Professional Documents
Culture Documents
लुम्बिनी सांस्कृतिक नगरपालिकाको क्षमता विकास योजना
लुम्बिनी सांस्कृतिक नगरपालिकाको क्षमता विकास योजना
लुम्बिनी सांस्कृतिक नगरपालिकाको क्षमता विकास योजना
१.6 क्षिता विकास योजना तयािीका नीमतगत तथा कानुनी आधािहरू ................................... 6
k]h |1
4.2 उद्देश्य ................................................................................................................... 40
4.3 कायुक्षत्र
े ................................................................................................................ 40
अनुसूचीहरू ................................................................................................................ 47
k]h |2
परिच्छे द एक: परिचय
१.1 पृष्ठभूमि
नेपाि सं घीय सं िचनािा गयपमछतह तीन तहका सिकािको परिकलपना गरियको छ । सं घीय सिकाि,
प्रदे श सिकाि ि स्थानीय सिकाि । नेपािको सं मिधान २०७२ िे नेपािको इमतहासिा पवहिो पटक
सं मिधानसभा िार्ुत जनताका प्रमतमनमधिे प्रतेक्ष सं मिधान िे खेका हुन ् । मि.स. २०७२ साििा जारि गरिएको
नेपािको सं मिधानिे दे शिा तीन तहका सिकाि हुनेगिी िाज्यशचिको स्रोत नेपािी जनतािा मनवहत
गिे को छ । नेपािको सं मिधानिे नेपािको िूि सं िचना सं घ, प्रदे श ि स्थानीय तह गिी तीन तहको हुने,
िाज्यशचिको प्रयोग ि उपयोग सं मिधान ि कानुन ििोचजि हुने िेिेिस्था गिे को छ ।
सं घीय व्यिस्थाको िहत्िपूणु सिकािको रूपिा रुपिा िहेको स्थानीय तह जनताको सिै भन्दा नचजकको सिकाि
हो । जनतािे आफ्ना विकास ि अमधकािसं ग सम्िचन्धत अपेक्षाहरू सिैभन्दा पवहिे स्थानीय सिकाििा व्यि
गने भएकोिे यसिाई गाउाँघिको सिकािको रूपिा मिन सवकन्छ । स्थानीय सिकाि जनता नचजक िहेि
सं विधान ि स्थानीय सिकाि सञ्चािन ऐनिे तोकेका अमधकािहरुको प्रयोग गदै स्थानीय जनतािाई मछटो, छरितो,
सिि, पािदशी ि गुणस्तिीय सेिा प्रिाह गिी सं घीय िोकताचन्त्र गणतन्त्रिे व्यिस्था गिे का िाभहरुिाई
जनताहरुिा प्रत्याभूत गिाउने गहन चजम्िेिािी मिएको सिकाि हो । यसथु नागरिकहरुको सेिािा सिि ि
ाँ स्थावपत गनुका िामग स्थानीय तहहरु आर्ैिा सिि ि सक्षि हुन जरुिी छ । जसका िामग हिे क
सहज पहुच
स्थानीय तहको सं िचनात्िक सं स्थागत क्षिता ि िानि सं शाधनको क्षिता विकास हुन जरुिी छ । क्षिता
विकास भनेको एउटा प्रकृया हो जसिे कुनैपमन व्यचि िा सं स्थािाई सक्षितामति डोयाुउछ । नेपाि प्रज्ञा
प्रमतष्ठानको िृहद नेपािी शव्दकोष अनुसाि क्षिता भनेको कुनै काि गनु सक्ने िा केही धािणा गनु सक्ने शचि
िा विशेषता, सािर्थयु, तागत भनेको छ । यस अथुिा क्षिता विकास भन्नािे कुनै पमन व्यचि िा सं स्थािे
आफ्नो काि कतुव्य ि अमधकाििाई सक्षिताका साथ िहन गनुसक्ने िनाउने प्रकृयाको रूपिा िुझ्न सवकन्छ।
स्थानीय तहहरूिाई प्रदान गरिएको सं िैधामनक एकि अमधकािहरूको प्रयोग गनु स्थानीय सिकाि सं चािन ऐन
२०७४ िे स्थानीय तहहरुिाई स्थानीय स्िायत्त शासनको ििु अनुरुप स्थानीय विकास, सेिा प्रिाह ि स्थानीय
नेतत्ृ िको िामग अमधकाि ि चजम्िेिािीको व्यिस्था गिे को छ । उलिे चखत अमधकाि ि चजम्िेिािीिाई िहन गदै
स्थानीय विकासिाई सिािेशी, सहभामगतात्िक ि सितािूिक िनाउन स्थानीय तहहरुको क्षितािा विकास हुन
जरूिी हुन्छ ।
स्थानीय क्षेत्रको विकास, प्रभािकािी सेिा प्रिाह ि स्थानीय सुशासनिा गुणात्िक परिितुन लयाउन रुपान्तिणकािी,
दक्ष, सिि ि सक्षि स्थानीय तहहरुिाट िात्र सम्भि छ । हाि स्थानीय सिकािहरुिे नेपािको सं मिधान,
स्थानीय सिकाि सं चािन ऐन ि विमभन्न िाविय प्रमतिद्धताहरु ि िाविय तथा स्थानीय योजनाको आधाििा सम्पादन
गनुु पने मनयमित कायुहरु सम्पादन स्ति ि अिस्थाको अध्ययनिाट स्थानीय तहिा कायुित जनप्रमतमनमध ि
किुचािीहरुको व्यचिगत क्षिता (ज्ञान, सीप, दक्षता, प्रिृचत्त), सं स्थागत क्षिता ि विमध÷प्रणािीगत क्षितािा
विकास गदै जानुपने दे चखएकोिे प्रदे श सुशासन केन्र िुचम्िनी प्रदे शको सहयोग ि आभाष एग्रो कन्सलटे न्सी
प्रा.मि.को प्राविमधक सहजीकिणिा आगािी तीन िषुको िामग यो क्षिता विकास योजना तजुि
ु ा गरिएको छ ।
k]h |3
यस n'lDagL gu/पामिकािा कायुित जनप्रमतमनमध ि किुचािीहरुको व्यचिगत क्षिता, सं स्थागत क्षिता ि
विमध/प्रणािीगत क्षिताको िे खाजोखा गिी किुचािी ि जनप्रमतमनमधहरुको व्यचिगत विकास, सं स्थागत विकास
ि विमध/प्रणािीको विकासको साथै सं स्थागत क्षिता स्ििूलयााँकन ि वित्तीय सुशासन जोचखि िूलयााँकनिा किजोि
दे चखएका सूचकहरुको क्षेत्रिा सिेत क्रिशः सुधाि गने कायुिा सहयोग पुयाुउन यो क्षिता विकास योजना
तजुि
ु ा गरिएको हो ।
k]h |4
sl7gfO{ tyf cfjZos cfly{s Joj:yfkgdf sl7gfO{ x'g'n] o; gu/kflnsf ck]lIft ljsf; x'g
;ls/x]sf] b]lvFb}g .
१.3 क्षिता विकास योजनाको आिश्यकता ि औचचत्य
Ifdtf ljsf; eGg] zAbn] dfgjsf tLg j6f kIfnfO{ ;Daf]wg ub{5 tL x'g\ 1fg, l;k / wf/0ff,
1fg ljgf ljj]s x'Fb}g ljj]s k|of]u ug{ p;sf] larf/ /fd|f] x'g' kb{5 / s'zn l;k ljgf 1fg
tyf wf/0ff k|of]u ug{ ;lsGg . To;sf/0f Ifdtfn] k|:t't tLj j6} s'/f ;d]6] kl5dfq k"/f
x'G5 . :yfgLo ;sf/df klg ;f]xL s'/fx?sf] a9fjf lbg / Ifdtjfg JolQmx?n] dfq hgtfdf
k|efjsf/L ;]jf k|bfg ug{ ;Sb5g\ . dfgljo kIfn] dfq ;j} k|sf/sf ;]jf k|efjsf/L 9+un]
k|bfg ug{ ;Sb}g, ;+:yfut cGo kIfx? h:t} gLlt, lgod, lalw, lgb{]lzsf, cfrf/ ;+lxtf, sfo{z}nL
/ sfo{fno k"j{fwf/ -sfo{no ejg, gful/s d}qL sfo{fno n]cfp6, cgnfOg ;]jf k|0ffnL,
;km\6j]o/sf] k|of]u, ckf+ud}qL sfo{fno tyf ;]jf s]G›, ;"rgf k|ljlw_ sf] k|of]uåf/f b|'t / ljZj;gLo
;]jf k|jfx ug{' cfhsf] clgjfo{ cfjZostf xf] . cQM o; Ifdtf ljsf; of]hgf tof/ ug{'sf]
cf}lrTo b]xfo adf]lhd /x]sf 5g\ .
o; Ifdtf ljsf; of]hgf tof/ ub{f g]kfnsf] ;+ljwfgdf pn\n]lvt df}lns xs / st{Jo, gLlt /
lgb{]zs l;4fGt / ;+ljwfgsf] cg';"lr * / ( df pn\n]lvt :yfgLo ;/sf/x?sf Psn / ;femf
clwsf/x?sf] pkof]u ug{'kg{] s'/fx?nfO{ dWogh/ ul/Psf] 5 .
Ifdtf ljsf; of]hgf tof/Lsf qmddf g]kfnsf] ;+ljwfgn] c+lusf/ u/]sf wf/fx? efu # df}lns
xs / st{Jo ;DaGwL ;dfgtfsf] xs wf/f !*, ;DkQLsf] xs wf/ff @%, ;"rgfsf] xs wf/f @&,
lzIff ;DaGwL xs wf/f #!, /f]huf/Lsf] xs wf/f ##, >dsf] xs wf/f #$, :jf:Yo ;DaGwL xs
wf/f #%, vfB ;DaGwL xs wf/f #^, cfjf;sf] xs wf/f #&, dlxnfsf] xs wf/f #*, afnaflnsfsf]
xs wf/f #(, blntsf] xs wf/f $), / pkef]Qmfsf] xs wf/f $$ nfO{ oy]i6 Wofg lbOPsf] 5 .
lsg eg] :yfgLo ;/sf/x? k|To]If jf k/f]If ?kdf oL hg;/f]sf/sf ljifox? / o;sf] ;]jf k|jfxdf
hf]l8Psf x'G5g\ .
To;}u/L efu $ /fHosf] lgb{]zs l;4fGt, gLlt tyf bfloTj ;DaGwL wf/f %) cg';f/sf l;4fGtx?
/ wf/f %! ljsf; ;DaGwL gLlt, k|fs[lts ;fwg ;|f]tsf] ;+/If0f / pkof]u ;DaGwL gLlt, gful/ssf
cfwf/e"t cfjZostf ;DaGwL gLlt, >d / /f]huf/ ;DaGwL gLlt, ;fdflhs Gofo / ;dfj]zLs/0f
;DaGwL gLlt, Gofo / b08 ;DaGwL gLlt, ko{6g ;DaGwL gLlt / cGt/fli6«o ;DaGw ;DaGwL gLlt
;d]tnfO{ Wofg lbOPsf] 5 . To;}u/L :yfgLo ;/sf/ ;~rfng ;DaGwL P]gsf] bkmf !)@ sf] @ df
pn\n]v eP adf]lhd :yfgLo ;/sf/n] cfkm"nfO{ cfjZos kg{] P]g tyf gLlt lgod agfpg' kg{]
;Gbe{nfO{ klg Vofn ul/Psf] 5 .
