Zjawiska optyczne w przyrodzie

ZJAWISKA OPTYCZNE horyzont, niebo jest błękitne.
John Tyndall w 1881 r, jako

pierwszy podał, że niebieska
barwa nieba jest wynikiem roz-
W PRZYRODZIE proszenia światła przez czą-
steczki powietrza o rozmiarach
ZJAWISKA PRZYRODNICZE mniejszych od długości fali
światła widzialnego.
Opracowała: mgr Danuta Majewska Niezwykły kolor nieba
w dzień można zaobserwować
przy zmianie pogody ze śnież-
Piękno przyrody, której każ- część padających promieni zo- nej czy deszczowej na słonecz-
dy człowiek jest częścią, pozna- staje i odbita trafia do oka ludz- ną. Wówczas przeganiane są
jemy na fizyce, geografii, biolo- kiego umożliwiając mu widze- wszelkie zanieczyszczenia,
gii i chemii. Istnieje wiele zja- nie i podając informacje o wy- a wilgotność powietrza jest
wisk w przyrodzie, które można glądzie tych ciał. Od ilości odbi- minimalna. Niebo jest szafiro-
wyjaśnić w oparciu o te dzie- tych promieni zależy, jak wi- we i zachwyca bardzo głębokim
dziny nauk. W moim artykule, dzimy przedmiot, przy czym błękitem, np. widać to w gó-
chciałabym opisać zjawiska wrażenie światła przeżywamy rach. Gdy Słońce jest nisko nad
spotykane w przyrodzie, które tylko wówczas, gdy energia horyzontem, promienie sło-
wyjaśnia dziedzina fizyki zwana świetlna podrażni nerw w siat- neczne, które przeszły przez
optyką, czyli nauka o świetle kówce naszego oka. Światło grubą warstwę atmosfery, są
i jego oddziaływaniu z materią. w atmosferze może być odbi- rozproszone przez kropelki
Bada ona i opisuje rozchodze- jane np. przez cząsteczki gazów chmur i do naszego oka docho-
nie światła w różnych ośrod- lub drobne zawiesiny pyłu. dzą tylko fale o największej
kach, emisję i absorpcje światła Kropelki chmur odbijają światło długości i najmniejszym roz-
oraz różne działania światła na o wszystkich długościach fal proszeniu, czyli czerwone. Nie
substancje. Zjawiska, które i jeśli to odbijanie odbywa się ma znaczenia, czy dotyczy to
można zaobserwować w przy- w różnych kierunkach wówczas wschodu, czy zachodu słońca,
rodzie, przy czym niektóre wy- mówimy o ROZPROSZENIU ponieważ w obu przypadkach
stępują dość często inne bardzo ŚWIATŁA. efekt rozproszenia przez grubą
rzadko, są wywołane załama- Światło słoneczne dociera- atmosferę jest ten sam, jednak,
niem, odbiciem, rozprosze- jące do Ziemi zawiera wszystkie gdy w powietrzu będzie więcej
niem, dyfrakcją, interferencją, barwy tęczy, ale przechodząc zanieczyszczeń, to czerwień
polaryzacją światła, dyspersją, przez grubą atmosferę ulega będzie głębsza.
emisją, absorpcja światła. rozproszeniu. Stopień rozpra- Oglądając zachód słońca,
ODBICIE występuje na granicy szania zależy od długości fali gdy niebo jest przejrzyste mo-
dwóch różnych ośrodków. Gdy światła, im dłuższe tym są żemy zobaczyć efekty zmian
promienie światła docierające mniej rozpraszane. Fale światła barw, np. błysk barwy zielonej
do miejsca rozdziału po- niebieskiego, których długość a nawet niebieskiej. Gdy ostatni
wierzchni tych ośrodków zmie- jest niewielka, są bardzo silnie skrawek tarczy słonecznej
niają kierunek i wracają tym rozpraszane w atmosferze. schowa się za horyzont, rozsz-
samym ośrodkiem, z którego Dlatego gdy w pogodny dzień czepione światło słoneczne
dotarły do tego miejsca. Tylko słońce wznosi się wysoko nad tworzy widmo przypominające
Projekt “Twórcza szkoła dla twórczego ucznia” współfinansowany przez Unię Europejską
ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
Beneficjent projektu – GMINA WILCZYN – 2013 r. 1
tęczę, w której kolor czerwony
pojawia się na dole, a niebieski
na górze, a gdy zniży się dalej
światło czerwone znika za ho-
ryzontem, niebieskie zaś ulega
zwykłemu rozproszeniu w at-
mosferze. Wtedy ostatni błysk
światła może mieć barwę zie-
loną.
