Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 6 (2): 01-09, 2013

ISSN: 1308-3945, E-ISSN: 1308-027X, www.nobel.gen.tr

Türkiye’de Buğday Yetiştiriciliğinde Karşılaşılan Problemler

Ahmet YULAFCI

Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Samsun, Türkiye

Sorumlu yazar Geliş Tarihi : 27.11.2013

e-mail: ahmetyulafci@mynet.com Kabul Tarihi : 15.12.2013

Özet
Bu çalışma Türkiye’de buğdayın ekiminden hasadına kadar olan dönemde görülen problemleri tespit etmek amacıyla
2009-2012 yıllarında Türkiye genelinde yürütülmüştür. Gerekli veriler Tarım İl ve İlçe Müdürlüklerinde görev yapan teknik
elemanlardan anket yoluyla toplanmıştır. Problemler; tohumluk, ekim, gübreleme, sulama, hastalık ve zararlılar ve hasat gibi
konu başlıkları altında toplanmış; Türkiye geneli ve tarım bölgeleri bazında ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Araştırma
sonuçlarına göre; buğdayda sertifikalı tohumluk kullanım oranı %50’nin altındadır. Buğday ekiminde görülen problemlerin
başında; gereğinden fazla tohum atılması gelmektedir. Buğday üreticilerinin %46’sı toprak tahlili yaptırmamaktadır.
Bölgelerin çoğunda önemli ölçüde sulama ihtiyacı vardır. Hastalık ve zararlılar yeterince tanınmamaktadır. Hastalıklar ve
zararlılar içinde en önemli yeri sarı pas ve süne işgal etmektedir. Dane kayıpları ve anızların yakılması hasat ve sonrasında
görülen önemli problemlerdir.
Anahtar Kelimeler: Buğday, tohumluk, ekim, gübreleme, sulama

Problems of Wheat Grown in Turkey

Abstract
This study is the cultivation of wheat harvest in Turkey in the period from 2009-2012 in order to identify problems,
carried out in Turkey. Provincial and District Directorates of Agriculture who served the required data elements collected by
a questionnaire technique. Problems are seed, planting, fertilization, irrigation, pest and diseases and harvest gathered under
headings such as, Turkey and the agricultural regions were evaluated separately for each. According to the results of certified
seed of wheat is less than 50% utilization rate. Wheat cultivation of problems in the beginning, too much seed is taken.
Wheat producers not make 46% of the section as soil analysis. There is a significant need for irrigation in most regions.
Diseases and pests are not recognized enough. Diseases and pests occupy an important place in the yellow rust and wheat.
And after harvest grain losses and burning in stubble. except major problems.
Key Words: Wheat, seed, planting, fertilization, irrigation

GİRİŞ

Buğday insan beslenmesinde kullanılan civarında buğday üretimi gerçekleştirilmektedir.

