Candide

You might also like

Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 9
wong iv tinh thuong". Zadich chinh 1a hinh mau ci Suan ch ui sang sud?’ trong tu tudng trigt hoe cua Ver ‘a ms ? te, Thoi dai thanh binh tra pha duéi vu ga nhudng lai cho mét xa h6i khac Candich. Ong trigu Zadich sa bien thuc hon trong 1), CANDICH HAY CHU NGHIA Lac Quan Véi tac ‘phdm nay Vonte da kich ligt chong lai cai cha nghia lac quan cia Lepniz (Leibnitz) va Vénpha (Wold, Vonte da tra 10i lai vé nguén géc va ¥ nghia ctia cai Ac bing tap hgp mot loat hanh d6ng va su kién quanh nhan vatichinh Candich. Chang thanh nién Candich séng hanh phic tai nha cia nam tudc Toong-do-tang-td-réng-kho (Thundertentronckh) 6 Vesphali (Westphalie). Chang 14 mét con ngudi cé tam hén gian di, trong sang, trung thuc véi nhimng nhan xét thing thdn. Thay triét hoc Pangléx, dé dé cua Lepniz va Vénpha, dang day hoc 6 day. Panglox ra sttc tuyén truyén rang khéng co mét két qua nao lai khéng do mét nguyén nhn gay ra, "rdng trong cdi thé’ gidi tot dep nhat cia moi thé’ gidi cé thé cé duoc nay, lau dai cua nam tuéc Ia [du dai tot dep nhdt trong moi lau dai va nam tuéc phu nhan Ia nguoi t6t nhat trong cdc nam tu6c phu than c6 thé’cé duroc... Nhting ai dua ra réng tdt cd 1a t6t dep thi Nguoi dé da n6i mot diéu ngu xudn, cn phai ndi ring tt ca la ‘6t dep nhat". Candich chia sé mdt céch ty nguyen i aah ghia lac quan nay trong lic tinh yéu cla chdng vdi con 8° nam tude la tigu thet Quynégéngda (Cunégonde) ny nd. Mot @ Scanned with CamScanner egongdd thay thay Panglox dang bay ba v4 hom, Quy ie Nam tue dudi Panglox di déng yy ih ngudi Heats yeu gitia Candich va con gai minh bing st ngan cal ’ dudi Candich di. 6c dai cua Candich tir dé tro di chi cén la mot chug} : A 7 d6i lap voi nhimng ao vong lac quan tra ty me pa nghi ngd va cudi cing da bac bé nhimg bai hoc vi a ‘andicl 2 : i : i nghia lac quan: d6i vai anh do chi la nhing tir bat hanh ma ie hiéu dude trong cudc ddi khung khiép. Bj cudng bitc vao linh, Candich da tham dy mot tran danh khung khiép 6 Ha Lan (Hollande). Anh gap lai Panglox than tan ma dai vi bénh giang mai va duc Pangl6x cho biét la lay ‘dai cua nam tuéc da bi bon cudép pha huy, moi ngudi trong lau dai bj giét chét. Hai ngudi may man gap duc mét nha tirthién, Ho cing nhau di dén Lixbon. Ho dén day ding vao hic xay ra nan dong dat khung khiép, tau bj dim, nha tir thién bj chét duéi, Panglox va Candich may man thoat nan. Hai ngudi lang thang gitta cdnh dé nat hoang tan va ngap ngua xac chét ay. Roi mOt cau néi thiéu can nhac da khién cho ho bi két tdi. Panglox bi xt treo cd, con Candich thi bj dua di tu hinh. Tai day Candich duge citu thot bdi ban tay cha c6 gai Quynégongds, nan nhan s6ng s6t cia cudc cuép pha va tan sat tai lau dai nam tudc. Nhu vay, tat cd c6 phai la t6t dep nhat khéng? Khong: Candich bj bat giam lan nifa vi can t6i da giét chét hai nguto Chang phai bé chay sang Mi, bé'rai Quynégongde va n nau tai trai cua ngudi thién chiia gido 3 Paraguay. Tai day chang BAP mot vien dai ta, khong phai la ai Khde ma chinh la anh tl Scanned with CamScanner ja quynepongdd cling may man thoat chet da i khéu da dién ra giita ho va Candich ee pps lan thut ba: Candich da vung guom ché 46; ao chang may man thoat khdi bd toc Orayong got den xt sd than tién End6rad6, noi 8 do cat quong, ban 1a vang cam. Chang 6 do it lau r6i cha cai Va trd