HOP SÓ CO KHi

5.1.KHĂI QUĂT CHUNG vi Hôp SÓ CO KHi

5.1.1.Vi tri vâ vai trô cia hÔp so trong hë thong truyen Ivc ô tô
vâ thvc
Trong HTTL cua ô tô, hÔpsô duqc bÓ tri (9ngay sau IYhqp (xem hinh 4.1)
hięn nhfrng chirc năng ca bân sau:
—Thay dÔit} sÓ truyČncua hę thong truyôn luc (HTTL) dĆ tąo duqc luc kćo vâ vân
tÓctąi căc bănh xe chil dÔng phi hgypvói diôu kiÔn chuyĆn dÔng;
—Đâo chiëu chuyen dÔng (tąo so lăi);
—Ngăt duông truyôn công suât tir dÔngca xuong bănh xe trong th&i gian dâi.
Trong căc hÔpso ca khi, vięc biôn doi mômen vâ vân toc góc dupc thvc hięn nhčycăc
bÔtruyën bânh răng.
5.1.2.Căc yâu cau cc băn doi vói hÔp so
HÔp so cân dăp lîng nhfrng yôu câu sau:
—Có so câp vâ dăi t} so truyôn thich hgp dĆ dâm bâo duqc tinh năng dÔng luc hec vâ
tinh kinh te nhiôn lięu cua ô tô;
—Vięc chuyôn sô phâi duqc thvc hięn dČdâng, tięn Ivi (luc tăc dÔngvâ hânh trinh can
gąt nhô), nhanh chóng vâ không gây tiông ôn;
—Có ca câu dinh vi chông nhây so vâ ca cau khóa Chong gâi dông thči hai sô;
—Có vi tri trung gian dô có thë ngăt dÔngca ra khôi hę thÓng truyen luc trong thôi
gian dâi;
—Có co câu băo hięu khi gâi sô lăi;
—Có vi tri dë lăp thëm bÔphân trich công suât khi cân thiôt.
Ngoâi căc yôu câu chung tren dây, khi thiôt kô cân tham khâo căc tiëu chuan ky thuât
vâ quy chuân dôi vói hÔp sô.
5.1.3. Phân loąi hÔp so
HÔpsô duqc phân loąi theo căc dau hięu sau:
—Theo dąng kôt câu: hÔp sô truc Cô dinh vâ hÔp sÓ hânh tinh;
Theo sô câp sô (chi tinh căc sô tiën): hÔp sô 4 câp, 5 câp
—Theo vi tri tucng quan gita truc vâo vâ truc ra: hÔp sô dong truc vâ hÔp
dông truc;
so không

79
 st) 2, 3 và 4 bâc tlr do;
IIOPso: IIOP
Theo sé)bôc do coa
tay, dOng,bân tvr dOng.
Theo câcll dieu khién•. bâng
dung rong râi trong câc HT TL co khi, còn hop
IIOP so ct) dinll duqc sir
mô thùy trong câc HT TL thuy co và
hqp v6i bien
tinll tlnubng dvrqcsir dung ket
tu dòng.
và cac ty so truyen duqc Chonbang câch tinh toân dêng hoc
SOcap so
thé nam trong khoàng tù 5 dên 16
Trên câc ô tô c6 IITTL co khi, so cap sé)c6
6 cap sô, còn câc ô tô tài c6 thé c6
1611hon 16). Câc looi ô tô con thuòng c6 tir 5 dên
dung trên câc dâu kéo cùa
cap sé. Câc IIOPso c6 nhieu cap hon thuòng durqcsù
xe tài trong 1611,chuyên van chuyen duròngdài.
Câc IIOPso c6 so không quâ 7 thuòng durqccau tao v6i 2 bâc ty do, viêc gài
durqc thyc hiën bàng câch di truqt bânh râng can gài sô h04c gài bàng kh&p ràng c6 co
dong tôc. Câc IIOPso c6 so câp tir 8 dên 15 durqcthuc hiên v6i 3 bâc ty do, nghïa là dê gài
so can phài tac d0ng vào 2 co cau diêu khiên. Câc hop sô c6 sô câp tù 16 trò lên thuò•ng
duqc che tao v6i 4 bac do (can phài tâc Ung vào 3 co câu diêu khiên de gài sô). Viêc
tang sô bac do cho phép giàm durqcso câc c4p bânh râng trong hêp sô mà van tao duqc
nhiêu cap so. Tuy nhiên, co chê dieu khiên cùa câc hop sô này thuòng phüc tap hon. Sô
lurqng câp sô càng nhieu thi lâi xe càng c6 nhiêu khà nâng 111aChon câp sô thich hqp v6i
diêu kiên chuyen dong cu the. Nhurngnêu sô câp nhiêu qua thì câu tao cùa hêp sô trò nên
quâ phüc top và hcynnüa, lâi xe cüng së g4p kh6 khan trong viêc Chon chinh xâc cap sô
thich hqp.
5.1.4. Cic thông so chinh
Câc thông sô chinh cùa hop sô gom: vùng biên thiên t' so truyên Dh ; so câp sô n; ty so
truyen cüa cap sô cao nhât ic.
Vùng bien thiên ty sô truyên dtrqc xâc dinh nhtr sau:

(5.1)

trong db, it là ty sô truyen câp sô thâp nhat. Vùng bién thiên ty sô truyên thé hiên khà
nâng thich (mg cùa ô tô v6i dieu kiên duròngxâ. Vi vay, nguòi ta còn goi Dh là hê so thich
(mg cùa H TTL. Doi ô tô tài c6 công suât riêng thâp, Iai phài hoat d0ng trong diêu kiê
phüc top nên can c6 Dh 16n.Ngurqclai, ô tô con c6 thuèng c6 công suât riêng 16n, h
dòi hòi Dh nhò hffn.
dong chù yêu trên dubng tot, nên
thuòng là sé truyèn thàng (ic = I ), nhurng
So cao nhat trong hop so dong truc cün
Sb truyèn tang durqcthiét kê dé sù dung khi ô tô van I
thé là so truyen tang (ic < 1
duròngt6t nhàm giàm müc tiêu thu nhiên liêu.
trong dieu kiên non tài trên

80
 trung binh coa day q
thöng so quan trong nira coa so lå chi
(5.2)

+ 1,7. Doi
ChÅnghon. dåi vOi cåc höp cc; 5 cåp chi så q nåm trong khoång
cåc hop so co nhieu cap so hon q = 1,25 1,4().
hoc tö
Cåc so truyen cüa höp so i/odcrqcxåc dinh bäng cåch tinh toån döng ltgc
cåc ty so
(xem IS thuyct ö tö). Vi vay, trong phan thict ké tinh toån höp st) dtr6i dåy,
truyen coa no duqc coi lå dä biet.