kültür bitkileri arasında dünyada ekiliş ve üretim
bakımından ilk sırada yer almaktadır. Bunun
sebebi buğday bitkisinin geniş bir adaptasyon
yeteneğine sahip olmasıdır. Ayrıca buğday
tanesi uygun besleme değeri, saklama ve
işlenmesindeki kolaylıklar nedeniyle yaklaşık
olarak 50 ülkenin temel besini durumundadır.
Buğday dünya nüfusuna bitkisel kaynaklı
besinlerden sağlanan toplam kalorinin yaklaşık
% 20'sini sağlamaktadır. Bu oran ülkemizde %
53'tür. Buğday başta unlu mamuller olmak üzere
birçok gıda ve sanayi sektöründe
kullanılmaktadır (Anonim, 2013).
Türkiye’de yaklaşık 9,5 milyon hektar alanda
buğday ekilmekte ve ortalama 21 milyon ton
Türkiye’de genel tarım alanlarının yaklaşık
%35’inde buğday üretimi yapılmaktadır
(Konyalı ve Gaytancıoğlu, 2007).
Ülkemiz insanının temel besin maddesi ve
hayvan varlığımızın temel yem maddesi olan
Serin İklim Tahıllarının üretiminde,
nüfusumuzun artışına paralel bir artış
sağlanamamış hatta azalmalar görülmüştür.
Serin İklim Tahılları üretimini sınırlayan
etmenler arasında en önemlisi satış fiyatı ile
maliyet arasındaki farkın çok azalmasıdır. Buna
olumsuz çevre koşulları nedeniyle bakım ve
mücadelede bilerek yapılan eksik uygulamalar,
moral düşmesine bağlı olarak kültürel işlemlere
ilgisizlik de eklenmiş ve etki daha da
 A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013
büyümüştür. Serin İklim Tahılları Üretiminde
çeşit ile yetiştirme teknikleri ilişkisi hala
yeterince dikkate alınmamaktadır. Üretiminin
artırılmasında çeşitlerin, hatta cins ve türlerin
sahip oldukları özellikleri tam gösterebilecekleri
ekolojilerde yaygınlaştırılması verimin yanında
kalitenin de artırılmasına önemli katkı
sağlayacaktır. Girdilerin pahalı olması
kullanımını azaltmaktadır, ancak girdilerin
doğru kullanılmaması da oldukça yaygındır
(Kınacı ve ark., 2010).
Her sektörde olduğu gibi tarım sektöründe de
geleceğe dair plan ve projelerin hazırlanmasında
mevcut durumun bilinmesi önem arz etmektedir.
Türkiye’de tarım kesiminde karşılaşılan durum
tespitine yönelik çalışmalar geçmişte yapıldığı
gibi günümüzde de devam etmektedir.
Günümüzde şartların hızlı bir şekilde değiştiği
göz önüne alındığında durum tespitine yönelik
yapılan çalışmaların da belirli dönemlerde
güncellenmesi gereklidir. Bu çalışmada önemli
bir ürün olan buğdayın yetiştirme tekniği ile
ilgili olarak karşılaşılan problemler
incelenmiştir. Araştırmada kullanılan veriler
anket yoluyla Gıda Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı İl Müdürlüklerinden toplanmıştır.
Elde edilen veriler Türkiye geneli ve tarım
bölgeleri bazında ayrı ayrı değerlendirilmiştir.
MATERYAL VE METOT
Bu çalışma 2009-2012 yıllarında Türkiye
genelinde yürütülmüştür. Çalışmanın esas
materyalini, Türkiye’deki tarımsal yayım
kuruluşlarının başında gelen Gıda Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı İl ve İçe Müdürlüklerinde
görev yapan teknik elemanlardan (mühendis,
tekniker, teknisyen vb) 2009 yılında anket
yoluyla toplanan veriler oluşturmuştur. Ayrıca
konuyla ilgili olarak yayınlanmış istatistikler ve
araştırma sonuçlarından da yararlanılmıştır.
Çalışmada ilk önce; buğday yetiştiriciliğinde
görülmesi muhtemel olan problemlerle ilgili bir
anket formu hazırlanmıştır. Anket formunun
hazırlanmasında birinci aşamada; tohumluk,
ekim, gübreleme, sulama, hastalık ve zararlılar
ve hasat gibi konu başlıkları altında problem
envanteri hazırlanmıştır. Hazırlanan anketler
2009 yılında Gıda Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı İl ve İlçe Müdürlüklerine gönderilmiş,
anketlerin her ilçe için 1 adet olmak üzere,
bilgisayar ortamında doldurularak, Karadeniz
Tarımsal Araştırma Enstitüsüne gönderilmesi
istenmiştir. Anketlerde her bir problemin seçilen
Subject to the CABI Digital Library Terms & Conditions, available at https://cabidigitallibrary.org/terms-and-conditions
2
ürünlerde % kaç oranında görüldüğü sorulmuş
ayrıca anketlerde seçilen ürünlerin o ilçedeki
üretim miktarlarının yazılması istenmiştir. 74
ilden toplam 347 anket doldurularak
Enstitümüze geri gönderilmiştir. Anketlerin
bölgelere dağılımı ise şöyledir: Ege 60,
Ortakuzey 55, Ortagüney 44, Akdeniz 40,
Marmara 37, Ortadoğu 34, Karadeniz 31 ve
Güneydoğu 28 adet.
Anketler tarım bölgeleri ve Türkiye geneli
esas alınarak değerlendirilmiş ve analiz
edilmiştir. İlk önce anketlerdeki problemlerin %
görülme oranı ile o ilçelerdeki üretim miktarları
çarpılarak yüzdelik rakamlar miktara çevrilmiş,
daha sonra bu miktarlar Tarım Bölgeleri ve
Türkiye genelinde toplanmış ve son aşamada ise
bu miktarlar toplam üretim rakamlarına
bölünerek yeniden yüzdelik rakamlara çevrilmiş
böylece her problemin genel ortalamaya o
ilçedeki üretim miktarı oranında yansıması
sağlanmıştır. Aynı konu başlığı altında yer alan
problemler ayrı ayrı tablo haline getirilmiş,
tablolarda yer alan problemler Türkiye
genelindeki yüzde oranlarına göre yüksek
puandan daha az puana göre sıralanmıştır.
BULGULAR
Tohumluk
Buğdayda sertifikalı tohumluk kullanım oranı
%50’nin altındadır. Sertifikalı tohum kullanım
oranı en az Ortagüney Tarım Bölgesinde, en
fazla ise Marmara Bölgesindedir. Sertifikalı
tohum kullanmama sebepleri arasında en başta
gelenleri; üreticilerin ihtiyacı olan tohumu
kendilerinin üretmesi, sertifikalı çeşitlerin
fiyatları üretici tarafından pahalı bulunması ve
ürün para etmediği için sertifikalı çeşitlere fazla
ödeme yapılmak istenmemesidir (Tablo 1).
Görüldüğü üzere sertifikalı tohum kullanımının
az olmasındaki en önemli nedenler ekonomiktir.
Kınacı ve ark. (2010), Türkiye’de serin iklim
tahıllarında sertifikalı tohum kullanma oranının
istenilen düzeyde olmadığını, bunun da en
önemli sebebinin sertifikalı tohumluk
fiyatlarının üretici tarafından pahalı bulunması
olduğunu belirtmişlerdir. Arısoy ve Oğuz
(2005), Konya yöresinde sertifikalı tohum
kullanım oranının %33,33 olduğunu; bunun en
önemli sebeplerinin ise sırasıyla; sertifikalı
tohumların pahalı bulunması, bilgi eksikliği,
yeterli tohum bulunamaması, mevcut
tohumlardan memnun olma ve arazilerin kıraç
olması olduğunu bildirmişlerdir.
Downloaded from https://cabidigitallibrary.org by 95.9.36.183, on 06/04/24.
 A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 3

