‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫صفحه‬

‫معادله صفحه ‪ :‬از هندسه (‪ )2‬به خاطر داریم که هر صفحه با یک نقطه از آن و یک خط عمود بر آن مشخص می شود ‪.‬‬
‫‪N‬‬

‫در هندسه تحلیلی نیز برای اینکه بتوانیم معادله صفحه ای را بنویسیم همواره باید دو عامل فوق معلوم باشند ‪،‬‬
‫‪A‬‬
‫یعنی ‪:‬‬

‫‪ -1‬برداری که بر صفحه عمود است ‪ ،‬که این بردار را بردار نرمال صفحه نامیده و معموال ً با ‪ N‬نشان میدهیم ‪.‬‬
‫‪ -2‬مختصات نقطه ای از صفحه‬

‫بردار نرمال صفحه باشد ‪ ،‬در این صورت معادله صفحه‬ ‫(‬ ‫مختصات نقطه ای دلخواه از صفحه و )‬ ‫‪( 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪1‬‬ ‫فرض کنیم‬
‫عبارت است از ‪:‬‬

‫(‬ ‫)‪1‬‬ ‫(‬ ‫)‪1‬‬ ‫(‬ ‫)‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫و یا از معادله فوق داریم ‪:‬‬

‫‪⏟1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫اثبات معادله صفحه ‪:‬‬

‫همانگونه که گفتیم یک صفحــه با یک نقطه از آن و یک بـردار عمود بر آن مشخص می شود ‪.‬‬

‫‪N‬‬
‫مختصات‬ ‫(‬ ‫مختصات نقطه ای معلوم از صفحه ‪) ،‬‬ ‫‪( 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪1‬‬ ‫فرض کنیم‬

‫‪B‬‬ ‫بردار نرمال صفحه باشد‪ ،‬در این صورت چون بردار‬ ‫(‬ ‫نقطه ای دلخواه از صفحه و )‬

‫‪A‬‬
‫‪ N‬بر صفحه عمود است بر کلیه خطوط آن از جمله ‪ AB‬عمود است ‪ ،‬پس داریم ‪:‬‬

‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫‪0‬‬ ‫(‬ ‫()‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫(‬ ‫)‪1‬‬ ‫(‬ ‫)‪1‬‬ ‫(‬ ‫)‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪⏟1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫و یا ‪:‬‬

‫‪ (1 5‬عمود باشد ‪.‬‬ ‫گذشته و بر بردار )‪3‬‬ ‫‪(1 3‬‬ ‫مثال ‪ :‬معادله صفحه ای را بنویسید که از نقطه )‪2‬‬

‫حل ‪ :‬با توجه به آنچه در باال بیان شد ‪ ،‬داریم ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1 1 5 3‬‬ ‫)‪3 ( 2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪22‬‬

‫‪1‬‬
‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫)‪(2 1 3‬‬ ‫‪(3‬‬ ‫تست ‪ .‬معادله صفحه ای که محور ‪ z‬ها را در نقطه ای به ارتفاع ‪ 3‬قطع می کند و بر پاره خط ‪ AB‬که )‪1 4‬‬
‫عمود می شود ‪ ،‬کدام است ؟‬

‫‪2‬‬ ‫‪3 (4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3 (3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6 (2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3 (1‬‬

‫حل ‪ :‬گزینه (‪ ) 4‬صحیح است ‪ .‬در این صورت بردار نرمال صفحه همان بردار ‪ AB‬و محل تقاطع صفحه با محور ‪ z‬ها یعنی )‪ (0 0 3‬نقطه ای‬
‫دلخواه از صفحه خواهد بود ‪ .‬پس داریم ‪:‬‬

‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫)‪(2 1 3‬‬ ‫‪(3‬‬ ‫)‪1 4‬‬ ‫‪( 1 2‬‬ ‫)‪1‬‬

‫و معادله صفحه عبارت است از ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 0 2 0 ( 1) 3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫تذکر ‪ :‬همانگونه که با حل مسائل فوق مالحظه کردیم ‪ ،‬مشخص کردن بردار نرمال صفحه گام اصلی در حل مسائل مربوط به معادله صفحه‬
‫می باشد ‪ ،‬مختصات نقطه دلخواه از صفحه نیز یا توسط خود مسأله داده می شود و یا باید ان را با توجه به داده های مسأله تعیین کنیم ‪.‬‬

‫⃗⃗⃗⃗⃗ بر صفحه ‪ P‬عمود‬ ‫نکته ‪ :‬با توجه به اینکه از فصل بردارها می دانیم اگر بردارهای ‪ AB‬و ‪ AC‬بر صفحه ‪ P‬واقع باشند راستای بردار ⃗⃗⃗⃗⃗‬

‫است بنابراین در حل مسائلی به صورت های برای تعیین بردار نرمال کافی است در جستجوی دو بردار بر صفحه مورد نظر باشیم ‪.‬‬

‫تعیین معادله صفحه ای که سه نقطه غیر واقع بر یک خط راست از آن معلوم باشند ‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫‪N‬‬
‫یا ‪ ، . . .‬از هر یک از نقاط ‪ A‬یا ‪ B‬یا ‪ C‬نیز‬ ‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫یا ⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫در این صورت ⃗⃗⃗⃗⃗‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫می توان در تعیین معادله صفحه استفاده کرد ‪.‬‬
‫‪C‬‬

‫می گذرد کدام است ؟‬ ‫)‪(0 1 1‬‬ ‫)‪(1 2 1‬‬ ‫تست ‪ .‬معادله صفحه ای که از نقاط )‪( 1 2 3‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3 (4‬‬ ‫‪2 (3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0 (2‬‬ ‫‪0 (1‬‬

‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )1‬صحیح است ‪ .‬صفحه مورد نظر را ‪ P‬می نامیم ‪ ،‬با توجه به آنچه در باال بیان شد داریم ‪:‬‬

‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫‪(2 0‬‬ ‫‪2) (1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪2‬‬ ‫‪( 2 2‬‬ ‫)‪2‬‬