Jeżeli na znajdujące się
w powietrzu się kropelki wody,
kryształki lodu oraz ziarenka
pyłów pada światło białe i ich
wielkości są duże w porówna-
Fot. 1
niu z długością światła widzial- Źródło: https://sites.google.com/site/zjawiskaoptycznewprzyrodzie/_/rsrc/1340214189929/
nego występuje rozpraszanie home/zachod-slonca/zachod_slonca_z_plazy.jpg?height=427&width=606
nieselektywne, czyli wszystkie

kolory są rozpraszane podobnie słych i wypukłych. Zwierciadła cieniem, natomiast, gdy obszar
w wyniku, czego kolor światła płaskie i wypukłe dają obraz oświetlony jest przez część
rozproszonego jest taki sam jak pozorny przedmiotu, natomiast światła emitowanego ze źródła
kolor światła padającego, czyli wklęsłe dają obraz rzeczywisty, można zaobserwować półcień.
biały, stąd biały kolor nieba. tylko w przypadku, gdy odle- Z powstaniem cienia wiążą się
Dzięki istnieniu rozpraszania głość przedmiotu od zwiercia- zaćmienia Słońca i Księżyca.
możemy obserwować czerwo- dła jest mniejsza niż ogniskowa Zaćmienie Słońca zachodzi
ne wschody i zachody słońca, zwierciadła obraz pozorny. wtedy, gdy promienie świetlne
białe chmury, niebieskie niebo. Zwierciadło płaskie i wklęsłe między Słońcem i Ziemią zo-
Powierzchnie wypolerowane lekarze stosują do badania gar- staną przesłonięte przez Księ-
odbijają prawie cało światło, dła, oftalmoskop do badania życ. Ponieważ jednak rozmiary
np. szkło, wypolerowane me- dna oka, lusterko dentystyczne Księżyca są mniejsze od roz-
tale, nazywamy je powierzch- stosowane jest w gabinecie miarów Ziemi, to cień rzucany
niami zwierciadlanymi. Jeśli stomatologicznym. Widzowie na jej powierzchnię obejmuje
ciało nie odbija żadnego świa- turniejów golfowych używają niewielki obszar, czyli nie ob-
tła, nazywamy je doskonale peryskopu, składającego się serwujemy zaćmienia Słońca na
czarnym. Najlepiej odbijającą z pary zwierciadeł, do patrzenia całej półkuli. Gdy Ziemia znaj-
naturalną powierzchnią jest ponad stojącymi przed nimi. dzie się na drodze promieni
woda, która lśni w nisko pada- Z lusterek, czyli zwierciadeł świetlnych między Słońcem
jących promieniach słońca. Jeśli także korzysta kierowca samo- i Księżycem, to zostanie zasło-
będzie po niej pływać np. kacz- chodu. nięta tarcza Księżyca, a ponie-
ka, to na pomarszczonych fa- Jeżeli światło napotka na waż rozmiary Ziemi są większe
lach można zobaczyć jej znie- swojej drodze przeszkodę wy- od rozmiarów Księżyca zaćmie-
kształcony obraz. Zjawisko od- konaną z substancji dla niego nie Księżyca może być obser-
bicia zostało wykorzystane do nieprzezroczystej, to za tym wowane na całej półkuli Ziemi.