Tablo 1. Buğdayda sertifikalı tohumluk kullanımı ile ilgili problemler (%)

TARIM BÖLGELERİ
I II III IV V VI VII VIII IX TÜRKİYE
PROBLEMLER
Orta kuzey Ege Marmara Akdeniz Kuzey doğu Güney doğu Karadeniz Orta doğu Orta güney
Sertifikalı
tohumluk 73,80 54,69 38,57 67,16 74,64 69,72 59,42 65,69 75,09 64,30
kullanılmaması
Sertifikalı tohumluk kullanımını azaltan faktörler
Üreticilerin
ihtiyacı olan
tohumu 52,73 29,47 30,04 49,26 61,68 25,83 41,09 51,79 42,42 41,06
kendilerinin
üretmesi
Sertifikalı
çeşitlerin
fiyatları üretici
52,33 40,63 27,81 55,81 44,12 62,03 49,27 54,26 56,39 39,65
tarafından
pahalı
bulunması
Ürün para
etmediği için
sertifikalı
çeşitlere fazla 52,17 33,49 14,34 41,71 34,56 44,90 47,53 40,77 40,48 38,89
ödeme
yapılmak
istenmemesi
Sertifikalı
tohumlukların
sertifikasızlara
göre
30,40 11,27 9,53 22,46 40,55 45,15 20,13 33,62 18,32 24,74
üstünlükleri
konusunda
üreticilerin
bilinçsiz olması
Üreticilerin
ihtiyacı olan
tohumları 29,69 21,10 6,95 27,20 23,51 17,00 20,18 33,27 31,32 23,64
birbirlerinden
temin etmeleri

Kara ve ark. (2008), Kuzeydoğu Anadolu
Bölgesinde buğday üreticilerinin ancak
%4,8’inin tescilli çeşit kullandığını; tescilli çeşit
kullanmama sebepleri arasında ise; fiyat
yüksekliği ve zamanında temin edememe
olduğunu belirtmektedirler. Çelik ve Özalp
(2011), Türkiye’de 2009 yılında üretilen buğday
tohumluğu miktarının ihtiyacı karşılama
oranının %42 olduğunu bildirmişlerdir.
Ekim
Buğday ekiminde görülen problemlerin
başında; gereğinden fazla tohum atılması
gelmektedir. Münavebe yapılmadan üst üste
ekim yapılması, sonbaharda yağışların
yetersizliğinden dolayı ekimlerin gecikmesi ve
tarlanın iyi hazırlanmaması sonucu ekim
derinliğinin farklı olması gibi problemler diğer
yaygın görülen problemlerdir (Tablo 2). Kara ve
ark. (2008), Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde
buğday üreticilerinin ancak %2,9’unun mibzerle
ekim yaptığını, %27’sinin ise toprağı işlemeden
tohumu toprak yüzeyine serperek daha sonra
pullukla sürüm yaptıklarını belirtmektedirler.
Konyalı ve Gaytancıoğlu (2007), Trakya
Bölgesinde birçok üreticinin münavebeye
uymadığını bildirmişlerdir.
Buğday ekiminde Türkiye genelinde
işletmelerin yaklaşık %28’inde mibzer
kullanılmamaktadır. Mibzer kullanımının en
düşük olduğu bölge; Kuzeydoğu Bölgesi olup bu
bölgeyi Karadeniz Bölgesi takip etmektedir.

Downloaded from https://cabidigitallibrary.org by 95.9.36.183, on 06/04/24.

Subject to the CABI Digital Library Terms & Conditions, available at https://cabidigitallibrary.org/terms-and-conditions
 A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 4

Tablo 2. Buğday ekiminde görülen problemler (%)

TARIM BÖLGELERİ
I II III IV V VI VII VIII IX TÜRKİYE
PROBLEMLER Orta Kuzey Güney Orta Orta
Ege Marmara Akdeniz Karadeniz
kuzey doğu doğu doğu güney
Gereğinden fazla
tohum atılması
31,06 32,68 33,95 16,35 22,67 31,64 26,80 28,25 34,55 30,59
Münavebe
yapılmadan üst
25,19 22,59 15,00 27,84 38,23 41,04 18,12 16,19 37,40 26,92
üste ekim
yapılması
Sonbaharda
yağışların
yetersizliğinden 16,58 18,29 14,88 11,15 26,01 27,69 21,18 14,00 21,80 18,45
dolayı ekimlerin
gecikmesi
Tarlanın iyi
hazırlanmaması
sonucu ekim 19,95 16,40 7,74 13,36 29,48 24,85 24,05 11,99 21,69 17,60
derinliğinin farklı
olması
Ekim derinliğinin
12,75 13,86 2,73 13,57 8,03 14,24 13,53 8,31 14,45 11,34
fazla olması

