Γλώσσα και Σκέψη

Judith Hartland

επιμέλεια
Αναοτοοιο Κωσταρίδοu-Εuκtιείδn
Avanflnρ. Καθnγ, Παvεπιοτnμίοu Θεσσαfiονίκnc;

Γνωστικn Ψuxonovίa 5
Γνωστικές Λειτουργίες

BF
455 εfiπnνικά γράμματα
Η3
1994
c.1
ΙΑΤ
 Γλώσσα και Σκέψn

Judith Hartland

επιμέπεια
Α νοστασία κωσταpίδου-Ευκπείδn
Αναππnρ. κaenv. Πανεπιστnμίοu Θεοσαnονίκπc:

Ε' ΕΚΔΟΣΗ

Γνωστικn Ψυχολογ(α 5
Γνωστικές Λειτουpγίεc

εfinnvικό γράμματα

14
 ΒΓ
4.:;

. "
'.... i.,,.. -·

\\ , ,,
Γλωσσα και Σκεψn''

Judith Hartland

μετάφρασn
Κυρισκfι Σύρμαfln

εnιμέiΊεια
Αναστασία Κωστσρίδοu-Εuκnειοn
Avanflnp Καθnγ. Πανεπιστnμίοu Θεσσαf!ονίκnς

Ε' έκόοσn

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Αθnνα 1997
Σειpό ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
Philip Banvard - Nicky Haγes
Σκέψn και Λύοn Πpοβλnμάτων
Ε' έκδοοn

Τίτλοc πρωτοτύπου:
Judith Hartland
Language and Thought
The British Psγchological Society
Open Learning Units - Cognίtive Processes
μετόφpοσn: ΚυpmκnΣύpμαλn
εnιμέλε1α: Α. Κωστοpιδου-Εuκλείδn
φιπμ: Τύποις ΕΠΕ
εκτύπωοn: Χ. & Γ. zoxapόnounoc: - Δ. Σιτοpός ΟΕ

© 1998 για τnν ελπnνικn γπώοοο:

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ"
Ακαόnμiας 88, 106 78 Αθι'Ίνα
τnπ. 3302415, 3820612 fax: 33836658
Κεντpικιi διόθεοn: Γ. rεvναδίοu 5, 106 78 Αθnνα
τnλ. 3817826, 3806661 - fax 3636658

ΙSΒΝ 960-7019-67-9 (set)

960-7019-81-4
 Θεωρίες για τn σχέση ανάμεσα
στn γλώσσα και τn σκέψn

ΚΥΡΙΟΙ ΣΤΟΧΟΙ αuτrΊς τnς ενότnτας είναι:

♦ Να διερεuνηaεί rι αναπωσσααι πpώω, η γλώσσα ή η σκέψη, ή αν αναπτύσσονται

χωριστά στην αρχή κω ενώvονrαι έπειrα.
♦ Να βρεaεr av ra σχημαrα μas αvαπτύσσοvrαι πριν c~ποκτήσουι,ιε τη γλώσσα και, ι:ιν
ναι, π ι:π1δpάσειs έχουν σrrι γλώσσα ι,ιαs.
♦ Να ιψ:rαστεί αν ra σxljμara είναι συνώνυμα με τη σκέψη κω, αν όνrωs είvαr, αν l'J
γλώσσα που μαΒαίνοuμε επηpεάzεr τον τρόπο που σκεφτόμασπ:.
♦ Να εκτrμηaούv rpεrs aεωpfεs οι οποίεs επιδιώκουν να εξηγήοοιιν cη σχέση ανάμε­
σα στη yλώσσιι κω rη σκέψη.

Τρεις θεωρίες

Τpειc; nιθανέc απόψε1ς vr□ τn σχέσn ανάμεσα στn γλώσσα και τn σκέψn έχουν
ερευνnθεί πpοσnαθώντας να εξnγι'iσουν τn σύνθετn σχέσn ανάμεσα στ1ς δύο
λειτουργίες. Αuτέc είναι:

Θεωρία 1. Η γλώσσα εξαpτόται κα1 αντανακλά το επίπεδο γvωστικι'ic ανόπτυ­

ξnς ενός ατόμου.

Θεωρία 2. Η γnώοοα και n σκέψn αναπτύσσονται χωριστά ωςτnν nn1κία των 2

χpόνωv, οπότε και ενώνονται και αvαπτύσσοντα1 μαζ(.

Θεωρία 3. Η σκέψn εξαρτάται από τn γλώσσα.

