Kimyasal olarak hormonlar 4

gruba ayrılmaktadır:

–Amin hormonlar
–Peptid, protein veya
glikoprotein hormonlar
–Steroid hormonlar
–Eicosanoidler
Hormon Aminoasit Major sentez yeri Nörotransmitter Sistemik etkileri
özelliği

Dopamin Tirozin Hipothalamus, Var Renal vazodilatasyon (D1), ön

adrenal medulla hipofizden hormon salınımının
inhibe edilmesi (D2), aldesteron
sentezi inhibisyonu (D1).

Epinefrin Tirozin Adrenal medulla Minör -adrenerjik ve -adrenerjik

reseptörlerle kardiovasküler ve
metabolik etkiler oluşturur.

Norepinefrin Tirozin Periferal sinir Var -adrenerjik ve -adrenerjik

sonlanmaları ve reseptörlerle kardiovasküler ve
adrenal medulla metabolik etkiler oluşturur.

Histamin Histidin Mast hücreleri, Var Sistemik vazodilatasyon (H1, H2),

bazofiller ve artmış kapiller permiablite (H1),
rejenere olan artmış gastrik sekresyon (H2),
hücreler artmış kalp hızı (H2).

Seratonin Triptofan Mast hücreleri, Var İskelet kası ve ciltte

karaciğer, sempatik vazodilatasyon, diğer yerlerde
sinir sonlanmaları, vazokonstriksiyon, pozitif
plateletlerde depo inotropik ve kronotropik etki.
edilir.

3,5,3’- Tirozin Tiroid doku ve ?? Metabolizmanın düzenlenmesi

Triiyodotironin, periferal T4
T3 dönüşümü
 Peptid, protein ve glikoprotein hormonlar:

• Tüm peptid hormonlar ve bazı protein kökenli

hormonlar, aminoterminal bölgelerinde öncül
kısım (sinyal peptidi) içerecek şekilde
preprohormon şeklinde sentezlenirler. Bu
öncül kısım (sinyal peptidi) preprohormonun
endoplazmik retikulumun lümenine girmesi ile
ortamdan uzaklaştırılır ve oluşan prohormon
posttranslasyonal modifikasyonlara uğrar,
aktif hormon haline çevrilir ve golgi
organelinde depolanır. Hücrenin sekresyon için
uyarılmasını takiben de hormonun Ca++’a bağlı
ekzositozla salınımı gerçekleştirilir.
HORMONMALARIN ETKİ
MEKANİZMALARI
1. Hücre içi reseptörlere bağlanan hormonlar

• Androjenler
• Glukokortikoidler
• Kalsitriyol (1.25[OH]2-D3)
• Mineralokortikoidler
• Östrojenler
• Progestinler
• Retinoik asit
• Tiroid hormonları (T3 veya T4)
 Farklı yapılar ?
• Peptid yapılı hormonlar da etkilerini HRE
üzerinden gösterir

• 2. Habercisi cAMP olan birçok hormon

transkripsiyonu etkiler
 Lipofilik hormon reseptörleri:
• Steroid hormon
• Tiroid hormonları
• D Vitamini
• Retinoik asit

“ Çinko parmak yapı ”

Reseptörlerin merkezinde, 66-68 aa’lik bir
bölge, DNA molekülüne bağlanan bölge İki
Zn2+ iyonunu, 8 sistein bağlar
 Hormon agonisti
Hormon reseptörüne bağlanır ve hormon
etkisini başlatır
Oral kontraseptivler
Hormon antagonisti
Reseptöre bağlanır, hormon etkisini
başlatmaz, Etkiyi bloke eder
 Birçok hormon hücre içi cAMP düzeyini
arttırır, bir kısmı da azaltır.
 cAMP yoluyla çalışan hormonlar etkilerini
tek bir adenil siklaz molekülü üzerinden özgün
reseptörleriyle gösterir.
Adipoz hücrede;
adrenalin, ACTH, glukagon, MSH ve ADH
adenil siklazı uyarır ve cAMP’yi arttırır.
 Bir reseptör tahrip olursa diğerlerinin etkisini
değiştirmez veya etki additif değildir.
 Adenil Siklaz

• Membranının iç yüzünde yer alır

ATP ‘den cAMP oluşturur
• Bazı hormonlar cAMP üretimini
uyarır (s), Bazısı inhibe eder (i)
 G Proteinleri

• 􀂃 Membranın sitozolik yüzeyine bağlıdır.

