá baøo gai chuyeån saûn coù chöùa nhöõng
teá baøo khoâng ñieån hình vôùi nhaân to nhoû khoâng ñeàu, chaát nhieãm saéc daïng haït, haïch nhaân thaáy
roõ, tæ leä nhaân/baøo töông taêng; tröôøng hôïp naøy ñöôïc goïi laø chuyeån saûn gai khoâng ñieån hình, coù theå
nhaàm laãn vôùi carcinoâm teá baøo gai cuûa phoåi. (Hình 5B,C)
Hình 5: Pheá baøo tyùp II taêng saûn, nhaân lôùn, baøo töông coù khoâng baøo (muõi teân), taïo thaønh caáu truùc gioáng tuyeán
(A); Chuyeån saûn gai, teá baøo ña dieän, nhaân voùn cuïc ñaäm maàu, baøo töông ñaëc, aùi kieàm hoaëc aùi toan (B);
Chuyeån saûn gai khoâng ñieån hình, teá baøo coù nhaân taêng saéc, to nhoû khoâng ñeàu, haïch nhaân roõ (muõi teân) (C).
B/ Thaønh phaàn khoâng phaûi teá baøo (Non-cellular components):

Coù nguoàn goác noäi sinh hoaëc ngoaïi sinh.
1/ Noäi sinh:
- Theå xoaén Curschmann: laø chaát nhaày coâ ñaëc ñoùng khuoân trong caùc tieåu pheá quaûn bò
bong ra; thöôøng gaëp ôû ngöôøi nghieän huùt thuoác laù, beänh hen pheá quaûn, vieâm pheá quaûn maõn. Theå
xoaén Curschmann taïo bôûi 1 sôïi loõi xoaén baét maàu tím ñaäm vaø nhieàu sôïi maûnh toûa ra xung quanh
thaúng goùc vôùi sôïi loõi.
- Tinh theå Charcot-Leyden ñöôïc taïo ra bôûi söï keát tuï caùc haït trong baøo töông cuûa caùc
baïch caàu aùi toan thoaùi hoaù, thöôøng gaëp trong beänh hen pheá quaûn. Tinh theå Charcot-Leyden coù
hình kim, baét maàu ñoû cam.
- Theå amylacea xuaát hieän trong pheá nang cuûa beänh nhaân phuø phoåi, nhoài maùu phoåi hoaëc
vieâm pheá quaûn maõn. Theå amylacea ñöôïc taïo bôûi protein coâ ñaëc, coù caáu truùc hình caàu, goàm
nhieàu voøng ñoàng taâm, baét maàu xanh.
- Theå asbestos gaëp trong beänh buïi phoåi asbestos, laø caáu truùc coù daïng sôïi - haït maàu naâu
(hai ñaàu phình gioáng taï tay), goàm moät loõi chöùa caùc sôïi asbestos, bao quanh bôûi moät phöùc hôïp
goàm protein, polysaccharid vaø ferritin. (Hình 6)
2/ Ngoaïi sinh:
Caùc pheát teá baøo töø ñöôøng hoâ haáp döôùi coù theå chöùa nhöõng thaønh phaàn taïp nhieãm do aên
uoáng (sôïi thòt, teá baøo thöïc vaät) hoaëc hít thôû (phaán hoa).
Hình 6: Thaønh phaàn khoâng phaûi teá baøo nguoàn goác noäi sinh: Theå xoaén Curschmann (A); Tinh theå Charcot-
Leyden hình kim (B); Theå amylacea (C); Theå asbestos maàu naâu 2 ñaàu phình gioáng hình taï tay (D).
III. Teá baøo hoïc trong caùc beänh nhieãm khuaån hoâ haáp (Respiratory Infections):
Nhieãm khuaån ñöôøng hoâ haáp döôùi laø beänh lyù raát thöôøng gaëp, coù theå do vi khuaån, viruùt, kyù
sinh truøng hoaëc naám moác gaây ra. Chæ coù theå ñieàu trò hieäu quaû sau khi chaån ñoaùn ñuùng taùc nhaân
gaây beänh. ÔÛ caùc beänh nhaân suy giaûm mieãn dòch (beänh AIDS, duøng thuoác öùc cheá mieãn dòch
choáng thaûi gheùp,..), nhieãm khuaån hoâ haáp coù theå phaùt trieån oà aït vaø gaây töû vong nhanh choùng neáu
khoâng ñöôïc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò kòp thôøi. Chính taïi ñaây maø kyõ thuaät teá baøo hoïc röûa pheá quaûn
pheá nang (PQPN) coù ñieàu kieän phaùt huy vai troø cuûa mình, noù giuùp chaån ñoaùn moät soá beänh
nhieãm khuaån hoâ haáp, döïa treân nhöõng bieán ñoåi hình thaùi teá baøo ñaëc tröng theo töøng loaïi taùc nhaân
gaây beänh; ngoaøi ra, dòch röûa PQPN coøn ñöôïc duøng ñeå nhuoäm ñaëc bieät, hoaù teá baøo mieãn dòch,
nuoâi caáy, FISH, PCR ñeå xaùc ñònh taùc nhaân nhieãm khuaån. Ñaùng chuù yù laø nhieàu bieán ñoåi hình thaùi
do beänh nhieãm khuaån troâng gioáng teá baøo aùc tính, coù theå gaây nhaàm laãn vôùi ung thö phoåi; vì vaäy
chuùng ñöôïc taùch khoûi caùc bieán ñoåi laønh tính ñeå moâ taû taïi ñaây.
A/ Beänh nhieãm khuaån hoâ haáp do vi ruùt (Viral infections):

1. Viruùt Herpes (Herpes Simplex virus): vieâm phoåi do viruùt Herpes thöôøng gaëp ôû caùc beänh nhaân
suy giaûm mieãn dòch, tieåu ñöôøng. Trong dòch röûa PQPN, teá baøo bieåu moâ nhieãm viruùt bong troùc
rieâng leû hoaëc keát ñaùm, treân neàn chaát hoaïi töû goàm nhieàu xaùc teá baøo cheát vaø baïch caàu ña nhaân.
Teá baøo nhieãm viruùt coù kích thöôùc lôùn, nhaân chieám gaàn heát theå tích teá baøo; nhieàu teá baøo coù theå
hoaø nhaäp thaønh teá baøo khoång loà, chöùa nhieàu nhaân aùp saùt nhau nhö ñuùc khuoân. Nhaân coù 2 kieåu
bieán ñoåi ñaëc tröng, nhaân coù 1 theå vuøi lôùn aùi toan ôû chính giöõa (Cowdry tyùp A) hoaëc nhaân daïng
kính môø aùi kieàm nheï (Cowdry tyùp B). Caùc bieán ñoåi naøy coù theå gaây nhaàm laãn vôùi carcinoâm tuyeán.
(Hình 7)
Hình 7 : Teá baøo nhieãm viruùt Herpes keát ñaùm treân neàn hoaïi töû (A); Teá baøo khoång loà vôùi nhaân chöùa theå vuøi (B);
Teá baøo coù nhaân daïng kính môø, chieám gaàn heát theå tích teá baøo, aùp saùt nhau nhö ñuùc khuoân (muõi teân) (C).
2. Cytomegalovirus: vieâm phoåi do Cytomegalovirus cuõng thöôøng gaëp ôû caùc beänh nhaân suy giaûm
mieãn dòch. Loaïi viruùt naøy taùc ñoäng khoâng chæ treân teá baøo bieåu moâ hoâ haáp maø caû teá baøo noäi moâ
maïch maùu vaø ñaïi thöïc baøo. Teá baøo nhieãm viruùt coù kích thöôùc lôùn; nhaân cuõng lôùn nhöng khoâng
chieám heát theå tích teá baøo, coù chöùa 1 theå vuøi hình troøn aùi toan hoaëc aùi kieàm; teá baøo coù theå chöùa 2
nhaân gioáng maét cuù. Baøo töông cuõng coù caùc theå vuøi aùi kieàm hoaëc aùi toan kích thöôùc nhoû. (Hình 8
A)
3. Viruùt hôïp baøo hoâ haáp (Respiratory Syncytial Virus): vieâm phoåi do viruùt hôïp baøo hoâ haáp thöôøng
gaëp ôû beänh nhaân suy giaûm mieãn dòch, caùc teá baøo nhieãm viruùt hoaø nhaäp thaønh 1 hôïp baøo khoång
loà chöùa nhieàu nhaân, trong baøo töông coù caùc theå vuøi aùi kieàm. (Hình 8 B)
4. Viruùt sôûi (Measles virus): vieâm phoåi do viruùt sôûi coù theå gaây töû vong nhanh choùng ôû caùc beänh
nhaân suy giaûm mieãn dòch, nhaát laø caùc treû em. Teá baøo nhieãm viruùt hôïp thaønh caùc teá baøo khoång loà
nhieàu nhaân, coù caùc theå vuøi aùi toan trong baøo töông. (Hình 8 C)
Hình 8 : Teá baøo nhieãm Cytomegalovirus coù nhaân chöùa theå vuøi, teá baøo 2 nhaân gioáng maét cuù (A); Hôïp baøo do
nhieãm viruùt hôïp baøo hoâ haáp (B); Teá baøo khoång loà nhieàu nhaân do nhieãm viruùt sôûi, thaáy roõ theå vuøi aùi toan trong
baøo töông (C).
B/ Beänh nhieãm khuaån hoâ haáp do vi truøng:
Vieâm phoåi coù theå do nhieàu loaïi vi khuaån gram(+) vaø gram(-) khaùc nhau gaây ra; chaån
ñoaùn taùc nhaân gaây beänh thöôøng döïa vaøo ñaëc ñieåm laâm saøng vaø caùc xeùt nghieäm vi truøng hoïc, ít
khi phaûi caàn ñeán phöông phaùp teá baøo hoïc, ngoaïi tröø tröôøng hôïp vieâm phoåi taïo ra 1 khoái troøn nghi
ngôø aùc tính treân phim X-quang. Pheát teá baøo cho thaáy nhieàu baïch caàu ña nhaân thoaùi hoaù, ñaïi thöïc
baøo vaø xaùc teá baøo cheát treân neàn chaát nhaày. (Hình 9 A)
Lao phoåi do vi khuaån Mycobacterium tuberculosis gaây ra, taïo thaønh caùc toån thöông vieâm
haït. Treân pheát teá baøo, coù caùc ñaùm teá baøo daïng bieåu moâ, ñaïi baøo Langhans, limphoâ baøo vaø chaát
hoaïi töû baõ ñaäu. (Hình 9 B,C)
Hình 9: Vieâm phoåi do vi khuaån, baïch caàu ña nhaân, ñaïi thöïc baøo vaø xaùc teá baøo cheát treân neàn chaát nhaày (A);
Lao phoåi, ñaùm teá baøo daïng bieåu moâ (muõi teân) treân neàn chaát hoaïi töû baõ ñaäu (B); Ñaïi baøo Langhans (muõi teân)
(C).
C/ Beänh nhieãm khuaån hoâ haáp do vi naám (Mycotic infections):

Nhieãm khuaån ñöôøng hoâ haáp döôùi do vi naám noùi chung ít gaëp, chuû yeáu xaûy ra treân cô ñòa
suy giaûm mieãn dòch. Teá baøo hoïc coù theå ñònh danh deã daøng moät soá loaïi vi naám döïa vaøo hình thaùi
ñaëc tröng cuûa chuùng; tuy nhieân caàn khaúng ñònh theâm baèng caùc phöông phaùp nhuoäm ñaëc bieät vaø
nuoâi caáy.
Hình 10: Ñaùm dòch protein ñuùc khuoân theo loøng pheá nang, chöùa caùc nang naám Pneumocystis (A); Caùùc nang
naám Pneumocystis hình troøn thaáy roõ vôùi phaåm nhuoäm Methenamine baïc (B); Sôïi vaø baøo töû naám Candida
albicans (C); Sôïi naám phaân nhaùnh taïo goùc 45o cuûa naám Aspergillus (D).
1. Pneumocystis jirovecii (teân cuõ laø Pneumocystis carinii, tröôùc ñaây ñöôïc xeáp vaøo nhoùm nguyeân
sinh ñoäng vaät) laø taùc nhaân chính gaây vieâm phoåi ôû ngöôøi suy giaûm mieãn dòch. Phöông phaùp röûa
PQPN coù theå phaùt hieän loaïi vi naám naøy vôùi ñoä nhaïy 90-98%. Treân pheát teá baøo coù caùc ñaùm baét
maàu xanh tím, daïng boït, ñuùc khuoân theo loøng pheá nang; taïo bôûi dòch tieát giaøu protein troän laãn vôùi
caùc nang naám hình troøn ñöôøng kính 4-8m. Caùc nang naám chæ thaáy roõ baèng phöông phaùp nhuoäm
ñaëc bieät vôùi phaåm nhuoäm Methenamine baïc. (Hình 10 A,B)
2. Candida albicans taïo bôûi caùc sôïi naám giaû ñöôøng kính 10-15m vaø caùc baøo töû naám hình baàu
duïc ñöôøng kính 3-7 m. (Hình 10 C)
3. Aspergillus: sôïi naám ñöôøng kính 3-6m, coù vaùch ngaên, phaân nhaùnh taïo goùc 45o.(Hình 10 D)
IV. Teá baøo hoïc cuûa ñöôøng hoâ haáp döôùi aùc tính (Cytology of respiratory cancer):
A. Ung thö phoåi nguyeân phaùt:
Ung thö phoåi nguyeân phaùt lieân quan roõ reät vôùi taät nghieän huùt thuoác; coù leõ vì vaäy maø ung
thö phoåi ñöùng haøng thöù nhaát trong 10 loaïi ung thö thöôøng gaëp ôû ñaøn oâng Vieät nam. Ñaây laø 1 ung
thö coù ñoä aùc tính cao vaø tieân löôïng xaáu, thöôøng phaùt hieän ôû giai ñoaïn muoän neân chæ 30% caùc
tröôøng hôïp laø coøn khaû naêng phaãu thuaät; tæ leä soáng theâm 5 naêm vaøo khoaûng 10%. Veà phaân loaïi
moâ hoïc, 99% ung thö phoåi laø carcinoâm, trong ñoù carcinoâm tuyeán chieám tæ leä cao nhaát 38%,
carcinoâm teá baøo gai 20%, carcinoâm teá baøo lôùn 3%, carcinoâm teá baøo nhoû 14%, caùc loaïi khaùc
25%. Phaân bieät caùc loaïi carcinoâm naøy treân teá baøo hoïc khoâng phaûi luùc naøo cuõng deã daøng, coù khi
phaûi nhôø ñeán kyõ thuaät hoaù teá baøo mieãn dòch; tuy nhieân, ít nhaát cuõng phaûi phaân bieät ñöôïc giöõa
carcinoâm teá baøo nhoû vaø carcinoâm khoâng phaûi teá baøo nhoû, giöõa carcinoâm teá baøo gai vaø carcinoâm
tuyeán, do coù söï khaùc bieät trong ñieàu trò.
1. Carcinoâm tuyeán:
Laø daïng moâ hoïc thöôøng gaëp nhaát cuûa ung thö phoåi nguyeân phaùt; u coù vò trí ôû ngoaïi vi
nhieàu hôn ôû trung taâm, ôû thuøy treân nhieàu hôn caùc thuøy coøn laïi. Teá baøo ung thö coù khaû naêng cheá
tieát chaát nhaày, taïo ra caùc caáu truùc tuyeán vôùi 5 daïng vi theå chính: tuùi tuyeán, nhuù, vi nhuù, lan doïc
vaùch pheá nang vaø ñaëc. Veà maët teá baøo hoïc, ñoái vôùi carcinoâm tuyeán bieät hoaù toát vaø vöøa, teá baøo u
bong ra taïo thaønh caùc ñaùm lôùn 3 chieàu, coù theå coù daïng nhuù, hoaøn toaøn khoâng coù loâng chuyeån.
Trong töøng ñaùm, teá baøo kích thöôùc to nhoû khoâng ñeàu, coù theå saép xeáp thaønh caáu truùc tuùi tuyeán
hoaëc nhuù; nhaân lôùn taêng saéc hình troøn hoaëc baàu duïc, coù theå leäch veà 1 beân vaø coù 1 haïch nhaân to;
tæ leä nhaân/baøo töông thay ñoåi khaùc nhau giöõa caùc teá baøo u; baøo töông chöùa nhieàu khoâng baøo
chöùa chaát nhaày; bôø teá baøo khoâng saéc neùt . (Hình 11)
Hình 11 : Carcinoâm tuyeán bieät hoaù toát, teá baøo keát ñaùm ñaëc 3 chieàu, xeáp thaønh tuùi tuyeán coù loøng nhoû (muõi
teân) vaø khoâng coù loâng chuyeån ngoaøi rìa (A); Nhaân leänh veà cöïc ñaùy, taïo caáu truùc tuyeán coù loøõng roõ reät (muõi
teân) (B); Carcinoâm tuyeán bieät hoaù vöøa, teá baøo coù nhaân to nhoû khoâng ñeàu, haïch nhaân lôùn (muõi teân), baøo
töông coù nhieàu khoâng baøo chöùa chaát nhaày, hôïp thaønh caáu truùc tuyeán khoâng roõ loøng (C).
Ñoái vôùi carcinoâm tuyeán bieät hoaù keùm, beân caïnh caùc ñaùm teá baøo ñaëc 3 chieàu, coù raát
nhieàu teá baøo u naèm rieâng leû, rôøi raïc. Teá baøo vaø nhaân dò daïng, haïch nhaân to roõ; tæ leä nhaân/baøo
töông taêng; baøo töông coù khoâng baøo chöùa chaát nhaày; bôø teá baøo khoâng saéc neùt. Caùc ñaùm ñaëc 3
chieàu cuûa carcinoâm tuyeán bieät hoaù keùm ñoâi khi coù hình aûnh gioáng vôùi carcinoâm teá baøo gai vaø
carcinoâm teá baøo lôùn; phaân bieät baèng hoaù teá baøo mieãn dòch treân laùt caét töø bloác teá baøo, carcinoâm
tuyeán seõ cho phaûn öùng döông tính vôùi TTF1 vaø Napsin A, aâm tính vôùi CK5/6, p40 vaø p63. (Hình
12)
Hình 12 : Carcinoâm tuyeán bieät hoaù keùm, ñaùm teá baøo dò daïng coù nhaân taêng saéc, haïch nhaân to (muõi teân) (A);
Teá baøo u naèm rôøi raïc, baøo töông coù khoâng baøo chöùa chaát nhaày (muõi teân) (B); Hoaù teá baøo mieãn dòch treân bloác
teá baøo, teá baøo u coù nhaân döông tính vôùi TTF1 (muõi teân) (C).
2. Carcinoâm teá baøo gai: trong 2/3 tröôøng hôïp, u coù vò trí trung taâm, taïi caùc pheá quaûn goác vaø pheá
quaûn thuøy; 1/3 tröôøng hôïp ôû ngoaïi vi; trong u hay gaëp hieän töôïng hoaïi töû trung taâm vaø thoaùi hoaù
boïc. Tuøy theo khaû naêng taïo chaát söøng, phaân bieät 2 daïng moâ hoïc chính: carcinoâm teá baøo gai
söøng hoaù (ñoä bieät hoaù toát) vaø carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoaù (ñoä bieät hoaù vöøa vaø keùm). Veà
maët teá baøo hoïc, ñoái vôùi carcinoâm teá baøo gai söøng hoaù, teá baøo u bong ra coù hình thaùi raát ña daïng:
hình ña dieän, hình troøn, hình thoi, hình gioáng con noøng noïc; bôø teá baøo roõ vaø saéc neùt. Nhaân to
taêng saéc, khoâng thaáy roõ haïch nhaân; ôû 1 soá teá baøo, nhaân voùn cuïc ñaäm maàu vaø coù nhöõng teá baøo
maát nhaân (do hoaïi töû). Baøo töông baét maàu cam do chöùa chaát söøng vaø coù theå thaáy caàu söøng. Caùc
teá baøo u ít keát ñaùm, phaân boá rôøi raïc treân neàn chaát hoaïi töû. (Hình 13)
Hình 13: Carcinoâm teá baøo gai söøng hoaù: Teá baøo u coù hình ña dieän, troøn, gioáng con noøng noïc (1) phaân boá rôøi
raïc; nhaân lôùn taêng saéc, coù theå voùn cuïc (2) hoaëc tan maát (3); baøo töông maàu cam (A); Teá baøo u hình thoi,
treân neàn chaát hoaïi töû (B); Teá baøo u taïo thaønh caàu söøng (C).
Ñoái vôùi carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoaù, teá baøo u bong ra coù khuynh höôùng keát ñaùm
nhieàu hôn. Teá baøo u coù nhaân lôùn, haïch nhaân to roõ, baøo töông nhieàu, baét maàu xanh chöù khoâng
phaûi maàu cam nhö ôû loaïi bieät hoaù toát, tuy nhieân teá baøo u vaãn coù bôø roõ vaø saéc neùt nhö teá baøo gai
bình thöôøng. Carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoaù bieät hoaù keùm thöôøng bong thaønh caùc ñaùm
ñaëc 3 chieàu, chöùa caùc teá baøo u ña daïng, nhaân lôùn, haïch nhaân to, tæ leä nhaân/baøo töông taêng, baøo
töông baét maàu xanh, thænh thoaûng xen laãn vaøi teá baøo söøng hoaù vôùi baøo töông maàu cam. Coù theå
nhaàm laãn caùc ñaùm teá baøo gai bieät hoaù keùm naøy vôùi carcinoâm tuyeán, caàn phaân bieät baèng hoaù teá
baøo mieãn dòch. (Hình 14)
Hình 14: Carcinoâm teá baøo gai khoâng söøng hoaù: ôû ñoä bieät hoaù vöøa, teá baøo u coù nhaân lôùn taêng saéc, haïch nhaân
roõ, baøo töông aùi toan, bôø teá baøo saéc neùt (A); ÔÛ ñoä bieät hoaù keùm, teá baøo u keát thaønh ñaùm ñaëc 3 chieàu (B);
ñoâi khi coù teá baøo u söøng hoaù vôùi baøo töông maàu cam, laãn vaøo giöõa ñaùm teá baøo u khoâng söøng hoaù (C).
3. Carcinoâm teá baøo lôùn: vò trí u thöôøng ôû ngoaïi vi. Teá baøo u raát ña daïng vaø dò daïng, kích thöôùc
lôùn, naèm rieâng leû rôøi raïc hoaëc choàng chaát leân nhau thaønh caùc ñaùm ñaëc 3 chieàu. Nhaân to, troøn
hoaëc meùo moù, maøng nhaân khoâng ñeàu, chaát nhieãm saéc thoâ vaø haïch nhaân raát roõ; baøo töông töø ít
ñeán trung bình; tæ leä nhaân/baøo töông taêng; coù theå thaáy teá baøo u khoång loà nhieàu nhaân. Tæ leä phaân
baøo taêng vaø treân neàn lam coù chaát hoaïi töû.
Chaån ñoaùn loaïi ung thö naøy döïa treân hình thaùi teá baøo noùi chung khaù deã daøng, nhöng neáu
thöïc hieän ñöôïc kyõ thuaät hoaù teá baøo mieãn dòch, seõ thaáy nhieàu tröôøng hôïp thöïc ra laø carcinoâm
tuyeán bieät hoaù keùm, carcinoâm teá baøo gai bieät hoaù keùm hoaëc carcinoâm thaàn kinh noäi tieát loaïi teá
baøo lôùn. Vì vaäy, theo Toå chöùc Y teá theá giôùi, ñoái vôùi caùc tieâu baûn teá baøo coù hình aûnh nhö treân maø
khoâng coù keát quaû hoaù teá baøo mieãn dòch ñi keøm, chæ neân chaån ñoaùn laø carcinoâm khoâng phaûi teá
baøo nhoû, daïng khoâng ñaëc bieät (non small cell carcinoma, not otherwise specified) hôn laø carcinoâm
teá baøo lôùn. (Hình 15)
Hình 15: Carcinoâm teá baøo lôùn: teá baøo u raát dò daïng, taïo thaønh ñaùm ñaëc 3 chieàu treân neàn hoaïi töû (A); Teá baøo
u rôøi raïc, coù teá baøo khoång loà nhieàu nhaân, haïch nhaân to roõ.
4. Carcinoâm teá baøo nhoû: ña soá caùc tröôøng hôïp, u coù vò trí trung taâm ngay taïi roán phoåi; chæ coù 5%
ôû ngoaïi vi. Teá baøo u coù kích thöôùc nhoû töø 7-15 m, nhaân troøn taêng saéc, chaát nhieãm saéc daïng haït
mòn (nhaân muoái tieâu), haïch nhaân khoâng roõ, tæ leä nhaân/baøo töông raát cao do ít baøo töông, nhieàu
hình aûnh phaân baøo. Teá baøo u naèm rieâng leû hoaëc aùp chaët vaøo nhau nhö ñuùc khuoân, cuõng coù theå
xeáp thaønh ñaùm ñaëc 3 chieàu, neàn tieâu baûn thöôøng coù nhìeàu chaát hoaïi töû. (Hình 16)
Hình 16: Carcinoâm teá baøo nhoû, teá baøo u coù nhaân muoái tieâu, haïch nhaân khoâng roõ, aùp saùt nhau nhö ñuùc khuoân
(A); laùt caét moûng töø bloác teá baøo nhuoäm Hematoxylin-Eosin (B); thöïc hieän hoaù teá baøo mieãn dòch, nhaân teá baøo
u döông tính vôùi TTF1 (C), maøng teá baøo u döông tính vôùi CD56 (D).
Ñieàu caàn löu yù laø phaûi luoân coá gaéng taän duïng maãu beänh phaåm teá baøo coøn soùt laïi sau khi
pheát lam ñeå laøm bloác teá baøo. Thöïc hieän kyõ thuaät hoaù teá baøo mieãn dòch treân caùc laùt caét moûng töø
bloác teá baøo, seõ hoã trôï raát nhieàu cho vieäc chaån ñoaùn phaân bieät giöõa caùc loaïi carcinoâm phoåi trong
tröôøng hôïp hình thaùi teá baøo khoâng roõ raøng. (Baûng 2)
TTF1 Napsin A CK5/6 p63 p40 CD56 Chromogranin A

Carcinoâm tuyeán + + - - - - -
Carcinoâm TB gai - - + + + - -
Carcinoâm TB lôùn - - - - - - -
carcinoâm TB nhoû + - - - - + +
Baûng 2: Phaân loaïi ung thö phoåi nguyeân phaùt baèng phöông phaùp hoaù teá baøo mieãn dòch.
B. Ung thö phoåi thöù phaùt:

Phoåi laø cô quan tieáp nhaän maùu töø toaøn boä cô theå neân moïi loaïi ung thö trong quaù trình tieán
trieån ñeàu coù theå di caên theo ñöôøng maùu ñeán phoåi, vì vaäy ung thö phoåi thöù phaùt coù xuaát ñoä cao
hôn ung thö phoåi nguyeân phaùt. Keát quaû töû thieát cho thaáy 30-50% ung thö ngoaøi phoåi ñaõ cho di
caên phoåi. Caùc loaïi ung thö di caên ñeán phoåi thöôøng gaëp nhaát bao goàm carcinoâm cuûa tuyeán vuù, ñaïi
traøng, tuyeán tuïy, daï daøy vaø thaän, meâlanoâm vaø caùc loaïi sarcoâm keùm bieät hoaù.
Tröôùc moät tröôøng hôïp ung thö nghi ngôø di caên phoåi caàn chaån ñoaùn xaùc ñònh maø vò trí u
nguyeân phaùt, giai ñoaïn laâm saøng vaø loaïi moâ hoïc ñaõ ñöôïc bieát roõ; xeùt nghieäm teá baøo hoïc seõ laø
choïn löïa haøng ñaàu do tính ít xaâm laán cuûa noù. Baèng caùch ñoái chieáu giöõa hình aûnh teá baøo hoïc vôùi
hình aûnh moâ hoïc cuûa u nguyeân phaùt, teá baøo hoïc coù theå khaúng ñònh coù hoaëc khoâng di caên. (Hình
17)
Hình 17: Xeùt nghieäm teá baøo hoïc 1 toån thöông phoåi ôû beänh nhaân bò ung thö vuù ñaõ ñieàu trò, caùc ñaùm teá baøo
tuyeán aùc tính, haïch nhaân lôùn, coù tuùi chaát nhaày trong baøo töông (muõi teân) (A); ñoái chieáu vôùi hình aûnh moâ hoïc
cuûa u vuù, teá baøo u cuõng coù haïch nhaân lôùn vaø tuùi chaát nhaày trong baøo töông; chöùng toû ñaây laø 1 tröôøng hôïp di
caên.
Traùi laïi, caùc tröôøng hôïp nghi ngôø di caên phoåi maø khoâng roõ u nguyeân phaùt hoaëc khoâng coù
caùc thoâng tin veà laâm saøng vaø caän laâm saøng cuûa beänh nhaân, chaån ñoaùn phaân bieät giöõa ung thö di
caên vaø ung thö phoåi nguyeân phaùt, ñôn thuaàn döïa treân hình thaùi teá baøo laø khoâng ñuû tin caäy, caàn
phaûi xaùc ñònh theâm baèng caùc kyõ thuaät hoaù teá baøo mieãn dòch vaø sinh hoïc phaân töû nhö trong ví duï
sau ñaây. (Hình 18)
Hình 18: Hình aûnh teá baøo hoïc 1 toån thöông phoåi laø carcinoâm tuyeán bieät hoaù toát, khoâng theå phaân bieät giöõa
nguyeân phaùt vaø thöù phaùt , keát quaû nhuoäm hoaù teá baøo mieãn dòch coù TTF1- vaø ER+, chöùng toû ñaây khoâng phaûi
laø 1 tröôøng hôïp ung thö nguyeân phaùt cuûa phoåi nhöng coù khaû naêng laø do di caên töø tuyeán vuù.
1. KHOÂNG PHAÛI ñaëc ñieåm cuûa taêng saûn teá baøo ñaùy:
A/ Ñaùm teá baøo nhoû lieân keát vôùi nhau chaët cheõ
B/ Teá baøo coù nhaân troøn, ñaäm ñeàu vaø ít baøo töông
C/ Nhieàu phaân baøo vaø chaát hoaïi töû
D/ Chæ A vaø C ñuùng
E/ Chæ B vaø C ñuùng
2. Tinh theå Charcot-Leyden ñöôïc tìm thaáy trong pheát teá baøo cuûa beänh:
A/ Giaõn pheá quaûn
B/ Vieâm pheá quaûn maõn tính
C/ Hen pheá quaûn
D/ Buïi phoåi
E/ Ung thu phoåi
3. Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc naøo sau ñaây giuùp phaân bieät toát nhaát giöõa taêng saûn phaûn öùng nieâm maïc
pheá quaûn vaø carcinoâm tuyeán bieät hoaù toát nguyeân phaùt cuûa phoåi:
A/ Caùc ñaùm 2 chieàu hoaëc 3 chieàu goàm caùc teá baøo bieåu moâ coù nhaân to nhoû khoâng ñeàu
B/ Teá baøo bieåu moâ nhieàu nhaân
C/ Tæ leä nhaân/baøo töông bình thöôøng
D/ Teá baøo coù loâng chuyeån
E/ Baøo töông coù khoâng baøo
4. KHOÂNG PHAÛI ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa carcinoâm teá baøo gai nguyeân phaùt cuûa phoåi:
A/ Nhaân taêng saéc
B/ Baøo töông baét maàu cam
C/ Khoâng baøo chöùa chaát nhaày trong baøo töông
D/ Haïch nhaân roõ
E/ Bôø teá baøo roõ, saéc neùt
5. Chaån ñoaùn phaân bieät giöõa carcinoâm teá baøo gai vaø carcinoâm tuyeán cuûa phoåi döïa vaøo caùc ñaëc
ñieåm sau, NGOAÏI TRÖØ:
A/ Baøo töông chöùa chaát söøng baét maàu cam
B/ Baøo töông chöùa khoâng baøo chaát nhaày
C/ Teá baøo xeáp thaønh tuùi tuyeán
D/ Haïch nhaân to roõ
E/ Teá baøo hình daïng con noøng noïc
6. Caùc ñaëc ñieåm sau ñaây coù theå gaëp trong carcinoâm teá baøo nhoû cuûa phoåi, NGOAÏI TRÖØ:
A/ Teá baøo u coù kích thöôùc nhoû 7-15m
B/ Nhaân muoái tieâu
C/ Haïch nhaân to roõ
D/ Teá baøo aùp chaët vaøo nhau nhö ñuùc khuoân
E/ Nhieàu chaát hoaïi töû
Teá baøo hoïc nöôùc tieåu 91
TEÁ BAØO HOÏC NÖÔÙC TIEÅU