Gübreleme Buğday üreticilerinin %46’sı toprak tahlili

Buğdayda ülke genelinde %9,39 oranında hiç
azotlu gübre kullanılmamaktadır. Bu oran en
fazla Kuzeydoğu Tarım Bölgesinde
görülmektedir. Azotun uygun dozlarda
kullanılmaması, teknik tavsiyelerden fazla
kullanılması ve ürünler çıktıktan sonra yapılan
üst gübrelemeden sonra yağış olmadığı halde
sulama yapılmaması diğer önemli problemlerdir.
Esengün ve ark. (1994), çiftçilerin gübre
kullanım düzeylerini anket yoluyla tespit
etmişler ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
tarafından önerilen gübre dozları ile
karşılaştırmışlardır. Araştırıcılar, buğday
üretiminde kuru ve sulu koşullarda 5 kg/da saf
azotun fazla olarak kullanıldığını belirtmişlerdir.
Buğdayda ülke genelinde %15,64 oranında
hiç fosforlu gübre kullanılmamaktadır. Bu oran
en fazla Kuzeydoğu Tarım Bölgesinde
görülmektedir. Onu Ortadoğu Bölgesi takip
etmektedir. Buğdayda Türkiye genelinde yöre
toprakları potasyum yönünden yetersiz olduğu
halde hiç kullanılmama oranı %19,38’dir. Bu
oran en fazla Ortagüney Tarım Bölgesinde
görülmektedir. Onu Güneydoğu Bölgesi takip
etmektedir. Türkiye genelinde buğday tarımında
işletmelerin %43’ünde çiftlik gübresi
kullanılmamaktadır. Çiftlik gübresinin en az
kullanıldığı bölge Güneydoğu, en fazla
kullanıldığı bölge ise; Ortadoğu Tarım
Bölgesidir.
yaptırmamaktadır. Toprak tahlilinin en fazla
yaptırıldığı bölge; Ortadoğu Tarım Bölgesi olup
onu Marmara Bölgesi takip etmektedir. En az
yaptırıldığı bölge ise; Ortakuzey Tarım
Bölgesidir. Tahlil yaptırmama sebepleri arasında
en başta geleni tahlilin önemini bilmeme olarak
gözükmektedir. İkinci olarak tahlillerin ve
özellikle de mikro elementler için yapılan
analizlerin pahalı bulunması, toprak örneğinin
nasıl alınacağının bilinmemesi ve tahlil
laboratuarlarının uzak olması gibi nedenler
sıralanmaktadır. Kınacı ve ark. (2010),
Türkiye’de toprak ve bitki analizi yapacak
laboratuar kapasitesinin yetersiz olduğunu,
mevcut laboratuarlarda yeterli eleman
olmadığını, özel laboratuarlardaki analiz
ücretlerinin pahalı olduğunu ifade etmektedirler.
Buğdayda genel gübreleme hatalarından en
başta geleni gübre kullanımında teknik
elemanlara danışılmamasıdır. Tahlil yaptırsa bile
tahlil sonuçlarına göre gübre kullanmama, DAP
ve 20.20.0 gibi kompoze gübrelerde gübre
dozunun azota göre ayarlanması sonucu fazla
fosfor ve potasyum atılması gibi hususlar bunu
takip etmektedir. Gübreleme hatalarının genel
olarak Ege, Marmara ve Akdeniz Bölgelerinde
diğer bölgelere nazaran daha az görüldüğü ifade
edilebilir. Kınacı ve ark. (2010), serin iklim
tahıllarında gübrelemede genellikle makro besin
elementlerinin dikkate alındığını, gübre
çeşitlerinin ve veriliş zamanlarının tayininde

Downloaded from https://cabidigitallibrary.org by 95.9.36.183, on 06/04/24.

Subject to the CABI Digital Library Terms & Conditions, available at https://cabidigitallibrary.org/terms-and-conditions
 A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 5

