Pomeranian ite Seiaornst-07-31 oi 12n64/pemiitescss Racjonalnosé w kontekscie koncepcji mézgu emocjonalnego Rationality in the context of emotional brain concept Wiestaw Dyk™ Uniwersytet secrets nstytutFilerfi ul Krakowsea 7-15, University of zczecin, stitute Phiosophy eye pl ABSTRACT Emotions are integral part of living entities, to primates and ‘human in particular In M Tuli Ciceronis “Disputationum Libri ‘Quinque’, Third Book there isa fragment about the condition of spirit (adefectus, now afectus) In this dialogue following state- ‘ment is being forwarded: “quails autem homo adfectus esset, talem elus esse orationem’, Even that from the text does not arise directly that Is refers to emotions as sensbilsin the title ‘of my article [use homo affectusas a term to describe a human. Inhis research neurobiologist Joseph LeDoux is clearly point {ing out that the origination of emotion occurs independently ‘to rationality. owever in human brain as he claims emotions ‘and thoughts combine together giving a foundation for human spirituality ereation, ABSTRAKT ‘Natura emoc|istanowi przedmiot obrébki w ramach proceséw ‘ewolucyjnych poczawszy od plerwszego etapu genezy plerwoe ne) struktury funke}i méugu, Na tym etaple moina doseukiwaé sig wspélnego ogniwa cztowieka i zwierzecla, Istotne znaczenie zysq neurobiologiczne osiqgnigcia odnosnie ‘mézgu naczelnych, w tym take cztowieka. Na uwage zastugula ‘badania Josepha LeDoux w zakresie tzw. modelu pamigci emo- cjonalne}-Systematyczne ujgcia tego? autora prowadza do zain- teresowania emocjami i odréénienia ich od proceséw emocjo- nalnych dokonujacych sig w mézgu. Emocje zawsze sq aktualne { 6wiadome, angazujg niemalze caly mézgi nie sqzwigzane zjed- nym tylko jego ukladem, Dodatkowo wplywaia onena funkcjo- nowanie mysiii podejmowane dziatanla, Procesy emocjonalne sa przywotywane z pamiect celem poréwnania z bezposred- nmi, aktualnym! oraz Swiadomym przedyciami emocjonalnym WSTEP Jonathan Haldt w ksiaace pt. ,Prawy umys!” stwierdza, ze ludzki umyst mozna obrazowo pordwnaé do jedcca na sto- niu, Jeédziec stanowi zaledwie 1% Swiadomego rozumowania, a stof to pozostate 99% proceséw emocjonalnych determinu- jacych rozumowanie, Oznacza to, 4 ludzie ~ nie zdajac sobie ‘2 tego sprawy - najczeScie} w swoim 2yclu postuguja sie intu- icja i emocjami. Najpierw nieswiadomie podejmuja decyzje, Insearch for what could he a foundation for contemporary man spiritual condition | would define it with LeDoux's emotional the brain. The ttle and analysis carried out seems to indicate a dif ference between the primates and human. Neocrtex evolution in brain offers great hopes for spiritual development of human kind, In this development emotions (feelings) cannot be discarded), because they area vital part ofthe evolutionary process of hamo spiritual or in creativity aspect - homo creator (in intellectual aspect homo sapiens's expected to become homo sapientssimus), Itseems that attributing human with the status of Homo Sapiens ton this stage of evolution isa hopeful wish and according to neu- rrobiological research, itis a huge leap into the future Keywords: emotional brain; neurobiology; evolution of bran; ‘emotions; emotional processes; emotional memory. [Na obecnym stadium ewoluc)i mézgu moze dojsé do zr6wna- nia