‫حال با استفاده از مختصات نقطه ‪ ( A‬یا ‪ B‬و یا ‪ ) C‬داریم ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 ( 1) 2 2 2 3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪2‬‬
‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫‪( 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)‪2‬‬ ‫‪( 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪1‬‬ ‫نکته ‪ :‬اگر با دترمینان ماتریس های مرتبه ‪ 3‬آشنایی دارید ‪ ،‬معادله صفحه ای که از سه نقطه‬
‫می گذرد ‪ ،‬از دستور زیر محاسبه می شود ‪:‬‬ ‫‪( 3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫)‪3‬‬ ‫و‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪| 2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫|‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬

‫می گذرد ‪ ،‬کدام است ؟‬ ‫)‪(2 0 7‬‬ ‫‪(0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)‪3‬‬ ‫تست ‪ .‬معادله صفحه ای که از سه نقطه )‪( 1 2 4‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪3 (4‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪0 (3‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7 (2‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13 (1‬‬

‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )3‬صحیح است ‪ .‬با توجه به نکته فوق داریم ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪| 2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫|‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪|0‬‬‫‪1‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫|‪3 4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪| 1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫|‪7‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2 1‬‬ ‫‪0 2‬‬ ‫‪7 4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫(‬ ‫‪1) | 4‬‬ ‫( |‪7‬‬ ‫‪2) |1‬‬ ‫( |‪7‬‬ ‫‪4) |1‬‬ ‫|‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬

‫یک خط و یک نقطه خارج از آن داده شده باشند‪،‬‬ ‫‪‬‬

‫‪N‬‬ ‫فرض کنیم خط ‪ L‬و نقطه ‪ A‬غیر واقع بر آن داده شده باشند ‪ ،‬اگر ‪ B‬نقطه دلخواهی از خط ‪L‬‬

‫و ‪ u‬بردار هادی خط ‪ L‬باشد در این صورت‬

‫‪A‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪L‬‬
‫⃗‬ ‫⃗⃗⃗⃗⃗‬
‫‪B‬‬

‫باشد ‪ ،‬کدام است ؟‬ ‫(‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫بگذرد و شامل خط )‪1‬‬ ‫تست ‪ .‬معادله صفحه ای که از نقطه )‪(1 2 3‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1 (4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1 (3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1 (2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1 (1‬‬

‫نقطه دلخواهی از آن می باشد ‪ ،‬حال‬ ‫‪(1 0‬‬ ‫و )‪1‬‬ ‫‪(3 2‬‬ ‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )3‬صحیح است ‪ .‬بردار هادی خط ‪ L‬به صورت )‪2‬‬
‫داریم ‪:‬‬

‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫‪(1 0‬‬ ‫)‪1) (1 2 3‬‬ ‫‪(0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)‪4‬‬ ‫⃗‬ ‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫‪(3 2‬‬ ‫‪2) (0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)‪4‬‬ ‫‪( 12 12‬‬ ‫)‪6‬‬

‫نیز می تواند به عنوان بردار نرمال استفاده شود تمام مولفه های ان را بر ‪ 6‬تقسیم‬ ‫‪( 12 12‬‬ ‫با توجــه به اینکه هر مضربی از )‪6‬‬
‫‪ ،‬و معادله صفحه به صورت زیر خواهد بود ‪:‬‬ ‫‪( 2 2‬‬ ‫می کنیم ‪ ،‬در نتیجه خواهیم داشت ‪1) :‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 1 2 2 1 3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪3‬‬
‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫دو خط متقاطع از یک صفحه داده شده باشند ‪،‬‬ ‫‪‬‬

‫‪N‬‬
‫فرض کنیم خطوط ‪ L‬و ‪ L′‬با بـردارهای هادی ‪ u‬و ‪ u′‬داده شده باشند ‪ ،‬در این صورت‬
‫‪ ،‬هر نقطه دلخواهی از ‪ L‬یا ’‪ L‬در معادله صفحه می تواند استفاده شود ‪.‬‬ ‫⃗‬ ‫⃗⃗⃗‬
‫‪u′‬‬ ‫‪L′‬‬

‫‪u‬‬ ‫‪L‬‬

‫کدام است ؟ ( سراسری ‪)71‬‬ ‫{‬ ‫‪1‬‬ ‫{‬ ‫‪2‬‬ ‫تست ‪ .‬معادله صفحه شامل دو خط به معادالت ‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0(4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0(3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0 (2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0(1‬‬

‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )3‬صحیح است ‪ .‬بردارهای هادی دوخط را با ‪u‬و ’‪ u‬نشان می دهیم ‪ ،‬داریم ‪:‬‬

‫)‪(1 2 1‬‬ ‫)‪(1 1 2‬‬ ‫‪(3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪1‬‬

‫با توجه به بردار نرمال به دست آمده گزینه (‪ ) 3‬صحیح است ‪ .‬برای تعیین معادله صفحه مورد نظر باید مختصات یک نقطه از صفحه را داشته‬
‫باشیم که این نقطه می تواند هر نقطه دلخواهی از دو خط باشد ‪ ،‬نقطه )‪ (0 1 0‬واقع برخط ∆ را در نظر می گیریم ‪ ،‬داریم ‪:‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪3 0 1 1 1 0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫دو خط موازی از یک صفحه داده شده باشند ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪N‬‬

‫فرض کنیم ‪ u‬بردار هادی دو خط موازی ‪ L‬و ’‪ A ، L‬و ‪ B‬دو نقطه ی دلخواه روی آنها‬
‫‪u‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪L′‬‬ ‫‪.‬‬ ‫⃗‬ ‫باشند ‪ ،‬در این صورت خواهیم داشت ‪⃗⃗⃗⃗⃗ :‬‬
‫‪B‬‬
‫‪A‬‬
‫باشد ‪ ،‬کدام است ؟‬ ‫{‬
‫‪3‬‬ ‫{‬
‫تست ‪ .‬معادله صفحه ای که شامل دو خط ‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7(4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7(3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7 (2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7(1‬‬

‫نقطه‬ ‫‪(3 0‬‬ ‫نقطه ای دلخواه واقع بر خط ‪ L‬و )‪1‬‬ ‫حل ‪ :‬گزینه (‪ ) 2‬صحیح است ‪ .‬با توجه به نکته فوق فرض کنیم )‪( 1 0 5‬‬

