VAN DE POW/MIA VA ANH HUONG CUA VIEC GI
QUYET VAN DE POW/MIA BOI VOI VIEC BINH THUONG
HOA QUAN HE VIET NAM - HOA KY
V n dé ta binh chién
nhan bj mit tich trong chién tranh
(Prisoners of War/Missing in Action
POW/MIA) 1A mgt trong nhiing van dé
quan trong, cé anh hudng dang ké ddi véi
vige binh thung héa quan hé gidta hai
nude Viet Nam - Hoa Ky.
Sau khi mién Nam Viét Nam hoan toan
gidi phong (30-4-1975), Chinh quyén My da
tién hanh phong to’ tai sin eda Vigt Nam.
Ngay 1975, My tuyén bé céim van
thuong mai, phir quyét viée Vigt Nam gia
ap Lién Hop qui Tuy nhién, My van
dé ngé kh nang cai thign quan hé véi Vit
Nam. Chinh quyén My tuyén bé khong
cong nhn bét ky chinh pha lw vong nao
cia Viet Nam. nhi giti thong digp cho
Chinh pha Viet Nam khang dinh Hoa Ky
khéng tha dich véi Vi¢t Nam, t6 ¥ sin sang
néi ¢huyén véi Vigt Nam vé quan hé hai
nude.
Cuéc tiép xtc diiu tién sau chién tranh
gita Viét Nam va My dién ra tai Paris
ngay 10-7-19 thu thit nhat dai sit
quan chi: yéu ban vé dé MIA, Cu thé
phia My xin duge trao tra mét sé hai cot
phi céng My bi bain roi d mién Bac. Cudc
gap tiép theo (5-9-1975), Viét Nam dong ¥
sé trao cho My 3 bé hai cét phi cong My.
Nhung phai dén thang 12-1975, Viét Nam
“ThS. Vién Sit hoe.
AL THUG
méi cho phép mét d
Cha tich Uy
4 Ha Nghi sy My do
POWMIA GV.
ban
Montgomery din dau vio Ha Ndi nhan.
Sang nam 1976, My thong qua Lien X6
tham dé viée tiép xc vi Viet Nam, nhung
My khang dinh sé khéng thuc hién diéu 21
(quy dinh vé van dé béi thudng chién
tranh) cia Higp dinh Paris. Bo Ngoai giao
p cho Viét Nam khang
dinh: Vain dé “kiém diém day dit” vé MIA sé
1a mt trong nhing vin dé hang dau cia
My, chi khi nao vain dé nay duge gidi quyét
mét cach cd ban” mdi c6 thé dat duge tién
b@ that sy trong vide binh thudng héa quan
hé gitta hai nude. Viét Nam dé cap dén: van
anh; vain dé ngudi My
mat tich trong chién tranh va khang dinh
chi trén co sd gidi quyét 2 vain dé dé sé binh
thudng héa quan hé vdi My theo quy dinh
cla Diéu 22 Higp dinh Paris.
Sau khi nham chite Téng thong My (dau
nam 1977), J. Carter di thi hanh mét so
digu chinh trong chinh sich déi véi Viet
Nam. J.Carter chi trvténg binh thuting héa
trong khign chinh quyén J. Carter quan
n dén vide thiét lip méi quan hé mdi véi
ul A- Thai Binh duong. Ngay 6-1-
1977, Téng thong J. Carter thong qua LiénVan dé POW/TTIA va anh hudng...
ar
X6 chuyén dén Chinh phi Viét Nam, dé
nghi vé mét ké hoach binh thudng héa gdm
3 diém:
1, Viét Nam thong bao tin vé ngudi My
mat tich trong chién tranh (MIA)
2. Hoa Ky chip nhan Vigt Nam vao Lién
Hep quéc va sin sang thiét lap quan hé
ngoai giao day da cang nhu bat dau buén
ban véi Vigt Nam
3. Hoa Ky c6 thé déng gép vao khéi phuc
Vigt Nam bing cach phat trién thuong mai,
cung cip thiét bi va cae hinh thite hgp tée
khac (1).
Nhu vay, ngay tit sau khi chién tranh
Vigt Nam chim duit, chinh quyén My da
quan tim dén van dé POW/MIA va coi dé
1a mét trong nhiing diéu kién quan trong
dé binh thudng héa quan hé véi Viét Nam.
Ngay 3-3-1977, Chinh quyén J. Carter
quyét dinh néi long mot phén cém van doi
véi Viét Nam, cho phép tau va may bay
nuéc khac ché hang sang Viét Nam duge
ghé cic cing va san bay. Dé thie day ké
hogch binh thung h6a, thang 3-1977,
Chinh pha Hoa Ky da cit mét phai doan
quan trong do Thugng Nghj si Woodcock
dan dau sang Viét Nam. Trong nam 1977,
Vigt Nam va Hoa Kj da tién hanh 3 vong.
dam phan tai Paris va mét vong dam phan
tai New York. Thong qua chuyén tham Viét
Nam cita phai don Woodcock va cde cuge
dam phan vdi Viét Nam. phia My dé nghi
binh thung héa quan hé khong diéu kign
va lap phong lién lac 6 tha dé hai nude
trong khi chua binh thing héa quan hé.