bodécéw plyngcych z kory mézgowe] iclala migdatowa. tego. Wuedy, gdy nastepuje spéjne, harmonijne dulatanie sfery racjonalne) | emocjonalne) mézgu, myslom, mowie \dziataniom [@uchowi) wielesze znaczenie nadaigstruktury mézgu odpowie drialne za racjonalnosé. Zdarza sig to, lece sfera emocji wsp6b cxesnie zdaje sig dominowaé. Majac powyzsze na wagledzie,, stuszna wydajesieteza, wedle ktorejcrtowiek to homo affectus (chociaz powszechnie okresta sie go homo sapiens) iw ewolu: cyinym procesie zmierza do stadium homo spiritual, albo pod wagledem twérczego zycia na Ziemi homo creator (chociaz przewiduje sig, Ze bedzie to homo sapientissmus). ‘Stowa kluczowe: mézg emorjonalny; neurobiologia; ewolucja ‘mézgu; emocje; procesy emocjonalne; poznanie emocjonalne. eaguja emocjonalnie na doznawane bodéce, a dopiero péé- nile) nastepuje ich racjonalizacja, Wniosek jaki w tym kontek- Sele mote sig narzucaé jest taki, de cztowiek to nade wszystko istota emocjonalna [i], Wliteraturze przedmiotu czgsto stosuje sig pojecia emo: cie" i ,uczucia’, Antonio R, Damasio nie udywa ich zamien- nie. Jak podaje: ,Jedna z przyczyn jest to, Ze choé niektore ‘uczucia zwigzane sq 2 emocjami, to jest wiele takich, ktére powiqzane nimi nie sa, Wszystkie smocje generuja uezucia, WwWiestawOyk jefli doswiadezajacy ich cztowiek jest w stanie czuwania i gotowosei, ecz nie wszystkie uczucia wywod2a sig 2 emo- cif [2], Wezesniej pisze, 2 ,stota emocj jest to, ze stano- ia one zblér zimian zachodzacych w ciele, indukowanych w niezliczonych organach poprzez zakosiczenia komérek nerwowych, co dokonuje sig pod kontrola odpowiedniego systemu mézgowego, ktéry reaguje na treSé mys zwiqza- nych okreslonym abiektem lub wydarzeniem” (2. Uczucie natomiast ,opiera sig na jego sublektywne percep}, per- cepoji stanu ciata, ktry on madyfikuje” [2]. W uczuciach nastepuje zestawienie wlasciwego obrazu ciata zinnym obrazem [3]. W praktyce jednak pojgca suczuca" i emace" stosujesig zamiennie, co tez przyjgto w ninieiszym artykle, W argu- ‘mentagi poshuzono sig pogladami Josepha LeDoux, stad nie odniesiono sig tylko do umystu czlowieka, ale takie wprost do retai mézg-emoce [4] Jako neurobiolog, LeDoux swoje analizy poswigeone naturze emociukazujew aspekcie ewoluci struktur mézgowych wzwierzat clowieka, Historia genezy oraz relacjistruktur mézgowych zezmieniajgcym sig Srodo- wiskiem jednoznacanie wskazuje na role emocitw dani do przetrwania\adaptacj do nowych warunkéw. Badan J.LeDoux stanowia podstawe dyskusjiz pogladami sloszonyml przez psycholog6w, flozoféw { neurobiologéw. Znaczenie emocji w procesie poznawezym Opiniefilozoficane maja interesujacy wklad do analiz dotycza- eych kwestii emocji, stad wydaje sig zasadne skrétowe przed- stawienie stanowisk wybranych fllozoféw, zgodnie 2 tytulem artykuhu i ujeciem w kontekécie neurobiologicanym, Wéréd badaczy panuje przekonanie o tym, ze nie jest upraw- nione przechodzenie od hipotezy prayrodniczej do teori filo- zoficene, jak ted od teorifilozoficane} do empirycene’ hipotezy. ‘Takie przejScia nie sq w zamiarze autora. Tym, co taczy neu- robiologicane analizy 2 ilozofia, jest antropologicane, ewolu- ceyjne i praktyczne znaczenie emoc}i w trwaniu i rozwojuistot zy wych, w tym nade wszystko cztowieka. Sfera emocji jest nie tylko zagadnieniem