(Urinary cytology)
Muïc tieâu
1. Neâu caùc chæ ñònh chính cuûa teá baøo hoïc nöôùc tieåu
2. Moâ taû caùc thaønh phaàn teá baøo trong nöôùc tieåu bình thöôøng.
3. Neâu ví duï veà caùc bieán ñoåi teá baøo nieäu maïc coù theå nhaàm laãn teá baøo aùc tính
4. Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa caùc u nieäu maïc
Nöôùc tieåu ñöôïc thaän loïc ra töø maùu; seõ ñöôïc

vaän chuyeån, taïm tröõ vaø baøi xuaát ra ngoaøi baèng
ñöôøng daãn tieåu, goàm coù ñaøi-beå thaän, nieäu quaûn,
baøng quang vaø nieäu ñaïo (Hình 1). Ngoaïi tröø phaàn
taän cuøng cuûa nieäu ñaïo loùt bôûi bieåu moâ laùt taàng; toaøn
boä ñöôøng daãn tieåu ñöôïc loùt bôûi 1 loaïi bieåu moâ ñaëc
bieät goïi laø nieäu maïc (teân cuõ laøø bieåu moâ chuyeån tieáp);
coù khaû naêng ngaên caûn söï khueách taùn ngöôïc vaøo
maùu caùc saûn phaåm chuyeån hoaù ñoäc haïi coù trong
nöôùc tieåu, ñoàng thôøi coù theå caêng giaõn vaø co laïi, phuø
hôïp vôùi chöùc naêng taïm tröõ vaø baøi xuaát nöôùc tieåu.
Nieäu maïc (urothelium) laø 1 bieåu moâ ña taàng,
goàm 1 lôùp teá baøo ñaùy, vaøi lôùp teá baøo trung gian vaø 1
lôùp teá baøo beà maët; soá lôùp coù theå thay ñoåi tuøy theo
tình traïng ñöôøng daãn tieåu ñang caêng giaõn hay co laïi;
thí duï bieåu moâ nieäu ôû baøng quang chæ coù 3 lôùp khi
baøng quang chöùa ñaày nöôùc tieåu, 6-7 lôùp khi baøng Hình 1: Ñöôøng tieåu döôùi
quang xeïp xuoáng. (Hình 2)
Hình 2: Baøng quang caêng ñaày nöôùc tieåu, bieåu moâ nieäu maïc coù 3 lôùp teá baøo (A,B); 6-7 lôùp khi xeïp xuoáng, caùc
teá baøo lôùp trung gian coù truïc doïc thaúng goùc vôùi maøng ñaùy (C,D).
Teá baøo ñaùy coù kích thöôùc nhoû, hình vuoâng, nhaân troøn; caùc teá baøo trung gian lôùn hôn,
hình baàu duïc coù truïc doïc thaúng goùc vôùi maøng ñaùy, nhaân troøn; teá baøo beà maët coù kích thöôùc lôùn,
nhaân troøn, coù theå coù 2 hoaëc nhieàu nhaân, cöïc treân teá baøo phoàng leân nhö chieác duø neân coøn ñöôïc
goïi laø teá baøo duø (umbrella cell). Teá baøo beà maët coù theå thay ñoåi hình daïng töø deït sang vuoâng, tuøy
theo tình traïng caêng hay xeïp cuûa ñöôøng daãn tieåu. Caùc teá baøo trong bieåu moâ nieäu ñöôïc lieân keát
vôùi nhau vaø vôùi maøng ñaùy baèng caùc theå lieân keát teá baøo (desmosome). Beân döôùi maøng ñaùy laø moâ
ñeäm lieân keát, ngaên caùch vôùi lôùp cô trôn ôû phía ngoaøi.
Khaû naêng choáng khueách taùn ngöôïc vaø thay ñoåi hình daïng cuûa teá baøo beàâ maët laø do maøng
teá baøo cöïc treân coù chöùa caùc caáu truùc khoâng ñoái xöùng goïi laø maûng nieäu maïc (urothelial plaques).
Taïi maûng nieäu maïc, maøng lipid ngoaøi ñöôïc gaén vôùi moät maïng löôùi caùc phaân töû uroplaquin ñöôøng
kính 16 nm, neân coù ñoä daøy gaáp ñoâi maøng lipd trong. Caùc maûng nieäu maïc hôi loõm, ñöôïc keát noái
vôùi nhau bôûi vuøng noái (coù caáu taïo maøng lipid keùp bình thöôøng). Trong baøo töông ngay döôùi maøng
teá baøo cöïc treân coù caùc tuùi hình thoi vôùi caáu taïo maøng khoâng ñoái xöùng töông töï nhö maûng nieäu
maïc. Khi baøng quang caêng ñaày nöôùc tieåu, caùc tuùi hình thoi hoaø nhaäp vôùi maøng teá baøo cöïc treân
ngay taïi vuøng noái ñeå boå sung caùc maûng nieäu maïc môùi, laøm taêng dieän tích beà maët; ngöôïc laïi, khi
baøng quang xeïp xuoáng, caùc
maûng nieäu maïc ñöôïc taùch
khoûi maøng cöïc treân, trôû
thaønh caùc tuùi hình thoi. Nhö
vaäy, chính maïng löôùi
uroplaquin laøm cho teá baøo beà
maët bieåu moâ nieäu coù khaû
naêng choáng khueách taùn
ngöôïc vaø söï trao ñoåi giöõa
caùc maûng nieäu maïc vaø tuùi
hình thoi giuùp teá baøo beà maët
coù theå thay ñoåi hình daïng,
thích öùng vôùi tình traïng
caêng/xeïp cuûa ñöôøng daãn
tieåu. (Hình 3) Hình 3: Maûng nieäu maïc vaø tuùi hình thoi ôû cöïc treân cuûa teá baøo beà maët
Chính Georgios Papanicolaou, ngay töø thaäp nieân 40 cuûa theá kyû tröôùc, laø ngöôøi ñaõ phoå
bieán vieäc chaån ñoaùn vaø theo doõi ung thö baøng quang döïa treân caùc teá baøo nieäu maïc bong troùc
vaøo trong nöôùc tieåu. Vôùi öu theá reû tieàn, nhanh vaø coù ñoä tin caäy cao, hieän nay teá baøo hoïc nöôùc
tieåu vaãn ñöôïc xem laø 1 phöông caùch tieáp caän ñaàu tieân coù hieäu quaû trong chaån ñoaùn caùc toån
thöông cuûa ñöôøng daãn tieåu, nhaát laø caùc u nieäu maïc. Hieäu quaû cuûa teá baøo hoïc nöôùc tieåu trong
chaån ñoaùn caùc u nieäu maïc ñaõ ñöôïc toång keát ñaùnh giaù nhö sau:
- Ñoä nhaïy: 64%
- Ñoä ñaëc hieäu: 95%
- Giaù trò tieân ñoaùn döông: 75%
- Giaù trò tieân ñoaùn aâm: 92%
- Ñoä chính xaùc: 89%
I. Caùc kyõ thuaät laáy nöôùc tieåu:

Nöôùc tieåu thöôøng ñöôïc laáy theo 3 caùch sau:
- Maãu nöôùc tieåu töï nhieân (Voided urine):
Maãu nöôùc tieåu töï nhieân ñöôïc laáy vaøo buoåi saùng, khoaûng 3-4 giôø sau laàn ñi tieåu ñaàu tieân;
trong khoaûng thôøi gian chôø ñôïi naøy, neân cho beänh nhaân uoáng nhieàu nöôùc. Laáy khoaûng 25-100ml
cho vaøo loï voâ truøng. ÔÛ phuï nöõ, ñeå traùnh nguy cô taïp nhieãm caùc teá baøo gai töø aâm ñaïo, coù theå laáy
nöôùc tieåu giöõa doøng. Maãu nöôùc tieåu töï nhieân thöôøng ít teá baøo, teá baøo hay bò thoaùi hoaù.
- Maãu nöôùc tieåu laáy qua oáng thoâng (Catheterized urine):
Kyõ thuaät naøy cho pheùp laáy ñöôïc nöôùc tieåu “töôi”, haïn cheá tình traïng thoaùi hoaù cuûa teá baøo
nieäu maïc nhöng coù nguy cô gaây nhieãm truøng tieåu ngöôïc doøng. Maët khaùc, ñaàu oáng thoâng coù theå
coï queït vaøo nieäu maïc, laøm bong ra caùc ñaùm teá baøo lôùn, gaây nhaàm laãn vôùi u nieäu maïc.
- Röûa baøng quang (Bladder washings):
Bôm vaøo baøng quang qua oáng thoâng 5-10 ñôït, moãi ñôït 50ml nöôùc muoái sinh lyù ñeå laøm
bong troùc caùc teá baøo nieäu maïc. Maãu nöôùc tieåu thu ñöôïc chöùa nhieàu teá baøo, teá baøo ñöôïc baûo
quaûn toát hôn.
Ngoaøi ra, trong 1 soá tröôøng hôïp ñaëc bieät, nöôùc tieåu coù theå ñöôïc laáy baèng kyõ thuaät chaûi
beå thaän, nieäu quaûn vaø baøng quang; hoaëc laáy qua oáng daãn hoài traøng (ileal conduits) ôû nhöõng beänh
nhaân ñaõ bò caét boû baøng quang do ung thö.
II. Chuaån bò tieâu baûn teá baøo hoïc:
Maãu nöôùc tieåu thu ñöôïc, neáu coù theå xöû lyù ngay trong voøng 12 giôø ñaàu thì khoâng caàn phaûi
coá ñònh; töø 12-24 giôø thì phaûi baûo quaûn trong tuû laïnh; quaù 24 giôø thì neân coá ñònh baèng ethanol
50% theo tæ leä 1:1. Do maãu nöôùc tieåu thöôøng chöùa ít teá baøo (khoaûng 10 teá baøo/ml), neân phaûi tieán
haønh ly taâm töøng ñôït 50ml vôùi toác ñoä 1200 voøng/phuùt trong 10 phuùt. Ñoå boû phaàn dòch ôû treân,
duøng pipeùt huùt caën laéng teá baøo ôû ñaùy oáng, chuyeån qua lam ñeå pheát moûng. Coá ñònh tieâu baûn teá
baøo hoïc baèng ethanol 95% vaø nhuoäm theo phöông phaùp Papanicolaou. Caën laéng coøn laïi ñöôïc
taän duïng laøm bloác teá baøo, ñeå thöïc hieän caùc kyõ thuaät hoaù teá baøo mieãn dòch khi caàn thieát.
Ñoái vôùi caùc maãu nöôùc tieåu quaù ngheøo teá baøo, ôû caùc laboâ teá baøo hoïc chuyeân saâu, coù theå
söû duïng kyõ thuaät ly taâm teá baøo, kyõ thuaät teá baøo hoïc trong chaát loûng nhö ThinPrep vaø Surepath
ñeå chuaån bò tieâu baûn teá baøo hoïc (xem baøi kyõ thuaät teá baøo hoïc).
III. Teá baøo hoïc nöôùc tieåu bình thöôøng:
Trong maãu nöôùc tieåu laáy qua oáng thoâng hoaëc röûa baøng quang, coù theå thaáy ñuû 3 loaïi teá
baøo cuûa nieäu maïc; maãu nöôùc tieåu töï nhieân thöôøng khoâng coù caùc teá baøo lôùp ñaùy.
- Teá baøo beà maët coù kích thöôùc lôùn, khoaûng 25-30m, naèm rieâng leû; bôø teá baøo roõ vôùi
nhöõng vuøng loõm (töông öùng maûng nieäu maïc); nhaân hình troøn, ñöôøng kính 9m, chaát nhieãm saéc
daïng haït mòn, maøng nhaân ñeàu, coù theå coù 2 hoaëc nhieàu nhaân; baøo töông nhieàu, thöôøng chöùa caùc
khoâng baøo nhoû. Tæ leä nhaân/ baøo töông thaáp
- Teá baøo trung gian coù kích thöôùc trung bình 17m, hình troøn hoaëc baàu duïc; naèm rieâng leû
hoaëc keát thaønh ñaùm nhoû; nhaân troøn ñöôøng kính 7m, chaát nhieãm saéc mòn; baøo töông ít hôn vaø aùi
kieàm (baét maàu xanh). Ñoâi khi teá baøo trung gian coù theå thay ñoåi hình daïng thaønh hình truï gioáng teá
baøo tuyeán, cô cheá cuûa söï thay ñoåi naøy chöa ñöôïc bieát roõ.
- Teá baøo ñaùy coù kích thöôùc nhoû nhaát, khoaûng 10m, hình vuoâng, thöôøng keát thaønh ñaùm
ñaëc coù bôø roõ, nhaân troøn ñöôøng kính 6m; baøo töông aùi kieàm. (Hình 4)
Hình 4: Nöôùc tieåu töï nhieân, teá baøo beà maët coù 2 nhaân (1), teá baøo trung gian naèmg rieâng leû hoaëc keát ñaùm (2),
moät soá coù daïng hình truï (3) (A); nöôùc tieåu laáy qua oáng thoâng cho thaáy 2 ñaùm nhoû teá baøo ñaùy, bôø roõ (B).
Trong nöôùc tieåu bình thöôøng, coù theå thaáy 1 soá teá baøo gai vaø teá baøo tuyeán hình truï. Caùc teá
baøo gai xuaát phaùt töø vuøng tam giaùc baøng quang, vuøng taän cuøng nieäu ñaïo hoaëc do taïp nhieãm töø
aâm ñaïo neáu laø nöõ. Caùc teá baøo tuyeán xuaát phaùt töø caùc ñaùm bieåu moâ tuyeán toàn dö cuûa giai ñoaïn
phoâi thai taïi vuøng tam giaùc baøng quang. (Hình 5)
Hình 5: Teá baøo gai bình thöôøng (muõi teân, A); ñaùm teá baøo tuyeán hình truï laønh tính (B).
Ngoaøi ra, ñoâi khi coù theå thaáy 1 soá loaïi teá baøo khaùc nhö teá baøo bieåu moâ tuyeán tieàn lieät, teá
baøo tuùi tinh, tinh truøng, hoàng caàu, caùc loaïi baïch caàu, ñaïi thöïc baøo vaø nhöõng thaønh phaàn khoâng
phaûi teá baøo nhö truï nieäu, tinh theå caùc loaïi. (Hình 6)
Hình 6: Teá baøo tuùi tinh coù nhaân lôùn taêng saéc, baøo töông chöùa saéc toá lipofuscin maàu vaøng naâu (muõi teân, A);
Truï haït taïo bôûi baøo töông cuûa caùc teá baøo oáng thaän, keát tuï trong loøng oáng vaø bong troùc vaøo trong nöôùc tieåu
(B); Tinh theå uraùt (C) vaø oxalat calci (D) ñöôïc thaáy khi soi töôi nöôùc tieåu.
IV. Teá baøo hoïc nöôùc tieåu - Caùc toån thöông khoâng phaûi u ñöôøng daãn tieåu
Caùc toån thöông khoâng phaûi u cuûa ñöôøng daãn tieåu ñöôïc ñeà caäp sau ñaây, coù theå gaây ra
nhöõng bieán ñoåi hình thaùi cuûa teá baøo nieäu maïc troâng gioáng teá baøo aùc tính; caàn bieát roõ ñeå traùnh
nhaàm laãn vôùi ung thö.
A/ Vieâm nhieãm ñöôøng daãn tieåu:
Coù theå do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau nhö vi khuaån, kyù sinh truøng, viruùt vaø naám moác;
thöôøng gaëp ôû baøng quang, gaây ra trieäu chöùng tieåu raùt buoát, nöôùc tieåu ñuïc, ñoâi khi laãn maùu.
1. Vieâm baøng quang do vi khuaån: coù theå caáp tính hoaëc maõn tính, thöôøng do vi khuaån
gram aâm nhö Escherichia coli, Proteus mirabilis, Klebsiella pneumoniae. Nöôùc tieåu chöùa nhieàu
baïch caàu ña nhaân trung tính, ñaïi thöïc baøo, limphoâ baøo, töông baøo, hoàng caàu vaø chaát hoaïi töû.
Caùc teá baøo nieäu maïc bò thoaùi hoaù troâng gioáng ñaïi thöïc baøo vôùi nhaân taêng saéc, baøo töông coù theå
chöùa caùc theå vuøi aùi toan lôùn goïi laø theå Melamed-Wolinska. Teá baøo nieäu maïc cuõng coù theå taêng
sinh phaûn öùng, keát thaønh ñaùm lôùn, nhaân taêng saéc, haïch nhaân to; coù theå gaây nhaàm laãn vôùi teá baøo
aùc tính, nhöng ôû ñaây maøng nhaân vaãn ñeàu, tæ leä nhaân/baøo töông khoâng taêng. (Hình 7)
Hình 7: Ñaùm teá baøo nieäu maïc thoaùi hoaù troâng gioáng ñaïi thöïc baøo vôùi nhaân taêng saéc, naèm leäch 1 beân (A); teá
baøo nieäu maïc thoaùi hoaù coù theå vuøi aùi toan trong baøo töông (B); ñaùm teá baøo nieäu maïc taêng sinh phaûn öùng coù
nhaân lôùn, taêng saéc, treân neàn nhieàu baïch caàu ña nhaân trung tính (C); coù theå chöùa haïch nhaân lôùn (D).
2. Vieâm baøng quang do viruùt: thöôøng xaûy ra ôû caùc beänh nhaân bò suy giaûm mieãn dòch do
beänh AIDS, duøng thuoác choáng thaûi gheùp, do viruùt Herpes, Cytomegalovirus, HPV. Teá baøo nieäu
maïc seõ coù caùc bieán ñoåi hình thaùi töông öùng nhö bieán ñoåi nhaân Cowdry tyùp A vaø B, theå vuøi gioáng
maét cuù, teá baøo roãng... (xem baøi teá baøo hoïc hoâ haáp vaø teá baøo hoïc aâm ñaïo-coå töû cung). (Hình 8)
Moät loaïi viruùt khaùc ñaùng chuù yù laø viruùt Polyoma, goàm 2 daïng: viruùt BK vaø viruùt JC (BK
vaø JC laø teân vieát taét cuûa 2 beänh nhaân ñaàu tieân ñöôïc tìm thaáy viruùt). Viruùt BK gaây vieâm ñöôøng daãn
tieåu ôû beänh nhaân suy giaûm mieãn dòch, thaûi gheùp ôû beänh nhaân ñöôïc gheùp thaän. Teá baøo nieäu maïc
nhieãm viruùt BK taêng kích thöôùc, nhaân troøn lôùn vaø taêng saéc, beân trong chöùa 1 theå vuøi chieám heát
theå tích nhaân vaø khoâng coù quaàng saùng bao quanh nhö trong tröôøng hôïp nhieãm cytomegalovirus,
baøo töông ít taïo thaønh 1 vieàn moûng quanh nhaân. Teá baøo nieäu maïc nhieãm viruùt BK coøn ñöôïc goïi
laø ‘’teá baøo baãy’’ (decoy cell) vì vôùi kích thöôùc lôùn, nhaân taêng saéc vaø tæ leä nhaân/baøo töông taêng, coù
theå “gaøi baãy” ngöôøi ñoïc tieâu baûn thieáu chuù yù, töôûng laàm laø teá baøo carcinoâm taïi choã nieäu maïc.
Hình 8: Teá baøo nieäu maïc nhieãm viruùt Herpes, coù theå vuøi trong nhaân Cowdry tyùp A (A); teá baøo 2 nhaân gioáng
maét cuù do nhieãm cytomegalovirus (B); teá baøo roãng do nhieãm HPV (C); ‘’teá baøo baãy’’ do nhieãm viruùt BK (D).
3. Vieâm baøng quang do vi naám: ít gaëp, thöôøng do naám Candida albicans, xaûy ra ôû phuï
nöõ mang thai, maéc beänh tieåu ñöôøng hoaëc suy giaûm mieãn dòch. Giöõa caùc teá baøo nieäu maïc taêng
sinh phaûn öùng, coù caùc sôïi naám giaû vaø baøo töû cuûa naám Candida (xem baøi pheát Pap phaàn 3).
B/ Toån thöông do soûi nieäu (Urinary calculi):

Soûi nieäu laø nguyeân nhaân gaây beá taéc nieäu quaûn thöôøng gaëp, gaây ra côn ñau quaën thaän vaø
tieåu maùu. Pheát teá baøo hoïc nöôùc tieåu chöùa nhieàu hoàng caàu, baïch caàu ña nhaân, tinh theå vaø 1 soá teá
baøo nieäu maïc bình thöôøng. Trong 1 soá tröôøng hôïp, teá baøo nieäu maïc coù theå coù nhaân to taêng saéc,
maøng nhaân khoâng ñeàu, khoâng phaân bieät ñöôïc vôùi teá baøo u nieäu maïc grad thaáp. Ñeå traùnh chaån
ñoaùn nhaàm; caàn naém roõ beänh söû cuûa beänh nhaân vaø cho xeùt nghieäm laïi teá baøo hoïc nöôùc tieåu vaøi
tuaàn sau khi soûi nieäu ñaõ ñöôïc toáng ra ngoaøi, tình traïng khoâng ñieån hình teá baøo nieäu maïc seõ bieán
maát. (Hình 9)
Hình 9: Soûi nieäu, maãu nöôùc tieåu chöùa nhieàu hoàng caàu, baïch caàu ña nhaân, tinh theå, teá baøo nieäu maïc bình
thöôøng (A); 1 soá tröôøng hôïp, teá baøo nieäu maïc coù nhaân lôùn, taêng saéc, maøng nhaân khoâng ñeàu, khoâng phaân
bieät ñöôïc vôùi teá baøo u nieäu maïc grad thaáp (B).
C/ Toån thöông do hoaù trò vaø xaï trò:

Caùc thuoác hoaù trò nhö mitomycin C vaø thiotepa (bôm vaøo baøng quang ñeå ñieàu trò
carcinoâm nieäu maïc grad cao), cyclophosphamide (duøng trong ñieàu trò ung thö heä taïo maùu) cuøng
vôùi caùc tia xaï, coù theå gaây ra tình traïng taêng saûn khoâng ñieån hình teá baøo nieäu maïc, laøm chaån
ñoaùn laàm vôùi carcinoâm nieäu maïc (ôû nhöõng beänh nhaân ñang bò ung thö ngoaøi heä tieát nieäu) hoaëc
carcinoâm nieäu maïc taùi phaùt (ôû beänh nhaân bò ung thö nieäu maïc ñaõ ñieàu trò). Pheát teá baøo hoïc nöôùc
tieåu coù caùc teá baøo nieäu maïc kích thöôùc lôùn, nhaân to taêng saéc, maøng nhaân meùo moù, troâng gioáng
nhaân teá baøo aùc tính; tuy nhieân quan saùt kyõ seõ thaáy tæ leä nhaân/baøo töông cuûa caùc teá baøo naøy vaãn
bình thöôøng. Ñeå traùnh chaån ñoaùn nhaàm, caàn naém roõ beänh söû vaø quaù trình ñieàu trò cuûa beänh
nhaân. (Hình 10)
Hình 10: Teá baøo nieäu maïc lôùn, nhaân to taêng saéc, maøng nhaân khoâng ñeàu nhöng tæ leä nhaân baøo töông khoâng
taêng, chöùng toû ñaây laø bieán ñoåi do thuoác hoaù trò (A), vaø do tia xaï (B).
D/ OÁng daãn hoài traøng (Ileal conduits):

ÔÛ nhöõng beänh nhaân ñaõ bò caét boû baøng quang do carcinoâm nieäu maïc xaâm nhaäp; coù theå
phaãu thuaät taùch bieät 1 ñoaïn hoài traøng, caém 2 nieäu quaûn vaøo ñoù vaø noái thoâng ñoaïn ruoät naøy vôùi
da buïng ñeå ñöa nöôùc tieåu ra ngoaøi, goïi laø oáng daãn hoài traøng. Dieãn tieán töï nhieân cuûa carcinoâm
nieäu maïc sau caét boû baøng quang vaãn coù nguy cô taùi phaùt ôû beå thaän hoaëc nieäu quaûn, vi vaäy phaûi
tieáp tuïc theo doõi daøi haïn baèng xeùt nghieäm teá baøo nöôùc tieåu laáy töø oáng daãn naøy. Pheát teá baøo hoïc
cho thaáy caùc teá baøo nieäu maïc bình thöôøng vaø raát nhieàu teá baøo bieåu moâ ruoät thoaùi hoaù hình baàu
duïc (khoâng coøn hình truï). Moät soá teá baøo bieåu moâ ruoät coù nhaân taêng saéc, maøng nhaân khoâng ñeàu,
coù theå nhaãm laãn vôùi teá baøo aùc tính. Neáu nghi ngôø, caàn laøm laïi xeùt nghieäm nöôùc tieåu. (Hình 11)
Hình 11: Pheát teá baøo nöôùc tieåu laáy töø oáng daãn hoài traøng, beân caïnh teá baøo nieäu maïc bình thöôøng (A); coù
nhieàu teá baøo bieåu moâ ruoät thoaùi hoaù hình baàu duïc, nhaân taêng saéc, maøng nhaân khoâng ñeàu (B)
V. Teá baøo hoïc nöôùc tieåu - U ñöôøng daãn tieåu

Ña soá u ñöôøng daãn tieåu xuaát phaùt töø nieäu maïc, thöôøng aùc tính hôn laø laønh tính. U xuaát
hieän chuû yeáu ôû baøng quang, chieám hôn 90% caùc tröôøng hôïp, chæ coù 5-10% ôû beå thaän vaø nieäu
quaûn, 1% ôû nieäu ñaïo. Nhö vaäy, noùi ñeán u ñöôøng daãn tieåu, töùc laø noùi veà caùc u nieäu maïc cuûa baøng
quang.
U nieäu maïc aùc tính baøng quang thöôøng xaûy ra ôû ngöôøi lôùn tuoåi, töø 50 ñeán 80; giôùi nam
nhieàu gaáp 3 laàn giôùi nöõ. Soá lieäu ghi nhaän ung thö (2004-2008) taïi TP. Hoà Chí Minh vaø Haø noäi cho
thaáy ung baøng quang xeáp haøng thöù 10 trong 10 loaïi ung thö thöôøng gaëp ôû ñaøn oâng Vieät nam.
Ñieàu tra dòch teã hoïc cho thaáy moái lieân heä nhaân quaû giöõa ung thö baøng quang vôùi caùc yeáu
toá sau:
- Taät nghieän huùt thuoác laù, laø yeáu toá quan troïng nhaát, ñöôc ghi nhaän ôû 50-80% beänh nhaân
ung thö baøng quang; thuoác laù laøm taêng nguy cô ung thö töø 3 ñeán 7 laàn so vôùi ngöôøi khoâng huùt
thuoác.
- Tieáp xuùc vôùi caùc phaåm nhuoäm amin thôm vaø phaåm nhuoäm nhoùm azo nhö beâta
naphthylamine trong caùc xí nghieäp deät, saûn xuaát ñoà nhöïa. Öôùc löôïng khoaûng 25% ung thö baøng
quang laø do tieáp xuùc vôùi caùc hoaù chaát sinh ung naøy.
- Moät soá yeáu toá khaùc bao goàm böùc xaï ion hoaù duøng trong xaï trò, thuoác hoaù trò
cyclophosphamide, laïm duïng thuoác giaûm ñau phenacetin, tröùng saùn maùng Schistosoma
haematobium (hay gaëp beân Ai caäp).
Bieåu hieän laâm saøng noåi baät cuûa u nieäu maïc baøng quang laø tieåu maùu ñaïi theå hoaëc vi theåø.
U ñöôïc chaån ñoaùn baèng phöông phaùp noäi soi - sinh thieát, keát hôïp vôùi teá baøo hoïc nöôùc tieåu. Vaøo
thôøi ñieåm phaùt hieän, u nieäu maïc chöa xaâm nhaäp chieám tæ leä 70%, coù daïng nhuù hoaëc phaúng; u
xaâm nhaäp chieám 30%, coù daïng suøi, loeùt hoaëc thaâm nhieãm; xaâm nhaäp vaøo thaønh baøng quang vaø
caùc cô quan xung quanh. (Hình 12)
Hình 12: U nieäu maïc khoâng xaâm nhaäp coù daïng phaúng (A) hoaëc daïng nhuù vôùi moät hoaëc nhieàu oå (B). U nieäu
maïc xaâm nhaäp coù daïng suøi, loeùt vaø thaâm nhieãm, aên lan vaøo coå töû cung (C).
U nieäu maïc goàm nhieàu loaïi khaùc nhau, döïa theo baûng phaân loaïi cuûa Toå chöùc Y teá theá
giôùi 2004 veà u baøng quang, coù theå phaân bieät moät soá loaïi chính nhö sau:
Nguy cô tieán trieån Nguy cô taùi phaùt