ु ा विमध ि प्रकृया
१.7 क्षिता विकास योजना तजुि
Ifdtf ljsf; of]hgf lgDg lnlvt k|lqmof / r/0f k'/fu/L tof/ ul/Psf] xf] M
k]h |6
r/0f $
k|ltj]bg clGtd tof/L r/0f M
d:of}bf tof/L, k|:t'lt,
k[i7kf]0f kl5 k|ltj]bg k]z
r/0f #
k|ltj]bg n]vg r/0f M
clen]v cWoog u/L Ifdtf r/0f @
ljsf; of]hgf k|ltj]bg n]vfhf]vf r/0f M ;"rgf /
tof/ hfgsf/L ;+sng tyf r/0f !
cled'lvs/0f, ;"rgf tof/L r/0f M ;"rgf
ljZn]if0f
;+sng, cWoog tyf
cled'lvs/0fsf nflu
r/0f !M tof/L r/0f
n'DjLgL k|b]z ;'zf;g s]Gb|;Fusf] ;Demf}tf kZrft\ tof/L r/0fsf] ;'?jftdf lbUbz{gn] dfu{bz{g
u/] cg';f/ ;]jf k|bfosnfO{ sfof{b]z k|fKt eP kZrft\ ;DalGwt :yfgLo tx;Fu sfo{qmd ;DaGwL
hfgsf/L tyf Ifdtf ljsf; sfo{qmdsf] df]8fln6L hfgsf/L u/]kl5 sfo{qmdsf] ldlt, :yfg /
;xefuLx?sf] af/]df lgSof}{n ul/of] . sfo{qmdsf nflu cfjZos b:tfj]hx?, 5nkmnsf nflu
cfjZos :6]zg/L, k|:t'lts/0f ;fdfu|L, kmf/d ty km/d]6x? lk|G6 ul/of] .
r/0f @M n]vfhf]vf
o; r/0fdf :yfgLo ;/sf/sf sd{rf/L, hgk|ltlgwLx? ;Fu k|To]If e]63f6 nufPt Ifdtf ljsf;
;DaGwL lbUbz{g @)&^ df lbOPsf] kmf/dx? k|of]u u/L lgDg cg';f/sf pkr/0fx? k"/f ul/Psf]
lyof] .
s_ Ps lbgsf] cled'lvs/0f sfo{qmd M k"j{ lgw{fl/t tof/L cg';f/ gu/kflnsfsf] ;efxndf Ps
lbgsf] Ifdtf ljsf; ;DaGwL cled'lvs/0f tyf sfo{zfnfsf] cfof]hgf ul/Psf] lyof] . o;
sfo{qmddf gu/sfo{kflnsfsf kbflwsf/L, sfo{kflnsf ;b:ox?, ljleGg zfvfaf6 zfvf k|d'v jf
sd{rf/Lx?sf] k|ltlglwTj x'g]u/L ;xeflutfdf sfo{qmd ;DkGg ePsf] lyof] .
;j{k|yd, lbUbz{gsf] k|fjwfg adf]lhd % ;b:oLo Ifdtf ljsf; ;dGjo ;ldlt u7g ;DaGwL
hfgsf/L u/fOPsf] lyof] . cfufdL sfo{;ldltsf] j}7sn] pQm ;dGjo ;ldlt u7g jf lhDd]jf/L
tf]Sg] lg0f{o ePsf] lyof] . o; sfo{qmddf cWoog 6f]nLsf tkm{af6 Ifdtf ljsf; sfo{qmdsf]
cfjZostf, dxTj / k|lqmofsf af/]df @ 306fsf] k|:t'lts/0f ul/Psf] lyof] . ;fy} ;d"x sfo{dfkm{t
gu/kflnsf sf] SWOT ljZn]if0f ul/Psf] lyof] . SWOT ljZn]if0fsf] k|:t'lts/0f kZrft Ifdtf
ljsf;sf] sfo{df gu/kflnsf nfO{ ;xof]u k|fKt x'g;Sg] ljleGg ;/f]sf/jfnfx?sf] klxrfg ul/Psf]
k]h |7
lyof] . cGTodf hgk|ltlglw;Fu ;DalGwt Ifdtf ljsf;sf] If]q klxrfg ;DkGg u/L cf}krfl/s
sfo{qmd ;dfKt ul/Psf] lyof] . sfo{qmddf gu/kflnsf k|d'v / pkk|d'v ;xeflutf /x]sf] lyof] .
v_ ;fgf ;d'x 5nkmnM Ifdtf ljsf; of]hgf th{'df lbUbz{g @)&^ sf] cg';"lr @ cg';f/sf]
9fFrfdf lbOPsf] kfFrj6f ljifo If]qdf ;DalGwt zfvf k|d'vx?;Fu ;fgf ;fgf ;d"xdf j;L
:jd'n\of+sg ljwLdf cfwfl/t eO ;+:yfut Ifdtf ljsf; n]vfhf]vfsf nflu ;"rgf hfgsf/L ;+sng
ul/Psf] lyof] .
u_ g]t[Tj txsf] Ifdtf ljsf; cfjZostf n]vfhf]vfM gu/kflnsf k|d'v, pkk|d'v, j8f cWoIf /
sfo{kflnsf ;b:ox?;Fu JolQmut / ;d"xsf j;L Ifdtf ljsf;sf k|fyldstfx? / If]qut
cfjZostf klxrfg cg';"lr # cg';f/ ;+sng ul/Psf] lyof] .
3_ zfvfut ?kdf dfgj ;+zfwgsf] Ifdtf n]vfhf]vfM cg';"lr * cg';f/sf zfvfut Ifdtf
ljsf;sf k|fyldstf / cfjZostf klxrfg ug{] sfd ul/of] . o;df vfvfut sd{rf/Lsf] kbLo
lhDd]jf/L / pQm lhDd]jf/L k"/fug{ cfjZos Go'gtd l;k, Ifdtf / cfjZostfsf] sld ePsf] If]q
klxrfg ul/Psf] lyof] .
k]h |8
परिच्छे द दुई
Ifdtf ljsf; of]hgf th'{df lbUbz{g @)&^ cg';f/ :yfgLo txsf] Ifdtf ljsf;nfO{ ;+:yfut /
dfgj ;+zfwg Ifdtf ljsf; u/L b'O{ cfofddf ljefhg u/L ;f]lx cg';f/ Ifdtf ljsf; of]hgf
lgdf{0f ul/Psf] 5 .
;+:yfut Ifdtf ljsf;nfO{ x]g]{ xf] eg] o;sf tLg j6f kIfx? /x]sf x'G5g\ . klxnf] h'g;'s} ;+:yf
ePklg To;sf nflu cfjZos ;+/rgf k|:6 ePsf] x'g'kb{5 . ;+:yfsf] ;+/rgf cg';f/sf cfjZos
dfgjLo ;|f]t / hgzlQmx?sf] ls6fg ePsf] x'g'kb{5 . ;+:yf PSn}n] ;j} ;]jfu|fxLx?sf] Ifdtf
ljsf; / ;]jf k|afx ug{ ;Dej gx'g] ePsf] x'Fbf :yfgLo :t/df cGo ;]jf k|bfos h;n] Ifdtf
ljsf; / ;]jf k|afxdf ;xof]u ug{ ;Sb5g\ pgLx?sf] klg dxTjk"0f{ e"ldsf x'G5 .
gu/kflnsf n] k|bfg ug]{ y'k|} ;]jfx?df sfd ug{ ljleGg k|sf/sf bIftf / l;k ePsf hgzlQmx?
cfjZos kb{5g\ . vf;u/L lgoldt ?kdf 3/b}nf]df k|bfg ug'{kg]{ ;]jfx? lzIff, :jf:Yo, /f]huf/L,
s[lif, kz', ef}lts k"jf{wf/, vfg]kfgL ;/;kmfO{, dlxnf afnaflnsf / h]i7gful/s, ef}lts k"jf{wf/
tyf ;"rgf ;+rf/x? kb{5g\ eg] cGo /fhZo ;+sng, ;'zf;g, cg'udg d"Nof+sg h:tf cfGtl/s
k|zf;lgs sfo{x? klg kb{5g\ .
gu/kflnsf leqsf] cfGtl/s ;+/rgf leq ljleGg zfvfx? / lt zfvfx?df cfjZos sfo{sIf,
k"jf{wf/, pks/0f tyf ;~rf/ ;'ljwfx? Tolts} dfqfdf cfjZos kb{5g\ .
k]h |9
Ifdtf ljsf;sf tLg cfofd
!= ;+:yfut
;+/rfgf
;'wf/
:yfgLo
;/sf/sf]
#= ;]jf Ifdtf ljsf;
@= dfgj
ahf/x?sf] ;+zfwg
Jofklss/0f Joj:yf /
ljsf;
n'lDagL ;fF:s[lts gu/kflnsfsf] Ifdtf ljsf; of]hgf th'{df lbUbz{g @)&^ sf] cg';"lr @, #, /
% cg';f/ :yfgLo ;/sf/ ;+:yfut Ifdtf n]vfhf]vf, cfk"lt{df cfwfl/t Ifdtf ljsf;
cfjZostfsf] n]vfhf]vf / ;]jf ahf/x?sf] ;d]t n]vfhf]vf ubf{ ljsf; Joj:ykg, ;+:yfut
;+/rgf tyf ;+u7g Joj:yfkg, ljlQo Joj:yfkg, ;"rgf Joj:yfkg, z';f;g / ;xsfo{, dfgj
;+zfwg ljsf;, ;+:yfut Ifdtf ljsf;, ;]jf k|afx dfkb08 lgwf{/0f, /fhZj kl/rfng / ljlQo
cg'zf;g h:tf Psn, ;femf / ;+3Lo sfg"g af6 Jojl:yt clwsf/x?sf] k|efjsf/L pkof]usf
nflu ef}lts ;|f]t ;fwg Joj:yf, gLlt, of]hgf, P]g÷sfg"g, sfo{ljlw tof/L, dfgj ;+zfwg k|fKtL,
tflnd uf]i7L, cWoog cjnf]sg h:tf x/]s If]qdf Ifdtf ljsf;sf sfo{qmdx? cfjZostf
hgfOPsf] 5 .
s_ dfudf cfwfl/t Ifdtf n]vfhf]vfM Ifdtf ljsf; lbUbz{gsf] cg';"lr @ cGtu{tsf Ifdtf
ljsf;sf ^ j6f If]qx?df zfvfut ?kdf 5nkmn u/L :yfgLo ;/sf/sf Psn clwsf/ cGtu{tsf
k]h |10
lhDd]jf/Lx? k"/f ug{ cfjZos 1fg, l;k, bIftf / cGo ef}lts ;|f]t, P]g lgod tyf k|0ffnL,
hgzlQm cflb s'g kIfdf s] sld 5 / s;/L ;'wf/ ug{'kg]{ ljifox?sf] ljj/0f k|:t't tflnsfdf
/flvPsf] 5 M
If]qx?M cfly{s ljsf;, ;dflhs ljsf;, ef}lts k"jf{wf/, jg jftfj/0f ljkb\ Joj:yfkg,
;+:yfut ljsf;, ;]jf k|jfx tyf ;'zf;g .
!= cfly{s ljsf;df Psn clwsf/x?M ;xsf/L ;+:yf, :yfgLo ahf/ Joj:yfkg, s[lif / s[lif
pTkfbg Joj:yfkg, kz' :jf:Yo, j]/f]huf/sf] tYof+s ;+sng, s[lif k|;f/sf] Joj:yfkg,
;~rfng / lgoGq0f .
;+3af6 yk M 3/]n' tyf ;fgf pBf]u
@= ;fdflhs ljsf;df Psn clwsf/x?M cfwf/e"t lzIff tyf dfWoflds lzIff, cfwf/e"t
:jf:Yo / ;/;kmfO{, vfg]kfgL, efiff, ;+:s[lt / nlntsnfsf] ;+/If0f / ljsf;, h]i7 gful/s,
ckfËtf ePsf JolQm / c;Qmx?sf] Joj:yfkg .
;femf clwsf/ cGtu{tM v]ns'b, kqklqsf, :jf:Yo, cf}ifwLhGo ag:klt, cf}iflw vl/b,
cfsl:ds ;]jf, ;fdflhs ;'/Iff / u/LaL lgjf/0f
#= ef}lts k"jf{wf/df Psn clwsf/x?M :yfgLo :t/sf ljsf; cfof]hgf tyf kl/of]hgf,
ejg, j:tL, ;fj{hlgs ejgx?, ko{6g If]qsf] ljsf;, 3 ju{sf] 7]Ssf Ohfht, :yfgLo
;8s, u|fdL0f ;8s, s[lif ;8s, l;+rfO{, ;fgf hnljB't, a}slNks phf{ .
;femf clwsf/ cGtu{t M :yfgLo :t/df k'/ftTj, k|frLg :df/s / ;+u|xfno ;+/If0f,
;Da4{g / k'glg{df{0f
;+3Lo P]gsf] yk lhDd]jf/LM oftfoft ;]jf, ;~rf/ ;]jf, Go"gtd b//]6 lgwf{/0f, ejg
lgdf{0f Ohfht tyf ;8s Joj:yfkg .
$= jg, jftfj/0f, tyf ljkb\ Joj:yfkgdf Psn clwsf/x?M jftfj/0f / h}ljs ljljwtf,
ljkb\ Joj:yfkg, vfgL tyf vlgh kbfy{ ;+/If0f, hnfwf/ ;+/If0f, jGohGt'
;femf clwsf/ cGtu{t M jg, h+un, aGohGt', r/fr'?ËL, h}ljs ljljwtf ;+/If0f, hn
pkof]u, jftfj/0f, kof{j/0f ;+/If0f .
