Wybrane zagadnienia bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego

Literatura: „Więźniowie geografii”, Tim Marshall, Poznań, 2017

Geopolityka – bada zależności zewnętrznej i wewnętrznej polityki państwa oraz stosunków

międzynarodowych od systemu powiazań politycznych, wojskowych i ekonomicznych,
uwarunkowanych geograficznym położeniem państwa i jego regionów oraz innymi
czynnikami fizyczno-ekonomiczno-geograficznymi

Tradycyjnie geopolitykę można rozpatrywać jako naukę o:

- wpływie geoprzestrzeni na polityczne cele i interesy państwa

Geopolityka – interdyscyplinarna nauka badająca wzajemne relacje między naturalnymi

elementami geografii a polityką państw

Na jakie pytania odpowiada geopolityka:

W jaki przestrzeń geograficzna wpływa na formułowanie celów i interesów graczy
międzynarodowych?
Jakie znaczenie dla rywalizacji politycznej maja określone obszary geograficzne?
Dlaczego takie a nie inne terytoria maja kluczowe znaczenie dla regionalnego lub globalnego
układu sił w danym okresie?
Jaki jest realny stosunek sil potęgi w skali danego regionu i w skali globalnej?
Jakie czynniki miały charakter decydujący w historii ludzkości na powstanie mocarstw,
imperium na narzucanie swojej woli politycznej?

Z czego się składa geopolityka:

Geostrategia
Geoekonomia
Geokultura
Geohistoria
Astropolityka => astrostrategia
Geoekonomia:
Związek przestrzeni polityki i gospodarki
Funkcjonowanie pastwa w kategoriach geoekonomicznych jest nastawione na zapewnienie
jej międzynarodowej konkurencyjności oraz dostępu do światowych rynków inwestycyjnych i
eskortowych
Istotne znaczenie w geoekonomii mają wszelkiego rodzaju instrumenty służące pomiarowi
siły ekonomicznej państw lub ich zgrupowań

Geohistoria
Subdyscyplina analizująca geopolityczne procesy, które wydarzyły się w przeszłości

Atropolityka
Nowa subdyscyplina analizująca relacje miedzy przestrzenia kosmiczna technologiczna a
polityka.
Bada wykorzystanie przestrzeni kosmicznej w celu osiągania zamierzonych celów polityczno-
ekonomicznych

Astrostrategia:
Dział astropolityki badający:
Możliwość wykorzystania przestrzeni kosmicznej w celach wojskowych
Rozwojem technologii pozwalających prowadzić działania zbrojne w przestrzeni kosmicznej
oraz z niej w kierunku ziemi
Dyslokacją elementów infrastruktury militarnej w astroprzestrzeni na ciałach niebieskich

Geokultura
Zajmuje się badaniem sfery działalności człowieka narodów państw w obszarze kultury która
jest instrumentem formułowania określonych celów i interesów politycznych i
cywilizacyjnych

Geostrategia
Subdyscolina zajmując się badaniem geograficznych warunków realizacji celów politycznych
przez państwo w tym prowadzenia wojny
Zajmuje się analiza i planowaniem działań państw w kontekście ich:
Położenia geograficznego
Zasobów naturalnych
Topografii
Relacji z innymi państwami

Region geopolityczny
- kategoria podziału przestrzeni świata dla realizacji procesów badawczych lub celów
(koncepcji) geopolitycznych:
wyodrębnienia obszarów na podstawie kryteriów kulturowych, geograficznych i politycznych,
utożsamiana z działalnością organizacji regionalnych
Przestawienia lokalizacji geograficznej potencjalnych obszarów powstania konfliktów
Wyodrębnienia obszarów wynikających z hierarchicznej integracji państw będących na
rożnym poziomie rozwoju
Podkreślenia znaczenie strategicznego, politycznego, surowcowego i komunikacyjnego
jakiegoś terytorium

Region geostrategiczny
Obszar lądowy, morski lub lądowo-morski wraz z przestrzenią powietrzną, na którym
wydarzenia polityczne, gospodarcze lub militarne mają wpływ na sytuację światową