Θα μελετrΊσουμε τnν καθεμιά από αυτές τrς θεωρίες λεπτομερώς.

1. Η γλώσσα εξαpτάται και αντανακλά

το επίπεδο γνωστικπς ανάπτυξnς ενός ατόμου

Jean Piaget
Σε ουτn τn θεωρία γvωστικr'iς ανάnτυξnς ο Jean Piaget unοστrΊριξε ότι n
γλώσσα ε1vα1 το αποτέλεσμα τnς ανάπτυξnς τnς ευφυϊας. Βασ1κό, ο Jean
Piaget πίστευε ότr n εξέnιξn των σχnμότων ε1ν□ 1 συνώνuμn με τnν ανάnτuξn
τnς ευφu'fας, n οποία κα1 είναι αnαραίτnτn αν οι άνθρωποι θέλουν να npοοσρ­
μοστούν στο πεprβάnλοv τουc; και να επιβrc(Ι□ουν.

ΣΧΗΜΑ 10. Αν;,πιύσσονrαs σχ~μιπα

μέσω rrιs εvε:pγηcrκ~s c{cpεύν~σris. 35

ίιιι.2).,;"
 Τα μωρά και τα μικρό πο1διά οικοδομούν σχnματο από τn γέvvnon ως οποτέ­
λεομσ τnc: εvεργούc: εξεpεύνnσnc του nεpιβάΑλοντος μέσα στο οποίο ζουν.
καθώc εΕερευνούν, προσπαθούν να nροσαρμόσοuν τα υπάρχοντα σχnματα
για va αντιμετωπiσουν τις νέες εμπειρίες κα1, ον αυτό δεν εfναι δυνατό . πρέπει
να δnμιουργnσοuν νέα οχnματα γ1α να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τον κό­
σμο. Για παράδε1γμα, τα μωpά έχουν ένα «σχrΊμα βυζάγμοτοc;», μέσω του
οποίου εξερευνούν τον κόσμο. Στnv αρχrΊ έρχονται αντψέτωn □ με τn θnAn, n
οποίο εiναι εuχάpιστn, και ενθαρρύνονται να βυζάξουν περισσότερο. Αυτό το
σχnμα αμφισβnτείται, όταν κάnοιοc βάζει στο στόμα τους ένα δάχτυλο το
οποίο δεν έχει τόσο καλrΊ vεύσn. Το σχr'ψα τροποποιείται, έτσι που το μώρα
κάνει όιάκρισn ανάμεσα σε αντικείμενο που είvα1 καλό για βύζαγΙJο και αυτό
που δεν είναι. Αpγότερα, το σχnμα πpέπει να τροποποιnθεί και πάλι, όταν το
μωρό πρέπει να μάθει να πίνει από ποτnρ1. Όταν το παιδί αρχίζει να τpώε1 στε­
ρεά τροφrΊ, ένα νέο σχrΊμα πρέπει να όnμ1οuργnθεί νια να αντιμετωπίσει το
μάσnμα. Αυτό, εnίσnς, θα τροποnοιnθεί καθώς στο vnn10 παρουσιάζονται νέο
φαγnτά διαφορετικών συστάσεων.

Από τn στ1γμn που n ονάπτuξn τnς ευφυϊας αρχίΖ:ει με τn γέννnσn, πολύ πριν
το παιδί μιλnσε1, ο Piaget υποατrΊρ1ξε ότι n σκέψn και n γλώσσα πρέπει να ανα­
πτύσσονται ξεχωρ1στά. Ένα παιδί μαθαίνει να μιλάει, μόνο όταν n vνωοτικn
του ανάπτuξn έχει προσεγγίσει ένα συγκεκριμένο επίπεδο, τέτο10 όnως n ου­
vαίσθnσn ότι ένα ραβδf συμβολίΖ:ει ένα καράβι, όπως μια λέξn μποpεiνα συμ­
βολίζει ένα αvτικεiμενο. Επ1πρόσθετα, ο Plaget ισχυprοτnκε ότι n γλώσσα είναι
δευτεpεύουαα οτnν αvάnτuξn κα1 ότι είναι απλώc: μια οντανόκλασn του επι­
πέδου εuφuΤας του παιδιού.

ο Piaget υποστnριtε ότ1 01 πρώτες ευφυείς σκέψεις του παιδιού δεν μπορούν
να εκφραστούν με τn γλώσσα, από τn στιγμn που υπάρχουν μόνο ως εικόνες
και σωματικές ενέpγε1εc:. Αυτό το ονόμασε αυτ1στικn σκέψn.