%= ;+:yfut ljsf;, ;]jf k|jfx, tyf ;'zf;gdf Psn clwsf/x?M gu/ k|x/L, Pkm=Pd
;~rfng, :yfgLo s/, ;]jf z'Ns, b:t'/ ;+sng, :yfgLo ;]jfsf] Joj:yfkg, :yfgLo tYof+s
tyf clen]v ;+sng -JolQmut 36gf btf{_, :yfgLo clen]v -tYof+s, ;"rgf s]Gb|, ;fj{hlgs
;DkQL clen]v_ hUuf wgL k|df0fk'hf{ ljt/0f .
;femf clwsf/ cGtu{t M ;]jfz'Ns tyf /f]oN6L ;+sng, ;s'Djf;L Joj:yfkg, ;jf/L
;fwg cg'dlt, ;+3 ;+:yf btf{ tyf gljs/0f
;+l3o P\]gsf] yk lhDd]jf/L M e"ld Joj:yfkg, j8f ;ldltx?sf] sfo{, /fem]bf/L jf
;+o'Qm Joj:yfkgdf sfo{, ah]6 th'{df k|lqmof, :yfgLo ;+lrt sf]if Joj:yfkg,
;fj{hlgs vl/b, :yfgLo ;/sf/sf] ;DklQ ;+/If0f .
k]h |11
zfvfut?kdf ul/Psf] 5nkmnaf6 k|fKt hfgsf/Lx? lgDg tflnsfdf k|:t't ul/Psf] 5M
tflnsf g+=!= ;+:yfut Ifdtf n]vfhf]vf ;d"xut 5nkmndf cfwfl/t ljj/0f
Ifdtf ljsf;sf] If]q lhDd]jf/ Zffvf sld sdhf]/L x'gsf Ifdtf ljsf;sf
sf/0fx?* pkfox?
!= ljsf; Joj:yfkg
ljifoIf]qut ljsf; of]hgf zfvf gLltut cki6tfx? 5g\ dWosflng vr{
cfjlws,u'?of]hgf ljifout zgzlQm cefj ;+/rgf tflnd
tyf gLlt lgodx? cfly{s ;|f]t sld e"ldsf / lhDd]jf/L
cled'lvs/0f
ljkb Joj:yfkg
;DaGwL 1fg / l;k
;dfj]zL ljsf gLlt- dlxnf k"jf{wf/ ljsf;df ejg sf]8 ejg sf]8 nfu' ug]{
n}lËs, afnaflnsf, afnjflnsf nfu' gx'g', dlxnf, afnaflnsf /
l;dflGts[t ju{, tyf ;dfj]zL gLlt, of]hgf / ah]6 ckfËtfsf clwsf/
ul/ad'lv ljsf;_ h]i7gful/s tof/ gx'g' ;DaGwL tflnd
zfvf ;dfj]zL ah]6 th'{df
;DaGwL 1fg l;k
k]h |12
sd{rf/L ;+u7g tyf k|zf;g zfvf zfvfut ?kdf sd{rf/L sfo{;Dkfbgdf
sfo{ljefhg kbk"lt{ gx'Fbf sfo{af]em k|ljlwsf] k|of]u
ylkPsf] / sfo{;Dkfbg j9fpg k|ljlw k|of]u
sdhf]/ ePsf] ;DaGwL Ifdtf ljsf;
cfjZos /x]sf] .
cfGtl/s ;~rf/ k|zf;g zfvf cfGtl/s ;~rf/ sdhf]/ k|ljlwdf cfwfl/t /
;"rgf tyf /x]sf] sf/0f k"0f{ / k|efjsf/L k|efjsf/L ;~rf/ ug{
k|ljlw zfvf ;~rf/ x'g g;s]sf] cled'lvs/0f ug]{ .
sd{rf/Lx?sf] cfrf/ k|=k|=clws[t sd{rf/Lx?sf nflu n}lËs sd{rf/L tyf
;+lxtf k|zf;g zfvf lx+zf, afn ;+/If0f tyf hgk|ltlglwsf nflu
cfrf/0f ;DaGwL cfrf/ cfrf/ ;+lxtf tof/
;+lxtf hf/L gePsf] x'Fbf u/L cled'lvs/0f ug]{
hjfkmb]lxtf sdhf]/ b]lvPsf]
sd{rf/Lx?sf] k|=k|=clws[t klbo sfo{ljj/0f / :yfgLo ;]jf P]g
sfo{ljj/0f / k|zf;g zfvf sfo{;Dkfbg d'Nof+sg agfpg' kg]{
sfo{;Dkfbg d"Nof+sg sfo{ljlw tof/ gePsf] x'Fbf sfo{ljj/0f tof/ u/L
:yfgLo tx dftxtsf cled'lvs/0f ug'{kg]{
sd{rf/Lx?sf] j[lQljsf;df
sl7gfO{
#= ljlQo Joj:yfkg
ah]6 / cfDbfgL tyf n]vf zfvf ;'qdf cfwfl/t n]vf k|0ffnL ;'qsf] tflnd
vr{ k|0ffnL ;~rfngdf k|K6tf x'g g;Sbf ;~rfng ug'{kg]{
e'StfgLdf sl7gfO{
vl/b k|0ffnL n]vf zfvf vl/b of]hgf / vl/b vl/b of]hgf / j]?h'
k|0ffnLut k"j{tof/Lsf] sld km:of}{6sf] l;k ljsf;
ug'{kg]{
;DklQ Joj:yfkg n]vf zfvf lhG;L Joj:yfkg zfvf
dfkm{t ;km\6j]o/df
Joj:yfkg ul/Psf]
k|ltj]bg k|0ffnL n]vf zfvf kflnsfn] ;Dkfbg u/]sf lhDd]jf/ JolQmnfO{
sfdsf] lgodlt k|ltj]bg / pQ/bflo agfpg] /
To;sf ;fj{hlgsLs/0fsf] k|ltj]bg n]vgsf] l;k
cefj 5 ljsf; ug'{ k5{ .
$= ;"rgf Joj:yfkg
clen]v Joj:yfkg ;"rgf k|ljlw clen]v Jojl:yt x'g g;Sbf clen]v Joj:yfkgdf
zfvf /fd|f] sfdsf] k|rf/ k|;fx x'g gofF k|ljlw /
g;s]sf] JolQmx?sf] bIftf j[l4
ug'{kg]{ .
;"rgf k|ljlwsf] ;"rgf k|ljlw ;"rgf k|ljlwsf] k|of]usf] ;"rgf k|ljlwnfO{ ;j}
pkof]u zfvf z'?jft ePsf] ePtf klg zfvf /
k"0f{?kdf pkof]u x'g g;s]sf] hgk|ltlglwx? sf]
k|of]udf cfpg ;Sg]
k]h |13
h;n] ubf{ k|ljlw / dfgjLo ul/ Ifdtf ljsf;
b'j} If]q k|of]u ePsf] ug'{kg]{ .
%= ;'zf;g
hg;xeflutf of]hgf zfvf of]hgf lgdf{0f txdf pkef]Stf ;ldlt /
j8f sfof{no hg;xeflutf u/fpg] u/]sf] 6f]nljsf; ;+:yf
;DalGwt ;j} pkef]Stf ;ldlt dfkm{t kl/rfng ;DaGwL
zfvfx? of]hgf sfo{fGjog e}/xsf] Kofs]h tof/ u/L
tflnd ;~rfng
ug'{kg]{
kf/blz{tf tyf ;"rgf k|zf;g zfvf kf/blz{tsf nflu ljljw j]j k]hdf gofF tyf
k|jfx cg'udg zfvf ljwLx? cEof; ePsf 5g\ t/ /fVgsf] nflu clen]v
;j} k|sf/sf sfo{qmd / /fVg' kg]{ / o;
ah]6x? ;fj{hlgssf nflu ;DaGwL l;k ljsf;
j]j k]hdf cknf]8 ePsf ug'{kg]{ .
5}gg\ .
hjfkmb]lxtf / u'gf;f] k|zf;g zfvf gu/kflnsf df u'gf;f] u'gf;f] Joj:yfkg
Joj:yfkg cg'udg zfvf Joj:yfkg ;DaGwL gLlt tyf gLlt / sfo{ljlw
;+oGq tof/ gePsf] lgdf{0f ug'{kg]{ .
^= ;dGjo / ;xsfo{
;+3Lo lgsfox? tyf k|=k|=clws[t ;+3 / k|b]z sfg"g;Fu :yfgLo ;+3 k|b]z / :yfgLo
k|b]z ;/sf/ ;/sf/sf sfdx? ;dGjosf txlar jlnof]
;DalGwt sfo{qmd If]qdf gLltut ;d:of 5 ;dGjosf] sl8 tof/
tyf kl/of]hgfx? Vfl/b P]gsf ljifox? af6 x'g' kg]{ / gLltut
:yfgLo ;/sf/nfO{ cK7]/f] 5 ck\7]/fx? km'sfpg'
kg]{
lghL If]q of]hgf zfvf
cGt/ :yfgLo ;/sf/ k|zf;g zfvf
k|:t't tflnsfdf gu/kflnsf sf] ;+:yfut Ifdtf -g]t[Tj txsf] n]vfhf]vf_af6 k|fKt ;'rgf oxfF
k|:t't ul/Psf] 5 M
tflnsf g+=@= ;+:yfut Ifdtf -g]t[Tj txsf] n]vfhf]vf_af6 k|fKt ljj/0f
Ifdtf ljsf;sf If]q g]t[Tj txsf] s] s'/fdf sdL eP/ Ifdtf ljsf;sf nflu
e"ldsf x'g] sfo{;Dkfbgdf k|efj k/]sf] rfNg' kg]{ pkfox?
gx'g] 5< *
:yfgLo ;ef cWoIf ufpF;ef ;~rfng k|lqmofsf j8f tyf ufpF;ef
;~rfng af/]df k|i6tf gePsf] ;~rfng cg'lzIf0f
ug'{kg]{
k]h |14
sfo{kflnsf j}7s cWoIf ufpFsfo{kflnsf sf j}7s j}7s ;~rfng
Joj:yfkg / lg0f{o tyf lg0f{o clen]lvs/0f / sfo{ljlwut /
k|lqmof ;fj{hlgs ug{] ljlwsf] k|lqmofut Ifdtf
cefj 5 ljsf; cfjZos
/x]sf]
b'/b[li6, /0fgLlt cWoIf gu/kflnsf n] jflif{s gLlt lb3{sflng tyf
ufpFljsf; of]hgf tyf sfo{qmd tof/ ug]{ dWosflng of]hgf /
u/]sf] 5 . lb3{sflng of]hgf ;|f]t cf+sng ug]{
th'{df ug{ afFls /x]sf] x'Fbf vfnsf] Ifdtf ljsf;
/0fgLlt tof/ ug{ ;d:of cfjZos /x]sf]
:yfgLo P]g sfg"g ljwfog ;ldlt :yfgLo P]g, lgod, sfo{ljwL d:of}bf ;ldlt / cGo
th'{df / sfof{Gjog tof/ ug{ bIftfsf] sldn] ;DalGwt pk;ldltsf]
ubf{ ;dodf gLlt tyf Ifdtf ljsf; tflnd
P]gx? hfl/ ug{ g;Sg'
;+u7g tyf cWoIf gu/kflnsf sf] ;+:yfut ;+u7g Joj:yfkg /
Joj:yfkg ljsf; ;+/rgfdf b'O j6f k|s[ltsf] kl/rfng ;DaGwL
;+u7g 5 sd{rf/L / Ifdtf ljsf;
hgk|ltlglw, lo b'O larsf]
kms/ / cGt/;DdaGwsf]
kf6f] k|i6 gePsf] sf/0f
sfof{Gjogdf bf]xf]/f]kgf jf
lhDd]jf/L s:sf] eGg]
cndn
j8f sfof{no j8f cWoIf j8f sfo{nox?df ltgj6} kIfdf ;'wf/
Joj:yfkg cfjZostf cg';f/ ef}lts, ug'{ kg]{ cfjZostf
k|ljlws / dfgljo
Joj:yfkg sdhf]/
Goflos ;ldltsf] Goflos ;ldlt Goflos ;ldltsf] sfo{If]q ;d'bfo :t/df
sfo{ k|0ffnL tyf eGbf aflx/sf ljjfb cfpg] ;r]tgf j[l4 ug]{ /
sfo{;Dkfbg / Goflos ;ldltdf ljifo ljifo lj1 sd{rf/L
lj1sf] cefj /x]sf] Joj:yf ug]{ .