opisu obrazu otrzymanego ciałem powstanie obszar nieo- ZAŁAMANIE to kolejne zjawi-
w zwierciadłach płaskich, wklę- świetlony, który nazywamy sko fizyczne pozwalające wyja-
śnić niektóre ze zjawisk op- ośrodka do drugiego załamują w kroplach deszczu nazywa się
tycznych występujących się, przy czym wielkość kąta TĘCZĄ. Opis tego zjawiska podał
w przyrodzie. Można je obser- załamania zależy od długości Newton. Białe światło słonecz-
wować podczas przechodzenia fali, tzn., że współczynnik zała- ne, będące mieszaniną fal
światła przez granicę dwóch mania światła będzie różny dla o różnej długości wchodząc do
różnych ośrodków lub podczas różnych długości fali. Światło kropli ulega załamaniu, kąt za-
rozchodzenia się światła w jed- białe, jako mieszanina różnych łamania zależy od długości fali
nym ośrodku, jednak niejed- kolorów, podczas załamania świetlnej w wyniku, czego do-
norodnym optycznie1. Zjawisko światła ulegnie rozczepieniu na chodzi do rozczepienia światła
załamania wykorzystane jest do barwną wiązkę. na kolorową wstęgę, następnie
opisu obrazu w soczewkach, do Każdy kolor wchodzący światło odbija się od przeciwle-
wyjaśnienia biegu promienia w skład światła białego, mający głej strony kropli, a wychodząc
w płytce płasko równoległo- różną długość fali będzie miał powtórnie załamuje się, zwięk-
ściennej i w pryzmacie. także inny współczynnik zała- szając rozszczepienie. Wszyst-
Są dwa rodzaje soczewek, mania, dlatego promień fiole- kie oświetlone krople rozszcze-
rozpraszające, które dają obra- towy bardziej się załamuje niż piają i odbijają światło w ten
zy przedmiotu pomniejszone promień czerwony. Obraz sam sposób, ale do oka czło-
i pozorne oraz skupiające, gdzie utworzony przez soczewkę wieka dociera z danej kropli
otrzymany obraz przedmiotu, wypukłą będzie otoczony kolo- tylko światło rozproszone
przyjmuje różną wielkość zależ- rową obwódką, czyli dla każdej w jego kierunku. Po we-
nie od położenia przedmiotu od barwy obraz powstaje w innym wnętrznej stronie tęczy wystę-
soczewki. Krople deszczu na miejscu. Gdy użyjemy pryzma- puje barwa fioletowa, a po ze-
wąsie rośliny działają jak so- tu, to otrzymamy załamanie wnętrznej stronie barwa czer-
czewki i tworzą doskonały ob- promieni światła na dwóch po- wona. Tęczę obserwuje się na
raz kwiatu znajdującego się wierzchniach, przy wejściu tle chmur, z których pada
z tyłu. Soczewka w oku jest so- promieni do pryzmatu i przy deszcz, znajdujących się po
czewką wypukłą, która wytwa- wyjściu z pryzmatu. Otrzymu- przeciwnej stronie nieba niż
rza obraz przedmiotu w siat- jemy obraz światła rozczepio- Słońce. Od dawnych tęcza fa-
kówce z tyłu oka. Obraz jest nego zwany widmem. DYSPERSJA scynowała człowieka, urzekała
odwrócony, a mózg odwraca go to zjawisko polegające na roz- poetów, uczonych. Była także
ponownie. 2 Oko człowieka za- szczepieniu wiązki światła podmiotem utworów literac-
wiera detektory zwane też składającej się z fal o różnych kich, np.
czopkami trzech kolorów: częstotliwościach na wyraźnie
czerwonego, zielonego i nie- oddzielone od siebie fale, na A kto ciebie, śliczna tęczo,
bieskiego. skutek zależności prędkości Siedmiobarwny pasie,
Światło zawierające całe rozchodzenia się fali w ośrodku Wymalował na tej chmurce,
spektrum długości od 400nm od częstotliwości fali. Jakby na atłasie?
do 700nm daje wrażenie świa- Występującym w przyrodzie (M. Konopnicka)
tła białego. Promienie światła zjawiskiem dotyczącym po-
białego przechodząc z jednego wstawania w atmosferze ziem- W przypadku, gdy światło
skiej koncentrycznych łuków odbija się od lustra wody, za-
1
barwnych wskutek załamania nim zostanie rozszczepione
B. Jaworski, A. Dietłaf, Kurs fizyki tom 3, PWN
Warszawa 1979, str 120 światła, rozczepienia i całkowi- przez krople deszczu, dochodzi
2
Encyklopedia fizyki, J.O.E.CLARCK, Wydaw- tego odbicia promieni Słońca do powstania tęczy odbiciowej.