ο Piaget 1σχυρ1στnκε ότι n npώιμn ομιλία είναι εγωκεντρικn". Αυτό σnμαίvει

ότι n ομιλfα χρnσιμοnο1είτοι γ10 να εκφpάοε1 το παιδί τις σκέψεις του μάλλον,
παρά γιο να εn1κοινωνnσει κοινωνικά με άλλα npόσωnα, ακόμn και όταν φανε­
ρά απευθύνεται σε ένα οκροατrΊpιο. Γrα παράδειγμα, ένα παιδί τριών χρόνων
που χτίζει με το τουβλάκια έναν πύργο μnοpείνα πει: «Θα βάλω αυτό το του­
βnάκι έπε1τα. Ωχ, κουνιέται» Ακόμn και ον είναι παρούσα n μnτέpα του και
αnαvτnαει οτnν κουβέντα του παιδιού, ο Piaget υnοοτnp1ξε ότι οι κουβέντες
του παιδ1ού δεν απευθύνονται οτn μnτέρα, αλλά αντανακλούν απλώς τις σκέ­
ψεις και τκ προθέσεις του. Βαθμιαία, ο λόγοc; του παιδιού γίνεται κοινωνικός
και λαμβάνει υnόψn τις αντιδράσεις κσ1 τις αnαντnοειςτων άλλων προσώπων.
Όταν αυτό επιτυγχάνεται, ο εγωκεντρικός λόγος του nοιδ1ού εξαφανίζεται.

Κpιτικn στον Piaget. ο Piaget όεν έλαβε υπόψn του το ότι n γλώσσα ΙJΠοpεί
να μας βοnθnσει να προσ□pΙJοστούμε στον κόσμο μας. Υποτίμnσε τον τρόπο
που τα παιδιά χpnαιμοποιούν τn γλώσσα για να κάνουν ερωτnσεις και να μα­
θαίνουν για τον κόσμο από άλλους ανθρώπους. Σκεφτείτε πόσο nεpιοpιομένn
θα rΊταν n μάθnσrΊ σας, αν δεν μπορούσατε να κάνετε εpωτnοεις n να συζnτrΊ­
οετε πράγματα. Τι θα κάναμε χωρίς κουτσομnολ1ό και σχόλια νια ποιο nόγο οι
άνθpωπο1 οuμπεριφέpονται όπως συμπεριφέρονται; Αυτό πρέπει να επnpεά­
ζει τn σκέψn μας για τ1c: σχέοε1ς και τον πολιτισμό μαc;.

ΕΑΑ (α} Σύμφωνc;1 ιπ rov Piaget, πώs αναπτύσσαω η εuφυ{a;

V (/3) Ε5ηγ~σrε: τι εννοεί ο Piaget ι,ιε: τον εyωκε:ντpικό λόγο.

36
 2. Η γλώσσα κα1 π σκέψη αναπτύσσοντα1
χωριστά στnν αpχή
και έπειτα συγχωνεύοvtαι και αναnτύσσονται μαζί

ι s. νygotsky
Σύμφωνα με τον Ρώσο ψυχολόγο ιs. Vygotsky, n γλώσσα κα1 n ακέψn ανα­
πτύσσονται αvεξάρτnτα n μία από τnν άλλn στnν αρχri. Και αuτόc: πίστευε όυ
τα πα,διά apxi'ζouv να σκέφτονται πpιv αρχίσουν να μιλάνε. Κατά τn διάρκεια
των δύο πρώτων χρόνων, τα μωρό αρχίζουν να σκέφτονται αναπτύσσοντας
σχriματο ωc: αποτέλεσμα των σωματικών δρσστnριοτnτων τouc; στο περιβάλ­
λον. Στα δύο περίπου χρόνια συμβαίνει μια σnμαvτικn αλπαγr'Ί οτπ οκέψn των
πα1διών, με τnν έννοια ότι χpnσιμοπο1ούνται σύμβολα νια να αvτικαταστrΊσουv
άλλα πράγματα, γ1α παράδειγμα, ένα κομμάτι σχοιν ί ({είναι» ένα σκουλrΊκι.
Επίσnc:, αρχίζει να εμφανίζεται ο λόvοc:. Ο Vγgotskγ n1στευε ότι, μέχρι αυτό το
σnμείο, n σκέψn αποτελείται από ενέργειες, αντιλr'iψειc: κα1 ε1κόvες. Ονόμασε
αυτn τn σκέψn npο-γλωσσικr'Ί*. Εντω μεταξύ, n ανάπτuξn τnς γλώσσας έχει
npοχωρnσει ξεχωριοτd με τn μορφrΊ εξάσκnσnc: και nαραvωνrΊς nχων αnαραΓ­
τnτων για το λόγο με τn μοpφn βαβίσματοc;. Αυτn είναι n προ-διαvοnτικn*
γλώσσα n οποrσ έχει τις ρίζες τnς στnν κοινωνικr'Ί ολλ nλεπίδpασn.