5.2.cÅc SO Dö HOP SO THONG DVNC,

co cåu dieu
Ilöp duqc cau too böi cåc bé phan co bån lå höp giåm töc bånh räng vå
döng hoc cüa höp
khicn sang so. Viéc thiet ké höp sé duqc bät dåu bäng sv Iva chon so do
theo sö båc tv
giåm toc. Tuy theo két cåu cüa höp so må ngubi ta phån biét cåc loqi höp sö
v6i cåc höp sö
do, trong db phö bién nhåt hién nay lå höp sö hai bac tv do. Ngoåi ra, döi
nhiéu cap, nguöi ta thuöng sir dung cåc so do co 3 h04c 4 bac tv do.
5.2.1. HQp so hai bic tv do
hét höp sö ba
Höp sö hai bac tv do co thé dugc thiét ké theo so dö 2 hoäc 3 truc. Håu
hinh 5.2 lå so dö
t-uc duqc ché too theo so dö döng truc nhu thé hién trén hinh 5.1. Trén
cau too mot sö höp sö hai truc.
näm trén mot du&ng
Döi v6i cåc höp sö ba truc, bäng cåch bö tri truc våo vå truc ra
nåy v6i nhau dé too duqc sö
thäng (döng truc) nguöi ta co thé dé dång nöi truc tiép hai truc
räng vå cåc truc chi quay
truyén thäng. Khi tö chuyén döng sö truyén thäng cåc bånh
måi mön, giåm tön thåt näng lugng
tron, khöng phåi Chiu tåi. Nhö d6 må giåm duqc töc dé
too 2 cap bånh räng cho
cüng nhu dö On. Trong cåc höp sö ba truc, ty sö truyén duqc
nén co thé too duqc ty sö truyén sö 1.
höp sö ba truc. Tuy nhién, cåc höp sö
Cåc höp sö hai truc vé mat két cåu don giån hon
vå ty sö truyén sö 1 thu&ngkhöng cao
nåy khöng cho phép too duqc so truyén thäng
räng duy nhåt. Néu muön täng ty sö truyén
(khöng quå 4) vi n6 duqc teo böi mot cap bånh
sö. I-Iöpso hai truc thuöng duqc sir dung
lén nüa thi phåi täng kich thu6c Chungcüa höp
gon vå khöng döi höi ty sö truyén cao. Dang höp so
trong cåc tru&nghqp cån c6 két cåu
con vå ö tö the thao co döng co bö tri thånh cum
nåy thuöng duqc düng trén mét sö ö tö
cüng HTTL.

81
a) b)

c)
d)

útko
e)

g)
h)

Hinh 5. l. Sa dô các hÔpsó ba truc bó trí

theo kiéu dông
Các so dô cůa các hÔp so ba truc có cůng só cáp truc.
só thuöng chi khác
bánh räng luôn än kh&p Vä cách tao só lůi. Trén hinh 5. la, b, nhau só cäp
c Iä các so di) hÔp só
sÓ. Các hÔp só trong các so dô thú nhát Vä thú hai có 4 c4p bánh có 4 cáp
räng luôn än kh&p, só lůi
duvc gäi bäng mÔt bánh räng di truct. Trong so dÔthú ba có 3 cäp
bánh räng luôn än
khóp, so 1 Vä sô lůi duvc thuc hiÔnnhö các bánh räng di truvt.
82
 Cåc so dö höp sö c6 5 cåp
sö dtrqycthé
bånhräng di trugt dé gåi hién trén hinh d, c, f. Riéng so di) d sü (lung
I vå lüi,
luönän kh6p. Hai so do cu6i cüng trong 2 so tåt cå cåc bånh räng déu luön
trén hinh 5.1 thé hién
so dö g c6 sfr dung bånh räng di cåc si) c6 6 cåp si), trong d6
trugt dö gåi St) I
vå lüi, con (J so do h tåt cå cåc bånh
rängdéu luön luön än kh&p
Dé sö lüi cån phåi cd)möt
bånh räng trung gian dé
nhi&utruöng hgp, do däc thü cau dåo chicu chuyén döng. Trong
tqo cüa höp St),bånh
kép.phuo•ngån thü nhåt c6 két cåu räng trung gian c6 thé lå bånh räng
don giån hon, tuy nhién
phåichiu ché dö tåi uön theo Chu cåc räng cüa bånh räng so lüi
ky döi xt'rngnén khå
trunggian kép c6 ché dö tåi hgp ly näng chiu tåi kém hon. Bånh räng
hon vi cåc räng phåi chiu
khöngdöi dåu). V6i phuong ån nåy c6 Chuky tåi mot Phia (frng suåt
thé too dtrqc ty sö truyén 16nhon.
Cåc cap bånh räng luön än
kh&p ngåy cång duqc scrdvng
ö tö thay Cho cåc bånh
räng di trugt vi chüng c6 röng räi trong cåc höp so
nhi&utru diém hon. Cåc bånh räng luön än
kh6,pkhöng bi va dap khi gåi sö nén khöng
bi hu höng mat dau cüa cåc räng nhtr cåc bånh
rängdi trugt. Cåc bånh räng luön än kh6p
duqc gåi nhö cåc kh6p räng nén hånh trinh cüa
got Cüngngän hon so v6i truöng hqp gåi
bäng cåch di trugt bånh räng, nhö d6 må viéc
diéukhién cüng dö däng hon. Döi v6i cåc bånh räng luön
än kh&pc6 thé sü dung bö dong
töcdé gåi sö mot cåch dö däng vå ém diu. Hon nüa, döi cåc cap bånh räng luön luön än
kh&pc6 thé sü dung cåc bånh räng nghiéng låm viéc ém diu vå chiu tåi töt hon cåc bånh
rängthäng. Khi düng phucmg phåp di trugt bånh räng dé gåi sö thi buöc phåi sü dyng bånh
rängthäng läp trén cåc then hoa, böi vi néu scrdung bånh räng nghiéng trong tru&nghgp
nåythi cåc then Sé phåi ché too theo deng xoän v6i cöng nghé rät phüc tqp.
a) b)

d)
c)

11

5.2. Sa dB cåc höp s; hai truc

Hinh 83
 Ión thi tdi trqng tác lên
càng
luôn khóp do sô
Tuy làm dêu
theo. vi chúng phài sü dung các bánh ráng luôn
báng cách
dang quay. Dé có dtrgc so I và so lüi kính Ión. Trong khi dó Chi
các Chitiêt có
thi trí thú cap 2 bánh rang trung gian sô lüi Ià có
các bánh
thú cap cüng vói
có I bánh rang di trvrqttrên truc durong nhau (hinh 5.1 c, d, g). Van
sô truyên twng
có drrqc sô 1 và sô lili vói các ty múc dê sú dvng các cáp
I và so lüi can dugc giài quyêt tuy theo
lua chon phtrong án too sô dôi véi các 10Qixe tv do
kê. Cháng han,
sô này trong trur&nghgp cu the cua xe thiêt và
mó dê chd dât dá, qu4ng,..., viêc sü dung sô I
hoot dong trong các công trvràng,vüng
cho phép thi nên thiêt kê các cap sô này bang
lili là rât thu¿yngxuyên, nên nêu diêu kiên
các cóp bánh rang luôn án kh&p.
sü dung trên các IOQi
Trên hinh 5.2 là các so dô cua mot sô hôp sô hai truc duqc
bánh ráng côn
con. Các hôp so này có d4c diêm chunglà trên truc thú cap có bo trí
luôn án
truyên Ivc chính, tât cà các sô tiên dêu dugc thvc hiên báng các c4p bánh rang
kh&p cón sô lüi thi dugc gài báng bánh rang di truqt.
Trong các hôp sô ô tô tdi, dê táng do cúng vüng cúa hôp sô, các truc có thê dugc bô trí
trên nhiêu ô dü, cháng han nhu so dô trên hinh 5.1f. Tuy nhiên, trong nhüng truàng hgp
nhu vây, kêt câu hôp sô tro nên phúc tap hon, công nghê gia công dài hói phài chính xác
hon và viéc tháo láp tro nên khó khán hcm.Môt sô hôp sô dugc chê tao cüng vói phân ph11
phía sau (hinh 5.1g). Phugng án này cho phép tir hôp sô co so (phân chính) tao nên mot
hêp sô có sô cap sô Ión hon 1 cap (ví du nhu tü hêp sô 5 câp thành 6 câp hay tü hêp sô 6
cap thành 7 cap).
5.2.2. HQp so ba và bon bâc tv do
Các hêp sô nhiêu cap thuàng duqc chê tao tú các hôp sô co so có 4, 5 h04c 6 câp IOQi
dông truc báng cách ghép thêm vào phía truóc và sau nó các hêp sô phu (hinh 5.3). Cách tô
chúc nhu vay giúp cho hêp sô giàm dugc tôi da sô c4p bánh ráng, nhà dó nó có kêt câu
gpn và nhe hon mà van dám bào dugc sô cap sô can thiêt.
Ty sô truyên chung cúa hôp sô dugc tính nhtr sau:
i—iii
h ¯ cs pl p2 • (5.3)
np2

