ÜRİNER SİSTEM VE

BOŞALTIM
Doç. Dr. Fatma BİRGİLİ
1
 Homeostazis, yaşamın sürdürülebilmesi için iç
ortamın değişmez tutulması ve olan şartların
devamlılığıdır.
 Homeostazisin sürdürülebilmesi için hücre içi ve
dışı sıvıların organizma tarafından sabit ve
dengede tutulması, kan basıncının ayarlanması,
asit- baz dengesinin sağlanması, sıvı- elektrolit
dengesi ve Ph’ ın düzenlenmesi gereklidir.
 Bu işlevler boşaltım sistemi ya da üriner sistemin
görevidir.

2
3
Üriner sistem; kanı böbrekler
aracılığı ile süzen, oluşan idrarı
mesane, üreterler ve üretra
aracılığıyla vücuttan uzaklaştıran
sistemdir.

4
 Üriner sistemin ana görevi

Vücutta oluşan metabolik artıkları idrar

yoluyla vücuttan uzaklaştırmak ve sıvı
elektrolit dengesini korumaktır.

5
 BÖBREKLER

• ÜRETERLER

 MESANE

• ÜRETRA

6
7
 1. BÖBREKLERİN YAPI VE FONKSİYONLARI
 Böbrekler kırmızımsı kahverengi renkte, fasülye
şeklinde ve periton zarın arkasında yer alırlar.
 Genel olarak, karaciğerin anatomik pozisyonundan
dolayı, sol böbrek sağ böbrekten 1,5-2 cm daha
yukarıdadır.
 Yetişkin insanda her bir böbreğin uzunluğu yaklaşık 10
cm uzunluğunda, 5 cm genişliğinde, 2.5 cm
derinliğinde ve ağırlığı 150 gramdır.
 T12 (torakal) ve L3 (lomber) vertebralar arasında
uzanırlar.
8
9
 Vücut sıvı ve elektrolit ve asit baz dengesinin sağlanması
 Bedende normal asit-baz oranı 1:20’dir (1 kısım H2CO3 (CO2)’ e
karşın 20 kısım NaHCO−3), bu dengeyi sağlayan böbreklerdir.
 Metabolik artık ürünlerin atılımı
 Hormon üretimi ve metabolizmasına katkı
 eritropoetin ve D vitamini üretimi,
 Böbrek üstü bezinden aldesteron, kortizol, östrojen ve androjen
salgılanması
 Kalsiyum ve fosfat düzenlenmesi

10
 Böbreğe ortadanvertikal
bir kesit yapıldığında;
▪ Kapsula
▪ Korteks
▪ Medulla’dan oluştuğu
gözlenir.

11
12
 Soluk alıp verme ile birlikte, diyafram kasının kasılıp
gevşemesiyle 3 cm hareket edebilirler.

 Sağ böbreğin alt ucu, obez hastalar dışında elle palpe

edilebilir.

 Her böbreğin iç kısmında hilum denilen yapılar bulunur.

 Hilum, böbrek arter, ven, lenfatikler ve üreterlerin girip

çıktığı çukur bölgelerdir.

 Böbreğin iç kısmını koruyan kuvvetli fibröz bir kapsül

bulunur.

13
 Her bir böbrek, en üst noktası ile en alt ucu arasındaki uzun
ekseninden ikiye kesilecek olursa, dış kısımda korteks ve iç
kısımda medulla’dan oluşur.

 Medulla, toplayıcı sistemlerden oluşur .

 Bu sistemlerde, böbrek piramitleri denilen çok sayıda doku

piramitleri bulunur.

 Piramitlerin tabanı kortex ile medulla arasındaki sınırdan

başlar ve üreterin huni biçimli üst ucunun devamından oluşan
böbrek pelvisine doğru uzanan papillada son bulur

14
14
15
 Böbrek korteks Böbrek medulla
elemanları elemanları:

Renal korpüsküller 1-Böbrek

piramitleri
Kortikal labirent
2-Bertini
Medulla ışınları kolonları
(Ferrein piramitleri)

16
Böbreğin en önemli yapısı olup hem cortex hem de
medulla’da bulunur.

Nefronun baş kısmı (renal corpuscle) sadece cortex’te

bulunur.

İnsanda, her böbrek idrar oluşturma yeteneğine sahip bir

milyon kadar nefrondan oluşur.

Nefronların yenilenmesi mümkün olmadığından, böbrek

hasarı, yaşlanma ve hastalık ile sayıları giderek azalır.

Kırk yaşından sonra işlev gören nefron sayısı, her 10 yılda bir %10
azalmasına rağmen, geriye kalan nefronlarda adaptif değişiklikler
nedeniyle, bu kayıp hayatı tehdit etmez.

17
-Kapiller yumak
-Bowman kapsülü

Nefron tubülleri.
-Proksimal kıvrımlı tubül
-Proksimal düz tubül(Henle’nin
kalın inen parçası).
-İnce inen parça
-İnce çıkan parça
-Düz distal tubül (Henle’nin
çıkan kalın parçası).
-Kıvrımlı distal tubül

18
• Glomerul, Bowman kapsülünün içinde yerleşmiş olan, kapiller

bir yumaktan oluşur.

• Renal tubülün geriye kalan yapısı, 2,5 cm uzunluğundadır.

• Renal tubulun boyun kısmı proximal tubul olarak adlandırılır.

• Renal tubulün U şeklinde kıvrılan bölümü, Henle kulpu olarak

isimlendirilir.