Trong cic cuge dam phan Vi¢t Nam- Hoa
Ky, cin cit vao Diéu 21 (2) cla Hiép dinh
Paris va cam két cha Tong thong Hoa Ky
trong Cong ham giti Chinh pha Viét Nam
Dan chi Cong héa vé van dé néu trong
Diéu 21, Viet Nam “déng § binh thudng
h6a quan hé va tiép tye tim kiém MIA néu
My nhan vign trg cho Vigt Nam va bac bé
ap van phang’ (3).
‘Thuc té 1a vao thdi diém nay da c6 cd hi
thuan Igi dé hai nude Viét Nam - Hoa Ky
binh thudng héa quan hé, nhung do quan
diém cia Viét Nam va Hoa Ky qua xa nhau
va do mot sé diéu kign khfich quan khéc
nén c¢ hoi dé da bj bé qua.
Tu cudi nam 1977, tinh hinh thé gidi cd
nhiéu bién déi. Lién X6 md rong anh hudng
ra nhiéu khu vue trén thé gidi. Nam 1978,
Lién X6 va Vigt Nam ky Higp uéc hitu nghj
va hgp tac (3-11-1978). Higp ude 1978 da
khang dinh Viét Nam trd thanh déng minh
quan trong cia Lién X6 6 khu vue Dong
Nam A. Su kién nay cing véi viée Viét
Nam dua quan nh nguyén
Campuchia di tae déng Ién dén quan hé
Vist Nam - Hoa Ky va tién trinh binh
thudng héa quan hé gitfa hai nude. My di
huy bé vong dam phan Hoa Ky - Vigt Nam
dy dinh vao thang 2-1978 va phéi hgp véi
cde nude thyc hign chinh sich bao vay edim
van Vigt Nam. Chinh quyén J. Carter dé
chon con dudng binh thudng héa quan hé véi
Trung Quée va gic sang bén viée binh
thudng hoa quan hé véi Viét Nam. Ngay 15-
12-1978, My va Trung Quée da ra Thong cio
chung chinh thite céng nhan nhau va thiét
lap quan hé ngoai giao tit ngay 1-1-1979.
vao
My cing nhén manh
vain dé POW/MIA, gan chat van dé dé nhu
1a mét trong nhiing diéu kién quan trong
cho viée x6a bé céim van déi véi Vigt Nam
va binh thudng héa quan hé Vigt Nam -
Hoa Ky.
Ngay 21-8-1978, Quée Hoi My eit mot
doin 7 Ha Nghi sy thuge c& hai Dang Dan
chi va Cong héa do Ha Nghi sy Dang
cha G.V. Montgomery, Cha tich Uy bana8
POW/MIA dan dau sang Viét Nam dé trao
déi véi Tha truéng Phan Hién vé van dé
tim kiém ngudi My mat tich trong chién
tranh. Viét Nam da trao tra cho Hoa Ky
mét sé bé hai cét dé té thién chi hgp tac
trong vain dé MIA.
Khi R. Rigan lén ndm quyén thay J.
, chinh quyén My cing luén luu ¥
én trién tién téi quan hé binh thudng
gitta hai nude phy thude vio viée Vit Nam
hgp tae day dia trong qua trinh tim kiém
tung tich cia c&c quan nhan My bj bat lam
t binh va mat tich trong chién tranh.
‘Tit Dai hdi Dang Cong sin Viét Nam ln
thit VI (1986), Viét Nam tién hanh déi méi
dat nude, trong dé c6 dudng 1éi déi ngoai.
Déi vi My, Vigt Nam chi trucng thuc hién
binh thudng héa. Quan diém va lap truéng
cia Viét Nam la: “Chinh phi ta tiép tuc
ban bac véi My giai quyét cac van dé nhan.
dao do chién tranh dé lai va san sang cai
thién quan hé vdi My vi Igi ich cia hoa
binh, 6n dinh 6 Déng Nam A” (4). Dang va
Nha nude Viét Nam coi quan hé véi Hoa Ky
la nhan té quan trong trong chinh séch déi
ngoai cua minh. Vige binh thudng héa quan
hé véi My sé gitip Vidt Nam pha duge thé bi
bao vay, c6 lap, khai thong duge céc tré ngai,
tao diéu kién thuan Igi cho viée cai thién va
md réng quan hé véi cdc nude va cdc té chite
khu vuc, quéc té. Viét Nam chi truong déi
thoai véi My dé timg bude cai thign quan hé
véi ho. Nhan ré phia Mj coi vide giai quyét
vin dé POW/MIA cing véi vin dé
Campuchia 1 hai vén dé quan trong hang
dau dé tién téi binh thudng héa quan hé
Hoa Ky - Vigt Nam, Vigt Nam da c6 nhiing
chinh sach tich cue gop phan giai quyét sém
van dé POW/MIA va Campuchia.