‫می باشند زیرا دو خط با محور ‪ Oy‬موازیند ‪،‬‬ ‫ای دلخواه واقع بر خط ‪ L′‬باشد ‪ ،‬واضح است که بردار هادی دو خط به صورت )‪(0 1 0‬‬

‫⃗‬ ‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫)‪(0 1 0‬‬ ‫‪(4 0‬‬ ‫)‪6‬‬ ‫‪( 6 0‬‬ ‫)‪4‬‬ ‫حال داریم ‪:‬‬

‫معادله صفحه عبارت است از ‪:‬‬ ‫با در دست داشتن یک نقطه از صفحه مانند)‪( 1 0 5‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6 ( 1) 4 5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫را تعیین کنید ‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫تمرین ‪ :‬معادله صفحه گذرا از دو خط ‪4‬‬

‫‪4‬‬
‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫معادله صفحه ای که از یک نقطه بگذرد و بر دو صفحه متقاطع عمود باشد ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫بردار های نرمال دو صفحه متقاطع باشند ‪ ،‬و ‪ P‬صفحه ای باشد‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫فرض کنیم‬

‫‪N‬‬ ‫که از ‪ A‬میگذرد و بر این دو صفحه عمود است ‪ ،‬در این صورت بردار‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪A‬‬
‫بردار نرمال صفحه ‪ P‬است ‪.‬‬
‫‪N1‬‬
‫‪N2‬‬
‫‪P‬‬

‫و عمود بر این دو‬ ‫مفروض اند ‪ ،‬معادله صفحه گذرا از نقطه )‪( 9 12 14‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫تست ‪ .‬دو صفحه ‪1‬‬
‫صفحه کدام است ؟‬

‫‪2‬‬ ‫‪29(4‬‬ ‫‪17(3‬‬ ‫‪7 (2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1(1‬‬

‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )4‬صحیح است ‪ .‬اگر بردار های نرمال دو صفحه ‪ P‬و ‪ P′‬را ‪ N‬و ‪ N′‬نشان دهیم با توجه به آنچه در نکته فوق بیان شد داریم ‪:‬‬

‫(‬ ‫)‪3‬‬
‫‪(1 0‬‬ ‫‪1) (2‬‬ ‫)‪3 4‬‬ ‫‪( 3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫⇒ )‪3‬‬ ‫)‪(1 2 1‬‬

‫می گذرد عبارت است از ‪:‬‬ ‫حال معادله صفحه ای با بردار نرمال ‪ N‬که از نقطه )‪( 9 12 14‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪9 2 12 14‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪29‬‬

‫معادله صفحه ای که از یک نقطه داده شده بگذرد و با دو خط ( متقاطع یا متنافر ) موازی باشد ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫دو خط متقاطع ‪ L‬و ’‪ L‬را در نظر بگیرید ‪ ،‬در این صورت دو خط ‪ L‬و ’‪ L‬صفحه منحصر به فردی مانند ‪ Q‬را مشخص می کنند ( شکل ‪ )1‬و‬
‫بردار نرمال صفحه ‪ P‬خواهد بود ‪ .‬در حالتی که ‪ L‬و ’‪ L‬متنافر باشند ( شکل ‪ ، )2‬هرچند که در یک صفحه قرار نمی گیرند ولی‬ ‫⃗‬ ‫⃗⃗⃗‬

‫می توان از نقطه ای مانند ‪ O‬دو خط موازی ‪ L‬و ’‪ L‬رسم کرد که این دوخط صفحه منحصر بفرد ‪ Q‬را مشخص می کنند ‪ ،‬در این حالت نیز‬
‫بردار نرمال صفحه ‪ P‬خواهد بود ‪.‬‬ ‫⃗‬ ‫⃗⃗⃗‬

‫‪L′′‬‬
‫‪L‬‬

‫‪u′′‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪O‬‬
‫‪N‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪u‬‬ ‫شکل ‪2‬‬ ‫‪P‬‬ ‫شکل ‪1‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪u′‬‬ ‫‪L′′‬‬

‫‪N‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪u‬‬
‫‪P‬‬

‫‪5‬‬
 ‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫‪0‬‬ ‫گذشته و با دو خط ‪1‬‬

‫موازی باشد ‪ ،‬کدام است ؟‬ ‫{‬ ‫‪2‬‬ ‫{‬ ‫تست ‪ .‬معادله صفحه ای که از نقطه )‪(0 1 2‬‬
‫‪0‬‬
‫‪2(4‬‬ ‫‪2(3‬‬ ‫‪1 (2‬‬ ‫‪0(1‬‬

‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )1‬صحیح است ‪ .‬واضح است که دو خط ‪ L‬و ’‪ L‬متنافرند ‪ ،‬بردار های هادی آنها را به ترتیب ‪ u‬و ’‪ u‬می نامیم ‪ ،‬با توجه به نکته‬
‫⃗‬ ‫⃗⃗⃗‬ ‫)‪(0 1 0‬‬ ‫)‪(0 0 1‬‬ ‫فوق داریم ‪(1 0 0) :‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 0‬‬ ‫و در نتیجه معادله صفحه مطلوب عبارت است از ‪0 :‬‬

‫(به شرطی که دو خط موازی‬ ‫‪2‬‬ ‫‪( 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)‪2‬‬ ‫و‬ ‫‪1‬‬ ‫‪( 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪1‬‬ ‫نکته ‪ :‬معادله صفحه شامل یا موازی دو خط با بردارهای هادی‬
‫( عبارت است از ‪:‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪1‬‬ ‫نباشند) و گذرا از نقطه‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫|‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫|‬ ‫‪0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫معادله صفحه ای که از یک نقطه بگذرد و بر یک صفحه عمود و با یک خط موازی باشد ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪L‬‬ ‫فرض کنیم صفحه ‪ P‬صفحه ای باشد که از نقطه معلوم ‪ A‬می گذرد ‪ ،‬بر صفحه ‪ P1‬با‬
‫‪P1‬‬
‫‪u‬‬
‫‪N‬‬ ‫بردار نرمال ‪ N1‬عمود است ‪ ،‬و با خط ‪ L‬با بردار هادی ‪ u‬موازی است ‪ ،‬در این صورت‬

