Γονιδιακή Επεξεργασία

σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου:

Ηθικά και Νομικά ζητήματα
Εισηγήτρια:
Ελένη Κωνσταντινίδου,
Δικηγόρος Θεσσαλονίκης, MSc
Στόχοι Εισήγησης

Οι συμμετέχοντες/ουσες να:

➔ Κατανοήσουν θεμελιώδη ζητήματα γύρω από τη γονιδιακή επεξεργασία οργανισμών εκτός του
ανθρώπου
➔ Αναγνωρίσουν τη διαθεματικότητα στα ηθικά και νομικά ζητήματα της γονιδιακής επεξεργασίας
οργανισμών εκτός του ανθρώπου
➔ Να προβληματιστούν για τις συνέπειες των εφαρμογών της βιοτεχνολογίας στη νομοθεσία, την
κοινωνία και την ηθική

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Εισαγωγή
➔ Οι σύγχρονες κοινωνίες χαρακτηρίζονται, εκτός των άλλων, από την εντεινόμενη ανάδυση νέων
τεχνολογιών - μεταξύ αυτών σημαντική θέση κατέχει η βιοτεχνολογία
➔ Οι Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί (ΓΤΟ) παράγονται μέσω της εισαγωγής ξένων γονιδίων
στα κύτταρα ενός οργανισμού-αποδέκτη - υπάρχουν διάφορες τεχνικές που χρησιμοποιούνται
για την εισαγωγή ξένων γονιδίων στο γονιδίωμα ενός φυτού, από τις οποίες η πιο γνωστή είναι
η μεταφορά DNA ενός βακτηρίου στα κύτταρα του ξενιστή
➔ Η γενετική μηχανική υπόσχεται καλύτερη υγεία των ανθρώπων και ζώων, περιβαλλοντική
προστασία, βελτίωση της διατροφής και διατροφική ασφάλεια - από την άλλη πλευρά όμως, η
απελευθέρωση ΓΤΟ στο περιβάλλον προκαλεί ανησυχίες για ενδεχόμενες αρνητικές επιπτώσεις
στην υγεία και στο περιβάλλον

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου6
Βιοτεχνολογία
➔ Είναι μία ραγδαία εξελισσόμενη επιστήμη και έκανε δυνατή την επιστημονική και βιομηχανική
αξιοποίηση των δυνατοτήτων των ζωντανών οργανισμών

➔ Έχουμε καθημερινή ανάπτυξη νέων εφαρμογών που αφορούν στη διάγνωση ασθενειών, την
παραγωγή φαρμάκων και εμβολίων, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το περιβάλλον κ.α.

➔ Δημιουργούνται ερωτήματα που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος, την ποιότητα ζωής
και μια σειρά από ηθικά και ανθρωπιστικά προβλήματα

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
 Γνωρίζετε τον όρο
“γονιδιακή επεξεργασία”;

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Γονιδιακή τροποποίηση vs επεξεργασία

➔ Με τον όρο γονιδιακή τροποποίηση εννοούμε τη δημιουργία μεταλλάξεων ή την απόκτηση νέων
επιθυμητών γνωρισμάτων με την εισαγωγή εξωγενούς DNA/γονιδίου ακόμη και από άλλα είδη,
μέσω στοχευμένων τροποποιήσεων των γονιδίων του οργανισμού

➔ Με τον όρο γονιδιακή επεξεργασία εννοούμε την τροποποίηση του DNA (αντικατάσταση,
κατάργηση, προσθήκη αλληλουχιών...) με ακρίβεια σε συγκεκριμένους τομείς του γονιδιώματος
χωρίς να απαιτείται ενσωμάτωση ξένου DNA
◆ παράδειγμα: CRISPR