przyrodniczym, ale ifilozoficanym, nna co wskazujg analizy prowadzone zaréwno w historiifilo- zolii aki obecnie w nauce. Zdaniem Platona uczucia maja sw6j fundament w duszy, a nawet wprastdo nie) naleda. Zatem uczucta sq zwiqaane2 wle- dza, 84 nig prawdziwa i nieomylng [5]. Arystoteles wykazy- wal, ze gléwnym celem zycia jest przyjemnos¢ i unikanie przy- kkrosci, stad uczucia (afekty) byty centrum jego etyki Srodka. Uznawat on, Ze poznanie emoc}i pozwala zapanowaé nad nimi ww procesie dochodzenia do prawdy [6]. Zenon z Kition, zgod- nie ze swym stoickim pogladem, negatywnie acenial emocj, uznajacjeza bezrozumna aktywnose duszy [7] Epikurejczycy takze wizall uczucla z poruszeniaml duszy dace) do pray: jemnosci oraz unikania praykrosei i bélu [8]. Kartezjusz méwit o namietnosciach i przeciwstawiat im rozumnoéé i inteligencje [9]. NamigtnoSci jednak wiqzat ‘ze Swiadomoscia, uwazajac, Ze sq zdeterminowane wewngtr2- nie zewngtr2nie. Baruch de Spinoza takze twierdai, e rozum kkieruje uczuciami, ale ich podstaw dopatrywat sig w ideach 128 i wyobrazeniach, Ucaucia ednak nie sq ani ideami ani wyobra ‘eniami (10). W pogladach Davida Hume'a istotne miejsce ‘wréd afektow 2ajmuja potadanie twstret, ktére zaburzaa prace rozumu [i] Immanuel Kant wznawat emocje (uczucta) zarealne czynnikiw zyciuludzkim, ale pozaintelektualne slepe iodrgbne od wiedzy 12,1] Karol Darwin podja zagadnienie cuczué w2wierzatiludzi Inne 2danie na temat zwigzku emoc)iintelektu miat Jean Piaget. Wskazuje on na afekty jako na prymat w rozwoju [14] | duiatalnosclintelektualne) (affective prymacy). Sposréd afek {sw wyréinit uezucia moralne: poczucie szacunk (feeling of respect), pocaucie sprawiedliwosc (feeling ofJustice) oraz uczucia migdzyosobowe (interpersonal eclings) [1s] Migdzy afektywnosciaainteligencia jest wzajemne oddziaty wanie. Po pierwsze afekt moze prayspiesayé lub spowolnié pade|- rmowanie czynu,a po drugie afektywnos¢ zmienia struktury intelektualne [35] Isabell Stamm sensownosci uezué i racjonalnosei myst dopatruje sie w kontekScle przyjmowanych konwen¢jii norm spotecanych, stwierdzajqe wprost, ze ich rédtem jest kul- tura [16), Potwierdza to w swych badaniach Alex Honneth \ dodaje, ze rozw6) sfery emocjonalne) calowieka jest warun- kiem rozwoju spotecznego (7,18 Natomiast wedtug irgena Habermasa emocje nie stanowig ostatecane| podstavy w intelektualnym osqdziezjawisk [9 W poscukiwaniu zwigzku migdzy emocjami i funkcjami pomawczymi autor pracy natrafitnaartyku Bidzanai wsp. pt. .Neurobiologiczne podtoze awiqakéw migday emocjami i funk jam pozmawezymi’ [20]. Autorzy ci preyanaja,2e od dawna problem stanowi powigzanie w ludzkim mézgu emoci i rajo: nalnosei Prayezyn trudnosei upatruja oni w rozumieniu pojeé spoznanie” i ,emocje” Prayznaja, Ze oba te pojecta nie maja specyficene) reprezentacji mézgowe) ,Poznanie” okresla zr6i nicowane funkcje obejmujace:.pamigé operacyina’ pamigé slowna’,,pamigé wzrokow",,uwage’ ,wnioskowanie’, oz wigzywanie probleméw i,spoleczne funkejonowanie" Podab: nie yemoeje” nie sa pojedyncea Funkesa mézgu, dlatego oma- ‘wianiautorzy w swych analizach uwzgledniaja pojgciatakie jak: ,ocena boda’, fizjologicana odpowieds”,,subiektywne doswiadczenie bodca’ stymulacja zachowania” oraz eks- presja 2achowania’ Podjgcie w niniejsze) pracy zagadnien