Loaïi u nieäu maïc
thaønh u xaâm nhaäp sau ñieàu trò
U nieäu maïc chöa xaâm nhaäp (70%):
Daïng nhuù:
- U nhuù nieäu maïc Hieám 8%
- U nieäu maïc daïng nhuù tieàm naêng aùc tính thaáp 2% 18-47%
- Carcinoâm nieäu maïc daïng nhuù grad thaáp 5% 50-70%
- Carcinoâm nieäu maïc daïng nhuù grad cao 15-40% 65-85%
Daïng phaúng:
- Carcinoâm nieäu maïc taïi choã 50%
Carcinoâm nieäu maïc xaâm nhaäp (30%) > 80%
Caùc loaïi u nieäu maïc treân coù 1 soá ñieåm chung ñaùng chuù yù: u coù theå xuaát hieän cuøng luùc
nhieàu oå taïi baøng quang, coù theå ôû caû nieäu quaûn vaø beå thaän. U nieäu maïc chöa xaâm nhaäp coù khaû
naêng tieán trieån thaønh xaâm nhaäp; aên lan vaøo caùc cô quan xung quanh nhö tuyeán tieàn lieät, töû cung,
vaùch chaäu vaø thaønh buïng; di caên haïch chaäu vaø di caên xa ñeán gan, phoåi vaø xöông. Nguyeân taéc
ñieàu trò chung ñoái vôùi caùc u chöa xaâm nhaäp laø caét boû u qua ngaû nieäu ñaïo hoaëc ñieàu trò mieãn dòch
baèng BCG (Bacillus Calmette-Guerin) bôm thaúng vaøo baøng quang; ñoái vôùi u ñaõ xaâm nhaäp, phaûi
caét boû toaøn boä baøng quang, keát hôïp vôùi hoaù trò vaø xaï trò. U nieäu maïc sau ñieàu trò vaãn coù theå taùi
phaùt taïi choã hoaëc ôû 1 nôi khaùc treân ñöôøng daãn tieåu, caàn tieáp tuïc theo doõi beänh nhaân baèng teá baøo
hoïc nöôùc tieåu (moãi 3 thaùng trong 2 naêm ñaàu, moãi 6 thaùng trong 3 naêm tieáp theo, sau ñoù moãi naêm
1 laàn).
Nhö vaäy, muïc tieâu chính cuûa teá baøo hoïc nöôùc tieåu laø ñeå chaån ñoaùn vaø theo doõi taùi phaùt
caùc u nieäu maïc, ñöôïc chæ ñònh trong nhöõng tröôøng hôïp sau:
- Tieåu maùu.
- Theo doõi taùi phaùt ôû caùc beänh nhaân coù u nieäu maïc ñaõ ñöôïc ñieàu trò.
- Phaùt hieän sôùm u nieäu maïc ôû nhöõng ngöôøi coù nguy cô cao maéc beänh (ngheà nghieäp coù
tieáp xuùc hoaù chaát sinh ung nhö beâta naphthylamine).
Phaàn sau ñaây moâ taû ñaëc ñieåm moâ beänh hoïc vaø teá baøo hoïc nöôùc tieåu cuûa 1 soá loaïi u nieäu
maïc baøng quang lieät keâ trong baûng phaân loaïi cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi 2004.
1/ U nhuù nieäu maïc (Urothelial papilloma): hieám gaëp, chieám 1-4% u nieäu maïc baøng
quang; ña soá coù ñöôøng kính < 3 cm, thöôøng ôû thaønh sau, gaàn loã nieäu ñaïo. U taïo bôûi caùc nhuù coù
truïc lieân keát maïch maùu, bao quanh laø 1 lôùp bieåu moâ goàm khoaûng 7 lôùp teá baøo, phaân bieät thaønh
lôùp ñaùy, trung gian vaø beà maët gioáng heät nieäâu maïc bình thöôøng. Caùc teá baøo u lieân keát vôùi nhau
chaët cheõ, ít khi bong troùc töï nhieân vaøo trong nöôùc tieåu, vaø neáu coù thì cuõng khoâng khaùc bieät veà
hình thaùi so vôùi caùc teá baøo nieäu maïc bình thöôøng, goàm caùc teá baøo trung gian keát ñaùm vaø teá baøo
beà maët. Vì vaäy, teá baøo hoïc nöôùc tieåu ít khi chaån ñoaùn ñöôïc u nhuù, tröø phi coù caáu truùc nhuù bò
bong troùc khi laáy nöôùc tieåu baèng oáng thoâng hoaëc röûa baøng quang. (Hình 13)
Hình 13: U nhuù nieäu maïc goàm caùc caáu truùc nhuù coù truïc lieân keát-maïch maùu (A); ñöôïc bao beân ngoaøi baèng
bieåu moâ gioáng nieäu maïc bình thöôøng (B); moät ñaùm teá baøo trung gian vaø teá baøo beà maët hình daïng bình
thöôøng (C); moät caáu truùc nhuù bò bong troùc vaøo nöôùc tieåu do oáng thoâng (D).
Ñieàu trò baèng caùch caét boû qua ngaû nieäu ñaïo; khoaûng 8% caùc tröôøng hôïp coù theå taùi phaùt
sau ñieàu trò nhöng khoâng coù nguy cô chuyeån thaønh carcinoâm xaâm nhaäp.
2/ U nieäu maïc daïng nhuù tieàm naêng aùc tính thaáp (papillary urothelial neoplasm of low
malignant potential): chieám 15% u nieäu maïc baøng quang, ñöôøng kính 1-2 cm; caáu taïo töông töï u
nhuù nieäu maïc, chæ khaùc ôû bieåu moâ goàm nhieàu lôùp teá baøo hôn. Caùc teá baøo u coù hình thaùi gaàn nhö
bình thöôøng, caùc teá baøo trung gian vaãn coù höôùng saép xeáp thaúng goùc vôùi maøng ñaùy; ít thaáy phaân
baøo vaø neáu coù thì cuõng chæ giôùi haïn trong lôùp ñaùy. (Hình 14)
Hình 14: U nieäu maïc daïng nhuù tieàm naêng aùc tính thaáp cuõng goàm caùc caáu truùc nhuù gioáng u nhuù nieäu maïc,
nhöng lôùp bieåu moâ daày hôn (A); bieåu moâ taïo bôûi caùc lôùp teá baøo gioáng nieäu maïc bình thöôøng (B)
Teá baøo hoïc nöôùc tieåu cho thaáy caùc teá baøo u coù nhaân hôi lôùn, hình troøn hoaëc baàu duïc,
chaát nhieãm saéc hôi thoâ nhöng khoâng taêng saéc; haïch nhaân khoâng roõ, tæ leä nhaân/baøo töông khoâng
taêng; nhieàu teá baøo u coù daïng keùo daøi nhö teá baøo hình truï vaø vaø vaãn coøn teá baøo beà maët. Do
khoâng coù dò daïng teá baøo neân raát khoù chaån ñoaùn, nhöng coù theå nghó ñeán thöïc theå naøy khi thaáy teá
baøo u keát ñaùm vôùi maät ñoä daøy ñaëc hôn bình thöôøng. (Hình 15)
Hình 15: Teá baøo hoïc nöôùc tieåu cuûa u nieäu maïc daïng nhuù tieàm naêng aùc tính thaáp: ñaùm teá baøo trung gian coù
nhaân hôi lôùn, khoâng taêng saéc, tæ leä nhaân/baøo töông khoâng taêng; maät ñoä teá baøo hôi taêng (C); caùc teá baøo trung
gian coù daïng keùo daøi hình truï vaø vaãn coù teá baøo beà maët (D).
Ñieàu trò baèng caùch caét boû qua ngaû nieäu ñaïo; 18-47% caùc tröôøng hôïp taùi phaùt sau ñieàu trò
vaø 2% coù nguy cô chuyeån thaønh carcinoâm xaâm nhaäp; vì vaäy caàn tieáp tuïc theo doõi baèng teá baøo
hoïc nöôùc tieåu.
3/ Carcinoâm nieäu maïc khoâng xaâm nhaäp daïng nhuù grad thaáp (Noninvasive low-grade papillary
urothelial carcinoma):
Chieám 12-25% u nieäu maïc baøng quang, u taïo bôûi caùc caáu truùc nhuù töông ñoái maûnh vaø
coù phaân nhaùnh, 22% tröôøng hôïp coù toån thöông ña oå. Bieåu moâ goàm nhieàu lôùp teá baøo, ñònh höôùng
saép xeáp vaãn coøn bình thöôøng; teá baøo coù nhaân to nhoû khoâng ñeàu, taêng saéc vaø coù theå thaáy moät ít
hình aûnh phaân baøo. (Hình 16)
Hình 16: Carcinoâm nieäu maïc khoâng xaâm nhaäp daïng nhuù grad thaáp: u coù caáu truùc nhuù maûnh vaø phaân nhaùnh
(A); bieåu moâ goàm nhieàu lôùp teá baøo, ñònh höôùng saép xeáp coøn bình thöôøng vaø vaãn coù lôùp teá baøo beà maët (B).
Treân pheát teá baøo hoïc nöôùc tieåu, teá baøo u keát thaønh ñaùm, nhaân taêng saéc, haïch nhaân nhoû,
maøng nhaân töông ñoái khoâng ñeàu; baøo töông ñoàng nhaát do khoâng coøn chöùa khoâng baøo; tæ leä
nhaân/baøo töông taêng; vaãn coøn thaáy moät soá teá baøo beà maët. (Hình 17)
Ñieàu trò baèng caùch caét boû u qua ngaû nieäu ñaïo, keát hôïp vôùi bôm BCG vaøo baøng quang khi
coù toån thöông ña oå; 48-71% caùc tröôøng hôïp taùi phaùt sau ñieàu trò vaø 10-15% coù nguy cô chuyeån
thaønh carcinoâm xaâm nhaäp; caàn tieáp tuïc theo doõi baèng teá baøo hoïc nöôùc tieåu.
Hình 17: Carcinoâm nieäu maïc khoâng xaâm nhaäp daïng nhuù grad thaáp: ñaùm teá baøo u coù nhaân taêng saéc, hôi
choàng chaát leân nhau, maøng nhaân khoâng ñeàu, tæ leä nhaân/baøo töông taêng, vaãn coøn thaáy teá baøo beà maët (A,B).
4/ Carcinoâm nieäu maïc khoâng xaâm nhaäp daïng nhuù grad cao (Noninvasive high-grade papillary
urothelial carcinoma):
Chieám 30-50% u nieäu maïc baøng quang, u taïo bôûi caùc caáu truùc nhuù phaân nhaùnh, caùc
nhaùnh coù choã hoaø nhaäp vôùi nhau; toån thöông coù theå ña oå. Bieåu moâ goàm nhieàu lôùp teá baøo ña
daïng vaø dò daïng, ñònh höôùng saép xeáp bò roái loaïn. Teá baøo u coù nhaân lôùn, taêng saéc, chaát nhieãm
saéc voùn cuïc, haïch nhaân to, maøng nhaân khoâng ñeàu; tæ leä nhaân/baøo töông taêng. Hình aûnh phaân
baøo vaø phaân baøo baát thöôøng coù theå thaáy ôû taát caû caùc lôùp; khoâng coøn lôùp teá baøo beà maët bình
thöôøng. (Hình 18 A,B)
Hình 18: Carcinoâm nieäu maïc khoâng xaâm nhaäp daïng nhuù grad cao: u coù caáu truùc nhuù phaân nhaùnh vaø hoaø
nhaäp vôùi nhau (A); bieåu moâ goàm caùc lôùp teá baøo coù nhaân ña daïng vaø dò daïng, roái loaïn ñònh höôùng saép xeáp vaø
khoâng coøn lôùp teá baøo beà maët bình thöôøng (B). Trong nöôùc tieåu, teá baøo u keát ñaùm (C) hoaëc naèm rieâng leû (D),
coù nhaân taêng saéc, haïch nhaân to roõ, maøng nhaân meùo moù, tæ leä nhaân/baøo töông taêng, baøo töông ñoàng nhaát.
Moät soá teá baøo u coù baøo töông chöùa khoâng baøo do bieät hoaù theo höôùng tuyeán (muõi teân). Khoâng coøn thaáy teá
baøo beà maët.
Treân pheát teá baøo hoïc nöôùc tieåu, teá baøo u keát thaønh ñaùm hoaëc naèm rieâng leû, nhaân taêng
saéc, to nhoû khoâng ñeàu, haïch nhaân to, maøng nhaân meùo moù; tæ baøo nhaân/baøo töông taêng cao; baøo
töông ñoàng nhaát; deã daøng tìm thaáy hình aûnh phaân baøo; khoâng coøn thaáy teá baøo beà maët bình
thöôøng. Moät soá teá baøo u coù theå chöùa khoâng baøo do bieät hoaù theo höôùng tuyeán hoaëc baét maàu aùi
toan khi bieät hoaù theo höôùng gai. (Hình 18 C,D)
Ñieàu trò baèng caùch caét boû qua ngaû nieäu ñaïo, keát hôïp vôùi BCG hoaëc caùc thuoác hoaù trò
bôm vaøo baøng quang khi coù toån thöông ña oå; 65-85% caùc tröôøng hôïp taùi phaùt sau ñieàu trò vaø 15-
40% coù nguy cô chuyeån thaønh carcinoâm xaâm nhaäp; caàn tieáp tuïc theo doõi baèng teá baøo hoïc nöôùc
tieåu.
5/ Carcinoâm nieäu maïc taïi choã (Urothelial carcinoma in situ):

Chieám 1-3% u nieäu maïc baøng quang. Toån thöông coù daïng phaúng, phuø neà hoaëc xung
huyeát, coù theå ña oå hoaëc lan toaû khaép nieäu maïc baøng quang, thöôøng hieän dieän cuøng luùc vôùi
carcinoâm nieäu maïc xaâm nhaäp. U coù caáu taïo y heät nhö carcinoâm nieäu maïc khoâng xaâm nhaäp daïng
nhuù grad cao, chæ khaùc ôû choã khoâng taïo nhuù. (Hình 19)
Hình 19 : Carcinoâm nieäu maïc taïi choã coù daïng phaúng, sung huyeát, thaáy qua noäi soi baøng quang (A); teá baøo u
dò daïng, giôùi haïn trong lôùp bieåu moâ, chöa xaâm nhaäp qua maøng ñaùy (B).
Treân pheát teá baøo hoïc nöôùc tieåu, teá

baøo u bong troùc rieâng leû, ít keát ñaùm. Teá baøo
u coù kích thöôùc ≥ 4 laàn teá baøo ñaùy nieäu maïc
bình thöôøng; nhaân to, taêng saéc, chaát nhieãm
saéc voùn cuïc, coù theå thaáy haïch nhaân lôùn,
maøng nhaân meùo moù; tæ leä nhaân/baøo töông
taêng cao. Do hình aûnh noäi soi cuûa toån thöông
chæ coù daïng phaúng, sung huyeát gioáng vieâm;
neáu khoâng chuù yù, raát deã boû soùt nhöõng teá baøo
aùc tính phaân boá raûi raùc hoaëc nhaàm laãn vôùi teá
baøo baãy do nhieãm viruùt BK. (Hình 20)
20-30% carcinoâm nieäu maïc taïi choã
theå ñôn ñoäc (khoâng coù carcinoâm nieäu maïc
xaâm nhaäp ñi keøm) seõ tieán trieån thaønh Hình 20: Teá baøo u naèm raûi raùc, coù nhaân lôùn dò daïng,
carcinoâm xaâm nhaäp; caàn ñieàu trò baèng BCG taêng saéc, tæ leä N/BT taêng.
hoaëc caùc thuoác hoaù trò bôm vaøo baøng quang vaø tieáp tuïc theo doõi sau ñoù baèng teá baøo hoïc; caét
boû baøng quang neáu coù carcinoâm nieäu maïc xaâm nhaäp ñi keøm.
6/ Carcinoâm nieäu maïc xaâm nhaäp (Invasive urothelial carcinoma):

Chieám 30% u nieäu maïc baøng quang. Toån thöông coù daïng choài suøi, loeùt hoaëc thaâm nhieãm
(Hình 12C). Treân pheát teá baøo hoïc nöôùc tieåu, teá baøo u coù ñaëc ñieåm hình thaùi khoâng phaân bieät
ñöôïc vôùi carcinoâm nieäu maïc khoâng xaâm nhaäp daïng nhuù grad cao hoaëc carcinoâm taïi choã. Tính
chaát xaâm nhaäp moâ ñeäm chæ ñöôïc thaáy roõ treân tieâu baûn moâ beänh hoïc; treân tieâu baûn teá baøo hoïc,
tuy caáu truùc moâ hoïc khoâng coøn ñöôïc baûo toàn, nhöng vaãn coù theå nghó ñeán xaâm nhaäp khi neàn tieâu
baûn coù nhieàu hoàng caàu vaø maûnh vuïn teá baøo vieâm. (Hình 21)
Hình 21: Carcinoâm nieäu maïc xaâm nhaäp, caùc ñaùm teá baøo u chui xuoáng moâ ñeäm (A); teá baøo u dò daïng, nhaân
lôùn taêng saéc, treân neàn tieâu baûn nhieàu hoàng caàu vaø maûnh vuïn teá baøo vieâm (B).
Carcinoâm nieäu maïc xaâm nhaäp ñöôïc ñieàu trò baèng caùch caét boû hoaøn toaøn baøng quang, keát
hôïp vôùi BCG bôm vaøo baøng quang, xaï trò vaø hoaù trò. Tieân löôïng tuøy vaøo giai ñoaïn laâm saøng, tæ leä
soáng theâm 5 naêm ñaït 70% neáu ung thö chæ môùi xaâm nhaäp vaøo lôùp moâ ñeäm, 50% neáu ñaõ vaøo lôùp
cô, 10% neáu coù di caên haïch chaäu.
Nhìn chung, xeùt nghieäm teá baøo hoïc nöôùc tieåu gaëp nhieàu khoù khaên trong chaån ñoaùn caùc u
nieäu maïc grad thaáp (u nhuù, u nhuù tieàm naêng aùc tính thaáp, carcinoâm khoâng xaâm nhaäp grad thaáp)
do teá baøo u coù hình thaùi gaàn gioáng nhö bình thöôøng, ñoä nhaïy chæ ñaït khoaûng 30%, ñoä ñaëc hieäu
80%. May maén laø caùc loaïi u naøy ít khi chuyeån thaønh carcinoâm xaâm nhaäp vaø hình thaùi ñaïi theå
daïng nhuù cho pheùp phaùt hieän deã daøng qua noäi soi baøng quang. Traùi laïi, teá baøo hoïc nöôùc tieåu coù
theå chaån ñoaùn chính xaùc caùc u nieäu maïc grad cao (carcinoâm khoâng xaâm nhaäp grad cao,
carcinoâm taïi choã vaø carcinoâm xaâm nhaäp) döïa vaøo tình traïng dò daïng cuûa teá baøo u, vôùi ñoä nhaïy
leân ñeán 80%, ñoä ñaëc hieäu hôn 95%. Vì vaäy, teá baøo hoïc nöôùc tieåu vaãn ñöôïc xem laø 1 phöông
phaùp nhanh, ít toán keùm vaø coù hieäu quaû trong chaån ñoaùn u nieäu maïc grad cao; laø loaïi u coù khaû
naêng xaâm nhieãm vaø di caên, ñe doïa tính maïng ngöôøi beänh.
Ñeå taêng ñoä chính xaùc cho xeùt nghieäm teá baøo hoïc nöôùc tieåu, caàn naém roõ caùc thoâng tin veà
laâm saøng, beänh söû vaø quaù trình ñieàu trò tröôùc ñoù cuûa beänh nhaân; vaø phaûi coù söï phoái hôïp chaët
cheõ vôùi khaâu noäi soi - sinh thieát. Keát quaû xeùt nghieäm phaûi ñöôïc thoâng baùo roõ raøng vaø ñaày ñuû yù
nghóa ñeán baùc só laâm saøng ñeå coù quyeát ñònh ñieàu trò thích hôïp. Tuy ñeán nay vaãn chöa coù 1 hoäi
nghò naøo ñöôïc toå chöùc ñeå thoáng nhaát veà thuaät ngöõ chaån ñoaùn teá baøo hoïc nöôùc tieåu; ña soá caùc
nhaø teá baøo hoïc ñeàu ñoàng yù veà caùch thöùc traû lôøi theo caùc phaân nhoùm sau:
- Bình thöôøng.
- Caùc thay ñoåi laønh tính.
- Coù teá baøo khoâng ñieån hình, khoâng xaùc ñònh ñöôïc yù nghóa.
- AÙc tính grad thaáp.
- AÙc tính grad cao.
- Khoâng ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn.
Goïi laø khoâng ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn khi tieâu baûn khoâng coù teá baøo nieäu maïc; ñoái vôùi
nhoùm aùc tính grad thaáp vaø grad cao; ngöôøi laøm teá baøo hoïc hoaøn toaøn coù quyeàn traû lôøi chæ nghi
ngôø aùc tính, khi thaáy chöa hoäi ñuû tieâu chuaån hình thaùi aùc tính; treân cô sôû ñoù, baùc só laâm saøng seõ
tieán haønh boå sung caùc phöông phaùp chaån ñoaùn khaùc nhö noäi soi baøng quang, sinh thieát.
1. Neáu maãu nöôùc tieåu thu ñöôïc chöa theå xöû lyù ngay trong voøng 24 giôø ñaàu thì phaûi coá ñònh baèng:
A/ Formol 10%
B/ Nöôùc muoái sinh lyù
C/ Ethanol 50%
D/ Ethanol 95%
E/ Methanol
2. ‘’Teá baøo baãy’’ laø do:

A/ Carcinoâm nieäu maïc xaâm nhaäp
B/ Soûi nieäu
C/ Nhieãm viruùt BK
D/ Hoaù trò
E/ Xaï trò
3. Teá baøo nieäu maïc coù nhaân chöùa theå vuøi lôùn aùi kieàm vôùi quaàng saùng bao quanh laø do nhieãm:
A/ HIV
B/ HPV
C/ Viruùt Herpes
D/ Cytomegalovirus
E/ Viruùt BK
4. Theå Melamed - Wolinska:

A/ Theå vuøi aùi toan trong baøo töông teá baøo nieäu maïc thoaùi hoaù
B/ Thöôøng gaëp trong nöôùc tieåu cuûa beänh nhaân bò vieâm baøng quang do vi khuaån
C/ Coù theå laàm vôùi teá baøo nieäu maïc aùc tính
5. KHOÂNG PHAÛI ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa carcinoâm nieäu maïc khoâng xaâm nhaäp daïng nhuù grad
thaáp:
A/ Teá baøo u keát thaønh ñaùm hoaëc naèm rieâng leû
B/ Nhaân taêng saéc, to nhoû khoâng ñeàu, maøng nhaân meùo moù
C/ Haïch nhaân to
D/ Deã tìm thaáy hình aûnh phaân baøo
E/ Neàn tieâu baûn coù nhieàu hoàng caàu vaø maûnh vuïn teá baøo vieâm
6. Veà teá baøo beà maët nieäu maïc, phaùt bieåu sau KHOÂNG ÑUÙNG:
A/ Laø teá baøo lôùn nhaát cuûa nieäu maïc, coù theå chöùa 2 nhaân
B/ Coøn goïi laø teá baøo duø
C/ Bôø teá baøo roõ, coù vuøng loõm töông öùng vôùi maûng nieäu maïc
D/ Hieän dieän trong nöôùc tieåu bình thöôøng vaø caùc toån thöông laønh tính cuûa ñöôøng daãn tieåu
E/ Khoâng thaáy trong nöôùc tieåu cuûa carcinoâm nieäu maïc khoâng xaâm nhaäp daïng nhuù grad thaáp
Teá baøo hoïc choïc huùt baèng kim nhoû 105
TEÁ BAØO HOÏC CHOÏC HUÙT BAÈNG KIM NHOÛ

(Fine needle aspiration cytology)
Muïc tieâu
1. Neâu öu ñieåm cuûa kyõ thuaät choïc huùt teá baøo baèng kim nhoû
2. Moâ taû caùc böôùc thöïc hieän kyõ thuaät choïc huùt teá baøo baèng kim nhoû
3. Lieät keâ caùc tai bieán do choïc huùt teá baøo baèng kim nhoû
Neáu nhö teá baøo hoïc bong troùc döïa treân caùc teá baøo bong tö nhieân hay nhaân taïo ñeå chaån
ñoaùn beänh thì teá baøo hoïc choïc huùt laïi döïa treân teá baøo ñöôïc huùt ra töø caùc moâ-cô quan baèng 1 kim
nhoû (coù khaåu kính ≤ 22G). Töø giöõa theá kyû 19 ñeán ñaàu theá kyû 20, raûi raùc ñaõ coù moät soá baùo caùo
cuûa caùc thaày thuoác nhö Kün (1847), vaø Meùneùtrier (1887) ôû Phaùp, Hans Hirschfield (1912) ôû
Ñöùc, veà vieäc choïc huùt teá baøo baèng kim nhoû ñeå chaån ñoaùn u phoåi, limphoâm da. Naêm 1933, eâkíp
Hayes Martin, Edwards Eillis vaø Fred Steward thuoäc beänh vieän ung thö Memorial ôû New York, ñaõ
coù 1 baùo caùo toång keát kinh nghieäm chaån ñoaùn u baèng teá baøo choïc huùt vôùi 2500 tröôøng hôïp. Tuy
nhieân, teá baøo hoïc choïc huùt vaãn khoâng ñöôïc phoå bieán roäng raõi taïi Myõ do ña soá thaày thuoác ngoaïi
khoa thôøi ñoù vaãn chöa tin vaøo ñoä chính xaùc cuûa chaån ñoaùn, thaäâm chí coøn lo sôï veà khaû naêng phaùt
taùn teá baøo ung thö theo ñöôøng choïc huùt. Traùi laïi, ôû Chaâu Aâu ñaëc bieät laø Thuïy Ñieån, trong khoaûng
thôøi gian töø 1950-1970; kyõ thuaät choïc huùt teá baøo baèng kim nhoû laïi nhaän ñöôïc söï quan taâm ngaøy
moät taêng cuûa y giôùi, ñaõ phaùt trieån maïnh meõ vôùi caùc teân tuoåi nhö Nils Söderström, Sixten Franzen
vaø Torsten Löwhagen, thuoäc beänh vieän Karolinska - Stockholm (Hình 1). Kinh nghieäm chaån ñoaùn
teá baøo hoïc choïc huùt cuûa hoï ñoái vôùi caùc toån thöông u, ñaëc bieät laø caùc u cuûa tuyeán vuù, tuyeán nöôùc
boït vaø tuyeán giaùp, ñaõ ñöôïc truyeàn ñi khaép nôi treân theá giôùi (trong ñoù coù caû nöôùc Myõ), qua trung
gian caùc du hoïc sinh tu nghieäp taïi Thuïy Ñieån; nhôø vaäy ñaõ thuùc ñaåy söï phaùt trieån trôû laïi cuûa kyõ
thuaät choïc huùt teá baøo baèng kim nhoû. Nhìn chung, ñaây laø 1 kyõ thuaät coù nhieàu öu ñieåm nhö an
toaøn, ít toán thôøi gian vaø tieàn baïc nhöng laïi coù ñoä chính xaùc cao, töø 90-99%. Tuy nhieân, phaûi nhaán
maïnh raèng kyõ thuaät naøy chæ ñoùng vai troø boå sung chöù khoâng thay theá hoaøn toaøn kyõ thuaät moâ
beänh hoïc thöôøng quy, trong quaù trình chaån ñoaùn beänh ñeå coù höôùng ñieàu trò thích hôïp.
Hình 1: Torsten Löwhagen (A) vaø Sixten Franzen (B), thuoäc beänh vieän Karolinska, Stockholm (C)
1. Chæ ñònh vaø choáng chæ ñònh

Muïc tieâu chính cuûa teá baøo hoïc choïc huùt laø ñeå xaùc ñònh tính chaát laønh/aùc vaø phaân bieät
nguoàn goác xuaát phaùt cuûa caùc toån thöông u vaø daïng u. Nhö vaäy, kyõ thuaät choïc huùt teá baøo baèng
kim nhoû coù theå ñöôïc chæ ñònh cho taát caû caùc u sôø thaáy ñöôïc; ñoái vôùi nhöõng u quaù nhoû khoâng sôø
thaáy hoaëc naèm saâu trong cô theå, tröôùc ñaây khoâng theå choïc huùt ñöôïc thì nay ñaõ coù theå thöïc hieän
vôùi söï trôï giuùp cuûa sieâu aâm, noäi soi - sieâu aâm, chuïp ñieän toaùn caét lôùp.
Maëc duø coù raát ít choáng chæ ñònh tuyeät ñoái; tuy nhieân cuõng khoâng neân thöïc hieän kyõ thuaät
choïc huùt teá baøo trong caùc tröôøng hôïp sau:
- U theå caûnh vaø u saéc baøo (coù theå gaây ngaát vaø côn cao huyeát aùp).
- U boïc buoàng tröùng (nguy cô gieo raéc teá baøo u trong khoang maøng buïng).
- Nang kyù sinh truøng (coù theå gaây soác phaûn veä)
- U naèm saâu treân cô ñòa deã chaûy maùu (beänh öa chaûy maùu, ñang duøng thuoác choáng ñoâng).
2. Ngöôøi thöïc hieän:
Kyõ thuaät choïc huùt teá baøo baèng kim nhoû coù theå ñöôïc thöïc hieän bôûi baùc só laâm saøng, baùc só
hình aûnh hoïc (sieâu aâm, chuïp caét lôùp ñieän toaùn), baùc só giaûi phaãu beänh hoaëc kyõ thuaät vieân teá baøo
hoïc; cho duø laø ai thì cuõng phaûi coù kyõ naêng hoûi beänh vaø thaêm khaùm laâm saøng (ñeå naém roõ tieàn söû,
beänh söû vaø xaùc ñònh ñöôïc vò trí caàn choïc huùt), coù ñaày ñuû caùc kieán thöùc veà giaûi phaãu hoïc (ñeå
traùnh phaïm phaûi caùc caáu truùc maïch maùu-thaàn kinh khi tieán haønh choïc huùt). Neáu ngöôøi choïc huùt
cuõng chính laø ngöôøi ñoïc tieâu baûn teá baøo hoïc thì ñaây laø ñieàu lyù töôûng nhaát, bôûi leõ seõ laøm giaûm tæ leä
keát quaû aâm tính giaû (do choïc sai vò trí, tieâu baûn khoâng ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn,...).
3. Tieán haønh kyõ thuaät choïc huùt teá baøo baèng kim nhoû:
a/ Chuaån bò beänh nhaân:
Giaûi thích muïc ñích cuûa kyõ thuaät choïc huùt, caùch laøm vaø caùc tai bieán coù theå xaûy ra (raát
hieám gaëp) ñeå beänh nhaân caûm thaáy yeân taâm thoaûi maùi vaø ñoàng yù hôïp taùc. Boäc loä vuøng cô theå seõ
ñöôïc choïc huùt, saùt truøng da beà maët baèng coàn; khoâng caàn thieát phaûi gaây teâ taïi choã, tröø tröôøng hôïp
u naèm saâu vaø phaûi choïc huùt döôùi höôùng daãn sieâu aâm hoaëc chuïp ñieän toaùn caét lôùp.
b/ Duïng cuï vaø trang thieát bò:
- Kim nhoû coù ñöôøng kính ≤ 22G (töø 22-27G), chieàu daøi thay ñoåi töø 15mm ñeán 90mm tuyø
theo ñoä saâu cuûa u. (Hình 2)
- Xô-ranh 10cc, baùng suùng, coàn saùt truøng, boâng goøn, keïp, lam saïch, gaêng tay, khaåu trang.
Hình 2: Caùc côõ kim vaø trang thieát bò choïc huùt
c/ Tieán haønh choïc huùt:

- Ñoái vôùi caùc u sôø thaáy ñöôïc (Hình 3):
Hình 3: Caùc böôùc choïc huùt 1 toån thöông daïng cuïc trong tuyeán giaùp.
* Laép xô-ranh ñaõ gaén kim vaøo baùng suùng vaø caàm baèng 1 tay, tay coøn laïi coá ñònh toån
thöông vaø caêng da beà maët.
* Ñaâm kim thaúng goùc vôùi beà maët da moät caùch nhanh goïn, tieán vaøo trong toån thöông (a).
Toån thöông coù ñöôøng kính < 1cm, vò trí ñaâm kim ôû ngay taâm ñieåm; toån thöông coù ñöôøng kính >
5cm coù theå bò hoaïi töû trung taâm, vò trí ñaâm kim neân leäch ra vuøng ngoaïi vi; toån thöông coù ñöôøng
kính töø 2 - 4cm, neân ñaâm kim ôû 2 vò trí ñoái xöùng nhau qua taâm ñieåm.
* Keùo pít-toâng 2cc ñeå taïo aùp löïc aâm (b).
* Di chuyeån kim tôùi lui khoaûng 15-20 laàn ñeå caét vuïn moâ toån thöông, khi thaáy beänh phaåm
loù ra ôû phaàn ñoác kim thì ngöøng caét; neáu vaãn chöa thaáy, coù theå thay ñoåi höôùng kim hoaëc taêng
theâm aùp löïc aâm (c).
* Thaû pít-toâng ñeå trieät tieâu aùp löïc aâm (d).
* Ruùt kim ra khoûi toån thöông (e).
* Thaùo kim, keùo pít-toâng huùt khoâng khí vaøo xô-ranh (f).
* Gaén kim trôû laïi vaø ñaåy pít-toâng ñeå xòt beänh phaåm leân treân lam (g).
Ngöôøi thöïc hieän choïc huùt caàn naém vöõng caùc kieán thöùc veà giaûi phaãu hoïc ñeå traùnh caùc
bieán chöùng; thí duï neáu toån thöông naèm saùt maïch maùu, caàn traùnh ñaâm kim thaúng vaøo ñoù; toån
thöông naèm ôû thaønh ngöïc hoaëc hoá naùch, caàn ñaâm kim theo höôùng tieáp tuyeán ñeå khoâng gaây traøn
khí maøng phoåi; toån thöông trong tuyeán giaùp, phaûi ñaâm kim theo höôùng traùnh khí quaûn. (Hình 4)
Hình 4: Höôùng kim ñaâm ñöôïc ñieàu chænh ñeå traùnh bieán chöùng
Moät soá toån thöông coù kích thöôùc raát nhoû vaø
naèm ngay döôùi da (thí duï noát di caên da) hoaëc coù
phaân boá nhieàu maïch maùu (u tuyeán giaùp); coù theå
duøng kim khoâng gaén vôùi xô-ranh ñeå choïc huùt teá
baøo, nhaèm haïn cheá chaûy maùu. Caàm kim baèng
ngoùn troû vaø ngoùn caùi, ñaâm xuyeân qua beà maët da
ñeå vaøo toån thöông, di chuyeån kim tôùi lui ñeå caét vuïn
moâ, teá baøo seõ chui vaøo loøng kim theo löïc mao daãn.
Khi ñaõ thaáy beänh phaåm loù ra ôû ñoác kim, ruùt kim ra,
gaén vaøo xô-ranh ñeå xòt leân treân lam. (Hình 5)
Hình 5: Choïc huùt baèng kin khoâng xô-ranh
- Ñoái vôùi caùc u khoâng sôø thaáy hoaëc naèm saâu trong cô theå:
Vieäc choïc huùt ñöôïc thöïc hieän döôùi höôùng

daãn cuûa sieâu aâm hoaëc chuïp caét lôùp ñieän toaùn.
Hieän nay, söï tieán boä coâng ngheä ñaõ taïo ra ñöôïc
caùc oáng noäi soi meàm coù gaén ñaàu doø sieâu aâm, cho
pheùp choïc huùt deã daøng vaø chính xaùc caùc toån
thöông chæ coù ñöôøng kính 5mm, naèm saâu trong
trung thaát hoaëc oå buïng; nhôø vaäy coù theå chaån
ñoaùn, phaân loaïi vaø xaùc ñònh möùc ñoä lan roäng cuûa
ung thö nhaèm thieát laäp cheá ñoä ñieàu trò toái öu;
traùnh cho beänh nhaân 1 cuoäc moå thaùm saùt chæ ñeå Hình 6: OÁng noäi soi-sieâu aâm coù gaén kim choïc huùt
sinh thieát. (Hình 6, 7) Olympus GF-UCP
Hình 7: OÁng noäi soi - sieâu aâm coù gaén kim choïc huùt giuùp choïc huùt xuyeân thaønh thöïc quaûn moät haïch trung thaát
(A); xuyeân thaønh daï daøy ñeå choïc huùt 1 toån thöông daïng boïc cuûa tuyeán tuïy (B).
d/ Tai bieán:
Caùc tai bieán do kyõ thuaät choïc huùt teá baøo vôùi kim nhoû hôn 22G noùi chung ít gaëp, goàm coù:
- Khoái maùu tuï ngay taïi vò trí choïc huùt laø tai bieán thöôøng gaëp nhaát ñoái vôùi caùc toån thöông
noâng coù phaân boá nhieàu maïch maùu; coù theå deã daøng phoøng traùnh baèng caùch yeâu caàu beänh nhaân
ñeø chaët boâng taïi choã khoaûng 10 phuùt sau khi ñöôïc choïc huùt.
- Nhieãm truøng taïi vò trí choïc huùt raát hieám gaëp, coù theå ñieàu trò deã daøng baèng khaùng sinh.
- Traøn khí maøng phoåi vaø xuaát huyeát trong phoåi coù theå xaûy ra khi choïc huùt caùc toån thöông
ôû hoá naùch vaø hoá treân ñoøn, choïc huùt xuyeân thaønh ngöïc. Haàu heát traøn khí ñeàu ôû möùc ñoä ít, coù khaû
naêng töï tieâu. Moät baùo caùo toång keát 5300 tröôøng hôïp choïc huùt teá baøo xuyeân thaønh ngöïc cho thaáy
khoâng coù tröôøng hôïp naøo bò töû vong do tai bieán.
- Vieâm phuùc maïc, vieâm tuïy, thuûng ruoät coù theå xaûy ra sau choïc huùt xuyeân thaønh buïng,
nhöng noùi chung hieám gaëp. Tæ leä töû vong do caùc tai bieán naøy raát thaáp, khoaûng 0,006-0,018%.
Hieän nay, söï keát hôïp vôùi kyõ thuaät noäi soi - sieâu aâm cho pheùp choïc huùt chính xaùc caùc toån thöông
trong oå buïng, giuùp haïn cheá caùc tai bieán treân.
- Phaùt taùn teá baøo ung thö theo ñöôøng choïc huùt ñaõ ñöôïc ghi nhaän trong moät soá tröôøng
hôïp choïc huùt xuyeân thaønh ngöïc, tuyeán giaùp, tuyeán tuïy vaø thaän; maëc duø vaäy, ngöôøi ta vaãn khoâng
roõ tai bieán naøy coù laøm thay ñoåi tieân löôïng cuûa beänh nhaân theo chieàu höôùng xaáu hôn hay khoâng.
Ña soá caùc taùc giaû ñeàu ñoàng yù raèng nguy cô phaùt taùn teá baøo ung thö theo ñöôøng choïc huùt laø coù
thöïc nhöng cöïc kyø thaáp (ñaëc bieät khi duøng kim nhoû hôn 22G); vì vaäy khoâng laøm giaûm giaù trò chaån
ñoaùn hoaëc caûn trôû söï phoå bieán roäng raõi cuûa kyõ thuaät choïc huùt teá baøo baèng kim nhoû.
4. Pheát teá baøo, coá ñònh vaø nhuoäm:
Beänh phaåm xòt treân lam caàn ñöôïc pheát moûng theo kieåu laøm pheát maùu ngoaïi vi hoaëc aùp 2
lam vaøo nhau vaø keùo tröôït, ñeå taïo thaønh 1 lôùp moûng vaø ñeàu. (Hình 8)
Hình 8: Pheát teá baøo treân lam thaønh 1 lôùp moûng vaø ñeàu
Tieâu baûn teá baøo phaûi ñöôïc coá ñònh khoâ hoaëc öôùt ñuùng caùch vaø nhuoäm baèng phöông
phaùp May-Grünwald-Giemsa, Diff Quik hoaëc Papanicolaou. Daùn lamen vaø quan saùt döôùi kính
hieån vi quang hoïc. (xem baøi kyõ thuaät teá baøo hoïc).
Baèng phöông phaùp nhuoäm nhanh Diff-Quik, coù theå ñaùnh giaù ngay taïi choã chaát löôïng tieâu
baûn teá baøo hoïc, neáu chöa ñaït yeâu caàu thì seõ tieán haønh choïc huùt laïi ngay ñeå beänh nhaân khoûi maát
thôøi gian chôø ñôïi.
1. Kyõ thuaät choïc huùt baèng kim nhoû coù nhöõng öu ñieåm sau, NGOAÏI TRÖØ:
A/ An toaøn, raát ít bieán chöùng.
B/ Ít toán thôøi gian
C/ Ít toán tieàn baïc
D/ Coù ñoä chính xaùc cao
E/ Thay theá hoaøn toaøn kyõ thuaät moâ beänh hoïc thöôøng quy
2. Ngöôøi thöïc hieän kyõ thuaät choïc huùt lyù töôûng nhaát laø:
A/ Baùc só laâm saøng
B/ Baùc só hình aûnh hoïc
C/ Baùc só giaûi phaãu beänh
D/ Kyõ thuaät vieân teá baøo hoïc
E/ Ngöôøi ñoïc tieâu baûn teá baøo hoïc
3. Khi thöïc hieän kyõ thuaät choïc huùt baèng kim nhoû moät toån thöông sôø thaáy ñöôïc, thao taùc naøo sau
ñaây KHOÂNG ÑUÙNG:
A/ Laép xô-ranh ñaõ gaén kim vaøo baùng suùng vaø caàm baèng 1 tay; tay coøn laïi coá ñònh toån
thöông vaø caêng da beà maët.
B/ Ñaâm kim thaúng goùc vôùi beà maët da, vaøo toån thöông; Keùo pít-toâng 2cc ñeå taïo aùp löïc aâm
C/ Di chuyeån kim tôùi lui vaø thay ñoåi höôùng kim lieân tuïc ñeå caét vuïn moâ toån thöông
D/ Thaû pít-toâng ñeå huûy boû aùp löïc aâm; Ruùt kim ra khoûi toån thöông.
E/ Thaùo kim, keùo pít-toâng ñeå huùt khoâng khí vaøo xô-ranh; Gaén kim trôû laïi, ñaåy pít-toâng ñeå xòt
beänh phaåm leân lam
4. Ñoái vôùi caùc toån thöông noâng, sôø thaáy ñöôïc, côõ kim choïc huùt thöôøng hay ñöôïc duøng laø:
A/ 14-16G
B/ 16-18G
C/ 20-22G
D/ 22-27G
E/ 27-29G
5. Tieâu baûn teá baøo hoïc choïc huùt baèng kim nhoû thöôøng ñöôïc nhuoäm baèng phöông phaùp naøo sau
ñaây:
A/ May-Grünwald-Giemsa
B/ Diff Quik
C/ Papanicolaou
6. Tai bieán thöôøng gaëp nhaát khi thöïc hieän kyõ thuaät choïc huùt baèng kim nhoû:
A/ Tuï maùu taïi vò trí choïc huùt
B/ Nhieãm truøng taïi vò trí choïc huùt
C/ Traøn khí maøng phoåi; xuaát huyeát trong phoåi
D/ Vieâm phuùc maïc; thuûng ruoät
E/ Phaùt taùn teá baøo ung thö theo ñöôøng choïc huùt
Teá baøo hoïc tuyeán vuù 111
TEÁ BAØO HOÏC BEÄNH LYÙ TUYEÁN VUÙ
Muïc tieâu:
1. Moâ taû heä thoáng traû lôøi keát quaû teá baøo hoïc tuyeán vuù.
2. Moâ taû tieâu chuaån chaån ñoaùn teá baøo hoïc caùc hình thaùi vieâm tuyeán vuù.
3. Moâ taû tieâu chuaån chaån ñoaùn teá baøo hoïc caùc hình thaùi bieán ñoåi sôïi boïc tuyeán vuù
4. Moâ taû tieâu chuaån chaån ñoaùn teá baøo hoïc caùc u sôïi – bieåu moâ
5. Moâ taû tieâu chuaån chaån ñoaùn teá baøo hoïc caùc toån thöông daïng nhuù.
6. Moâ taû tieâu chuaån chaån ñoaùn teá baøo hoïc carcinoâm tuyeán vuù grad cao.
I. GIÔÙI THIEÄU
Teá baøo hoïc tuyeán vuù bao goàm Teá baøo hoïc dòch tieát nuùm vuù vaø Teá baøo hoïc choïc huùt baèng
kim nhoû (Fine Needle Aspiration – FNA).
Tieát dòch nuùm vuù ngoaøi giai ñoaïn coù thai hoaëc cho con buù laø moät trieäu chöùng baát thöôøng,
coù theå do moät toån thöông thöïc theå ôû vuù (ví duï: u nhuù trong oáng hoaëc ung thö) hoaëc do baát
thöôøng veà noäi tieát (ví duï: u tuyeán yeân gaây taêng tieát prolactin). Dòch tieát nuùm vuù thöôøng ngheøo teá
baøo, vaø cuõng chæ coù moät tæ leä nhoû beänh nhaân coù trieäu chöùng tieát dòch nuùm vuù, neân teá baøo hoïc
dòch tieát nuùm vuù ít coù giaù trò trong chaån ñoaùn caùc beänh lyù tuyeán vuù vaø taàm soaùt ung thö vuù. Khaûo
saùt dòch tieát nuùm vuù thöôøng chæ ñöôïc chæ ñònh trong nhöõng tröôøng hôïp coù tieát dòch baát thöôøng
nhöng khoâng sôø thaáy hoaëc khoâng nhìn thaáy ñöôïc toån thöông treân nhuõ aûnh vaø sieâu aâm.
Choïc huùt baèng kim nhoû (FNA) laø phöông tieän chaån ñoaùn teá baøo hoïc tuyeán vuù ñöôïc söû
duïng roäng raõi treân theá giôùi. FNA höõu duïng vì ñaây laø moät kyõ thuaät chaån ñoaùn ñôn giaûn, nhanh
choùng, reû tieàn, ít bieán chöùng nhöng laïi coù ñoä chính xaùc cao (ñoä nhaïy 80-100%, ñoä ñaëc hieäu treân
99%). Ñeå coù ñöôïc chaån ñoaùn chính xaùc nhaát, caàn coù söï ñoái chieáu giöõa thaêm khaùm laâm saøng,
hình aûnh hoïc (nhuõ aûnh/sieâu aâm) vaø FNA. Khi coù baát töông hôïp cuûa moät trong ba yeáu toá treân,
phaûi thöïc hieän theâm caùc phöông phaùp chaån ñoaùn khaùc (chaúng haïn nhö sinh thieát loõi kim hoaëc
sinh thieát môû). Chæ ñònh FNA tuyeán vuù bao goàm: caùc toån thöông vuù sôø thaáy; caùc toån thöông
khoâng sôø thaáy nhöng thaáy ñöôïc qua sieâu aâm/nhuõ aûnh; caùc boïc vuù; caùc toån thöông nghi ngôø taùi
phaùt.
II. TEÁ BAØO HOÏC CHOÏC HUÙT BAÈNG KIM NHOÛ CAÙC TOÅN THÖÔNG TUYEÁN VUÙ
A. HEÄ THOÁNG TRAÛ LÔØI KEÁT QUAÛ :
Tieâu chuaån hoùa caùch traû lôøi keát quaû teá baøo hoïc giuùp baùc só laâm saøng deã daøng quyeát ñònh
höôùng xöû trí tieáp theo cho beänh nhaân. Caùc keát quaû chaån ñoaùn teá baøo hoïc thöôøng ñöôïc phaân
thaønh 5 nhoùm nhö trong baûng sau.
CAÙC NHOÙM CHAÅN ÑOAÙN

1 Khoâng ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn
2 Laønh tính
3 Khoâng ñieån hình / Khoâng xaùc ñònh ñöôïc yù nghóa
4 Nghi ngôø aùc tính
5 AÙc tính
Moãi nhoùm chaån ñoaùn neân ñöôïc moâ taû vaø phaân loaïi nhoû hôn thaønh nhöõng thöïc theå beänh
rieâng bieät, söû duïng thuaät ngöõ töông töï nhö caùc chaån ñoaùn giaûi phaãu beänh.
Nhoùm 1 - khoâng ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn : khi pheát coù quaù ít teá baøo bieåu moâ; pheát quaù
daày, teá baøo bò hoàng caàu che laáp; hoaëc teá baøo khoâng ñöôïc baûo toàn toát (bò nghieàn naùt, coá ñònh
keùm). Ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn khi treân 2 lam kính coù ít nhaát 6 cuïm, moãi cuïm 15 teá baøo bieåu
moâ.
Nhoùm 2 - laønh tính : khi pheát ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn vaø khoâng coù ñaëc ñieåm aùc tính.
Nhoùm naøy bao goàm caùc toån thöông laønh tính nhö vieâm, hoaïi töû môõ, bieán ñoåi sôïi boïc, boïc, u sôïi
tuyeán, … Tuy nhieân, khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù theå chaån ñoaùn ñöôïc töøng thöïc theå beänh
rieâng bieät.
Nhoùm 3 - khoâng ñieån hình/khoâng xaùc ñònh ñöôïc yù nghóa : khi pheát coù hình aûnh laønh tính
nhöng coù theâm moät soá ñaëc ñieåm khoâng ñieån hình laønh tính nhö teá baøo phaân boá rôøi raïc, moät vaøi
teá baøo coù nhaân hôi to vaø meùo moù. Moät soá tröôøng hôïp pheát coù nhöõng caáu truùc daïng nhuù hoaëc
giaøu chaát nhaày cuõng ñöôïc xeáp vaøo nhoùm naøy.
Nhoùm 4 - nghi ngôø aùc tính : khi pheát coù caùc ñaëc ñieåm höôùng tôùi nhöng chöa ñuû ñeå chaån
ñoaùn aùc tính. Thí duï teá baøo aùc tính roõ nhöng quaù ít hoaëc bò che laáp; hoaëc teá baøo coù tình traïng
nhaân khoâng ñieån hình naëng hôn nhoùm 3 nhöng chöa ñuû ñeå xeáp vaøo nhoùm 5.
Nhoùm 5 - aùc tính : khi pheát coù hình aûnh aùc tính roõ raøng. Xaùc ñònh loaïi toån thöông aùc tính laø
carcinoâm, sarcoâm hay limphoâm. Ñoái vôùi carcinoâm tuyeán vuù, coù theå höôùng tôùi moät soá loaïi moâ hoïc
ñaëc bieät, chaúng haïn nhö carcinoâm tieåu thuøy xaâm nhaäp, carcinoâm daïng nhaày, daïng oáng nhoû, ...
B. CAÙC TEÁ BAØO TUYEÁN VUÙ BÌNH THÖÔØNG (The normal breast)
Caùc thaønh phaàn teá baøo cuûa moâ tuyeán vuù bình thöôøng coù theå thaáy treân pheát choïc huùt goàm:
- Teá baøo bieåu moâ: teá baøo bieåu moâ tuyeán vuù coù nhaân nhoû ñoàng daïng, hình troøn hoaëc baàu
duïc, ñöôøng kính 10-15 m (baèng 1,5 - 2 laàn hoàng caàu), maøng nhaân ñeàu; baøo töông töø ít ñeán
trung bình, bôø roõ, saép xeáp caùch ñeàu nhau taïo thaønh maûng moät lôùp gioáng hình toå ong. (Hình 1A)
- Teá baøo cô bieåu moâ: teá baøo coù nhaân traàn (do maát heát baøo töông) hình baàu duïc, ñöôøng kính
7-10 m (baèng hoaëc hôi lôùn hôn hoàng caàu), baét maàu ñaäm, baùm dính vaøo caùc ñaùm teá baøo bieåu
moâ hoaëc naèm raûi treân neàn pheát. (H.1B)
- Maûnh tieåu thuøy bình thöôøng goàm caùc oáng taän nhoû/tuùi tuyeán naèm trong moâ ñeäm thöa.(H.1C)
- Moâ ñeäm sôïi - môõ.
Hình 1: Teá baøo bieåu moâ tuyeán vuù coù nhaân troøn hoaëc baàu duïc, xeáp thaønh maûng teá baøo hình toå ong, xung
quanh coù teá baøo cô bieåu moâ vaø teá baøo môõ (A); Teá baøo cô bieåu moâ coù daïng nhaân traàn, ñaäm maàu, hình baàu
duïc (B); Maûnh tieåu thuøy bình thöôøng: caùc oáng taän nhoû/ tuùi tuyeán (muõi teân) naèm trong moâ ñeäm thöa (C).
C. VIEÂM TUYEÁN VUÙ (Mastitis):

Vieâm tuyeán vuù ít gaëp, goàm nhieàu loaïi: vieâm caáp tính, vieâm maõn tính, vieâm haït; do caùc
nguyeân nhaân khaùc nhau nhö nhieãm truøng, chaán thöông hoaëc khoâng roõ nguyeân nhaân. FNA coù theå
chaån ñoaùn xaùc ñònh caùc toån thöông vieâm nhieãm, traùnh ñöôïc phaãu thuaät, ñoàng thôøi cuõng laø moät
phöông thöùc goùp phaàn ñieàu trò (ví duï: choïc huùt muû trong vieâm tuyeán vuù caáp tính aùp xe hoùa).
1. Vieâm tuyeán vuù caáp tính vaø aùp xe vuù:
- Ñaëc ñieåm laâm saøng: Vieâm tuyeán vuù caáp tính thöôøng gaëp nhaát laø ôû nhöõng ngöôøi ñang cho
con buù. Vi khuaån xaâm nhaäp vaøo moâ vuù qua caùc khe nöùt ôû nuùm vuù. Ngoaøi thôøi kyø cho con buù, vi
khuaån coù theå xaâm nhaäp qua caùc toån thöông saün coù ôû da nuùm vuù (nhö chaøm), gaây vieâm tuyeán vuù
caáp tính. Taùc nhaân gaây beänh thöôøng gaëp nhaát laø Staphylococcus vaø Streptococcus. Tuyeán vuù
söng to, noùng, ñoû, ñau, khi ñaõ aùp xe hoaù thì coù caûm giaùc phaäp pheàu khi sôø naén. Beänh nhaân coù soát vaø
haïch naùch söng to.
- Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Choïc huùt ra chaát dòch muû maàu vaøng. Pheát daày, giaøu teá baøo, chuû yeáu
laø baïch caàu ña nhaân trung tính, nhieàu sôïi fibrin vaø moät soá cuïm teá baøo bieåu moâ laønh tính; ngoaøi
ra, coøn coù theå thaáy caùc ñaïi thöïc baøo, ñaïi baøo nhieàu nhaân. Keát quaû teá baøo hoïc ñöôïc xeáp vaøo
nhoùm 2; tuy nhieân trong moät soá ít tröôøng hôïp, coù theå thaáy caùc teá baøo bieåu moâ vaø teá baøo trung
moâ phaûn öùng khoâng ñieån hình vôùi nhaân lôùn vaø haïch nhaân to roõ; coù theå gaây nhaàm laãn vôùi nhoùm 3
(Hình 2)
Hình 2: Vieâm tuyeán vuù caáp tính, pheát chöùa nhieàu baïch caàu ña nhaân, ñaïi thöïc baøo vaø ñaïi baøo nhieàu nhaân (A);
teá baøo bieåu moâ tuyeán vuù taêng sinh phaûn öùng coù nhaân hôi lôùn, haïch nhaân roõ (muõi teân) B).
2. Vieâm tuyeán vuù kinh nieân:

- Ñaëc ñieåm laâm saøng: Vieâm tuyeán vuù kinh nieân thöôøng ñi keøm vôùi daõn oáng daãn söõa, gaëp ôû
phuï nöõ quanh tuoåi maõn kinh, sanh nhieàu laàn. OÁng daãn söõa chính daõn, chöùa ñaày chaát tieát, kích
thích gaây phaûn öùng vieâm, xô hoùa quanh oáng. Treân laâm saøng vaø hình aûnh hoïc, toån thöông ñoâi khi
bò nhaàm laãn vôùi ung thö, do xô hoùa quanh oáng coù theå gaây tuït nuùm vuù, co keùo da; chaát tieát laéng
ñoïng canxi, taïo hình aûnh voâi hoùa treân nhuõ aûnh.
- Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Choïc huùt ra chaát dòch seät nhö phoâ mai. Neàn pheát laø chaát voâ ñònh
hình hoaëc daïng haït. Nhieàu teá baøo vieâm, chuû yeáu laø limphoâ baøo, töông baøo vaø boït baøo. Chæ coù vaøi
cuïm nhoû teá baøo bieåu moâ thoaùi hoùa hoaëc phaûn öùng. Keát quaû teá baøo hoïc ñöôïc xeáp vaøo nhoùm 2
3. Vieâm tuyeán vuù daïng haït (Granulomatuous mastitis):

- Ñaëc ñieåm laâm saøng: Vieâm haït tuyeán vuù coù theå do vi khuaån lao, vi naám, dò vaät (chæ phaãu
thuaät hoaëc silicon), boïc thöôïng bì hoaëc khoâng roõ nguyeân nhaân. Toån thöông vieâm haït taïo thaønh
moät khoái trong vuù, coù theå nhaàm laãn vôùi ung thö treân laâm saøng.
Hình 3: Vieâm lao vuù, ñaùm teá baøo daïng bieåu moâ vaø ñaïi baøo Langhans (A), treân neàn chaát hoaïi töõ baõ ñaäu, coù
laéng ñoïng canxi (B).
- Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Pheát thöôøng giaøu teá baøo. Ñaëc tröng cuûa vieâm haït laø caùc ñaùm teá
baøo daïng bieåu moâ vaø ñaïi baøo nhieàu nhaân. Ngoaøi ra coøn coù theå coù nhöõng thaønh phaàn teá baøo
vieâm khaùc nhö limphoâ baøo, töông baøo. Teá baøo daïng bieåu moâ coù nhaân hình baàu duïc keùo daøi hoaëc
hình quaû thaän, haïch nhaân roõ, baøo töông nhieàu, xeáp thaønh ñaùm, ranh giôùi giöõa caùc teá baøo khoâng
roõ. Vieâm haït do lao coù caùc ñaïi baøo Langhans vaø neàn hoaïi töû baõ ñaäu. Vieâm haït do chæ phaãu thuaät
hoaëc silicon coù caùc ñaïi baøo chöùa caùc maûnh sôïi chæ hoaëc gioït silicon trong baøo töông. Keát quaû
teá baøo hoïc ñöôïc xeáp vaøo nhoùm 2. (Hình 3)
4. Hoaïi töû môõ (fat necrosis):
- Ñaëc ñieåm laâm saøng: Hoaïi töû môõ thöôøng xaûy ra sau chaán thöông, phaãu thuaät hoaëc xaï trò
vaøo tuyeán vuù. Toån thöông laø moät khoái chaéc, bôø khoâng ñeàu, dính, coù theå coù co keùo da; laéng ñoïng
canxi hoùa nghòch döôõng treân moâ môõ hoaïi töû taïo neân hình aûnh nhaàm laãn vôùi moät ung thö treân caû
laâm saøng vaø nhuõ aûnh.
- Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Choïc huùt ra chaát nhôøn môõ. Pheát ngheøo teá baøo. Neàn baån, coù caùc
teá baøo môõ thoaùi hoùa, hoaïi töû, caùc khoâng baøo môõ vaø caùc maûnh vôõ teá baøo laéng ñoïng canxi. Thaønh
phaàn teá baøo chuû yeáu laø caùc ñaïi thöïc baøo chöùa nhieàu khoâng baøo nhoû (ñaïi thöïc baøo aên môõ) hoaëc
öù ñoïng hemosiderin, limphoâ baøo, töông baøo, ñaïi baøo nhieàu nhaân, caùc maûnh moâ sôïi vaø maïch
maùu taân sinh (maïch maùu phaân nhaùnh gioáng hình aûnh “chaân chim”). Thöôøng pheát chæ coù moät ít teá
baøo bieåu moâ; moät soá teá baøo coù theå phaûn öùng vôùi tình traïng vieâm, coù nhaân khoâng ñieån hình, ña
daïng, taêng saéc, haïch nhaân to roõ; coù theå gaây nhaàm laãn vôùi nhoùm 3. (Hình 4)
Hình 4: Hoaïi töû môõ: caùc teá baøo môõ thoaùi hoùa, ñaïi thöïc baøo, ñaïi baøo nhieàu nhaân (A), maïch maùu taân sinh hình
chaân chim vaø caùc ñaïi baøo (B).
D. BIEÁN ÑOÅI MOÂ TUYEÁN VUÙ DO CHEÁ TIEÁT SÖÕA VAØ U TUYEÁN TIEÁT SÖÕA (Lactating adenoma)
FNA höõu ích hôn haún caùc phöông tieän khaùc trong chaån ñoaùn caùc toån thöông vuù trong giai
ñoaïn mang thai vaø cho con buù vì beänh nhaân khoâng phaûi tieáp xuùc vôùi tia xaï do chuïp nhuõ aûnh
hoaëc thuoác gaây teâ do sinh thieát.
- Ñaëc ñieåm laâm saøng: Thoâng thöôøng bieán ñoåi do cheá tieát söõa laøm tuyeán vuù to lan toûa vaø ñoái
xöùng, nhöng ñoâi khi coù theå taïo thaønh moät khoái sôø thaáy treân laâm saøng, ñoù laø do taêng saûn quaù möùc
vaø khu truù cuûa moät vuøng moâ tuyeán vuù cheá tieát söõa, ñöôïc goïi laø u tuyeán tieát söõa; hoaëc bieán ñoåi do
cheá tieát söõa xaûy ra treân moät u laønh ñaõ coù saün töø tröôùc (thí duï: u sôïi tuyeán). Tröôøng hôïp oáng daãn
söõa bò taéc, söõa öù laïi taïo thaønh boïc söõa.
Hình 5: Moâ tuyeán vuù tieát söõa/u tuyeán tieát söõa: teá baøo bieåu moâ taêng kích thöôùc, nhaân lôùn, hình troøn, taêng saéc,
baøo töông nhieàu vaø coù khoâng baøo, keát thaønh ñaùm treân neàn dòch giaøu protein (A); teá baøo bieåu moâ coù nhaân
troøn hoaëc baàu duïc, haïch nhaân roõ (muõi teân), baøo töông coù nhieàu khoâng baøo (B).
- Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Raát khoù phaân bieät bieán ñoåi moâ tuyeán vuù do cheá tieát söõa vaø u tuyeán tieát
söõa treân pheát teá baøo hoïc. Pheát giaøu teá baøo, coù nhieàu teá baøo rôøi, vaøi cuïm nhoû teá baøo bieåu moâ oáng
daãn vaø caùc maûnh tieåu thuøy. Teá baøo bieåu moâ bieán ñoåi do cheá tieát söõa coù nhaân lôùn, haïch nhaân to
roõ; baøo töông nhieàu, daïng haït hoaëc coù nhieàu khoâng baøo nhoû; baøo töông deã bò troùc ñeå laïi nhaân
traàn treân neàn chaát dòch giaøu protein. Thaønh phaàn teá baøo vieâm chuû yeáu laø caùc limphoâ baøo. Trong
tröôøng hôïp boïc söõa, pheát chæ thaáy chaát dòch, raát ít teá baøo vaø chuû yeáu laø boït baøo; ñoâi khi coù theå
thaáy moät vaøi cuïm nhoû teá baøo bieåu moâ cheá tieát söõa. Keát quaû teá baøo hoïc ñöôïc xeáp vaøo nhoùm 2.
(Hình 5)
E. BIEÁN ÑOÅI SÔÏI BOÏC TUYEÁN VUÙ (Fibrocystic changes)