HOPsó phu truóc Ics ip2 HOPso phu sau

Hêp so ca sú

Hinh 5.3. Sa dô tô chúc hêp só 4 bác tv do

84
 Trong công thtc tren, ih lă tS' so truyen
chung cua hÔp so, ieslâ t} so truyen cua hÔp so
ca sô vă ivi, ip2lă ť so truyen cua căc hÔp so ph!l tucyng(mg.
So luę•ngcap so cua câ hÔp so duęc xăc
dinh theo công thirc:
(5,4)
Thông thuô•ng, doi vói căc hÔp so
có sô cap khoâng tir 6 den IO, nguôi ta kĆt h(łyphÔp
so sô vói mÔthÔp so phll (lăp phia
truóc hoăc sau). Khi dó, de chuyen so can thao tăc
2 cân diôu khiôn (hÔp so co sô vă hÔp
so phv), nôn hÔpso loąi nây dugycgoi lâ hÔp so 3
bâc tv do.
MÔt sô so dô diôn hinh cua căc hÔp sô 3
bâc tv do duqc the hięn trôn hinh 5.4. Thuông
hon câ lă căc hÔp sô phțl có 2 câp: mÔtso truyôn thăng vâ mÔt so truyen tăng hoăc
giâm. Băng câch lăm nhu vây, có thô tąo hÔp so có 8 câp tir hÔpso co so 4 câp (hinh 5.4b)
hay hÔpsô 10 câp sô tir hÔp sô 5 câp (hinh 5.4a),... Tucyngtv nhu vây, neu sir dung hÔp so
có 3 câp thi có thô nhân 3 sô câp cua hÔpsô co sô. Đô có duqc mÔtsô truyen trong
hÔpsô ba bâc tv do thi phâi găi mÔt khóp răng trong hÔp sÓ co sô vâ mÔt khóp trong hÔp
sô phu.
HÔpsô phțl nôn dăt phia truóc hÔp sô co sô trong truông hgp nôu nó chi có mÔt căp
bânhrăng vói t} sô truyôn ló-nhUnhoăc nhô hon I (tuo•ngfrng vói so truyôn giâm hoăc sô
truyëntăng). Sô truyôn thăng trong truô•nghep nây duqc tąo băng căch nôi truc tiôp truc
văo cua hÔp so phll vói truc vâo cua hÔp sô co sô (hinh 5.4a). Trong truông hop nây, hÔp
sô phu thuô•ngdupc gęi lă hÔpchia. HÔpchia không md rÔngduqc văng biôn thiôn t} sô
truyônmÔtcâch dâng kô nën nó thuô•ngduqc sir dung kôt hep vói căc hÔp sô co so có
văng ť sô truyôn dă rÔng. Câch tąo hÔp sô nhiôu câp nhu tren có nhfrng uu diëm chinh
nhu sau: có thô sir dung nhfrng hÔp sô có săn de tąo hÔp sô vói sô câp sô tăng lën gâp dôi;
khi sir dung căp bânh răng cua hÔp chia, hięu suât chung cua toăn bÔhÔp sô mói không
thay đôi. Nhuqc diëm lón nhât cua phuong ân bô tri nây lă cân có khoâng câch truc tucng
dôi lón, do câp sô truyën thâp nhât mômen tren truc ra cua hÔpsô co rât lón.
HÔpsô phțl bô tri phia sau hÔp so co sô dupc thvc hięn vói 2 căp bânh răng nhu thô
hięn tren hinh 5.4b, d hoăc sir dung ca câu hănh tinh nhu tren hinh 5.4c. HÔp sô phll sau có
mÔtsô truyën thăng vâ mÔt sô truyën giâm. Nó thuô•ngduqc thiôt kô có văng t} sô truyôn
lón hUnnhiôu so vói hÔp sô co sô, do vây hÔpsô co so chi cân có văng biôn thiën ť sô
truyônnhó. HÔp sô nhiëu câp vói kôt câu nhu tren có nhfrnguu diôm chinh nhu sau:
khoângcâch truc cua hÔp so co không lón, vi t} sô truyôn hay mômen tren truc thi'r câp
hÔp nây tucng dôi nhô; có khâ năng tąo duqc văng biôn thiën t} sô truyën
lón:Dh= 12+13 vâ lón han nta; chô dÔlăm vięc cua căc bÔdông tôc cua hÔp sô co so nhę
hon vi dÔchënh vân tôc góc gita căc bÔphân cân kët hop dë găi sô nhô, diôu năy căng cho
Phćpsir dung dông tôc căc sô thâp, kô câ trong trubng hqp IYhgp có hai dîa bi dÔng.

85
 b)
a)

d)
c)

11

Hînh 5.4. Sa dô nguyën l} câu tqo mÔtsô hÔpsô 3 bâc tv do

HÔp sô nhiëu câp vói hÔp so ph!l bô tri phia sau có nhtng nhuqc diem sau: hÔp sô co
sô không thô sir dung dÔclâp nhu mÔthÔpsô binh thubng dugc vi văng biôn thiôn t} sô
truyën cua nó quâ nhô; khi sir dung sô truyën thâp trong hÔp sô phțl mômen së duqc truyôn
qua hÔp sô nhb 4 căp bânh răng nen hięu suât chung cua hÔp sô së giâm; bÔ dông tôc trong
hÔp sô phțl cân phâi truyën tăi duqc công suât lón.
Đô diôu khiën hÔp sô cân thvc hi?n 2 thao tâc: găi câc khóp răng trong hÔp sô co vă
trong hÔp sô phu. Điôu năy lăm ph(rctąp hóa quâ trinh chuyôn sô, nôn dôi vói loąi hÔpso
năy, nguči ta thučng thiôt kô thôm h? thông hă trq nhăm giăm nhę lao dÔng cua ngubi lăi'
HÔp sô bôn bâc tv do thučng dugc chô tąo tir mÔthÔp sô co so kët hUP vói 2 hÔPsc
phu bô tri truóc vă sau nó. Sc dô nguyën 19câu tąo cua mÔthÔpsô 4 bâc tv do dugc
hięn tren hinh 5.5.

Hînh 5.5. Sa dô nguyën ľ câu

tqo hôp Sb 4 bâc tu do

86
 Vói kĆt câu nhu tren, dĆ chuyen sô can phâi thao tăc diÔukhien 3 kh(yprăng: mÔt khóp
trong hÔp sô co sô, mÔt trong hÔp so phțl truóc vâ mÔttrong hÔpso phv sau. Vi vây, ngoâi
kôt câu ph(rc top, vięc diČu khiĆn hÔp sÓ4 bâc tv do gây khó khăn cho nguôi lăi trong quă
trinh sir dung. Dô giâi quyet van de nây, nguôi ta thuông scr dung căc giâi phăp tv dÔng
hóa tîrng phân hoăc toăn bÔ quâ trinh dieu khien hÔp sô.
Hięn nay, hÔp sô có sô cap trôn 10 thuông chi duqc su dung tren căc xe dâu kćo so mi
ro moóc. Sô câp trong hÔp so hiôm khi vugytquâ 16.