dotyczqcych emo- ejiiracjonalnosel wymaga nade wszystko prayigcia zatozes, kt6re sq znane z badas naukowych, a mianowicie: ,pozna- nie" i emocie" dokonuja sig na poziomie neuronalnym oraz zavigzane sq ze strukturg ifunkcjg mézgu. Takie podejscie adaje sig prezentowaé J. LeDoux [21], wedbug ktérego nalezy sig kupié wok6t praedmiotowego ujecia, tna neuronalnych podstawach poznania i emoc}i oraz poszlakach poznawezych wyznacznikéw emoc)i 21} Ani zatem ,emocj" ani te. poz nia’ nie nalezy traktowaé jako funkcji mézgu, ale racze jako setykiety”(,stowo emocja nie odnosi sig do niczego, co umyst czy méag raeczywiscie ma albo tworzy —emocja jest tylko etykietka, wygodnym sposobem rozmawiania 0 aspektach ézgu i umystu’) lub prose) ~ jako zbiér Scisle powigzanych Fankejt mézgowyeh [2 ois punecuplipomiteseRaconainesewhantekcie tonceaciimézgu emecionalnege NEUROBIOLOGICZNE PODSTAWY EMOC}I Ewolucja struktur emocji Joseph LeDoux podaje, 2e celem zrozumienia natury emoc}t najlepie| jest potraktowaé je jako biologiczne funkeje uktadu nerwowego, tun. jako funkeje mézgu [4]. Strukturg mézgu zaleca on pojmowaé jako konsekwencje ewoluc}i w okreslo- nych warunkach Sradowiska, Géy powstala u ssakéw nowa ora (neocortex), wytonily sie wyZsze funkcje psychiczne, takie jak mySlenie i rozumowanie [4] Jest prawda, ze maksymalny rozw6j tych funkeji nastapit u homo sapiens. Jesli natomiast chodz o uczucia to chociaz nie wszystkie mézgi sa takie same, to jednak u wszystkich ssak6w nerwowa organizacja, bedaca podstawa zachowaii emocjonalnych, jest taka sama lub bar- dzo podobna. Chociaz mézg podlega ewolucji, to struktury ‘odpowiedzialne 2a zachowania emacjonalne dotad nie ule- galy zmianom [4] Autor ksig@ki (6g emocjonalny" & wstrukturze mézgu, postepue odwrotnie nit nauki kognitywistycane,ktére wznajg umyst za siedzibg ro2sqdku logicznego rozumovrania, aw konsekencj pry ‘nujg 2e Swiadomosejest wyaticiem obrdbkt informacj co upo- dabnia rozum do komputera. .Kognitywigel méwia wpraw- date czasamto Swladomosel jako efekcle koncowym obrobk informacii ale zazwyeza) owiel bardzie|nteresua ichlezace upodtota nasze| Swindomast procesynitreSé kt6ra est ich wynikiem” [4]. Uczucia pozostaja poza ich zainteresowaniami, Psyeholodzy, ae Sladamt kognitywistéw, pray analizie emocj utodsaniaja jez myslam,emocjesq po postu mySlami osytu- acjac, wkt6rych sieznaldujemy” [4]- Podobne behawiorySei nie przypisuja emocjom obiektywnosci { uznaja je za subiek- tywne stany umyst [4]. Nawet wsréd badaczy zajmujacyeh ‘sig emocjami brak jednomysInoéci w ich pojmowaniu. Jedni uuznaja,ze sa one stanami umystu; drudzy zestawiajg emocje zreakcjamfizjologicenymi;trecia grupa uczonych twierdz, de esto spos6b driatantaalbo sposdb méwienta; do cawarte) sckoty naleda ol kisray wana emocje za mysll osytuadjach, wktérych przebywamy; w przekonaniu pigtej koncepcji emocje sa nieSwiadomymi impulsami; szésty poglad uenaje emocje zakonstrukty spolecene.Siédme podejscie, autorstwa LeDoux, jest najbardzie| obiecujace, najbardzie| train i najpowszech- hiejsze, bo kazdy wie, czym sq emocj, problem zaczyna sig jednak wtedy, gdytrzeba je wyiasnié [4 W powstatej luce eksplanacyjne} emocii neurobiolog J. LeDoux jest - zdaniem autora artykutu - najbardziej kon- kretny,tworczy flozoficenie i przedmiotowo wzasadniaiacy tezg, 2 emocje sq ewolucyjnym skarbem (madroscia) i prze- ‘wyaszaq nawetinteigenc)g wszystkich umyst6w razem waig- tych [a]-Whrew kognitywistom LeDoux podaje ie myst bet modi trudno nazwaé umystem’ nade wszystko bez emo) trurdno méwi€o Swindomosci, Emociajest pewnym rodzajem myslenia [4]. 