• 􀂃 Gs (uyarıcı) veya Gi (inhibe edici)

• 􀂃 α, β, γ altbirimlerinden oluşan trimer.

• 􀂃 β, γ daima beraber bulunur.

 Adenil siklaz aktivatörleri
• Kolera toksini
G protein αs arginin aminoasidiniADP
ribozilasyonu ile αs’in GTPaz aktivitesini
bloke eder ,
GTP sürekli aktif formda kalır, adenil siklaz
sürekli uyarılı, cAMP artar,
Lümene su ve Na atılır diyare.
• Boğmaca toksini
Gi , αi’nın sistein aminoasidi ADP ribozilasyonu
ile inaktif GDP-bağlı durumda tutar,αβγ
ayrılamaz,
Gi adenil siklazı inhibe edemez,
Adenil siklaz sürekli etkinleşir,

Öksürük,solunum yolu epitel

hücrelerinde mukus sekresyonu artar.
 D. İkinci haberci olarak Tirozin Kinaz
Aktivitesi
A)Reseptörleri tirozin kinaz etkinliği gösterenler

• İnsülin
• EGF Epidermal growth faktör
• IGF-I İnsülin benzeri büyüme faktörü I
• FGF Fibroblast büyüme faktörü
• PDGF Trombosit kaynaklı büyüme faktörü
 İNSÜLİN RESEPTÖRÜ
Heterotetramerik , glikoprotein yapısında
α-altbirimi
Sistein zengin bölgeler hormon bağlar
β altbirimi
Tirozinkinaz aktivitesi ve otofosforilasyon
özelliği taşır
Burada yer alan lizin tirozin kinaz
aktivitesinden sorumludur, başka aa gelmesi
ile tirozin kinaz aktivitesi kaybolur
• Büyüme hormonu salıcı hormon
(GHRH): Bu polipeptid yapılı hormon GH
salınımını uyarır. GHRH pankreatik
hücrelerde de bolca bulunur.
Pankreatik GHRH’ın GH salınımını
uyardığı düşünülse de, etkileri tam
olarak bilinmemektedir.
 Somatostatin (growth hormon salıcı-
inhibe edici hormon):
• Somatostatin mekanizması tam olarak
bilinmeyen bir yolla GH salınımını inhibe
etmektedir. Somatostatin aynı zamanda
pankreatik -hücrelerinde de
sentezlenmektedir ve glukagon ve insülin
salınımını inhibe etmektedir. Somatostatin
üreten -hücreleri GİS boyunca karşımıza
çıkmaktadır. Gastrik mukozada en çok
bulunan hücredir ve gastrinle uyarılmış asit
sekresyonunu inhibe eder. somatostatinin
etkilerin cAMP sistemi aracılık etmektedir.
 Nöropeptid Etki
ENDOJEN OPİATLAR
-Endorfin Analjezi, sakınma davranışının düzenlenmesi
Enkefalinler (Met- & Leu-) Analjezi, duygusal davranış, inhibitör
nörotransmitter
Dinorfin 1-8 İştahın düzenlenmesi, hipofizer hormon salınımının
düzenlenmesi
-Neoendorfin ????
BRAİN-GUT PEPTİDLERİ
CCK 1-8 Opiat antagonisti, iştahın düzenlenmesi
Gastrin İştahın düzenlenmesi
Bombesin Santral vazomotor düzenlenme
Substance P Algesi (ağrı)
VIP
HİPOFİZYOTROFİK HORMONLAR
TRH Isı regülasyonu, santral NE (norepinefrin)
aktivitesinin düzenlenmesi.
GnRH Seksüel davranış
Somatostatin İnhibitör nörotransmitter, uykunun düzenlenmesi
DİĞERLERİ
ADH Hafıza işlemler
Anjiotensin II Susama, tuz iştahı, kan basıncı
ACTH ve MSH-benzeri peptidler Motivasyon ve öğrenme işlemleri
 Endojen opiatlar:
• Morfin benzeri aktivitesi olan 3 farklı endojen madde vardır:
– Enkefalinler
– Dinorfin
– Endorfinle (endojen morfinler).
• Bu peptidler opiat benzeri aktiviteleri bulunan ve yapısal olarak
benzer peptidlerdir. Fakat sırasıyla proenkefalin A,
proenkefalin B (prodynorfin) ve POMC olmak üzere 3 farklı
öncül molekülden sentezlenirler.
• Endojen opiatlar vücudun çeşitli yerlerinde (özellikle SSS ve
GİS) bulunan opiat reseptörlerine bağlanarak etki gösterirler.
İnsanda 3 tip opiat reseptörü bulunur:
•  (mu): Endorfin ve morfinin etkilerine aracılık eder ve sentetik
morfin antagonistleri olan naloxane ve naltrexone’a yüksek ilgi
gösterir.
•  (kappa): Dinorfinlere özgüdür ve morfin antagonistlerine
düşük ilgi gösterir.
•  (delta): Enkefalinlerin etkilerine aracılık eder. Morfin,
nalaxone, naltrexone ve endorfinlere de yüksek ilgi gösterir.
 Somatomedinler:
• Somatomedinler GH’ın
iskelet gelişimi ile ilgili Somatomedin GH’a yanıt
olan etkilerine ve
kondroitin sülfat sentezi
ile ilgili olan etkilerine Sm-C / IGF-I +++
aracılık ederler. Ek olarak
somatomedinler bir çok Sm-A +++
farklı hücre tipi için
mitojenik faktörlerdir.
• Somatomedinler insülin ve IGF-II +
proinsülinle yüksek düzeyde
yapısal homoloji gösterirler
ve insülin ailesi içinde yer MSAs (mülti +++
alırlar. Stimulant)
 Cücelik Plazma düzeyleri GH
Tipi uyarısına
cevap
GH IGF-1 IGF-2

