tinh, nghiém tic, thi cing ¢, mot cach chan 8 thy con ngvol ™m muu toan danh dé Banzac va chi nghia , aigu nay ¢ ai roan toan 1a mét van dé tranh chép vaitn thyuc khong n ngi, van phong... nhu ngudi ta thutng ne i, 6 : 4 thuat, vé aia mot sf thoai hoa, mot su hén loan vg he Can bin 4° long trude bude ngoat mdi clia thai dai, mop 7 tu thtic méi dé che lap sy trong rong a ia n tim nhing hink a : trong van hoc... noi dung vi sao lai c6 van dé "than phan con nguwoi" Ban dén than phan cua con ngudi trong van hoc khong phai la mot viée lam mdi mé. Nhung diéu dang tim hiéu ja F sao sau dai chién tht hai mot thdi gian, 6 nhiéu nude phuong Tay lai xuat hign mot loat tac phdm viét vé than phan con ngudi theo cdc quan diém da trinh bay 6 trén. Chi can tim hiéu ddi séng cua mot sé nuéc tu ban chi nghia Ién 6 céc nuéc phuong Tay sau hai cuéc dai chién, qua lich sit, bao chi, tin ttc, tranh anh, phim anh, tiéu thuyét, cong trinh thong ké, nghién citu v.v... thi da cd thé thay mot su that. Nhiing cuéc chién tranh cuép nuéc va xau xé lin nhau, nhitng tai hoa cua chi nghia phat-xit, nhiing cude dé vo lién tiép trong noi bd cha nghia tu ban thong tri, nhiing cugc dan 4p dim mau, nhitng tdi ac x hoi, nhiing tham kich gia dinh, nhiing bi kich cua tri tué & mot sé abe Hh fa et gid mot t8 béo hang ngay cla hat oa at Mick a a da cs thé thay ngay su "phén vinh" vé ™ 1 nuéc phuong Tay. é am néi hon Nhiéu nha triét hoc va nha van da nhin ra thie ¢ igi a a con ngudi va s6 phan ea con nguoi 4 Tu6éc mat ho, 6 hang da ‘ rn thie bao gid hét. g déu, dam nét va thai 108 Scanned with CamScannerCac nha triét hoc va nha van do khong len tiéng benh wwe chi nghla tu ban, ho khong phai la nhing con nguai séng dya vao nha nuéc hoac cae tap doan tu ban nuéc ho. Cang cd nhiing ngudi chéng chi nghia tu ban, cam ghét chi nghia dé quéc. Mat khéc, van minh co khi va van minh tieu thu phat trién rét manh trén co sé mot sy bd lot ngay cang tinh vi. Gita lie nhan phdm, dao die bj coi khinh, bj cha dap, gitta lac hang hod tran ngap, con ngudi lao dong ngay cang bi 1é thuge vao may méc, con s6, thi van minh vat chat phat trién da gieo cho m@t sé ngudi cdi cém quan 1a con ngudi hién dai da trd thanh no bé, da bj "dé vat hod" bén canh déng tién, may méc va van minh vat ch&t. Cac loai kich trong do d6 vat lan chiém, dé bep con ngudi, céc loai tiéu thuyét trong 46 con ngudi chi 1a mot thyc thé khong hén, khong ddi séng.... suy cho dén cing, da phan 4nh nhitng cam quan, nhiing nhan thitc do. “Than phan con ngudi" mot thdi gian da tré thanh mot vén dé trung tam ctia triét hoc va van hoc, loi cuén rat nhiéu ngudi vao cudc. Trong khi dé thi than phan thuc té cia con ngudi, trude Aét la con ngudi lao déng, van con luu lai dé. Sy phén vinh cia mét sé nude tu ban chu nghia khong che lép duge nhing tai hoa, nhiing lo 4u ma cudc "gidnh giat dé s6ng’ da gay “ra cho nhiéu ngudi, nhat 1a cho nhan dan lao déng. Nhitng tac phaém van hoc mang nang nhitng quan niém va nhan thie sai ldm vé van dé than phan con ngudi, da khong dong gop duge gi vao cuéc dau tranh dé gidi phong con ngudi lao dong ra khéi nhitng nanh vuét cia chi nghia 48 quéc va chi nghia tu ban. Nhiéu tée phdm con cd thé Pha ngang cudc dau tranh nifa lA khéc, mac ddu trong mot 8° trusng hgp tac gid khong co dong co va dung ¥ nhu vay. Cang cs mot sé ngudi khong phai do cam thi giai cap ma do quan diém, nhan thttc, do nhiing thanh kién chinh *h da viét sai vé ngwai cong san trong téc phim cia ho 109 Scanned with CamScannercang da lam loi cho bon tha ich oy bon thit dich cda cd ban than ho »® 1 