7 ewolucyinego punktu widzenia, jedynie stusznego w zakresie powstawania poszezegélnych strukcurifunkeji iéagowych, nie istieje jeden uklad emocjonalny. W procesie ewolucjnastepujezmiana wielu funk méagu, ale niezmienne szukajqcemocjonalnych Pomeranian Life sei 2018650 59 funkcje emocjonalne. Mechanizmy emocji sq wspélne zwie- rzgtom iudziom, ale jgzyk i wiadomosé ksztaltuja tylko ludz- kee [4 ‘Waspekeie ewolucyjnym tatwo jest zauwatyé, xe badanie ~zwierzecych mézgow nie stanowi podstawy wyjasnienia luda: kkich emogji.Jak sie wydaje, emocje sq sednem zaréwno zwierze- ce) jak iludzkiej duszy. Dla Scistosci musze dodaé, ze w u)gciu J. LeDoux dusze te rozumiane sq jako maszynerie emocjonalne. Wkontekécie neurabiologicznym dusze zwierzece, nastawione na obrong organizmu i przezyeie, sq bardzie} zdeterminowane ‘w swych reakejach na istniejgce bodice z otoczenia U catowieka takze istotna role odgrywaja emocje ~ funk- je mézgu bedace podstawg dazenia do przetrwania w zmic- niajgcych sig warunkach otoczenia ale w procesie ewolucji powstaly nowe uklady mézgu, dajace nowe funkeje, tzn. mysle- nile abstrakcyjne, zdolnosei poetyckie i matematycane. Nie maj one jednak dadnego zwigzk, jak podaje J. LeDoux, chron przed niebezpieczefistwamt | dazeniem do przetrwania [4] Procesy emocjonalne a racjonalnosé Wujectu neuronauki Joseph LeDoux poddaje badaniu kwestig proceséw emocjonalnych oraz geneze emoc)i. Odnoszac sie do konkretaych wydarzeb, faktow, wyraéne] ideklaratywne} Swiadomosei, stwierdza, ze pamigta sie wydarzenie przezy- cia emocji, ale emoci sie w tym czasie nie przedywa, Tak opi- sane doswiadczenie pamigci Swiadczy 0 ich nieswiadomosc, ‘Zresztq nieSwiadomych emocji nie ma, est tylko zapamietana ‘wezeSniej przezyta informacja, Zostata ona zapisana (zgro- madzona) w mézgu. Inny rodzaj pamigel ednost sie do aktu- alnie przezywane) emoc)i - pamigé ta nosi nazwe spamige! emocjonalne}’.Tylko tak doswiadezane i przezywane emocje sq Swiadome, Za procesy emocjonalne odpowiada hipokamp, a emocje zwigzane sq2 ciatem migdatowatym. Gdy prayimie sig za podstawe sytuacje emocjonalng, to najczeSciej przed- stawia sig ona schematycanie, jak na rycinie 1 C hipokamp . amigésytuagi emocjonane Calo migdatowate pamigt emacjonaina YCINA. Schema przezywania emoci Sytuacja emocjonalna Wezesniej zapamigtuje sig emocje, a nie sytuacje, w ktérych emacje powstala, Pray doswiadezeniu emaci nastepuje poréw: nanlez sytuacjg emocjonalna, ale nastepuje tutaj uwzglednienie 29WiestawOyk _, comonacn Oo Ne WAESrE — DOLNADROGA migdatowate RYCINA 2 Owiedrogi praetwarzania emocjonalnego [8] aktualnych warunkéws Joseph LeDoux podaje, ze kade uccucie ~zostaje poréwnane do zgromadzonego doswiadczenia i do niego dostosowywana jest odpawiednia reakcja emocjonalna [22] Jesli chodzi o bodéce zewnetrane docierajqce od wagéraa do ciata migdatowatego, to LeDoux wskazuje na dwle drogi, 1). droge dolng oraz droge gérna (rye. 2) Droga dolna stanowi podstawe szybkiej reake|i wobec bodéca jako potencjalnie