bitki tür ve çeşidinin dikkate alınmadığını Hastalık ve Zararlılar

belirtmektedirler. Çolakoğlu ve İrget (2008),
Türkiye’de yapılan gübre uygulamalarında;
analize göre gübre kullanmama, toprak
özelliklerine uygun gübreleme yöntemini
seçmeme, toprak bünyesi ve bitki kök
derinliğine göre gübre uygulama derinliğini
ayarlamama, taban gübrelerini ekim ve çıkıştan
sonra verme, taban gübre kullanmadan sadece
üst gübre kullanma gibi yanlışlıkların yapıldığını
bildirmektedirler.
Sulama
Buğdayda Marmara ve kısmen Akdeniz
dışındaki bölgelerde önemli ölçüde sulama
ihtiyacı olduğu görülmektedir. Bu ihtiyaç
Güneydoğu ve Orta Anadolu’da daha fazladır.
Sulama ihtiyacı olan yerlerde %43 oranında
sulama yapılmamakta diğer bir ifade ile sulama
ihtiyacı olan toplam %49 oranındaki alanın
%37’si sulanmaktadır. Sulama yapılmamasının
en önemli sebepleri; yeterli su kaynağı
olmaması, sulama için gerekli altyapının
olmaması ve üreticilerde sulama için gerekli
ekipman ve işgücü yetersizliğidir (Tablo 3).
Konyalı ve Gaytancıoğlu (2007), su yetersizliği
ve kirliliğinin Trakya Bölgesi buğday tarımında
önemli problemler arasında yer aldığını
bildirmektedirler.
Buğday hastalıkları içerisinde en önemli yeri
sarı pas hastalığı işgal etmektedir. Bu hastalığın
en çok görüldüğü bölge; Güneydoğu Tarım
Bölgesidir. Bu hastalığı kahverengi pas hastalığı
takip etmektedir. Üçüncü sırada ise tahıl
küllemesi yer almaktadır (Tablo 4). Kınacı ve
ark. (2010), serin iklim tahıllarında görülen en
önemli hastalıkların başında pas ve özellikle de
sarı pasın geldiğini bildirmektedirler. Kara ve
ark. (2008), Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde
buğday üretiminde en önemli iki hastalığın
sürme ve pas olduğunu belirtmektedirler.
Buğday zararlıları içerisinde en önemli yeri
Süne zararlısı işgal etmektedir. Bu zararlının en
çok görüldüğü bölge; Güneydoğu Tarım
Bölgesidir. Bu zararlıyı Kımıl takip etmektedir.
Bu da yine en fazla Ortakuzey Tarım Bölgesinde
görülmektedir. Üçüncü sırada ise Ekin Kambur
Böceği yer almaktadır. Bu zararlı ise en çok
Ortagüney Tarım Bölgesinde görülmektedir
(Tablo 5). Kınacı ve ark. (2010), serin iklim
tahıllarında görülen en önemli zararlının Süne
olduğunu bunu Zabrus zararlısının takip ettiğini
bildirmektedirler.

Tablo 3. Buğdayda sulama ile ilgili problemler (%)

TARIM BÖLGELERİ
I II III IV V VI VII VIII IX TÜRKİYE
PROBLEMLER Orta kuzey Ege Marmara Akdeniz Kuzey doğu Güney doğu Karadeniz Orta doğu Orta güney
Yağışlar bitkinin
yıllık su
ihtiyacını
54,91 44,86 13,97 24,84 57,65 71,73 48,85 56,64 66,70 49,17
karşılamaması,
sulama ihtiyacı
olması.
Yağışlar yetersiz
olduğu halde
55,67 43,09 25,49 28,20 48,78 47,68 58,04 36,71 53,67 43,82
sulama
yapılmaması
Sulama yapılmamasının sebepleri
Yeterli su
kaynağı 46,27 31,11 11,73 19,48 35,68 48,25 42,76 44,12 52,20 37,73
olmaması
Sulama için
gerekli altyapının 39,07 24,57 8,52 14,61 52,01 37,07 41,08 38,21 30,98 29,36
olmaması
Üreticilerde
sulama için
gerekli ekipman 34,44 8,30 5,38 9,67 39,45 21,08 20,62 21,62 27,04 20,43
ve işgücü
yetersizliği
Suların
kirlilikten ya da
tuzluluktan 5,33 2,20 2,08 1,18 1,52 2,94 7,86 2,21 3,79 3,24
dolayı sulamada
kullanılamaması

Downloaded from https://cabidigitallibrary.org by 95.9.36.183, on 06/04/24.

Subject to the CABI Digital Library Terms & Conditions, available at https://cabidigitallibrary.org/terms-and-conditions
 A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 6

Tablo 4. Buğday hastalıkları (%)

TARIM BÖLGELERİ
I II III IV V VI VII VIII IX TÜRKİYE
PROBLEMLER Orta Kuzey Güney Orta Orta
Ege Marmara Akdeniz Karadeniz
kuzey doğu doğu doğu güney
Sarı Pas (Puccinia
15,35 13,14 13,76 11,06 2,23 30,03 23,14 16,25 21,38 17,55
striiformis West)
Kahverengi Pas (P.
recondita tritici Rob. 8,29 7,33 24,42 5,02 1,79 21,26 22,76 18,11 5,30 12,98
et Desm.)
Tahıl Küllemesi
(Erysiphe graminis 5,97 7,14 22,70 8,32 0,17 20,24 6,15 4,70 3,45 10,07
"DC." Wint.)
Buğday Sürme
Hastalığı (Tilletia
foetida "Wallr." Liro; 14,12 8,48 2,53 4,99 3,38 12,50 18,69 11,90 6,38 9,11
Tilletia caries "DC."
Tul)
Kara Pas (P. graminis
tritici Eriks. Et 8,01 2,98 3,48 3,58 2,02 22,46 8,88 8,41 2,31 7,31
Henn.)
Buğday Rastık
Hastalığı (Ustilago 11,54 6,81 2,49 5,64 1,70 8,61 6,01 5,31 8,75 7,21
nuda tritici Schaffn.)