nita, han con ngudi” Vs mot van d6 og abe 14 sAu xa trong dai séng xa hoi cla cdc nuéc tu ban Phun Tay. Nhung dan dan, do nhiéu nguyén nhan phic tap, eae ta da nang nd lén thanh mot van dé Dl i, mot vén 7 siéu hinh hoc. Va ty "vuong quée doc lap’ cia cée huyen thoai va cia cac loai triét hoc siéu hinh, ngudi ta di pin cho con ngudi mot "than phan", mot bi kich dinh san, Neuyj ta god moi tai uong nghiép chuéng, moi diéu dau khé, bat hanh cua con ngudi trong xa hoi phuong Tay vao céj than phan dé, vao sv "hu han” d6. Nhiing tac phaém ds, nhan dan céc nude, van dé "than p Nhung néu trong thé gidi hién thyc, khong thé co moe dinh ménh vo hinh nao do, ddi dai 46i lap v6i mot con nguyj muon thud nao dé, thi cd 1é nao lai cd mét bi kich dinh san, mot than phan truyén kiép ma da 1a con ngudi thi ai cing phai ganh lay trong minh. Néu giai thich moi bi kich, moi than ph4n cla con ngudi bang chinh than phan cua ban than con ngudi thi co lé cing chang khac gi noi rang thuéc phién sé di gay ngu dugc la vi "nd cd kha nang gay nga" nhu ngudi ta thudng gidng 4 cdc truéng hoc thoi Trung cé. Cé bi kich, cé "than phan" thi phai co ké gay ra. Va bé mat cla nhitng bon nguvai chuyén gay ra bi kich da bi vach trén mot cach toan dién trong Tuyén ngén cong san cilia Mac va Engen cach day hon mét thé ky. Nhiing bi kich, nhiing "than phan", nhitng th “dich hach" thugng xuyén xAy ra trong xa h6i tu ban chu nghia, can ban 1a do ai gay néu khong phai la cdc ché d6 théng tri, néu khong phai ché do bée lot vdi toan bo nhitng cong cu béc lot, dan 4? say chién, toin b6 nhiing thé y, he thong tu tuéng cia né 2 is ché, nén tang dao ly, hé ban eet: ta da thay gi ngay trong thai ky binh minh x# an eiia ching, 4 thai dai goi la tign — phuc hung ? Bon ta : an etia chit nghia tu bén non tré da mang theo khdu hiev ' 10 Scanned with CamScannerinh Thank ~ Vinh Quang ~ Vang Bac" d8 di chinh phue cac dat dai mau md trén cae dai duong. Cham ngon cia ching 1a : “cay kiém .va chiéce com-pa" ; luan ly cia chung 1a bao Ive va suv ngu dan bang cae thi tin diéu. D6 1a nhitng tha doan cha truyén con n6i cha bon tu ban boc lot va thong tri doi voi nhan dan" trong nuéc, cing nhu dé6i vai nhan dan cfc nuéc bi chting gidy xéo ! Kinh Thanh - Vinh Quang - Vang Bac ! Cay kigm va chiée com-pa ! Do méi chinh 1a nhiing nguyén nhan da san dinh Ta ‘than phan con ngudi’, céi tinh chat *hau han” cia con ngudi trony mot x4 hdi ngudi béc lot ngudi. Khai niém "than phan con ngudi" theo nghia duy tam, thu deng nhu ching ta da théy 1a mét san phém co tinh lich sit cha nd. Nhiing sv tac oai tac quai cia chu nghia dé quéc, chi nghia tu ban, su "thang tram" cua hé théng kinh té tu ban chi nghia, cha nghia cé nhan va chi nghia tu do tu san trong ddi séng... da gay ra bao nhiéu xdo ln, dé va ; bao nhiéu nhitng "bat chgt" lich st, nhiing diéu ma ngudi ta goi la "tré tréu", "vd cé", Mat khéc, anh huéng cia cdc loai ton gido (thusng da bi xuyén tac), cla cdc loai siéu hinh hoc, céc loai thé gidi quan va’ nhan sinh quan ca kj, cing lam cho mét s6 ngudi di dén ché thita nhan nhitng diéu han ché khdc nghiét do chinh cae giai c&p théng tri gay ra cho con ngudi, la "than phan", 1a "bi kich", 1a "sé kiép". "Tinh nhu nhuge bao gid cing tim Idi thot trong dic tin va nhitng céi nhiém mau" (Mac : Ngay 18 thang Suong mit). Fobach da noi : "Con ngudi nghéo cé mét Chia troi ¥ n6i Chia trdi “giau’ la vi da ly hét sach long tin et con nguai, con ngudi “nghéo" 1a vi cang tin Chua _ a long tin doi véi ban than minh lai cang kho can. i nh hink thanh eda long tin 1a qué trinh con