;ldlt, cWoIf ;ldlt tyf pk;ldltx? ;ldt pk;ldltx?sf]
pk;ldltx?sf] pkfWoIf k|fo lgZs[o /x]sf / e"ldsf e"ldsf / lhDd]jf/L
kl/rfng ;ldlt lhDd]jf/Lsf] af/]df hfgsf/L ;DaGwL cled'lvs/0f
pk;ldlt cefj x'Fbf sfdn] ult lng sfo{qmd cfjZos
;+of]hgsx? g;s]sf]
;fdflhs cWoIf ;fdflhs ;dfj]zLs/0f gu/kflnsf nfO{
;dfj]zLs/0f tyf pkfWoIf ;DaGwL :yfgLo gLlt / ;dfj]zL gLlt,
lg0f{o k|lqmofdf ;fdflhs /0fgLltsf] cefj /x]sf], sfo{qmd / ah]6
;xeflutf ljsf; ;ldlt jflif{s sfo{qmd / ah]6 tof/ ug]{ bIftf
;dfj]zL x'g g;s]sf] sf/0f ljsf; ug'{kg]{
k]h |15
sltko k/LIf0fdf
gsf/fTds glthf k|fKt
;xsfo{, ;dGjo / cWoIf / gu/kflnsf df ;+3 tyf ;dGjo, ;xsfo{ /
;fem]bfl/tf pkfWoIf k|b]z txdf ug'{kg]{ ;dGjo, ;fem]bfl/tfsf] nflu
;xsfo{ / ;fem]bfl/tfsf Ps4f/ k|0ffnLsf]
nflu cfjZos l;ksf] ljsf; ug{ bIf
sldn] ubf{ w]/} cj;/x? hgzlQm ljsf;
k|fKt ug{af6 r's]sf] cfjZost
kf/blz{tf tyf u'gf;f] cg'udg tyf u'gf;f] Joj:yfkg ;DaGwL sfo{ljwL, lhDd]jf/L /
;'Gg] k|0ffnL d'Nof+sg ;ldlt gLlt, lhDd]jf/L / k|0ffnL k|0ffnL ljsf;df
cWoIf ljsf; gePsf] sf/0f cfjZos Ifdtf
pkfWoIf Joj:yfkgdf ;d:of ljsf;
j8f cWoIf
cg'udg tyf cg'udg tyf glthfd"lv cg'udg / glthfd"lv cg'udg
d"Nof+sg ;+:yfut d'Nof+sg ;ldlt d"Nof+sg k|0ffnLsf] sld / tyf d"Nof+sg ljwLsf]
d'No dfGotf cg'udg k|ltj]bg / ljsf; ug'{kg]{
k[i7kf]if0f ug]{ ljwL gx'Fbf hgk|ltlglwx? sf
sfo{qmdx?sf] k|efjsf/Ltf nflu cfrf/ ;+lxtf
hfFr ug{ sl7g ePsf] nfu' ug'{ kg]{ .
*!=ef}lts ;|f]t ;fwg, @= P]g lgod ljlw / k|0ffnL, #= hgzlQm Joj:yf, $=1fg, l;k / bIftf, %= cGo
k]h |17
e"ld Joj:yfkg e}/x]sf] gePsf]
;~rf/ ;]jf gePsf] gePsf]
oftfoft ;]jf gePsf] gePsf]
3/]n' tyf ;fgf pBf]u ePsf] ePsf]
dfly k|:t't tflnsf cg';f/ gu/kflnsf sf clwsf/ If]q cGtu{t kg]{ clwsfx? ;j}h;f] k|of]u
ePsf] kfOof] . sxL clwsf/x? ljz]ifu/L gu/ k|x/L, ;~rf/ ;]jf, oftoft ;]jf, ;jf/L ;fwg
cg'dlt, ;'s'Djf;L Joj:yfkg h:tf clwsf/x?sf] k|of]u x'g g;s]sf] kfOPsf] 5 . k|of]u ePsf
clwsf/ / gePsf clwsf/x?sf ljifodf ufpFsfo{kflnsf / sd{rf/Lx?sf nflu Ifdtf ljsf;
ug'{kg]{ cfjZostf 5nkmnsf qmddf JoQm ePsf] lyof] .
k]h |18
gbL tyf cGo ;fj{hlgs
If]qsf] ;/;kmfO{ ;DaGwL
sfo{ljlw
:yfgLo ;8s, u|fld0f ;8s, pknAw gePsf] tof/ gePsf]
s[lif ;8s / l;+rfO
gu/;ef, d]nldnfk / Goflos ;ldltn] ph'/Lsf] gu/kflnsf n] sfo{ljlw tof/
dWo:ytfsf] Joj:yfkg sf/afxL lsgf/f ubf{ gu/]sf]
ckfgfpg' kg]{ sfo{ljlw
:yfgLo clen]v Joj:yfkg gePsf] gePsf]
hUufwgL btf{ k|df0fk'h{f gePsf] gePsf]
ljt/0f
s[lif tyf kz'kfng, s[lif s[lif Joj;fo k|a4{g P]g gePsf]
pTkfbg Joj:yfkg, kz'
:jf:Yo, ;xsf/L
h]i7 gful/s, ckfËtf ePsf ;fdflhs ;dfj]zLs/0f ;fdflhs ;dfj]zLs/0f gLlt
JolQm, / czQmx?sf] ;DaGwL gLlt tyf sfg"gx? / sfo{ljlw
Joj:yfkg
a]/f]huf/sf] tYof+sg ;+sng k|wfgdGqL :j/f]huf/L j]/f]huf/x?sf] tYof+s ;+sng
sfo{qmd sfo{ljlw sfo{ljlw
s[lif k|;f/sf] Joj:yfkg, s[lif Joj;fo k|a4{g P]g gePsf]
;~rfng / lgoGq0f
vfg]kfgL, ;fgf hnljB't vfg]kfgL, ;fgf hnljB't gePsf]
cfof]hgf, j}slNks phf{ cfof]hgf, j}sNkLs phf{
ljkb\ j:yfkg ljkb\ hf]lvd Go'lgs/0f tyf gu/kflnsf ljkb\ hf]lvd
Joj:yfkg P]g Go'lgs/0f tyf Joj:yfkg
sfo{ljlw
hnfwf/, jGohGt', vfgL tyf gePsf]
vlgh kbfy{sf] ;+/If0f
Effiff, ;+:s[lt / nlntsnfsf] gePsf]
;+/If0f / ljsf;
v_ ;femf clwsf/x?
v]ns'b / kqklqsf gePsf]
:jf:Yo :jf:Yo P]g
ljB't, vfg]kfgL tyf l;+rfO gePsf]
h:tf ;]jfx?
jg, h+un, jGohGt', gePsf]
r/fr'?lË, hn pkof]u,
jftfj/0f, kof{j/0f tyf
h}ljs ljljwtf
;fdflhs ;'/Iff / ul/aL ;fdflhs ;"/Iff sfo{qmd P]g gePsf]
lgjf/0f tyf sfo{ljwLx? h]i7gful/s tyf cfkfËtf
kl/ro kq ljt/0f sfo{ljlw
k]h |19
JolQmut 36gf, hGd, d[To', JolQmut 36gf btf{ ;DaGwL ;f]xL cg';f/ x'g] u/]sf]
lajfx / tYof+s ;+l3o sfg"g
:yfgLo :t/df k'/ftTj, gePsf]
k|flrg :df/s / ;+u|xfno
;+/If0f, ;+j4{g / k'glg{df{0f
;'s'Djf;L Joj:yfkg gePsf]
k|fs[lts ;|f]taf6 k|fKt /f]oN6L ;+l3o sfg"g adf]lhd k|fKt
x'g] u/]sf]
;jf/L ;fwg cg'dlt gePsf]
;+3;+:yf btf{ tyf gjLs/0f ;+l3o sfg"g pkef]Qmf ;ldlt, 6f]n ljsf;
;+:yf, ;d'x x? btf{ x'g]
u/sf] t/ sfg"g gjg]sf]
e"ld Joj:yfkg ;+l3o sfg"g hUufsf] jlu{s/0f sfg"g
cg';f/ e}/x]sf]
;~rf/ ;]jf gePsf]
oftfoft ;]jf gePsf]
3/]n' tyf ;fgf pBf]u pBf]u tyf Joj;fo btf{
sfo{ljwL
dfly k|:t't ePsf] tflnsf cg';f/ gu/kflnsf df pknAw P]g, lgod, sfo{ljlw / lgb]{lzsf
ljZn]if0f ubf{ s]xL P]g tyf sfo{ljwLx? tof/ ePsf] / s]xL eg] ;+3n] tof/ u/]sf gd"gf sfg"g
cg';f/ sfof{Gjog eO/x]sf] kfOof] . o; If]qdf kflnsfsf ;DalGwt ;ldlt, pk;ldlt /
sd{rf/Lx?sf] Ifdtf ljsf; ug'{kg]{ cfjZostf /x]sf] lgZsif{ lgl:sPsf] lyof] .
k]h |21
/fhZj ;'wf/ of]hgf tyf gjg]sf] agfpg' kg]{
/fhZj k|If]k0f
cfjlws /0fgLts of]hgfx? gjg]sf] agfpg' kg]{
u'?of]hgfx? gjg]sf] ;8s u'? of]hgf
dWofjwL vr{ ;+/rgf 5}g lgdf{0f ug'{ kg]{
aflif{s ah]6 th'{df k|0ffnL ePsf] sfof{Gjogdf /x]sf]
glthfd"lv cg'udg k|0ffnLsf] gePsf] t/ cg'udg d"Nof+sg tof/ ug'{kg]{
:yfkgf sfo{e}/x]sf]
n};;f; ;DaGwL gLlt sfo{ljlw ePsf] sfof{Gjodf /x]sf]
pTyfglzntf-cfly{s, ljkb\, gePsf] agfpg' kg]{
lgdf{0f, ;fdflhs cflb_
hnjfo' kl/jt{g tyf sfj{g gePsf] agfpg' kg]{
pT;h{g Go'lgs/0f
lgdf{0f dfkb08 tyf ejg gePsf] tof/ ug'{kg]{
;+lxtf
;"rgf k|ljlw tyf ;km\j]o/x? g]kfn ;/sf/sf P]g lgod /
-;'q, /fhZj, 36gf btf{, sfo{ljlw sfof{Gjo ePsf]
Oljl88= cflb
pQ/bfloTjsf ;+oGqx? gePsf] agfpg' kg]{
kmf]xf]/d}nf Joj:yfkg gLlt gePsf] agfpg' kg]{
cfly{s ljsf; / gePsf] tof/ ug'{ kg]{
lghLIf]q;Fusf] ;fem]bf/L
k]h |22
सहकायु ि सिन्िय 58.33 58.33 95.83
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
k]h |23
dflysf] tflnsf cg';f/ gu/kflnsf sf] ;+:yfut :jd'Nos+sg, ljlQo hf]lvd ljZn]if0f / n};;f;
k/LIf0fsf] glthf x]bf{ gu/kflnsf dWod :t/df k'u]sf] b]lvG5 . tLgj6} kIfsf ltg jif{sf] t'ngf
u/]/ x]bf{ cl3Nnf jif{ eGbf xfnsf] glthfdf pNn]Vo ;'wf/ ePsf] kfOP tfklg s]xL If]qdf ljutdf
eGbf ssdhf]/ cj:yfdf k'u]sf] b]lvG5 . klxnf] jif{sf] ;du| glthf sdhf]/ b]lvG5 ;+u7g /
k|zf;gdf $^=** k|ltzt, ;]jf k|jfxdf #%, ef}lts k"jf{wf/ #*=$^,;fdflhs ;dfj]zLs/0f #% /
;dGjo ;xsfo{ df %*=## k|ltzt 5 eg] cGo If]qdf s]xL /fd|f] glthf 5 . bf];|] jif{df klg s]xL
If]qx? sdhf]/ g} /x]sf kfOof] h;df, ;fdflhs ;dfj]zLs/0f #%, zf;lso k|jGwdf 36]/ %),
;+u7g / k|zf;gdf %) / ;j}eGbf sdhf]/ If]q aflif{s ah]6 / of]hgf Joj:yfkgdf @&=@& k|ltzt
dfq glhhf k|fKt ePsf] kfOof] . t];|f] jif{df cGo If]qdf pNn]Vo ;'wf/ b]lvP klg ;+u7g tyf
k|zf;gdf / ;fdflhs ;dfj]zLs/0fdf sdhf]/ b]lvof] .