Tablo 5. Buğday zararlıları (%)

TARIM BÖLGELERİ
I II III IV V VI VII VIII IX TÜRKİYE
PROBLEMLER Orta Kuzey Güney Orta Orta
Ege Marmara Akdeniz Karadeniz
kuzey doğu doğu doğu güney
Süne (eurygaster spp.
25,04 16,03 42,51 11,92 1,13 47,85 1,90 12,93 24,08 25,88
Hem.:Scutelleridae)
Kımıl (Aelia spp.,
18,89 3,23 4,82 3,13 1,13 18,55 4,17 4,57 13,21 10,33
Hem.: pentatomidae)
Ekin kambur böceği
(Zabrus spp., 12,39 5,51 4,59 3,75 0,72 21,92 7,05 8,04 12,58 10,13
Col.:Carabidae)
Ekin bambul böceği
(Anisoplia Spp., Col.: 11,41 3,01 2,18 2,60 0,93 7,11 2,33 9,20 12,32 7,17
Scarabaeidae)
Hububat hortumlu
böceği (Pachytychius
8,64 5,99 3,82 2,24 0,72 12,46 4,86 7,69 4,96 6,52
Hordei Brulle,
Col.:Curculionidae)
Ekin güvesi
(Syringopais
8,18 4,41 1,62 2,85 0,69 6,56 7,37 6,17 2,67 4,75
temperatella Led.,
Lep.: Scythridae)
Ekin koşnili
(Margarodes tritici
4,16 1,42 0,84 1,03 0,76 14,80 2,45 1,94 2,26 3,82
Bod. Hom.:
Margarodidae)

Buğdayda en önemli genel zararlı tarla etkisini dikkate almama, tohum satın alırken
faresidir. Bunu yabani domuz takip etmektedir. sertifika aramama, ilaçların bakiye etkisini
Yabani domuz kuzey bölgelerinde daha yoğun dikkate almama, ilaçlama aletlerinde kalibrasyon
olarak görülmektedir. Diğer zararlıların görülme ayarı yapmama ve sürekli aynı ilaçları kullanma
oranı nispeten daha düşük seviyededir (Tablo 6). en fazla görülen problemlerdir. Problemlere göre
Buğdayda zirai mücadelede görülen değişmekle birlikte bölgeler arası değerler
problemler ilaçlama esnasında alınacak genelde birbirine yakındır (Tablo 7).
tedbirlere uymama, ilaçların sıcakkanlılara

Downloaded from https://cabidigitallibrary.org by 95.9.36.183, on 06/04/24.

Subject to the CABI Digital Library Terms & Conditions, available at https://cabidigitallibrary.org/terms-and-conditions
 A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 7

Tablo 6. Buğdayda genel zararlılar (%)

TARIM BÖLGELERİ
I II III IV V VI VII VIII IX TÜRKİYE
PROBLEMLER Orta Kuzey Güney Orta Orta
Ege Marmara Akdeniz Karadeniz
kuzey doğu doğu doğu güney
Tarla fareleri (Microtus
spp.) (Rodentia: 19,79 19,06 10,02 4,93 5,43 18,69 14,80 21,39 15,15 15,57
Muridae)
Yabani domuz (Sus
17,42 9,41 2,51 2,59 4,65 1,25 20,55 23,19 3,01 8,81
Scrofa)
Ambar ve depolardaki
fare ve sıçanlar (Rattus
ratus L., Rattus
10,62 1,82 5,08 3,49 1,33 6,92 13,22 5,00 3,97 5,93
norvegicus Berk., (Mus
musculus L.) (Rodentia:
Muridae)
Zararlı kuşlar Corvus
spp. (Passeres:
Corvidae)Passer spp. 6,32 1,07 4,21 3,00 2,08 13,89 4,82 9,20 1,13 5,46
(Passeres:Passeridae)
Sturnus vulgaris
Zararlı Çekirgeler
(Orthoptera: Acrididae,
7,14 2,56 2,26 1,98 3,27 6,40 13,34 6,86 1,73 4,56
Catantopidae,
Tettigoniidae, Gryllidea)
Gelengi (Citellus citellus
L.) (Rodentia: 3,72 0,32 1,12 0,31 0,42 1,34 3,08 8,99 5,25 3,08
Sciuridae)
Körfare Spalax leucodon
Nordmann, 1840 5,76 0,14 0,52 1,34 3,08 2,45 4,89 5,85 1,89 2,83
(Rodentia: Spalacidae)

Tablo 7. Buğdayda zirai mücadelede görülen problemler (%)

TARIM BÖLGELERİ
I II III IV V VI VII VIII IX TÜRKİYE
Orta Kuzey Güney Orta Orta
Ege Marmara Akdeniz Karadeniz
PROBLEMLER kuzey doğu doğu doğu güney
İlaçlama esnasında
gerekli tedbirlere 37,58 33,01 27,18 34,05 32,91 40,93 37,06 35,50 36,46 35,14
uyulmaması
İlacın sıcakkanlılara
karşı zehirliliğinin (LD
34,03 24,51 17,47 26,62 26,10 44,24 30,64 34,73 32,32 30,74
değeri) dikkate
alınmaması
Tohum satın alırken
21,19 22,39 12,90 21,50 49,70 46,59 26,76 21,91 31,08 26,05
sertifika aranmaması
İlaçların ürünlerde
bırakacağı bakiye
26,69 17,87 17,74 25,33 24,17 31,90 26,44 16,24 30,42 24,52
(tolerans değeri) dikkate
alınmaması
İlaçlama aletlerinde
kullanım öncesi
19,97 30,32 14,70 28,84 24,76 25,49 29,14 19,95 32,92 24,35
kalibrasyon ayarının
yapılmaması
Sürekli aynı ilaç
kullanımı ile zararlılarda
oluşması muhtemel
bağışıklık durumuna 20,52 13,61 18,51 24,86 25,69 41,68 27,32 22,48 26,13 24,29
dikkat edilmemesi
dolayısıyla ilaçlamanın
fayda sağlamaması
İlaçlamada hava
şartlarına yeterince 13,88 15,75 5,37 19,20 12,18 23,47 14,32 14,88 21,54 15,92
dikkat edilmemesi