‫‪N1‬‬ ‫⃗⃗ ‪.‬‬ ‫‪⃗⃗⃗⃗1‬‬ ‫بردار نرمال صفحه ‪ P‬عبارت است از ‪⃗ :‬‬

‫‪A‬‬
‫‪P‬‬

‫موازی باشد و بر صفحه ‪ P‬به‬ ‫(‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫بگذرد ‪ ،‬با خط )‪3‬‬ ‫‪(1 2‬‬ ‫تست ‪ .‬معادله صفحه ای که از )‪1‬‬
‫عمود باشد کدام است ؟‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫معادله ‪12‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪19(4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪0(3‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪0 (2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0(1‬‬

‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )2‬صحیح است ‪ .‬اگر ‪ ⃗⃗⃗⃗1‬بردار نرمال صفحه ‪ P‬و ‪ u‬بردار هادی خط ‪ L‬باشد ‪ ،‬بردار نرمال صفحه مطلوب عبارت است از ‪:‬‬

‫⃗⃗‬ ‫‪⃗⃗⃗⃗1‬‬ ‫⃗‬ ‫‪(2‬‬ ‫‪3 4) (2 1‬‬ ‫)‪1‬‬ ‫)‪( 1 10 8‬‬

‫از صفحه مورد نظر معلوم است ‪ ،‬معادله صفحه مطلوب به صورت زیر است ‪:‬‬ ‫‪(1 2‬‬ ‫از آنجاییکه مختصات )‪1‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬ ‫)‪1 1 10 2 8 ( 1‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪6‬‬
 ‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫معادله صفحه ای که از دو نقطه بگذرد و بر یک صفحه عمود باشد ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فرض کنیم صفحه ‪ P‬صفحه ای باشد که از نقطه های معلوم ‪ A‬و ‪ B‬می گذرد و بر صفحه‬

‫‪P1‬‬
‫‪ P1‬با بردار نرمال ‪ N1‬عمــود است ‪ ،‬در این صورت با توجه به شکل واضح است که بردار‬
‫‪N‬‬
‫⃗⃗ ‪.‬‬ ‫‪⃗⃗⃗⃗1‬‬ ‫نرمال صفحه ‪ P‬عبارت است از ‪⃗⃗⃗⃗⃗ :‬‬

‫‪N1‬‬
‫‪B‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪A‬‬

‫عمود باشد ‪ ،‬کدام است ؟‬ ‫‪2‬‬ ‫بگذرد و بر صفحه ‪1‬‬ ‫‪(3‬‬ ‫)‪1 0‬‬ ‫‪(0 1‬‬ ‫تست ‪ .‬معادله صفحه ای که از دو نقطه )‪2‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪4(4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4(3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪0 (2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4(1‬‬

‫‪ ⃗⃗⃗⃗1‬است ‪ ،‬با توجه به نکته فوق داریم ‪:‬‬ ‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )3‬صحیح است ‪ .‬بردار نرمال صفحه ‪ Q‬به صورت )‪(0 1 2‬‬

‫)‪(3‬‬
‫⃗⃗‬ ‫‪⃗⃗⃗⃗1‬‬ ‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫)‪(0 1 2‬‬ ‫‪(3‬‬ ‫)‪2 2‬‬ ‫‪(6 6‬‬ ‫⇒ )‪3‬‬ ‫‪(2 2‬‬ ‫)‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 0‬‬ ‫)‪2 1 1 ( 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬

‫معادله صفحه ای که از دو نقطه بگذرد و با یک خط موازی باشد ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪N‬‬
‫‪u‬‬ ‫در این صورت بردار نرمال صفحه مورد نظر ( صفحه ‪ ) P‬عبارت است از ‪:‬‬
‫‪L‬‬
‫⃗⃗‬ ‫⃗‬ ‫⃗⃗⃗⃗⃗‬
‫‪B‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪A‬‬

‫موازی باشد ‪ ،‬کدام است ؟‬ ‫بگذرد و با خط‬ ‫‪(3‬‬ ‫)‪1 0‬‬ ‫‪(0 1‬‬ ‫تست ‪ .‬معادله صفحه ای که از دو نقطه )‪2‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪4(4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪11(3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪9 (2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3(1‬‬

‫است و داریم ‪:‬‬ ‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )3‬صحیح است ‪ .‬بردار هادی خط ‪ L‬به صورت )‪(1 1 1‬‬

‫⃗⃗‬ ‫⃗‬ ‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫)‪(1 1 1‬‬ ‫‪(3‬‬ ‫)‪2 2‬‬ ‫‪(4 1‬‬ ‫)‪5‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4 0‬‬ ‫)‪1 5 ( 2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪7‬‬
 ‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬
‫عمود‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫{ بوده و بر صفحه ‪ Q‬به معادله ‪0‬‬ ‫تست ‪ .‬معادله صفحه ای که شامل خط ‪ D‬به معادله های‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫باشد ‪ ،‬کدام است ؟‬

‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1(4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0(3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3 (2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3(1‬‬

‫حل ‪ :‬گزینه (‪ ) 4‬صحیح است ‪ .‬دو نقطه دلخواه ‪ A‬و ‪ B‬واقع بر ‪ D‬را در نظر می گیریم ‪ ،‬برای اینکار در معادالت ‪ D‬به جای یکی از متغیرها‬
‫یک مقدار دلخواه ترجیحا ً صفر قرار داده و مقدار متغیرهای دیگر را با استفاده از معادالت ‪ D‬محاسبه می کنیم ‪ ،‬داریم ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫{‬ ‫⇒‬ ‫‪(0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪2‬‬ ‫{‬ ‫⇒‬ ‫‪(2‬‬ ‫)‪3 0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫اگر بردار نرمال صفحه داده شده را با ‪ ⃗⃗⃗⃗1‬نشان دهیم ‪ ،‬با توجه به نکته فوق ‪ ،‬بردار نرمال صفحه مطلوب عبارت است از ‪:‬‬

‫(‬ ‫)‪2‬‬
‫⃗⃗‬ ‫‪⃗⃗⃗⃗1‬‬ ‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫‪(1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2) (2‬‬ ‫)‪2 2‬‬ ‫‪( 10‬‬ ‫⇒ )‪6 4‬‬ ‫‪(5 3‬‬ ‫)‪2‬‬