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Η επανάσταση της γονιδιακής επεξεργασίας
➔ Τα τελευταία 5 έτη έχει σημειωθεί πρόοδος που δεν είχε σημειωθεί στη διάρκεια των τελευταίων
50 ετών
➔ Υπάρχει η δυνατότητα θεμελιώδους αλλαγής της σχέσης των ανθρώπων με τη φύση, ειδικά
ενόψει της κλιματικής κρίσης - ωστόσο, οι νέες τεχνικές γονιδιακής επεξεργασίας φέρουν ηθικά
και νομικά ζητήματα
➔ Η επιστημονική κοινότητα και η κοινωνία σταθμίζουν τα πιθανά οφέλη έναντι των κινδύνων -
ταυτόχρονα όμως υπάρχει η ανάγκη να δοθεί έμφαση στο τι συνιστά φόβο του καινούριου και τι
συνιστά ένα γνήσιο ηθικό, κυρίως, ζήτημα

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Η επανάσταση της γονιδιακής επεξεργασίας

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Η επανάσταση της γονιδιακής επεξεργασίας

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Γονιδιακή Επεξεργασία: Θα έπρεπε να ανησυχούμε;

“Οι μπανάνες cavendish απειλούνται”

Gene editing: should you be worried? - YouTube

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Είναι τα ζώα ένα απλό επιστημονικό
εργαλείο στα χέρια των ερευνητών;
➔ Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση να ξεπεραστεί η ανθρωποκεντρική άποψη της σχέσης του
ανθρώπου με τα ζώα - έχει αρχίσει να αντικαθίσταται από μια πιο ανοιχτή προσέγγιση, που
θεωρεί τα ζώα ως συναισθηματικά και νοητικά όντα, με τα ίδια δικαιώματα και την ίδια αξία με
τους ανθρώπους
➔ Η παραγωγή διαγονιδιακών ζώων με σκοπό την αύξηση της παραγωγής (όπως ζώα που
παράγουν μεγάλες ποσότητες γάλακτος ή κρέατος) μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην
υγεία και τον ευεξία των ζώων, καθώς αυτά υπόκεινται σε έντονο στρες και πίεση
➔ Η παραγωγή τεράστιων ποσοτήτων προϊόντων (όπως γάλακτος και κρέατος) μπορεί να επιφέρει
καταπόνηση στα ζώα και να προκαλέσει προβλήματα υγείας και ευεξίας λόγω της υπερβολικής
εκμετάλλευσης αυτών

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Μπορεί η ανακάλυψη ενός γονιδίου να
αποτελέσει πνευματική ιδιοκτησία;
Είναι λογικό να δίνονται διπλώματα ευρεσιτεχνίας για τους ζωντανούς οργανισμούς ή για τα γονίδιά τους;

➔ Η ανακάλυψη ενός γονιδίου συνήθως δεν θεωρείται πνευματική ιδιοκτησία, αλλά η εφαρμογή του γενετικού
κώδικα σε ένα προϊόν ή μια νέα τεχνολογική διαδικασία μπορεί να θεωρηθεί ως αξιοποίηση της πνευματικής
ιδιοκτησίας
➔ Κατοχή δικαιωμάτων = οικονομική εκμετάλλευση - μπορεί να γίνει αποκλειστική εμπορική εκμετάλλευση
ενός ΓΤΟ, όπως μιας αγελάδας που παράγει στο γάλα της μια χρήσιμη πρωτεΐνη, όπως η ινσουλίνη
➔ Η εκμετάλλευση των ΓΤΟ για οικονομικό κέρδος μπορεί να προκαλέσει ανησυχίες σχετικά με την ηθική,
κυρίως όταν αφορά την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον
➔ Ορισμένες φορές η πνευματική ιδιοκτησία μπορεί να δυσκολεύει την πρόσβαση στη γενετική πληροφορία,
περιορίζοντας έτσι την επιστημονική έρευνα και την καινοτομία

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Ερωτήσεις
➔ Στις μέρες μας υπάρχει αντίδραση από την κοινή γνώμη στη χορήγηση αυξητικής ορμόνης σε
αγελάδες με σκοπό τη μεγαλύτερη παραγωγή γάλακτος. Η κοινή γνώμη εναντιώνεται στη
δημιουργία γενετικά τροποποιημένης τομάτας, η οποία, επειδή δεν έχει ένα γονίδιο, ωριμάζει με
αργότερο ρυθμό. Νομίζετε ότι οι φόβοι του κοινού για τις εφαρμογές της γενετικής μηχανικής
είναι δικαιολογημένοι;