Downloaded from https://cabidigitallibrary.org by 95.9.36.183, on 06/04/24.

Subject to the CABI Digital Library Terms & Conditions, available at https://cabidigitallibrary.org/terms-and-conditions
 A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013
Hasat
Buğdayda hasatla ilgili problemlerin başında;
makineli hasattaki dane kayıplarına karşı
üreticinin duyarlı olmaması gelmektedir. Bunu
hasat sonrası toprakta kalan bitki artıklarının
toprak işlemede ve bir sonraki ürünün ekiminde
problem oluşturması ve anızların yakılması takip
etmektedir. Bu son 2 problem en fazla
Güneydoğu Bölgesinde görülmektedir. Güler
(2008)’e göre; Türkiye’de tahıl üretim
potansiyelinin büyük bir bölümünü oluşturan
kurak ve yarı kurak bölgelerde anız yakma
sorunu, halen önemini korumaktadır. Kınacı ve
ark. (2010), serin iklim tahıl hasatlarında; sayıca
yetersiz, eski ve bakımsız biçerdöverlerin
önemli ölçüde ürün kayıplarına neden
olduklarını; üreticilerin başka biçerdöver
bulamam endişesi ile buna ses çıkarmadıklarını;
hasat sonrası arazide kalan yüksek anızların bir
sonraki ürün için yapılacak hazırlıkları olumsuz
etkilediğini ve zararlılara konukçuluk yaptığını
bildirmektedirler. Anonim’e göre (2004), üst
üste tahıl ekiminin yapıldığı yerlerde
parçalanmayan anızın oluşturduğu sorunlar
nedeniyle, bazı üreticiler yasal olmadığı halde
anız yakmaya devam etmektedirler. Anız
yakmanın önlenmesi konusunda yasal
düzenlemeler olmakla birlikte uygulamada
yeterli duyarlılık gösterilmemekte ve sonuç
alınamamaktadır. Anonim’e göre (2004), tahıl
hasadında biçerdöverden kaynaklanan kayıplar
hala devam etmektedir. Sürücü eğitimleri ve
hasat denetimlerinde sorunlar yaşanmakta ve
hukuki mevzuatta eksiklikler bulunmaktadır.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Buğdayda sertifikalı tohumluk kullanım oranı
%50’nin altındadır. Sertifikalı tohumluk
kullanımı konusunda üreticiler
bilinçlendirilmeli, sertifikalı tohumluk kullanımı
konusundaki maddi destek artarak devam
etmelidir. Buğday ekiminde görülen
problemlerin başında; münavebe yapılmadan üst
üste ekim yapılması gelmektedir. Buğday
ekiminde Türkiye genelinde işletmelerin
yaklaşık %28’inde mibzer kullanılmamaktadır.
Bu konuda eğitim ve yayım çalışmalarına ağırlık
verilmelidir.
Buğdayda ülke genelinde %9,39 oranında
azotlu gübre, %15,64 oranında fosforlu gübre
kullanılmamaktadır. Buğdayda Türkiye
genelinde yöre toprakları potasyum yönünden
yetersiz olduğu halde hiç kullanılmama oranı
%19,38’dir. Türkiye genelinde buğday tarımında
Subject to the CABI Digital Library Terms & Conditions, available at https://cabidigitallibrary.org/terms-and-conditions
8
işletmelerin %43’ünde çiftlik gübresi
kullanılmamaktadır. Gübrelerin teknik
tavsiyelerden fazla kullanılması, bitki gelişimi
açısından uygun dönemlerde kullanılmaması,
teknik tavsiyelerden az kullanılması ve uygun
olmayan şekilde verilmesi gübreleme
konusundaki diğer önemli problemlerdir.
Buğday üreticilerinin %46’sı toprak tahlili
yaptırmamaktadır. Buğdayda kullanımında
teknik elemanlara danışılmaması önemli bir
problemdir. Gübreleme konusunda eğitim ve
yayım çalışmalarına ağırlık verilmelidir.
Buğdayda Marmara ve kısmen Akdeniz
dışındaki bölgelerde önemli ölçüde sulama
ihtiyacı olduğu görülmektedir. Bu ihtiyaç
Güneydoğu ve Orta Anadolu’da daha fazladır.
Sulama ihtiyacı olan yerlerde %43 oranında
sulama yapılmamakta diğer bir ifade ile sulama
ihtiyacı olan toplam %49 oranındaki alanın
%37’si sulanmaktadır. Sulama yapılmamasının
en önemli sebepleri; yeterli su kaynağı
olmaması, sulama için gerekli altyapının
olmaması ve üreticilerde sulama için gerekli
ekipman ve işgücü yetersizliğidir. Bu konularda
üreticiler maddi açıdan desteklenmelidir.
Buğdayda zirai mücadelede görülen genel
problemler ilaçlama esnasında alınacak
tedbirlere uymama, ilaçların sıcakkanlılara
etkisini dikkate almama, tohum satın alırken
sertifika aramama, ilaçların bakiye etkisini
dikkate almama, ilaçlama aletlerinde kalibrasyon
ayarı yapmama ve sürekli aynı ilaçları kullanma
en fazla görülen problemlerdir. Bu konuda
eğitim ve yayım çalışmaları devam etmeli, iyi
tarım uygulaması yaygınlaştırılmalıdır.
Buğdayda hasatla ilgili problemlerin
başında; makineli hasattaki dane kayıplarına
karşı üreticinin duyarlı olmaması gelmektedir.
Bunu hasat sonrası toprakta kalan bitki
artıklarının toprak işlemede ve bir sonraki
ürünün ekiminde problem oluşturması ve
anızların yakılması takip etmektedir. Türkiye
genelinde bakıldığında buğday hasadında
makine kullanımı oldukça yaygındır. Hasat
konusunda çiftçi eğitimi yanında denetim ve
kontrollere de önem verilmelidir.
KAYNAKLAR
Anonim (2004). II. Tarım Şurası Sonuç
Raporu
(http://tarimsurasi.tarim.gov.tr/Tum_Komisyonl
ar)
Anonim (2013). Buğday Yetiştiriciliği-
Buğday Üretimi (http://www.tarimziraat.com/
Downloaded from https://cabidigitallibrary.org by 95.9.36.183, on 06/04/24.
 A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 9