Viét Nam da ting bude déi méi trong
viée danh gia vai tr, vi trf cia My déi véi
Rghién ciru Lich sit, sé 4.2006
thé gidi, khu vuc. H6i nghi Trung uong sau
khoa VI (thang 3-1989) tiép tuc khang dinh
quyét tam binh thudng héa quan hé véi My
cia Ding vA Nha nude Viét Nam. Viét
Nam tich eye tham gia giai quyét van dé
POWMIA; Xtc tién viée rit hét quan khdi
Campuchia (9-1989); Trién khai hoat déng
ngoai giao thiic déy binh thudng héa quan
hé voi My. Nhitng dong thai cia phia Vict
Nam, dae biét 14 thign chi hgp tac ciia Viét
Nam trong viée gidi quyét van dé POW/MIA
va nhitng tinh toan Igi ich cha phia My 1a
nhiing nhan té mé dudng cho viée cai thién
quan hé gitia hai nude. Ti nita cuéi nam
1990, My da cé diéu chinh chinh sich véi
Vigt Nam, tao buée chuyén bign tir déi déiu
sang déi thoai, mé dau cho qua trinh binh
thung héa quan hé Hoa Ky - Viét Nam.
Dai hdi Dang Cong san Viét Nam lain
thi VII (1991), tiép tuc trién khai dudng 161
déi ngoai rong mé, da dang héa quan hé
theo huéng “Viét Nam muén IA ban véi tat
ca cdc nude trong cong dong thé gidi, phan
dau vi héa binh, dgc lap va phat trién” (5).
Quan hé véi My 1 mét bé phan quan trong
trong chinh sich da dang héa quan hé déi
ngoai cua Viét Nam. Mét trong nhiing chi
tring quan trong Hi ngoai cua Viet
Nam la: thtic ddy qué trinh binh thudng
héa quan hé vdi Hoa Ky, truée hét 1a vide
bé céim van. Diéu nay ¢6 ¥ nghia rat quan
trong déi véi yéu edu an ninh, én dinh va
phat trién kinh té caa Viét Nam, gitip Viét
Nam cdi thién quan hé véi cdc déi tugng
Khae va tao thém diéu kign thuén Igi cho
ching ta déi phé véi céch théch thie hign
nay. Viét Nam cing nhan rd vide hgp tae
ii quyét t6t vin dé POW/MIA Ia khau
thiét yéu dé thao g@ tré ngai cho quan hé
Vigt Nam - Hoa Kj. Chinh vi vay, Vist
Nam da chii dong, tich cuc hgp tac véi My
gidi quyét tét vain dé POW/MIA.Van dé POW/INIA va anh hudng...
Tu sau Dai hoi Dang Cong sin Viét
Nam lAn thi VIL, Viét Nam day manh hon
nila viée hgp tie vi My dé gidi quyét vain
dé POW/MIA. Vigt Nam khéng chi tich cuc
giip dd My tim kiém cdc POW/MIA 6 Viét
Nam, ma con tich cuc hgp tac vai My dé tim
hiéu sé phan cia c4e POW/MIA 6 Lao va
Campuchia. Déi tim kiém hén hgp da duge
thanh lap dé lam nhiém vu thong ké vé
MIA 4 Vigt Nam, Lao, Campuchia. Viét
Nam cho phép fe nhan vién diéu tra My
dude tiép cin nghién citu cic bao cio “mat
thay tai ngh Nhiing tién trién quan
trong dat duge da khuyén khich cic quan
chite My yéu cau dude tiép cAn nhiéu hon
vdi cfc tai ligu nay. Dai dign cia Vigt Nam
da nhat tri
‘Theo tai ligu ti phia My thi s6 ngudi My
bj mat tich tai vang Dong Nam A 1a 2.238
ngudi. TH nam 1974 dén 1992, Vigt Nam di
trao tra hai cét cha hon 300 ngudi My. Tuy
nhién, Héu hét cic nha phan tich cia My
déu dong y ring Viét Nam “cat gid” hang
trdim bg hai cét va tién hanh trao tra dan cde
bg hai c6t nay m9t cach ¢6 chién thuat (6).