➔ Είναι δυνατή η μεταφορά σε φυτά γονιδίων που προσφέρουν σε αυτά αντίσταση σε ζιζανιοκτόνα
ή γονιδίων που παράγουν ουσίες, οι οποίες εξουδετερώνουν έντομα. Ποια νομίζετε ότι είναι τα
πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα από τη δημιουργία τέτοιων φυτών;

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Γονιδιακή Επεξεργασία στην ΕΕ και τις ΗΠΑ Ι
➔ Τις τελευταίες δεκαετίες η ανάπτυξη της
βιοτεχνολογίας αποτελεί ένα από τα σημαντικά
ζητήματα πάνω στα οποία εκφράζονται έντονες
διαφωνίες, κυρίως μεταξύ των ΗΠΑ και της
Ευρώπης
➔ Οι εν λόγω διαφωνίες έχουν να κάνουν με την
επιστημονική αξιολόγηση του κινδύνου και με τη
γενικότερη κανονιστική προσέγγιση της
βιοτεχνολογίας, παρά τις κατά καιρούς
προσπάθειες για σύγκλισή τους

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Γονιδιακή Επεξεργασία στην ΕΕ και τις ΗΠΑ ΙΙ
➔ ΗΠΑ: α) η αξιολόγηση του κινδύνου πρέπει να διενεργείται στο προϊόν αυτό καθαυτό και β) η
τεχνολογία των ΓΤΟ εντάσσεται στη συνέχεια των καινοτομιών της αγροτικής οικονομίας και,
επομένως, οι οποιοιδήποτε κίνδυνοι δεν είναι διαφορετικοί από εκείνους των «παραδοσιακά»
παραγόμενων αγροτικών προϊόντων, γ) ως βάση της επιστημονικής αξιολόγησης είναι η θεωρία της
«ουσιαστικής ισοδυναμίας»
➔ ΕΕ: η αξιολόγηση του κινδύνου σχετίζεται περισσότερο με τη διαδικασία παραγωγής του προϊόντος
και λιγότερο με το προϊόν αυτό καθαυτό. Επειδή η ως άνω διαδικασία είναι νέα και τα διαθέσιμα
επιστημονικά δεδομένα ανεπαρκή δεν υπάρχει η δυνατότητα ασφαλούς αξιολόγησης των κινδύνων.
Συνεπώς, η πολιτική για τους ΓΤΟ πρέπει να στηρίζεται στην αρχή της προφύλαξης, που κατά βάση
διαφοροποιεί, κατά βάση, την ΕΕ από τις ΗΠΑ .

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Γονιδιακή Επεξεργασία στην ΕΕ και τις ΗΠΑ ΙΙΙ
➔ Ένα άλλο στοιχείο το οποίο συμβάλλει στη διαφοροποίηση της κανονιστικής προσέγγισης των ΓΤΟ
μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ είναι ότι στην ΕΕ λαμβάνονται υπόψη και άλλοι παράγοντες, όπως οι
κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Πρέπει, ωστόσο, να τονίσουμε ότι η παραπάνω (διευρυμένη)
κανονιστική προσέγγιση της ΕΕ, αν και προβλέπεται από τη νομοθεσία, εν τούτοις στην πράξη δεν
εφαρμόστηκε, με αποτέλεσμα να υπάρχουν αντιθέσεις και προστριβές μεταξύ των κρατών μελών και
της Επιτροπής.
➔ Οι συνεχιζόμενες αντιθέσεις και προστριβές δείχνουν ότι το υπάρχον κανονιστικό πλαίσιο έχει
αποτύχει σε μεγάλο βαθμό, καθόσον, ούτε η εσωτερική αγορά λειτούργησε ομαλά, ούτε τα ζητήματα
σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος έχουν αντιμετωπιστεί ικανοποιητικά, ώστε να αρθούν οι
επιφυλάξεις ή οι αρνήσεις κυρίως για την καλλιέργεια ΓΤΟ