nictwo RTW. 1997
Tęcze możemy zaobserwować nej. Refrakcja w atmosferze Decydującym czynnikiem wa-
także na spadających kroplach przejawia się w pozornym runkującym jego powstawanie
z fontanny lub węża do podle- przesunięciu obserwowanych jest dostatecznie silne nagrza-
wania ogrodów, gdy ustawimy obiektów przesłoniętych war- nie dużej powierzchni podłoża.
się między Słońcem a fontanną, stwa powietrza 4 . Refrakcja Promienie świetlne są wówczas
zwracając się przodem do fon- ziemska występuje, gdy pro- zakrzywiane w górę, ku chłod-
tanny, a także w pyle wodnym mień świetlny wysłany przez niejszemu, a więc gęstszemu
wytworzonym przez wodospa- obiekt na powierzchni Ziemi nie powietrzu.
dy czy fontanny. Zjawisko to wędruje po linii prostej, lecz Miraż górny polega na tym,
najlepiej widać podczas pełni, ugina się w atmosferze. Efekt że poprzez wielokrotnie zała-
w pobliżu np. wodospadów refrakcji ziemskiej najsilniejszy mania występujące w kolejnych
Virginia na granicy Zambii jest dla promieni wysłanych warstwach powietrza promie-
i Zimbabwe, w Parku Narodo- równolegle do powierzchni nie słoneczne rozchodzą się po
wym Yosemite. Można także Ziemi. Zjawisko refrakcji ziem- linii krzywej, po czym obraz
podziwiać tęczę księżycową. skiej powoduje, że horyzont dochodzi do nas w taki sposób,
Powstaje tak samo jak zwykła widoczny na morzu leży prze- że widzimy go powyżej linii ho-
tęcza, jednak załamaniu ulega ciętnie o 8% dalej, niż horyzont ryzontu na tle nieba. Będąc nad
tu światło słoneczne odbite od geometryczny. morzem obserwujemy obraz
Księżyca. Z refrakcją promieni świetl- oddalonych przedmiotów, jako
Ponieważ rozdzielczość ludz- nych łączymy takie zjawisko, jak utworzony nad tymi przedmio-
kiego oka przy słabym oświe- MIRAŻ lub FATAMORGANA, które tami, np., gdy znajdziemy się
tleniu jest mała i człowiek źle powstało wskutek zakrzywienia w miejscu, gdzie dochodzi
rozróżnia kolory, tęcza księży- się promieni słonecznych światło odbite od statku, to na
cowa jest zwykle widziana, jako w dolnych warstwach powie- przedłużeniu promieni wpada-
białawy łuk. trza, cechujących się różną gę- jących do naszego oka, zoba-
Do zjawisk towarzyszących stością, temperaturą. Polega czymy prosty obraz statku na
przechodzeniu przez atmosferę ono na tworzeniu pozornych tle nieba. Podsumowując, mo-
promieniowania pochodzącego obrazów będących odbiciem żemy powiedzieć, że miraż
od Słońca, Księżyca i innych ciał przedmiotów znajdujących się dolny obserwowany jest pod
niebieskich, a także od sztucz- na horyzoncie lub poza nim. horyzontem, a miraż górny nad
nych źródeł światła 3 należy W ciepłe i bezwietrzne dni na horyzontem.