Vigt Nam ludn coi van dé POW/MIA 1a
vin dé nhan dao va hgp tae tich eye véi
phfa My" trong viée giai quyét van dé
POW/MIA. Chinh pha Vigt Nam tigp tuc
trao tra cdc hai cét tim thay, cho phép phia
My mé.cée cuge tim kiém tai noi e6 quan
nhan My ngé nan va mé cac hé so cha Viet
Nam cho My tra cttu, Vigt Nam khang dinh
ring khéng con mét ngudi My nao 6 Viét
Nam, Thang 1-1
thugng vign Hoa Ky di quyét dinh ring ho
khong tim thay bing chitng cu thé nao cho
thay 18 c6 nguai My con séng tai Dong Nam
A. Tuy nhién, cdc té chite ing hé tim kiém
ta binh cho rang vin cé ngudi My con song
bj bé lai 6 Dong Nam A va néu bé cam van
thi Vigt Nam s8 lam ngo khéng chiu hgp
m@t Uy ban cia
ag
tac trong viée tim kiém quan nhan My mat
tich, Ciing gidng nhu cic chinh phi tién
nhigm, Chinh phir Clinton ditng vé phe
nhiing ngudi cha trudng tim kiém ti binh.
Phu t4 Ngoai truéng My, Winston Lord
khang dinh: Hoa Ky phai dat duge tién b6
cu thé vé vin dé ta binh va quan nhan mat
tich trudée khi tinh chuyén cai thién quan
hé voi Viét Nam.
Nam 1993, tién trinh binh thudng héa
quan hé Vigt Nam - Hoa Kj gap phai nhidu
trd ngai do van dé tai gu Nga vé MIA.
“Tai ligu Nga tht 1” do mét nha nghién ettu
sit hoc cia trudng Dai hoe Havard, ong S.
Morit cong bé vao thing 4. Dé 1A mot van
kién gay nhiéu tranh cdi xudt phat tit cdc
hé so cha Dang Cong san Lién X6. Ngudi ta
cho ring van kién nay la mot ban phic
trinh cla mt tudng linh Viét Nam giti cho
Bo Chinh tri Nga nim 1972. Trong van
kign nay néi rang ¢6 1.205 quan nhan My
bi giam giit trong cae nha ta tai Bac Vie
Nam. Trong khi chi c6 591 td binh da duge
tra tu do vao nam 1973 (7). “Tai |
thit 2” 1a tai ligu cia tinh bao quan su
X6. Ban tai ligu do cdc gidi chtte Nga dua ra
(thang 9-1993) trong mot phién hop cia Uy
ban lién hgp Nga - My
binh chién tranh va binh si mat tich trong
cdc cuge tranh chip trong théi ky Chién
tranh lanh. Ban phic trinh nay néi rang
Bac Viét Nam giam gid 738 quan nhan My
nhiéu hon con s6 368 ngudi (8) ma Vist
Nam da thita nhan. Vain dé “tai ligu Nga”
d& gay 1én mét lan sng phan déi viée My
huj bé cdi van Viet Nam trong x4 hoi My.
gt sé Thugng Nghj sy My da len
thuc giye Téng thong B. Clinton khéng
duge bai bé lénh cam van déi véi Vigt Nam
vi Vigt Nam d& khéng cung cp day di
nhiing tin tiie vé nhiing ngudi My cdn duge
‘it tich trong chién tranh, Lanh dao
coi 1a50
phai chdng lai viée hiy bo cm van Viet
Nam trong Quéc hdi My 1a Thugng Nghi si
Dang Cong héa Smith. Ong Smith néi: “ong
thay ban tai ligu cha Nga 1a rat ding quan
tam vA éng d& viét cho Téng théng B.
Clinton dé yéu cau ong B, Clinton ding
hay bé Ignh em van", Vigt Nam béc bé
nhiing thong tin duge dua ra trong céc tai
ligu Nga. Ong Ha Huy Théng, thude Vu
Bac My B6 Ngoai giao Viét Nam cho biét
phan ting chinh thtic cita Viét Nam nhu
sau: “Khi Hiép dinh Paris dugc ky két, Viét
Nam ¢é trong tay 585 ta binh My va nude
ngoai bj bat, nhu di théng bao cho phia
My, Viét Nam da trao toan b@ sé nay cho
chinh pha Mg thang 3-1973. Tir d6 dén nay
khong c6 mét ta binh My nao do chién
tranh dé lai cdn bi giam gid 6 Viet Nam. D6
la sy thuc, Tat ca nhiing con sé khac vé tu.
binh My d Viét Nam déu khéng chinh xéc,
do nhém lan théng tin hoac bia dat c6é dung
§. Ciing nhu tai ligu Nga truée day, cée tai
ligu Nga lin nay da néu nhiing con sé bia
dat cao hdn con sé thue rat nhiéu. Cai ma
tai liéu Nga ndi la Hoi nghi Trung ung lan
thit 20, trong dé c6 thao luan van dé ta
binh, eding 1A diéu dung ding” (9).