5.3. THIET KE TiNH TOĂN BĂNH RĂNG

Phuung phăp tinh toân bânh răng trong hÔp sô ô tô hoân toân tucyngtv nhu căch tinh
'
toân căc bânh răng trong căc hÔp giâm tôc dă duqc trinh bây trong căc tăi lięu 'Chi tiôt
mây”. Trong phân nây chi dua ra căc buóc tinh toăn ca bân vâ nhCrngvân de cân luu y
trong khi xâc dinh căc thông sô cua bânh răng sao cho phi hap vói căc diôu kięn lăm vięc
dăc thă cua hÔp sô ô tô.
Khâc bięt lón nhât gita hÔp giâm tôc ca khi vâ hÔpsô ô tô lâ dÔngco ô tô có vông tua
rât cao, có thô dąt tói 7500 v/ph (dÔngca xăng) vâ hUn nta. Nôn khi thiët kô bănh răng,
cân dăc bięt quan tâm dôn căc giâi phâp giâm ôn (tăng góc nghiông, giâm môdun,...).
5.3.1.Cńc thông so cc bân cia bźnh răng
Tren hinh 5.6 thô hięn căc thông sô co bân cua mÔt căp bânh răng gôm có:
khoâng
bânh răng b, góc
câch fruc ao , căc dubng kinh vông chia cua căc bânh răng dl, d2, bô rÔng
phuung phâp tuyënp,r
nghiëng răng p, buóc răng theo phu(yng tiôp tuyônpt vâ buóc răng theo

dl

bónh răng
Hînh 5.6. Cóc thông sô ca bân cia

dich chinh, ta có căc quan hę sau:

Đôi vói căp bânh răng không
dl = mtzł ; d2 = mtZ2
duqc tinh nhu sau:
Theo hinh 5.6, khoâng câch truc
d d2 mtzł mtZ2 mtzł
a 2 2 2
2 2
87
 lå räng, chi
lå mödun vå I
truyén bånh räng,
lå bi döng.
bånh räng
sé 2 thuöc vé
(mg v6i bånh rang chi) döng vå chi mn (h04c m), khi d6 khoång
phåp tuyén
dung mödun
Trong tinh toån thuöng scr
truc duqc tinh theo cöng th(rc:
mnZl (5.5)
a
2 cosß
quan he giüa cåc thöng sö co bån cüa c4p bånh
Cöng thi'rc(5.5) thé hién möi
can thiét, nguöi ta thvc hién dich chinh cåc räng cüa bånh
khöng dich chinh. Khi
nhäm dot duqc nhüng muc dich sau•.
cåc thöng sö mn vå dä chon;
- Dåm båo khoång cåch truc dä cho theo yéu cåu v6i
räng cåc bånh rang
- Khäc phyc hién tuqng cät lem chån räng, täng dé bén cüa
nhö (du6i 17).
Hé sö dich chinh döi v6i mot bånh räng duqc tinh nhu sau:
x (5.6)
m
trong d6: X lå dé dich tuyet döi (co thé nh@ngiå tri am h04c duong), m lå mödun.
Trong mot cap bånh räng, vöi cåc he sö dich chinh lå Xl vå x2, he sö dich chinh cüa c4p
duqc xåc dinh theo cöng thirc•.

Nhu vay, néu cåc bånh räng co dich chinh döi xirng (Xl = —x2
) h04c khöng dich chinh,
thi: x: = 0.
Néu he sö dich chinh töng x: 0 thi khoång cåch truc sé thay döi so v6i khi khöngco
dich chinh:
do = ao + . (5.7)
Cöng thüc trén cho thåy, bäng cåch lua chon dich chinh hqp 19, nguöi ta co thé d
båo duqc khoång cåch truc mong muön.
5.3.2. Lva chon cåc thöng so cc bin cüa bånh räng
Cåc kich thu6c co bån vå khöi luqng cüa höp sö phy thuöc chü yéu våo kich thu6c cu
räng thuöng duqc lua chon vå
cåc bånh räng. Cåc thöng sö cüa bånh tinh toån so the
ké, ché too vå sir dung cåc ö tö tuong tv. Sau d6 cåc thön
kinh nghiém tir quå trinh thiét
bäng cåc phép tinh kiém tra vå cåc két quå thir
sö nåy duqc chinh xåc hoå nghiém•
-- Khoång cåch truc
tinh so bé theo cöng thüc kinh nghi#m•.
Khoång cåch truc ao duqc

88
 (5.8)
c max
là hê so kinh nghiêm:
là momen xoàn cyc dai cùa dOng co tinh theo Nm, ka
trong dé: Mentax
14,5 + 16 ---doi voi IIOPsé ô tô con;
17+ 19,5 ---d6i v6i Inopsé ô tô tài;
20,5 + 21,5 ---dôi v6i IIOPso ô tô c6 làp dOng co diezel.
Doi voi IIOPsé phklvà hop phân ph6i ka = 17 + 21,5.
theo
l)ya trên kêt quà tinh toân bàng công thi'rc (5.8), ngtròi ta Chon khoàng câch truc
già tri trong day sô tiêu chuân. Chàng hm, dôi v6i hop sô ô tô tài c6 the Chon aQ(mm)
bàng:85, 105, 125, 140, 160, .... Dôi v6i câc hop sô ô tô con, khoàng câch truc thuòng
giéi han trong khoàng 65 + 80 mm.
Môdun
Môdun phâp tuyên (mn) cüa câc bânh ràng trong hêp sô ô tô thtr&ng chQn theo kinh
nghiêmtrong khoàng (mm):
+ tô con loai nhò: 2,25 + 2,75;
+ tô con: 2,75 + 3;
+ tô tài: 3,5 + 4,25;
+ tô tài cô lén: 4,25 + 5.
Trong nhiêu truèng hQP, tât Cà câc bânh ràng cüa hêp sô durqc thiêt kê cùng mot
môdunphâp tuyên. Dôi véi câc hêp sô cùa câc ô tô tài, môdun cùa câc bânh râng sô 1 và
sô lùi c6 khâc dôi chüt so v6i môdun cùa câc cap bânh râng còn lai. Nêu bânh rang chü
d0ngò câp sô 1 c6 kich thuéc qui nhò (sô ràng z = 12) thì môdun c6 thê duqc chQn bàng 5
hoac 6 mm. Cap bânh ràng cuôi cùng cùa hêp sô phu sau trong hêp sô nhiêu câp cüng c6
môdun turcng tvr.
Trongkhi thiêt kê cân luruy chQnmôdun theo câc giâ tri trong câc day sô tiêu chuân.
Vi dll.•2,0; (2,25); 2,5; (2,75); 3,0;... Trong d6, cic sô trong ngoac c6 müc dO uru tiên
thâphcn.
—Géc nghiêng rüng p
Phân16ncâc bânh ràng trong câc hêp sô ô tô duqc chê tao v6i câc râng nghiêng dê
giàmdOôn làm viêc cüng nhu tàng khà nàng chiu tài cùa ràng. Câc bânh ràng thâng dôi
khidurqcsù dung dê tao sô lùi và sô 1 trong câc hop sô ô tô tài. G6c nghiêng cüa râng p
durqcChontheo kinh nghiêm nhu sau:
+ HOPsô hêp sô ba truc cüa ô tô con: p 22 —340;
+ HOPsô hai truc cùa ô tô con: p 20 - 25 0;
+ Hop sô ô tô tài: p 18 - 26 0.

89
 ViêCva
Trong khi lyrachon giâ tri p can luruy dén dièu kiên dàm bào dô êm diu bânh
mot so dièu kiên khâc. De dàm bào dieu kiên này, hê so trùng kh(9pchièu truc
râng nghiêng không durqcnhò l, hay:
(5.9)
p arcsin
khoàng
trong
Be rong cic bânh ràng cùa cic hôp sô ô tô con durqc chQn 300
tng là 38 +
déi ô tô tài g6c
doi Véi ô tô con và 26 + 220 dôi v6i ô tô tài.
dông lên Cic o.
tâc
Khi chon p cân luruy rang, g6c nghiêng lén làm tâng lyc dQCtruc thuêc vào
câc bânh râng và
Hon nüa, géc p còn phy thu0c vào hê sô dich chinh cùa
lua chon so rang de dàm bào ty sô truyên theo yêu cau.
chiêu nghiêng cùa
Dôi Véi câc bânh rang nghiêng trong câc hôp sô ba truc nên chQn
và nghiêng Phài dôi
ràng vê phia trâi dôi Véi câc bânh ràng trên câc truc so câp và tht'r câp truc
nhtr vây và Véi chiêu quay cùa
vé•i cic bânh rang trên truc trung gian. Véi câch chon
doc truc së cé hur&ng nhtr trên hình 5.7.
khuyu dông co theo chiêu kim dông hô thì câc lyc
géc nghiêng cùa câc rang mot câch hqp IY
sU dô lyc trên hình 5.7 cho thây nêu chon
câc lyc doc truc tâc dung Iên truc trung gian và nhò dé triêt tiêu
thi cô thê cân bang durqc
doc truc (ô dô chòn). Diêu
durqc llrc tông hqp tâc dung lên ô bi dinh vi truc này theo chiêu
kiên cân bàng câc lyc doc truc trên truc trung gian là:
tan Pa tan tan L tan A (5.10)
(03

za

Hình 5.7.
Chiêu cüa cdc Irc dec truc
trong hôp sô 3 truc dot dol

za'