• Bu kulptan sonra gelen renal tubul kısmı, tekrar yukarıya

doğru çıkarak ve kıvrılarak ilerler ve distal tubul adını alır.

19
 Bowman kapsülü, kandan büyük miktarda sıvının filtre olduğu
glomerül adı verilen bir glomerül kapiller yumağı sarmıştır .
 Glomerül, diğer kapiller ağlardan farklı olarak daha yüksek
hidrostatik basınca sahip, dallanan ve anastamoz yapan bir
ağdan oluşmuştur.
 Glomerul kapilerden filtre olan sıvı, Bowman kapsülü içine ve
sonra böbrek korteksinde yer alan proksimal tübül içine akar.
 Sıvı, böbrek medullasının derinliklerine doğru inen henle
kıvrımına akar. Her kıvrımın bir inen bir de çıkan kolu vardır
 Çıkan kolun sonunda, duvarında bir plak içeren kısa bölüme
makula densa denir.

20
• Makula densa nefron fonksiyonunun kontrolünde önemli rol oynar.

Daha sonra sıvı distal tubüle akar.

• Distal tubülü, birleştirici tübül ve kortikal toplayıcı tübül izler.

• 8-10 adet toplayıcı kanalın başlangıç kısımları birleşerek meduller

toplayıcı kanal denilen daha geniş bir toplayıcı kanal yaparlar

• Toplayıcı kanallar birleşerek daha büyük bir toplayıcı kanal

oluşturur ve renal papillanın tepesi aracılığıyla böbrek pelvisine

ulaşırlar

21
 2-ÜRETERLER
 Üreterlerinüst ucu böbrekle, alt ucu
mesaneyle birleşir.
 Uzunluğu 25-30 cm, çapı 1.25 cm olan tubular
yapılardır.
 Üreter duvarında üç doku tabakası bulunur. En
içte mukoza tabakası, ortada düz kaslar ve
dışta fibröz (destekleyici )bir tabakadan
oluşmuştur
 Düz kaslardan oluşan tabaka, idrar
distansiyonu ile uyarılan peristaltik dalgalar ile
idrarın aşağıya doğru naklini gerçekleştirir.

22
ÜRETERLER
 3-MESANE
 Mesane, içi boş, gerilebilir, düz kaslardan oluşan ve içinde
idrar biriken bir boşaltım organıdır

 Mesane, pelvik kavite içinde symphysis pubis arkasında

bulunur.

 Erkekte, rektumun ön duvarına karşı uzanırken, kadında

uterus ve vajinanın ön duvarına karşı uzanır

 Mesane, idrarla kısmen dolsa bile genişler ve içindeki basınç

genellikle düşer. Bu özellik, mesaneyi enfeksiyona karşı korur.

 Normal bir işeme 300 ml olmasına rağmen, mesane kapasitesi

yaklaşık olarak 600 ml idrar alır.

24
 Mesane duvarı, dört katmandan oluşur;
mukoz tabaka, bağ dokusunun submukoz
tabakası, müsküler tabaka ve en dışta seröz
tabakadır.
 Müsküler tabaka, kas lifleri demetinden
oluşup, detrusor kas adını alır. Urinasyon
(idrar yapma) sürecinde, parasempatik sinir
lifleri detrusitor kasları uyarır.
 İç üretral sfinkter yüzük şeklinde bir kas
bandından oluşur ve mesanenin tabanında
uretra ile birleşir.
 Bu sfinkter, idrarın mesaneden kaçmasını
önler ve istemli olarak kontrol edilmesini
sağlar .

25
 4-ÜRETRA
 İdrar, mesaneden üretraya, oradan da vücut dışına
çıkmak için üretral meatusa (kanal ağzı) geçer.
 Kadında üretra yaklaşık olarak 4-6.5 cm
uzunluğundadır. Kadınlarda üretra, symphysis
pubis’in arkasında, vajinanın önünde yer alır.
Ekternal üretral sfinkter, üretranın yarısını
oluşturur ve idrarın istemli olarak akışına izin verir.
 Kadınlarda üretranın kısalığı, enfeksiyona yatkınlık
kazandırır.
 Kadınlarda üretral meatus, labia minor arasında,
vajinanın üzerinde ve klitoris’in altındadır.

26
 Erkekte, üretranın uzunluğu 20 cm kadar olup; üç
kısımdan oluşur.
 Prostatik üretra (prostat bezleri boyunca mesanenin
tabanından geçer)
 Membranöz üretra (eksternal üretral sfinkter
üzerindedir)
 Penil üretra (penise ait uç kısmıdır)

27
Nefronlarda idrar oluşumu 3 aşamada gerçekleşir:

Glomerular filtrasyon

Tubular reabsorbsiyon(geri emilim)

Tubular sekresyon

28
 Filtrasyon süreci, glomerullerde başlar ve bowman
kapsülüne filtre olan bu sıvıya ultrafitrat denir

 Kırmızı kan hücreleri ve kan proteinleri bowman

kapsülüne geçemez

 Glomerul kapiller, gözeneklidir. Bu gözenekler

sayesinde su, aminoasit, glikoz, üre, kreatinin,
vitaminler, bazı elektrolitler bowman kapsülüne
filtre edilir.

29
 • Normalde, protein glomerullerden filtre
edilemediğinden, idrarda protein görülmesi,
glomerullerde hasar olduğunu gösterir.

• Bununla birlikte, filtrasyon ancak sistemik kan

basıncı normal olduğunda gerçekleşir.