Phia My cing da tién hanh diéu tra,
nhung khéng c6 chitng cé nao dé khang
dinh tinh xc thyc cita ca hai “tai ligu Nga”
vi ca hai tai ligu Nga cing mau thuan véi
cae su kign da duge biét.
Qua van dé “tai ligu Nga”, vio nhiing
théi diém nhat dinh cho thay van dé ta
binh My trong chién tranh Vigt Nam Ia van
dé hét ste nhay cam trong viée binh thudng
héa quan hé gitta hai nuée Vit Nam - Hoa
Ky. Van dé quan nhan My mat tich 1a tré
ngai cudi cing trén con dung tién téi binh
thudng héa quan hé giita Viét Nam va Hoa
Ky.
Rghién citu Lich sit, sé 4.2006
Mac da c6 nhiing khé khan tré ngai do
vain dé “tai ligu Nga”, nhung nam 1993 tién
trinh binh thuéng héa quan hé Viet Nam -
Hoa Ky van c6 bude tién dang ké. Nam
1993, B. Clinton da thuc hién 2 buée tién
In trong viée cai thién quan hé vdi Viét
Nam: quyét dinh thang 7-1993 gidi toa
quan hé cia Viet Nam véi IMF, cho phép
Viét Nam cé thé nhan tién vay cla quée té
va quyét dinh ngay 13-9-1993 ndi léng cae
bign phap trig phat mau dich déi v6i Viet
Nam (cho phép cae cng ty My duge tham
gia vio céc dy dn phat trién quéc té), phat
nhiing tin higu tich cyc tdi cho Viét Nam vé
n trg nhan dao, trao cho phia
Viét Nam nhiing tai ligu ma Viét Nam can
vé vin dé MIA. Diéu d6 ching td My da
thita nhan suf hgp tae tich cue ma ho nhan
duge tir phia Vidt Nam vé van dé MIA. Phy
tA ngoai truéng Hoa Ky W. Lord da tuyén
b6 trong mét cude hop bao tai Ha Noi ngay
14-12-1993 rang: Hoa Ky da duge Viét Nam
hgp tac hét site tét dep trong céng cudc tim
kiém céc quan nhan Mj bi coi la mat tich
vA cling da c6 duge mét 86 két qua cu th
Cac né luc réo riét cia Vidt Nam da gop
phan dang ké vao tién b6 trong nam nay
trong cugc tim hiéu vé sé phan cua cdc
quan nhan My mat tich (10).
Nhiing quyét dinh quan trong cua My
dGi véi Viét Nam trong nam 1993 thé hién
mét chinh sach nhay bén cia chinh quyén
Clinton so véi chinh quyén truée day. Tuy
nhién, do ste ép cia cc té chite cuu chién
binh My, nén Téng théng B. Clinton khong
thé xda bo lénh c&m van déi véi Viét Nam
vao nam 1993. Lénh edim van cla My déi
véi Vigt Nam 1A mét van dé quan trong déi
vdi nhiing té chitc cyu chién binh My cho
rang van cdn binh si My bj Viét Nam cim
gid. Cyu Thiéu ta Tomat Bét - Chi tich
Lién minh toan quéc cyu chién binh MyVan dé POW/MIA va anh hudng...
51
timg tham chién tai Vi¢t Nam cho ring
phai tiép tuc ap dit lénh cfim van mau dich
d6i véi Vidt Nam. T. Bat cm dau lién minh
gdm 70 té chute va khodng 36.000 héi vién
cho rng: Lénh cfm van sé gitip moi ngudi
quan tam tdi eée quan nhan sang phue vu
tai Vidt Nam trude diy va hign chua biét r3
sé phan cia hg nhu thé nao: “Vain dé quan
trong nhat ma cyu chién binh dang phai
duong dau 1a chuyén dua cic ta binh My
hién con séng quay tré vé My - mot chuyén.
ma chting t6i tin tudng 1A hoan toan tuy
thuge vao Viét Nam cho tdi khi nao Viét
Nam trao tra lai nhiing ngudi nay. ching
ta khéng cé tién cho Viét Nam, vi thé
ching ta phai ngan chan khéng cho Viét
Nam huéng nhitng Igi ich cha thé gidi ty
do. Chting ta phai tao 4p luc déi vi Viet
Nam va dé chinh 1a ly do tai sao cé lénh
cfm van va tai sao ching téi muén My duy
tri lénh cm van nay” (11). Ban than chinh
quyén Clinton cing luén gin van dé
POW/MIA lam diéu kign tién quyét trong
vige binh thuing héa quan hé@ véi Vist
Nam. Téng thdng B. Clinton kién quyét
ng hé chinh sach cia Bush quy dinh bat
ky mot sy cai thién nao trong quan hé Viét
Nam - Hoa Ky ké ca ndi long cfm van buén
ban va vién trg nhung déu phai tuy thudc
vao su hgp tac cia Viét Nam trong vie dat
duge su thdng ké day di nhdt sé phan
2.238 POW/MIA. Khi dua ra quyét dinh
gidm bét enh cfim van déi voi Viet Nam
ng 9-1993, Téng thdng B. Clinton
Can phai c6 thém nhiing két qua
cu thé trong né luc gidi quyét cdc trudng
hgp quan nhan My mat tich thi méi cé thé
tao thém tién b6 di téi vide binh thung héa
quan hé gitta Hoa Ky va Vigt Nam (12).