Regiony geostrategiczne w odróżnieniu od regionów geopolitycznych, najczęściej, nie

obejmują określnego obszaru według podziałów politycznych np. według granic i terytoriów
państw, stąd regionem geopolitycznym jest np. Europa Zachodnia
Regionem geostrategicznym np. środkowoeuropejski region geostrategiczny

Regiony geostrategiczne są przedmiotem zainteresowania państw i aktorów

międzynarodowych, ponieważ:
- kontrola nad nimi może wpływać na stabilność, bezpieczeństwo, handel, wpływy polityczne
Regiony kształtują się i zmieniają, znikają wraz z rozwoje stosunków międzynarodowych,
stad potrzeba ich rozpatrywania w aspekcie dynamicznym
Granice i skład regionów geostrategicznych mogą ulegać zmianom w zależności od kontekstu
analizy i perspektywy geopolitycznej

Analiza geostrategiczna obejmuje zwykle aspekty militarno-polityczne, gospodarcze i

kulturowe, a także uwzględnia dynamiczne relacje między państwami w danym obszarze

Samuel Bernard Cohen

- koncepcja geopolityczna o regionach geostrategicznych świata według Cohena
Podzielił on świat na regiony geostrategiczne:
a) Oceaniczny (obszar połączony drogami morskimi)

• Ameryka płn. i środkowa

• Ameryka płd.
• Europa i Maghreb
• Strefa Pacyfiku
b) Kontynentalny, euroazjatycki (połączony drogami lądowymi):

• Rosja
• Obszar postsowiecki
• Mongolia
c) Kontynentalny, wschodnioazjatycki:

• Azja wsch (chiny)

• Azja Płd.

Dodatkowo występuje region ,który pretenduje do roli kolejnego regionu geostrategicznego

=> półwysep indyjski

Pomiędzy regionami geostrategicznymi występują CRUSH ZONE (strefa zgniotu) SHATTER

ZONE (strefa pęknięć) charakteryzujących się wysokim poziomem napięcia polityczno-
społecznego.

Są to obszary zapalne, które są - miejscem konfliktów oraz polem rywalizacji miedzy

mocarstwami
SHATTER ZONE – Bałkany, Syria, wiele stronnictw walczy między sobą
CRASH ZONE – dwie strony

Obecnie strefami zgniotu są:

• Bliski wschód
• Kaukaz
• Azja południowo-wschodnia
• Europa wschodnia

Główni aktorzy rywalizacji międzynarodowej:

• USA – hegemon
• Chiny
• Rosja
• UE + Wielka Brytania
• Indie

Wschodzące potęgi:

• Turcja
• Brazylia
• Indonezja

Temat: Podstawowe koncepcje geopolityczne

Halford John Mackinder – koncepcja geopolityczna HARTLANDU
- według tej koncepcji centralne miejsce na świecie zajmowała Światowa Wyspa (World
Island) w skład której wchodziły:

• Europa, Azja, Afryka

- wokół niej znajdowały się wyspy:

• Wielka Brytania, Ameryki, Japonia, Indonezja, Australia

Mackinder dowodził iż to na Światowej Wyspie skupiony jest największy odsetek świata i to

na niej rozgrywały się główne wydarzenia dziełowe

Wydzielił z niej część północno-wschodnią, którą nazwał HARTLANDEM, wokół której toczyły
się dzieje zwiane z wielkimi migracjami i najazdami wychodzącymi z niego na pozostałe
terytoria Światowej Wyspy

Uznał, że - dotąd żadnej z ekspansji wychodzącej z Hartlandu nie udało się na trwałe uzyskać
panowania nad światem

Według niego potencjał tego Hartlandu jest na to zbyt słaby. Uważał, że tylko wtedy gdy
mocarstwo kontynentalne, władające Hartlandem zdoła podporządkować sobie Inner
Crescent (Europa Wschodnia) będzie zdolne do hegemonii globalnej. Wówczas żadne z
mocarstw morskie nie będzie w stanie mu zagrozić