• Normal olarak her bir böbreğin nefronlarından

günde 180 lt kan filtre olabilir.

• Böbreklerin normal glomerul filtrasyon hızı yaklaşık

125ml/dk’dır.

30
31
 İdraroluşumunun ikinci aşamasıdır. Filtrasyon
ile tubuluslara geçen süzüntü şeklindeki
zararlı maddelerin dışında kalan su ve erimiş
maddeler tekrar emilerek kana yani dolaşıma
katılır. Bu olaya ‘reabsorbsiyon’ denir.

32
 İdrar oluşumunun son aşamasıdır. Vücut için
zararlı olmayan ya da zararlı olan atık ve
yabancı maddelerin, kandan alınıp tubulus
sıvısına verilmesi olayıdır. Sekresyon sırasında,
tubuluslardan bizzat bazı maddeler alınır ve
idrara verilir. Kandan alınıp idrara verilen
maddeler; su, kreatinin, ürik asit, üre,
potasyum, magnezyum, sülfat, klorür gibi
yabancı maddelerdir.

33
 İdrarın özellikleri,beslenme şekli,kullanılan
ilaçlar gibi bazı durumlardan etkilenebilir.
Miktar:
 Erişkin bir insan, günde yaklaşık 1000 -1800
cc. (ortalama 1500 cc) idrar çıkarır. İdrar; su,
tuz, üre, ürik asit ve kreatinin gibi protein
atıklarından oluşmuştur.

34
 İdrarın rengi sabahın ilk saatlerinde koyu sarı
olmakla birlikte ilerleyen saatlerde açık sarıya
döner. Sarı renk, hemoglobinin parçalanması
sonucu açığa çıkan ürokrom pigmentlerinden
ileri gelir. Ayrıca alınan diyet ve ilaçlara bağlı
olarak da idrarın rengi değişir. İdrarın rengi
genelde berraktır fakat sağlıklı ve hastalıklı
olma durumuna ya da kan olmasına göre
değişir.

35
 İdrarınözgül ağırlığının değerlendirilmesidir.
 Normalde 1015-1025 arasındadır. İdrar
miktarı artınca dansite düşer, miktar azalınca
dansite yükselir.

36
İdrar pH’ı 5-6,5 arasında Bikarbonat alımı, meyve
ve asidiktir. ve sebzelerle tek taraflı
Proteinden zengin beslenme, üriner
beslenme, uyku, enfeksiyon, metabolik
metabolik asidoz, alkaloz, respiratuvar
respiratuar asidoz, alkaloz, renal hastalık
diyare ve dehidratasyon (renal tübüler asidoz) gibi
asidik idrar oluşumuna nedenler de bazik idrar
neden olan faktörlerdir. oluşumuna neden olabilir.

37
 İdrarın kendine has olan kokusu idrar yoğunluğu
arttıkça keskinleşir.
 Bazı yiyecekler ve ilaçlar idrar kokusunu
değiştirmektedir.
 Bekletilen idrarda üre amonyağa dönüştüğünden
idrar amonyak kokusundadır.
 Üriner sistem enfeksiyonlarında da idrar kötü
kokmaktadır.

38
Glikoz: Normal koşullarda negatiftir. Varlığı
yüksek kan glukozunu gösterir. Normal glukoz
düzeylerine rağmen idrarda glukozun varlığı
tübüler hasarın göstergesidir

Eritrosit: Santrifüj edilmiş idrar örneğinde

her büyütme alanında 3- 4 kadar görülmesi
normal kabul edilir. Kadınlarda mensturasyon
döneminde görülebilir.

39
Lökosit: Bir mikroskopik alanda erkekte 1-2 kadında ise
üretra vajene yakın olduğundan 3-4 tane görülür.
Protein: Normal bireyin idrarında, protein bulunmaz.
Glomerüler filtrasyon değeri ve plazma albumin düzeyi normal
iken günde 3- 3,5 gram protein kaybı nefrotik sendrom olarak
kabul edilir.

Silendir: Normal idrarda negatiftir.

Epitel: Her mikroskopik alanda 1-2 tane görülür.

Kristal: Bekletilmiş idrarda ürat kristali görülebilir.

40
TEST NORMAL BULGU
Renk konsantrasyonuna göre açık renkten,
ekin sapına kadar değişebilir
Koku Karakteristik bir koku
Protein 0-150 mg / 24 saatte
Ketonlar Hiç yok
Glikoz Hiç yok
Bilüribin Hiç yok
Dansite 1010- 1025
Osmolarite 300-1300 mOsm/ kg
pH Ortalama 6 ( 4.6-8.0)

41
Büyüme ve Gelişme

Kas Tonüsü

Sıvı Dengesi

Hastalık

Cerrahi Girişimler

İlaçlar

Tanısal İncelemeler
42
 İdrar boşaltım miktarı ve sıklığı, vücuda alınan sıvının miktarı ve

türüne göre değiştiği gibi, yaşa bağlı olarak da değişkenlik gösterir.

 Yeni doğan bebek ilk bir hafta içinde 100-300 ml idrar yaparken,

yetişkinler ortalama 1500 ml idrar yapar.

 Birçok kişi mesanede idrar birikimi ya da mesaneyi boşaltma ile

ilişkili üriner sistem sorunu yaşar. Bu sorunlar mesane

fonksiyonlarının bozulmasından, idrar atımının engellenmesinden ya

da idrar boşaltımının kontrolünün kaybedilmesinden kaynaklanır.