Laø toån thöông thöôøng gaëp nhaát (50-90% phuï nöõ tröôûng thaønh), lieân quan vôùi tình traïng maát
caân baèng hormoân (taêng quaù möùc estrogen hoaëc thieáu huït progesteron). Hình thaùi toån thöông
chính cuûa bieán ñoåi sôïi boïc laø taïo boïc vaø hoùa xô, coù hoaëc khoâng keøm theo taêng saûn bieåu moâ ôû
nhöõng möùc ñoä khaùc nhau. Moät soá tröôøng hôïp bieán ñoåi sôïi boïc coù theå laøm taêng nguy cô ung thö
vuù.
- Ñaëc ñieåm laâm saøng: Tuoåi maéc phaûi töø 30 ñeán 50 tuoåi, gaëp nhieàu nhaát ôû tuoåi tröôùc maõn
kinh. Toån thöông thöôøng nhieàu oå, ôû caû hai vuù, coù theå thay ñoåi kích thöôùc theo chu kyø kinh. Vuøng
toån thöông laø moät maûng giôùi haïn khoâng roõ, hoaëc laø moät khoái maät ñoä chaéc hôn moâ tuyeán vuù bình
thöôøng; hoaëc toån thöông laø moät boïc lôùn, giôùi haïn roõ, caêng chaéc.
- Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Hình aûnh teá baøo hoïc thay ñoåi tuøy toån thöông coù hoaëc khoâng keøm
taêng sinh teá baøo bieåu moâ.
+ Bieán ñoåi sôïi boïc khoâng taêng sinh (Nonproliferative fibrocystic changes): chæ coù toån
thöông taïo boïc vaø hoùa xô.
Hình 6: Bieán ñoåi sôïi boïc khoâng taêng sinh: 1 ñaùm nhoû teá baøo teá baøo bieåu moâ oáng tuyeán vuù laønh tính treân neàn
dòch (A); Maûng 1 lôùp teá baøo teá baøo chuyeån saûn ñænh tieát gioáng hình toå ong, teá baøo coù nhaân troøn naèm chính
giöõa, baøo töông nhieàu, daïng haït, maàu xanh, haïch nhaân roõ (B); caùc boït baøo (laø caùc ñaïi thöïc baøo coù baøo töông
nhieàu, chöùa nhieàu khoâng baøo nhoû (C).
- Tröôøng hôïp toån thöông laø moät boïc lôùn (boïc vuù): Choïc huùt ra dòch trong hoaëc ñuïc, maàu
vaøng, xanh hoaëc naâu do xuaát huyeát cuõ. Pheát coù theå khoâng coù teá baøo hoaëc chæ coù caùc boït baøo (laø
caùc ñaïi thöïc baøo coù baøo töông nhieàu, chöùa nhieàu khoâng baøo nhoû). Cuõng coù theå thaáy vaøi ñaùm
nhoû teá baøo bieåu moâ oáng tuyeán vuù laønh tính hoaëc teá baøo chuyeån saûn ñænh tieát (laø teá baøo coù baøo
töông nhieàu daïng haït, maàu hoàng hoaëc xanh, nhaân troøn, naèm giöõa teá baøo, haïch nhaân roõ; saép xeáp
thaønh maûng moät lôùp hình toå ong). Keát quaû teá baøo hoïc ñöôïc xeáp vaøo nhoùm 2.
Boïc laønh tính xeïp hoaøn toaøn sau choïc huùt. Ñoâi khi moät toån thöông aùc tính coù theå naèm keá
caän vaø bò che khuaát bôûi moät boïc laønh tính; vi vaäy neáu sau choïc huùt vaãn coøn sôø thaáy moät khoái
hoaëc moät maûng söôïng, neân choïc huùt laïi toån thöông naøy.
- Tröôøng hôïp toån thöông xô hoùa nhieàu vaø/hoaëc coù caùc boïc nhoû: Pheát ngheøo teá baøo, goàm
coù vaøi cuïm teá baøo bieåu moâ coù nhaân nhoû ñoàng daïng, moät ít teá baøo cô bieåu moâ naèm raûi raùc, caùc
maûnh moâ ñeäm vaø moâ sôïi môõ. Neàn tieâu baûn coù theå thaáy 1 ít chaát dòch vaø boït baøo. Keát quaû teá
baøo hoïc ñöôïc xeáp vaøo nhoùm 2. (Hình 6)
+ Bieán ñoåi sôïi boïc taêng sinh (Proliferative fibrocystic changes): Pheát coù maät ñoä teá baøo
töø trung bình ñeán cao. Nhieàu ñaùm lôùn teá baøo bieåu moâ keát dính nhau chaët cheõ. Phaân bieät hai
nhoùm:
- Taêng sinh khoâng keøm tình traïng khoâng ñieån hình teá baøo: caùc ñaùm lôùn teá baøo bieåu moâ
coù nhaân hôi lôùn vaø hôi chen chuùc, keát dính chaët cheõ, vaãn coøn hình aûnh nhö toå ong, nhaân khoâng
dò daïng, nhieãm saéc chaát daïng haït mòn, haïch nhaân khoâng roõ; khoâng coù teá baøo rôøi; nhieàu teá baøo
cô bieåu moâ. Keát quaû teá baøo hoïc ñöôïc xeáp vaøo nhoùm 2. (Hình 7A)
- Taêng sinh keøm tình traïng khoâng ñieån hình teá baøo: nhieàu ñaùm lôùn teá baøo bieåu moâ coù
caáu truùc phaân nhaùnh phöùc taïp hôn, khoâng coøn roõ hình toå ong, ñoâi khi coù daïng saøng, taïo loøng
oáng; teá baøo taêng kích thöôùc, chen chuùc vaø choàng chaát, keát dính chaët cheõ hoaëc loûng leûo, nhaân lôùn
(> 2 laàn hoàng caàu), taêng saéc, hôi ña daïng, haïch nhaân roõ, maøng nhaân keùm ñeàu; teá baøo cô bieåu
moâ coøn nhöng vôùi soá löôïng ít hôn. (Hình 7B)
Taêng sinh keøm khoâng ñieån hình teá baøo ñöôïc xeáp vaøo nhoùm 3, caàn phaûi ñoái chieáu vôùi laâm
saøng vaø hình aûnh hoïc ñeå xem xeùt chæ ñònh sinh thieát vaø xeùt nghieäm moâ beänh hoïc. Khoaûng 1/3
caùc tröôøng hôïp taêng sinh keøm khoâng ñieån hình teá baøo coù keát quaû chaån ñoaùn moâ beänh hoïc laø toån
thöông aùc tính nhö carcinoâm taïi choã, carcinoâm xaâm nhieãm grad thaáp.
Hình 7: Bieán ñoåi sôïi boïc taêng sinh: Taêng sinh bieåu moâ khoâng keøm khoâng ñieån hình teá baøo, teá baøo keát thaønh
ñaùm lôùn chen chuùc nhöng vaãn coøn caùch ñeàu nhau, taïo hình toå ong; coù khaù nhieàu teá baøo cô bieåu moâ (muõi
teân) (A); Taêng sinh bieåu moâ keøm khoâng ñieån hình teá baøo, teá baøo taêng kích thöôùc (> 2 laàn hoàng caàu), nhaân
taêng saéc, hôi ña daïng, phaân boá khoâng coøn roõ hình toå ong, coù choã taïo loøng oáng; coøn ít teá baøo cô bieåu moâ
(muõi teân) (B).
F. CAÙC U SÔÏI - BIEÅU MOÂ:

Laø nhöõng u caáu taïo bôûi hai thaønh phaàn bieåu moâ vaø moâ ñeäm taêng sinh, goàm u sôïi tuyeán vaø
u dieäp theå.
1. U sôïi tuyeán (Fibroadenoma):
- Ñaëc ñieåm laâm saøng: Laø u laønh thöôøng gaëp nhaát cuûa tuyeán vuù. Coù theå gaëp ôû moïi löùa tuoåi,
nhöng thöôøng nhaát trong khoaûng 20 - 30 tuoåi. U troøn, maät ñoä chaéc nhö cao su, giôùi haïn roõ, di
ñoäng toát, kích thöôùc töø 1 - 10 cm, trung bình 2 - 4cm.
- Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Choïc huùt ra chaát daïng nhaày, dính ôû ñoác kim. Pheát raát giaøu teá baøo,
coù hình aûnh hai pha ñaëc tröng (bieåu moâ/moâ ñeäm). Caùc teá baøo bieåu moâ keát dính chaët cheõ, xeáp
thaønh maûng lôùn hình toå ong hoaëc caùc ñaùm phaân nhaùnh gioáng “söøng höôu”. Nhaân lôùn hôn bình
thöôøng, phaân boá ñeàu, chaát nhieãm saéc mòn, haïch nhaân troøn nhoû. Neàn tieâu baûn coù nhieàu teá baøo cô
bieåu moâ vôùi nhaân traàn ñaäm maàu, hình baàu duïc nhoû vaø nhieàu maûnh moâ ñeäm daïng nieâm (myxoid
stroma). Keát quaû teá baøo hoïc ñöôïc xeáp vaøo nhoùm 2. (Hình 8)
Moät soá tröôøng hôïp u sôïi tuyeán raát giaøu teá baøo, coù nhieàu teá baøo khoâng ñieån hình (nhaân ña
daïng, maøng nhaân khoâng ñeàu, nhieãm saéc chaát thoâ, haïch nhaân roõ), coù phaân baøo, nhieàu teá baøo rôøi,
coù theå laøm chaån ñoaùn nhaàm vôùi carcinoâm. Tuy nhieân, coøn coù nhieàu ñaëc ñieåm khaùc höôùng tôùi
chaån ñoaùn laønh tính nhö caùc maûnh moâ ñeäm daïng nieâm, ñaùm teá baøo bieåu moâ daïng “söøng höôu”,
caùc maûng bieåu moâ daïng toå ong, nhieàu teá baøo nhaân traàn. Chaån ñoaùn aùc tính phaûi döïa treân hình
aûnh caùc teá baøo aùc tính roõ raøng treân khaép tieâu baûn vaø khoâng coù teá baøo cô bieåu moâ.
Hình 8: U sôïi tuyeán, teá baøo bieåu moâ keát ñaùm gioáng “söøng höôu” (A) hoaëc maûng lôùn hình toå ong (B); neàn pheát
chöùa nhieàu teá baøo cô bieåu moâ vaø caùc maûnh moâ ñeäm daïng nieâm (C)
2. U dieäp theå (Phyllodes tumors):

- Ñaëc ñieåm laâm saøng: U dieäp theå chæ chieám khoaûng <1% caùc u vuù. Tuoåi trung bình cuûa
beänh nhaân chaâu AÙ khoaûng 25 ñeán 30 tuoåi, thaáp hôn beänh nhaân AÂu Myõ. U dieäp theå thöôøng laø moät
khoái ñôn ñoäc, moät beân vuù, chaéc, khoâng dính da, lôùn nhanh, kích thöôùc trung bình khoaûng 4 -
5cm. U coù theå ñaït kích thöôùc 10 - 20cm, da treân u caêng boùng, caùc tónh maïch noåi phoàng treân beà
maët u. Ña soá u dieäp theå laø laønh tính, phaàn coøn laïi laø u giaùp bieân vaø u aùc tính. Khaû naêng taùi phaùt
vaø di caên khaùc bieät nhau giöõa u laønh, giaùp bieân vaø aùc. Caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi u sôïi tuyeán
tröôùc phaãu thuaät, vì ñoái vôùi u sôïi tuyeán thì chæ caàn boùc u nhöng vôùi u dieäp theå, phaûi ñöôïc caét roäng
ñeå traùnh taùi phaùt.
Hình 9: Pheát teá baøo cuûa u dieäp theå laønh cuõng goàm 2 pha gioáng nhö u sôïi tuyeán (so saùnh vôùi hình 8B); chæ
khaùc laø coù thaønh phaàn bieåu moâ taêng sinh maïnh hôn, taïo thaønh caùc maûng lôùn; nhieàu maûnh moâ ñeäm giaàu teá
baøo vôùi caùc teá baøo moâ ñeäm coù nhaân hình thoi (A). U dieäp theå aùc coù thaønh phaàn moâ ñeäm taêng sinh maïnh, vôùi
nhaân hình thoi lôùn, taêng saùc dò daïng, haïch nhaân to roõ (muõi teân) (B).
- Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Teá baøo hoïc cuûa u dieäp theå gioáng u sôïi tuyeán, vôùi hình aûnh hai
pha bieåu moâ vaø moâ ñeäm ñaëc tröng, nhöng thöôøng giaøu teá baøo bieåu moâ vaø moâ ñeäm hôn. Treân teá
baøo hoïc, haàu nhö khoâng theå phaân bieät chính xaùc giöõa u dieäp theå laønh vaø giaùp bieân. Hình aûnh teá
baøo hoïc cuûa u dieäp theå laønh vaø giaùp bieân coù khi truøng laáp vôùi u sôïi tuyeán; tuy nhieân, u dieäp theå
coù thaønh phaàn bieåu moâ taêng sinh maïnh hôn, taïo thaønh caùc ñaùm lôùn; caùc maûnh moâ ñeäm cuõng
lôùn hôn vaø giaøu teá baøo; teá baøo moâ ñeäm coù nhaân lôùn hình thoi, coøn baøo töông; treân neàn pheát vaãn
coøn moät ít teá baøo cô bieåu moâ phaân boá raûi raùc. Chaån ñoaùn u dieäp theå aùc coù ñoä chính xaùc cao hôn
do u coù moâ ñeäm taêng sinh vöôït troäi so vôùi thaønh phaàn bieåu moâ laønh tính, caùc teá baøo moâ ñeäm coù
nhaân hình thoi kích thöôùc lôùn, taêng saéc, dò daïng, maøng nhaân khoâng ñeàu, haïch nhaân to roõ, coù theå
nhieàu haïch nhaân; phaân boá thaønh töøng ñaùm hoaëc rôøi raïc. Ñoái vôùi caùc chaån ñoaùn teá baøo hoïc laø u
dieäp theå, duø laønh, aùc hay giaùp bieân, ñeàu coù chæ ñònh phaãu thuaät caét roäng. (Hình 9)
G. TOÅN THÖÔNG DAÏNG NHUÙ

Chæ chieám moät tæ leä nhoû trong caùc beänh lyù tuyeán vuù, nhöng laø moät nhoùm raát phöùc taïp goàm
nhieàu thöïc theå khaùc nhau, töø laønh tính ñeán aùc tính, vaø coù chung ñaëc ñieåm laø taêng sinh taïo nhuù.
Toån thöông nhuù laønh tính laø caùc u nhuù trong oáng, toån thöông nhuù aùc tính goàm caùc carcinoâm nhuù
taïi choã vaø xaâm nhieãm. Phaân bieät caùc thöïc theå nhuù treân teá baøo hoïc raát khoù khaên vaø nhieàu khi
khoâng theå.
- Ñaëc ñieåm laâm saøng: U nhuù trong oáng laø u laønh tính, thöôøng gaëp ôû oáng daãn söõa chính hay
trong xoang söõa. U ñôn ñoäc, naèm ngay döôùi quaàng vuù, ñöôøng kính < 1cm. Carcinoâm nhuù ít gaëp,
toån thöông thöôøng laø moät khoái naèm trong tuyeán vuù. Caùc toån thöông nhuù laønh hoaëc aùc ñeàu
thöôøng gaëp ôû phuï nöõ trung nieân hoaëc lôùn tuoåi. Moät soá tröôøng hôïp coù keøm tieát dòch - maùu ôû nuùm
vuù.
Hình 10: Toån thöông daïng nhuù: Pheát giaøu teá baøo. Ñaùm teá baøo bieåu moâ taêng sinh taïo nhuù coù truïc lieân keát
maïch maùu (A); hoaëc taïo thaønh caáu truùc nhuù 3 chieàu khoâng coù truïc lieân keát maïch maùu, töông ñoái gioáng nhau
giöõa (B) vaø (C). Keát quaû sinh thieát vaø xeùt nghieäm moâ beänh hoïc cuûa (A) vaø (B) laø u nhuù trong oáng laønh tính;
cuûa (C) laø carcinoâm nhuù taïi choã.
- Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Choïc huùt coù theå ra moät ít dòch. Pheát giaøu teá baøo. Caùc teá baøo bieåu
moâ taêng sinh maïnh, taïo thaønh caùc caáu truùc nhuù 2 hoaëc 3 chieàu, phaân nhaùnh phöùc taïp vaø coù theå
noái keát nhau taïo thaønh 1 maïng löôùi (meshwork); ôû rìa nhuù, caùc teá baøo bieåu moâ coù theå coù daïng
hình truï xeáp haøng raøo. Moät soá caáu truùc nhuù coù chöùa truïc lieân keát maïch maùu ôû giöõa. Neàn pheát coù
chaát dòch, moät ít teá baøo cô bieåu moâ vaø boït baøo, coù theå thaáy caùc ñaïi thöïc baøo öù ñoïng hemosiderin
do xuaát huyeát cuõ. (Hình 10)
Chaån ñoaùn phaân bieät giöõa toån thöông nhuù laønh tính vaø aùc tính gaëp nhieàu khoù khaên treân
pheát teá baøo hoïc; vì trong u nhuù laønh tính, coù theå gaëp teá baøo khoâng ñieån hình; ngöôïc laïi, trong
carcinoâm nhuù, teá baøo bieåu moâ coù khi ñoàng daïng hoaëc raát ít dò daïng. Do ñoù, ñoái vôùi moät tieâu baûn
giaøu teá baøo vaø coù moät maïng löôùi caùc caáu truùc nhuù, ngöoøi ñoïc teá baøo chæ coù theå traû lôøi laø toån
thöông daïng nhuù vaø xeáp vaøo nhoùm 3; keát quaû naøy ñoøi hoûi phaûi sinh thieát vaø xeùt nghieäm moâ beänh
hoïc ñeå phaân bieät giöõa laønh tính vaø aùc tính.
F. CARCINOÂM TUYEÁN VUÙ
- Ñaëc ñieåm laâm saøng: Carcinoâm tuyeán vuù chieám khoaûng 99% caùc u aùc tính cuûa vuù, laø ung
thö ñöùng haøng thöù nhaát ôû phuï nöõ Vieät Nam. Ñænh tuoåi maéc beänh laø 40-50 tuoåi. U coù theå coù kích
thöôùc raát nhoû, khoâng sôø thaáy, chæ phaùt hieän ñöôïc baèng nhuõ aûnh; nhöng thöôøng vaøo thôøi ñieåm
chaån ñoaùn, u laø moät khoái coù kích thöôùc khoaûng 2-3 cm, giôùi haïn töông ñoái roõ; maät ñoä cöùng chaéc.
- Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Carcinoâm vuù goàm carcinoâm taïi choã vaø carcinoâm xaâm nhaäp. Phaân
bieät toån thöông taïi choã vaø xaâm nhaäp coù yù nghóa laâm saøng raát lôùn; nhöng treân pheát teá baøo hoïc, do
caáu truùc moâ hoïc khoâng coøn ñöôïc baûo toàn neân khoâng theå phaân bieät giöõa carcinoâm taïi choã vaø
carcinoâm xaâm nhaäp. Vì vaäy, teá baøo hoïc thöôøng xeáp chung carcinoâm taïi choã vaø carcinoâm xaâm
nhaäp vaøo nhoùm 5 - carcinoâm tuyeán vuù. Ñoái vôùi carcinoâm tuyeán vuù grad cao, teá baøo hoïc coù hình
aûnh aùc tính roõ raøng, deã daøng xeáp vaøo nhoùm 5 - carcinoâm tuyeán vuù; traùi laïi, ñoái vôùi carcinoâm
tuyeán vuù grad thaáp, hình aûnh teá baøo coù theå choàng laáp vôùi taêng saûn khoâng ñieån hình, nhieàu khi
chæ coù theå xeáp vaøo nhoùm 4 hoaëc nhoùm 3.
Pheát giaøu teá baøo vaø coù nhieàu maùu, quan saùt tieâu baûn baèng maét traàn thaáy coù caùc haït lôïn
côïn nhö haït caùt. Teá baøo u phaân boá rôøi raïc, hoaëc keát thaønh nhöõng ñaùm lôùn choàng chaát 3 chieàu,
saép xeáp loän xoän; teá baøo ña daïng vaø dò daïng, nhaân lôùn (gaáp 4 laàn hoàng caàu), dò daïng, taêng saéc,
maøng nhaân khoâng ñeàu, haïch nhaân to roõ, tæ leä nhaân/ baøo töông taêng; baøo töông coù theå chöùa moät
khoâng baøo nhaày coù giôùi haïn raát roõ (gaëp trong 20% carcinoâm tuyeán vuù); coù theå thaáy nhieàu hình
aûnh phaân baøo, keå caû phaân baøo baát thöôøng. Khoâng coù teá baøo cô bieåu moâ ñi keøm vaø treân neàn tieâu
baûn, thöôøng coù nhieàu chaát hoaïi töû, goàm caùc caùc maûnh vôõ cuûa nhaân vaø baøo töông. (Hình 11)
Hình 11: Carcinoâm tuyeán vuù grad cao, pheát giaàu teá baøo, keát ñaùm loän xoän hoaëc phaân boá rôøi raïc, teá baøo ña
daïng, nhaân to taêng saéc, neàn tieâu baûn coù chaát hoaïi töû (A); moät tröôøng hôïp khaùc, teá baøo u coù nhaân raát dò
daïng, haïch nhaân to, tæ leä nhaân/baøo töông taêng (B); trong 20% tröôøng hôïp carcinoâm tuyeán vuù, teá baøo u coù baøo
töông chöùa moät khoâng baøo chaát nhaày giôùi haïn roõ (C).
Moät soá daïng ñaëc bieät cuûa carcinoâm tuyeán vuù nhö carcinoâm tieåu thuøy xaâm nhaäp, carcinoâm
daïng nhaày, carcinoâm daïng oáng nhoû,... coù theå nhaän ra ñöôïc treân pheát teá baøo hoïc, nhôø vaøo moät
soá neùt ñaëc tröng cuûa chuùng. (Hình 12)
+ Carcinoâm tieåu thuøy xaâm nhaäp: Pheát thöôøng giaøu teá baøo. Teá baøo u rôøi raïc, xeáp thaønh
daây (gioáng haøng ngöôøi da ñoû) hoaëc cuïm nhoû; nhaân nhoû ñeàu, haïch nhaân nhoû; baøo töông coù
khoâng baøo lôùn, ñaåy nhaân leäch sang moät beân gioáng nhö hình maët nhaãn.
+ Carcinoâm daïng nhaày: Teá baøo u töông ñoái ít dò daïng, lieân keát chaët cheõ vôùi nhau thaønh
hình caàu 3 chieàu, naèm treân neàn chaát nhaày.
+ Carcinoâm daïng oáng nhoû: Pheát ngheøo teá baøo do u thöôøng bò xô hoùa. Cuïm teá baøo
gaäp goùc, coù hình aûnh nhö daáu phaåy. Teá baøo coù nhaân nhoû ñeàu, nhieãm saéc chaát mòn, haïch nhaân
nhoû.
Hình 12: Carcinoâm tieåu thuøy xaâm nhaäp, teá baøo u coù khoâng baøo chaát nhaày trong baøo töông, xeáp thaønh daây
(A); carcinoâm daïng nhaày. teá baøo u xeáp thaønh hình caàu, treân neàn chaát nhaày (B); carcinoâm daïng oáng nhoû, teá
baøo xeáp thaønh cuïm gaäp goùc.
Nhìn chung, kyõ thuaät FNA coù öu ñieåm nhanh, chính xaùc vaø ít toán keùm, nhöng cuõng coù
nhöõng maët haïn cheá nhaát ñònh. Tröôùc heát, caùc teá baøo choïc huùt pheát treân lam khoâng coøn giöõ caùc
ñaëc ñieåm caáu truùc moâ hoïc, do ñoù chaån ñoaùn teá baøo hoïc nhoùm 5 khoâng theå phaân bieät ñöôïc giöõa
carcinoâm taïi choã vaø carcinoâm xaâm nhaäp, laø 2 thöïc theå coù caùch ñieâu trò khaùc nhau. Vì vaäy, vôùi
caùc chaån ñoaùn teá baøo hoïc thuoäc nhoùm 4 vaø 5, baét buoäc phaûi sinh thieát ñeå coù chaån ñoaùn moâ
beänh hoïc. Thöù hai, vôùi keát quaû teá baøo hoïc thuoäc nhoùm 3, vaãn phaûi sinh thieát ñeå loaïi tröø khaû naêng
aùc tính. Coù leõ ñaây chính laø lyù do vì sao caùc beänh vieän ôû Chaâu AÂu vaø Myõ gaàn ñaây coù xu höôùng
thay theá kyõ thuaät FNA baèng sinh thieát loõi moâ (core biopsy) trong chaån ñoaùn beänh lyù aùc tính cuûa
tuyeán vuù. Tuy nhieân, FNA vaãn raát hieäu quaû trong vieäc khaúng ñònh tính chaát laønh tính cuûa caùc toån
thöông vuù ñaõ ñöôïc chaån ñoaùn qua khaûo saùt laâm saøng vaø hình aûnh hoïc; cuõng nhö trong chaån
ñoaùn caùc toån thöông taùi phaùt taïi choã cuûa ung thö vuù; nhôø vaäy beänh nhaân khoûi phaûi sinh thieát, tieát
kieäm ñöôïc thôøi gian vaø chi phí.
1. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp choïc huùt baèng kim nhoû (FNA) trong beänh lyù tuyeán vuù:
A/ Tieát kieäm chi phí/reû tieàn B/ Laø kyõ thuaät xaâm laán toái thieåu
C/ Keát quaû nhanh, chính xaùc D/ Ít bieán chöùng E/ Taát caû A, B, C, D ñuùng
2. KHOÂNG PHAÛI laø ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa u sôïi tuyeán vuù:
A/ Hình aûnh hai pha bieåu moâ/moâ ñeäm / Caùc ñaùm bieåu moâ phaân nhaùnh daïng söøng höôu
C/ Nhieàu teá baøo cô bieåu moâ / Nhieàu boït baøo vaø teá baøo chuyeån saûn ñænh tieát
E/ Caùc ñaùm moâ ñeäm daïng nieâm
3. Moät tieâu baûn teá baøo hoïc tuyeán vuù giaøu teá baøo, goàm caùc ñaùm teá baøo bieåu moâ laønh tính vaø nhieàu
ñaùm moâ ñeäm chöùa caùc teá baøo coù nhaân hình thoi lôùn vaø dò daïng, chaån ñoaùn phuø hôïp nhaát:
A/ U sôïi tuyeán B/ U dieäp theå laønh tính C/ U dieäp theå giaùp bieân
D/ U dieäp theå aùc tính E/ Carcinoâm grad cao
4. KHOÂNG PHAÛI laø ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa carcinoâm tuyeán vuù grad cao:
A/ Pheùt giaàu teá baøo B/ Teá baøo u dò daïng C/ Teá baøo u lôùn gaáp 2 hoàng caàu
D/ Haïch nhaân to roõ E/ Hình aûnh phaân baøo
Teá baøo hoïc haïch limphoâ 121
TEÁ BAØO HOÏC HAÏCH LIMPHOÂ
Muïc tieâu:
1. Moâ taû heä thoáng traû lôøi keát quaû teá baøo hoïc haïch limphoâ.
2. Moâ taû ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa haïch limphoâ bình thöôøng treân pheát teá baøo hoïc
3. Moâ taû tieâu chuaån chaån ñoaùn teá baøo hoïc cuûa haïch vieâm caáp tính, vieâm maõn tính vaø vieâm haït
4. Moâ taû tieâu chuaån chaån ñoaùn teá baøo hoïc cuûa limphoâm Hodgkin vaø limphoâm khoâng Hodgkin
5. Moâ taû tieâu chuaån chaån ñoaùn teá baøo hoïc cuûa haïch di caên
I. GIÔÙI THIEÄU
Kyõ thuaät choïc huùt baèng kim nhoû (FNA– Fine Needle Aspiration) ñaõ ñöôïc söû duïng laàn ñaàu
tieân vaøo naêm 1914, bôûi moät thaày thuoác ngöôøi Anh teân Gordon R. Ward, ñeå chaån ñoaùn u limphoâm
cuûa haïch. Tuy nhieân, kyõ thuaät naøy vaãn khoâng ñöôïc phoå bieán roäng raõi do vaáp phaûi söï nghi ngôø
cuûa y giôùi veà ñoä chính xaùc cuûa noù; phaûi ñôïi ñeán nöûa sau cuûa theá kyû XX, nhôø vaøo caùc coâng trình
nghieân cöùu cuûa caùc thaày thuoác Thuïy ñieån, FNA haïch môùi ñöôïc chaáp nhaän trong chaån ñoaùn caùc
beänh lyù cuûa haïch. FNA laø kyõ thuaät ít xaâm laán, cho keát quaû nhanh choùng, reû tieàn. Ñoä chính xaùc
cuûa FNA trong chaån ñoaùn caùc beänh lyù laønh tính vaø aùc tính cuûa haïch ñeàu treân 90%; nhöng ñoä
nhaïy cuûa phöông phaùp naøy thay ñoåi raát lôùn giöõa caùc nhoùm beänh lyù laønh tính vaø aùc tính, nguyeân
phaùt vaø thöù phaùt. Chaån ñoaùn caùc carcinoâm di caên ñeán haïch coù ñoä nhaïy cao nhaát (> 95%), chaån
ñoaùn caùc limphoâm coù ñoä nhaïy thaáp hôn (80-90%). Nhöõng naêm gaàn ñaây, teá baøo hoïc coù nhöõng
böôùc tieán lôùn trong chaån ñoaùn vaø phaân loaïi caùc limphoâm ôû haïch, baèng caùch keát hôïp giöõa hình
thaùi teá baøo, caùc kyõ thuaät xaùc ñònh kieåu hình mieãn dòch, di truyeàn hoïc teá baøo vaø sinh hoïc phaân töû.
Baùo caùo toång keát veà vai troø cuûa FNA trong chaån ñoaùn beänh lyù haïch ngoaïi vi, thöïc hieän taïi khoa
Giaûi phaãu beänh Beänh vieän Ung böôùu vaøo naêm 2001, coù keát quaû nhö trong baûng sau:
Beänh lyù haïch Ñoä nhaïy (%) Ñoä ñaëc hieäu (%) Ñoä chính xaùc (%)
Laønh tính 73 97 86
Vieâm haït 63 94 86
Ung thö di caên haïch 81 100 93
Limphoâm Hodgkin 44 100 96
Limphoâm khoâng Hodgkin 40 100 93
Haïch to laø trieäu chöùng thöôøng gaëp, do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau trong ñoù nguyeân
nhaân beänh lyù aùc tính ñöôïc quan taâm nhieàu nhaát. Khaû naêng haïch to do beänh lyù aùc tính thay ñoåi
tuøy theo tuoåi taùc, vò trí vaø kích thöôùc cuûa haïch. Ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp haïch to ôû ngoaïi vi, chæ 1%
laø do beänh lyù aùc tính; nhöng tæ leä naøy taêng leân nhieàu ñoái vôùi caùc haïch to xuaát hieän ôû vuøng treân
ñoøn, sau phuùc maïc, trong oå buïng vaø trung thaát. Haàu heát caùc tröôøng hôïp haïch to ôû treû em laø taêng
saûn phaûn öùng; nhöng ôû ngöôøi treân 40 tuoåi, khaû naêng do beänh lyù aùc tính taêng leân. Haïch to vôùi
ñöôøng kính ≤ 1cm thöôøng do beänh lyù laønh tính, ñöôøng kính > 2 cm thöôøng do vieâm haït hoaëc
beänh lyù aùc tính; vi vaäy ñöôøng kính ≥ 1,5cm ñöôïc xem laø giôùi haïn ñoä lôùn cuûa haïch caàn phaûi laøm
caùc xeùt nghieäm - trong ñoù coù FNA - ñeå xaùc ñònh nguyeân nhaân haïch to.
FNA haïch ñöôïc chæ ñònh trong caùc tröôøng hôïp sau:
- ÔÛ ngöôøi khoâng coù tieàn caên beänh lyù aùc tính, coù haïch to ≥ 1,5cm ôû ngoaïi vi hoaëc xuaát
hieän ôû nhöõng vò trí baát thöôøng nhö vuøng treân ñoøn, sau phuùc maïc, trong oå buïng vaø trung thaát (ôû
caùc vò trí naøy, FNA haïch ñöôïc thöïc hieän döôùi höôùng daãn noäi soi-sieâu aâm). Muïc ñích cuûa FNA laø
ñeå xaùc ñònh nguyeân nhaân haïch to.
- Haïch to ôû beänh nhaân ung thö ñaõ ñöôïc xaùc ñònh. Muïc ñích cuûa FNA laø ñeå giuùp xeáp giai
ñoaïn laâm saøng, theo doõi taùi phaùt sau ñieàu trò.
Ñoái vôùi teá baøo hoïc haïch, coù hai phöông phaùp nhuoäm boå sung cho nhau: nhuoäm
Romanowsky (May-Grünwald-Giemsa, Diff-Quick) ñeå thaáy roõ ñaëc ñieåm baøo töông cuûa caùc teá
baøo limphoâ; vaø nhuoäm Papanicolaou ñeå thaáy ñaëc ñieåm cuûa nhaân. Neáu coù theå, neân söû duïng
ñoàng thôøi caû hai phöông phaùp treân.
II. TEÁ BAØO HOÏC CHOÏC HUÙT BAÈNG KIM NHOÛ CAÙC BEÄNH LYÙ HAÏCH LIMPHOÂ
A. HEÄ THOÁNG TRAÛ LÔØI KEÁT QUAÛ
Keát quaû chaån ñoaùn teá baøo hoïc cuûa haïch, cuõng töông töï caùc vò trí khaùc, ñöôïc chia thaønh
caùc nhoùm lôùn:
- Khoâng ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn
- AÂm tính
- Khoâng ñieån hình
- Nghi ngôø
- AÙc tính
Keát quaû aâm tính khoâng loaïi tröø hoaøn toaøn khaû naêng aùc tính, do ñoù, phaûi luoân ñoái chieáu
vôùi beänh caûnh laâm saøng.
B. TEÁ BAØO HOÏC HAÏCH LIMPHOÂ BÌNH THÖÔØNG
Haïch limphoâ bình thöôøng coù kích thöôùc raát nhoû, khoâng sôø thaáy ñöôïc neân haàu nhö khoâng
ñöôïc choïc huùt. Khaùi nieäm “teá baøo hoïc bình thöôøng” ôû ñaây chæ nhöõng teá baøo ñöôïc choïc huùt töø moät
haïch to ra do taêng saûn phaûn öùng, khi ñoù caùc thaønh phaàn teá baøo bình thöôøng cuûa haïch ñeàu taêng
leân veà maët soá löôïng.
Pheát choïc huùt töø haïch bình thöôøng taêng saûn phaûn öùng coù maät ñoä teá baøo cao. Thaønh
phaàn teá baøo chuû yeáu laø caùc limphoâ baøo (90%). Ngoaøi ra coøn coù caùc loaïi teá baøo khaùc nhö töông
baøo, moâ baøo, ñaïi thöïc baøo aên theå baét maàu, teá baøo tua nang, teá baøo tua chaân xen keõ, baïch caàu
ña nhaân.
- Limphoâ baøo (Lymphocyte) coù kích thöôùc vaø hình daïng khaùc nhau do ñang ôû trong
nhöõng giai ñoaïn tröôûng thaønh vaø hoaït ñoäng khaùc nhau. Limphoâ baøo nhoû coù kích thöôùc 6 - 12 μm,
lôùn khoâng quaù hai laàn hoàng caàu. Limphoâ baøo lôùn coù kích thöôùc > 20 μm, nhaân to gaáp 3 laàn hoàng
caàu hoaëc limphoâ baøo nhoû. Limphoâ baøo trung bình coù kích thöôùc 12 - 20 μm.
+ Limphoâ baøo B tröôûng thaønh thaønh thuïc mieãn dòch cuûa caùc nang limphoâ sô caáp vaø
limphoâ baøo B vuøng vieàn cuûa nang limphoâ thöù caáp; limphoâ baøo T tröôûng thaønh coù moät vieàn baøo
töông moûng, nhaân troøn nhoû, ñaäm maàu, khoâng thaáy haïch nhaân.
+ Caùc teá baøo cuûa trung taâm maàm goàm (1) nguyeân taâm baøo (Centroblast) coù kích thöôùc töø
trung bình ñeán lôùn, coù moät vieàn moûng baøo töông aùi kieàm ñaäm, nhaân troøn, coù vaøi haïch nhaân naèm
ôû ngoaïi vi; (2) Taâm baøo (Centrocyte) coù kích thöôùc trung bình, coù moät vieàn moûng baøo töông aùi
kieàm nhaït, nhaân coù khía, nhieãm saéc chaát mòn, haïch nhaân khoâng roõ.
+ Nguyeân baøo mieãn dòch B hoaëc T (Immunoblast) coù kích thöôùc lôùn, nhaân troøn, coù moät
haïch nhaân to, roõ naèm chính giöõa nhaân, baøo töông nhieàu aùi kieàm ñaäm. (Hình 1)
Hình 1: Taàm baøo vaø nguyeân taâm baøo (A); Nguyeân baøo mieãn dòch vôùi haïch nhaân lôùn naèm chính giöõa (B)
- Töông baøo (Plasma cell) coù nhaân leäch taâm, nhieãm saéc chaát thoâ, keát thaønh nhieàu
cuïm baùm döôùi maøng nhaân troâng gioáng hình caêm baùnh xe, baøo töông nhieàu, kích thöôùc baøo töông
gaáp ñoâi kích thöôùc nhaân, coù vuøng saùng caïnh nhaân.
- Moâ baøo (Histiocyte) thuoäc heä thoáng thöïc baøo moät nhaân, naèm trong caùc xoang cuûa haïch.
Moâ baøo coù nhaân boïng saùng, hình quaû thaän, baøo töông nhieàu, baétù maàu nhaït hoaëc aùi toan, chöùa
caùc theå vuøi do teá baøo thöïc baøo.
- Ñaïi thöïc baøo aên theå baét maàu (Tingible body macrophage) laø nhöõng moâ baøo ñaëc bieät
naèm trong caùc trung taâm maàm. Teá baøo coù baøo töông nhieàu, chöùa nhöõng maûnh vôõ nhaân cuûa caùc
teá baøo B trong trung taâm maàm, giôùi haïn baøo töông khoâng roõ. Nhaân hình troøn hay baàu duïc, nhieãm
saéc chaát daïng haït mòn, haïch nhaân nhoû.
- Teá baøo tua nang (Follicular dendritic cell) naèm trong trung taâm maàm, coù baøo töông keùo
daøi. Nhaân coù kích thöôùc töø trung bình ñeán lôùn, nhaït maàu, thon daøi, haïch nhaân nhoû. Coù theå coù
hai, ba hoaëc nhieàu nhaân ñuùc khuoân nhau. (Hình 2 C)
- Teá baøo tua chaân xen keõ (Interdigitating dendritic cell) naèm trong vuøng teá baøo T, coù kích
thöôùc lôùn, baøo töông nhieàu nhaït maàu, giôùi haïn baøo töông khoâng roõ. Nhaân thuoân daøi, coù khía loõm
saâu, haïch nhaân khoâng roõ. (Hình 2 D)
Caùc teá baøo saép xeáp rôøi raïc (do caùc limphoâ baøo khoâng keát dính nhau) laø ñaëc tröng cuûa
pheát teá baøo haïch limphoâ. Nhöng cuõng coù caùc teá baøo keát ñaùm nhö caùc ñaùm moâ baøo - limphoâ baøo
(Lymphohistiocytic agregates), caùc maûnh taâm maàm (Follicular center fragment). Ñaùm moâ baøo -
limphoâ baøo laø taäp hôïp coù kích thöôùc lôùn hôn 100 μm, goàm caùc teá baøo tua nang keát dính nhau,
limphoâ baøo, taâm baøo vaø nguyeân taâm baøo. Maûnh taâm maàm laø caùc ñaùm moâ baøo - limphoâ baøo coù
theâm caùc ñaïi thöïc baøo aên theå baét maàu. (Hình 2 A,B)
Hình 2: Ñaùm moâ baøo - limphoâ baøo (A); Maûnh taâm maàm chöùa caùc ñaïi thöïc baøo aên theå baét maàu (B); Teá baøo
tua nang (muõi teân,C); Teá baøo tua chaân xen keõ (muõi teân,D).
Neàn tieâu baûn pheát teá baøo haïch coù caùc