niebezpiecznego. Reakcja jest tak szybka, Ze cztowiek nawet nie zdaje sobie sprawy z zaistniate} ‘zagratajace) 2yciu sytuac), Natomiast droga gorna praebiega przez kore mézgowa, ktéra ma moc wyciszania nadwradli- ‘wosei, Thamienie reakeji ocenionych jako niepotrzebne jest uzytecune w sytuacjach bezpiecanych dla organizmu, Ciato migdalowate i kora mézgowa niezaleznie od siebie wzajem- nie komunikujq sig, co stanowi o bezpieczefistwie systeméw aywych w érodowisku. W nowych sytuacjach nastepuje ozy- wianie ugwiadomionych wspomnies, a tym samym i genero- wanie (Swiadomych) emoc}. MySti a uczucia W kontekcie pamigci emocjonalne) joseph LeDoux podejmuje zagadnienie: czym réinia sig mysli od uczué? Juina poczatku wskazuje,Ze:4) mys emocje generowane sq przez odmienne systemy, a doktadnie przez ,odmienne uk}ady podsymbo- liczne” [4]; 2) emocje angaizuja niemalze caly mézg i w ich aktywnogci wszystko zmierza do jednego celu, MySlinatomiast aktywizuja niewielki zakres uktadéw mézgowych, Okazuje sig, 2 emocje nie tylko mobilizuj ale i synchronizujg prace ‘mézgu, angazuja jednostke w catosci i wyzwalaja pray tym ‘ogromny strumief energii do aktywnoscl. Mysi, co sigzdarza, moga uruchomié sfere emocjonalna, ale bez tego procesu nie saw stanie byé prayczyna zaistnienia imponujgeych czynéw. Mote dojsé do sytuacji, w ktérej pojawia sig réwnowaga mig- day sit mySii emg, czyli migdzy procesami przebiegajacymi od ciata migdatowatego do kory mézgowe|i od kory mézgowe] do ciata migdalowatego. Wtedy dopiero aktywizuje sig spojny ‘zwiqzek rozumu i emo, tan jest modliwe, xe ,walka migdzy mySlami a emocjami zakoriczy sig ostatecanie ni waniem oSrodkéw emocjonalnych przez mysli korowe, lecz bardziej harmonijna integracja rozsadku i namietnosei, Prey zwigkszeniu potaczed miedzy korg i ciatem migdalowatym ognicje i emocje moga dziataé razem, a nie oddzielnic" [4]. Emocjonalnosé wSréd naczelnych nie wydaje sie byé pray- padkowym wytworem ewolucji. Z obecnego stanu rozwoju zdomino- 30 ich mézgéw wynika, 2 jest konsekwencjg dqzenia do praeiy- cia. W biologii celowosé jest immanentna kategoria systeméw oaywionych, Na obecnym stadium ewoluc)i2yela harmonijna integracja rozsqdku i namigtnosei powstaka wskutek rozro- Snigcia sig kory mézgowe|u ssakéw, stad LeDoux ma nadzieje, ‘2 jej zwiqzek z ciatem migdatowatym w przysziosci bedzie duo silniejszy. W konsekwencji ludzie bedg mogli doskonale ‘ontrolowaé i panowaé nad swymi emocjami [4]. Nie znacay to, 2e emocje przestang byé wazne w zyclu codziennym, etycz- rym, intelektualnym, twérezym i duchowym. Swiadomosé, jak podaje neurobiolog, ,nie jest ani warunkiem niezbednym zdolnosci myslenia irozumowania, ani nie jest z nig tozsama, ‘Zwierzgta potrafig rozwigzywaé mnéstwo probleméw, nie bbedgc wyrainie Swiadome, co robig ani dlaczego to robig, Oczy- ‘wiscie SwiadomoSé podnosi myslenie na wyaszy poziom, ale nie jest tym samym, co mySlenic” [4]. Joseph LeDoux poréw- nujge mézg cztowieka innymi naczelnymi zdaje sig bladzié, porbawiajac Swiat zwierzat Swiadomosci. OczywiScie Swia- domosci naczelnych zwierzat i cztowieka réznia si. W kontekScie podjgtego tematu interesujace jest zagadnie- nie, czy wraz z przewidzianym doskonaleniem sig struktury Lfunkejiméagu ludzkiego nastapl latwosé odrééniania dobra od zai ksztaltowania sig