k]h |25
#= hgzlQm Joj:yf s/f/df sd{rf/L lgo'lQm ubf{ b/jGbL cg';f/sf
sd{rf/L Joj:yfkg sfo{ljlw sd{rf/L kbk"lt{ e} ;]jf
cg';f/ ul/Psf] 5, k|jfxdf k|efjsf/Ltf
sd{rf/Lsf] lhDd]jf/L tf]Sbf cfpg ;Sg] .
pko'Qm kbdf pko'Qm JolQm eGg] hgzlQm Joj:yfkg ug{
l;4fGt cjnDjg ul/Psf] 5, k|b]zsf] ;xof]u kfpg
;Sg] .
sfg"gn] :yfgLo txnfO{
s/f/df k|fljlws
sd{rf/Lsf] kbk"lt{ ug{
kfpg]
$= 1fg, l;k / wf/0ff ag]sf ;j} gLlt lgod / sfo{ljlw kmf]xf]/ Jo:yfkgsf] k|zit
;a}nfO{ hfgsf/L ePsf] / 7fFp /x]sf]
/fhkqdf 5flk zfvfx?df dlxnf, afn aflnsf,
lbOPsf] ckf+utf ePsfx? / h]i7
ko{6g ljsf; tyf /fli6|o gful/ssf nflu pko'Qm
cGt/f{li6|o ;DaGw lj:tf/sf] sfo{qdx? tof/ ug{ ;s]
nflu ;dGjo zfvf tyf ko{6g ;|f]t ;fwgsf] vf]lh ug{
OsfO{sf] Joj:yf ul/Psf] . ;Sg]
cfGtl/s n]vf k/LIf0f tyf a]?h' sd{rf/Lx? /
km:of}{6sf] cj:yf /fd|f] /x]sf] . hgk|ltlglwsf nflu
cfw'lgs k|ljlw / sDKo'6/ ljZjsf cGo If]qsf 1fg
;~rfng ug{ cfwf/e"t l;k / l;k xflzn ug{ ;Sg] .
ePsf] . s]Gb| / k|b]z ;/sf/af6
Ifdtf ljsf;sf
sfo{qmdx? k|fKt x'g;Sg],
;'ud :yfgdf ePsf] x'Fbf
cGo :yfgdf cWoog
cjnf]sg ul/ l;k ljsf;
ug{ ;lsg] .
k]h |26
dd{t ;Def/sf] sfd x'g g;s]sf], afXo ;dGjo /
kof{Kt ;jf/L ;fwgsf] Joj:yf ;sfsfo{sf nflu pko'Qm
x'g g;s]sf], gLltut / k|lqmofut
;d:of
@= gLlt, lgod / ljlQo hf]lvd klxrfg / ;"rs ;+l3o ty k|b]z sfg"gx?
k|0ffnL lgwf{0f ug{ ;lsPsf] 5}g, kl/jt{g e}/x]sf] x'Fbf
tof/ ePsf ;j} gLlt tyf Ifdtf ljsf; ul//xg' kg]{
sfo{ljlwx? sfof{Gjog ug{ / cBfjwL ul//xg' kg]{,
g;lsPsf],
ljwfog ;ldltsf] lg:s[otf
dflysf] tflnsfx?df k|:t't\ gu/kflnsfsf] ;du| ;jn kIfx?, cj;/x? nfO{ ;sf/fTds kf6f]sf]
?kdf lng ;lsG5 . gu/kflnsfn] ;jn kIfnfO{ a9fjf lbg / cj;/x?nfO{ ;b'kof]u ug{ ;s]dfq
klg w]/} of]hgfx? ;kmn x'g ;Sg] cj:yf 5 . To;}u/L sdhf]l/nfO{ ;'wf/ ug{ / r'gf}ltx?sf]
;fdgf ug{ Ps bl/nf] c7f]6sf ;fy /0fgLltx? klxNofpg] xf] eg] 5f]6f] ;dodf klg nIo xflzn
x'g ;Sb5 eGg] pbfx/0f aGg ;Dej 5 . tof/ ePsf] Ifdtf ljsf; of]hgf OdfGbf/L k"j{s
sfof{Gjog x'g' o;sf] k"j{;t{ xf] . o; s'/fnfO{ glthfdf abNg l;+uf] kflnsf cu|;/ /xg] 5 eGg]
ljZjf;sf cfwf/df tLg jif{sf nflu Ifdtf ljsf;sf ljleGg lqmofsnfkx? kl/rfg To;sf]
sfo{qmd of]hgf / cg'dflgt ah]6 ;d]t o;kl5sf] kl/R5]bdf k|:t't ul/Psf] 5 .
k]h |27
परिच्छे द तीन: सिग्र योजना खाका
dfgj ;+zfwg ljsf; cEof;sf ljleGg kIfx?;Fu ;DalGwt d'2fsf k|sf/x?sf] kjf{x gu/L ;+u7g,
dfgj ;+zfwg Ifdtf ljsf; / pkof]usf] nflu cfjZostf, cfw'lgs 1fg, ;Lk, k|ljlw x/]s
;+:yfsf] ;kmntfsf] nflu dxTjk"0f{ x'G5 . k"Flh lj;sfdf dfq} a9]sf] nufgL k|foM c;kmn ePsf]
j'lemPsf] 5 . olb Joj:yfkgf k|0ffnL bf]ifk"0f{ jf sdhf]/ 5 eg] ck]lIft kl/0ffd? Nofpg jf:tjdf
dfgj ;+zfwg Ps clt cfjZostf xf] . jf:tjdf eGg] xf] eg], dfgj Ifdtf, ;Lk, / 1fg clws
k|efjsf/L sfo{;Dkfbgsf] nflu w]/} dxTjk"0f{ 5g\ . lghL xf];\ jf ;/sf/L lgsfox?, ultlzn
sd{rf/Lx? s'g} klg ;+:yfsf] nflu cfjZost 5g\ h'g ljsf; pGd'v x'g rfxG5g\ . ;Ifd, ;lqmo,
pTk|]l/t / pRr ultljlw :t/df ePsf sd{rf/Lz? ultzLn dfGg ;lsG5 .
dfgj ;+zfwg ljsf;sf] nIo cGo w]/} u'0fx? ;lxt ultlzntf ljsf; ub}{ pRr sfo{;Dkfbg ug'{
xf] . Ps /fd|f] dfgj ;+zfwg ljsf;n] sd{rf/Lx?nfO{ lg/Gt/ k|lqmof dfkm{t yk ultzLn agfpg]
g]leu]6 ub{5 . dfgj ;+zfwg ljsf;nfO{ Ps k|lqmofsf] ?kdf Jofks kl/eflift ul/Psf] 5 . o;df
;+:yfsf] sd{rf/Lx?nfO{ lg/Gt/ / of]hgfj4 ?kdf d2t ug{ M !_ sd{rf/Lx?sf jt{dfg / eljiosf
e"ldsfx? ;Dkfbg ug{ cfjZos bIftfnfO{ cem ltvfg{ d2t ub{5 . @_ JolQmsf] ?kdf pgLx?sf]
;dfGo Ifdtfx? ljsf; ug]{ / ltgLx?sf] cfkm\g} jf ;+u7gfTds p2]Zox?sf nflu ltgLx?sf]
cfkm\g} leqL ;Defjgfx? kQf nufpg] / pkof]u ug]{ . #_ ;+u7gfTds ;+:s[ltsf] ljsf; ug]{ h;df
pkOsfO{x? aLrsf] dfly tn ;DaGw, 6f]nLsfo{ / ;xof]u dhj'tL, sd{rf/Lx?sf] Joj;flos
sNof0f, k|]/0ff / cfTd;Ddfgdf of]ubfg ug]{ .
;+:yfut dfgj ;+zfwg ljsf;sf y'k|} ;+oGqx? ljsf; ePsf 5g\ . dxTjk"0f{ ;+oGqx?df, tflnd
/ ljsf;, sfo{;Dkfbg d"Nof+sg, ;Defjgfsf] n]vfhf]vf, sfo{;Dkfbg k[i7kf]if0f / k/dz{,
j}olQms of]hgf th'{df / ljsf; . lo ;+oGqx?n] dfjg ;|f]t ljsf;df pko'Qm jftfj/0f tof/
ug{ / cGtTjuTjf lbuf] dfgj ;|f]t ljsf;df ;+:yfnfO{ d2t k'/\ofpb5 .
k]h |28
k|:t't 8fou|fddf dfgjLo ;|f]t Joj:yfkg k|lqmof k|:t't ul/Psf] 5 M
cWoogsf qmddf n'lDagL ;fF:s[lts gu/kflnsf sf sd{rf/L;Fu b'j} JolQmut / ;d"xut ?kdf
sd{rf/Lsf] sfo{ljj/0f cg';f/sf sfo{;Dkfbg ug{ cfjZos kg]{ 1fg, ;Lk / bIftf tyf ljBdfg
1fg, ;Lk / bIftf larsf] cGt/ klxrfg u/L of]hgf tof/ ul/Psf] 5 .
k]h |29
3.3 n"lDagL ;f+:s[lts gu/पामिकाको संस्थागत क्षिता विकास योजना
tflnsf g+=!) ;+:yfut Ifdtf ljsf; of]hgf
क्षिता विकासका सियािमध िजेट िागत व्यहोने स्रोत
एकाई परििाण िूख्य चजम्िेिािी
वक्रयाकिापहरू ०८०/८१ ०८१/८२ ०८२/८३ जम्िा ०८०/८१ ०८१/८२ ०८२/८३ चािु िाह्य
भौमतक स्रोत साधन व्यिस्थापनसंग सम्िचन्धत
शाखाहरूका िामग
कम््युटि, र्मनुचिको थान ६ १२००००० ४००००० ४००००० ४००००० 960000 240000
व्यिस्था
gu/पामिकािा हाि
सं चािन भईिहेको
प्रप्रअ ि सूचना प्रविमध
सफ्टिेयिहरू अपडे ट पटक १ १०००००० १०००००० 800000 200000
शाखा
ि एकआपसिा
कनेक्ट गिाउने
कायाुियिा
अन्तिसं चाि
पटक १ प्रशासन शाखा ५०००० ५०००० ५०००० 0
(इन्टिकि) को
व्यिस्था
मनिाुण सािग्रीहरूको
गुणस्ति िापनका
िामग आिश्यक पटक २ प्रप्रअ ि योजना शाखा ३०००००० १५००००० १५००००० 2100000 900000
उपकिण खिीद ि
लयाि स्थापना
ko{^g
पटक २ k"jf{wf/ zfvf २०००००० १०००००० १०००००० १०००००० १००००००
;xfotf÷;'rgf sIf
k]h |30
जम्िा ७२५०००० ४५०००० 3900000 २९००००० 4910000 2340000
तर्थयांक सं किन
पटक १ तर्थयांक शाखा प्रिुख 400000 ४००००० 400000
सम्िन्धी नीमत तजुि
ु ा
िाजस्ि सुधाि
सम्िन्धी
अमभिुखीकिण ि पटक १ िाजस्ि शाखा 600000 ६००००० 120000 480000
िाजस्ि सुधाि
कायुयोजना तजुि
ु ा
िध्यिकामिन खचु
पटक १ योजना शाखा 450000 ४५०००० 90000 360000
सं िचना तयाि
gu/पामिकािा गठन
भएका समिमतहरूको सम्िचन्धत समिमतहरूको
पटक १ 80000 ८०००० 80000
कायुसंचािन कायुविमध सं योजक
तजुि
ु ा
gu/पामिकाको
सियतामिका ि
चजम्िेिािी सवहतको
िावषुक क्यािे न्डि
पटक ३ gu/ kd'v/प्रप्रअ 225000 ७५००० ७५००० ७५००० 225000
मनिाुण ि
अमभिुखीकिण
(जनप्रमतमनमध ि
किुचािी)
k]h |31
जम्िा 1755000 1605000 75000 75000 915000 840000
तर्थयांक सं किन
प्रशोधन ि विश्लेषण
प्रप्रअ/तर्थयांक शाखा
सम्िन्धी पटक १ 100000 १००००० 100000
प्रिुख
किुचािीहरूको क्षिता
विकास
k]h |32
स्थानीय तहको
सं स्थागत स्ििूलयांकन
प्रप्रअ/सूचना प्रविमध
(मिसा) सम्िन्धी पटक ३ 225000 ७५००० ७५००० ७५००० 225000
अमधकृत
अमभिुखीकिण/
पुनताुजगी
विमतय सुशासन
जोचखि िूलयांकन
पटक २ िे खा अमधकृत 150000 ७५००० ७५००० 150000
सम्िन्धी
अमभिुखीकिण
िै ससास परिक्षण ि
िैं मगक उतिदायी िवहिा विकास शाखा
पटक १ 100000 १००००० 100000
िजेट सम्िन्धी प्रिुख
अमभिुखीकिण
k]h |33
3.4 n"lDagL ;f+:s[lts gu/पामिकाको िानि संसाधन विकास योजना
tflnsf g+!!= dfgj ;+zfwg ljsf; of]hgf
k]h |34
hgtf;Dd k'Ug
;"rgf k|ljlw hgk|ltlwx? gofF ;xh x'g] / १२५००० १२५०००
;~rfng ;DaGwL ;"rgf k|ljlwdf k|ljlw d}qL ;]jf
cfwf/e"t tflnd hfgsf/ x'g] k|efx x'g] k|k|c
hgtfn] k|d'v
;+u7g Joj:yfkg / gu/kflnsf sf] k|efjsf/L ;]jf k|zf;lso
kl/rfng ;DaGwL ;+u7g alnof] x'g] k|fKt ug]{, of]hgf k|d'v / १८०००
Ifdtf ljsf; / ultlzn x'g] sfof{Gjogdf k|zf;g
;xhtf cfpg] zfvf 18000
;dGjo, ;xsfo{ /
;fem]bfl/tfsf] nflu ;+3, k|b]z / cGo yk cj;/ /
Ps4f/ k|0ffnLsf] lgsfo;Fu ;xsfo{ ;|f]tx? klxrfg sfo{kflnsf २५०००० 250000
ljsf; ug{ bIf ug]{ l;k ljsf; u/L hgtfnfO{ k|k|c
hgzlQm ljsf; x'g] ;]jf lj:tf/ x'g]
cfjZostf
cfly{s tyf
sfo{ljwL, lhDd]jf/L / ljwL / k|lqmof gLltut j]?h'x? sfo{kflnsf,
k|0ffnL ljsf;df leq /x]/ s;/L sd x'g] / n]vf ;ldlt, ३००००० ३०००००
cfjZos Ifdtf sfo{ ug]{ eGg] ;fdflhs d:of}bf
ljsf; hfgsf/L k|fKt x'g] hjfkmb]lxtf j[l4 ;ldlt
x'g]
of]hgfx?