‫حال با استفاده از نقطه ‪ A‬و بردار نرمال ‪ ، N‬معادله صفحه مطلوب به صورت زیر است ‪:‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)‪5 0 3 ( 1‬‬ ‫)‪2 ( 2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫معادله صفحه ای که از یک خط بگذرد و با خط دیگر موازی باشد ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪N‬‬ ‫فرض کنیم صفحه ‪ P‬از خط ’‪ L‬با بردار هادی ’‪ u‬بگذرد و موازی خط ‪ L‬با بردار‬
‫‪L‬‬ ‫‪u‬‬

‫هادی ‪ u‬باشد ‪ ،‬در این صورت بردار نرمال صفحه مورد نظر ( صفحه ‪ ) P‬عبارت‬
‫‪L′‬‬
‫‪u′‬‬ ‫⃗⃗ ‪،‬در شکل مقابل ‪ A‬نقطه ای دلخواه از خط واقع بر صفحه‬ ‫⃗‬ ‫است از ‪⃗⃗⃗ :‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪ P‬است ‪.‬‬

‫موازی باشد ‪.‬‬ ‫(‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫بگذرد و با خط )‪1‬‬ ‫تمرین ‪ :‬معادله صفحه ای را بنویسید که از خط‬

‫‪2‬‬ ‫جواب ‪0 :‬‬

‫‪8‬‬
‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫معادله صفحه ای که از یک خط بگذرد و بر یک صفحه عمود باشد ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫این حالت در واقع مانند حالتی است که بخواهیم معادله صفحه ای را بنویسیم‬
‫‪P1‬‬
‫که از دو نقطه بگذرد و بر یک صفحه عمــود باشد ‪ .‬در این حالت بردار نرمال‬
‫‪N‬‬

‫⃗⃗ که در آن ‪ ⃗⃗⃗⃗1‬بردار نرمال‬ ‫‪⃗⃗⃗⃗1‬‬ ‫صفحه ی مورد نظر عبارت است از ‪⃗ :‬‬
‫‪N1‬‬

‫‪u‬‬ ‫صفحه داده شده و ⃗ بردار هادی خط واقع بر صفحه است ‪.‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪A‬‬

‫عمود باشد ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫بوده و بر صفحه ‪4‬‬ ‫(‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫تمرین ‪ :‬معادله صفحه ای را بنویسید که شامل خط )‬

‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫جواب ‪1 :‬‬

‫معادله صفحه ای که از یک نقطه بگذرد و با یک صفحه دیگر موازی باشد ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪N‬‬

‫دراین صورت واضح است که بردار نرمال صفحه مطلوب با بردار نرمال صفحه‬

‫داده شده یکسان است ‪.‬‬

‫‪P′‬‬

‫‪A‬‬

‫‪P‬‬

‫رسم می شود کدام است ؟‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫به موازات صفحه ‪6‬‬ ‫‪(1‬‬ ‫تست ‪ .‬معادله صفحه ای که از نقطه )‪1 2‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4(4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪11(3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3 (2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3(1‬‬

‫و داریم ‪:‬‬ ‫‪(2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫حل ‪ :‬گزینه (‪ ) 2‬صحیح است ‪ .‬بردار نرمال صفحه مطلوب با بردار نرمال صفحه داده شده یکی است ‪ ،‬بنابراین )‪1‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2 1‬‬ ‫‪3 ( 1) 1 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪9‬‬
‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫معادله صفحه ای که از یک نقطه بگذرد و بر یک خط عمود باشد ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪L‬‬
‫‪N‬‬
‫‪u‬‬ ‫در ایــن حالت بردار هادی خط بر صفحه مورد نظر عمود خواهد بود ‪ ،‬بنابراین‬

‫از بردار هادی خط می توان به عنوان بردار نرمال صفحه مطلوب استفاده کرد ‪.‬‬

‫‪A‬‬
‫‪P‬‬

‫عمود می شود ‪.‬‬ ‫بر خط ‪2‬‬ ‫‪(0‬‬ ‫تمرین ‪ :‬معادله صفحه ای را بنویسید که از نقطه )‪1 3‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫جواب ‪1 :‬‬

‫معادله صفحه عمود منصف یک پاره خط‬ ‫‪‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪N‬‬
‫فرض کنیم صفحه ‪ P‬عمود منصف پاره خط ‪ AB‬باشد‪ ،‬در این صورت صفحه ‪ P‬از نقطه‬
‫‪ M‬وسط ‪ AB‬می گذرد و بردار ⃗⃗⃗⃗⃗ بردار نرمال صفحــه ‪ P‬است ‪ .‬زیرا اگر ‪ N‬یکی از‬
‫بردارهای نرمال صفحه ‪ P‬باشد ‪ N ،‬و ‪ AB‬هردو بر صفحه ‪ P‬عمودند و بنابراین باهم‬
‫‪M‬‬
‫موازیند ‪ ،‬به عبارت دیگر ‪ AB‬نیز یک بردار نرمال برای صفحه ‪ P‬است ‪.‬‬
‫‪P‬‬

‫‪B‬‬
‫‪ ،‬معادله صفحه عمود منصف ‪ AB‬کدام‬ ‫‪(1‬‬ ‫و )‪2 3‬‬ ‫‪(3 2‬‬ ‫تست ‪ .‬اگر )‪1‬‬
‫است ؟‬

‫‪2‬‬ ‫‪3 (4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0 (3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0 (2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3 (1‬‬

‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )2‬صحیح است ‪ .‬در این صورت بردار ‪ AB‬بردار نرمال صفحه مورد نظر و نقطه ‪ M‬وسط ‪ AB‬نقطه ای روی صفحه واقع خواهد‬
‫بود ‪ ،‬بنابراین خواهیم داشت ‪:‬‬

‫⃗⃗⃗⃗⃗‬
‫‪3 1 2 2‬‬ ‫‪1 3‬‬
‫‪( 2‬‬ ‫)‪4 4‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫)‪(2 0 1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2 2 4 0 4 1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪10‬‬
‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫‪ ، (5‬محور ‪ x‬ها را با کدام طول قطع می کند ؟ ( سراسری )‬ ‫تست ‪ .‬صفحه عمود منصف پاره خط واصل بین دو نقطه )‪2 6) (1 2 0‬‬