43
  Üriner retansiyon, idrar boşaltım
yeteneğinin bozulması sonucu idrarın
mesanede birikmesidir.
 Fiziksel ya da psikolojik olarak rahatsız olan
bir birey üretral sfinkterlerin gevşemesinde
yetersizlik ve bu nedenle idrar çıkışını
sağlamada ve mesaneyi tamamen boşaltmada
sorun yaşayabilir.

44
Üretral tıkanmalar,

darlıklar (taş, tümör, travma vb. nedenlerle),

beyin ve kord travmaları,

anestezi,

mesaneyi innerve eden sinirlerde bozulmalar,

ilaçların yan etkileri ve

anksiyete gibi nedenlerle mesanede 2000 ml’ye kadar idrar
birikebilir.

45
  İdrar boşaltım kontrolünün olmamasına bağlı
gelişen ‘idrar kaçırma durumu’ olarak tanımlanır.

 Pelvik kasların atrofisi, yaşa bağlı fizyolojik

değişimler, mesane tonüsünün kaybı, analjezik ve
sedatiflerin kullanımı istem dışı idrar kaçırmaya
neden olabilir.

46
 Fonksiyonel inkontinans: tuvalete gitme
ihtiyacı hissedildiği anda tuvalete
yetişemeden idrar kaçırma şeklinde görülür.
Genellikle mesane kaslarının aşırı aktif ve
duyarlı olmasından kaynaklanmaktadır.

47
Stres İnkontinansı: Öksürme, gülme,hapşurma,
şiddetli öğürme nedeniyle intra abdominal
basıncın artışına bağlı olarak gelişen
inkontinansa denir. İdrar inkontinansı olan
kadınların % 50- 70 inde stres inkontinans
görülmektedir.

Urge inkontinans: Ani ve şiddetli bir şekilde

kontrolsüz olarak idrar yapmaya denir.

48
 Poliüri (diürez): 24 saatte 2500 ml ‘den fazla olmasıdır.

 Aşırı sıvı alımı, diyabet ve kronik böbrek yetmezliği sonucu gelişir.

Vücuttan fazla sıvı kaybedilmesi sonucu, dehidratasyon ve kilo
kaybı gelişir.

 Oligüri: Saatlik idrar miktarı 30 ml’den az ya da günlük idrar

miktarı 500 ml’den az olduğu durumdur.

 Anüri: 24 saatte 100 ml’den az idrar çıkarılmasıdır.

 Dizüri: Ağrılı idrar yapmadır.

49
 Noktüri: Bir gecede 2 veya daha fazla sıklıkta idrara
çıkmadır.
 Bakteriüri: İdrarda bakteri bulunmasıdır.
 Proteinüri: İdrarda protein bulunmasıdır.
 Enürezis: 4-5 yaşındaki çocukların idrarlarını kontrol
edebilmelerine rağmen, istem dışı idrar kaçırmalarıdır.
 Enürezis nokturna çocuğun gece derin uykuda idrarını
kaçırmasıdır.
 Enürezis diurna ise çocuğun gündüz vakti mesanesinin
doluluğunu fark etmemesi nedeniyle idrarını kaçırmasıdır.
Yanlış tuvalet eğitimi, kardeş kıskançlığı ya da kalıtsallık
nedeniyle gelişir.

50
• Piyüri: İdrarda lokosit bulunmasıdır. İdrar, bulanık ve kötü

kokuludur.

• Hematüri: İdrarda çok sayıda eritrosit bulunmasıdır. Üriner

sistem enfeksiyonları, ağır egzersiz, travmalar, alınan bazı

ilaçlar, böbrek ve mesane tümörleri nedeniyle gelişebilir.

• Pollaküri: Sık idrara çıkmadır. Her defasında 50-100 ml idrara

çıktığı için, günlük idrar miktarı normal olabilir. Gebelik,

sistit ve stres sonucu gelişebilir.

51
 Bazıhastalıkların tanısı için idrar tahlilinin
yapılması gerekir.

 Bunedenle doğru idrar örneğini alma

yöntemini bilmek önemlidir.

 İdrarörneğini doğru yöntemlerle almama,

tahlil sonuçlarını yanlış olmasına ve yanlış
tanı konmasına neden olur.

52
 İdrarın normal yapısının incelendiği testler için
basit idrar örneği alma işlemidir. Alınan idrarın
steril olması gerekmez. Genellikle 30-60 ml idrar
alınması yeterlidir. Birey ağzı geniş idrar örneği
kutusuna idrarını yapmalıdır.

53
 ❖ Orta/Steril idrar örneği alma
 Üretral yolla mesane kateteri takmadan, üriner sistem dışındaki

mikroorganizmalarla kontamine olmamış steril idrar örneği almak

için bu yöntem kullanılır.

 İdrar örneği, mikrobiyoloji laboratuarında idrar kültürü ve kültür

antibiyogram analizleri için kullanılır.

 Amaç, etken mikroorganizmayı saptayarak, hastalığın tanısını

koymak ve mikroorganizmaya etkili olan spesifik antibiyotiği

kullanmaktır.

54
55
 Antiseptik solüsyon
 Steril gazlı bez
 Steril idrar kabı
 Gerekirse sürgü yada ördek
 Steril ve non-steril eldiven

56
1. Hastanın boşaltım durumu tanılanır.
2. Hastaya işlemi açıklanır.
3. İdrar örneği almadan 30 dk öncesinde sıvı alımını
desteklenir.
4. Perde/ paravan çek, kapıyı kapatılır.
5. Elleri yıka. Nonsteril eldiven giyilir.
6. Hastanın alt giysileri çıkarılır. Genital bölge açık
olmalıdır.
7. Hastanın üzerinde yalnızca çarsaf kalacak şekilde,
üst yatak takımlarını ayakucuna toplanır.
8. Hastaya pozisyon verilir. Kadın hastalarda; dorsal
rekümbent, erkek hastalarda supine pozisyonu
verilmelidir.