Trong công thtc trên: d là durèngkinh vòng tròn cc sb cùa bânh râng dan dông ts
trung gian, câc chi sô 3, 4,... frng Véi câc cap bânh ràng cùa câc sô 3, 4,... Trên tl•urc
không thê triêt tiêu hoàn toàn IvrcdQCtruc, mà phài châp nhân Slr tôn toi mot phân cùa lyc
này (dô durlyc dQCtruc) theo mot hu&ng moi cap sô. Theo công thüc (5.10), néu trong
hôp sô tât cà câc bânh ràng dêu là bânh ràng nghiêng thi g6c nghiêng p së giàm dân d câc
90
 thâp. Trong mÔt sô truông hqyp,
dÔthuân tiÔncho vięc
ta có thô Chen góc nghiông /3 gia công chë tąo bânh
giong nhau cho mÔtvăi
khi dó buÔc phâi châp nhân dÔ căp bânh răng gân nhau
hÔp du IUCdec truc tuong dÓi
l(m.
trong hÔp sô sir dung căc bânh răng thăng
sÓ 1 vă sÓlăi thi IUCdoc truc tren bânh
dÔngtrțłc trung gian sč không duqc
din cân băng. Tuy nhiôn, trong trubng hqp nây
I sô lăi sč không có Ivc dec truc tren truc th(r câp.
. Dây lă mÔtuu diĆmdăng kĆvi (y
flăyluc tren vët ăn khóp cua căc răng lă rât lón.

Sôrăng :
thông so dă duqc lua chęn nhu tren, sô răng cua
bănh răng chu dÔngtrong căp
tinh truc tiôp tir công thfrc (5.5) nëu t} sÓtruyČni dă biôt. Do trong hÔp sÓ có
căpbânh răng, nôn khi tinh toân ta sir dung câc k' hięu sau: trong căp bânh răng th(r
i. răngcua bânh răng chil dÔng lă Zi, sô răng cua bânh răng bi dÔnglă Zi', môdun phâp
lâ mi, góc nghiông răng lă vă t} sô truyôn lă ii (xem hinh 5.8). Khi dó, công th(rc
duqcviët Iți nhu sau:
(5,5)
młzł
a (5.11)
2 COS
căp:
Tîrcôngthtc tren ta tinh dupc sô răng cua bânh răng chil dÔngtrong
2ao COSPI (5.12)

dinh
bânh răng thir i dang xćt, nó có thô dupc xâc
nngdó,ii lă t} sô truyën cua mÔt căp
hinh 5.8.
i}'theosc dô hÔp sô nhu mô tâ tren
b) HÔpSb 3 truc
a) HÔp Sb 2 truc
za
Zi

Zi
za
Zi

z
— —g-Đ— — iaii
z,
za Zi
hi

cia cóc sa dô hÔp sô

truyën
Hînh 5.8. T} Sb

ihiduqc tąo môt

câp sô i bât k}
truyën cua hôp sô
Đôivói hôp sô hai truc, t} sô
vă Zi'), nôn: il = 1h1
lă Zi
răng duy nhât (vói sô răng
căpbânh 91
 (5.11) dä
so. Do cåc thöng sé trong cöng th(rc dån dén
phåi lå so nguyén nén can dtrqclåm trön
khoång cåch truc bi thay döi theo. Diéu
duqc chon, nén khi låm trön so Fang
bånh räng cåch cåch
quå lå, tinh toån thiét dé dåm båo co mot khoång
so. Vi vay,
khöng thé läp råp chüng våo cüng mot höp
bånh räng, cån hiéu chinh cåc thöng sé dä
truc Chungcho tat cå cåc cap
2 hu&ng sau:
thuong, ngubi ta thuc hién theo mot trong cåch chung Cho
dich chinh, can chon khoång
- Néu dung bånh räng khöng
cap:
tat cå cåc cap bånh räng vå tinh lei g6c cho tirng
(5.18)
= arccos
24
cong thi'rc
dä duqc xåc dinh nhu trén. Ty sö truyén i trong
trong d6, cåc thöng sö Zi,ao nil
bånh räng chü döng:
(5.18) duqc låy tuo•ngtv nhu khi tinh toån sö räng cüa
+ Höp sö hai truc: i = hi
+ Höp sö ba truc: i = ia hoäc i = i, .

Göc tinh duqc phåi näm trong phom vi cho phép.

—Trong tru&ng hep sir dung bånh räng c6 dich chinh, v6i cåc khoång cåch truc awl dä
tinh duqc trén dåy, can xåc dinh he sö dich chinh cho tirng c4p nhäm dot duec khoång
cåch truc mong muön ao theo cong thüc:

(5.19)
m,

Cån luu räng, viéc hiéu chinh cåc thöng sö duqc thyc hién döi v6i cå bånh räng chü
döng vå bi döng trong cap. Vi vay, sau khi hiéu chinh cåc ty sö truyén cüa höp sö sé Chiu
sv thay döi nhö so v6i Iva chon ban dåu.
5.3.3. Tinh ban bånh räng
a) Tåi trpng tinh toån
Cåc chi tiét cüa höp sö co thé dugc tinh bén theo momen cvc doi cüa döng
co hoäc
momen båm. Vi vay, momen tinh toån MTduqc chon tir giå tri nhö hon tinh
duqc tir hai
cöng thüc sau:
—Theo mömen cuc dei cüa döng co:
M; = Memo'.
—Theo mömen båm:
pGprb

94
trong dó: (Plâ hÔsÓ bătu, Ge,lă tręng Ivrvngbâm, ii lâ t} sÔ truycn tinh tir dÔngcU tói chi
tict dang xćt. i” lâ tț so truycn tir chi tict dang xćt t(yibânh xc chil dÔng,rł, lâ bân kinh bânh
xe chil dÔng.
Nlônłentinh toân duęc xâc dinh nhu sau:
tnin(M},M/). (5.22)
h) Tinh ben b'in/t răng
Căc bănh răng duqc tinh kiem tra ben theo ba truông hqp: bÔnChonguon (Chonggăy
chân răng), bČn tiĆp xńc (khâ năng Chongmâi môn) vâ bÔnlâu (môi).
Tinh bën theo tŕng suat uon:
Ung suat uon tąi tiet diÔnnguy hiem duqc tinh theo công th(rc:

d ms c tp gc (5.23)
bmnnykp
Trong công thi'rc tren sir dung căc k' hięu sau:
P—luc tiëp tuyôn tăc dung lën răng:

(5.24)
zmt
b—bë rÔng răng;
mn—môdun phâp tuyën;
y—hÔsô dąng chân răng, phll thuÔcchil yôu vâo h? sô dich chinh vă duqc tra theo đô
thi (thông thučngy 0,07 + 0,16);
kg- hÔsô ânh hu&ng cua dÔ trăng khóp, phu thuÔcchil yôu vâo dÔtrăng khóp duqc
tra theo dô thi (kg = 1 —
kđ- hÔsô tăi dÔng (xem chucng 3);
kms— hę sô ânh hu&ng cua ma sât:
ms= 1,1 dôi vói bânh răng chil dÔng;
ms= 0,9 dôi vói bânh răng bi dÔng.
kc—hę sô tinh dën dÔ c(mg vtng cua truc vă phucyngphâp lăp dăt:
kc= 1,2 dôi vói bânh răng công xôn tren truc sc câp;
kc= 1,1 dôi vói bânh răng di truvt tren truc thi'rcâp;
kc= 1,0 dôi vói bânh răng luôn ăn kh&p.
hę sô tâi trong dÔng phu do sai so công nghę: ktp 1,2+
ktp—
kgc—h? sô tâp trung (mg suât tąi góc Iuvn chân răng
gc= 1,0 dôi vói răng có mâi góc lugn•,
kgc= 1,1 dôi vói răng không mâi góc lugn.
De dâm bâo diëu kięn bôn, frng suat tinh duqc phâi thoâ măn công thi'rc:
95
 (5.25)