‫‪7 5 (4‬‬ ‫‪6 (3‬‬ ‫‪4 (2‬‬ ‫‪2 5 (1‬‬

‫داریم ‪:‬‬ ‫‪(5‬‬ ‫)‪2 6‬‬ ‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )4‬صحیح است ‪ .‬با فرض )‪(1 2 0‬‬

‫⃗⃗⃗⃗⃗‬
‫)‪(2‬‬ ‫‪5 1‬‬ ‫‪2 2 6 0‬‬
‫‪(4‬‬ ‫⇒ )‪4 6‬‬ ‫‪(2‬‬ ‫)‪2 3‬‬ ‫وسط پاره خط‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫)‪(3 0 3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2 3 2 0 3 3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬ ‫و معادله صفحه عبارت است از ‪:‬‬

‫حال باید نقطه تالقی صفحه با محور ‪ x‬ها پیدا کنیم ‪ ،‬می دانیم در هر نقطه روی محور ‪ x‬ها ‪ ،‬مقادیر ‪ y‬و ‪ z‬برابر صفر است ‪ ،‬بنابراین ‪:‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫⇒ ‪15‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪7 5‬‬
‫‪2‬‬

‫‪11‬‬
‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫معادله نرمال صفحه ‪:‬‬

‫هرگاه در معادله صفحه ‪ ،‬بردار قائم بر صفحه ( بردار نرمال صفحه ) را برداری به طول واحد اختیار کنیم ‪ ،‬معادله حاصل را معادله نرمال یا‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪√2‬‬
‫یک معادله نرمال است زیرا بردار نرمال‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫معادله هنجاری صفحه می نامیم ‪ ،‬به عنوان مثال معادله صفحه ‪0‬‬
‫استفاده شده در این معادله طولی برابر یک دارد ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪√2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 √2‬‬ ‫) (√‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪√2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫| |‬ ‫) (‬ ‫) (‬ ‫√‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪( α2‬چرا ؟)‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ α‬باشد ‪ ،‬واضح است که ‪1‬‬ ‫نکته ‪ :‬اگر معادله نرمال صفحه به صورت‬

‫داده شده باشد ‪ ،‬برای تبدیل آن به معادله نرمال کافی است تمام جمالت‬ ‫نکته ‪ :‬اگر معادله صفحه به صورت استاندارد‬
‫√ تقسیم کنیم ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫صفحه را بر‬

‫‪ ،‬کدام است ؟‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫تست ‪ .‬معادله نرمال صفحه ‪0‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪√3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪ (4‬هیچ کدام‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0 (3‬‬ ‫‪0 (2‬‬ ‫‪0 (1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪√ 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪√32‬‬ ‫‪( 4)2‬‬ ‫‪(0)2‬‬ ‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )1‬صحیح است‪ .‬با توجه به نکته فوق داریم ‪5 :‬‬

‫‪5 3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫⇒ ‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫و در نتیجه معادله نرمال صفحه عبارت است از ‪:‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬

‫نکته ‪ :‬در معادله صفحه به جای مولفه های بردار نرمال صفحه یعنی ‪ b ، a‬و ‪ c‬می توان از کسینوس های هادی بردار قائم بر صفحه یعنی‬
‫استفاده کرد ‪.‬‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫‪α‬‬

‫می گذرد و زاویه بردار نرمال آن با محورهای مختصات حاده و باهم‬ ‫مثال ‪ :‬معادله نرمال صفحه ای را بنویسید که از نقطه )‪(1 0 2‬‬

‫مساوی اند ‪.‬‬

‫‪ ،‬بنابراین ‪:‬‬ ‫‪2α‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ α‬از طرفی می دانیم‪1 :‬‬ ‫‪α‬‬ ‫حل ‪ :‬با توجه به فرض داریم ‪:‬‬

‫‪2α‬‬ ‫حاده اند ‪1‬‬ ‫و و‬ ‫‪1‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪α‬‬ ‫⇒‬ ‫‪α‬‬
‫‪√3‬‬ ‫‪√3‬‬

‫استفاده کرد ‪ ،‬بنابراین داریم ‪:‬‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫همانگونه که گفتیم در معادله صفحه به جای ‪ b ، a‬و ‪ c‬می توان از ‪α‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫(‬ ‫)‪α‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪√3‬‬
‫‪√3‬‬ ‫‪√3‬‬ ‫‪√3‬‬ ‫‪√3‬‬ ‫‪√3‬‬ ‫‪√3‬‬ ‫‪√3‬‬ ‫‪√3‬‬ ‫‪√3‬‬

‫را در نظر می گیریم ‪ ،‬در حالت های خاص زیر ‪ ،‬معادله ‪ P‬به صورت‬ ‫حالت های خاص معادله صفحه ‪ :‬صفحه‪0‬‬
‫های زیر خواهد بود ‪:‬‬

‫‪12‬‬
‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫ردیف‬ ‫موقعیت صفحه‬ ‫بردار نرمال و جمله ثابت‬ ‫معادله صفحه‬

‫‪1‬‬ ‫یا‬ ‫‪0‬‬

‫صفحات موازی محورهای مختصات یا‬

‫‪0‬‬
‫عمود بر صفحات مختصات‬

‫‪2‬‬ ‫یا‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪3‬‬ ‫یا‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪4‬‬ ‫یا‬ ‫‪0‬‬

‫صفحات عمود بر محورهای مختصات یا‬

‫‪0‬‬
‫موازی با صفحات مختصات‬

‫‪5‬‬ ‫یا‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪6‬‬ ‫یا‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫صفحات شامل محورهای مختصات‬

‫‪9‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪11‬‬ ‫معادله صفحه‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫معادله صحه های مختصات صفحه های نیمساز ناحیه اول‬

‫‪12‬‬ ‫معادله صفحه‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪13‬‬ ‫معادله صفحه‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪14‬‬ ‫صفحه نیمساز ناحیه اول شامل محور ‪Ox‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪15‬‬ ‫صفحه نیمساز ناحیه اول شامل محور ‪Oy‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪16‬‬ ‫صفحه نیمساز ناحیه اول شامل محور ‪Oz‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪17‬‬ ‫صفحه ای که محورهای ‪ Oy ، Ox‬و ‪ Oz‬را به ترتیب در ‪ α‬و ‪ β‬و ‪ γ‬قطع کند ‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪α‬‬