REFRAKCJA ŚWIATŁA, określana, pustyniach obserwuje się miraż Turbulencyjne mieszanie
jako wykrzywienie promieni dolny, które powstaje przy sil- mas powietrza o różnej gęstości
świetlnych, pochodzących nie nagrzanym powietrzu przy powoduje zmiany refrakcji
z odległego źródła podczas powierzchni ziemi. Człowiekowi światła w atmosferze, dlatego
przechodzenia przez atmosferę. wydaje się, że w oddali po- obrazy gwiazd obserwowane
Refrakcja astronomiczna przy- wierzchnia Ziemi odbija niebo w teleskopach, lunetach drżą
czynia się do wydłużenia dnia podobnie jak powierzchnia lub zmieniają się w rozmyte
przy wschodzie Słońca i zacho- wody. Na drodze asfaltowej, plamy. Człowiek patrząc gołym
dzie Słońca. W krajach polar- widzimy w oddali jej błyszcze- okiem na gwiazdy widzi ich mi-
nych natomiast wywołuje nie, jakby była pokryta wodą, to gotanie, czyli nieregularne
znaczne skrócenie nocy polar- także efekt mirażu dolnego. zmiany ich jasności i barwy.
Podobne zjawisko możemy
3 4
Encyklopedia fizyki. cz. II PWN. Warszawa. Encyklopedia fizyki. cz. III. PWN. Warszawa. zaobserwować w przypadku
1973, str 573 1973, str 146
źródeł światła znajdujących się
na Ziemi. Człowiek oddalając
się od lampy ulicznej może do-
strzec MIGOTANIE jej światła.
Jeśli promienie światła
przechodzą przez wąskie szcze-
liny, uginają się, to zjawisko to
nazywamy dyfrakcją. Światło
białe padając na szczelinę także
tworzy kolorowe widmo, przy
czym światło czerwone ugina
się bardziej niż fioletowe. Przy-
kładem tego zjawiska w przy-
rodzie mogą być kolory widma
widzianego na pawim ogonie.
Fot.2
Używając zamiast jednej szcze- Źródło: http://i.wp.pl/a/f/jpeg/32058/widmo_brockenu_pap_600_3.jpeg
liny kilkadziesiąt lub kilka tysię-
cy otrzymamy siatkę dyfrakcyj- otrzymamy prążki we wszyst- pierścieni wokół cienia czło-
ną. Promienie świetlne uginając kich kolorach tęczy. Kolory wi- wieka widocznego na tle np.
się nakładają się na siebie i je- dziane na bańkach mydlanych chmury, mgły. Barwy rozłożone
żeli są zgodne w fazie to na- są wynikiem zjawiska interfe- są tak, że pierścień niebieski ma
stępuje ich wzmocnienie, a jeśli rencji. średnicę mniejszą od czerwo-
są w przeciwnej fazie, to się W wyniku dyfrakcji i odbicia nego. Zjawisko to występuje
wygaszają. Powstaje wtedy światła na kroplach wody lub często w górach, bądź w czasie
prążki jasne lub ciemne tworząc kryształkach wody spotyka się lotów samolotem nad chmu-
obraz interferencyjny. W przy- w przyrodzie kolejne zjawisko rami5.
padku światła białego po przej- optyczne zwane GLORIA. Polega Gloria wizualnie podobna jest
ściu przez siatkę dyfrakcyjną ono na wystąpieniu barwnych do kolorowego wieńca i po-
wstaje dookoła punktu. Może-
my zaobserwować ją wokół
cienia naszej głowy wytworzo-
nego przez Słońce na zroszonej
trawie w wyniku odbicia światła
na kropelkach rosy, wokół sa-
molotu (Fot.2).
Rzadkie zjawisko optyczne
spotykane w wysokich górach
to WIDMO BROCKENU. Jeśli poni-
żej miejsca, w którym znajduje
się człowiek, rozciągają się
chmury, a za jego plecami
Słońce jest nisko, to na powłoce
Fot.3
5
Źródło. http://www.chmury.pl/wolken/wo12.htm Encyklopedia fizyki. cz. I. PWN, 1972 r str..705
chmur rozciąga się ogromny powierzchniach ciał przezro- i przypominają kolor masy per-
cień człowieka, którego głowa czystych i półprzezroczystych łowej.