cg'udgaf6
cg'udg / cg'udg
glthfd"lv cg'udg ;|f]t b'?kof]udf
d"Nof+ssf ljwL ;ldlt, १४००००
tyf d"Nof+sg ljwLsf] sld cfpg] /
tl/sfsf] 1fg of]hgf
ljsf; ug'{kg]{ of]hgfx?
l;k ljsf; x'g] ;dllt
;dod} ;DdGg
x'g d2t k'Ug] 140000
k]h |35
hgk|ltlglwx?sf]
hgk|ltlglwx? sf cfr/0f s;/L cr/0f z'4 x'g] sfo{kflnsf
nflu cfrf/ ;+lxtf /fd|f] kfg]{ ljifdf / hgtf;fd' tyf j8f ७५०००
nfu' ug'{ kg]{ . Jojxfl/s 1fg 5lj ;'wf/ x'g] ;ldlt
k|fKt x'g] 75000
gu/kflnsf nfO{
;dfj]zL gLlt, n};;f;df of]hgf
;dfj]zL of]hgf २५००००
sfo{qmd / ah]6 ;+j]bgzLntf j[l4 zfvf, 250000
th'{df x'g]
tof/ ug]{ bIftf x'g] sfo{kflnsf
ljsf; ug'{kg]{
जम्िा १६३८००० ५८८००० ४२५००० ६२५०००
समिमत/उपसमिमतका
िामग
;ldlt pk;ldltx?sf] cfkm\gf] e"ldsf /
;ldlt / ;ldltsf
e"ldsf / lhDd]jf/L lhDd]jf/L k|i6 १२५००० १२५०००
pk;ldltx? ;+of]hs /
;DaGwL cled'lvs/0f xFbf sfddf
;lqmo x'g] sfo{kflnsf
sfo{qmd cfjZos ;lqmotf a9\g]
;ldlt pk;ldltx?sf] ;ldlt /
;ldltx?
j}7s Joj:yfkg pk;ldltx? j}7s ;ldltsf ३५०००० ३५००००
Jojl:yt?df
;DaGwL Jojxf/Ls / clen]v ;+of]hsx?
;~rfng x'g]
Ifdtf ljsf; Jojl:yt x'g]
किुचािीका िामग
k]h |36
e"ldsfdf
;]jf k|jfx sd{rf/Lsf] e"ldsf cndn gx'g] प्रशासन
k|efjsfl/tf ;DaGwL lhDd]jf/L / x'Fbf sfd ५००००० ५०००००
tflnd pQ/bfloTj k|i6 kG5fpg] k|j[lt शाखा प्रिुख
x'g] sd x'g]
ljkb Joj:yfkg
ug]{ bIf sd{rf/L
ljkb Joj:yfkg शाखा
ljkb Joj:yfkg tof/ x'g] x'Fbf ३७५००० १२५००० १२५००० १२५०००
k|efjsf/L ?kdf
;DaGwL 1fg / l;k ljkb Joj:yfkg
;~rfng x'g] प्रिुखहरू
of]hgf lgdf{0f
;xh x'g]
चजम्िेिािी
सेिा प्रिेश ि आफ्नो चजम्िेिािी अनुसाि प्रशासन
२२५००० ७५००० ७५००० ७५०००
सेिाकामिन तामिि प्रष्ट हुने कायुसम्पादन शाखा प्रिुख
भएको हुनेछ ।
of]hgfx?sf]
gu/kflnsf sf]
k|ult yfxf x'g]
ah]6 vr{sf]
dWosflng vr{ ePsf] x'Fbf cfly{s
cj:yf yfxf x'g] २०००००
;+/rgf tyf ;'q of]hgf k|zf;g 200000
/ afFls cjwLsf
tflnd sfof{Gjogdf zfvf
nflu k|fyldstf
k|efjsf/Ltf
tf]Sg ;lsg]
cfpg]
jg
hnjfo' kl/jt{g :yfgLo
hnjfo' kl/jtg{ / jftfj/0f
/ o;sf c;/x? of]hgfdf
s[lif jg Joj:yfkg ;ldlt jf २५००००
/ cg's'ngsf hgjfo' kl/jt{g 250000
;DaGwL ljifout zfvf,
pkfox? l;sfO{ ;DaGwL ljifon]
bIftf j[l4 ug'{kg]{ of]hgf
x'g] :yfg kfpg]
zfvf
k]h |37
k|fljlws 1fg /
dd{t ;Def/ ;DaGwL dd{t ;Def/
l;k ljsf; x'g] /
sfo{ljlw / tflnd vr{ sd x'g] / k|ljlws ७५०००
:yfgLo JolQmx? 75000
k|fKt hgzlQm tof/ :yfgLo /f]huf/L zfvf
:jf/f]huf/ x'g]
ug'{ kg]{ . l;h{gf x'g] .
l;k k|fKt ug]{
zfvfut ?kdf cg'udgaf6
glthfdf cfwfl/t
;~rfng x'g] k|efjsf/L cg'udg
cg'udg / d"Nof+sg २०००००
sfo{qmd? sfof{Gjog x'g] / zfvf / 200000
nfO{ k|efjsf/L ?kdf
cg'udg ug]{ l;k ;do d} ;'wf/ ;ldlt
sfof{Gjog ug{ tflnd
xflzn x'g] x'g]
sfo{;Dkfbgdf
;d'bfonfO{ l56f]
k|ljlwsf] k|of]u l8lh6n ;]jf cfOl6 zfvf
/ k|ljlwaf6 ;]jf १२५०००
j9fpg k|ljlw k|of]u lj:tf/ ug{ l;k of]hgf 125000
k|fKt ug{ ;xh
;DaGwL Ifdtf ljsf; ljsf; x'g] zfvf
/ 5l/tf] x'g]
cfjZos /x]sf] .
:yfgLo
Joj;flos of]hgf, pBdlzntf s[lif,
pBd ljsf; / :yfgLo hgzlQm ljsf; ug]{ / ;xsf/L / १२०००० 120000
ahf/Ls/0f Ifdtf tof/ x'g] plrt d'No of]hgf
ljsf; ;lxt ahf/ zfvf
k|j4{g x'g]
sfo{qmd /
kl/of]hgf k|:tfj clen]v
aflif{s k|ultsf]
n]vg tyf k|ltj]bg Joj:yfkg ;j} zfvf २५००००
b:tfj]hx? 250000
n]vgsf] l;k ljsf; ;DaGwL l;k k|d'v
tof/ ug{ ;xh
tflnd ljsf;
x'g]
u'gf;f] Joj:yfkg u'gf;f]sf]
sfo{kflnsf,
gLlt / sfo{ljlw u'gf;f] Joj:yfkg ;Daf]wg x'g] / ५००००
k|k|c / ;j} 50000
lgdf{0f / l;k ljsf; x'g] :jR5 k|zf;g
zfvf k|d'v
cled'lvs/0f sfod x'g]
k]h |38
df6f]sf] of]hgf
s[lif of]Uo hldgsf] s[ifsx?n] k|ToIf ७५०००
u'0f:t/af/] zfvf, 75000
df6f] k/LIf0f tflnd nfe kfpg]
hfgsf/L x'g] sfo{kflnsf
२४४५००० ६९५००० ७७५००० ९७५०००
k]h |39
n'lDagL ;fF:s[lts gu/kflnsfsf] ;+:yfut Ifdtf ljsf; of]hgf ah]6sf] ;f/fFz
tflnsf g+=!@= ;+:yfut Ifdtf ljsf;
िजेट िागत व्यहोने स्रोत
क्षिता विकासका क्षेत्रहरू ०८०/८१ ०८१/८२ ०८२/८३ जम्िा चािु िाह्य
भौमतक स्रोत साधन व्यिस्थापनसं ग सम्िचन्धत 450000 2900000 1900000 5250000 3910000 1340000
नीमत, योजना ऐन/मनयि/ कायुविमध/प्रवक्रयासं ग सम्िचन्धत 1605000 75000 75000 1755000 515000 840000
िानि सं शाधन प्रामिसं ग सम्िचन्धत 200000 950000 750000 1900000 0 0
जम्िा 2255000 3925000 2725000 8905000 4425000 2180000
n'lDagL ;fF:s[lts gu/kflnsfsf] dfgj ;+zfwg Ifdtf ljsf; of]hgf ah]6sf] ;f/fFz
tflnsf g+=!#= dfgj ;+;fwg Ifdtf ljsf; of]hgf / ah]6 ;f/;+If]k
िजेट
जम्िा
िानि सं शाधन विकासका क्षेत्रहरू २०८०/८१ २०८१/८२ २०८२/८३
k]h |40
Ifdtf ljsf;;Fu ;DalGwt ;|f]t JolQm / ;/f]sf/jfnf kIfx?
tflnsf g+=!$= ;/f]sf/jfnfx?sf] ljj/0f
;|f]t JolQm / ;xof]lu kIfx?sf] gfd ;xsfo{sf If]q ;xof]usf] :j?k
;+l3o ;/sf/ cfly{s tyf k|ljlws ;xof]u Ifdtf ljsf;, tflnd gLlt tyf /0fgLlt
tof/
k|b]z k|lzIf0f k|lti7fg cfly{s tyf k|fljlws ;xof]u ;|f]t JolQm jf lj1x? ;xof]u, cfjlws
of]hgf n};;f; ;DaGwL tflnd
:jf:Yo tflnd s]Gb| cfly{s tyf k|fljlws ;xof]u tflnd sfo{qmd ;~rfng, cGo ;xof]u
lhDnf ;dGjo ;ldlt cg'udg tyf d"Nof+sg cfly{s ;xof]u cg'bfg, sfo{qmd ;xof]u jf cfof]hgf
s[lif tflnd s]Gb| s[lif ;DaGwL Ifdtf ljsf; sfo{qmd jf cg'bfg ;xof]u
kz' :jf:Yo tflnd s]Gb| kz' ;DaGwL Ifdtf ljsf; sfo{qmd jf cg'bfg ;xof]u
gu/kflnsf dxf;+3 ljleGg k|sf/sf ;xof]u sfo{qmd ;~rfng jf lj1 ;xof]u
u}/ ;/sf/L ;+:yfx? ljleGg ljifosf sfo{qmd / cly{s ;fem]bf/L ef}lts, dfgjLo / cfofcfh{g ;DaGwL
sfo{qmd ;~rfng
/]8qm; ;f];fOl6 ljkb Joj:yfkg ;DaGwL tflnd jf ;xof]u, cGo ef}lts ;xof]u
s[lif 1fg s]Gb| s[lif ljsf; ;DaGwL k|fljlws / cfly{s ljleGg k|sf/sf cg'bfg tyf tflnd sfo{qmd
;fof]u ;~rfng / ljt/0f
k]h |41
परिच्छे द चाि
क्षिता विकास योजना कायाुन्ियन िणनीमत
4.1 पृष्ठभूमि
g]kfnsf] ;+ljwfg @)&@ n] :yfgLo ;/sf/nfO{ ljwflosL, sfo{sf/L / s]xL Goflos clwsf/
k|bfg u/]sf] 5 . ;fy} @@ j6f ;+l3o dGqfno / !# j6f k|b]z dGqfnosf s]xL g s]xL e"ldsf
:yfgLo ;/sf/sf] sfFwdf /x]sf] 5 . hltklg hgtfsf k|To]If ;/f]sf/sf s'/fx? :yfgLo txb]vL
z'?x'G5 . cem j8f sfof{nox? t 3/b}nf]sf ;/sf/ eg]/ kl/eflift ul/Psf] 5 / Joxf/t klg
k|dfl0ft x'Fb} uPsf] 5 .