(Tg—ting suat gibi hon coa vat lieu (xcm chtrcyng3).

räng höp st) thtr&ngnåm trong phqm
Thöng thtrc'yng,ting suat uon rång cüa cåc bånh
gic}ihon sau:
—O cåc I vå 2: 350 + 850 Ml)a•,
—O cåc 3, 4 vå 5: 150 + 400 MPa;
—O so lüi: 300 + 1200 MPa,
cåc bånh räng höp so ö tö con.
Trong cåc so liéu trén, mt'rcdtr&iting v6i
-- Tinh bén theo ting sucil tiép xüc
ngu&i ta sir dung cong thüc Hertz viét
De tinh ting suat tiep xüc cho cåc bånh räng
trtröng hqyptiép xüc 2 hinh tru co bån kinh PI vå P2:
(5.26)

trong dö:
xüc);
qn—ctr&ngdé tåi phåp tuyén (Ivc trén mét don vi chiéu dåi tiep
p- bån kinh cong tucng duong:

(dåu ' frng v&itru&nghep tiep xüc trong).

PI ± 22
he sö co tinh vat lieu:
2ElE2

g lå he sö poåt xöng, E lå mödun dån höi tucmg dtrong cüa vat lieu:
2ElE2

Néu låyg = 0,3 ta c6:

= 0,418 qnE

Thöng thu&ngcåc cap bånhräng dugc

låm v6i cüng mot vat lieu, khi
d6:
= 0,418cosß PE 1
bsinaø cosaø rl (5.27)
trong d6:
ß- göc nghiéngräng;
P- lyc tiép tuyén; b—
cåc bånh räng trong bé röng räng; n, r2—bån
cap; aor g6c än kh&p. kfnh vöng Fan
96
 thtröng näm trong
Giöi hon drngsuat tiép xüc doi voi cåc bånh rång höp so ö tö
khoång:
1500 + 3000 MPa dé)iv6i bånh rång thång;
1000 + 2500 MPa (Ibi v6i bånh rång nghiéng.
Cån Icru räng, cåc giå tri irng suat gi6i hon cho trén dåy chi mang tinh tham khåo.
Khi thiet ke, can xåc dinh Crngsuåt gi6i hon tir co tinh cüa våt liéu ché teo vå phtrung phåp
nhiét luyén.
—Phwangphåp tinh bén möi
Cåc bånh räng c6 thé duqc tinh bén möi theo cåc phtrcyngphåp dä dcrqc trinh båy trong
churcng3. Két quå cüa viéc tinh bén möi lå tuoi thQcüa bånh räng tfnh theo quäng duröng
xe chqy dugc cho t6i khi nö bi höng do möi Sm.
Chi tiét duqc coi lå då bén theo möi néu:

sm2[sl,
[S] lå quäng duöng dinh mirc xe chqy giüa hai dei tu.

5.4. TiNH TOAN BO DONG Töc

(01.l)

b)
a)
Hinh 5.9. Sa dö tinh toån bö döng töc quån tinh
Jn—Mö men quån tinh cüa cåc khöi hungphån chü däng quy vé bånh räng cån gåi;
Ja—Mö men quån tinh cüa cåc khöi Itcg•ngphänbi däng quy vé truc thi cåp; Q—LEC
diéu khién do ngtcåi låi tgo nén; (Dl—Vän töc göc cüa truc thü' cåp å tay sö i.

Cåc höp sö ö tö hién nay déu sir dung bö döng töc dé giüp cho quå trinh chuyén sö
ém diu vå dé däng hon. Cåu teo cüa cåc bö döng töc khå da dang, nhtrng bö döng toc
quåntinh duqc sir dung phö bién hon cå.
97
 loiJ1 a sit phài Sinh
trêrl
dô fit
tf1. ta cô phtrong
clung
Dé tinh toàn bé dong toc quiin tinh cesthc str
cl)ù dông và bi
dong deu toc dé cua càc chi tict trong
ly
ra mô Inen 'na sàt ML 'Iiong qu{ltrinh dong toc, (5.28)
trinh sau•

Lay tich phân bieu thüc trên ta cé: (5.29)

ta c6:
dông tôc
trong dé tc là th&igian dong toc.
trongqui trinh
hay dòi
Già thiet rang, mômen ma sit không t
Jn —ce) = MTIC.
(5.30)

Hay:

tôc g6c cùa truc chù dong,

v&iot là vân
Trong công thfrc trên:
truyên cüa cap bânh ràng sô i+l.
ih, là ty sô truyên cùa cap bânh ràng sô i và ihi+llà ty sô
dtrqc:
Thay céc giâ tri van tôc géc vào (5.26) ta
(5.31)

hl+l

Mômen ma sât trên câc bê mat côn duqc tinh theo công thüc:
Mr =gPnrc. (5.32)

Trong công thtc trên: là hê sô ma sât,rc là bin kinh dat Ivc ma sât (hình 5.8b).
Theo sc dô ta c6: Q=Pn sin ô, nên:

gQrc
sin ô (5.33)

GQilgc tic dgng lên cân

sé là Qp,ty sô truyên
ma sit cô dang nhtr sau: cùa cân sô là ip công thCrc tinh

sinô (5.34)
98
 KĆthgypcăc biôu th(rc (5.28)
vâ (5.31) ta duqc:
MT sinô J not sinô I 1
piprc (5.35)
giprctc i ihi
Biôu thi'rc (5.35) cho
thây, thôi gian dông tôc tc t} lę nghich
vói luc diëu khiën Qp Khi
thiët kë so bÔ có thô chen Qp = 100
N.
Tren thvc te, dôi vói
căc bÔ dông tôc thông dung: tc 2s. Trong khi tinh toân, có thë
tham khăo căc giâ tri sau:
(0,3 + l)s, dôi vói ô tô con
vă:
(0,5 * 2)s, dôi vói ô tô tăi.
Giâ tri lón cua tc tuUng frng vói
câc sô thâp. Vân tôc góc cua truc chu dÔng ot duqc lây
nhu sau:
—Đôi vói hÔp sô 2 truc, truc chil dÔng
lă truc câp, nôn:Ot=Oe, vói Oelă vân tôc
góc cua dÔng co•,

—Đôi vói hÔp sô 3 truc, truc chu dÔnglă truc trung gian, nën: = , vói ială t} sô
Ot
truyën cua căp bânh răng kët nôi truc so câp vói truc trung gian.
Vân tôc góc cua dÔng co khi tinh toân có thë lây theo bâng 5.1.
Bing 5.1. Giń tri vân toc góc dÔngcc
Ô tô có dÔngca xăng
Chuyën sô Ô tô tăi, dÔngca diesel
Ô tô con Ô tô tăi

Tîr thâp lôn cao nhung không nhô hon =

Tîr cao xuông

nhung không nhô hon Oe=
thâp

Trong căc công th(rc tren: ON vă OM lâ vân tôc góc cua truc dÔngca tucng frng vói công
suât vâ mômen xoăn cuc dai.

Căc thông sô khâc dupc lua chen trong khoâng sau:

H? sô ma sât: g = 0,06 +0,1;
Góc nghiëng: â = 60 +120

99
 tir dó tính bán kính rc:
trên dé
Khi thiét kc, nên chon trvr&cp, ô, tc và QPnhtr (5.36)
sinô I
sát báng công thúc
cúa vành ma
sau dó, rc dá biet, ta di] kích
tuong Or nhtr khi tính toán dia ma sát cúa ly hgp.