GH   /N Var
yetmezliğ
i
Pigmeler N  N Yok

Laron tipi    yok

cüceler
 Oksitosin
Salgılanmanın düzenlenmesi:
• Meme başının uyarılmasından doğan
sinirsel uyarılar oksitosin salınmasının
biricil uyaranıdır. Vajen ve uterus
gerilmesi ikincil uyarılardır.
• Oksitosin nörofizin-I ile beraber
salınır. Östrojen oksitosin ve nörofizin
l üretimini uyarırken progesteron bu
bileşiklerin üretimini inhibe eder.
 Tiroid hormonlarının kaynağı, transportu ve metabolizması

T4 T3

Üretim yeri
Tiroid glandı (%) 100 13
Periferal dönüşüm (%) 0 87
Transport
TBG (%) 70-75 50-60
TBPA (%) 15-20 0
Albumin (%) 5-10 40-50
Serbest (%) 0.03 0.3
Yarı ömrü (gün) 7 1
Noradrenalin oluşumunda hız kısıtlayıcı enzim
hangisidir?

a. Dopamin--hidroksilaz
b. COMT
c. MAO
d. Tirozin hidroksilaz
e. DOPA karboksilaz
 İnsülin etkileri:
Zardan taşıma üzerine olan etkileri:
• Glukozun taşıyıcılarla (GLUT4) hücreye
girişini kolaylaştırır (kas ve yağ
hücrelerine).
• İnsülin glukozun karaciğer hücresine
girişini direk olarak artırmaz.
• İnsülin aminoasidleri hücrelere ve
özellikle kaslara girişini de teşvik eder
ve K+, Ca++, nükleozidler ve inorganik
fosfatın hareketini şiddetlendirir.
• Karaciğerdede bulunup kaslarda bulunmayan
glukoz 6-fosfatazın etkinliğinide
azaltmaktadır.
• İnsülin glikojen sentaz enzimini stimüle eder.
Yani insülinin glikojen metabolizmasına etkisi
anaboliktir.
• Glukoneogenezin kontrol basamakları glukagon,
glukokortikoid hormonlar, - ve -adrenerjik
ajanlar, anjiotensin II ve vazopressin
tarafından uyarılır. İnsülin bu aynı kilit
basamakları inhibe eder. Karaciğerde kilit
enzim PEPCK olup insülin ile inhibe olmaktadır
(PEPCK geninin transkripsiyon hızını
azaltmaktadır.).
İnsülin etkisi ile aktive edilen
enzimler
Glikolitik enzimler
Glukokinaz
Fosfofruktokinaz-1
Pirüvat kinaz
Lipogenez enzimleri
Asetil KoA karboksilaz
Yağ asid sentetaz
Pirüvat dehidrogenaz
Lipoprotein lipaz
Sitrat liyaz
HMG KoA redüktaz
Glukojenik enzimler
Glukojen sentetaz
Diğer
Na/K ATPaze
Fosfodiesteraz
İnsülin etkisi ile inhibe edilen
enzimler
Glukoneogenik enzimler
Glukoz 6-fosfataz
Fruktoz 1,6-bifosfataz
PEPCK
Pirüvat karboksilaz
Lipoliz enzimleri
Hormon sensitif lipaz
Glikojenolitik enzimler
Glukojen fosforilaz
Diğer
Adenilat siklaz
 Gastrin Mide antrumu, Mide asit ve pepsin salgılanması