Vit Nam trude sau nhu mot coi vain dé
tim kiém POW/MIA 1a van dé nhan dao va
tich cuc hgp tac véi phia My. Ti dau nam
1993 dén dau nam 1994, Viét Nam da gitp
chinh quyén Clinton tim kiém duge hai cét
cia 57 quan nhén Mg. Chi tinh riéng 7
thang (ké tir thang 7-1993 dén thang 2-
1994 da gitp My tim duge 39 bo hai edt
nhiéu hon cd nam 1992 edng Iai (13). Vide
Nam mong mudn My sém bo edim van Viet
Nam va hai nude sé nhanh chéng binh
thudng héa quan hé. Vi chadm ditt cim van
va binh thuéng héa quan hé sé gia tang
trién vong xa dinh sé phan cia cic quan
nhan My cdn bj coi 1A mat tich trong chién
tranh Viét Nam. Ghi nhan sy hgp tac tich
cuc ca Viét Nam trong viée tim kiém
POW/MIA va cho rang bai bé lénh cam van
Viet Nam sé tang cuténg hon nia kha nang
gidi quyét vin dé POW/MIA nén ngay 3-2-
1994, chinh quyén Clinton da bai bé cém
van Vigt Nam. Trong tuyén bé huy bé céim
van Vi¢t Nam, Téng thdng B.Clinton da
khang dinh: “... Ngay tit ddu chinh quyén
cua téi, tdi cé ndi ring bat cu quyét dinh gi
lién quan dén céc quan hé cita ching ta déi
véi Vigt Nam déu phai nim duéi su chi dao
cia mt nhan té duy nhit - tim kiém mot
cach day di nhat ¢6 thé duge cite ta binh
cia ching ta va cdc quan nhan mat tich
trong khi lam nhigm vu... Hom nay, ti hy
bé lénh cfm van buén ban adi vai Viet Nam
béi vi téi tuyét déi tin tudng rang day 1a
dugng huéng tot nhat dé gidi quyét sé phan
nhitng ngudi hign dang mat tich va nhiing
ngudi mA ching ta hign khong rd sO phan
cia ho...” (14).
Sau khi My bé ci'm van va tidn tdi binh
thudng héa quan hé vdi Viét Nam, hgp tac
gidta hai nue trong vige tim kiém
POW/MIA da duge tang cuting hon. Sy tién
trién tét trong viée gidi quyét van dé
POW/MIA da dua dén mt bude tién méi
trong quan hé Vidt Nam - Hoa Ky: Ngay
117-1995, Téng théng B. Clinton tuyén bé52
binh thudng hoa quan hé véi Vigt Nam.
Ngay 4 phin ddu cia Tuyén bé, éng
B.Clinton da thita nha Nam ngosi toi
da huy bé lénh cm van buén ban déi véi
Viet Nam dé dap lai su hgp tac cia ho, va
nham tang cudng nhiing né luc cia ching
ta bao dim tim kiém hai cét cia nhing
ngudi My mat tich va xc dinh sé phan cia
nhiing ngudi ma hai cét cia ho van chua
tim thay. Viée lam nay da c6 téc dung.
Trong vong mudi bay thang, Ha Noi da
thue hién nhitng bude quan trong gitp
ching ta giai quyét duge nhiéu truéng hgp.
29 gia dinh da nhan duge hai cét cha
nhiing ngudi than cia ho va cuéi cing da
c6 thé mai Ling ho théa dang.
Ha N6i da trao cho chting ta hang tram
trang tai liéu gidp ching ta hiéu rd nhitng
gi da xay ra déi véi nhiing ngudi My 4 Viet
Nam. Va Ha Néi di ddy manh su hgp tac
cha ho véi Lao, 14 noi cé nhiéu ngudi My
mat tich... Binh thudng héa quan hé 1a
bude thich hgp tiép theo. Véi méi quan hé
méi nay, chting ta cé thé dat thém duge
tién bd” (15).