może być otoczona barwną składających się z wielu warstw Z zjawiskiem iryzacji spotykamy
aureola (gloria). Zjawisko to substancji o różnych własno- się często. Na plamie oleju lub
daje efekt pozornego powięk- ściach optycznych, w wyniku bańce mydlanej wywołane od-
szenia cienia człowieka. Jeśli interferencji światła białego. biciem światła od ich obu po-
człowiek poruszy rękoma, wte- Układy barw mieniących się, wierzchni (zewnętrznej i we-
dy widmo także je powtórzy. raczej zielonych i różowych, wnętrznej) oraz interferencji
Ruch ten jest wolniejszy, ale o odcieniach pastelowych, nie- odbitych promieni powstają
sprawia, że razem z cieniem kiedy pomieszanych, są obser- kolorowe wzory, a układ barw
przypomina machającego wowane na powierzchniach przypomina układ barw tęczy
skrzydłami anioła. minerałów, plamach cieczy, (Fot.4).
Zjawisko zwane widmem Broc- bańkach mydlanych, na chmu- Nie są to jednak takie same
kenu jest bardzo widowiskowe rach oraz za lecącym samolo- układy, jak w tęczy, gdyż przy
i niezwykle rzadkie, a cieka- tem. W chmurach takich jak odbiciu od cienkich warstw
wostką jest fakt, że może za- Altocumulus lenticularis, Cu- decyduje wzmocnienie lub
obserwować je tylko osoba, mulus, Cirrocumulus pojawia osłabienie interferencyjne.
której cień został rzucony na się na krótko pastelowy układ Gdy światło pada np. na
chmurę (Fot.3). barw. Obserwujemy go w po- błonkę mydlaną, jego część
Zjawisko optyczne zwane staci smug prawie równole- odbija się od jej zewnętrznej
zjawiskiem IRYZACJI polega na głych do brzegów chmur. Barwy powierzchni, a część przechodzi
powstaniu tęczowych barw na iryzacji są często błyszczące przez nią i może odbić się od
powierzchni wewnętrznej. Po-
wstaje światło będące sumą
obu fal odbitych. Światło odbi-
jając się od bańki mydlanej
zmienia fazę na przedniej po-
wierzchni, a nie zmienia na tyl-
nej.
Z iryzacją związane są tę-
czowe ubarwienia ptaków,
owadów, ryb, gadów. Wywo-
łane są ugięciem, interferencją
lub rozproszeniem światła
w okrywach ich ciał, muszlach,
szczecinkach, łuskach, piórach,
np. w powłokach perłowych
muszli mięczaków, w skrzydłach
motyli, pancerzach owadów,
łuskach gadów, piórach pta-
ków, skórze ssaków. Efekty,
jakie daje iryzacja są także wy-
woływane sztucznie i wykorzy-
Fot.4
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Oelfleckerp.jpg
stywane przy produkcji ozdob-
Zjawisko powstałe w wyniku
odbicia światła, pochodzącego
od nisko położonego Słońca, od
powierzchni kryształów lodu
w kształcie płatków, które zo-
stały uporządkowane swobod-
nym opadaniem określamy,
jako SŁUP SŁONECZNY. Polega na
ukazaniu się kolumny świetlnej
ponad zachodzącym Słońcem,
na ogół o zabarwieniu czerwo-
nawym, pochodzącym od za-
chodzącego Słońca. Zjawisko to
Fot.5
można zaobserwować tuż przed
Źródło: http://zmianynaziemi.pl/sites/default/files/imagecache/440na300/ufkj.jpg wschodem Słońca lub tuż po
nych iryzowanych wyrobów Gdy promienie słoneczne za- zachodzie. Słup światła wystę-
szklanych, np. barwnego szkła łamują się na kryształkach lodu puje przy chmurach typu Cirrus
z postaciami, kwiatami itp., w kształcie sześciokątnych pły- i Altocumulus. Słupy świetlne
i ceramicznych. tek, to po jednej lub częściej po bywają także czasami widoczne
Inne zjawisko optyczne ob- obu stronach powstają słońce podczas bezwietrznej, mroźnej
serwowane wokół tarczy sło- poboczne (Fot.5). pogody nad latarniami. Poja-
necznej lub księżycowej wy- Jeśli jest zimno to w atmos- wienie się tych słupów związa-
stępujące w atmosferze ziem- ferze powstaje większa ilości ne jest z odbiciem promieni od
skiej to HALO. Jest to pierścień cząsteczek lodu i wtedy coraz ścian unoszących się w powie-
świetlisty, biały lub zawierający częściej można zaobserwować trzu kryształków lodu.