Σ:ύμφωνα με τον Vygotsky, υnάpχει ένα κpίσrμο στοιχείο οτnν ανάπτυξn, στο
οποίο n npο-γλωσαικn σκέψn κα1 n π ρο-διανοnτικn γλώσσα συγκλίνουν και
το nαιδ( αρχι'Ζ:ει να σκέφτεται με λέξεις. Για να καταλάβετε τι εννοεί ο Vygot-
skγ, δείτε τι εννοούμε με τn σκέψn. Στο 2ο Μέρος είπαμε ότι μια λειτουργία
τnς σκέψπς είναι να μας βοnθάει να Αύνοuμε πpοβλnματα. ο Vygotsky πί­
στευε ότι το nαιόιό στnν nΑικία των δύο χρόνων αρχίζουν να χρnσιμοποιούν
το εiδος αυτό λεκτικnς σκέψnc που χpnσιμοποιούμε για να λύνουμε πpοβΑrΊ­
ματα.

ο Vγgotskγ υποστnριΙ:;ε ότι, όταν τα παιδιά npωτοαpχίζοuv να μιλάνε, n

γλώσσα τους είναι εvωκεντρικri, με τnν έννοια ότ1 δεν μπορούν να διακρί­
νουν ανάμεσα στn οκέψn τους και στnν ομιλία νια κοινωνικούς λόγοuc. Απλά
λένε τις σκέψεις τους δυνατά. Ανάμεσα στnν nλικία των δύο κα ι επτά χρό­
νων, ο λόγοc νια ενέργειες και σχέδιο, βαθμιαία, γίνεται εσωτερικός λόγος*,
ενώ n ομιλούμενn γλώσσα γ(νεται κοινων1κι'Ί*.

ο Vγgotskγ πίστευε ότι ο εγωκεντρικός λόγος δεν εξαφανιϊ:εται με τnν εμφά·

νισn του nόγου νια επικοινωνία με άλλους avθpώnouc, αλλά συνεχίζει στο
μυαλό του παιδιού. Βρnκε ότι όταν τα nαιδιά των έξι rΊ επτά χρόνων ε n1χει­
ρούοαv μια δύσκολn άσκnοn, επέλεγαν συχνά να οκέφτοντα1 δυνατά: «Τώρα
τ1 πρέπει να κάνω;», πράγμα το οπο ίο τουc βοnθούσε να οργανώσουν τις
σκέψεις τouc:.
1ι

Ακόμn και ωc εvnλικεc; καταφεύγουμε σ' auτn τnν ενέργεια. Για παράδειγμα,
i•
όταν έχετε χάσει το κλειδί του σπιτιού oac:, μπορεί να πείτε: «Θυμάμαι ότ1 το
είχα όταν npθa από τnν αγορά. Mnnκa στnν κουζίνα νια να βάλω τα ψώνια
σr:n θέσn τουc; κι. έτοι ίσως άφnσα το κnειδί εκει'». Αποτέλεσμα αυτnς τnς σu­
ζnτnonc με τον εαυτό oac; είναι να οργανώσετε τn σκέψn σαc και να διαμορ­
φώσετε ένα σχέδιο δράσnc το οποίο σος λέε ι ότι πρέπει να ψάξετε για το χα­
μένο κλειδί στnv κουζίνα

Η θεωρία του Vygotskγ μπορεί να αναπαpοστοθεί σχnματικά στο Σχnμα 11. 37

j_
 Παιδί ............................................................. Ενr'Ίλ1καc

Μn-
γλωσσ1κn ~
~ - -- ~
- - -- ►
- - - - - - - - - -- - - - - -~..
σκέψn

Γλωσο1κn οκέψn/
εσωτερ1κόc λόγος

Προ-
διανοnτικn _..___ _ _ Κοιvωνικn
γλώσσα γλώσσα

ΣΧΗΜΑ 11. Mra σχ11μαι:ική αναπαράσταση rrJS iJeωpras rου Vygotsky.