vé. Dén Xurinam, chang gap mot ‘© No. Mét cudc thanh ké giet dich tha. Tigp da man va toi 881 toan la kim thu nhat MOt it : aaa n6 1é da den bat hanh. Sau nhing ném trai é ché, chang vé dén Vonizo va gap tai mot quan 4n sau vi vua bi truat ng6i dang trén dudng tim dén poi Gid trang. Candich di sang Conxtantinop (Constantinople), chang gap Pangl6x thoat chét treo cé nhung lai thanh tit khé sai chéo thuyén. Chang giai thoat cho Ong ta. Sau do chang gap lai Quynégéngd¢ tan ta héo hon trudc séng gid cudc dai. Chang cudi c6 ta va cling vdi cdc ban déng Kanh khac vé song tai mot xit cho thué ruéng ré. O d6 ho tir chi moi diéu vién vong khd hanh siéu hinh va khdu hiéu.cua ho hic nay 1a: "Chung ta cay x6i manh vuon ching ta". Nhu trén da néi, thuyét Hai hoa tién dinh va chi nghia lac quan do Lépnit va Vonpho dé xudng té ra rat nguy hiém. N6 rungd tinh than dau tranh, budéc moi ngudi phai lam ngo truéc thuc té xu xa va den t6i cua xa hdi. Panglox la ké tuyén truyén mi quang cho hoc thuyét Hai hoa tién dinh va the chu nghia lac quan ay. Hn lu6n mém nhdc céu néi cla Lepnit: "Tat ca du tot dep nhat trong cdi thé gidi t6t dep nhat co thé © dager vanhan manh: "Nhung ké néo dua ra thuyét tat cd déw (68 a 48 n6i mot diéu ngu xudn, dang li ra phai n6i la tat cd déu t0F dp nhat. Bao nhiéu dau khd cua loai ngudi déu bi Panglox Phil dudi mét lap son hao nhodng. Han ni: "Nhiing n6i dau @- Scanned with CamScanner diéy tt linh chung, vi VAY, cing nije, , 4 nhiéu thi moi viéc cang tt tanh bay Dhieyr Joai ngubi va Idi nguyén ria cia Ch, oan hao nay". Vonte cham biém Pangig, Khong tiée loi. Ngay cai tén cling da cham biin 16 (Pan = ln glosse: cdi lui ). Hon thé nita Panglox con giai thich bang mu dich lngn cha Vonpho mot cach ngay ngo: "amt sinh ra li dé gy muc kinh vi vay ta cé kinh deo". Bang thuc t€ xa hoi sinh doy, migu ta trong tac phém, nhitng ludn diém tuyén truyéy cla Panglox bi dap toi boi. Biic tranh xa héi hie len & day oj thudn m6t mau den xdm xit. Khéng gian cua bite tranh Tong hon, chung hon. Pangl6x, ké tuyén truyén cho thtt chit nghia lac quan Ay cing bj vii dap toi bdi trong cai x4 hOi phong kig ma han cho la tot dep nhat ay. Nhan vat chinh cua tac phdm li Candich da phai trai qua bao nhiéu tai hoa, khi bi dudi khéi léu dai nam tudc, khi bj danh thap tu nhat sinh, khi gap bao to gis Idn lam dam thuyén, khi bi cuép bién, khi bj lira ddo, khi bi day lam khé sai, v.v... da di dén hoai nghi va cuéi cing bac bé hin cai chu nghia lac quan ma chang da hoc duge 6 Panglox. Ban than nhan vat nay g6ép phan dac luc danh quy chu nghia lac quan va thuyét Hai hoa tién dinh. Pang I6t citing phai chiu hang tram tai hoa va trd thanh mot ké than tan ma dai vi bi giang mai, khién cho han ciing dam ra nghi ng@ va mat long tin vio Pane pp dinh nay. Khi Candich hai: "Nay On6 fail sy pa és Ong bi treo c6, bi mé, bj dénh don ri bi mgt Vike tnd, oe wn udm, Ong cé van nghi Ion tudn 126 ne 101 déu dién ra mt cdch hoan héo nhat hay khong?" Vi gido su triét hoc chi con biét trd ai «thi (oi 0 it tra 1di: "Bao gid thi khé riéng tao nén dau khé riéng bao hay la "sursa nga cua ‘yin c6 trong xa hoi h Scanned with CamScanner ang git ‘kién nhur hic ban déu, vi x6 cho c aa asec cung t6i 1g pp; fos Khong the Khi nO; thé ny ki nbs hep arin nha triet Néu ¢ Zadich, két luan cua cau chuyén con man ti ‘ ypc quan qua viec xay dung vuong triéu thanh Et