tęczowe kolory, wewnątrz różne interesujące fenomeny Podczas załamania światła
czerwony, na zewnątrz fioleto- optyczne, takie jak ww. halo w kryształkach lodu o kształcie
wy. Zjawisko to wywołane jest słoneczne albo słońca pobocz- płytki zawartych w chmurach
załamaniem na kryształkach ne. pierzastych tworzy się ŁUK
lodu i odbiciem wewnątrz
kryształów lodu znajdujących
się w chmurach pierzastych
piętra wysokiego lub we mgle
lodowe. Gdy obserwator znaj-
duje się np. w samolocie, nad
powierzchnią Ziemi, może zo-
baczyć jasną plamę poniżej
Słońca, która jest skutkiem od-
bijania się promieni słonecz-
nych od górnych powierzchni
płaskich kryształków lodu.
Tworzy się w ten sposób po-
zorny obraz Słońca poniżej ho-
Fot.6
ryzontu, tzw. podsłonce. Źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/22/CircumhorizonArcIdaho.jpg
OKOŁOHORYZONTALNY. Promień
słoneczny wchodzący bocznej
powierzchni płytki położonej
poziomo, załamuje się i wy-
chodzi dolną powierzchnią. Łuk
ten obserwowany bywa na
średnich szerokościach geogra-
ficznych, a nigdy na dużych,
w Polsce spotyka się go rzadko
od połowy maja do początku
sierpnia.
Występuje w postaci położo-
nego blisko horyzontu i niemal
równoległego do niego barw-
nego łuku z kolorem czerwo-
nym u góry (Fot.6). Fot.7
Jeśli warstwa półprzezroczy- Źródło: http://astropolis.pl/uploads/post-15625-0-49564800-1356968824_thumb.jpg
stych cienkich chmur zbudo-

wanych z drobnych kropelek cyjnych mających kształt krę- nych wysokościach, mają różne
wody przesłania Słońce czy gów. Nakładają się one na sie- formy, różnią się strukturą, ja-
Księżyc lub warstwa mgły wy- bie, a barwy ich zlewają się, co snością, barwą, aktywności
stępuje dookoła sztucznych daje w wyniku odcień niebie- i intensywnością świecenia.
źródeł światła, to obserwujemy skawy, natomiast widma, skra- Wyróżnia się trzy formy o zróż-
zjawisko optyczne zwane jach tarczy ciała niebieskiego, nicowanej strukturze:
WIEŃCEM. tworzą po zewnętrznej stronie 1. świecące łuki rozciągające się
Ma on postać barwnej poświa- otoczkę pierścienia o zabarwie- ze wschodu na zachód wzdłuż
ty, przy czym od strony źródła niu czerwonawym. równoleżnika magnetycznego.
światła występuje zabarwienie W wieńcach powstających Nie zmieniają intensywności,
niebieskie, a na zewnątrz czer- dookoła sztucznych źródeł poruszają się bardzo wolno
wone. Poświata jest często światła, które mają małe roz- oraz są mało aktywne. Spotyka
otoczona słabo zabarwionymi miary w porównaniu z rozmia- się czasem łuki wykazujące pe-
pierścieniami o tym samym rami ciał niebieskich można riodyczną zmianę intensywno-
układzie barw (Fot.7). zauważyć bardziej bogate bar- ści świecenia lub takie, które
Wieńce powstają wskutek wy tęczy. Wieńce od halo róż- nie mające formy łuku tylko
dyfrakcji światła w warstwach nią się mniejszymi rozmiarami smugi.