Σε τι διαφέpουν ο Piaget και ο Vygotskγ

Pίaget Vygotskγ
Η γΑώσσα αντανακλά τn Η γλώσσα έχει τιc ρίζες τnς στις κοινωνικές
γvωστικn αvάπτυςn του αλλnλεπιδpόοε1ς, όμως n σκέψn αναπτύσ­
ατόμου. σεται οπό τις ενέργειες του ατόμου στο
περιβάλλον.

Ο ενωκεντpικόc; λόγοc ο ενωκεvτρIκόc λόγος συνεχίζει μέσα στο

εξαφανίΖ:εται και αντ1- μυαλό μας ωc ΑεκτικrΊ οκέψn, ενώ αναπτύσ­
καθίστατα1 από τον σουμε τον κοινων1κό λόγο για να επIκοIνω­
κο1νων1κό nόγο. vοαμε με άλλουc ανθρώπους.

ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΔΟΚΙ ΜΑΣΕΤΕ

ncιραrηpήστε ένα παιδί δύο χρονών και ένα επτά χρόνων να πarzouv. Ακούστε τα να μι­
λούν και πpοσπαθήστε να διαπιστώσι:rε αν χpησιμοποισύν το λόγο έrσ1 όπωs υποστηρίπι
ο Vygotsky. Μαpήσrε πόσεs φοpέs λένε: δwαώ αυτό που πpόκειται να κάνουν. Για παpά­
δειyμei λένε: «Θα ανέβω στο ποδήλar6 μου» ή «Ζωγpαφίzω τη μαμα»; περ,μένοuv μια
απάντφη ή σuvεxfzow με ωιr6 που κάνουν;
n6σcs φDfJCS λένε «εγώ» ή «ι:μέvα» σrl'JV αρχή μιαs (()pάσηs; Υπάρχει διαφορά ανάι,ιεσα σε
ένα παιδί δύο χpόvων και σε ένα παιδί επrά χpόνων ωs πρσs rov φόπσ ποιι μιλαvc;

Η τρfτn όποψn τnς οχέσnς ανάμεσα στn γλώσσα κα1 τn σκέψn είνα1 n αντiθετn
από αυτn που υιοθετrΊθnκε από τον Piaget και τον Vγgotskv.

3. Η σκέψη εξαρτάται από τη γλώσσα

Η υnόθεσn των Sapir-Whorf
ο Benjamin Lee Worf, ένας εnιθεωρnτnc πυρασφόλε1ας, ερασιτέχνnς γλωσ- , '
σολόγος και μαθnτnς του Edward Sapir, γλωοοοnόγου και ανθρωπολόγου,
κατέλnξε στο συμπέρασμα, μαΖ:i με τον δεύτερο, ότι n γλώσσα που χpnσιμο­
nσ1ούμε εnnρεάζει τον τpόπο που σκεφτόμαστε. Οι πpοανοφερόμενοι ισχυpί­
38 οτnκαν ότι n γλώσσα που μιλάμε, με το λεξιλόγιο και τn yραμματικn τnc, κα-
 θοpίζει τιc έννοιεc nou χpnσιμοπο1ούμε στn σκέψn μας. Οι nολιτισΙJοί nοικίλ­
nοuν ως προς τα χαpακτnριστ1κά του περιβάλλοντος, τα οποίο είναι σn μ οvτι­
κά στον τρόπο ζωnc;. Έτσι, κάθε ποnιτιομόc θα έχει τn δικn του άnοψn για τον
κόσμο. Για παράδειγμα, το χιόνι παίζει ένα θεμελιώδn ρόλο στn ζωn των
Εσκιμώων και είναι οnμαντικό νι' αυτούς να διαφοpοποιούν με οαφn τρόπο
μεταξύ των nοικίnων τύπων χιον1ού. Έτσι, n γλώσσα των Εσκιμώων περιλαμ­
βάνει λέξεις για το παγωμένο χιόν1, το αφράτο χιόνι, το σωpιασμένο χ1όv1,
κ.ο.κ. Στnν nραγματικότnτα, οι Εσκιμώοι έχουν 27 λέξεις για το χιόνι.