57
9. Perianal bölgenin temizliğini sağlanır.
kadınlarda perine temizliği için;
✓ Labia minörleri aralanır
✓ Meatüsü antiseptikli solüsyonla yukarıdan aşağıya doğru sil.
Silme işlemini farklı tamponlarla 3 kez tekrarlanır.

erkeklerde perine temizliği için;

✓ Sünnet derisi varsa, geriye doğru çekilir.
✓ Aktif olmayan el ile, bedene dik açı yapacak biçimde, penis
gövdesinden tutulur.
✓ Penis meatüsten başlayarak, dairesel hareketlerle gövdeye
doğru antiseptik solüsyonlu tamponla silinir. Silme işlemi
farklı tamponlarla 3 kez tekrarlanır.

58
10. Hasta kadın ise sürgü, erkek ise ördek verilir. Hastaya az miktarda
idrarını yapması söylenir. Ancak tüm idrar değil ilk idrar
yapılmalıdır.
11. Kısa bir süre idrarını tutması söylenir, kabı meatüs altına yerleştir
ve tekrar idrar yapmasını iste. Steril idrar kabına 30-60 ml idrar
alınır.
12. Hastaya geri kalan idrarını sürgü ya da ördeğe veya tuvalete
yapmasını söyle. Bu sırada erkek hastada sünnet derisini eski
haline getirilmelidir.
13. Steril idrar kabının genital organlara, parmakların idrar kabının
steril olan iç yüzüne ve idrar kabının kenarına dokunmamasına
dikkat ederek idrar kabının kapağı kapatılır.
14. Kabın dışı idrarla bulaşmışsa temizle. Plastik ürün toplama
kabının içine koy.

59
15. Eldivenler çıkarılır.
16. Gerekirse tekrar eldiven giyerek malzemeleri
ortamdan uzaklaştırılır, tıbbi atık kutusuna atılır.
17. Eller yıkanır.
18. İdrar kabının üstüne adını, soyadını, idrarın
alındığı gün ve saat yazılı etiket yapıştırılır.
19. İdrar örneği 15 dk içinde laboratuvara
gönderilir.
20. İşlemi, gözlemlerini, hastanın tepkilerini ve
örnek alma tarih ve saati kayıt edilir.

60
 Bazı,durumlarda belli sürelerde biriken idrar
örneğinin toplanması gereklidir, idrarda
aminoasit, kreatinin, hormon, glikoz ve
adenokortikosteroid gibi zaman geçtikçe
seviyeleri değişen elementlerin ölçümünde
bu yöntem kullanılır.

61
 Eğer idrar kabının içinde özel bir madde varsa, direk kap
içine idrar yapılmamalı, gün içinde yapılan idrar sürgü
veya ördekte biriktirildikten sonra toplama kabına
konulmalıdır.

 Bunun nedeni, kap içindeki özel maddenin asidik olması

ve cildi tahriş etme tehlikesinin olmasıdır.

 Hastanın idrar yaptığı saat kaydedilir, verilen idrar

örneği laboratuara gitmeden önce hastanın adının
soyadının ve o günün tarihinin olduğu etiket yapıştırılır.

62
 Kalıcı mesane kateteri olan hastadan idrar
kültürü ve kültür antibiyogram testi gibi
mikrobiyolojik analizlerde kullanılacak idrar bu
yöntemle alınır.
 Kalıcı kateteri olan hastada, idrar torbasında
bakterilerin hızla üremesi ve idrarda
mikroorganizma miktarı ölçümünde hataya
neden olabilmesi nedeniyle, idrar örneği idrar
torbasından alınmamalıdır.

63
 İşlem basamakları:

1.Hastaya işlem açıklanır.

2.Perde/ paravan çekilir, kapı kapatılır.
3.Eller yıkanır. Nonsteril eldiven giyilir.
4.Klemplemeden önce kataterden idrarın idrar torbasına
akması sağlanır. Sonra klemplenir. Klempleme süresi 30
dk geçmemelidir.
5.Antiseptikli solüsyonla drenaj tüpünün aspirasyon girişi
temizlenir.
6.Enjektör iğnesinin steril kılıfı açılır.
7.Aspirasyon girişine 90’ lik açı ile iğne batırılır, idrar
enjektöre çekilir. ( kültür için 2 ml, idrar analizi için 30
ml idrar alınmalıdır.

64
 Kateter kauçuktan yapılmışsa;
İdrar torbasının tüpü üzerinde
özel giriş yok ise;
 Katetere
iğne batırılmamalıdır.
 Kateterin bağlantı Antiseptikli solüsyonla idrar
yaptığı yer torbası ve katater bağlantı noktası
antiseptikli silinir.
solüsyonla silinir.  Kateter ve idrar torbasını bağlantı
 Enjektör ile 45’ lik yerinden ayırarak, az miktarda
açı ile girilerek idrar dışarı akıtılır.
idrar enjektöre  Orta idrar steril idrar kabına alınır.
çekilir.  İdrar örneği alındıktan sonra idrar
torbası ve kateter birleştirilir.
 Bağlantı noktası tekrar antiseptikli
solüsyonla silinir.