ren cat tong, dé cong li ane yéu ngy tri thi d Candich a aan quan khéng con nifa, két luan cua Candich khong con chit y igequane “lao déng, Khong li ludn gi nita méi song dug. Cy gai phap ma V6nte dua ra cé tinh chat thuc tién. Vonte hin thay 1 hon nhimng, bat hanh va dac biét da nhin thay vj tri quan trong cua lao dong san xudt ra cua cai vat chat, nguén g6e cha moi su tién bO vé mat vat chat va mat tinh than, la céi chia khoa md dudng dua xa hdi di len hanh phtic. Nhung day cing chinh lahan ché cua Vénte: trong khi xa hoi phong kién con tén tai vdi tét cd moi su bat cong va cuéng tin tOn gido ma lai nhém mit lam ngo truéc tat ca. Vénte da khong thay dugc van dé quan trong la phai tién hanh dau tranh giai cp manh mé. 0 day khong phai chi ding vii khi phé binh nita ma phai ding su phé binh bang vii khi. Viéc rit vao lao dong thudn tuy trong hoan canh cua Candich 1a tr6n tranh dau tranh, la m6t hanh dong théa hiép. Néu 6 Zadich, Vénte cdn cé do tudng vé mot ché d6 quan chi anh minh thi dén Candich né tré thanh mo hé xa la. Candich cé dat chan dén xit sé Endérad6, xit sd cua than tién hanh phic, mot xit sd d dé sdi dé toan 1a kim cuong, gach ng6i la ving bac, dat ban la vang cam, noi d6 khong cé nha ', khong cé phap Iuat; nai dé Ii tri va phdp luat duge dé cao, ting xt sd nay chi la xt sd cua mo wéc, co tinh chat thin Scanned with CamScanner thoai vién vong. Chinh ban than tac ania ta cai Xtt 53 nay nim biét lap voi ee a fee sie a MAY. Tic phém Candich hay Chu nghia fac quan ( ) da phanh trén . sw nghia cua cai dc ra trudc du luan. Cug¢ da: gun Bee ve ot chudi dai bat hanh ca cua Candich chim dam trong mot Chuo ¢ ; Hes thue té pha phang chit khéng phai 1a ao tuong lac quan ™A nhj triét hoc Panglox da truyén day cho anh. Qua céc thang trip chim néi, Candich da bac bo hoan toan chu nghia lac quan theo kiéu "tat cd déu Ia t0t dep that trong cai thé'gioi 16¢ dep nhét c6 thé'cé duoc’, hodc "nhing néi dau Kh6 riéng tao néy diéu tot linh chung, vi vay, cang nhiéu ndi dau khé riéng bao nhiéu thi moi viéc cang tét lanh bay nhiéu" . Candich phai tim dén giai phép lao déng, mua m6t manh vuén dé "/zo dong khong Ii ludn gi niva thi mdi song duoc". Thé gidi cua anh sang, cia gidc mo xa hdi duge gui gim vao xt sd Endorado xa vdi, tach biét vdi thé gidi loai ngudi. End6rad6 tén tai nhu mét tam thuc huyén thoai. Cét truyén hap dan vdi sé lgng tinh tiét phong phi, su kién bat ngd, dugc dan cai trong thé gidi trao long khién cho truyén triét hoc cé su cuén hut dac biét va co gia tri chién dau cao. Tom lai, nhiing nhan vat chinh ma Vénte ra sifc xay dung da khong thé chien thing duge cdi xa hoi den t6i, céi xa hoi Phong kign th6i nat ay. Cho nén nhin vé mot xa hoi méi Vonte chi thay nhimg vién cénh tuong lai trong 40 mong md hé. Zadich va Candich la nhiing triét gia cda thé’ ki XVIIL, c6 thé noi dug nhu vay. Ho la nhing con ngudi li tudng, ho that tha, hat phéc, ngay thang, thong minh, dic biét hon la ho khong bi Scanned with CamScanner sam nhiing diéu xdu xa, khong bi cuén hut vao tr i dang day ray trong xa hdi nay. Trong thé ki a nan nhan cua xa hoi, ‘ong nhing bat hanh ay, oi ldi nhung chinh ho cang 14 jn than ho 18 7 tak AS i jing, quan tod cla xa hoi, len ti€ng phan xét va phé phan céc i hon HOH, ce 10 chute trong bo may cla giai cp thong tr. inung finding con nEUB sang sudt Ay c6 thé thay 46 xa hoi duo khong? Vénte