chmur lub mgły 6 . Światło zo- oraz odwrotną kolejnością wy- 2. Łuki i pasma o strukturze
staje ugięte przez drobne kro- stępowania barw. promienistej, w której można
pelki chmur lub mgły, które Innym bardzo pięknym zja- wyraźnie wyróżnić świecące
tworzą siatkę dyfrakcyjną. Do- wiskiem optycznym występu- promienie zorientowane
okoła każdego punktu tarczy jącym w przyrodzie jest ZORZA wzdłuż linii pola magnetyczne-
ciała niebieskiego powstaje POLARNA, obserwowana w po- go Ziemi. Formy te są pofałdo-
jedno lub kilka widm dyfrak- staci pasm, łuków, kurtyn, wane, czasem nawet falują
promieni, koron, fal i inne. Zo- i szybko zmieniają swoje poło-
6
Encyklopedia fizyki. cz. III PWN Warszawa rze polarne występują na róż- żenie na niebie. Obserwuje się
1974 str 710
tzw. korony, występujące przez ziemską magnetosferę zjawiska jest skutkiem różnej
w pobliżu zenitu magnetycz- cząstki poruszają się po torach intensywności linii emisyjnych.
nego. w kształcie helisy wzdłuż linii Kolor zorzy zależy również od
3. Świecące fale pojawiające się pola magnetycznego, łączących określonego gazu. Na czerwono
jedna po drugiej w bardzo krót- bieguny magnetyczne Ziemi, i na zielono świeci tlen, nato-
kich odstępach i poruszające się powodując wzbudzenia ato- miast azot świeci w kolorach
w kierunku zenitu magnetycz- mów w obszarze polarnym, purpury i bordo. Lżejsze gazy -
nego, zwane także zorzami a skutkiem tego świecenie zo- wodór i hel - świecą w tonacji
płomienistymi. 7 Słońce stale rzowe. Na dużych wysokościach niebieskiej i fioletowej
emituje strumień naładowa- atmosfera jest zjonizowana W otaczającej przyrodzie
nych cząstek, czyli wiatr elek- i rozrzedzona, co jest przyczyną istnieje wiele ciekawych zjawisk
tryczny. Podczas rozbłysków także emisji linii wzbronionych. optycznych, które są ciekawe
Słońce wyrzuca duże ilości Świecenie zorzowe tworzą linie dla każdego z nas. W swoim
elektronów i protonów, które emisyjne, głównie tlenu i azotu. artykule chciałam zwrócić
w pobliżu Ziemi w większości Stwierdzono emisje w zakresie uwagę, na te, które ukazują
odchylane są przez ziemskie barwy zielonej, żółtej i czerwo- piękno otaczającej nas przyro-
pole magnetyczne. Schwytane nej, a bardzo często białe. Kolor dy.
7
Encyklopedia fizyki. cz. III PWN Warszawa
1974, str. 854.
BIBLIOGRAFIA
1. B. Jaworski, A. Dietłaf, Kurs fizyki tom 3, PWN Warszawa 1979

2. J.O.E.CLARCK, Encyklopedia fizyki, Wydawnictwo RTW. 1997
3. Z. Dukiewicz, F. Froissart, W. Ziółkowski,Słownik fizyczny. Agencja wydawnicza TAL, 1994
4. Maciej Lisicki, Fatamorgana w miniaturze, “Delta” 10/2008.
5. Encyklopedia fizyki. cz. I- III PWN Warszawa 1974.
6. W. Bolton, I-II cz. Zarys Fizyki, PWN, 1998
7. W. Bułat “Zjawiska optyczne w przyrodzie, WSiP, 1976
8. Z fizyką za pan brat, Backe H., Wyd. Iskry, Warszawa 1965.
9. Fizyka dla dociekliwych, Rogers E.M, PWN, Warszawa.
10. http://pl.wikipedia.org
OPRACOWANIE ELEKTRONICZNO-GRAFICZNE: inż. Jolanta Szczepaniak

Zjawiska optyczne w przyrodzie

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zjawiska optyczne w przyrodzie

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZJAWISKA OPTYCZNE horyzont, niebo jest błękitne.

John Tyndall w 1881 r, jako

nieselektywne, czyli wszystkie

stych cienkich chmur zbudo-

1. B. Jaworski, A. Dietłaf, Kurs fizyki tom 3, PWN Warszawa 1979

OPRACOWANIE ELEKTRONICZNO-GRAFICZNE: inż. Jolanta Szczepaniak

You might also like