65
 İşlem basamakları:

8. İdrar örneği steril idrar kabına boşaltılarak kapağı

kapatılır.
9. Eldivenler çıkarılır.
10. Gerekirse tekrar eldiven giyerek malzemeler
ortamdan uzaklaştırılır, uygun biçimde temizlenir ya da
atılır.
11. Eller yıkanır.
12. İdrar kabının üstüne adını, soyadını, idrarın alındığı
gün ve saat yazılı etiketi yapıştırılır.
13. İdrar örneğini 15 dk içinde laboratuvara gönderilir.
14. İşlem, gözlemler, hastanın tepkileri ve örnek alma
tarih ve saati kayıt edilir.

66
 Mesane kateterizasyonu, idrar akışının sürekliliğini
sağlamak için üretra yoluyla mesane içine, taşınma
tehlikesi olması nedeniyle ancak gerekli olduğu
durumlarda yapılmalı ve aseptik teknikle
çalışılmalıdır.
 Kadın ve erkek üreme sisteminin anatomik yapısının
farklılığına bağlı olarak uygulama biçiminde de
değişiklikler vardır.
 Kateter numarası hastanın üretral kanalının
büyüklüğüne göre belirlenmelidir. Çocuklarda 8-10 Fr,
kadın hastalarda 14-16 Fr, erkek hastalarda 16-18
Fr.’lik kateter kullanılır.
 Kateterin kalış süresine göre kateter materyalinin
seçimi yapılmalıdır. Plastik kataterler esnemedikleri
için sadece aralıklı kullanımlar için uygundur.
 Lateks ve kauçuk kataterlerin 3 haftaya kadar kullanımı
tavsiye edilmektedir. Hastanın bu materyallerden birine
allerjisi olup olmadığı konusunda dikkatli olunmalıdır.
 Silikon kataterler uzun dönem kullanım (2-3 ay) için en
uygun katater türüdür. Üretral meatüste daha az kir
birikimine neden olur.
 Kalıcı mesane katateri balonları farklı
miktarda sıvı alabilecek şekilde
üretilmişlerdir. Balon hacimleri paket
üzerinde belirtilmiştir. Çocuklarda 3 ml
sıvı ile doldurulması önerilmektedir. Ancak
yetişkin hastalarda 5-20 ml sıvı ile
doldurulması önerilmektedir.
 Balonu şişirmede sadece serum fizyolojik
kullanılmalıdır.
 ❑ Nelaton (Düz) Kateter
 Kalıcı olmayan kateter
tipidir. Tek bir
kanalı/lümeni vardır.
 Üretral yolla mesanenin
geçici olarak boşaltılması
için kullanılır.
❑ Tiemann Kateter
 İçi boş, tek yollu, ucu yukarı
doğru kıvrık, sert ve incelir
şekildedir.
 Nelaton kateterin
takılamadığı BPH hastalarında
kullanılır.
❑ Foley Kateter
 Kalıcı kateter tipidir.
 Enine kesitinde birden fazla (2 ya da 3) kanal/lümen görülür.
 Kanallardan biri kateterin alt ucunda bulunan balonda sonlanır.
 Uygulama sırasında, kateter mesaneye yerleştikten sonra bu balon distile su ile
doldurulur.
 Böylece kateterin mesaneden çıkmaması sağlanır.
 Diğer kanal ise idrar akış yoludur.
 Balonun bulunduğu kanal dışında, biri idrarın dışarı akmasını, diğeri mesaneye
sıvı verilmesini sağlayan mesane irrigasyonu için kullanılan 3 kanallı kateterler
de bulunmaktadır.
 ⇒plastik, 7 günden kısa süreli uygulamalarda

⇒silikonla kaplı lateks veya teflon, 3 haftaya kadar

olan uygulamalarda

⇒silikon sonda, 3 haftadan uzun uygulamalarda

kullanılmalıdır.
 İdrar sondasının belirli aralıklarla değiştirilmesi
gerekir mi? ÖNERİLMEMEKTEDİR.
 Yapışıklık, tıkanıklık gibi bir zorunluluk dışında sonda
DEĞİŞTİRİLMEZ.

72
 Bir kez uygulanan kateterizasyon tipidir.

 Genelliklenelaton kateter olmak üzere

düz bir kateter mesanenin boşalmasını
sağlayacak kadar yeterli bir süre (5-10
dak.) boyunca takılır ve çıkarılır.
1.Mesane distansiyonu varlığında;

 Ameliyattan 8-12 saat sonra idrar

yapamayan,
 Üretral travmadan sonra akut idrar
retansiyonu olan,
 Sedatif veya analjezik ilaçların etkisiyle
idrar yapamayan hastalarda uygulanır.
 2.Mesane yetersizliği olan hastaların uzun
süreli bakımı için;

 Spinal kord yaralanmaları,

 Nöromüsküler dejenerasyon,
 Yetersiz mesane kapasitesi durumlarında
uygulanır.
3.Steril idrar örneği almak amacıyla;

4.İdrar yaptıktan sonra rezidüel idrar olup

olmadığını belirlemek için uygulanır.
Kalıcı mesane kateterizasyonunda kateter belirli
bir süre mesanede kalır.