yetistiricilik/ hububat_yetistiriciligi/
bugday_yetistiriciligi/)
Arısoy, H., Oğuz, C. (2005). Tarımsal
Araştırma Enstitüleri Tarafından Yeni
Geliştirilen Buğday Çeşitlerinin Tarım
İşletmelerinde Kullanım Düzeyi ve Geleneksel
Çeşitler İle Karşılaştırmalı Ekonomik Analizi-
Konya İli Örneği, T.C. Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı Tarımsal Ekonomik Araştırma
Enstitüsü Yayınları, Yayın No: 130, ISBN: 975-
407-174-8, Mart 2005 Ankara.
Çelik, İ., Özalp, R. (2011). Türkiye’de Tarla
Bitkileri Tohumculuğu. IV. Tohumculuk
Kongresi. 14-17 Haziran 2011. Samsun. 2. Cilt
s. 9-16.
Çolakoğlu, H., İrget, M. E. (2008).
Ülkemizde Kimyasal ve Organik Gübre
Kullanımında Yapılan Yanlışlar ve Düzeltilme
Yolları. 4. Ulusal Bitki Besleme ve Gübre
Kongresi 8-10 Ekim 2008, Konya s. 20-23
Esengün, K., Karkacıer, O., Akçay, Y.
(1994). Seçilmiş Bir Bölgede Tarımsal
Araştırma Kuruluşlarınca Önerilen Gübre
Kullanımı İle Üretici Uygulamalarının
Karşılaştırılması ve Optimal Gübre Kullanım
Düzeyinin Belirlenmesi (Tokat İli Örneği).
Türkiye 1. Tarım Ekonomisi Kongresi, 8-9 Eylül
1994, Cilt:2, E.Ü. Basımevi, İzmir, s.141-149.
Güler, M. (2008). Tahıl Tarımında Anız
Yakmanın Etkileri. Ülkesel Tahıl Sempozyumu,
2-5 Haziran 2008, Konya. s. 948-953.
Kara, A., Kadıoğlu, S., Küçüközdemir, Ü.,
Yıldırım, T., Olgun, M., Küçük, N. (2008).
Kuzeydoğu Anadolu’da Buğday Tarımı ve
Sorunları. Ülkesel Tahıl Sempozyumu, 2-5
Haziran 2008, Konya. s. 802-815.
Kınacı, E., Kınacı, G., Birsin, M. A., Alp, A.,
Kutlu, İ. (2010). Serin İklim Tahılları Üretiminin
Arttırılması Olanakları. VII. Türkiye Ziraat
Mühendisliği Teknik Kongresi. TMMOB Ziraat
Mühendisleri Odası. 11-15 Ocak 2010, Ankara.
(http://www.zmo.org.tr/yayinlar/kitap_goster.ph
p? kodu=82)
Konyalı, S., Gaytancıoğlu, O. (2007).
Türkiye’de Buğdayda Uygulanan Tarım
Politikaları ve Trakya Bölgesi Buğday
Üreticilerinin Sorunları. T.Z.F Dergisi Yıl 2007-
4 sayı (3) (http://jotaf.nku.edu.tr/
makaleler/z2.pdf)

Downloaded from https://cabidigitallibrary.org by 95.9.36.183, on 06/04/24.

Subject to the CABI Digital Library Terms & Conditions, available at https://cabidigitallibrary.org/terms-and-conditions