wigksze) sktonnosel wyboru debra a pomniejsvenie tendene}i wyboru za (jawiqcego sie w okreslo- nych warunkach jako dobro inarzucajgcego sig ludzkiej woli), Cay motliwe bedzie pozbywanie sie w systemach etycznych cemocji i opieranie programéw moralnych tylko na racjonal- rych praestankach? ‘Swogo czasu autor artykutu przedstawit wéréd swogo kole- ‘efstwra na uniwersytecie poglad bramigcy: biegiem ewolu jidojdzie do rozwoju struktury i funkeji mézgu, w ktérych doskonatosé wyboru bedzie ulepszona, Podniosta sig burza gloséw sprzeciwiajacych sie te) intuicfi, ale zapoznanie sig z literatura Josepha LeDoux pozwala zyskaé wieksze przeko- nanie i argumenty na rzecz.uzasadnienia te) tery w ramach neurobiologi. We wezeSniejszych badaniach autora zagadnie- nile o podjete byto w kontekécie ekofilozofi. ‘Zadaje sig, ze preyznawanie czlowiekowi statusu, na obec- nym stadium ewolucji, Ze jest homo sapiens, stanowi Zyczenie iwbrew danym zneuronauki potgzng transgresje w prayszlosé, Emocje i poznanie sq uzaleénione od réznych ukladéw new ronalnych. Jest zatem migdzy nimi réinica i brak podstaw preyporzadkowywania emacji do porzadku poznawezego, NieSwiadome moze by¢ przetwarzanie emocjonalne (proces emocjonalny), ale nie emocje, One zawsze sq Swiadome [4] \Wérdd zwierzat wystepuia tylko reakcje natychmiastowe, ‘Te wyksztatcity sig w procesie ewolucyjnym i umodiwiaig im przeiycie w okreslonych sytuacjach. Osobnik (awierze iczla- ‘wiek) nie ma kontrol nad reakejami na pojawiajgce sie bodéce. Gidy wezeSnie) zwykto sig méwié o reakejach typu I (mimo- ‘wolne), to wéréd ludzi zauwwazono istnienie tew. reakejitypu Il (dowolnych). Reakcje typu II nastepuja po reakcjach typu I, bbedge pod kontrola woli.Za reakcje typu Il jest odpowiedzialne cialo migdatowate, a szczegélnie jadra boczne i podstawno- -bocane. Na te) podstawie Joseph LeDoux dachodzi do wniosku, ‘te reakcje typu I | typu II sq ze soba powigzane. Powiqzanie ois punecuplipomititeseRaconainos¢whanteci bonceaciimézgu emecionalnege to dokonuje sie migdzy Srodkowym cialem migdatowatym, claiem prazkowanym, wlacanie 2 jadrem accumbens, skojarze- niowymi obszarami kory i hipokampem. Polgczenie ze Srod- kowym clatem migdatowatym ledy u podstaw reakeji Itypu, zaé pozostate potaczenia moga stanowié podstawe reakeji typu Il Stopied kontroli nad emocjami zalezy wigc od rodzaju systemu reakeji (19). Istnieje réznica migdzy pamigcia jawng a pamigcia emo- cjonalng w mézgu. Pamigé jawna czy ted. deklaraty wna jest to Swiadoma refleksja. Ten rodzaj pamigei wigie sig’ hipo- kampem. Pamigé emacjonalna zaledy od ciata migdatowatego. Hipokamp i ciato migdatowate sq érédlem dwéch réznych, ale Kluczowych sieci pamigciowych [19]. Pamigé i pamigé emocjo- nalna sq przechowywane w réinych systemach mézgowych ikaida 2nich oddzielnie oraz. inaczej praechowuje informacje. Fakt ten moze powodowag, 2e przywotane informacje moga okazaé sie réiine,a nawet sprzecane ze soba, Powstaly konflikt migdzy pamigcia deklaratywna i emocjonalna jest podstawa wykazania braku cwigzku miedzy swiadomym wspomnie- rniem a reakcjq emocjonalng pray ponownym pojawientu sig Jbodc6w skojarzeniowych ze wspomnianym zdarzeniem" [21]. PODSUMOWANIE Emocje sq integralng czescigistot 2yigcych, a szczegélnie zwie- raqtnaczelnych, w tym réwniez czlowieka, W ksiedze