cing khéng tra Idi duge. Vi vay céc nhan vat cha OMB 6 phe phan x4 hOi manh liét bao nhiéu di nita, hung, cu6i cing van théa hiép véi xa°hOi phong ign. Tai sao jai nh vay? Ban than Vonte la mot ngudi thudc dang cap thir ba, la mot nha van ldn cla dang cap nay, nhung 6ng cing 1a mot nha tu san 16n, dai dién cho giai cap tur san trong ding cap thit ba: Chting ta biét rang giai cp tu san, mot mat muén pha tung nhitg xiéng xich phong’kién, mat khdc lai sd cudc cach mang cia quan ching né ra. Diéu nay thé hién khé 18 trong Cach mang 1789. Han ché nay cia Vénte chinh 1a han ché cua thai dai ma ban than Vénte chua thé vugt qua duge. Cac nhan vat trong truyén triét hoc cua Vénte cé y nghia tudng trung: cac nha nghién citu cho ring tén Zadich cé y¥ nghia la chan that, Candich 1a that tha, ngay tho. Dé ching qua 1a BO do dé cho nha van ty minh phat biéu y kién vé xa hoi Phap. Zadich va Candich chang la ai khéc ma chinh la téc gia, la li ti khodc 40 nhan vat, la li tri tur sn thé ki XVIII phat ng6n. Han ché cia li tri tur sannay din dén han ché cha tac gia. Qua cac truyén triét hoc ca Vonte, chiing ta thay duc but Phép cham biém sau sc cla Ong. Céc truyén cla Ong déu cd ‘oh chat ngén gon, stic tich, it 1di, nhiéu y va todt len ting cud Scanned with CamScanner di'dém, mia mai. Ting cudi clia Ong C6 gid tri chin dai, Cao, cé site cong pha manh lit. Vonte da stt dung nhiéu cach tréo phting khéc nhau. C6 jp, cu van cla ong mdi doc thi ngudi ta phi cudi nhung ainsi yg mét canh tham khéc, dau dén. Chang han, khi ta chién tranh ong viet: "Khong co gi dep dé, linh hoat tng lay V4 06 tra ty bing hai cénh quan gidp chién. Kén tran, séo ldn, kén dong Jn, trong, sing dai bac, tao nén imé6t hoa thanh ngay dén 4m Phi cang chua timg c6. Thoat tién sing dan dai bac quat ché mé; bén vao khodng séu nghin nguoi; sau do sting hod mai qué sach khoi cai thé gid t6t dep nhat nay ching d6 chin nghin dén mt-van thdng cha bn tién, ching lim cho mat dit th0% hong Lu6i Ié cang Ia Ii do déy di vé cdi chét cia vai nghin nguér. (Candich - chuong IT). Cang cé khi la m6t cau van nghe rat trinh trong nhung lai ngu ¥ khoi hai, chang han nhu khi Zadich dugc lam té tuéng thi: "74t ca nhuing ménh phu nhan_s&c o thanh Babylon déu oan nghénh su lua chon ay vi tir khi thanh lp nuéc dén nay chia bao gid c6 mot quan té tung tré imang nhu vay" (Zadich | - chuong VI). Cac I6i trao phting déu duge sit dung tinh vi. Cac tha php nghé thuat da dugc st dung mot cach link hoat dé néu lén tat ca nhung gi 1a trdi nguge trong cudc ddi va trong long con ngudi. VA vi cudc dai trong xa hOi thé ki XVIII la dang phe phan cho nén cing nhu ting cudi cua tat cd nhiing nha van tro phiing lin, tiéng cudi cia Vonte cé y nghia dau dén sau sac, gay phan uat, cam tha. Scanned with CamScanner qrayen triét hoc ctla Vonte rat xua ma rat c6 tinh tha; da: he nhanB Lule I nue ae nhung chan chita tinh ci - 3 van tien biéu cla thé’ ki XVIIL, tic phdm cia on 3 a rang tic day va cd va nhan dan lam cach mang. Ban on ij thant link hén cla cach mang ta sin, ¢ sit cB vi va tho, inde ton. Mc di co nhiing han ché nhat dinh do the Bidi Se va thoi dai ayy dinh nhung ong van la mot nha van vi dai cua ine Ki nay. Di san van hoc cua Vénte hét sic da dang. Ong duge ménh danh 1a b6 bach khoa toan thy sOng cua thé ki, vonte todn tép dutgc xuat ban gém 70 tap. Scanned with CamScanner

You might also like