Kalıcı kateterizasyonda genellikle foley kateter

kullanılır.
 Prostat büyümesi, üretral darlık gibi nedenlerle idrar akışında bir tıkanma
olduğunda ,

Üretra ve çevre dokuların onarıldığı cerrahi girişimlerde,

Üretranın kan pıhtıları ile tıkanmasını önlemek için,

Yoğun bakımdaki, durumu ağır olan veya komadaki hastaların çıkarılan saatlik
ve günlük idrar miktarını doğru olarak ölçmek amacıyla,

İdrar inkontinansı olan ve durumu ağır hastalarda idrarın cildi tahriş etmesini
önlemek için,

Mesane irrigasyonu yapmak için,

Papiller mesane karsinomlarının tedavisinde ilaç uygulamak amacıyla

uygulanır.
 MALZEMELER:
 Koruyucu örtü/ hasta alt bezi
 Steril Kateterizasyon Bohçası ( Kare örtü, tepsi, gazlı bez, steril gazlı bez,
antiseptik solüsyon için kap, kayganlaştırıcı kabı, pens, penset, böbrek
küvet)
 Steril kateter
 Steril eldiven
 Nonsteril eldiven
 Enjektör
 Serum fizyolojik
 Antiseptik solüsyon
 Steril kayganlaştırıcı
 Flaster
 İdrar ölçüm kabı
 İdrar torbası
 Tıbbi atık kutusu
 İŞLEM BASAMAKLARI

1.Eller yıkanır. Gereksinimlere uygun malzemeler

hazırlanır.
2.Hastanın bilinç ve kooperasyon durumu değerlendirilir.
3.Hastaya işlem açıklanır. Hastaya ağrı duymayacağı,
hafif bir basınç hissedeceği söylenmelidir.
4.Perde/ paravan çekilir, kapı kapatılır
5.Kullanılacak malzemeler kolay ulaşılabilecek şekilde
yerleştirilir.
6.Genital bölge açıkta kalacak şekilde hastanın alt
giysileri çıkarılır.
7.Hastaya uygun pozisyon verilir ve üzeri örtülür.
 Kadın hastalarda Erkek hastalarda

 Dorsalrekumbent  Bacaklar birbirine

pozisyonu ya da hasta bitişik supine
sırtüstü yatamıyorsa pozisyonu verilir.
Sim’s pozisyonu verilir.
 Elleriyıkanır.
 Hastaya işlem hakkında bilgi verilir.
 Hastayı uygun pozisyon verilir.
 Kalçalarının altına hasta altı bezi serilir.
 Eldivenler giyilir.
 Antiseptikli tamponla penis içten dısa doğru
dairesel hareketlerle silinir. (erkek hasta)
Antiseptikli tamponla perine bölgesi önden
arkaya tek bir hareketle silinir.(kadın hasta)
 Eldivenler çıkarılır.
 Enjektöre %0.9 NaCl çekiniz.
 Steril delikli örtü penis dısarıda kalacak sekilde
örtülür.(erkek hasta) Steril delikli örtüyü perine
bölgesine ört.(kadın hasta)
 Steril eldivenler giyilir.
 Foley kateter açılır.
 İdrar torbası kateterin ucuna takılır.
 Meatustan içeri kayganlastırıcı madde uygulanır.
 Penis dik tutularak Foley kateter meatustan içeri
doğru ilerletilir. (erkek hasta) Pasif elin 1 ve 2.
parmakları ile labialar iki yana doğru açılarak Foley
kateter meatustan içeri doğru ilerletilir. ( bayan hasta)
 İdrar gelişi gözlemlenir.
 Enjektör kateterin balonla bağlantılı ucuna
takılarak 10 cc sıvı ile şişirilir.
 Kateter hafifçe geri çekilerek yerinde olup
olmadığı kontrol edilir.
 İdrar torbası mesane seviyesinin altında yatak
kenarına asılır.
 Kullanılan malzemeler toplanır.
 Atık maddeler uygun atık torbasına atılır.
 Eldivenler çıkarılır.
 Eller yıkanır.
• Eksternal üriner drenaj uygulaması olan kondom kateter,
erkek hastalar için güvenli ve rahat bir yöntemdir.

• Kondom kateter, mesanesini spontan boşaltan, bilinçsiz

ve inkontinanslı hastalar için uygundur.

• Yumuşak, esnek kauçuk bir kılıf olan kondom, penisin

üzerinden geçirilir ve elastik yapışkan bir bant ile
kondom üzerinde spiral şeklinde kondoma sarılarak
tespit edilir.

• Kateter, idrar torbasına takılır.

85
 Genellikle kondom kateterin değiştirme sıklığı 24
saatte bir olacak şekilde tavsiye edilir.

 Ancak olası problemlerin farkına varmak için, 4

saatte bir kontrol edilmelidir.

 Kateter değişimlerinde hemşire, üretral meatusu ve

ciltte irritasyon belirtilerini gözlemlemelidir.

 Kondom katater uygulanan hastada lateks alerjisi

görülebileceğinden dikkat edilmelidir.

 Enfeksiyon riski, internal katetere göre daha azdır.

86
Akut komplikasyonlar

Bakteriüri

Travma

Nonbakteriyel üretrit
Kronik komplikasyonlar

Taş

Obstrüksiyon

Üretral darlık

Kanser

Piyelonefrit
 Endikasyon varlığında ise kateter takılmalıdır.

 Kateteri takan kişi kateter takma konusunda

eğitimli olmalıdır.

 El hijyenine uyum.

 Kateter aseptik teknik ile steril malzeme

kullanılarak takılmalı ve uygun şekilde
sabitlenmelidir.
 Kapalı drenaj sistemi bozulmamalıdır .