Żeby państwo było potęgą światową musi trwale podbić Europę Wschodnia – od kapitana

„Kto panuje nad wschodnią Europą panuje nad Hartlandem, kto panuje nad Hartlandem,
panuje nad Światową Wyspą. Kto panuje nad Światowa Wyspą Panuje nad światem”.
 Nicholas Spykman
- koncepcja geopolityczna RIMLAND – „obszar brzegowy” otaczający HARTLAND, według
niego to właśnie ten obszar był najważniejszych
Rimland, czyli obrzeza Eurazji położone nad Pacyfikiem, Oceanem Indyjskim, Atlantykiem.

Jest regionem pośrednim położonym między HARTLANDEM a morzami przybrzeżnymi. Jest

rozległą strefą Buforową oddzielająca potęgę morską od lądowej.

Spykman – nie zgadzał się z Mackinderem w sprawie dominującej roli Hartlandu

utożsamianego przede wszystkim z Syberią
Uzasadniał to rolą klimatu jako czynnika warunkującego produkcje rolną
Zwracał też uwagę na trudności komunikacyjne występujące na rozległych obszarach
Hartlandu, a zwłaszcza na bariery naturalne – góry, rzeki

Obszar Rimlandu może stanowić zagrożenie dla stabilizacji świata, ale również może być
pomostem do prowadzenia działań wojennych przez koalicje potęg morskich z potęgą lądową
tworząca się na obszarach HARTLANDU.

„Kto kontroluje nad Rimlandem panuje n ad Eurazją, kto panuje nad Eurazją dominuje nad
światem”
 Alfred Thayer Mahan
- doktryna MAHANA, koncepcja nawalizmu
- mówi o tym, że posiadanie potężnej floty wojennej i handlowej oraz panowaniem na
morzach stanowiło podstawowy atrybut mocarstwowości
- według niego to rywalizacja na morzach i oceanach decydowała o tworzeniu, rozwoju i
upadku wielkich państw
- udowodnił, że walka o panowanie n morzach przyniosła definitywne rozstrzygniecia na
lądzie
- zagadał, że panowanie na morzach stanowi podstawowy warunek sily i hegemonii
politycznej państwa
- Imperium, które będzie kontrolowało szlaki morskie i zdetronizuje na nich swoich rywali ?
- Mahan starał się określić różnice miedzy państwem lądowym a morskim:
Pastwo lądowe jest zawężone do pewnego terenu
Potęga morska nie posiada ograniczeń przestrzennych ani barier fizjograficznych, czy
politycznych. Może korzystać z postępów cywilizacji i nowych innowacji bez licznych
pośredników.
Warunki konieczne do panowania na morzach i oceanach (sea power):

• Silna i nowoczesna flota wojenna

• Rozbudowana flota handlowa biorąca udział w obrocie towarowym
• Bazy morskie rozsiane na kluczowych akwenach
• Porty przeładunkowe
• Stocznie

„Morze nie jest barierą lecz drogą”

„Sił morska” – jest warunkiem panowania nad morzem
„Obrona własnych wybrzeży zaczyna się od wybrzeży przeciwnika”
„Celem wojny morskiej jest obrona szlaków morskich i własnej wymiany towarowej”

Blue water navy – flota o zasięgu oceanicznym – od kapitana

Green water navy – flota działająca w pobliżu swojego wybrzeża
Brown water navy – straż (policja) morska / straż przybrzeżna / rzeczna śródlądowa droga
morska – flota do działań bardzo blisko brzegu albo na wodach śródlądowych
 Pole gry „wielkiej szachownicy”

Koncepcja polityczna – wielka szachownica (łączymy 3 wcześniejsze w jedną) Zbigniew

Brzeziński
- Koncepcja Rimlandu + Hartlandu + Nawalizm
- Na „Wielką Szachownice” Zbigniewa Brzezińskiego składa się kilka kluczowych elementów:
1. Po pierwsze istnieje „pole gry” na którym toczy się rozgrywka miedzy poszczególnymi
mocarstwami i krajami
Pole gry – Eurazja:

• Znajdują się na nim 2 z 3 kluczowych regionów globu

• Wytwarza 60% światowego PKB
• Posiada ¾ znanych światowych zasobów surowców energetycznych
• Żyje tu 75% ludności świata
2. Gracze geopolityczni (podzieleni na kategorie):

• Hegemon – USA
• Aktywni gracze geopolityczny – Francja, Niemcy, Rosja, Chiny, Indie
• Uśpieni Gracze – Wielka Brytania
• Sworznie Geopolityczne – Ukraina, Azerbejdżan, Korea Południowa, Turcja, Iran
Aktywny Gracze geopolityczny – państwa które dzięki swojej potędze, wpływom i
możliwościom zmieniają lub mogą zmieniać układ sil politycznych i gospodarczych
Uśpieni gracze – sama potęga (gospodarcza czy militarna) nie czyni z danego państwa
automatycznie aktywnego gracza geostrategicznego, chociaż często takie państwa aspirują
do tego miana
Sworznie geopolityczne – są państwami, których znaczenie nie wynika z ich potęgi, czy
ambicji lecz raczej z ważnego położenia geograficznego i skutków ich potencjalnej
niestabilności dla gracy geostrategicznych
Niekiedy te państwa dzięki swojemu położeniu geograficznemu pełnią szczególną role , gdyż
mogą umożliwić innemu graczowi dostęp do istotnych obszarów lub go blokować
Zdarza się także, że dany sworzeń geopolityczny stanowi obronna tarcze dla kluczowego
państwa czy nawet regionu (blokuje)

Sworznie:
a) Ukraina – samo istnienie niepodległej Ukrainy jest czynnikiem oddziaływania na Rosję
- Bez Ukrainy Rosja przestaje być euroazjatyckim Imperium. Może starać się zdobyć status
imperialny, ale będzie to przede wszystkim imperium azjatyckie.
- Od Ukrainy zależy czy Rosja stanie się normalnym państwem demokratycznym, czy
pozostanie submocarstwem azjatyckim
- W momencie utraty niepodległości przez Ukrainę sworzniem geopolitycznym regionu
stałaby się Polska.
- Putin nie odpuści Ukrainy (może być rozejm, ale tylko zgniły rozejm), Rosja jest państwem
mafijnym dobytek narodu należy do grupy ludzi – oligarchów.

b) Turcja
- pełni role stabilizacyjną w regionie Morza Czarnego kontroluje cieśniny łączące je z Morzem
Śródziemnym
- Równoważy wpływy Rosji na Kaukazie
- Stanowi pomost miedzy Europą a Kaukazem a Bliskim Wschodem
- Pozycja Turcji między Europą a Bliskim Wschodem jest tak silna dzięki konwencji Montreux z
1936:

• może zamknąć cieśniny dla statków handlowych należących do państw będących w

stanie wojny z Turcją,
• każde państwo z linią brzegową na Morzu Czarnym musi powiadomić Turcję z 8
dniowym wyprzedzeniem o wypływie statków na morze czarne inne kraje 15 dni,
• W tym samym czasie przez cieśniny może przepływać tylko 9 okrętów, istnieją też
ograniczenia co do wielkości tych okrętów
- Turcy trzymają klucze do Morza czarnego: Cieśnina Bosfor, Cieśnina Dardamele
- Ukraina jest spichlerzem świata i przez Morze Czarne przepływają statki z Ukrainy na Bliski
Wschód, gdzie nie można uprawiać tak intensywnie i z sukcesem roli. Dlatego Morze Czarne
jest tak ważne.

c) Azerbejdżan:
- znajduje się w pierwszej 30 najbardziej zasobnych państw w złoża ropy i gazu
- ważny gazociąg z Kazachstanu przez Azerbejdżan:

d) Kore Południowa – umożliwia USA skuteczna ochronę Japonii przeciwko Korei północnej
- Stanowi dla USA istotny przyczółek wojskowy również w kontekście obrony Tajwanu
- Posiada silna gospodarkę
- 9 gospodarka świata na 2020 rok

e) Iran – geograficzne położenie Iranu stanowi o jego kluczowym znaczeniu geograficznym.