theå tuyeán - limphoâ (Lymphoglandular bodies), laø
caùc maûnh baøo töông cuûa limphoâ baøo, coù hình caàu,
kích thöôùc töø 2-7 μm, baét maàu xaùm xanh ñoàng
nhaát hoaëc ñoâi khi coù caùc khoâng baøo (nhuoäm Pap).
Theå tuyeán - limphoâ laø ñaëc tröng cuûa moâ limphoâ,
khi soá löôïng ñeám trong moät quang tröôøng lôùn
nhieàu hôn 20, coù theå khaúng ñònh pheát ñaõ ñöôïc
choïc huùt töø moâ limphoâ. (Hình 3)
Hình 3: Theå tuyeán - limphoâ (muõi teân) (nhuoäm
Romanowsky)
C. HAÏCH VIEÂM – TAÊNG SAÛN PHAÛN ÖÙNG

1. HAÏCH VIEÂM CAÁP TÍNH
Ñaëc ñieåm laâm saøng: Haïch vieâm caáp tính

thöôøng do caùc vi truøng hoaëc ñoäc toá cuûa vi truøng
töø moät vuøng cô theå theo maïch baïch huyeát trôû
veà haïch. Taùc nhaân gaây haïch vieâm caáp tính hoùa
muû thöôøng gaëp nhaát laø Staphylococcus. Haïch
söng to, ñau. Da treân haïch vieâm ñoû, coù theå doø
muû neáu tình traïng vieâm ñaõ lan ñeán moâ döôùi da.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Choïc huùt ra dòch
muû vaøng seät. Pheát giaøu teá baøo. Thaønh phaàn teá
baøo chuû yeáu laø baïch caàu ña nhaân trung tính
(coøn nguyeân veïn hoaëc ñaõ bò thoaùi hoùa) vaø caùc
teá baøo vieâm khaùc nhö ñaïi thöïc baøo, moät soá Hình 4: Haïch vieâm caáp tính: nhieàu baïch caàu ña
limphoâ baøo. Neàn tieâu baûn coù chaát hoaïi töû. Khi oå nhaân trung tính, xaùc baïch caàu, neàn hoaïi töû, caùc
aùp xe toå chöùc hoùa, coù theâm nhieàu maïch maùu caàu khuaån xeáp thaønh chuoãi (muõi teân).
(nhuoäm Romanowsky)
taêng sinh vaø moâ baøo. (Hình 4)
2. HAÏCH VIEÂM MAÕN TÍNH / TAÊNG SAÛN PHAÛN ÖÙNG
Haïch vieâm maõn tính laø tình traïng haïch to do nhieãm truøng hoaëc taêng saûn phaûn öùng, keùo
daøi trong nhieàu tuaàn, thaäm chí nhieàu thaùng. Vi truøng, viruùt, naám, hoùa chaát, thuoác, … laø nhöõng taùc
nhaân kích thích caùc thaønh phaàn teá baøo cuûa haïch taêng saûn, laøm haïch to ra.
Ñaëc ñieåm laâm saøng: Haïch vieâm maõn tính coù theå gaëp ôû moïi löùa tuoåi. Phaàn lôùn beänh nhaân
coù tieàn söû nhieãm truøng. Haïch to khoâng quaù 3 cm. Thöôøng chæ coù moät haïch to hoaëc moät nhoùm
haïch to, gaëp nhieàu nhaát ôû vuøng coå, naùch hoaëc beïn.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Tuøy theo taùc nhaân gaây beänh, hình aûnh pheát teá baøo hoïc coù theå thay
ñoåi khaùc bieät nhau: (Hình 5)
Hình 5: Taêng saûn nang, maûnh taâm maàm vôùi ñaïi thöïc baøo aên theå baét maàu (muõi teân,A); Taêng saûn caän voû goàm
nhieàu nguyeân baøo mieãn dòch (muõi teân, B); Taêng saûn xoang vôùi tæ leä moâ baøo cao, moät soá moâ baøo coù baøo
töông chöùa tuùi thöïc baøo (muõi teân,C), nhuoäm Romanowsky.
Taêng saûn nang xaûy ra khi coù kích thích gaây ñaùp öùng mieãn dòch cuûa caùc limphoâ baøo doøng
B. Pheát giaøu teá baøo vôùi daân soá teá baøo ña daïng. Caùc teá baøo limphoâ taêng saûn ñang ôû trong nhöõng
giai ñoaïn chuyeån daïng vaø bieät hoùa khaùc nhau goàm limphoâ baøo nhoû tröôûng thaønh (chieám ña soá),
nguyeân taâm baøo, taâm baøo, nguyeân baøo mieãn dòch; coù theå thaáy nhieàu hình aûnh phaân baøo. Caùc
töông baøo ôû nhöõng giai ñoaïn bieät hoùa khaùc nhau nhö limphoâ daïng töông baøo vaø töông baøo
tröôûng thaønh. Töông öùng vôùi söï hình thaønh caùc nang limphoâ thöù caáp, coù theå thaáy nhieàu ñaïi thöïc
baøo aên theå baét maàu, caùc ñaùm moâ baøo - limphoâ baøo vaø caùc maûnh taâm maàm. Ngoaøi ra, cuõng coù
caùc baïch caàu ña nhaân trung tính vaø aùi toan.
Taêng saûn caän voû xaûy ra khi coù kích thích gaây ñaùp öùng mieãn dòch cuûa caùc limphoâ baøo
doøng T. Pheát giaøu teá baøo. Daân soá teá baøo ña daïng, goàm nhieàu nguyeân baøo mieãn dòch, limphoâ baøo
nhoû tröôûng thaønh vaø töông baøo.
Taêng saûn xoang xaûy ra khi coù taùc nhaân gaây kích thích thöïc baøo. Pheát coù maät ñoä teá baøo
trung bình vôùi caùc limphoâ baøo nhoû tröôûng thaønh vaø töông baøo, nhöng coù tæ leä moâ baøo cao. Moâ
baøo naèm rieâng reõ hoaëc xeáp thaønh töøng ñaùm.
Treân pheát teá baøo hoïc, thöôøng khoâng theå vaø cuõng khoâng caàn thieát phaûi phaân bieät chính
xaùc caùc hình thaùi taêng saûn cuûa haïch. Ñieàu quan troïng laø nhaän ra ñöôïc qua hình aûnh teá baøo hoïc
moät haïch vieâm maõn tính/taêng saûn moâ limphoâ phaûn öùng, töùc laø moät toån thöông laønh tính,
3. HAÏCH VIEÂM HAÏT
Ñaëc ñieåm laâm saøng: vieâm haït coù theå do nhieàu taùc nhaân khaùc nhau nhö nhieãm truøng,
nhieãm vi naám, phaûn öùng vôùi dò vaät, beänh sarcoidosis, … ôû Vieät Nam, vieâm haït thöôøng do vi khuaån
lao (Mycobacterium tuberculosis) gaây ra.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Trong vieâm haït do lao, toån thöông laø caùc u haït coù keøm hoaïi töû baõ
ñaäu. Maät ñoä teá baøo thay ñoåi tuøy tröôøng hôïp. Coù khi pheát raát ngheøo hoaëc khoâng coù teá baøo, chæ coù
chaát hoaïi töû daïng haït, baét maàu aùi toan. Thaønh phaàn teá baøo cuûa u haït goàm coù caùc teá baøo daïng
bieåu moâ vaø ñaïi baøo Langhans. Teá baøo daïng bieåu moâ keát thaønh ñaùm vôùi truïc doïc teá baøo khoâng
theo cuøng 1 höôùng, nhaân daøi hình thoi, nhieãm saéc chaát nhaït maàu, daïng haït mòn, haïch nhaân nhoû,
baøo töông nhaït maàu, bôø teá baøo khoâng roõ. Ñaïi baøo Langhans coù nhieàu nhaân, phaân boá ôû ngoaïi vi
teá baøo, troâng nhö hình moùng ngöïa hoaëc vaønh khaên. (Hình 6)
Hình aûnh teá baøo hoïc cuûa vieâm haït coù theå do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau, vì vaäy ñeå
khaúng ñònh chaån ñoaùn haïch vieâm haït do lao, caàn nhuoäm Ziehl-Neelsen, caáy chaát hoaïi töû ñeå tìm
vi khuaån lao hoaëc laøm phaûn öùng chuoãi polymerase (PCR).
Hình 6: Vieâm haïch do lao: pheát teá baøo nhuoäm Papanicolaou cho thaáy moät ñaùm teá baøo daïng bieåu moâ (A); ñaïi
baøo Langhans vôùi nhieàu nhaân phaân boá ôû ngoaïi vi nhö hình vaønh khaên (B); chaát hoaïi töû baõ ñaäu (C); nhuoäm
Ziehl-Neelsen, caùc vi khaån lao baét maàu ñoû tím, naèm trong baøo töông ñaïi thöïc baøo vaø beân ngoaøi teá baøo (D).
D. UNG THÖ DI CAÊN HAÏCH

Haïch laø vò trí di caên thöôøng gaëp cuûa caùc ung thö, chuû yeáu laø caùc carcinoâm hoaëc
meâlanoâm; caùc sarcoâm hieám khi di caên ñeán haïch.
Khaû naêng chaån ñoaùn nhanh vaø chính xaùc caùc ung thö di caên haïch laø öu theá noåi baät cuûa
kyõ thuaät FNA. FNA coù theå xaùc ñònh ñöôïc loaïi carcinoâm di caên haïch, nhieàu tröôøng hôïp coù theå gôïi
yù ñöôïc vò trí cuûa u nguyeân phaùt.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Pheát thöôøng giaøu teá baøo, nhöng cuõng coù khi ngheøo teá baøo khi
haïch bò xô hoùa. Chìa khoùa chaån ñoaùn ung thö di caên ñeán haïch laø hình aûnh nhöõng teá baøo “laï”
xuaát hieän treân neàn caùc teá baøo cuûa moâ haïch bình thöôøng. Teá baøo “laï” coù ñaëc ñieåm hình thaùi aùc
tính nhö nhaân dò daïng, taêng saéc, to nhoû khoâng ñeàu, maøng nhaân meùo moù, haïch nhaân to, tæ leä
nhaân/baøo töông taêng; baøo töông coù theå chöùa chaát söøng, khoâng baøo hoaëc saéc toá töông öùng vôùi u
nguyeân phaùt laø carcinoâm teá baøo gai, carcinoâm tuyeán hoaëc melanoâm. Tuøy theo ñoä bieät hoaù cuûa
khoái u nguyeân phaùt, caùc teá baøo u di caên haïch coù theå keát thaønh ñaùm ñaëc 3 chieàu, caáu truùc tuyeán
hoaëc phaân boá rieâng reõ, ñoä bieät hoaù caøng keùm thì caùc teá baøo u caøng rôøi raïc. Neàn tieâu baûn thöôøng
coù nhieàu hoàng caàu vaø chaát hoaïi töû. (Hình 7)
Hinh 7: Carcinoâm teá baøo gai di caên haïch, teá baøo u dò daïng keát thaønh ñaùm, 1 soá teá baøo coù baøo töông chöùa
chaát söøng baét maàu cam (1), neàn tieâu baûn nhieàu hoàng caàu vaø chaát hoaïi töû (2) (A); Carcinoâm tuyeán vuù di caên
haïch, teá baøo u lôùn, nhaân dò daïng (muõi teân), “laï” so vôùi caùc teá baøo limphoâ bình thöôøng cuûa haïch (B);
Carcinoâm tuyeán ñaïi traøng di caên haïch, teá baøo ung thö keát ñaùm coù loøng tuyeán (C); Melanoâm di caên haïch, teá
baøo u coù nhaân chöùa theå vuøi (1), moät soá teá baøo u chöùa saéc toá melanin trong baøo töông (2) (D).
E. UNG THÖ NGUYEÂN PHAÙT CUÛA HAÏCH

Ung thö nguyeân phaùt cuûa haïch hay limphoâm (lymphoma) laø beänh lyù taân sinh aùc tính cuûa
caùc teá baøo xuaát nguoàn töø moâ limphoâ, bieåu hieän döôùi daïng caùc khoái u ñaëc. Limphoâm goàm raát
nihieàu loaïi, ñöôïc chia thaønh hai nhoùm chính laø Limphoâm Hodgkin vaø Limphoâm khoâng Hodgkin,
theo baûng phaân loaïi cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi 2008.
Theo baùo caùo toång keát 2001 taïi Beänh vieän Ung böôùu TP. Hoà Chí Minh, FNA coù ñoä nhaïy
khoâng cao trong chaån ñoaùn caùc limphoâm; vì vaäy neáu beänh caûnh laâm saøng nghi ngôø limphoâm (thí
duï noåi haïch toaøn thaân), toát nhaát neân moå sinh thieát ñeå coù chaån ñoaùn moâ beänh hoïc vaø coù theå deã
daøng thöïc hieän boå sung caùc kyõ thuaät hoaù moâ mieãn dòch khi caàn thieát, hôn laø söû duïng FNA nhö
moät caùch tieáp caän chaån ñoaùn ñaàu tieân. Tuy nhieân, FNA haïch vaãn coù giaù trò trong vieäc xeáp giai
ñoaïn laâm saøng moät limphoâm ñaõ ñöôïc chaån ñoaùn xaùc ñònh hoaëc theo doõi taùi phaùt sau ñieàu trò.
Gaàn ñaây, vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc kyõ thuaät hieän ñaïi (hoùa mieãn dòch teá baøo, ño teá baøo doøng
chaûy, caùc kyõ thuaät di truyeàn hoïc phaân töû nhö PCR vaø FISH), caùc laboâ teá baøo hoïc chuyeân saâu ôû
caùc nöôùc AÂu-Myõ ñaõ tìm caùch chaån ñoaùn chính xaùc caùc loaïi limphoâm khaùc nhau, chæ döïa treân
caùc teá baøo choïc huùt töø moâ haïch. Taïi Vieät Nam hieän nay, chaån ñoaùn limphoâm baèng kyõ thuaät FNA
vaãn ñôn thuaàn döïa treân phaân tích hình thaùi teá baøo, vì vaäy caàn ñöôïc khaúng ñònh tieáp sau ñoù baèng
sinh thieát vaø chaån ñoaùn moâ beänh hoïc.
1. LIMPHOÂM HODGKIN
Ñònh nghóa: Limphoâm Hodgkin laø beänh lyù aùc tính cuûa haïch, ñaëc tröng bôûi söï hieän dieän
cuûa teá baøo taân sinh aùc tính (teá baøo Reed – Sternberg) naèm treân neàn caùc teá baøo vieâm phaûn öùng,
vôùi tình traïng xô hoaù ôû nhöõng möùc ñoä khaùc nhau. Limphoâm Hodgkin chieám 30% toång soá caùc
limphoâm cuûa haïch; goàm hai thöïc theå lôùn laø Limphoâm Hodgkin kinh ñieån vaø Limphoâm Hodgkin
loaïi giaøu limphoâ baøo daïng cuïc. Hai nhoùm naøy coù chung caùc ñaëc ñieåm ñöôïc neâu trong ñònh
nghóa, nhöng khaùc nhau veà laâm saøng, kieåu hình mieãn dòch cuûa teá baøo u, kieåu gen vaø dieãn tieán
beänh.
+ Limphoâm Hodgkin kinh ñieån chieám 95% caùc limphoâm Hodgkin, ñöôïc chia thaønh 4 tyùp
(giaøu limphoâ baøo, xô cuïc, hoãn hôïp teá baøo vaø ngheøo limphoâ baøo). Phaân bieät caùc tyùp naøy khoâng
deã daøng treân teá baøo hoïc, caàn phaûi sinh thieát ñeå phaân loaïi caùc limphoâm Hodgkin kinh ñieån do tieân
löôïng vaø ñieàu trò caùc tyùp nhoû naøy coù khaùc bieät nhau.
Pheát coù theå giaøu hoaëc ngheøo teá baøo tuøy theo möùc ñoä xô hoùa cuûa haïch. Daân soá teá baøo ña
daïng, bao goàm teá baøo u (teá baøo Reed- Sternberg kinh ñieån vaø caùc bieán theå) vaø caùc teá baøo vieâm
phaûn öùng (limphoâ baøo, moâ baøo, töông baøo, baïch caàu ña nhaân aùi toan, baïch caàu ña nhaân trung
tính). Teá baøo Reed-Sternberg kinh ñieån laø teá baøo kích thöôùc lôùn (40-50 m), coù hai hoaëc nhieàu
nhaân hoaëc nhaân coù hai hoaëc nhieàu thuøy, moãi thuøy coù moät haïch nhaân to roõ; baøo töông coù maàu
xanh nhaït (nhuoäm Romanowsky). Teá baøo Hodgkin (teá baøo Reed-Sternberg bieán theå moät nhaân)
coù kích thöôùc gaáp 3-4 laàn limphoâ baøo nhoû, coù moät nhaân troøn hoaëc hình haït ñaäu vôùi moät haïch
nhaân to roõ; baøo töông ñoàng nhaát hoaëc daïng haït; moät soá teá baøo coù theå bò maát baøo töông, chæ coøn
laïi nhaân traàn vôùi haïch nhaân to.
Ñoä chính xaùc cuûa FNA trong chaån ñoaùn phuï thuoäc vaøo vieäc tìm thaáy teá baøo Reed-
Sternberg, neáu khoâng thaáy hoaëc boû soùt, deã nhaàm laãn neàn teá baøo vieâm phaûn öùng vôùi moät beänh lyù
haïch laønh tính. (Hình 8 A,B)
+ Limphoâm Hodgkin loaïi giaøu limphoâ baøo daïng cuïc ít gaëp, chæ chieám 5% caùc limphoâm
Hodgkin. Chaån ñoaùn loaïi limphoâm Hodgkin naøy raát khoù khaên vì teá baøo u - laø caùc teá baøo LP - hieän
dieän raát ít vaø thöôøng bò caùc ñaùm limphoâ baøo che laáp. Teá baøo LP coù nhaân vaën xoaén hoaëc nhieàu
thuøy gioáng haït baép rang, haïch nhaân roõ nhöng nhoû hôn haïch nhaân cuûa teá baøo Reed-Sternberg.
(Hình 8 C)
Hình 8: Limphoâm Hodgkin kinh ñieån: teá baøo Reed-Sternberg kinh ñieån 2 nhaân (muõi teân,A); teá baøo Reed-
Sternberg kinh ñieån nhieàu nhaân (1) vaø teá baøo Hodgkin (2) treân neàn limphoâ baøo (B) [nhuoäm Pap]. Limphoâm
Hodgkin loaïi giaøu limphoâ baøo daïng cuïc : teá baøo LP gioáng haït baép rang (muõi teân, C) (nhuoäm Romanowsky).
2. LIMPHOÂM KHOÂNG HODGKIN

Ñònh nghóa: Limphoâm khoâng Hodgkin (LKH) xuaát phaùt töø moät teá baøo chuyeån daïng aùc tính
thuoäc baát cöù giai ñoaïn naøo trong quaù trình taêng sinh vaø bieät hoaù cuûa caùc teá baøo doøng B hay T.
Theo baûng phaân loaïi cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi 2008, coù treân 80 loaïi u limphoâ khaùc nhau,
trong ñoù nhöõng loaïi LKH thöôøng gaëp nhaát ñöôïc trình baøy trong baûng sau.
Limphoâm khoâng Hodgkin Tæ leä %
Limphoâm lan toûa loaïi teá baøo B lôùn 30,6
Limphoâm nang 22,1
Limphoâm moâ limphoâ nieâm maïc (MALT lymphoma) 7,6
Limphoâm teá baøo T ngoaïi vi 7,6
Beänh baïch caàu maõn doøng limphoâ/ Limphoâm limphoâ baøo nhoû 6,7
Limphoâm teá baøo vuøng vieàn 6,0
Limphoâm teá baøo B lôùn cuûa trung thaát 2,4
Limphoâm teá baøo lôùn loaïi thoaùi saûn 2,4
Limphoâm Burkitt 2,5
Limphoâm vuøng rìa ôû haïch 1,8
Limphoâm nguyeân baøo limphoâ T 1,7
Khaùc 8,6
Chaån ñoaùn limphoâm LKH baèng kyõ thuaät FNA neáu ñôn thuaàn döïa treân phaân tích hình thaùi
teá baøo, chæ laø moät chaån ñoaùn “nghi ngôø” hoaëc “höôùng tôùi”, khoâng xaùc ñònh ñöôïc loaïi LKH vaø
khoâng theå döïa treân caùc chaån ñoaùn naøy ñeå quyeát ñònh ñieàu trò; caàn phaûi sinh thieát ñeå khaúng ñònh
chaån ñoaùn vaø phaân loaïi LHK baèng xeùt nghieäm moâ beänh hoïc. Tuy nhieân, ñoä chính xaùc cuûa caùc
chaån ñoaùn “nghi ngôø”ø LHK seõ caøng taêng khi LHK coù grad moâ hoïc caøng cao.
Ñaëc ñieåm teá baøo hoïc: Pheát giaøu teá baøo. Daân soá teá baøo ñoàng nhaát, ñôn daïng (tröø moät vaøi
loaïi LKH) vôùi kích thöôùc teá baøo nhoû, vöøa hoaëc lôùn; hoaëc song daïng vôùi hai loaïi teá baøo nhoû vaø
lôùn. Teá baøo xeáp rieâng reõ, khoâng keát ñaùm, nhaân troøn, coù khía hoaëc phaân thuøy; nhieãm saéc chaát
mòn hoaëc thoâ; haïch nhaân coù theå roõ hoaëc khoâng roõ. Hình aûnh phaân baøo xuaát hieän raát nhieàu ôû caùc
LHK grad cao. Coù raát ít hoaëc khoâng coù caùc ñaïi thöïc baøo aên theå baét maàu vaø caùc ñaùm moâ baøo -
limphoâ baøo.
+ LKH teá baøo kích thöôùc nhoû/trung bình: goàm limphoâm nang grad 1,2; limphoâm teá baøo
vuøng rìa, limphoâm limphoâ baøo nhoû; limphoâm teá baøo vuøng vieàn, … (Hình 9)
Hình 9: Tröôøng hôïp (A), pheát giaøu teá baøo, ñoàng nhaát, phaân boá rieâng reõ 1 daïng teá baøo kích thöôùc nhoû, nhaân
troøn, chaát nhieãm saéc thoâ, chaån ñoaùn nghi ngôø LKH loaïi teá baøo nhoû. Tröôøng hôïp (B), pheát ñôn daïng vôùi teá
baøo kích thöôùc nhoû/vöaø, nhaân coù khiaù (muõi teân), chaån ñoaùn nghi ngôø LKH loaïi teá baøo nhoû. Tröôøng hôïp (C),
pheát coù 2 daïng teá baøo troän laãn vôùi nhau, teá baøo nhoû gioáng taâm baøo, teá baøo lôùn gioáng nguyeân taâm baøo, chaån
ñoaùn nghi ngôø LKH loaïi hoãn hôïp teá baøo. Keát quaû sinh thieát vaø chaån ñoaùn moâ beänh hoïc ñoái vôùi (A) laø LHK
loaïi limphoâ baøo nhoû, (B) laø LHK loaïi teá baøo vuøng vieàn, (C) laø limphoâm nang grad 2.
+ LKH teá baøo kích thöôùc lôùn: goàm limphoâm teá baøo B lôùn (limphoâm lan toûa teá baøo B
lôùn/limphoâm nang grad 3); limphoâm teá baøo lôùn loaïi thoaùi saûn; limphoâm teá baøo T ngoaïi vi;
limphoâm Burkitt; limphoâm nguyeân baøo limphoâ; bieán theå cuûa limphoâm teá baøo vuøng vieàn, …(Hình
10)
Hình 10: Tröôøng hôïp (A), pheát giaøu teá baøo, ñoàng nhaát, phaân boá rieâng reõ 1 daïng teá baøo kích thöôùc lôùn gioáng
nguyeân taâm baøo, chaån ñoaùn nghi ngôø LKH loaïi teá baøo lôùn. Tröôøng hôïp (B), pheát ñôn daïng vôùi teá baøo kích
thöôùc lôùn, nhaân coù haïch nhaân to roõ, gioáng nguyeân baøo mieãn dòch, nhieàu hình aûnh phaân baøo (muõi teân), chaån
ñoaùn nghi ngôø LKH loaïi teá baøo lôùn. Keát quaû sinh thieát vaø chaån ñoaùn moâ beänh hoïc ñoái vôùi (A) laø LHK lan toûa
teá baøo B lôùn loaïi nguyeân taâm baøo, (B) laø LHK lan toûa teá baøo B lôùn loaïi nguyeân baøo mieãn dòch.
Coù theå noùi chính ñaëc ñieåm pheát giaøu teá baøo, töông ñoái ñoàng nhaát vôùi 1 hoaëc 2 daïng teá
baøo, kích thöôùc nhoû, vöøa hoaëc lôùn, phaân boá rieâng reõ vaø khoâng keát ñaùm, ñaõ khieán ngöôøi ñoïc tieâu
baûn teá baøo hoïc “höôùng tôùi” LKH; tuy nhieân vieäc phaân bieät giöõa caùc LKH nang vaø LHK lan toaû laø
ñieàu khoâng theå, vì caùc ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa moâ haïch khoâng coøn ñöôïc baûo toàn treân tieâu baûn teá
baøo hoïc.