‫‪18‬‬ ‫صفحه ای که محورهای ‪ Ox‬و ‪ Oy‬را در ‪ α‬و ‪ β‬قطع کند و با ‪ Oz‬موازی باشد ‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪α‬‬

‫‪19‬‬ ‫صفحه ای که محورهای ‪ Oy‬و ‪ Oz‬را در ‪ β‬و ‪ γ‬قطع کند و با ‪ Ox‬موازی باشد ‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪20‬‬ ‫صفحه ای که محورهای ‪ Ox‬و ‪ Oz‬را در ‪ α‬و ‪ γ‬قطع کند و با ‪ Oy‬موازی باشد ‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪α‬‬

‫‪13‬‬
‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫تذکر ‪ :‬توجه داشته باشید که این حالت ها متفاوت از آنچه تا کنون گفته ایم نیستند بلکه به دلیل موقعیت خاصی که نسبت به دستگاه‬
‫مختصات فضایی دارند در حل تست ها و برای تشخیص سریعتر گزینه ها استفاده می شوند ‪ .‬هر یک از حالت های فوق را به راحتی می توان‬
‫اثبات کرد ‪ ،‬به مثال های زیر توجه کنید ‪:‬‬

‫می باشد ‪.‬‬ ‫مثال ‪ :‬ثابت کنید معادله صفحه شامل محور ‪ Oz‬به صورت ‪0‬‬
‫‪z‬‬

‫‪N‬‬ ‫‪A‬‬ ‫اثبات ‪ :‬در شکـل مقابل فرض کنیم صفحه ‪ P‬صفحه باشد که شامل محور ‪ Oz‬است ‪ ،‬همچنین‬
‫⃗‬
‫نقطه ای دلخواه از صفحه ‪ P‬و ‪ N‬بردار نرمال آن باشد ‪ .‬واضح است‬ ‫‪(α‬‬ ‫فرض کنیم)‬
‫‪O‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪ ،‬حــال معادله صفحـه ای که از‬ ‫⃗⃗⃗⃗⃗‬ ‫⃗‬ ‫‪(α‬‬ ‫)‬ ‫)‪(0 0 1‬‬ ‫(‬ ‫که )‪α 0‬‬
‫‪P‬‬ ‫مــ باشد ‪ ،‬عبارت است از ‪:‬‬ ‫(‬ ‫مـی گذرد و بــــردار نرمال آن )‪α 0‬‬ ‫‪(α‬‬ ‫)‬

‫‪x‬‬ ‫‪α‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪α‬‬ ‫‪α‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪α‬‬

‫⇒‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫می باشد ‪.‬‬ ‫مثال ‪ :‬ثابت کنید معادله صفحه نیمساز ناحیه اول و شامل محور ‪ Oz‬به صورت‬

‫است ‪ ،‬از‬ ‫حل ‪ :‬فرض کنیم صفحه ‪ P‬نیمساز ناحیه اول و شامل محور ‪ Oz‬باشد ‪ ،‬بنا به مثال قبل معادله آن به صورت ‪0‬‬
‫‪ ،‬حال داریم ‪:‬‬ ‫طرفی هر نقطه ای که روی صفحه ‪ P‬باشد طول و عرضش برابر است یعنی‬

‫⇒‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪z‬‬ ‫است ‪.‬‬ ‫مثال ‪ :‬ثابت کنید معادله صفحات موازی با محور ‪ Ox‬یا عمود بر صفحه ‪ yOz‬به صورت ‪0‬‬

‫‪N‬‬
‫با محور ‪ Oz‬موازی باشد‬ ‫حل ‪ :‬فرض کنیم صفحه ‪0‬‬

‫(واضح است که در این صورت صفحه بر صفحه ‪ yOz‬عمود خواهد بود ) ‪،‬در این‬

‫(‬ ‫صورت مطابق شکل مقابل واضح است که بردار نرمال ‪ P‬یعنی )‬
‫‪O‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪P‬‬
‫بر محور ‪ Ox‬و در نتیجه بر بردار یکه عمود خواهد شد و در نتیجه حاصلضرب‬

‫‪x‬‬
‫و برابر صفر است و داریم ‪:‬‬ ‫داخلی‬

‫‪0‬‬ ‫(‬ ‫)‪) (1 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪14‬‬
‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫مثال ‪ :‬ثابت کنید معادله صفحه ای که محور های مختصات ‪ Oy ، Ox‬و ‪ Oz‬را به ترتیب در ‪α‬‬
‫‪z‬‬
‫است ‪.‬‬ ‫و ‪ β‬و ‪ γ‬قطع کند به صورت ‪1‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪ ،‬محـور ‪ Oy‬را در‬ ‫اثبات ‪ :‬فرض کنیم صفحــه ی ‪ P‬محـور ‪ Ox‬را در ) ‪(α 0 0‬‬
‫‪B‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪y‬‬ ‫قطع کند ‪ ،‬در ایــن صورت معادله ی‬ ‫‪(0 0‬‬ ‫و محور ‪ Oz‬را در )‬ ‫‪(0‬‬ ‫)‪0‬‬
‫‪A‬‬
‫صفحه ای که از سه نقطه ‪ B ، A‬و ‪ C‬می گذرد به صورت زیر است ‪:‬‬
‫‪x‬‬

‫‪1‬‬
‫‪α‬‬

‫نحوه تعیین معادله صفحه گذرا از سه نقطه را قبال ً بررسی کرده ایم ‪ ،‬اثبات معادله فوق بر عهده دانش پژوهان ‪.‬‬

‫تست ‪ .‬معادله صفحه ای که موازی محور ‪y‬ها بوده ‪ ،‬طول از مبدأ و ارتفاع از مبدأ آن به ترتیب برابر ‪ -3‬و ‪ 4‬باشد ‪ ،‬کدام است ؟‬

‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪12 (4‬‬ ‫‪1(3‬‬ ‫‪1 (2‬‬ ‫‪1 (1‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬

‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )4‬صحیح است ‪ ،‬با توجه به ردیف ‪ 20‬ام از جدول داریم ‪:‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪12‬‬