ngudi “ty lam Mt giau", Scanned with CamScannerbang céch “lam gidu" cho Chua trai, ¥ ay sinh ra tit chd mét s6 ngudi ¢; long tin 6 ban than minh. Nig ngheo" minh di ¢ a "ty than phan” cing = lam nghéo minh", mat céc Ive Iugng th6ng tri loi dung ton giao, 4 hai nhan cai tinh trang nghéo nan ma "Chuia" Tinh trang nghéo nan do cing da duge bang hai chi "than phan" dé gan op, Mat khac, bude con ngudi PI tic 1a ho, da gay T@ ching "khéi nigm hod" ngudi ta Trong ché do tu ban chi nghia, ngudi lam ra cta cai, Jai bj cia cai minh lam ra thong tri va lam cho nghéo them, Con ngudi da bj bat budc phai ty lam cho minh nghéo di, bang cach lam gidu cho cac luc lugng boc l6t. Diéu trai nguge va phi ly nay cing da duge cdc luc lugng th6ng tri gidi thich bang mét diéu trai nguge va phi ly tuong duong, ttt la ; "than phan". Boi vi ching khéng co céch gidi thich nao hon dé cé thé daénh lita .ngudi ta vé cai tinh chat dao dién, ngang trai cia cdi ché dd ma ching da dung ra. Co ké gay ra bi kich thi duong nhién la co nhiing ngudi phdi chiu dung. Nhing nan nhan do, sé dong la nhiing ngudi cong nhan, néng dan, dan nghéo thanh thi, va cd nhing. tri thie céc tang lép dudi. Than phan con ngudi theo quan diém duy vat co thé hiéu la : cudc sng han ché cia con ngudi trong nhitng diéu kién t6n tai nao dd, chu yéu la do nhitng lyc lugng ‘xa hoi boc lot théng tri gay ra. Than phan do biéu hién & ché : con ngudi lao dong, sang tao, lam ra tat cA, muén vuon lén thye hign nhiing khat vong cia minh, vuon lén cai Ding, cai Tot, cdi Dep, nhung nhimng diéu kién séng dudi su th6ng tri ca cée giai cdp béc lot, da kim ham no lai, tude mat cla né quyén lam chi tén tai va lam cha ban than. Ups gan get RE d® xa ho; ma con ngubi chua os ty do, de nes neha song, quyén phat trién, quyén huéng thu chinh dang, con ngudi con mau thudn voi tén tai cia nd nhu Mac noi, thi "than phan" cua con ngudi van con luu lai dé. Scanned with CamScannerE Chi khi con ngudi da co ¥ thite dau , ménh, thi tfc 1A con ngudi ¥ thie d ~ than phan bat bien, va vin dg hong phai 1a diéu bi an va bat bien tranh dé ‘thay déi ic duge ring khong 06 ‘than phan con nguai? Chi cé d&u tranh thie sy giai phéng - con ngudi moi giai quyét durgc triét dé van dé "than phan con ngwéi" trong cuéc séng va trong van hoc Nhu trén kia da ndi, mot s6 nha van 6 céc nude phitong Tay sau chién tranh tudng cd thé tao ra cho minh mét thé ding "6 gitta'. Ho co phé phan giai cap tu san, x4 hoi tu sin, ho chéng chién tranh cuép nude cia bon dé quéc. Mat khéc, hé co dip, ngay cd khi dang ban vé ky thuat tiéu thuyét, ho ciing tim céch da vao Dang cng san, vao Lién-x0. Va viéc nay thi ho thudng lam véi mét giong 4m tic cay chua hon 1a déi véi chi nghia tu ban va giai c&p tu san. Hay lay Alanh Robo Griié lam vi du. Trong tap tiéu luan Dé xay dung mét logi tiéu thuyét méi (Pour un nouveau roman) xudt ban nam 1963, trong ba bai tiéu luan dau : Ly thuyét dé lam gi (1955 - 63), Mét con dudng cho tiéu thuyét tuong lai (1956), V@ mot vai khai niém da Idi thdi (1957), Griie tap trung bao vé cdc quan diém cla céc nha tiéu thuyét ~ méi vé vin dé chifc nang cia nghé thuat, noi dung tac phém (con ngudi va dé dac), nhan vat, cét truyén, tinh thén hap cugc’ cia nha van, hinh thie va noi dung... Griié da Phé phan céc quan diém ma Ong goi 1a "Idi thoi" cla céc nha “an viet theo phuong phdp cia chi nghia hién thyc. Ong ta viet : "Khong bao gid chife nang cia nghé eae minh hoa cho mot sy that hodc 1a ngay ca cho mé zg : Mu hi da bist trude - ma la néu Jén ning cau héi ma 8 PTvy 113 lai ta Scanned with CamScanner