5.5. TÍNH TOÁN TRVC HOP Só

nhÚ sau:
thÚócCáctruc
Trong khi thiêt kê, có the chqn so bê kích
—Truc so câp: (5.37)

cúa dêng co tính theo Nm.,

mômen cvc dai
trong dó: di—duà•ng kính truc so câp, Memax
—Truc trung gian: (5.38)
d2 = 0,45ao , Dê dám bào dê cúng
ao là khoàngcáchtruc (mm).
vói d2 là duàng kính trung gin,
vüng cüa truc cân thoà mãn diêu kiên:
(5.39)
d = 0,16 + 0,18
__z
12

vÚi 12là dê dài cüa truc trung gian.

truc trung gian:
—Truc thú cap dugc tính tugng tVnhu
(5.40)

(5.41)
0,18+0,21
13

vÚi 13là dê dài truc thú câp.

Trong Các công thúc trên, chiêu dài cüa Cáctruc li dugc xác dinh tir bán vê thiet kê
bê. Truc dugc tính bên theo ba truàng hgp: bên tinh, bên mói và dê cúng vüng.
5.5.2. Tính ben trpc
sc dô lvc tác dung lên Cácbánh rãng và Cácgôi dÜ cúa hêp sô 3 truc dugc thê hiên
trên hinh 5.10. Các ô bi dugc k} hiêu bãng chü cái tir A dên F, trong dó trên mói truc chi
có mêt ô chãn (Cácô B, D và F).
Các lvc tác dung tai vêt ãn kh&pcüa Các
bánh rãng dugc xác dinh theo tai trpng tính
toán Mn (xem muc 5.3.3a):

—Lyc tiêp tuyên: 2MT

PI =
zm
100
 -- Luc litr&ngkinh: R = P tan (5.42)
cos",
I.vrc lurfrng truc: Q, = P, tan p,
Vfri càc Ivrctoi vét fin kh6p câc
bânh râng dà tinh dtrqc theo câc công th(rc trên, can
xàc dinh phàn luc toi câc theo so do hq3pso.
Doi véi 110pso 3 truc bo tri dong truc nhtr
trtròng hqp thé hiên trên so do, khi tinh câc
phàn lyc tic dung lên cic o bi cùa truc
so cap, cân bat dau tinh toân tir truc thü câp de xâc
dinh cac phàn tai C.

a2 Cl

bi b2 b3

Hình 5.10. sÜ dô IWCtdc dung trên cdc truc hêp sô

Câc truc hêp sô durqctinh kiêm tra bên theo (mg suât uôn và xoàn r tai tiêt dièn
nguy hiem theo süc bên vat liêu. Hè sô an toàn dây durqclây theo gi&ihan chày:

23, (5.43)

han chày.
trong dé q, và ty là frng suât u6n và xoân theo gi6i
101
 xoay tryc
5.5.3.Tinh dì vong và g6c
cho d0 cirng virng cùa truc. Trên hình 5.11 the
vong Va g6c xoay d4c trurng
chiu tài trong m4t phâng xoz. DO vông trucfl
dà bién dong cac truc IIOPsô khi
tr\1Ccoa cap bânh râng, giàm dO trùng khép. Géc xoay bê mat bânh
khoâng câch
trong câc ràng. Tât Cà nhùngdi.
sai lèch dièu kiën {n kh6p gita câc râng, tâng (mg suât
trèn ành hurdngxâu diêu kiên làm viêc cüa câc bânh râng và tuôi thQ cùa chüng.

DOvòng cho phép duqc xâc dinh theo diêu kiên dàm bào dO trùng khép: | khi
mômen cuc dai tâc dung. Thông thuò•ng,dê vông truc không duqc vuqt qui 0,1 mm
G6c xoay bê m4t bânh râng phài nâm trong giéi han 0,001 + 0,002 rad.
DOvòng cüa truc so câp tai bânh râng I fl durqcxâc dinh theo công
thfrc:
a2(al + q) na2(2q + 3a2)
QI (5.44)
3EJ 6EJ
v6i ri là bân kinh vòng chia cüa bânh
râng 1.
Géc nghiêng truc tai vi tri bânh râng
l:
Y1 = (RI + C12(2a1+ 3C12) h(al + 3a2)
6EJ 3EJ (5.45)
Nhurvay, c6 thê thây dê nâng cao do cfrng
gân véi bânh râng và chpn g6c vùng cüa
nghiêng râng sao cho bô tri bi B
QI huéng vê phia
dêng cc.
72 z
YB

c
x

73 74

Hình 5.Il. Sa dô tinh todn dg;vông truc

102
 Dö vöng truc tht'r cåp tai vi tri bånh
räng 4:

(5.46)
3(Cl + %
CJ6cnghiéng cüa tiét dien truc tei bånh
räng 4:
2
(5.47)
3(Cl+
trongdö, r4 lå bån kinh vöng chia cüa bånh räng 4.
Dö vöng vå g6c xoay tei cåc vi tri khåc
vå trong mät phäng yox dugc tinh toån tucmg
tv nhu trén. Dö vöng töng duqc tinh nhu sau:
yox (5.48)

f zoxlå dö vöng trong mät phäng zox vå f YO

x lå dö vöng trong mät phäng yox.

5.6.TiNH CHON Ö BI
Khi thiét ké höp sö vå cåc bö phan khåc trong HTTL, nguöi ta lya Chonö bi theo hai
tiéuchi co bån sau: kich thu6c vå tuöi thQ.Kich thu6c cüa ö phåi phü hgp truc vå két
cåucüa vö höp sö, cön tuöi thQcüa nå thubng duqc xåc dinh theo chu k) såa chüa. Dé det
duqctiéu chi trén, nguöi ta xåc dinh thöi gian låm viéc h (theo chu k) sira chüa lön) vå Iva
Chonö theo hé sö khå näng chiu tåi cüa nå:
C = R KK K (n h)03, (5.49)

trong dö:
KF hé sö ké dén vöng nåo cüa ö quay:
—döi v6i ö bi cåu: Kl = 1 néu vöng trong quay; Kl = 1,1 néu vöng ngoåi quay;
—döi v6i cåc 10@iö bi khåc: Kl = 1,35.
Ka—he sö tåi trong döng:
räng chü döng cüa truyén luc chinh: Kd = 1;
—döi v6i cåc ö tir höp sö dén bånh
di: Kd= 1,5.
—döi v6i cåc ö tir truyén lyc chfnh trö
dö nhiét dén dö bén låu cüa ö bi: néu ö bi läm viéc
Kr- hé sö ånh hu&ng cüa ché
nhiét dö du&i 3980K thi låy KT = 1;
quay tfnh toån cüa ö (v/ph) tucng frng v6i töc dö chuyén döng trung binh
ntt—sö vöng —35 —40 km/h, ö tö tåi: VTB=30 —35
tö con: VTB
cüa ö tö ö sö truyén thäng (döi v6i ö
VTB
km/h);
cüa ö tfnh theo gib, duqc xåc dinh trén co sö van töc chuyén
thöi gian låm viéc Cheygiüa 2 kj dei tu [S]:
dongtrung binh cüa ö tö VTB vå quäng du&ngxe
ö tö con looi nhö;
[S] = 100.000 km döi v&i 103
 binh vă lón•,
loąi trung
dôi ô tô con
= 160.000km
km dóî vóî ô tô tăi;
-- ISI = 160.000 khâch;
km dâl voi ô tô chčj
---ISA= 160.000 duqc tinh nhu sau:
tuong duong tâc dung lôn ô,
RIF luc (550)
3,33 n + + anPnR3qn33
(11/31Rql

dâył
1',
thăi lăm Vițc cua o bi sô truyen
ar hę so gian
vông quay lăm vięc cua o sô truyôn i:
hę sô tinh den sô

n TB
quay lăm vięc trung binh sô
vói m—sô vông quay lăm Vițc sô truyën i, r
neĐ--
sô vông
truyën cc bân (câp sô lăm vięc nhiôu nhât);
Rqł—tăi tręng quy dăn huóng kinh tâc dyng lôn ô sô truyôn i:
(551) 1 11

vói A—luc huóng kinh tâc dung lën ô; Q—

Ivc chiôu truc tâc dung lôn ô; m—h? sô quy
dăn luc chiëu truc vë luc huóng kinh; SI,
SIF luc chiëu truc sinh ra do tâc dung cua
luc hu&ngkinh lën ô (hinh 5.12). Câc luc
nây dupc tinh nhu sau:
S = 1,3.A.tan p, (5.52)
Hinh 5.12. Sa đô tinh IUC
vói p lă góc tiëp xóc gita câc chi tiët lăn. trën cóc ô
Khi tinh toân theo tăi trong tînh, mômentinh toân dupc lây băng mÔmen cuc dai
tâc
dung lën chi tiët, côn khi tinh bën theo môi thi mômen tinh toân dupc
tinh nhu sau:

(5.53)
trong dó a lă hę sô st dung mômen vă duqc xâc dinh theo công suât riëng
căa ô tô:
a = 0,96- + ,
(5.54)
Nr lă công suât riëng (kW):

(kW/tân),
m (5.55)
dây m lă khôi lugng ô tô (tân).