‫⇒‪1‬‬ ‫⇒‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪α‬‬ ‫‪3 4‬‬

‫می گذرد ‪ ،‬مقدار‬ ‫(‬ ‫و ‪ 3‬قطع کند و از نقطه )‪2 3 3‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪،‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫تست ‪ .‬صفحه ‪ P‬محورهای ‪ Oy ، Ox‬و ‪ Oz‬را به ترتیب در‬
‫‪ a‬کدام است ؟‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪(4‬‬ ‫‪(3‬‬ ‫‪3 (2‬‬ ‫‪2 (1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬

‫حل ‪ :‬گزینه (‪ )4‬صحیح است ‪ .‬داریم ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫(‬ ‫)‪2 3 3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫⇒‪1‬‬ ‫⇒‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪α‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫(‬ ‫)‪3‬‬ ‫(‪3‬‬ ‫)‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪3‬‬

‫‪15‬‬
‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫فاصله نقطه از صفحه ‪:‬‬

‫روش اول ‪ :‬فاصله نقطه ‪ A‬از صفحه ‪ P‬از دستور زیر محاسبه می شود ‪:‬‬

‫| ⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⃗⃗|‬
‫| ⃗⃗|‬

‫که در آن ‪ N‬بردار نرمال صفحه ‪ P‬و ’‪ A‬نقطه ای دلخواه واقع بر صفحه ‪ P‬می باشد ‪.‬‬

‫از دستور زیر محاسبه می شود ‪:‬‬ ‫از صفحه ‪0‬‬ ‫(‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪1‬‬ ‫روش دوم ‪ :‬فاصله نقطه‬

‫|‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫|‬

‫√‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫از دستور زیر به دست می آید ‪:‬‬ ‫تمرین ‪ :‬نشان دهید در حالت خاص ‪ ،‬فاصله مبدأ مختصات از صفحه ‪0‬‬

‫| |‬
‫√‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫حل ‪:‬‬

‫تذکر ‪ :‬روش دوم در حل مسائل و تست ها کاربردی تر بوده و ما را سریعتر به جواب می رساند ‪ ،‬الزم به ذکر است که فرمول روش دوم با‬
‫استفاده از دستور روش اول اثبات می شود ‪.‬‬

‫محاسبه کنید ‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫را از صفحه ‪0‬‬ ‫مثال ‪ :‬فاصله نقطه )‪(1 3 0‬‬

‫واقع بر صفحه ‪ P‬را در نظر می گیریم‪ ،‬داریم ‪:‬‬ ‫‪ ،‬نقطه )‪(0 0 2‬‬ ‫‪(3‬‬ ‫حل ‪ .‬روش اول ‪ :‬بردار نرمال صفحه ‪ P‬عبارت است از )‪4 5‬‬

‫| ⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⃗⃗|‬ ‫‪|(3‬‬ ‫|)‪4 5) ( 1 3 2‬‬ ‫‪|3‬‬ ‫)‪( 1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫)‪( 3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫|‪2‬‬ ‫‪19‬‬
‫| ⃗⃗|‬ ‫|)‪|(3 4 5‬‬ ‫‪√32‬‬ ‫(‬ ‫‪4)2‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪√50‬‬

‫روش دوم ‪:‬‬

‫|‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫|‬ ‫‪|3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫|‪10‬‬ ‫‪19‬‬
‫√‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪√32‬‬ ‫(‬ ‫‪4)2‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪√50‬‬

‫‪16‬‬
‫تألیف و گردآوری ‪ :‬رضا عباسی‬ ‫هندسه تحلیلی و جبر خطی‬

‫مسأله ‪ :‬فر ض کنیم صفحه ‪ ، P‬محورهای ‪ Oy ، Ox‬و ‪ Oz‬را به ترتیب در ‪ β ، α‬و ‪ γ‬قطع کند ‪ ،‬ثابت کنید حجم هرم حاصل برابراست با ‪:‬‬

‫‪z‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪|α‬‬ ‫|‬
‫‪6‬‬

‫اثبات ‪ :‬نقاط تالقی صفحه با محورهای ‪ Oy ، Ox‬و ‪ Oz‬را به ترتیب ‪ B ، A‬و ‪ C‬می نامیم ‪،‬‬
‫‪C‬‬
‫‪B‬‬
‫همانگونه که در فصل قبل اشاره کردیم حجم هرمی که روی بردارهای ‪ OB ، OA‬و ‪ OC‬بنا‬
‫‪O‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ ،‬حال داریم ‪:‬‬ ‫|‬ ‫(‬ ‫می شود برابر است با ‪)| :‬‬
‫‪6‬‬
‫‪A‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪|(α 0 0) [(0‬‬ ‫|]) ‪0) (0 0‬‬ ‫( )‪|(α 0 0‬‬ ‫|)‪0 0‬‬ ‫| ‪|α‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫مسأله ‪ :‬در نکته قبل اگر ‪ OH‬ارتفاع نظیر قاعده ‪ ABC‬از هرم مذکور باشد ‪ ،‬ثابت کنید ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪α2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1 1 1‬‬
‫می باشد ‪ ،‬فاصله نقطه‬ ‫(‬ ‫‪ ،‬که بردار نرمال آن به صورت )‬ ‫اثبات ‪ :‬معادله صفحه ‪ P‬عبارت است از ‪1‬‬
‫)‪ (0 0 0‬از صفحه مذکور برابر است با ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪1 2‬‬

‫) ‪√( 1‬‬ ‫) (‬ ‫) (‬
‫| |‬ ‫|‪| 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪α‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫√‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫|‪| 1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪α2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪√( 1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫) (‬ ‫) (‬
‫‪α‬‬

‫‪ ،‬محورهای مختصات را در ‪ B ، A‬و ‪ C‬قطع کند ‪ ،‬حجم هرم ‪ OABC‬برابر است با ‪:‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪12‬‬ ‫تست ‪ .‬اگر صفحه ‪0‬‬

‫‪6 (4‬‬ ‫‪4(3‬‬ ‫‪3 (2‬‬ ‫‪2 (1‬‬

‫حل ‪ :‬گزینه (‪ ) 3‬صحیح است ‪.‬‬

‫)‪(12‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪12‬‬ ‫⇒‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪α‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫و در نتیجه داریم ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫| ‪|α‬‬ ‫|‪|2 3 4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪17‬‬