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Θέσπιση κανόνων
➔ Η δραστηριότητα της ΕΕ και των κρατών μελών στηρίζεται σε ένα πολύπλοκο και αλληλεξαρτώμενο
κανονιστικό πλαίσιο Οδηγιών, Κανονισμών και Αποφάσεων που αποσκοπεί στην προστασία της
υγείας και του περιβάλλοντος
➔ Ωστόσο, η σχετική δράση των Ενωσιακών οργάνων και ιδίως της Επιτροπής δεν βρήκαν υποστήριξη
στην κοινή γνώμη της ΕΕ, καθώς η πλειοψηφία των Ευρωπαίων πολιτών είναι αντίθετοι στη χρήση
της αγροτικής βιοτεχνολογίας
➔ Οι αντιφάσεις μεταξύ της κοινής γνώμης, των επιστημονικών δεδομένων και των πολιτικών
αποφάσεων αποτελούν πρόκληση για την ανάπτυξη ενός συνεκτικού νομικού πλαισίου που θα
εξισορροπεί τις ανάγκες της επιστήμης, της οικονομίας και της κοινωνίας
◆ Ανάγκη θέσπισης κανόνων που καθορίζουν τον τρόπο εφαρμογής των επιτευγμάτων της
επιστήμης: α) η μελέτη πιθανών επιπτώσεων από την ανάπτυξη εφαρμογών της
βιολογίας, β) η σύνταξη κανόνων δεοντολογίας

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Το δίκαιο περιβάλλοντος στην ΕΕ
➔ Η περιβαλλοντική διάσταση της (αειφόρου) ανάπτυξης τίθεται από την ΕΕ σε ισότιμη θέση με την
κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη
➔ Η Ένωση εργάζεται για την αειφόρο ανάπτυξη της Ευρώπης με γνώμονα:
◆ την ισόρροπη οικονομική ανάπτυξη και τη σταθερότητα των τιμών,
◆ την κοινωνική οικονομία της αγοράς με υψηλό βαθμό ανταγωνιστικότητας
◆ με στόχο το υψηλό επίπεδο προστασίας και βελτίωσης της ποιότητας του περιβάλλοντος
➔ Το περιβαλλοντικό δίκαιο υπακούει στην αρχή της αναλογικότητας για να επιτευχθεί η
εξισορρόπηση με τους βασικούς τομείς της οικονομίας

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Αρχές του δικαίου περιβάλλοντος (ενδεικτικά)
➔ Α. Η αρχή της πρόληψης
Η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων αποτελεί το βασικό μέσο εφαρμογής των αρχών πρόληψης και
προφύλαξης. Οι αρχές αυτές θεσπίζονται χάριν της οικολογικής ισορροπίας και της διατήρησης του
περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων προς όφελος και των επόμενων γενεών - συνδέοντάς αυτές έτσι
και με το θεμελιώδη στόχο της αειφορίας

➔ Β. Η αρχή της προφύλαξης

Σημαίνει την υποχρέωση λήψης μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας,
κυρίως λόγω των περιπτώσεων εφαρμογών τεχνολογιών αιχμής - η αρχή αυτή εμπερικλείεται στην αρχή
της αειφόρου ανάπτυξης, με την έννοια ότι η αειφόρος ανάπτυξη προϋποθέτει την αρχή της προφύλαξης

➔ Γ. Η αρχή της συμμετοχής και πληροφόρησης

Η συμμετοχή του πολίτη στη λήψη κρατικών αποφάσεων που έχουν περιβαλλοντικό ενδιαφέρον
αποτελεί κατ’ ουσία το περιεχόμενο του δικαιώματος στο περιβάλλον ως πολιτικό δικαίωμα.
Πραγματώνεται μέσα από το δικαίωμα πρόσβασης του πολίτη στην περιβαλλοντική πληροφορία και τη
συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στα διάφορα συμβουλευτικά και αποφασιστικά συλλογικά όργανα
της περιβαλλοντικής διοίκησης