Kontroluje on cieśninę ORMUZ
Dzienny wolumen tranzytu ropy naftowej przez światowe wąskie gardło 19 milinów baryłek
dziennie przez cieśninę ORMUZ

f) Tajwan
- Oficjalnie nie jest państwem w praktyce jest
- Tajwan nigdy nie ogłosił swojej niepodległości i formalnie można go uznać za cześć państwa
chińskiego. Jest to rezultat kompromisu wynegocjowanego w latach 70 przez USA i chiny tak
zwanej polityki jednych Chin
- Polityka ta stanowi ze społeczność międzynarodową zgadza się ze istnieje tylko jedno
państwo chińskie i Tajwan jest jego częścią nie rozstrzyga jednak, który jest właściwym
reprezentantem tego państwa – władza w Pekinie czy w Tajwanie
- W praktyce Tajwan uznaje się wiec za tzw. Państwo nieuznawane. Choć działa jak zwykle
państwo w związku z jakim statusem nie może być członkiem najważniejszych organizacji
międzynarodowych np. ONZ
- Zdarza się jednak ze Tajwan należy do organizacji międzynarodowych pod inna nazwa np.
Chińskie Tajpej
- Obecnie niepodległość Tajwanu uznawana jest przez 14 niewielkich państewek głownie z
Ameryki Środkowej oraz przez wyspy oceanu spokojnego
- Jeśli jakieś państwo uzna niepodległość Tajwanu – Chiny/Pekin zrywają z nim kontaktu
- Tajwan nigdy nie ogłosił swojej niepodległości. Cześć ludzi by chciała jednak na przeszkodzie
stoi sprzeciw Pekinu, który grozi ze w przypadku ogłoszenia niepodległości dojdzie do inwazji
chińskich wojsk na wyspę
- Chiny obiecały społeczeństwu „wszyscy chińczyk pod jedna flaga”
- Jednocześnie Tajwan jest w pełni suwerenny, jego rząd wybierany jest w wyborach
demokratycznych
- Jest potentatem technologicznym zajmuje 22 miejsce na wiecie pod względem
nominalnego PKB
- Światowy lider w produkcji procesów
- Dla Chin ponowne przejecie kontroli nad wyspą stanowiłoby zakończenie procesu
jednoczenia chińskich ziem w kształcie w jakim rozumieją je władze w Pekinie
- Umocniłoby niedemokratyczny reżim w Pekinie
- Dla USA utrzymanie suwerenności Tajwanu jest potwierdzeniem ich wiarygodności jako
sojusznika a także pozwala na ograniczanie wzrostu potęgi Chin
- Kto ma Tajwan ten ma procesory, czyli produkuje uzbrojenie High-tech
- Chińczycy patrzą co USA zrobi wobec swojego ukraińskiego sojusznika, testują reakcje USA
siedzą i patrzą, jak się zachowa USA i świat zachodni. Bo to odwzorowanie, co zrobi USA w
sprawie Tajwanu.
- Tajwan leży na styku dwóch ważnych akwenów Morza Wschodniochińskiego oraz Morza
Południowochińskiego

Linia 9 kresek
Linia demarkacyjna na Morzu Południowochińskich wyznaczająca zakres roszczeń
terytorialnych Chin
Spowodowała wejście Chin w spor terytorialny z : Wietnamem, Filipinami, Malezją, Japonią,
Tajwanem
Przyczyna sporu o akweny Morza Południowochińskiego są bogate złoża ropy i gazu około 10
miliardów baryłek oraz morski szlak transportowy wykorzystywany przez 50% tankowców
transportujących ropę naftową

Dla USA żywotnym interesem jest - poprawna identyfikacja sworzni geopolitycznych oraz ich
ochrona i wspieranie na arenie międzynarodowej

Kraje utrzymujące relacje z Tajwanem

Zasięg chińskich środków antydostępowych i ich umiejscowienie, wg The Economist.