1. Ñaëc ñieåm naøo sau ñaây giuùp khaúng ñònh moät pheát teá baøo ñaõ ñöôïc choïc hut töø haïch limphoâ:
A/ Pheát coù nhieàu limphoâ baøo B/ Pheát coù nhieàu töông baøo
C/ Pheát coù nhieàu moâ baøo D/ Pheá coù nhieàu ñaïi thöïc baøo
E/ Pheát coù theå tuyeán - limphoâ
2. “Pheát ña daïng teá baøo” laø ñaëc ñieåm cuûa beänh lyù haïch naøo sau ñaây:
A/ Haïch taêng saûn phaûn öùng B/ Limphoâm Hodgkin
C/ Limphoâm khoâng Hodgkin D/ Carcinoâm di caên haïch
E/ A vaø B ñuùng
3. KHOÂNG PHAÛI laø ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa haïch vieâm lao:
A/ Pheát ngheøo teá baøo B/ Neàn coù chaát hoaïi töû daïng haït aùi toan
C/ Coù teá baøo daïng bieåu moâ D/ Coù ñaïi baøo Langhans
E/ Coù baïch caàu ña nhaân trung tính
4. Pheát teá baøo coù hình aûnh: ”Treân neàn teá baøo moâ haïch bình thöôøng coù nhöõng teá baøo laï nhaân dò
daïng taêng saéc meùo moù, xeáp thaønh ñaùm keøm chaát hoaïi töû”, chaån ñoaùn ñöôïc nghó ñeán nhieàu nhaát
laø:
A/ Haïch vieâm caáp tính hoaïi töû B/ Haïch vieâm lao
C/ Carcinoâm di caên haïch D/ Limphoâm Hodgkin cuûa haïch
E/ Limphoâm khoâng Hodgkin cuûa haïch
5. Caùc ñaëc ñieåm teá baøo hoïc sau khieán nghi ngôø Limphoâm khoâng Hodgkin, NGOAÏI TRÖØ:
A/ Pheát giaøu teá baøo B/ Pheát ñoàng nhaát ñôn daïng teá baøo
C/ Pheát ñoàng nhaát song daïng teá baøo D/ Nhieàu hình aûnh phaân baøo
E/ Teá baøo keát thaønh caùc ñaùm ñaëc
Teá baøo hoïc beänh lyù tuyeán giaùp 131
TEÁ BAØO HOÏC BEÄNH LYÙ TUYEÁN GIAÙP
Muïc tieâu:
1. Lieät keâ caùc caùc nhoùm chaån ñoaùn theo heä thoáng Bethesda
2. Moâ taû vaø phaân tích ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa töøng nhoùm chaån ñoaùn
Beänh lyù tuyeán giaùp laø loaïi thöôøng gaëp, bieåu hieän baèng tình traïng tuyeán giaùp phình to lan toaû 2
thuøy hoaëc coù 1 hay nhieàu cuïc trong tuyeán giaùp. Coù theå sôø thaáy 1 cuïc trong tuyeán giaùp ôû 4-7% ngöôøi
lôùn; tæ leä naøy coù theå leân ñeán 70% neáu tính caû nhöõng cuïc khoâng sôø thaáy. Ñieàu ñaùng chuù yù laø 80% caùc
cuïc trong tuyeán giaùp laø nhöõng toån thöông giaû u nhö phình giaùp ña haït, vieâm giaùp... khoâng nhaát thieát
phaûi ñieàu trò phaãu thuaät; chæ coù khoaûng 20% laø u thöïc caàn phaûi moå. Phöông phaùp teá baøo hoïc choïc huùt
baèng kim nhoû (Fine needle aspiration cytology-FNAC) aùp duïng trong chaån ñoaùn beänh lyù caùc cuïc tuyeán
giaùp ñöôïc ñaùnh giaù laø phöông phaùp hieäu quaû nhaát do coù ñoä chính xaùc treân 95%; vôùi giaù trò tieân ñoaùn
döông töø 89-98%, giaù trò tieân ñoaùn aâm 94-99%; tæ leä aâm giaû vaø döông giaû döôùi 1%. FNA ñaõ giuùp choïn
loïc ñuùng caùc tröôøng hôïp caàn phaãu thuaät, giaûm hôn phaân nöûa soá tröôøng hôïp phaûi moå, ñoàng nghóa vôùi
vieäc tieát giaûm phí toån ñieàu trò.
Kyõ thuaät FNAC tuyeán giaùp ñôn giaûn, coù theå thöïc hieän deã daøng trong 1 phoøng khaùm thoâng
thöôøng ñoái vôùi caùc cuïc tuyeán giaùp sôø thaáy ñöôïc. Ñoái vôùi caùc cuïc quaù nhoû khoù sôø thaáy thì phaûi thöïc
hieän FNAC döôùi höôùng daãn sieâu aâm. (Hình 1)
Hinh 1: Kyõ thuaät thöïc hieän FNA 1 cuïc trong tuyeán giaùp (A); Teá baøo laáy ra ñöôïc traûi leân tieâu baûn (B); ñoái vôùi caùc cuïc
nhoû, FNA ñöôïc laøm döôùi sieâu aâm giuùp ñöa kim huùt vaøo ñuùng vò trí toån thöông (C).
Teá baøo laáy ra ñöôïc traûi leân tieâu baûn, coá ñònh ngay baèng coàn 95% vaø nhuoäm baèng phöông phaùp
Papanicolaou (hoaëc ñeå khoâ töï nhieân trong khoâng khí neáu nhuoäm baèng phöông phaùp May-Grünwald-
Giemsa, Diff-Quik). Caùc bieán ñoåi hình thaùi teá baøo quan saùt ñöôïc döôùi kính hieån vi quang hoïc cho pheùp
chaån ñoaùn toån thöông cuûa tuyeán giaùp laø laønh tính, aùc tính hoaëc nghi ngôø aùc tính. Caùc thuaät ngöõ duøng
ñeå moâ taû keát quaû chaån ñoaùn FNAC tuyeán giaùp coù theå thay ñoåi tuøy theo phoøng xeùt nghieäm, tuøy töøng
quoác gia; ñieàu naøy gaây luùng tuùng cho caùc baùc só laâm saøng trong vieäc choïn löïa ñieàu trò. Do vaäy vaøo naêm
2007, vieän Ung thö quoác gia Hoa kyø ñaõ ñeà xuaát heä thoáng Bethesda chaån ñoaùn teá baøo hoïc tuyeán giaùp,
nhaèm thoáng nhaát veà thuaät ngöõ, moâ taû vaø phaân loaïi toån thöông vaøo 6 nhoùm chaån ñoaùn. Heä thoáng naøy
giuùp caùc baùc só laâm saøng deã daøng choïn löïa höôùng xöû trí thích hôïp, cuõng nhö taïo ñieàu kieän thuaän lôïi
cho vieäc trao ñoåi kinh nghieäm giöõa caùc ngöôøi laøm coâng taùc chaån ñoaùn teá baøo hoïc.
Nhoùm chaån ñoaùn Nguy cô aùc tính (%) Höôùng xöû trí
I. Khoâng ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn - Laøm laïi FNA döôùi sieâu aâm
II. Laønh tính 0-3 Theo dôõi treân laâm saøng
III. Teá baøo khoâng ñieån hình, yù nghóa khoâng xaùc ñònh 5-15 Laøm laïi FNA
IV. Nghi ngôø u tuyeán giaùp daïng nang 15-30 Caét thuøy giaùp
V. Nghi ngôø aùc tính 60-75 Caét giaùp gaàn troïn (+ caét laïnh)
VI. AÙc tính 97-99 Caét giaùp gaàn troïn
Heä thoáng Bethesda baét ñaàu ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi treân theá giôùi, neân cuõng ñöôïc söû duïng
trong baøi naøy ñeå moâ taû vaø chaån ñoaùn caùc beänh lyù tuyeán giaùp treân phöông dieän teá baøo hoïc.
I. TEÁ BAØO HOÏC TUYEÁN GIAÙP BÌNH THÖÔØNG (theo phöông phaùp nhuoäm Papanicolaou)
Caùc nang giaùp bình thöôøng laø nhöõng theå hình caàu ñöôøng kính trung bình 200 m (50-500 m),
beå ra khi ñöôïc choïc huùt, taïo thaønh caùc ñaùm phaúng 2 chieàu gioáng hình toå ong, goàm caùc teá baøo nang
giaùp coù kích thöôùc ñoàng ñeàu lieân keát vôùi nhau. Teá baøo nang giaùp coù nhaân troøn, ñöôøng kính 7-8 m,
maøng nhaân ñeàu ñaën, chaát nhieãm saéc daïng haït thoâ, töông ñoái taêng saéc, haïch nhaân khoâng thaáy roõ; baøo
töông coù maàu xanh lôït; giôùi haïn teá baøo khoâng roõ reät. Do baøo töông teá baøo nang giaùp deã vôõ neân coù theå
thaáy caùc nhaân traàn hình troøn, deã laàm vôùi limphoâ baøo. Chaát keo giaùp ñöôïc tìm thaáy treân neàn tieâu baûn
giöõa caùc teá baøo nang giaùp, coù ñaëc ñieåm thay ñoåi tuøy tình traïng chöùc naêng cuûa tuyeán giaùp. Tuyeán giaùp
caøng keùm hoaït ñoäng, chaát keo giaùp caøng ñaëc, baét maàu hoàng hoaëc xanh döông, coù bôø khuùc khuyûu
khoâng ñeàu; tuyeán giaùp hoaït ñoäng maïnh, chaát keo coù daïng loaõng nhö nöôùc, baét maàu hoàng hoaëc xanh
raát lôït, khoù quan saùt. (Hình 2)
Hình 2: Teá baøo nang giaùp xeáp thaønh ñaùm phaúng hình toå ong (A); chaát keo loaõng (B); chaát keo ñaëc (muõi teân) (C).
II. HEÄ THOÁNG BETHESDA CHAÅN ÑOAÙN TEÁ BAØO HOÏC TUYEÁN GIAÙP
A/ NHOÙM I – KHOÂNG ÑUÛ TIEÂU CHUAÅN CHAÅN ÑOAÙN (Nondiagnostic/Unsatisfactory)
Nhoùm naøy ñöôïc laäp ra nhaèm loaïi boû caùc tieâu baûn khoâng ñaït yeâu caàu veà chaát löôïng (pheát teá
baøo quaù daày, nhieàu maùu; coá ñònh toài) vaø soá löôïng (tieâu baûn quaù ít teá baøo), maø neáu vaãn ñöôïc söû duïng
ñeå chaån ñoaùn thì seõ laøm taêng tæ leä aâm giaû. (Hình 3)
Hình 3: Khoâng ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn: Pheát daày nhieàu maùu che khuaát teá baøo nang giaùp (A); pheát chöùa nhieàu ñaïi
thöïc baøo öù ñoïng hemosiderin treân neàn dòch keo loaõng nhöng chæ coù 1 cuïm teá baøo nang giaùp (muõi teân) (B).
Ñeå hoäi ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn, moãi tieâu baûn phaûi chöùa ≥ 6 nhoùm teá baøo nang giaùp, vôùi moãi
nhoùm coù ≥ 10 teá baøo. Tuy nhieân, tieâu chuaån veà soá löôïng naøy seõ ñöôïc mieãn aùp duïng ñoái vôùi 3 tröôøng
hôïp sau:
- Tieâu baûn chöùa caùc teá baøo nang giaùp khoâng ñieån hình, duø soá löôïng ít thì vaãn xem laø ñuû tieâu
chuaån chaån ñoaùn. Thí duï tieâu baûn chæ caàn chöùa moät nhoùm teá baøo nang giaùp taïo thaønh caáu truùc nhuù vôùi
ñaëc ñieåm hình thaùi cuûa carcinoâm tuyeán giaùp daïng nhuù thì ñaõ ñuû ñeå xeáp vaøo nhoùm VI.
- Tieâu baûn chöùa nhieàu limphoâ baøo (laáy töø vieâm giaùp Hashimoto), baïch caàu ña nhaân (vieâm giaùp
caáp tính aùp-xe hoaù), teá baøo daïng bieåu moâ vaø ñaïi baøo (vieâm giaùp haït) vaãn ñöôïc xem laø ñuû tieâu chuaån
chaån ñoaùn (nhoùm II) duø chæ chöùa ít teá baøo nang giaùp.
- Tieâu baûn chöùa toaøn chaát keo giaùp ñaëc (laáy töø phình giaùp ña haït) cuõng ñöôïc xem laø ñuû tieâu
chuaån chaån ñoaùn (nhoùm II) duø chæ chöùa ít teá baøo nang giaùp.
Soá tröôøng hôïp choïc huùt rôi vaøo nhoùm I chieám khoaûng 10-30%, tuøy theo töøng laboâ teá baøo hoïc;
nhöng moät khi coù tæ leä hôn 20% thì caàn phaûi kieåm tra laïi chaát löôïng khaâu kyõ thuaät (choïc huùt, coá ñònh vaø
nhuoäm...) ñeå ñaït keát quaû toái öu. Thaùi ñoä xöû trí ñoái vôùi nhoùm I laø phaûi laøm laïi FNAC laàn 2 sau 3 thaùng
döôùi höôùng daãn sieâu aâm; khoaûng 60% FNAC laàn 2 ñaït ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn.
B/ NHOÙM II - LAØNH TÍNH
Caùc beänh lyù tuyeán giaùp cho keát quaû teá baøo hoïc laønh tính thöôøng gaëp nhaát laø phình giaùp ña haït,
vieâm giaùp Hashimoto, vieâm giaùp haït vaø vieâm giaùp caáp tính.
1. Phình giaùp ña haït:
Ñaëc ñieåm giaûi phaãu beänh vi theå cuûa caùc cuïc taêng saûn trong beänh phình giaùp ña haït laø caùc
nang giaùp raát ña daïng veà kích thöôùc vaø caáu truùc, beân caïnh nhöõng nang giaùp nhoû loùt bôûi caùc teá baøo
hình truï taêng sinh taïo nhuù, coù nhöõng nang giaùp giaõn roäng chöùa ñaày chaát keo vôùi teá baøo nang giaùp bò
eùp deït; coù nang giaùp bò vôõ, xuaát huyeát vaø ñeå thoaùt chaát keo ra ngoaøi moâ ñeäm, gaây phaûn öùng vieâm goàm
coù caùc limphoâ baøo, ñaïi thöïc baøo öù ñoïng hemosiderin vaø ñaïi baøo nhieàu nhaân. Pheát teá baøo hoïc choïc huùt
baèng kim nhoû coù caùc ñaëc ñieåm sau ñaây (Hình 4 & 5):
- Caùc nang giaùp lôùn coøn nguyeân veïn, hoaëc bò vôõ thaønh caùc ñaùm phaúng 2 chieàu gioáng hình toå
ong vôùi caùc teá baøo nang giaùp saép xeáp ñeàu ñaën, nhaân troøn chöùa chaát nhieãm saéc daïng haït thoâ, töông
ñoái taêng saéc. Moät soá tröôøng hôïp coù theå thaáy vaøi nang giaùp nhoû (chæ coù 6-12 teá baøo), nhöng khoâng
chieám quaù 10% so vôùi caùc ñaùm phaúng 2 chieàu.Teá baøo nang giaùp coù theå maát baøo töông chæ coøn nhaân
traàn. Moät soá teá baøo nang giaùp coù theå chuyeån saûn thaønh teá baøo Hürthle vôùi nhaân lôùn, haïch nhaân roõ vaø
baøo töông daïng haït aùi toan.
- Chaát keo giaùp thöôøng nhieàu vaø loaõng, coù theå thaáy vaøi ñaùm chaát keo giaùp ñaëc.
- Ñaïi thöïc baøo, coù theå bò öù ñoïng hemosiderin do hieän töông xuaát huyeát.
- Caùc ñaùm teá baøo loùt boïc do hieän töôïng thoaùi hoaù boïc, coù nhaân lôùn hình baàu duïc, baét maàu lôït.
Hình 4: Phình giaùp ña haït, caùc nang giaùp lôùn coøn nguyeân veïn (A); hoaëc bò vôõ thaønh caùc ñaùm phaúng hình toå ong treân
neàn coù vaøi ñaùm chaát keo giaùp ñaëc (muõi teân) (B); Caùc teá baøo nang giaùp coù nhaân troøn, chaát nhieãm saéc daïng haït thoâ,
saép xeáp ñeàu ñaën, ranh giôùi teá baøo khoâng roõ reät (C).
Hình 5: Phình giaùp ña haït, beân caïnh caùc ñaùm teá baøo nang giaùp, coù caùc ñaïi thöïc baøo öù ñoïng hemosiderin (muõi teân)
do xuaát huyeát, treân neàn chaát keo giaùp loaõng (A); ñaùm teá baøo nang giaùp bình thöôøng (1) vaø ñaùm teá baøo nang giaùp
chuyeån saûn thaønh teá baøo Hürthle coù nhaân lôùn vaø baøo töông daïng haït (2) (B); caùc ñaùm teá baøo loùt boïc coù nhaân lôùn
hình baàu duïc saùng, do hieän töôïng thoaùi hoaù boïc (C).
2. Vieâm giaùp Hashimoto:

Laø loaïi vieâm giaùp töï mieãn thöôøng gaëp nhaát, laøm tuyeán giaùp to ra vaø coù cuïc. Pheát teá baøo hoïc
choïc huùt baèng kim nhoû coù caùc ñaëc ñieåm sau ñaây (Hình 6):
- Ña daïng veà teá baøo, goàm caùc teá baøo nang giaùp bình thöôøng vaø nhieàu ñaùm phaúng 2 chieàu taïo
bôûi caùc teá baøo Hürthle coù nhaân lôùn, haïch nhaân roõ, baøo töông nhieàu vaø daïng haït. Ñaùng chuù yù laø caùc teá
baøo Hürthle coù theå coù kích thöôùc teá baøo vaø nhaân to nhoû khoâng ñeàu, moät soá nhaân baét maàu lôït vaø coù
raõnh, coù theå laàm vôùi carcinoâm tuyeán giaùp daïng nhuù.
- Neàn tieâu baûn chöùa nhieàu limphoâ baøo, töông baøo; caùc ñaùm moâ baøo-limphoâ baøo vaø ñaïi thöïc
baøo aên theå baét maàu (xuaát phaùt töø trung taâm maàm cuûa caùc nang limphoâ) vaø cuõng coù theå gaëp ñaïi baøo
nhieàu nhaân.
- Ít chaát keo giaùp.
Hình 6: Vieâm giaùp Hashimoto: Caùc ñaùm teá baøo Hürthle treân neàn limphoâ baøo, ít chaát keo giaùp (A); teá baøo Hürthle coù
theå coù nhaân to nhoû khoâng ñeàu (B); neàn limphoâ baøo vaø taäp hôïp limphoâ baøo-moâ baøo (muõi teân) xuaát phaùt töø trung taâm
maàm (C).
3. Vieâm giaùp haït:

Vieâm giaùp haït, coøn goïi laø vieâm giaùp de Quervain, ñaëc tröng bôûi söï hieän dieän trong tuyeán giaùp
caùc oå vieâm haït nhöng khoâng coù chaát hoaïi töû baõ ñaäu nhö trong vieâm lao. Pheát teá baøo hoïc choïc huùt
baèng kim nhoû coù caùc ñaëc ñieåm sau ñaây (Hình 7):
- Pheát töông ñoái ít teá baøo, goàm caùc ñaïi baøo nhìeàu nhaân vaø caùc ñaùm teá baøo daïng bieåu moâ coù
nhaân hình baàu duïc thuoân daøi, baøo töông nhieàu, ranh giôùi teá baøo khoâng roõ.
- Neàn tieâu baûn chöùa moät ít teá baøo nang giaùp (teá baøo nang giaùp coù theå bò thoaùi hoaù, chöùa khoâng
baøo trong baøo töông), chaát keo giaùp vaø caùc teá baøo vieâm nhö limphoâ baøo, töông baøo.
Hình 7: Vieâm giaùp haït: ñaïi baøo nhieàu nhaân (1), chaát keo ñaëc (2) vaø caùc teá baøo nang giaùp (3) (A); caùc ñaùm teá baøo
daïng bieåu moâ coù nhaân thuoân daøi, naèm saùt nhau (B)
4. Vieâm giaùp caáp tính:

Thöôøng do caùc vi khuaån sinh muû, laøm
tuyeán giaùp söng to vaø ñau, coù theå taïo thaønh oå aùp-
xe. Pheát teá baøo hoïc choïc huùt baèng kim nhoû coù
caùc ñaëc ñieåm sau ñaây (Hình 8):
- Ít teá baøo nang giaùp, ít hoaëc khoâng coù
chaát keo giaùp
- Neàn tieâu baûn chöùa ñaày baïch caàu ña
nhaân, ñaïi thöïc baøo, maûnh vuïn teá baøo hoaïi töû.
Hình 8: Pheát chöùa nhieàu baïch caàu ña nhaân, ñaïi thöïc

baøo vaø maûnh vuïn teá baøo hoaïi töû
C/ NHOÙM III - TEÁ BAØO KHOÂNG ÑIEÅN HÌNH, YÙ NGHÓA KHOÂNG XAÙC ÑÒNH (Atypia of Undetermined
Significance)
Ñöôïc xeáp vaøo nhoùm naøy laø caùc tieâu baûn coù chöùa 1 soá teá baøo baát thöôøng khoâng roõ laønh hay aùc
(bao goàm teá baøo nang giaùp vaø caùc loaïi teá baøo khaùc) nhöng khoâng hoäi ñuû tieâu chuaån ñeå xeáp vaøo nhoùm
IV, V hoaëc VI; beänh nhaân seõ ñöôïc yeâu caàu laøm laïi FNAC sau 3 thaùng. Nguy cô aùc tính cuûa nhoùm III laø
5-15%. Caàn traùnh laïm duïng chaån ñoaùn nhoùm III vì trong nhieàu tröôøng hôïp, teá baøo khoâng ñieån hình laø
do loãi cuûa khaâu kyõ thuaät chuaån bò tieâu baûn (coá ñònh chaäm, ñeå khoâ,...). Tæ leä nhoùm III khoâng neân vöôït
quaù 7% toång soá caùc tröôøng hôïp FNAC.
Ñaëc ñieåm caùc tieâu baûn coù theå ñöôïc xeáp vaøo nhoùm III raát ña daïng, goàm coù: (Hình 9)
- Beân caïnh caùc ñaùm phaúng 2 chieàu laïi coù caùc nang giaùp nhoû vôùi tæ leä baèng nhau (50/50); nang
giaùp nhoû cuõng coù theå thaáy trong phình giaùp ña haït nhöng thöôøng khoâng quaù 10%).
- Pheát ngheøo teá baøo nhöng chuû yeáu laø caùc nang giaùp nhoû.
- Pheát ngheøo teá baøo nhöng toaøn laø teá baøo Hürthle.
- Pheát teá baøo gaàn nhö hoaøn toaøn laønh tính, nhöng coù vaøi teá baøo vôùi nhaân coù raõnh naèm raûi raùc.
- Tieâu baûn chöùa nhieàu limphoâ baøo vaø töông baøo vôùi 1 soá limphoâ baøo coù nhaân khoâng ñieån hình.
- Baát thöôøng teá baøo khoâng ñònh loaïi ñöôïc, thí duï coù vaøi teá baøo vôùi nhaân lôùn, haïch nhaân to.
Hình 9: Vaøi teá baøo coù nhaân hôi to, lôït maøu vaø coù raõnh (muõi teân), khoâng ñuû nhieàu ñeå nghi ngôø carcinoâm tuyeán giaùp
daïng nhuù (A); moät soá teá baøo limphoâ coù nhaân to, meùo moù; nhöng khoâng ñuû nhieàu ñeå nghi ngôø limphoâm.
D/ NHOÙM IV – NGHI NGÔØ U TUYEÁN GIAÙP DAÏNG NANG (Suspicious for follicular neoplasm)
Hình aûnh ñaïi theå vaø vi theå cuûa carcinoâm daïng nang vaø u tuyeán tuyeán giaùp daïng nang laønh tính
coù theå gioáng heät nhau; tính chaát aùc tính cuûa khoái u chæ ñöôïc xaùc ñònh qua hieän töôïng xaâm nhaäp cuûa teá
baøo u vaøo trong voû bao hoaëc maïch maùu, laø ñieàu khoâng theå ñaùnh giaù treân tieâu baûn teá baøo hoïc. Do vaäy,
FNAC chæ coù theå chaån ñoaùn nghi ngôø 1 toån thöông daïng cuïc cuûa tuyeán giaùp laø u tuyeán gíaùp daïng nang
nhöng khoâng phaân bieät ñöôïc giöõa laønh tính vaø aùc tính. Caùc beänh nhaân nhoùm IV coù nguy cô aùc tính töø
15-30%, seõ ñöôïc caét boû thuøy giaùp töông öùng.
Pheát teá baøo hoïc choïc huùt baèng kim nhoû toån thöông nghi ngôø u tuyeán giaùp daïng nang coù caùc
ñaëc ñieåm sau: (Hình 10)
- Pheát giaøu teá baøo. Caùc teá baøo nang giaùp saép xeáp choàng leân nhau taïo thaønh ñaùm ñaëc hoaëc beø
3 chieàu vaø raát nhieàu caáu truùc nang giaùp nhoû (> 50%) vôùi kích thöôùc khaù ñoàng ñeàu, moãi nang chæ coù 6-
12 teá baøo nang giaùp. Khoâng coù caùc ñaùm phaúng hình toå ong.
- Caùc teá baøo nang giaùp coù nhaân troøn, taêng saéc nheï vaø ít baøo töông.
- Khoâng coù chaát keo treân neàn tieâu baûn.
Hình 10: Nghi ngôø u tuyeán giaùp daïng nang - Teá baøo nang giaùp xeáp thaønh beø ñaëc 3 chieàu (A); caùc nang giaùp nhoû chæ
chöùa 6-12 teá baøo (muõi teân), nhaân troøn taêng saéc vaø ít baøo töông; neàn tieâu baûn khoâng coù chaát keo giaùp (B).
U teá baøo Hürthle ñöôïc xem laø 1 bieán theå cuûa u tuyeán giaùp daïng nang. Vieäc phaân bieät giöõa u
tuyeán teá baøo Hürthle laønh tính vaø carcinoâm teá baøo Hürthle cuõng döïa treân söï xaâm nhaäp cuûa teá baøo u
vaøo voû bao vaø maïch maùu. Vì vaäy teá baøo hoïc choïc huùt cuõng chæ coù theå chaån ñoaùn nghi ngôø 1 u teá baøo
Hürthle, khoâng phaân bieät giöõa laønh tính vaø aùc tính. Pheát teá baøo coù caùc ñaëc ñieåm sau: (Hinh 11)
- Pheát giaøu teá baøo vaø toaøn laø teá baøo Hürthle, phaân boá rôøi raïc, hoaëc taïo thaønh ñaùm nhoû 3 chieàu
chöù khoâng keát ñaùm phaúng 2 chieàu nhö trong vieâm giaùp Hashimoto.
- Teá baøo Hürthle coù nhaân troøn, coù theå coù 2 nhaân, naèm ôû trung taâm hoaëc leäch veà 1 beân, coù haïch
nhaân lôùn, baøo töông nhieàu daïng haït. Kích thöôùc cuûa teá baøo vaø nhaân coù theå to nhoû khoâng ñeàu.
- Neàn tieâu baûn khoâng coù chaát keo, khoâng coù limphoâ baøo vaø töông baøo
Hình 11: Nghi ngôø u teá baøo Hürthle, pheát toaøn laø teá baøo Hürthle, rôøi raïc hoaëc keát ñaùm nhoû 3 chieàu, khoâng coù chaát
keo, limphoâ baøo vaø töông baøo (A); Teá baøo Hürthle coù nhaân troøn, coù theå coù 2 nhaân, baøo töông nhieàu, daïng haït (B).
E/ NHOÙM V – NGHI NGÔØ AÙC TÍNH (Suspicious for malignancy)