104
5.7.HOP sé HÀNH TIMI
IIOPsé hành tinh là tô hqp cùa nhicu co cau hành tinh don giàn 3 khâu. MOt hop so
càn cd)toi thieu 2 co cau hành tinh durqcghép v(Ji nhau sao cho tao durqccâc ty so truyen
càn thiet dip frng cic yêu cau van hành cùa xc thict ke. Doi v(Ji cic hop sé)c6 nhicu cap, so
co cau hành tinh c6 thé lên t6i 4 1104c5.
Khàc voi hç3pso truc co dinh, trong Inopsé hành tinh, de tao mot durimgtruyen công
suat (mot ty so truyên), ngu&i ta sù dung câc kh6p ma sât dur6idong IYhqp h04c phanh
co cau ma sât thuròngdurqcdieu khien bàng diên ---thùy lyc, nên quâ trinh chuyen so
the:durqcur dong h6a mot câch dé dàng hon so v6i câc kh6p gài trong hop sé co khi.
Viêc tinh toân câc bO phân chinh cùa co cau hành tinh (bânh râng, truc, 6) durqcthi:rc
hiên tuong nhurdà trình bày trên dây d6i v6i câc hop so truc cô dinh. I)u6i dây chi trinh
bày nhùng diêm khâc biêt và mot sô vân de can luruy khi thiêt ké hop sé hành tinh.
5.7.1.Cc cau hành tinh
Co câu hành tinh sù dung trong hop sé ô tô khâ da dang. Trên hinh 5.13 là so dô
nguyênIYcùa mot dong co câu hành tinh thông dung. Co câu gôm c6 3 khâu: bânh rang
mat tròi a, bânh rang bao b và cân dàn h (giâ dÜ truc cùa câc bânh râng hành tinh). Mdi
khâu durqcnôi v6i mot truc tuo•ngfrng, nên co câu này c6 3 truc, trong db c6 mot truc rong.
Dây là co câu c6 2 bâc tg do, vì vây dê truyen công suât qua né (tao ty sô truyên) cân han
chê bét mot bâc ty do. Câch thlrc hiên cu thê nhu sau:
—Lua Chonkhâu truyên vào và ra;
—Cô dinh mot trong ba khâu dê tao durèngtruyên công suât v6i mot ty sô truyên
xâc dinh;
—Liên kêt hai khâu bât k} v6i nhau (khoâ cfrng cc câu) dê tao so truyên thàng.
b
b h Hình 5.13. Cc câu hành tinh
h a—Bdnh rüng mat trài, b—Bdnh
a
ràng bao ; g—Bdnh rüng hành
tinh ; h—Gid dÙ cdc bünh
rüng hành tinh.
a

Dôi véi mot cc cau hành tinh, c6 thê chQnkhâu bât k} làm dâu vào và mot khâu khâc
làm dâu ra. Viêc lya Chon câc dâu vào, ra và khâu cân kh6a dê tao durèngtruyen công suât
tùy thuêc vào so dà cu the cùa hêp sô (xem bàng 5.2).
Môi quan hê dêng hQCgita câc khâu cùa co cau hành tinh durqcthê hiên qua thông sô
trurngcùa né, kY hiêu là p. Thông sô p durqcdinh nghïa là ty sô truyên tù khâu a sang
khâu b khi can dàn dfrng yên. V6i so dà nhtr trên hình 5.13 ta c6:

105
 (5.56)

(mg, dâu
bânh
trên, z là là
Trong bânh a. Nêu dâu
b so
chièu quay
Chieu nhau và nguqc
lai.
côngsuat trong cc cau hành tinh
{n dtrìyngtruyen
Bàng 5.2. chc
Khâuco Ty sé tmyen
Phvrong Looi Trucvào ra dinh
{n hop so

Truc co
dinh

Hành
tinh

Dôi mot co câu hành tinh don giàn 3 khâu, c6 nhiêu phuro•ng{n khâc nhau dê tao
duròng truyên công suât v6i ty sô truyên i 1. Châng han, dôi v6i co câu hành tinh
trên hinh 5.11, nguròita c6 thê xây dvng durqc6 phucng {n nhu trong bàng 5.2.
cU câu hành tinh trên dây chi là mot dong dien hình trong sô nhiêu loai co câu durqcsir
dung trong câc hêp so hành tinh. Trong bàng 5.3 là so dô câu tao cùa mot sô co câu hành
tinh dcn giàn thông dung. Dê c6 the dé dàng phân biêt câc co câu hành tinh nàY' ta
ur6c gQi chûng bàng câc chü câi A, B, C, D và E.
Co câu hành tinh kiêu A chinh là dong cc câu dà durqcmô tà trên dây.
cU câu loai B c6 cic bânh râng hành tinh kép g—fNé c6 câu tao phüc tap hcn,
hbn.
c6 thè tao duqc ty sô truyên 16n
ch6 câc c4p bânh ràng a—gvàf—b cùng là
Co cau kieu C khâc v6i kiêu B kh&p

ngoài hoac àn kh&p trong.

106
 Co kiéu D phfrc tap hon vé két cau do co 2 däy bånh räng hånh tinh g våf
ö tö.
Co kiéu E thvc chåt lå bö vi sai bånh räng con thuöng gap trong cåu chü döng
A
Trong cåc höp sö hånh tinh cüa cåc HTTL thuy co thu&ngsir dung cåc co cåu deng
D, con cåc co cåu dang B, C vå E dugc sir dung it hon nhiéu.
so truyén trong timg tru&nghop cu thé dugc xåc dinh dva trén möi quan he giüa
van töc göc cüa cåc khåu trong co cåu hånh tinh don giån 3 khåu. Möi quan he nåy durgc
biéu dién qua cöng thirc Willis:
h (5.57)

trong db na, nb—van töc quay tuo•ngl?ng cüa bånh räng mat tr&i a vå bånh räng bao b;
van töc cüa can dån h; P—thöng sö döng hoc cüa co cåu hånh tinh (xem bång 5.3).
Bing 5.3. Cåc d?ng cc cau hånh tinh 3 khåu thurö•ngding trong cåc höp so

Logi Sc dö Nhän dang Thöng sö p

b Cc cåu hånh tinh v&icåc bånh räng hånh

h tinh don vå cåc cap bånh räng än kh&p
tråi dåu
a

B g b Cc cåu hånh tinh v&icåc bånh räng hånh zg

h tinh kép vå cåc cap bånh räng än kh&p

tråi dåu

c F¯u
Cc cåu hånh tinh cåc bånh räng hånh zg
hb tinh kép vå cåc cap bånh räng än kh&p
ngoåi

b Cc cåu hånh tinh cåc bånh räng hånh

a tinh kép vå cåc cap bånh räng än kh&p
trong

D b
Cc cåu hånh tinh cåc bånh räng hånh
h tinh hai däy vå cåc cap bånh räng än
kh&p tråi däu

h Cc cåu hånh tinh v&i cåc bånh räng hånh

tinh hai däy vå cåc cap bånh räng än
khöp ngoåi
a b

b Cc cåu hånh tinh cåc bånh räng con

107