 Kesintisiz idrar akımı sağlanmalıdır.

 Tıkanma olmadıkça yıkama yapılmamalıdır.

 Örnek almak için kapalı drenaj sisteminin

bütünlüğü bozulmamalıdır.
 Ürinerkateteri olan hastalardan
endikasyon olmaksızın rutin idrar
kültürü gönderilmemelidir.

 İdrarakımının devamlılığının sağlanması

için drenaj sistemi ve kateter kontrol
edilmeli, idrar torbası düzenli olarak
boşaltılmalıdır.
 Yatarpozisyondaki hastalarda üriner
kateter bacak üstünden geçirilerek
sabitlenmelidir.

 İdrar
torbası her zaman mesane
düzeyinin altında tutulmalıdır.

 Hastatransferinde torba boşaltılmış ve

bağlantılar kapalı olmalıdır.
 Sabit aralıklarla değişim uygun
değildir, hastaya göre karar
verilmelidir. (ÜSİ yada irrigasyonla
giderilemeyen tıkanıklık)

 Mümkün olan en kısa zamanda kateter

çıkarılmalıdır.
 İdrartorbası boşaltılırken eldiven
giyilmeli, ve el hijyeni sağlanmalıdır.

 Torbaboşaltmak için hastadan hastaya

geçerken mutlaka eldiven
değiştirilmelidir.

 İdrartorbaları boşaltılırken kullanılan

kap, idrar torbası ile temas
ettirilmemelidir.
 Mesane içine yerleştirilmiş kalıcı kateterin uygun
biçimde, tıbbi aseptik teknikle çıkarılması
işlemidir.

 Uzun süre mesane kateterizasyonundan sonra kas

tonüsü kaybı şeklinde mesane işlev bozukluğu sık
görülen bir sorundur.

 Bu nedenle mesanenin esnekliğini tekrar

kazandırmak, güçlendirmek ve idrar yapma hissinin
oluşması için mesane eğitimi yaptırılarak kateter
çıkarılmalıdır.
 Mesane eğitimi; kateterin belli aralıklarla
kapatılıp- açılarak mesanede birikmiş idrarın
boşalmasını içerir. böylece, mesanenin idrarla
dolarak genişlemesi ve boşaltılarak daralması
sağlanır.

 Katater çıkarılma kararı verildikten sonra,

kateter klemplenir. Kateterin klembi 1-2 saat
kapatılarak 10 dk açık bırakılır ve daha sonra
tekrar kapatılır. Bu işlem 3-4 kez tekrarlandıktan
sonra çıkarılabilir.
 Malzemeler:

 Tek kullanımlık eldiven

 Enjektör
 Koruyucu örtü/ hasta alt bezi
 Tıbbi atık kutusu
 İşlem basamakları:

 Elleriyıkayınız.
 Hastaya işlem hakkında bilgi veriniz.
 Hastayı uygun pozisyon veriniz.
 Kalçalarının altına hasta altı bezi seriniz.
 Eldivenleri giyiniz.
 Enjektörü kateterin balonla bağlantılı
ucuna takarak 10 cc sıvıyı geri çekiniz.
 Foley kateteri meatustan dısarı doğru
kontrollü olarak çekip çıkarınız.
 Kullanılan malzemeyi toplayınız.
 Atık maddeleri uygun atık torbasına
atınız.
 Eldivenleri çıkar.
 Elleri yıkayınız.
• Üriner kateter öncesi perine bakımı verilmesi
• Steril malzeme kullanma
• Aseptik tekniğe uyum
• Uygun kateter seçimi ( Kateter çok kalın ve
sert olduğunda üretral meatus zedelenir ve
mikroorganizmaların girişi için ortam
hazırlanmış olur)
• Kapalı sistemin bozulmaması ( Kateterle idrar
tüpünün giriş yerinin açılması)
• İdrar torbasının mesane düzeyinin üzerine
çıkarılmaması 100
• Ameliyet sonrası bağırsak hareketi başlayan
hastaya günde iki kez perine bakımı verilmesi
• Bilinçli hastaya bireysel hijyen eğitimi verilmesi
• İdrar asit karaktere getirilerek mikroorganizma
üremesi önlenir.
• İdrar kültüründe bakteri ürememelidir, üremişse
antibiyogram yapılarak uygun antibiotik
kullanılmalıdır
• Hastanın yakınmaları dinlenmeli, üriner
enfeksiyon belirtisi olup olmadığı
değerlendirilmelidir ( Yanma, üretral meatusta
kaşıntı, sık idrara çıkma)

101
 Hastaya kuru ve temiz çamaşırlar verilir,
 Koruyucu pedler kullanılır,
 Sıcak banyo yaptırılabilir,
 Distansiyonu önlemek için, miksiyonun
uyarılması veya gerekliyse kateterizasyon
uygulanmalıdır.
 Mesane fonksiyonlarının sağlanmasına yönelik
uygulamalar yapılmalıdır.

102
 Yemekten sonra, yatarken ve sıkışma olduğunda idrar
yapmak
 Aşırı sıkışmadan idrarı boşaltmak
 Planlanan boşaltım zamanından 30 dk önce sıvı
içecekler almak
 Akşam yemeğinden sonra alınan sıvıları 150-200 ml
üzerine çıkarmamak
 Diüretik sıvı ve ilaçları sabah erken almak
 Hastada dizüri gelişmemeli
 Mesanede distansiyon olmamalı
 Pelvik tabanı sıkıştırma egzersizi yaptırılmalıdır.

103