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Νομοθεσία Ι
➔ Οδηγία 2001/18: στόχος η εναρμόνιση της σχετικής νομοθεσίας των κρατών μελών ώστε να
υπάρξει ασφαλής ανάπτυξη βιομηχανικών προϊόντων που χρησιμοποιούν ΓΤΟ
◆ αρχή της προφύλαξης – τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε να λαμβάνονται όλα τα δέοντα
μέτρα, προκειμένου να αποφεύγονται οι αρνητικές επιπτώσεις για την ανθρώπινη υγεία και
το περιβάλλον, οι οποίες μπορεί να οφείλονται στη σκόπιμη ελευθέρωση ή τη διάθεση ΓΤΟ
στην αγορά
◆ Τα κράτη-μέλη μπορούν να λάβουν μέτρα για την πρόληψη της ακούσιας παρουσίας ΓΤΟ,
ενώ προβλέπεται η έκδοση κατευθυντήριων οδηγιών από την Επιτροπή για τη συνύπαρξη
σε επίπεδο κρατών μελών των γενετικά ΤΟ με τις συμβατικές και τις βιολογικές
καλλιέργειες

➔ Κανονισμός 1829/2003
◆ θεσπίζει ειδικότερες διαδικασίες για την έγκριση και εποπτεία των ΓΤ τροφίμων και
ζωοτροφών θέτοντας τη βάση για τη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας της ζωής
και της υγείας του ανθρώπου και των ζώων, αλλά και του περιβάλλοντος, εξασφαλίζοντας
παράλληλα την αποτελεσματική λειτουργία της εσωτερικής αγοράς

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Νομοθεσία ΙΙ
➔ Οδηγία 2015/412: δυνατότητα κρατών μελών να περιορίζουν ή να απαγορεύουν την καλλιέργεια
ΓΤΟ στην επικράτειά τους
◆ Το κράτος μέλος μπορεί να προβάλει ως λόγους επιτακτικούς τους στόχους της
περιβαλλοντικής πολιτικής, την πολεοδομία και χωροταξία, τις χρήσεις γης, τις
κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις, την αποφυγή παρουσίας ΓΤΟ σε άλλα προϊόντα, στόχους
γεωργικής πολιτικής και δημόσια πολιτική

➔ Μπορεί το κάθε κράτος μέλος να έχει τη δική του εθνική πολιτική όσον αφορά την καλλιέργεια
ΓΤΟ;
◆ Τίθεται το θέμα αντίθεσης της ρύθμισης με την αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των
αγαθών στην ΕΕ
◆ Μερικές χώρες όπως η Πολωνία προβάλλουν ηθικούς ή θρησκευτικούς λόγους για τη μη
κυκλοφορία ΓΤΟ

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Νομολογία
➔ Το ΔΕΕ δέχεται τη δυνατότητα των κρατών μελών να απαγορευτεί στο έδαφος της περιφέρειάς
τους η καλλιέργεια ΓΤΟ, παρότι έχουν εγκριθεί δυνάμει του προαναφερθέντος Κανονισμού, για το
σκοπό της αποφυγής της ακούσιας παρουσίας ΓΤΟ σε άλλα προϊόντα, μόνο όμως εάν συντρέχουν
δύο προϋποθέσεις,
◆ ήτοι το μέτρο καθιστά δυνατή τη διασφάλιση δυνατότητας παραγωγών και καταναλωτών
για επιλογή μεταξύ προϊόντων από ΓΤ καλλιέργειες και από βιολογικές ή συμβατικές
καλλιέργειες
◆ είναι σύμφωνο με την αρχή της αναλογικότητας

➔ Το δικαστήριο ακροβατεί μεταξύ του προστατευτισμού και της ελευθερίας:

◆ από τη μια πλευρά υπάρχει η ανάγκη προστασίας και διαφύλαξης της ανθρώπινης υγείας,
του περιβάλλοντος, της βιοποικιλότητας, και από την άλλη η ενιαία αγορά και ο ελεύθερος
ανταγωνισμός
◆ Με λίγα λόγια, το ΔΕΕ προσπαθεί να προβεί στην απαραίτητη στάθμιση και να εντοπίσει τη
χρυσή τομή

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Γονιδιακή Επεξεργασία: Θα έπρεπε να ανησυχούμε;

“Χρησιμοποιώντας γονιδιακή επεξεργασία για τη διάσωση άγριων

πληθυσμών”