Nhu vay, tix nam 1992, Viét Nam da cha
dong, tich cue hon trong viée hgp tac voi My
dé gidi quyét vain dé POW/MIA. Viét Nam
da cho phép dgi tim kiém My dén nhing
noi cé tin dén rang ta binh My cén bi giam
git (VD: Lang Hé Chi tich, cdc nha ta, BO
chi huy quan dgi), cho déi tim kiém My vao
cae hu nghia dia dé kiém tra nhing hai
cot nghi 1a cua linh Mg, cho nhan vién tim
kiém nguéi My bay tdi céc lang héo lanh dé
xdc minh moi tin tite vé POW/MIA; mé cita
eéc van phdng luu trit va da chuyén cho
phia My 28.000 b@ hé sd. Tit nam 1992 dén
1998, c6 293 b@ hai cét ciia linh My da duge
tra vé My, trong dé 95 b6 da xéc dinh duge
chinh xac 1a cia ai. 568 trudng hgp da dude
xép vao danh sdch khong thé tim kiém
Rghién ctu Lich sir, sé 4.2006
thém tung tich. Khong cé bat ct mot bing
chung tin cay nao vé sy tén tai cia td binh
My, sau khi éng John McCain, Douglas
Peterson cing nhiing ta binh khac duge tra
tu do nam 1973 (16). Nhan xét vé su hgp
tac cha Viét Nam trong viéc giai quyét van
dé POW/MIA, Thugng Nghj sy John
McCain phai thita nhan: “quan dgi_ Viét
Nam da cho phép My lam nhiing vige ma
quan doi My sé khéng bao gid cho phép
nuée khée duge lim” (17). BO truéng Tai
chinh My Robert Rubin néi: “Ti vo cing
phan khich trude su hgp tae (ctia Vigt Nam)
trong van dé POW/MIA”. Trung ta John
Kelly, chi huy d6i tim kiém MIA cing thita
‘Su hgp tac 1a tuyét vdi, néu khong,
ching téi di khéng thé thuc hién duge
nhiém vy ca minh” (18). Viée chinh quyén
My bé cam van va binh thudng héa quan
hé véi Vigt Nam 1a su ghi nhan rd ring
nhat cua phia My doi vdi sy hop tac day
hiéu qua cia Viét Nam trong viée giai
quyét van dé POW/MIA, déng théi cing
khang dinh chi trugng tich eye, cha dong
hgp tac véi MY trong viée giai quyét van dé
POW/MIA dé Khai théng quan hé Vit Nam
- Hoa Ky cua Viét Nam 1a ding dan.
Trong nhiing nam gan day, My va Viét
Nam da danh nhiéu nguén lue cho viée
phan tich va tim kiém POW/MIA. Nam
1998, mgt nhém nhan vién thudng truc 6
Viét Nam da duge tham gia sau rong vao
cde cuge tim kiém thudng xuyén 4 cée dia
diém may bay roi va cae cude thao luan véi
c&c nhan ching Viét Nam trén khdp ca
nuée, Cée nha chite tréch Vigt Nam cho
phép céc nha phan tich My tiép can rat
nhiéu ede tai ligu va hé so hu tri 06 lién
quan dén POW/MIA. Céc né luc hgp tac
ngay cang gia tang da gitp hiéu rd sé phan
cia hang tram trong sé hon 2.000 ngudi My
hign van cén mat tich Dong Dung. NgayVan dé POW/INIA va anh huéng.
53
3-3-2005, dai dign Chinh phi Viét Nam da
giao cho dai din Chinh phi Hoa Ky 3 hom
dung hai cdt va di vat da duge giém dinh
bude diiu tai Ha Noi dé chuyén vé Hawaii,
duge héi huong ln nay 1A két qua cua dgt
hoat dong tim kiém chung Viét Nam - Hoa
Ky lan tha 79 tai cac tinh mién Bae cia
Viet Nam trong cae thing 10 va 11 nam
2004 va do né luc cla mét sé ngudi dan
Viet Nam. Day 1a dot trao hai cot lan thi:
95 ké ti nam 1973, dua tong so hai cét
quan nhan Mj chét trong chién tranh Viét
Nam duge héi huong vé My Ién 829 bé (19).
Dap lai su hgp tac tich cuc cia Vist Nam, BO
Quée phéng My cho phép cdc quan chite
Viet Nam tiép can hé so va ban dé cua My
gitp Viet Nam tim kiém cée quan nhan
mat tich. Cho dén théi diém Téng thong
B.Clinton tham Vigt Nam (11-2000), My da
cung céip cho Viét Nam gain 400.000 trang
tai liéu giip cho cong viéc tim kiém cac
quan nhan Vigt Nam mat tich. Trong
chuyén tham Viét Nam, Téng théng
B.Clinton da mang thém 350.000 trang tai
ligu (20),
CHU THICH
(), Nguyén Dinh Bin (Chi bién): Ngoai giao
Vigt Nam (1945 - 2000). Nxb. Chinh tri Quée gia.
Ha Néi, 2005, tr. 313.