:yfgLo txnfO{ @@ j6f Psn clwsf/sf ;"lr 5g\ h;df s;};Fu lge{/ ge} tL clwsf/sf]
k|of]u ug{ ;S5g\ . o;sf] nflu s'zn g]t[Tj / bIf sdrf/L ;+u7g dxTjk"0f{ sl8sf] ?kdf
/x]sf] 5 . sd{rf/Lx?sf] bIftf / l;k ljsf; ug{ To;df ul/Pxf] nufgLsf] dxTjk"0f{ e"ldsf
x'G5 . ljgf nufgLsf] k|ltkmnsf] cfzf /fVg' afG5gLo x'Fb}g .
ljleGg cWoogx?n] :yfgLo txdf sfo{ug]{ sd{rf/Lx?sf] l/St b/jGbL k"/fx'g w]/} afFsL /x]sf]
5 . eg] ;+l3o sd{rf/Lsf nflu cjZos jftfj/0f agfpg g;Sbf sd{rf/Lx? gu/kflnsf df
hfg cgOR5's x'g] u/]sf 5g\ . sltko gu/kflnsfdf k|d'v k|zf;lso clws[tx? j:gg}
rfxb}gg\ . jiff}{+ b]lv lgldQn] sfd rnfPsf 5g\ .
ePsf sd{rf/Lx?df j[lQ ljsf; s;/L x'G5 eGg] k|i6tf gx'Fbf r/d lg/fzf 5 . afFls
sd{rf/Lx?sf nflu Ifdtf ljsf;sf cj;/x? guGo 5 . o;af6 hgtfn] kfpg' kg]{ ;]jfx?
k|efjsf/L / r':t x'g ;s]sf] 5}g .
o; cj:yftf tof/ ePsf] of] Ifdtf ljsf; of]hgf k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog x'g ;s]df
kSs} o;n] jftfj/0f ;'wf/ ug{ / sdrf/L / hgk|ltlglwx?sf] sfo{Ifdtf clej[l4 ug{ k2t
k'Ug] 5 . t;y{ of] Ifdtf ljsf; of]hgfnfO{ k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog ug{ tklznsf /0fgLlt
clVtof/ ul/g] 5 .
4.2 उद्देश्य
Ifdtf ljsf; of]hgfsf] k|efjsf/Lsf] sfof{Gjog x'g' o;n] /fv]sf] nIo xflzn x'g] s'/f lge{/
ub{5 . To;sf/0f k|efjsf/L sfof{Gjog p2]Zod'ns / ;dodf g} ;DkGg ug{ d2t k'/o\ fpg]
p2]Zon] sfof{Gjog /0fgLlt tof/ ul/Psf] 5 .
4.3 कायुक्षत्र
े
o; Ifdtf ljsf; of]hgfnfO{ :yfgLo txsf] d'Vo b'O{ If]qnfO{ s]Gb|df /fv]/ tof/ ul/Psf] 5 .
klxnf]M ;+:yfut Ifdtf ljsf;
ef}lts ;|f]t ;fwg Joj:yfkg
gLlt, of]hgf, P]g, lgod, sfoljwL / k|lqmof
dfgj ;+zfwg k|fKtL;Fu ;DalGwt
k]h |40
tflnd, uf]i7L, cg'lzIf0f, cWoog cjnf]sg
bf];|f] M dfgj ;+;fwg ljsf;df tflnd, uf]i7L, cjnf]sg, k|lzIf0f cg'lzIf0f cflb
lgjf{lrt hgk|ltlglwx?sf nflu
sd{rf/Lx?sf nflu
;ldlt, pk;ldlt, 6f]n ;ldlt, pkef]Qmd ;ldlt
;]jfu|fxL nlIft
;fem]bf/ nlIft Ifdt ljsf;
@= ;]jf k|bfos ;+:yf / JolQmx?sf] ;"lrs[t ug]{ nfut tof/ ug]{ / ;Eemf}tf ug]{
Ifdtf ljsf; ;DaGwdf ljleGg ;xof]uL lgsfox? lar ;dGjo ug]{,
dfjg ;+zfwgsf] 1fg tyf ;Lk ljsf;sf nflu ;|f]t tyf ;+:yfsf] klxrfg,
;+:yfut tyf dfgj ;+zfwg ljsf;nfO{ lglZrt ul/Psf ultljlwx? sfnflu cfjZos
kg]{ nfut lgsfNg],
;+:yfut Ifdtf ljsf; tyf dfgj ;+;fwg ljsf;sf] ;|f]t JolQm jf ;+:yf;Fu sfo{
;Demf}tf .
#= ;|f]t ;'lglZrttfM o; Ifdtf ljsf; of]hgf cGtu{t klxnf], bf];|f] / t];|f] jif{sf nflu qmdz
rfn' vr{df b]lvg] u/L ah]6sf] Joj:yf ul/g] 5 . ;|f]t ;'lglZrt eP kl5 sfo{qmd sfof{Jogdf
;xof]u k'Ug]5 .
$= ;Dks{ JolQm tf]Sg]M Ifdtf ljsf; of]hgf ;dGjo ;ldlt dWo] Ps hgfnfO{ Ifdtf ljsf;
;Dks{ JolQmsf] lhDd]jf/L tf]Sg] 5 . ;Dks{ JolQmn] d'Vou/L jflif{s of]hgf th'{df ubf{ klxnf]
jflif{s of]hgfnfO{ kflnsfsf] jflif{s of]hgfdf ;dfj]z ug{ ;xof]u ug]{ / sfof{Gjog r/0fdf ;lqmo
/xL rf}dfl;s of]hgf leq sfof{Gjogdf ;dGjo stf{sf ?kdf sfo{ug]{5 . ;Dks{ JolQmsf] nflu
gu/kflnsf df sfo{/t jl/i7 clws[tnfO{ lbOg] 5 . lghsf] e"ldsf / clwsf/ sfo{ljlwdf tf]s]
adf]lhd x'g]5 .
%= gjlgjf{lrt hgk|ltlwsf nflu cled'lvs/0fM o; jif{ lgjf{rg dfkm{t gofF k|ltlglwx? cfpg'
ePsf] x'Fbf jxfFx?sf] nflu clgjfo{ cled"lvs/0f sfo{qmdsf] cfof]hgf ul/g] 5 . o; sfo{qmddf
;Dk"0f{ ufpF;ef, j8f ;ldlt, sfo{kflnsf kbflwsf/L Pj+ ;b:ox? sfnflu k|lglglwx?sf] e"ldsf,
lhDd]jf/L tyf clwsf/sf] ljifo ;d]6L cled'lvs/0f / cg'lzIf0f ug]{ sfo{qmd ;~rfng ul/g] 5
. cfjZostf cg';f/ k|To]s jif{ o; k|sf/sf sfo{qmdsf nflu ;|f]tsf] Joj:yf ug]{5 .
^= ;+:yfut ;+/rgf k'g/fjnf]sg tyf ;'wf/M gu/kflnsf Ifdtf ljsf; of]hgf sfof{Gjogsf
nflu s'g} k|sf/n] gLltut, ;+/rgfut jf cGo k|sf/af6 sl7gfO b]lvPdf To;nfO{ ;xh agfpg
cfjZos sbd lnOg] 5 . gu/kflnsf cGtu{t dfgj ;+;fwg ljsf; zfvf gePsf] x'Fbf
cfjZostf x]/L zfvf jf ljBdfg zfvfnfO{ yk lhDd]jf/L tf]lsg] 5 .
&= afXo ;|f]t tyf cj;/sf] vf]hLM Ifdtf ljsf; of]hgf sfo{fGjogdf ;xsfo{, ;dGjo /
;fe]mbfl/tfsf nflu ;Defljt ;+:yf / JolQmx? klxrfg u/L sfof{Gjog ul/g] 5 . gu/kflnsfsf]
dfq Psn ;|f]t, ;fwg / lj1tfn] Ifdtf ljsf; h:tf] uxg sfo{nfO{ k"/f u/L nIo xflzn ug{
;Dej gePsf] x'Fbf gu/kflnsf n] k|b]z, ;+3 / :yfgLo :t/df ;xsfo{sf] /0fgLlt clVtof/ ug]{5
. gu/kflnsfn] Ifdtf ljsf; of]hgf sfo{fGognfO{ lg/Gt/tf lbg aflif{s ah]6sf] lglZrt k|ltzt
ah]6sf] Joj:yf ul/g] 5, o;af6 Ifdtf ljsf; sfo{qmdn] lg/Gt/tf kfpg] 5 .
k]h |42
*= ;]jf ahf/x?sf] lj:tf/ tyf Jofklss/0fM gu/kflnsf sf ;]jf tyf ;'ljwfx? hgtfsf]
3/b}nf];Dd k'/\ofpg] sfddf vl6g] :jf:Yo, s[lif, kz', k|fljlws, pBd ljsf;, dlxnf ljsf;,
;fdflhs kl/rfns, vfg]kfgL ;/;kmfO{ tyf yk ul/g] cGo ljifosf sfo{stf{ dfkm{t k"/ \ofpg]
sfd eO/x]sf] 5, o;df sfo{/t sd{rf/L, :jo+;]jsx? cfkm\gf] ljifodf bIf / ljifoj:t'df k|i6
x'g' h?/L 5 . To;sf/0f Ifdtf ljsf; of]hgfsf] sfof{Gjogsf] z'?jft tNnf] txaf6 yfngL ug]{
/0fgLlt lnOg]5 .
4.5 = Ifdtf ljsf; of]hgf sfof{Gjogsf ;d;fdlos÷cfwf/e"t l;4fGtx?M
!= n}lËs tyf ;fdflhs ;dfj]lztfM gu/kflnsfaf6 cfof]hgf / ;~rfng ul/g] ;j} k|sf/sf
tflnd, uf]i7L, cGtlqm{of sfo{qmdx?df hgk|ltlgw, sd{rf/L Pj+ ;d'bfo :t/sf ;j} hfthflt,
lnË, ju{, tx lar s'g} k|sf/sf] e]befj ul/g] 5}g j? nlIft ju{sf nflu cu|flwsf/ lbO{ ;~rfng
ul/g] 5 .
@= ;xeflutfd"nsM Ifdtf ljsf; of]hgf tof/ ubf{ h;/L ;dfj]zLtfd"ns 9+uaf6 ul/of] To;}u/L
of]hgf sfof{Gjog / cg'udg, d"Nof+sg ubf{ klg ;f]xL k4lt cjnDjg ul/g]5 . Ifdtf ljsf;
sfo{qmd cfof]hgf ubf{ ;s];Dd ;j}sf nflu pko'Qm ;do ldnfO{ ul/g] 5 .
$= jois l;sfO{sf l;4fGtM Ifdtf ljsf; sfo{qmdx? ;~rfng ubf{ ;}4flGts eGbf Jojxfl/s
kIfx?, cg'ejdf cfwfl/t, ;d:of ;dfwfgsf kIfx?df cfwfl/t s'/fx?nfO{ k|fyldstf lbO{
;~rfng ul/g]5 . hgk|ltlgwL / sd{rf/Lx? klg k|f}9 ePsf x'Fbf o; l;4fGtn] k|efjsf/L glthf
Nofpg] 5 .