Gene editing: should you be worried? - YouTube

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Πώς η γονιδιακή επεξεργασία θα μπορούσε να μειώσει
το κόστος των καλλυντικών;

How gene editing could reduce the co

st of cosmetics (youtube.com)

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
 Συμπεράσματα
➔ Μη βιώσιμο το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων και γεωργίας - μετασχηματισμός
του συστήματος υπό το φως των πρόσφατων εξελίξεων
➔ Η ισχύουσα νομοθεσία στην ΕΕ δεν εξυπηρετεί τον σκοπό των εφαρμογών
γονιδιακής επεξεργασίας, ενώ μια συνολική αναθεώρηση του ρυθμιστικού
πλαισίου θα εξασφαλίσει ένα συνεκτικό όραμα για το μέλλον του συστήματος
τροφίμων και γεωργίας
➔ Ρόλος κοινωνικοοικονομικών παραγόντων, όπως η εξάρτηση της ΕΕ από
εισαγωγές ή η συνύπαρξη ΓΤΟ με άλλα γεωργικά συστήματα
➔ Ρόλος των δημόσιων αρχών στην υποστήριξη δράσεων για την περαιτέρω
διερεύνηση των απόψεων του κοινού για αυτά τα θέματα και τη σχέση μεταξύ
της επιλογής των καταναλωτών και του δημόσιου συμφέροντος

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
 Ερωτήσεις - διλήμματα

➔ Ποιο είναι το ηθικότερο: Να εφαρμόσουμε γονιδιακή επεξεργασία σε φυτά και

ζώα για να βελτιώσουμε την παραγωγή τροφίμων και να αντιμετωπίσουμε την
πείνα στον κόσμο, ή να αποφεύγουμε τη γονιδιακή επεξεργασία λόγω πιθανών
επιπτώσεων στη φύση και στην υγεία μας;

➔ Ποιο είναι το πιο σημαντικό: Να χρησιμοποιήσουμε τη γονιδιακή επεξεργασία

για να εξαλείψουμε γενετικές ασθένειες και να βελτιώσουμε την ποιότητα
ζωής, ή να προστατεύσουμε την ποικιλομορφία των ειδών και τη φυσική
εξέλιξη, αποφεύγοντας την ανθρώπινη παρέμβαση;

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
Βιβλιογραφία
Academy of European Law (ERA) (2015) Principles of EU Environmental Law. Available at:
https://www.era-comm.eu/Introduction_EU_Environmental_Law/EN/module_2/index.html (Accessed: 26 December
2022).
Cavalier, G., Devolder, K. and Giublini, A. (2019) ‘Regulating Genome Editing: For an Enlightened Democratic Governance’,
Cambridge Quarterly of Healthcare Ethics, 28(1), pp. 76–88. Available at: https://doi.org/10.1017/S0963180118000403.
European Commission (2021) ‘Study on the status of new genomic techniques under Union law and in light of the Court of
Justice ruling in Case C-528/16’. Available at: https://food.ec.europa.eu/system/files/2021-04/gmo_mod-bio_ngt_eu-
study.pdf (Ac-cessed: 3 May 2023).
Innovative Genomics Institute (2022) What is CRISPR? Available at: https://innovativegenomics.org/education/digital-
resources/what-is-crispr/ (Accessed: 11 June 2023).
Montenegro de Wit, M. (2019) ‘Gene driving the farm: who decides, who owns, and who benefits?’, Agroecology and
Sustainable Food Systems, 43(9), pp. 1054–1074. Available at: https://doi.org/10.1080/21683565.2019.1591566.
Nuffield Council on Bioethics (2016) Genome Editing: An Ethical Review. Available at:
https://www.nuffieldbioethics.org/assets/pdfs/Genome-editing-an-ethical-review.pdf (Accessed: 21 May 2023).

Γονιδιακή Επεξεργασία σε οργανισμούς εκτός του ανθρώπου: Ηθικά και Νομικά ζητήματα - Ε. Κωνσταντινίδου
 Σας ευχαριστώ
θερμά για την
προσοχή σας

Email: ekonstantinidou@ihu.edu.gr