FİİLDE (EYLEMDE) ÇATI

Fiillerin özneye ve nesneye göre aldıkları

Biberler ipe dizildi.
durumlara ve gösterdikleri özelliklere çatı denir.
Bozulan yemek çöpe atıldı.
Kapı biraz sonra açıldı.
Not: Yüklemi isim olan cümlelerde çatı aranmaz.
Mektuplar postaneye verildi.
Kardeşimin güzel bir kalemi vardı. (Çatı aranmaz.)
3- Dönüşlü Fiiller:
A- Öznesine Göre Çatılar
1- Etken
Yüklemde bildirilen işi yapan özne, aynı
2- Edilgen (-l, -n)
3- Dönüşlü (-l, -n) zamanda yapılan işten etkileniyorsa bu durumdaki fiil
4- İşteş (-ş, -leş) dönüşlü çatılıdır.

B- Nesnesine Göre Çatılar: Fiil kök ve gövdesine getirilen –n ve –l ekleriyle

dönüşlü çatılı fiiller yapılır.
1- Geçişli Fiiller
2-Geçişsiz Filer UYARI:
3- Oldurgan Fiiller (-t, -r, -dır)
4- Ettirgen Fiiller (-t, -r, -dır) Edilgen fiillerde –n ve –l eklerini aldıkları için karışıklığı
önlemek için özneye bakılır. Eylemi yapan kendi
kendine yapar. Dönüşlü fiillerin öznesi “gerçek
A- ÖZNESİNE GÖRE FİİL ÇATISI özne”dir.

1- Etken Fiiller: Ali maçtan sonra yıkandı.

(Yıkayan da yıkanan da Ali.)
Öznesi “gerçek özne” olan fiiller etken fiillerdir. Ablam düğüne gitmeden süslendi.
Bu sözler üzerine birden öne atıldı.
Ali sabaha kadar uyumadı. Teyzem düğün için hazırlandı.
Söylenenlere çok kırıldı.
Uyumadı fiili , öznesine göre etken fiildir. İki sene önce Aydın’a taşındı.
O, sınavdan sonra çok sevindi.
Serkan programı hazırlamış. Çocuk annesine sarıldı.
Hazırlamış fiili , öznesine göre etken fiildir.
Dövündü, üzüldü,bakındı, tarandı, kaşındı vb.
Bu soruyu çok iyi anladılar.
Anladılar fiilini yapan bellidir, öznesi gizlidir. Öznesine UYARI:
göre etken fiildir. Dönüşlü fiillerin öznesi gerçek öznedir, edilgen
fiillerin ise sözde öznedir.

2- Edilgen Fiiller:
4- İşteş Fiiller:
Öznesi “sözde özne” olan fiiller edilgen fiillerdir.
Edilgen fiillerin yüklemi her zaman –n ve –l eklerini Fiil tabanına “–ş, -ış, -iş, -uş, -üş, -leş” eklerinin
almalıdır. Eylemi yapan belli değildir. Eylem başkası getirilmesiyle oluşturulur. İşteş fiillerde bir işin birden
tarafından yapılmıştır. çok özne tarafından birlikte ya da karşılıklı olarak
yapıldıkları anlamı vardır.
Eşyalar eve taşınmış.
(Başkası tarafından taşınmış.) Ağaçtaki kuş uçtu. / Ağaçtaki kuşlar uçuştu.
Eski evin camları kırılmış.
(Başkası tarafından kırılmış.) Birlikte Yapılma:
Cümlenin öğeleri konusu anlatılacak. Güvercinler suya üşüşmüştü.
Derste öykü yazılacak. Seyirciler bu olaya gülüştü.
Şairlerin en güzel şiirleri okundu. Çocuklar eve doğru koşuştu.
Bu güzel haber tez zamanda duyulmalı. Yağmur yağınca herkes kaçıştı.
Duvarlar maviye boyansın
Karşılıklı Yapılma: Bu söze sınıftakilerin hepsi gülmüştü.
Apartman görevlisiyle tartışmış. Ağaçların yaprakları sarardı.
Yıllardır haberleşmedik. Çocuk erkenden uyudu.
İki ülke sonunda anlaştı. Haberi alınca çok üzüldük.
Bu konuyu aramızda tartışalım. İki saat kadar dinlendiler.
Otelin müdürüyle dün görüştüm. Bütün gün yattı, artık kalksın.
Onunla boş yere atışmışlar.
Yarın kütüphanede buluşalım.

UYARI: 3- Oldurgan Fiiller:

Bazı kelimeler “-ş” eki almadan işteşlik özelliği
gösterirler. Bunların kökünde işteşlik vardır. Geçişsiz fiillerin “-r, -t, -dır” ekleriyle geçişli
Barış, Savaş, Güreş, Yarış, duruma getirilmesidir.

UYARI: Geçişsiz / Geçişli (Oldurgan)

“-ş” eki almış fiil tek kişi tarafından yapılabiliyorsa
işteşlik özelliği göstermez. Durmak - durdurmak gülmek - güldürmek
Yeni okuluna alıştı. Susmak - susturmak ağlamak - ağlatmak
Uçmak - uçurmak pişmek - pişirmek
A- NESNESİNE GÖRE FİİL ÇATILARI Uyumak – uyutmak çıkmak - çıkarmak

1- Geçişli Fiiller: Anlattığı fıkralara herkes güldü. (Geçişsiz)

Anlattığı fıkra ile herkesi güldürdü. (Oldurgan)
Nesne alabilen fiillere “Geçişli Fiiller” denir. Çocuk zor da olsa uyudu. (Geçişsiz)
Yüklem “ne, neyi, kimi” sorularına cevap verir. Fiilin Çocuğu zor da olsa uyuttu. (Oldurgan)
önüne “onu” kelimesini koyarak bulabiliriz. Sınıftaki herkesi susturdu.

Aramak (Onu aramak, olur)

Biçmek , bulmak, sormak, anlatmamak 4- Ettirgen Fiiller

Çocuklar vazoyu kırmış.
Akşam güzel bir belgesel seyrettik.
Murat’ı geziye çağırdık.
Bütün şiirlerini bu kitapta toplamış.
Anneme onu çok sevdiğimi söyledim.
UYARI:
Eylemin geçişli olması için cümlede nesnenin olmasına
gerek yoktur. Önemli olan eylemin nesne alabilmesidir.
- Akşama kadar bekledim.
- (Yukarıdaki cümlede nesne olmadığı halde fiil
geçişlidir.)
Geçişli bir fiilin “-r, -t, -dır” eklerinden birini alarak
geçişlilik derecesinin artırılmasıdır. Bu fiillerde işi
başkasına yaptırma anlamı vardır.
Evin kapısını kırdırdı.
Eşyaları onlara taşıttı.
Son gün çocuklara şiir okuttu.
Yeni gelen gruba çevreyi gezdirdi.
Okula gitmeden önce çocuğa şurup içireceksin.
UYARI:
Ettirgen ve oldurgan fiilleri birbirinden ayırırken
aldıkları “-r, -t, -dır” ekleri çıkarılır ve geride kalan
kısmın geçişli olup olmadığına bakılır.

2- Geçişsiz Fiiller:

Nesne almayan fiillere “Geçişsiz Fiiller” denir.

Yüklem “ne, neyi kimi” sorularına cevap vermez.

uyumak (onu uyumak, olmaz)

acımak, kalmak, yetişmek
susmak, yatmak