2). Theo Diéu 21 eiia Higp dinh Paris vé cham
dat chién tranh, lap Iai hda binh 8 Vigt Nam, Hoa
KY cain két sé dong gop vao vite han gén vét
thuong chidn tranh va cong cuge xdy dyng sau
chign tranh 6 Vigt Nam Dan chit Cong hda va toan
Dong Duong.
(3). Luu Van Lagi: Ngoai giao Vigt Nam (1945 -
1995). Nxb. Cong an Nhan dan. Ha Noi. 2004, tr.
565,
Chinh sach cita My déi véi Viet Nam sau
chién tranh duge dya trén cd sé danh déi
quan hé ngoai giao va kinh té tay doi lay su
hgp tae cia Ha Ni trong théng ké vé MIA.
Ca chinh quyén Bush va chinh quyén
Clinton cting gin van dé cai thién quan hé
ngoai giao Viét Nam - Hoa Ky véi su hgp tac
cia Viét Nam trong van dé MIA. Nhiing
ngudi My phan déi vige bai bé efi
thudng héa quan hé voi Viet Nam mudn
ding van dé MIA dé chia ré Viét Nam va
Hoa Ky. Nhiing ngudi nay cho ring Viét
Nam sé khéng bao gid hgp tac trong tim
kiém linh My mat tich va vi thé Viét Nam sé
mai bi cd lap. Dang va Nha nude Viet Nam
luén coi véin dé POW/MIA 1a vain dé nhan
dao, déng thdi cing nhin nhan rang viée hgp
tac giai quyét tét van dé POW/MIA la khau
thiét yéu dé thao gd trdé ngai cho quan hé
Vigt Nam - Hoa Ky. Vi vay, Vigt Nam da
chu dong hgp tac va hgp tac rat tich cuc véi
My dé giai quyét van dé POW/MIA. Sy hop
tac tich cuc, hiéu qua cha Viét Nam trong
viée giai quyét vin dé POW/MIA é
van, binh
tra
thanh cdu néi cho viée binh thudng héa
quan hé Vigt Nam - Hoa Ky.
(4). Dang Cong san Viét Nam: Van hién Dai hoi
dai biéu todn quée lén thi VI. Nxb. Su that, Ha
Noi, 1987, tr. 108.
(6). Dang Cong san Viét Nam: Van kign Dai héi
dai bidu toan quée lén thit VIL. Nxb. Sy that, Ha
Noi. 1991, tr. 147.
(@). Mark E. Manyin: Qué trink bink thuimg
hod quan hé Vigt Nam - Hoa Ky. Béo céo cia co
quan nghién citu phuc vy Quée héi. Cap nhat ngay
17-6-2003, tr. 9.
(1). M@t 86 edu héi vé POW/ MIA. Tai ligu tham
khdo dae bigt, ngay 1/6/1993, tr. 7-8,5a
(8), (9). Xung quanh véin dé POW/MIA va tai
ligu Nga. Tai ligu tham Kkhdo dae bigt, TTXVN,
ngay 13-9-1993, tr. 2, 4.6.
(10). Chuyéhn di eta W.Lord dén Vigt Nam. Tai liga
tham khao dic biét, TTXVN, ngity 23-12-1993, tr. 5.
(1). Vigt Nam - My. Tai ligu tham Khao dae
bigt, TTXVN, ngay 13-11-1993, tr. 6.
(42), Phat biéu etia W.Lord vé Vigt Nam. Tai ligu
tham Khio dac bigt, TTXVN, ngay 16-12-1993, tr. 3.
(13), (14). B. Clinton tuyén bd huy bé edfm van
chdng Vigt Nam. Tai ligu tham khéo dac bigt,
‘TTXVN, ngay 5-2-1994, tr. 2, 1
(15). Tuyén bg cia Téng théng B. Clinton vé
t Nam. Xem
trong: Luu Van Lgi: Ngoai giao Vist Nam (1945 -
vige binh thudng héa quan hé véi Vi
Rghién citu Lich sif, sé 4.2006
1995). Nxb, Céng an Nhan din. Ha N
570, 571, 572.
2004, tr.
(16). Viin dé MIA vdi chinh sich cata My 4 Viet
Nam. Tai liu tham khdo dae biét, TTXVN, ngay
3-1-1998, tr. 3,
(27). (18). Viin dé MIA véi chinh séch cia My &
Vigt Nam. Tidd, tr. 3, 2.
(19). Quan hg Vigt - My. Xem trang Web cia Dai
sit quén nude Cong hda xa hoi chi: nghia Vigt Nam.
tai Hoa Kj: httpziviet.vietnamembassy.us.
(20). Bai phat biéu cha Téng théng My B.
Clinton tai Trung Dai hoc Quée gia Ha Noi (ngay
17-11-2000). Tai ligu tham khdo dac bit, TTXVN,
ngay 2-12-2000,