trzecie} .M. TulliCiceronis Tusculanarum Disputationum Libri Quinque" jest mowa o stanie ducha (adefectus, wsp. affectus). W dialogu pada stwierdzenie: qualis autem homo adjectus esset, talem eius esse orationem (jaki jest stan ducha cztowieka, taka jest jego ‘mowa) [22]. Chociai:z tekstu nie wynika, iz chodzi tu wprost ‘oemacje w sensie sensi, to w tytule artykulu postuzono sig wodniesieniu do czlowieka okresleniem homo affectus, Neuro- biolog Joseph LeDoux w swych badaniach wyraénie wskazue, 4 geneza emoc}i dokonuje sig niezalednie od racjonalnosei.Jed- nakze w mézgu ludzkim emocje i mys] iaeza sie ze soba, daje podstawe tworzenia sig duchowosci ludzkiej, Autor artykutu nie rozumie duchowosci tak, jak pojmuia ja wspétczesni teolo- zy duchowosci, Duchowosé w tym uktadzie jest naturalnym, ewolucyjnym stadium genezy homo sapiens sapiens. Wykaauje to LeDoux w kontekécie neurabiologli,a w aspekcle ewoluc)i wiadorym jest, ze w przypadku cztowieka jeszcze sig ona nie skoriczyéa. Byé moze bedzie tak, jak podaje LeDoux: nastapi wieksza symbioza rozumu i emogji Jest to ewolucyjny kurs ‘ku stadium homo sapientissimus, Pomeranian Life si 2018650 W poszukiwaniu podstaw ,stanu ducha’ wspétczesnego czlowieka autor pozostaje pray okresleniu tego stanu za LeDoux, przy pomocy mézgu emocjonalnego. Tytu! i tresé analiz zdaja sie wskazywaé na réznice migdzy zwierzgtam\ naczelnymi a cztowiekiem, Ewolucja neocortex w mézgu czto ‘wieka daje wielkie szanse rozwoju duchowego ludzkosci W tym rozwoju nie nalezy jednak dyskredytowa¢ emocji(uczue), gayi upodstaw wehadza w proces ewolucyjny homo spirituale lub w aspekcie tworczym - homo creator (2 poziomu rozumu ~ ‘homo sapiens przewiduje sig ewolueyjne stadium prayszto- Sci — homo sapientissimus} PISMIENNICTWO. 1. Haidt)Peawy umystDiaczego dobrych lds det religia polity? Sopot: Stak Stowa; 2004p. 76-81 2, Damasio AR iad Karteusza. Eos, rozum slur méng Pana Rebis, 2002. 163-7. rnigay2s. Leboux}.Mézgemocjonalny:Taemnlezepodstawy2yca enocjonalnege Pornati: Media Redsina; 2000 Platon. Foros. ety: Anty; 2002, Mich PNamigtnascia dobre uezeia Prdbaobrony konespo stocks) apa Eryka 2009,42137-54 8, Neumann, Epkureiam. sty: Adiaphors; 2003, 10, De Spinoza B.Etyka w porzadku geometzyeznym dawiedsiona, War: saa: PWM; 2008 11, Hume D.Rozprawsoucrucieh ila Sofi 20098) 246-67, 12, Kant. Ethica In: Kant Bin Vorlesungen weber Etik ern: PAN Ver: 13, Kani Uzasadnieniemetatayki moralnoSel. ety: Anty; 2001 14, Darwin K.O wyraate uczuC u celowieka awieragt Warszawa: PWN; 988, 15. Paget Intligence and aectivty. Palle Alte: Annual Reviews Mono- 16, Stamm! Zwischen Neutobologie und Soalaethik Oldenbourg:BlSVerag, der Universtt Oldenbourg: 2007 p.26 onneth A, Unsichtbarket Sttionen ei {5 Frankfurt/Me Suhrkamp: 2007 Honneth A, Dash im Wir Studien zur Anerennungstheore. Franke furt/M Subrkamp: 2010. 266-8 18, Habermas} Autonomy and soldat. Interviews wth irgen Habermas, Dew (ed, ntrod) London: Verso; 1985, 9,269. 20. Hizan ,Dutezak Bi Grabowski | Neurobilogicme podtoze zwiqakéve rmlgdy emojamtafunkeama pomaviczym.Psyehoterapla 2012:(162): 555, 21, LeDoux}.Mézgowe interakeje poznawezo-emocjonalne. In: Ekman P, 22, LeDou],Xaporaris A, RomanskiL, Indlibity of sucor dial em rmemoris Cognitive Neurose!19891.258-43, ori der Intersubjetie BI