duodenum
CCK Duodenum, jejenum Pankreatik amilaz salgılanması
Sekretin Duodenum, jejenum Pankreatik bikarbonat salgılanması
Gastrik inhibitör İnce barsak Glukoz aracılı insülin salınmasını artırır, mide asit salgılanmasını
polipeptid (GİP) inhibe eder
VIP Pankreas Düz kas gevşemesi, Pankreatik bikarbonat salgılanması

Motilin İnce barsak Barsak ve mide motilitesini başlatır, alt özefagial sfinkteri kasar

Somatostatin Mide, duodenum, Çok sayıda inhibitör etki

pankreas
Pankreatik Pankreas Pankreas bikarbonat ve protein salgılamasını inhibe eder.
polipeptid (PP)
P maddesi Tüm sindirim kanalı ?
Enkefalinler Mide, duodenum, Opiyuma benzer etki
safra kesesi
Nörotensin İleum Potent vazodilatatör ajandır. Gastrik asid salınımını, gastrik
veintestinal motiliteyi inhibe eder. İnsülin salınımını uyarır

Enteroglukagon Pankreas, ince barsak ?

Bombesin Tüm GİS, özellikle Gastrin ve gsatrik asid sekresyonu artışı, CCk salınımı, safra
duodenum kesesi kasılması, pankreasdan enzim ve bikarbonat salınımı,
intestinal motrilite azalması
• Leptin aynı zamanda sempatik sinir sistemini uyararak,
kan basıncını, kalp atımını ve termogenezi
artırmaktadır.
• Termogenezi artırması adipoz doku mitokondrilerinde
ayırıcı (uncoupling protein) olarak davranmasına
bağlıdır.
• Leptin beslenmeyi ve iştahı belirleyen tek hormon
değildir. İnsülin salgısıda yağ dokusu miktarını ve
enerji dengesini yansıtır. İnsülin hipotalamusdaki
reseptörleri etkileyerek iştanı azaltır.
• Leptin sekonder mesajcı olarak JAK/STAT’ı kullanır.
• İştahı baskılayan peptidler (anaroksijenik): insülin,
-MSH, CRH, CART (kokain-amfetamin regulated
transkript), CCK
• İştahı artıranlar: Nöropeptid Y (hipotalamus arkuat
nukleusda sentezlenir) ve ghrelin (mide kaynaklı) dir.
• Adiponektin ve rezistin yag dokusundan
salgılanan ve insülin rezistansından
sorumlu olan hormonlardır.
• Ghrelin:Mide tarafından salınan bir peptid
hormondur. İştah artırıcı hormon olarak
da bilinir. Ghrelin enjeksiyonu kısa süreli
iştahı artırmakta ve enerji harcanmasını
ve yağ katabolizmasını azaltmaktadır.
• Metabolik sendrom: Abdominal obesite
glukoz intoleransı, insülin rezistansı,
hiperinsülinemi, dislipidemi (azalmış HDL,
artmış VLDL) ve hipertansiyondan oluşan
tehlikeli metabolik anormalliklerle
ilişkilidir.