%= of]ubfgdf cfwfl/tM sltko tfdf cjwLsf Ifdtf ljsf; sfo{qmdx? ;~rfng ubf{ jf
sd{rf/LnfO{ k9fpFbf tflnddf efu lng] JolQmaf6 klg cf+lzs /sd Joxf]g]{ u/L k7fOg] 5 tf ls
tflnd sfo{qmdsf] dxTj / ckgTj ljsf; xf];\ / lbuf]kgfdf d2t k'uf];\ .
k]h |43
# hgk|ltlglwx?sf] sfd sfo{kflnsf
st{Jo / clwsf/sf]
cled'lvs/0f tflnd
$ ;+u7g Joj:yfkg / k|k|c
kl/rfng ;DaGwL Ifdtf
ljsf;
% glthfd"lv cg'udg tyf cg'udg
d"Nof+sg ljwLsf] ljsf; zfvf
ug'{kg]{
^ hgk|ltlglwx? sf nflu sfo{kflnsf
cfrf/ ;+lxtf nfu' ug'{
kg]{ .
& ;ldlt pk;ldltx?sf] ;ldlt
e"ldsf / lhDd]jf/L ;+of]hsx?
;DaGwL cled'lvs/0f
sfo{qmd cfjZos
* ljkb
ljkb Joj:yfkg ;DaGwL
1fg / l;k Joj:yfkg
;ldlt
( सेिा प्रिेश ि सेिाकामिन k|zf;g zfvf
तामिि
!) sfo{;Dkfbgdf k|ljlwsf] cfO6L zfvf
k|of]u j9fpg k|ljlw k|of]u
;DaGwL Ifdtf ljsf;
cfjZos /x]sf] .
!! Joj;flos of]hgf tflnd /f]huf/ zfvf
!@ u'gf;f] Joj:yfkg gLlt / k|k|c,
sfo{ljlw lgdf{0f / cg'udg
cled'lvs/0f zfvf
!# dlxnf :jo+;]jLsf nflu :jfYo zfvf
kf]if0f tflnd
!$ sfo{;Dkfbg k|ljlwsf] k|zf;g /
k|of]u a9fpg k|ljlw cfO6L zfvf
k|of]u ;DaGwL Ifdtf
ljsf; sfo{qmd
!% कायाुियिा अन्तिसं चाि cfO6L zfvf
(इन्टिकि) को व्यिस्था
k]h |44
परिच्छे द पााँच
कायुक्रि व्यिस्थापन अनुगिन तथा िूलयांकन
Ifdtf ljsf; sfo{qmdx? nfO{ p2]Zod"ns / of]hgf cg'?k ;DkGg ug{ dfgj ;+;fwg ljsf;
zfvfn] Joj:yfklso lhDd]jf/L lng]5 . o;qmddf Ifdtf ljsf; ;dGjo ;ldlt, k|d'v k|zf;lso
clws[t, gu/kflnsf k|d'v / pkk|d'v;Fu ;dGjo ug]{ 5 . ;fj{hlgs vl/b sfg"g adf]lhd ;]jf
k|bfosx?sf] ;"lr cBfjlws ug]{, yk ;"lrs[t ug]{ / cfjZostf / ljz]if1 JolQmx?sf] /f]:6/
tof/ ug]{ 5 .
Ifdtf ljsf; sfo{qmdx? ;~rfng ug]{ :yfg, ldlt / ;xefuLx? 5gf}6 ug{ ;DaGwLt ;j};Fu
;dGjo ug]{5 .
lgoldt cg'udg sfo{ gu/kflnsf sf] cg'udg d"Nof+sg zfvfn] ug]{ 5 . k|fKt glthfsf] k|ltj]bg
sfo{kflnsf j}7sdf k|:t't u/L cfjZos ;'wf/ / kl/dfh{g ;lxt csf]{ rf}dfl;s of]hgf sfo{fGjog
ul/g] 5 . Ifdt ljsf; sfo{qmdnfO{ yk k|efjsf/L agfpg k|d'v k|zf;lso clws[t /
sfo{kflnsfn] sfo{qmd ;~rfng cjwLdf klg cg'udg / k[i7kf]if0f k|bfg ul/g] 5 .
gu/kflnsf sf] rf}dfl;s k|ult k|ltj]bgdf Ifdtf ljsf; sfo{qmdsf] ;d]t k|ult k|:t'lt x'g] /
cw{aflif{s ;dLIff uf]i7Ldf o; sfo{qmdsf] k|ult / ;dLIff u/L cfufdL sfo{qmd nfO{ ;'wf/ u/L
sfof{Gjo ul/g] 5 .
dWofjwL ;dLIff M Ifdtf ljsf; of]hgf sfof{Gjogsf] bf];|f] jif{sf] 5dfl;s ;dLIff cjwLdf ul/g]
5 . o; ;dLIff sfo{qmddf To; cjwLdf ;DkGg sfo{qmdsf] k|ult, pknAwLx? / r'g}ltsf ljifodf
5nkmn x'g]5 . To;sf b]lvPsf] sld sdhf]/LnfO{ ;'wf/ ug{ gofF /0fgLlt cfjZos k/]df ;f]
cg's'n /0fgLlt tof/ u/L afFls sfo{qmd k|efjsf/L 9+uaf6 ;DkGg ul/g]5 .
k]h |45
सन्दभु सािाग्रीहरू
k]h |46
अनुसूचीहरू
tflnsf g+=!%=gu/kflnsfdf sfo{/t zfvfut sd{rf/Lsf] ljj/0f
qm=;= zfvf÷pkzfvf÷OsfO kb tx df}h'bf
b/jGbL
! gu/sfo{kflnsf sfof{no k|d'v k|zf;lso /f=k= l4lto !
clws[t
!=! k|zf;g zfvf clws[t cf7f}+ !
!=@ ;"rgf k|ljlw ;"rgf k|ljlw 5}7f}+ !
clws[t
!=# ;xfos k|zf;g ;xfos kfFrf}+ !
!=$ ;xfos ;f=k| rf}yf] !
!=% sDKo'6/ ck/]6/ ljljw !
!=^ k':tsfno ;xfos ljljw kfFrf} !
!=& kmf]6f] slk ck/]6/ ljljw rf}yf] !
!=* x]eL ;jf/L rfns #
!=( xn'sf ;jf/L rfns %
!=!) sfof{no ;xfos &
!=!! kfn] @
@ of]hgf tyf cg'udg zfvf
@=! clws[t ;f=k|= 5} jf ;ftf}+ !
@=@ sDKo'6/ ck/]6/ ljljw kfFrf} !
@=# ;xfos ;f= k|= kfFrf} !
#= /fhZj pkzfvf
#=! ;xfos ;f=k| rf}yf] jf !
kfFrf}+
$= sfg"g OsfO{
$=!= clws[t sfg"g 5}7f} jf !
;ftf}+
$=@ sDKo'6/ ck/]6/ ljljw kfFrf} !
% j8f sfof{nox?
%=! ;xfos ;f=k| rf}yf] jf !#
kfFrf}+
%=@ cl;:6]G6 ;j OlGhlgo/ O{=l;len rf}yf] jf !#
kfFrf}+
%=# ;xfos sDKo'6/ ck/]6/ ljljw rf}yf] !#
%=$ sfof{no ;xfos ljljs tx ljlxg !#
^ k"jf{wf/ ljsf; zfvf
k]h |47
^=! OlGhlgo/ OlGhlgo/ l;len ^ jf & jf !
* cf}+
^=@ ;8s,l+;+rfO{, tyf cGo OlGhlgo/ l;len kfFrf}+ !
k"jf{wf/ ljsf; zfvf
;j OlGhlgo/ l;len rf}yf] !
c=;j OlGhlgo/ rf}yf] !
^=# ejg tyf j:tL ljsf; OlGhlgo/ l;leg 5}7f} jf !
zfvf ;ftf}+ jf
cf7f}+
;j OlGhlgo/ l;len kfFrf} !
cldg ;e]{ rf}yf] !
^=$ jftfj/0f tyf ljkb\ jftfj/0f lgl/Ifs kfFrf}+ !
Joj:yfkg OsfO
& :jf:Yo zfvf
&=! hg:jf:Yo clws[lt clws[t ;ftf}+ jf !
cf7f}+
hg:jf:Yo lg= kfFrf}+ jf !
5}7f}+
:6fkm g;{, k=x]=g= kfFrf}+ jf !
5}7f}+
tYof+s ;xfos ljljw kfFrf}+ !
&=@ :jf:Yo lgsfo k|f=:jf=s]= d]l8sn clws[t cf7f}+ !
h=:jf=lg=, x]=c= 5}7f}+ !
:6fkm g;{ 5}7f}+ !
x]=c=l;=c=x]=j= kfrf}+, 5}7f}+ #
Nofj cl;:6]G6 kfFrf}+ !
/]l8of]u|fkm/ kfFrf}+ !
sfo{no ;xof]uL txljlxg @
:jLk/ txljlxg @
kfn] txljlxg @
&=# :jf:Yo rf}ls !@ j6f h=:jf=lg=,l;cx]j 5}7f}+ !
x]=c=, l;=c=x]=j= kfFrf}+ jf #
5}7f}+
Nofa cl;:6]G6 kfrf}+ !
l;=cgdL kfFrf}+ jf @
5}7f}+
sfof{no ;xfos txljlxg !
jly+;]G6/sf nflu cgdL / @
k]h |48
:jLk/ !
&=$ cfo'j]{b cf}ifwfno slj/fh !
j}B !
sfof{no ;xof]uL !
*= lzIff o'jf tyf v]ns'b zfvf
zfvf clws[t gjf}+ jf bz}+f !
lzIff clws[t ;ftf}+ jf !
cf7f}+
k|ljlws ;xfos kfFrf}+ #
(= ;fdflhs tyf cfly{s ljsf; zfvf
clws[t 5 jf ;ftf}+ !
k|f=;xfos kfFrf}+ !
sDKo'6/ ck/]6/ kfFrf}+ ljljw !
!) ;fdflhs ;"/Iff tyf
klGhs/0f pkzfvf
;xfos kfFrf}+ !
sDKo'6/ cj/]6/ kfFrf}+ ljljw !
!! dlxnf afnaflnsf tyf dlxnf ;xfos kfFrf}+ !
;dfhsNof0f pkzfvf
!@ ;dGjo zfvf clws[t ^,& jf cf7f}+ !
k|f=;= r}+fyf}+ @
ljljw
!# cfly{s k|zf;g zfvf n]vf clws[t ;ftf}+ jf !
cf7f}+
n]vf ;xfos kfFrf}+ !
n]vf ;xfos kfFrf}+ !
!$ gu/ k|x/L tkm{ -s/f/_ gu/ k|x/L ;xfos !
lg/LIfs
gu/ k|x/L xjNbf/ @
gu/ k|x/L hjfg *
!% s[lif ljsf; zfvf s[lif clws[t ;ftf}+ jf !
cf7f}+
k|ljlws ;xfos kfFrf}+ jf @
5}7f}+
gf=k|f=;= rf}yf] jf @
kfFrf}+
!^ kz'kIfL ljsf; pkzfvf kz' ljsf; clws[t ;ftf}+ jf !
cf7f}+
k]h |49
k|f=;=k=:jf=c= kfFrf}+ jf #
5}7f}+
e]6]g/L rf}yf] @
nfkf]8]8] rf}yf] !
gf=k|f=;= rf}yf] %
!& cfGtl/s n]vf k/LIf0f cf=n]=k= clwsf/L - ;ftf}+ jf !
zfvf k|f=n]vf_ cf7f}+
k]h |50
cg';"lr ! ;Gbe{ ;fdfu|Lx?sf] ;"lr
!= g]kfnsf] ;+ljwfg @)&@
@= ufpF÷gu/kflnsfsf] Ifdtf ljsf; of]hgf th'{df ;DaGwL lbUbz{g
#= :yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]g @)&$
$= :yfgLo tx ;~rfng sfo{ljlw @)&^
%= ;Dd/LdfO{ ufpFkfnsfsf] j]j k]h
^= ufpFkflnsfsf] jflif{s ufpF ljsf; of]hgf tLg jif{sf]
&= ufpFkflnsfsf] cfo ljj/0f
*= ufpFkflnsfn] tof/ u/]sf sfg"gx?, gLlt tyf sfo{ljlwx?
(= :yfgLo ;/sf/ ;+:yfut :jMd"Nof+sg k|ltj]bg
!)= g]kfnsf] hg;+flvs k|ltj]bg @)*(
k]h |51
cg";'lr 2 sfo{qmdsf kmf]^f]x?
k]h |52