Chieám khoaûng 2,4-7,9% caùc tröôøng hôïp FNAC tuyeán giaùp. Tieâu baûn teá baøo hoïc cuûa beänh
nhaân thuoäc nhoùm naøy vaãn coøn caùc teá baøo nang giaùp bình thöôøng, nhöng coù theâm moät soá teá baøo coù
ñaëc ñieåm nghi ngôø bò ung thö tuyeán giaùp; nhö vaäy veà soá löôïng laø chöa ñuû ñeå xeáp vaøo nhoùm VI. Rieâng
caùc tröôøng hôïp nghi ngôø u tuyeán giaùp daïng nang hoaëc u teá baøo Hürthle thì khoâng ñöôïc ñöa vaøo nhoùm
naøy, nhöng vaøo nhoùm IV. Caùc beänh nhaân nhoùm V coù nguy cô aùc tính töø 60-75%, seõ ñöôïc phaãu thuaät
keøm caét laïnh ñeå quyeát ñònh chæ caét 1 thuøy giaùp hoaëc caét giaùp gaàn troïn.
- Nghi ngôø carcinoâm tuyeán giaùp daïng nhuù:
Pheát teá baøo choïc huùt chöùa caùc ñaùm teá baøo nang giaùp bình thöôøng xeáp hình toå ong; xen laãn vôùi
1 ít teá baøo coù nhaân lôùn hình baàu duïc, hôi lôït maøu, coù raõnh nhöng thöôøng khoâng taïo ñöôïc caáu truùc nhuù.
Trong vieâm giaùp Hashimoto vaø phình giaùp ña haït, moät soá teá baøo Hürthle coù theå coù nhaân lôùn hình baàu
duïc vaø coù raõnh, nhöng khoâng coù theå vuøi trong nhaân; vì vaäy neáu thaáy theå vuøi trong nhaân thì phaûi nghi
ngôø carcinoâm tuyeán giaùp daïng nhuù. (Hình 12)
Hình 12 : Nghi ngôø carcinoâm tuyeán giaùp daïng nhuù - Xen laãn vôùi caùc ñaùm teá baøo nang giaùp bình thöôøng (1), coù moät
soá teá baøo coù nhaân lôùn hình baàu duïc, baét maàu lôït vaø coù raõnh (muõi teân) (A); moät teá baøo trong ñaùm teá baøo Hürthle coù
nhaân chöùa theå vuøi (muõi teân) (B).
- Nghi ngôø carcinoâm tuyeán giaùp daïng tuûy khi treân tieâu baûn coù vaøi nhoùm teá baøo tuông ñoái rôøi
raïc vôùi tæ leä nhaân/baøo töông cao, nhaân leäch beân vaø coù daïng hôi gioáng muoái tieâu. Neàn tieâu baûn coù theå
chöùa vaøi ñaùm nhoû chaát voâ ñònh hình, khoâng roõ laø chaát amyloid hay chaát keo.
- Nghi ngôø limphoâm tuyeán giaùp khi tieâu baûn chöùa moät soá limphoâ baøo töông ñoái ñoàng ñeàu veà
kích thöôùc vaø coù nhaân khoâng ñieån hình, beân caïnh caùc ñaùm teá baøo nang giaùp bình thöôøng.
- Nghì ngôø aùc tính, khoâng xaùc ñònh loaïi khi tieâu baûn chöùa 1 soá teá baøo phaân boá raûi raùc, nghi
ngôø aùc tính nhöng khoâng xaùc ñònh ñöôïc laø nguyeân phaùt cuûa tuyeán giaùp hay do di caên.
F/ NHOÙM VI – AÙC TÍNH

Caùc beänh lyù tuyeán giaùp cho keát quaû teá baøo hoïc aùc tính bao goàm carcinoâm tuyeán giaùp daïng
nhuù, carcinoâm tuyeán giaùp keùm bieät hoaù, carcinoâm tuyeán giaùp khoâng bieät hoaù, carcinoâm tuyeán giaùp
daïng tuûy, limphoâm vaø caùc carcinoâm töø nôi khaùc di caên ñeán tuyeán giaùp. Nhoùm VI chieám khoaûng 4-8%
caùc tröôøng hôïp FNAC tuyeán giaùp, ñaïi ña soá laø carcinoâm tuyeán giaùp daïng nhuù. Caùc beänh nhaân nhoùm
VI coù nguy cô aùc tính töø 97-99%, seõ ñöôïc caét giaùp gaàn troïn.
1. Carcinoâm tuyeán giaùp daïng nhuù (papillary thyroid carcinoma):

Carcinoâm tuyeán giaùp daïng nhuù laø loaïi ung thö xuaát phaùt töø teá baøo nang giaùp thöôøng gaëp nhaát,
chieám 60-80% ung thö tuyeán giaùp nguyeân phaùt. Tuoåi maéc beänh trung bình laø 40 tuoåi, tuy nhieân u coù
theå xaûy ra ôû moïi löùa tuoåi, keå caû treû em; giôùi nöõ maéc beänh nhieàu hôn giôùi nam. Pheát teá baøo hoïc choïc
huùt baèng kim nhoû coù caùc ñaëc ñieåm sau ñaây: (Hình 13, 14, 15)
- Caùc teá baøo u taïo thaønh caáu truùc nhuù moät lôùp 2 chieàu hoaëc caáu truùc nhuù 3 chieàu coù chöùa truïc
lieân keát maïch maùu; tuy nhieân loaïi nhuù 3 chieàu töông ñoái ít gaëp.
- Teá baøo u coù nhaân lôùn hình baàu duïc, baét maàu lôït choàng chaát leân nhau, nhaân coù raõnh vaø theå
vuøi. Caùc ñaëc ñieåm nhaân naøy coù theå tim thaáy töông ñoái deã daøng treân khaép tieâu baûn.
- Ngoaøi ra, coù theå thaáy caùc teá baøo u daïng gai (coù baøo töông ñaëc), ñaïi baøo nhieàu nhaân (nguoàn
goác töø ñaïi thöïc baøo), chaát keo ñaëc ngoaèn ngoeøo daïng daây thöøng vaø theå psammoma (thaáy trong 4-20%
pheát teá baøo carcinoâm tuyeán giaùp daïng nhuù).
Hình 13: Carcinoâm tuyeán giaùp daïng nhuù, teá baøo u taïo thaønh nhuù 1 lôùp 2 chieàu (A); hoaëc nhuø 3 chieàu coù truïc lieân keát
maïch maùu (muõi teân) (B).
Hình 14: Carcinoâm tuyeán giaùp daïng nhuù, teá baøo coù nhaân lôùn hình baàu duïc, lôït maàu, choàng chaát leân nhau vaø coù raõnh
(muõi teân) (A); moät soá nhaân coù theå vuøi (muõi teân) (B).
Hình 15: Teá baøo u daïng gai coù baøo töông ñaëc (A); ñaïi baøo nhieàu nhaân (muõi teân) (B); theå psammoma (muõi teân) (C).
2. Carcinoâm tuyeán giaùp keùm bieät hoaù (Poorly differentiated thyroid carcinoma)
Laø loaïi ung thö xuaát phaùt töø teá baøo nang giaùp ít gaëp, chieám 4% ung thö tuyeán giaùp nguyeân
phaùt. Tuoåi maéc beänh trung bình laø 55 tuoåi, giôùi nöõ maéc beänh nhieàu hôn giôùi nam. Pheát teá baøo hoïc choïc
huùt baèng kim nhoû coù caùc ñaëc ñieåm sau ñaây: (Hình 16 )
- Pheát giaøu teá baøo, teá baøo u taïo thaønh caùc ñaùm ñaëc daïng ñaûo hoaëc phaân boá rôøi raïc.
- Teá baøo u coù nhaân troøn, taêng saéc nheï, coù theå hôi to nhoû khoâng ñeàu; baøo töông ít khieán tæ leä
nhaân/baøo töông taêng. Coù theå thaáy hình aûnh phaân baøo vaø chaát hoaïi töû u treân neàn tieâu baûn.
Hình 16: Carcinoâm tuyeán giaùp keùm bieät hoaù, teá baøo u taïo thaønh ñaùm ñaëc daïng ñaûo (muõi teân) (A); teá baøo u coù nhaân
troøn, taêng saéc, tæ leä nhaân/baøo töông taêng (B); teá baøo u ôû kyø ñaàu cuûa phaân baøo (muõi teân) (C); teá baøo u naèm raûi raùc
treân neàn tieâu baûn coù chaát hoaïi töû u (muõi teân) (D).
3. Carcinoâm tuyeán giaùp khoâng bieät hoaù (Undifferentiated thyroid carcinoma):

Laø loaïi ung thö xuaát phaùt töø teá baøo nang giaùp ít gaëp, chieám khoâng quaù 5% ung thö tuyeán giaùp
nguyeân phaùt. Beänh nhaân thöôøng lôùn tuoåi, trung bình laø 65 tuoåi, giôùi nöõ maéc beänh nhieàu hôn giôùi nam.
Ung thö coù ñoä aùc tính cao, tieân löôïng raát xaáu. Pheát teá baøo hoïc choïc huùt baèng kim nhoû coù caùc ñaëc
ñieåm sau ñaây: (Hình 17)
- Pheát giaøu teá baøo, teá baøo u phaân boá rôøi raïc, raát ña daïng, coù hình thoi, ña dieän hoaëc gioáng
töông baøo.
- Teá baøo u raát dò daïng, nhaân lôùn vaø meùo moù, taêng saéc, chaát nhieãm saéc thoâ, haïch nhaân lôùn; coù
theå gaëp teá baøo u khoång loà nhieàu nhaân. Nhieàu hình aûnh phaân baøo vaø coù phaân baøo baát thöôøng.
- Neàn tieâu baûn chöùa nhieàu chaát hoaïi töû u vaø baïch caàu ña nhaân.
Hình 17: Carcinoâm tuyeán giaùp khoâng bieät hoaù, teá baøo u ña daïng, dò daïng, haïch nhaân lôùn, coù phaân baøo (muõi teân)
treân neàn coù chaát hoaïi töû u vaø baïch caàu ña nhaân (A); teá baøo u khoång loà nhieàu nhaân (B).
4. Carcinoâm tuyeán giaùp daïng tuûy (Medullary Thyroid Carcinoma):

Laø loaïi ung thö xuaát phaùt töø teá baøo C, chieám 5-10% ung thö tuyeán giaùp nguyeân phaùt. Phaân bieät
2 theå beänh, theå leû teû vôùi beänh nhaân coù tuoåi trung bình khoaûng 50 vaø theå gia ñình vôùi beänh nhaân coù tuoåi
trung bình treû hôn, khoaûng 35. Pheát teá baøo hoïc choïc huùt baèng kim nhoû coù caùc ñaëc ñieåm sau ñaây:
(Hình 18)
- Pheát giaøu teá baøo, teá baøo u phaân boá rôøi raïc hoaëc xeáp thaønh ñaùm.
- Teá baøo u ña daïng, hinh thoi, ña dieän hoaëc gioáng töông baøo. Nhaân chöùa chaát nhieãm saéc daïng
haït mòn vaø thoâ troän laãn nhau (gioáng muoái tieâu), haïch nhaân nhoû; baøo töông coù theå coù daïng haït.
- Neàn tieâu baûn coù chaát amyloid ñaëc, khaùc chaát keo giaùp ôû choã thöôøng coù hình troøn, bôø ñeàu.
Hình: Carcinoâm tuyeán giaùp daïng tuyû, teá baøo u ña daïng, nhaân muoái tieâu, neàn tieâu baûn coù chaát amyloid (muõi teân) (A);
teá baøo u hình thoi (1), gioáng töông baøo (2) (B).
5. Carcinoâm di caên vaø limphoâm khoâng Hodgkin:

Khoaûng 1% ung thö tuyeán giaùp laø do di caên töø nôi khaùc, thöôøng laø ung thö cuûa da, tuyeán vuù,
thaän, phoåi. Tieâu baûn coù caùc ñaùm teá baøo aùc tính gioáng u nguyeân phaùt. Limphoâm tuyeán giaùp hieám gaëp,
chuû yeáu laø limphoâm khoâng Hodgkin loaïi teá baøo lôùn. Tieâu baûn giaøu teá baøo, goàm toaøn caùc teá baøo limphoâ
coù nhaân lôùn, 1-3 haïch nhaân to, baøo töông ít; haàu nhö khoâng thaáy teá baøo nang giaùp treân neàn tieâu baûn.
Pheát teá baøo töø 1 ung thö di caên vaø limphoâm coù theå troâng gioáng caùc loaïi ung thö nguyeân phaùt
cuûa tuyeán giaùp; ñeå chaån ñoaùn chính xaùc, caàn phaûi döïa vaøo thoâng tin laâm saøng vaø coù khi phaûi nhôø ñeán
nhöõng kyõ thuaät boå sung nhö hoaù teá baøo mieãn dòch, ño teá baøo doøng chaûy.
Hình: Carcinoâm teá baøo saùng cuûa thaän di caên ñeán tuyeán giaùp coù hình aûnh teá baøo töông töï u teá baøo Hürthle (A);
limphoâm khoâng Hodgkin loaïi teá baøo lôùn cuûa tuyeán giaùp coù hình aûnh teá baøo gioáng carcinoâm khoâng bieät hoaù (B).

1. Ñeå hoäi ñuû tieâu chuaån chaån ñoaùn theo heä thoáng Bethesda, moät tieâu baûn teá baøo hoïc choïc huùt thöôøng
phaûi chöùa ít nhaát bao nhieâu nhoùm teá baøo nang giaùp:
A/ 2 B/ 3 C/4 D/ 5 E/ 6
2. Caàn kieåm tra laïi khaâu chaát löôïng kyõ thuaät teá baøo hoïc khi tæ leä nhoùm I (khoâng ñuû tieâu chuaån chaån
ñoaùn) treân toång soá FNAC tuyeán giaùp vöôït quaù:
A/ 10% B/ 20% C/ 30% D/ 40% E/ 50%
3. KHOÂNG PHAÛI ñaëc ñieåm teá baøo hoïc cuûa vieâm giaùp haït:
A/ Pheát töông ñoái ít teá baøo B/ Ñaùm teá baøo daïng bieåu moâ
C/ Ñaïi baøo nhieàu nhaân D/ Ñaùm teá baøo Hürthle 3 chieàu E/ Limphoâ baøo
4. Tæ leä nhoùm III (teá baøo khoâng ñieån hình, yù nghóa khoâng xaùc ñònh) treân toång soá FNAC tuyeán giaùp khoâng
ñöôïc vöôït quaù:
A/ 3% B/ 7% C/ 15% D/ 20% E/ 30%
5. Caùc ñaëc ñieåm teá baøo hoïc sau töông öùng vôùi carcinoâm tuyeán giaùp daïng nhuù, NGOAÏI TRÖØ:
A/ Teá baøo taïo thaønh caáu truùc nhuù
B/ Teá baøo chuû yeáu taïo thaønh caùc nang nhoû
C/ Nhaân lôùn hình baàu duïc, choàng chaát leân nhau
D/ Nhaân coù raõnh vaø theå vuøi
E/ Theå psammoma
6. Caùc ñaëc ñieåm teá baøo hoïc nghi ngôø u tuyeán giaùp daïng nang, NGOAÏI TRÖØ:
A/ Pheát giaøu teá baøo
B/ Pheát coù raát nhieàu caáu truùc nang nhoû töø 6-12 teá baøo
C/ Teá baøo keát thaønh ñaùm ñaëc hoaëc beø 3 chieàu
D/ Teá baøo coù kích thöôùc khaù ñeàu, nhaân troøn
E/ Neàn tieâu baûn chöùa chaát keo giaùp ñaëc
7. Moät pheát FNAC tuyeán giaùp giaøu teá baøo, teá baøo ña daïng coù nhaân daïng muoái tieâu, phaân boá rôøi raïc
hoaëc xeáp thaønh ñaùm, neàn tieâu baûn coù caùc ñaùm chaát voâ ñònh hình, hình troøn bôø ñeàu, laø ñaëc ñieåm cuûa:
A/ Carcinoâm tuyeán giaùp daïng nhuù
B/ Carcinoâm tuyeán giaùp daïng nang
C/ Carcinoâm tuyeán giaùp daïng tuyû
D/ Carcinoâm tuyeán giaùp keùm bieät hoaù
E/ Carcinoâm tuyeán giaùp khoâng bieät hoaù
8. Phaùt bieåu sau KHOÂNG ÑUÙNG veà phöông phaùp FNAC trong chaån ñoaùn beänh lyù tuyeán giaùp:
A/ Chaån ñoaùn an toaøn, nhanh, reû tieàn
B/ Ñoä chính xaùc treân 95%
C/ Keát quaû chaån ñoaùn ñöôïc phaân thaønh 6 nhoùm theo heä thoáng Bethesda
D/ Giuùp choïn loïc ñuùng caùc tröôøng hôïp caàn phaãu thuaät
E/ Phaân bieät deã daøng giöõa u tuyeán tuyeán giaùp daïng nang vaø carcinoâm tuyeán giaùp daïng nang
Taøi lieäu tham khaûo 143
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
1 Ali S.Z., Nayar R., Krane J.F., Westra W.H.: Atlas of thyroid cytopathology with
histopathologic correlations, 1st edition, Demos Medical Publishing, 2014
2 Ali S.Z., Rosenthal D.L., Ali T.Z., Epstein J.I.: Atlas of urinary cytopathology with
histopathologic correlations, 1st edition, Demos Medical Publishing, 2010
3 Ali S.Z., Parwani A.V.: Breast Cytopathology, 1st edition, Springer, 2007
4 Ali S.Z., Cibas E.S.: Serous Cavity Fluid and Cerebrospinal Fluid Cytopathology, 1st edition,
Springer, 2012
5 Ali S.Z., Cibas E.S.:The Bethesda System for Reporting Thyroid Cytopathology: Definitions,
Criteria and Explanatory Notes, 1st edition, Springer, 2010
6 Bibbo M., Wilbur D.: Comprehensive Cytopathology, 4th edition, Saunders, 2015
7 Carson F.L., Hladik C.: Histotechnology A Self-Instructional Text, 3rd Edition, American
Society for Clinical Pathology Press, 2009
8 Cibas, E.S., Ducatman B.S.: Cytology-diagnostic principles and clinical correlates, 4th
edition, Elsevier Saunders, 2014
9 Clark D.P., Faquin W.C.: Thyroid Cytopathology, 2nd Edition, Springer, 2010
10 Crum C.P., Nucci M.R., Lee K.R. ; Boyd T.K.: Diagnostic gynecologic and obstetric
pathology, 2nd edition, Saunders, 2011
11 Demay R.M.: The Art & Science of Cytopathology, 1st edition ASCP Press, 1996
12 Demay R.M.: The Pap Test: Exfoliative Gynecologic Cytology, 1st edition ASCP Press,
2005
13 Domanski H.A.: Atlas of Fine Needle Aspiration Cytology, 1st edition. Springer, 2014
14 Eble J.N., Sauter G., Epstein J.I., Sesterhenn I.A.: WHO Classification of Tumours:
Pathology and Genetics of Tumours of the Urinary System and Male Genital Organs. 3rd
edition IARC press: Lyon 2004
15 Erozan Y.S. Ramzy I.: Pulmonary Cytopathology; 2nd Edition, Springer, 2014
16 Gherardi G.: Fine-Needle Biopsy of Superficial and Deep Masses, 1st edition, Springer,
2009
17 Gill G.W.: Cytopreparation Principles & Practice, 1st edition, Springer, 2013
18 Gray W., Kocjan G.: Diagnostic cytopathology, 3rd eition, Elsevier, 2010
19 Kocjan G.: Fine needle aspiration cytology Diagnostic principles and dilemmas, 1st edition,
Springer, 2006
20 Koss L.G., Hoda R.S.: Koss’s Cytology of the Urinary Tract with Histopathologic
Correlations, 1st edition. Springer, 2012
21 Koss L.G., Melamed M.R.: Koss’ diagnostic cytology and its histopathologic bases, 5th
edition, Lippincott Williams & Willkins, 2006
22 Kurman R.J., Carcangiu M.L.: WHO Classification of Tumours of Female Reproductive

Organs, 4th edition IARC: Lyon 2014
23 Lakhani S.R.: WHO classification of tumours of the breast, 4th edition IARC, Lyon 2012
Taøi lieäu tham khaûo 144
24 Liron Pantanowitz L., Michelow P., Khalbuss W.E.: Cytopathology of Infectious Diseases,
1st edition, Springer, 2011
25 Maksem J.A., Robboy S.J., Bishop J.W. Meiers I.: Endometrial Cytology with Tissue
Correlations, 1st edition, Springer, 2009
26 Malpica A., Euscher E.D.: Biopsy Interpretation of the Uterine Cervix and Corpus, 2nd
Edition, Lippincott Williams & Wilkins, 2015
27 Marck V.: Manuel de techniques d’anatomo-cytopathologie Theùorie et pratique, Elsevier

Masson SAS, 2010
28 Massad L. S. et al.: 2012 Updated Consensus Guidelines for the Management of Abnormal
Cervical Cancer Screening Tests and Cancer Precursors. Journal of Lower Genital Tract
Disease, Volume 17, Number 5, 2013:S1-S27
29 McCluggage W.G., Smith J.H.F., Tidy J.: Cellular Pathology of Glandular Lesions and
Uncommon Neoplasms of the Cervix, 1st edition, Springer, 2015
30 Nayar R., Wilbur D.: The Bethesda System for Reporting Cervical Cytology: Definitions,
Criteria, and Explanatory Notes 3rd edition, Springer, 2015
31 Nucci M.R., Oliva E.: Gynecologic Pathology, 1st edition, Elsevier, 2009
32 Orell S.R., Sterrett G.F.: Orell & Sterrett’s Fine Needle Aspiration Cytology, 5th edition,
Elsevier, 2012
33 Pambuccian S.E., Bardales R.H.: Lymph Node Cytopathology, 1st edition, Springer, 2011
34 Papanicolaou G.N., Traut H.F.: Diagnosis of uterine cancer by vaginal smear, 1st edition,
The Commonwealth fund, 1943
35 Rosenthal D. L., Raab S.S.: Cytologic Detectionof Urothelial Lesions, 1st edition, Springer,
2005
36 Shambayati B.: Cytopathology, fundamentals of biomedical science, 1st edition., Oxford

university press, 2011
37 Sheaff M.T., Singh N.: Cytopathology An Introduction, 1st edition, Springer, 2013
38 Spieler P., Rössle M.: Nongynecologic Cytopathology - A Practical Guide, 1st edition,
Springer, 2012
39 Suvarna S.K., Layton C., Bancroft J.D.: Bancroft’s Theory and Practice of Histological
Techniques, 7 th edition, Elsevier, 2013
40 Swerdlow S.H., Campo E.,Harris N,L., Jaffe E.S., Pileri S.A., Stein H., Thiele J. , Vardiman
J.W.: WHO Classification of Tumours of Haematopoietic and Lymphoid Tissues, 4th edition
IARC: Lyon 2008
41 Tambouret R.H., Wilbur D.C.: Glandular Lesions of the Uterine Cervix Cytopathology with
Histologic Correlates, 1st edition, Springer, 2015
42 Tse G., Tan P.H., Schmitt F.: Fine Needle Aspiration Cytology of the Breast: Atlas of Cyto-
Histologic Correlates, 1st edition, Springer, 2013
43 Zhou M., Magi-Galluzzi C.: Genitourinary pathology, 2nd Edition, Elsevier Saunders, 2015
PHUÏ LUÏC: ÑIEÀU KIEÄN THI, CAÙCH THI, CAÙCH TÍNH ÑIEÅM, THANG ÑIEÅM
NOÄI DUNG:
Hoïc phaàn Teá baøo hoïc goàm 2 phaàn:
- Lyù thuyeát: 30 tieát.
- Thöïc taäp: 30 buoåi, moãi buoåi 2 tieát. Quan saùt toång coäng 44 tieâu baûn.
Hoïc vieân khoâng ñöôïc döï thi heát moân thöïc taäp neáu vaéng töø 4 buoåi trôû leân (8 tieát).
CAÙCH THI:
- Thi lyù thuyeát: 60 caâu traéc nghieäm trong 40 phuùt. Ñieåm tính treân 10.
- Thi thöïc taäp laàn 1: 20 caâu quan saùt vi theå (chaïy baøn) trong 10 phuùt. Ñieåm tính treân 10.
- Thi thöïc taäp laàn 2: 20 caâu quan saùt vi theå (chaïy baøn) trong 10 phuùt. Ñieåm tính treân 10.
CAÙCH TÍNH ÑIEÅM:
Ñieåm hoïc phaàn Teá baøo hoïc laø ñieåm trung bình coäng (TBC) cuûa lyù thuyeát vaø thöïc taäp 1 vaø 2.
- Lyù thuyeát hoaëc thöïc taäp < 5 nhöng ≥ 4:
* Neáu TBC ≥ 5 : Ñaït yeâu caàu moân hoïc.
* Neáu TBC < 5 : Thi laïi phaàn lyù thuyeát hoaëc thöïc taäp < 5.
- Lyù thuyeát hoaëc thöïc taäp < 4: Phaûi thi laïi phaàn lyù thuyeát hoaëc thöïc taäp < 4 cho duø TBC ≥ 5.
- Ñieåm TBC sau 2 laàn thi seõ döïa treân ñieåm lyù thuyeát vaø thöïc taäp cao nhaát ñaõ ñaït ñöôïc.
- Hoïc vieân khoâng ñöôïc döï thi (vaéng ≥ 4 buoåi) hoaëc vaéng maët trong kyø thi khoâng lyù do ñöôïc
tính ñieåm 0 cho ñieåm laàn 1. (Giaáy xin pheùp hoaõn thi hôïp leä phaûi ñöôïc gôûi ñeán Boä moân tröôùc
ngaøy thi).
THANG ÑIEÅM
Lyù thuyeát Thöïc taäp
1-4 0 1 0.5
5-8 0.5 2 1
9-12 1 3 1.5
13-16 1.5 4 2
17-20 2 5 2.5
21-23 2.5 6 3
24-26 3 7 3.5
27-29 3.5 8 4
30-32 4 9 4.5
33-35 4.5 10 5
36-38 5 11 5.5
39-41 5.5 1 6
42-44 6 13 6.5
45-46 6.5 14 7
47-48 7 15 7.5
49-50 7.5 16 8
51-52 8 17 8.5
53-54 8.5 18 9
55-56 9 19 9.5
57-58 9.5 20 10
59-60 10

Giao Trinh Ly Thuyet Tbh Cnxn II 2018

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giao Trinh Ly Thuyet Tbh Cnxn II 2018

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chuû nhieäm boä moân : Ts.Bs.

AÂU NGUYEÄT DIEÄU

Giaûng vieân : Bs. NGUYEÃN PHAN HOAØNG ÑAÊNG

: CN. LEÂ THÒ THANH HUYEÀN

Bs.CKII. TRÖÔNG COÂNG PHIEÄT

Bs HÖÙA MINH TRÍ

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 143

GIÔÙI THIEÄU VEÀ MOÂN TEÁ BAØO HOÏC

Ñoâi neùt lòch söû phaùt trieån Teá baøo hoïc…

CAÙC KYÕ THUAÄT TEÁ BAØO HOÏC CAÊN BAÛN

A/ Thu thaäp teá baøo bong troùc (Exfoliative cell):

2. Dòch khoang cô theå (Body cavity fluids):

Muïc ñích chính cuûa xeùt

- Bloác teá baøo (Cell blocks):

Hình 4: Caën laéng coøn

- Ly taâm gradient maät ñoä (Density gradient centrifugation):

Ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi caùc maãu dòch beänh

3. Ñöôøng hoâ haáp döôùi:

B/ Thu thaäp teá baøo choïc huùt:

Hieän nay, teá baøo hoïc choïc huùt laø moät

C/ Pheát lam (Smear technique):

D/ Coá ñònh (Fixation):

Hình 12: Quy trình nhuoäm Papanicolaou

- Chuaån bò dung dòch nhuoäm:

Hình 13: Quy trình nhuoäm May-Grünwald-Giemsa

3. Phöông phaùp nhuoäm Diff-Quik:

- Chuaån bò dung dòch nhuoäm:

- Quy trình nhuoäm: goàm 4 böôùc (Hình 14)

Hình 14: Quy trình nhuoäm Diff Quik

MGG vaø Diff Quik Papanicolaou

III. KYÕ THUAÄT TEÁ BAØO HOÏC TÖÏ ÑOÄNG HOAÙ

2. Kyõ thuaät Surepath:

B. Saøng loïc töï ñoäng:

MOÄT SOÁ CAÂU HOÛI TÖÏ LÖÔÏNG GIAÙ

3. Phaåm nhuoäm KHOÂNG COÙ trong quy trình nhuoäm Papanicolaou:

4. Phöông phaùp nhuoäm Diff Quik:

CAÙC CHÖÔNG TRÌNH TAÀM SOAÙT TEÁ BAØO HOÏC

I. Lyù thuyeát caên baûn cuûa chöông trình taàm soaùt:

B/ Caùc thoâng soá cuûa chöông trình taàm soaùt:

1. Quaàn theå ñích (Target population):

Moät chöông trình taàm soaùt lyù töôûng

2. Ñoä che phuû (Coverage): laø tæ leä phaàn

2. Toå chöùc thöïc hieän chöông trình taàm soaùt:

MOÄT SOÁ CAÂU HOÛI TÖÏ LÖÔÏNG GIAÙ

I. Chaát löôïng pheát Pap (PTQ, PTCL):

II. Keát quaû chaån ñoaùn teá baøo hoïc

2. Nhieãm vi sinh vaät:

B. Caùc baát thöôøng teá baøo bieåu moâ

1. Teá baøo gai:

2. Teá baøo tuyeán:

I. TIEÂU CHUAÅN CHAÁT LÖÔÏNG PHEÁT PAP

Ñeå chaån ñoaùn chính xaùc, caùc ñaëc ñieåm hình

A. TEÁ BAØO GAI (squamous cells) :

1. Teá baøo ñaùy (basal cells):

2. Teá baøo caän ñaùy (parabasal cells):

3. Teá baøo trung gian (intermediate cells):

4. Teá baøo beà maët (superficial cells):

B. TEÁ BAØO TUYEÁN (glandular cells):

1. Teá baøo coå trong coå töû cung (endocervical cells):

II. CAÙC THAØNH PHAÀÂN TEÁ BAØO KHAÙC

MOÄT SOÁ CAÂU HOÛI TÖÏ LÖÔÏNG GIAÙ

I. BIEÁN ÑOÅI TEÁ BAØO KHOÂNG TAÂN SINH

Ñaëïc ñieåm teá baøo hoïc:

B. BIEÁN ÑOÅI SÖØNG HOAÙ