Γnωσσικός κaθοpισμός. Οι Sapir και Worf ισχupίστnκαν ότ1, όταν τα παιδιά μα­
θαίνουν τn μπτρ1κn τouc; γλώσσα, μαθαίνουν επiσnc και μια ιο1αίτεpn όnοψn
του κόσμου, με τnν έννοια ότι n γλώσσα περιλαμβάνει λέξεις για έννοιες οι
ono1εc είναι σnμαντικέc στον τρόπο ζωnc; του ομιΑnτn auτnc; τnc νλώσσαc;. Γι'
αυτό, n γλώσσα μαc; πpέπει να καθορίζει πώc; σκεφτόμαστε. Αυτό ονομάζετ:αι
νλωσσικόc καθορισμός* .

Η γλώσσα καθορίζει τn σκέψη ή μόνο την επηρεάζει; Παρόλα αυτά, όλοι 01

υποοτnρ1κτέc αυτrιc; τnς eεωpίαc δεν θα unοστnρ1ζαν μ1α τόσο ισχυρn άnοψn.
Υπάρχουν δύο εκδοχές τnc uπόθεσnς. Η ισχυρι'Ί εκδοχn υnοοτnpίζε1 ότι n
γλώσσα καθοριΖει τn σκέψn, κάτι που υπονοεί ότι n γλώσσα μας είναι εξολο­
κλnpου υπεύθuνn νια το σχnματισμό των εννοιών μας. Η δεύτερn εκδοχn cί­
ναι ασθενέστερn κα1 uποστnρίζε1 ότι n γλώσσα επnf)εάζει μόνο τn σκέψn.
Αυτό ονομάζεται γλωσσ ικn σχετικότnτα"". Η διαφορά ανόμεσσ στις δύο εκδο­
χές είναι πως n ιoχupn εκδοχn uποοτnρίζε1 ότι , αν n γλώσσα μας δεν έβαζε
τnν ετικέτα, ας πούμε, «χιόνι σε σωρούς», τότε δεν θα μπορούσαμε να διακρί­
νουμε ανάμεσα σε αυτό και στο «αφρότο χιόνι». Η πιο ασθενnc; εκδοχn unovo-
EΓ ότι θα μπορούσαμε να αvαννωpίσοuμε τn διαφορά, όμως δεν θα μπορού­
σαμε να τn διατυπώσουμε.

ΕΑΑ Γυρίστε στην αpχή rou τεύχοus και διαβάστε rηv πιφάyι:,αφο (yια ra χpώματα σt: έ.ναν εξο­

9' χικό δρόμο). Πώs θα εξηyούσατε

σπaσμα σύμφωνα με:
r1s επιδpάσειs rηs γλώσσαs σrη σκέψη σε aurό ro αnό­
(a) την ισχupή εκδοχή, και (β) την ασaεvή εκδοχή rηs υπ6θεσηs των
sapir και Whorf;

Μαρτυρfες υπέρ και κατά των Sapίr-Whorf

Ένα κnασικό πείραμα, το οποίο στnpίζει τπv 1σχuρn εκδοχn, npαyματοnοιι'Ίθn­

κε από τους Carroll και Casagrande (1958). Οι προαναφεpόμcνοι ΙJελέτπσαν τn
γλώσσα των Ινδ1άνων Navaho, π οποία δίνε~ έμφασn στn σnμαvτικότnτα τπς
μορφnς των αντικειμένων. Για παράδειγμα, τα pnματα που χρnσιμοnο1ούντα1
για να nεpιγpάψοuν τπν πράξn του πιοσίματος ενός αντι κειμένου, εξαρτώντα ι
οπό τον τύπο του αντικειμένου που χρnσιμοποιείται. Τα μεγάλα, εύκαμπτα
ανηκείμεvα, όnωc το σχοινί, έχουν μ10 λέξn, ενώ τα μ1κpά, άκαμπτα αντι κείμε­
να, όπως οι βέpγεc, έχουν άλΑn. Τα πλατιά, εύκαμπτα αντικείμενα. όπως το
ύφασμα, έχουν εnίonc; άλλn λέξn.

Οι ψυχολόγο1 nόn γνώριζαν πώς τα παιδιά των Αμερικανών ανέπτυσσαν τnν

αναγνώpισn των αντικειμένων. Πρώτα αναγνώpιζαν ένα αντικείμενο από το
μέγεθός του. γ1α παράδειγμα, μ1α μεγόλn μπάλα. Από τn στιγμn που το μάθΟΙ­
ναν καλά αuτό. μάθαιναν τι χρώμα είχε το αντικείμενο, γ10 παράδειγμα κόκκινn
μnάΑα. Τέλος, έφταναν να αvοvνωρίσοuν το σχnμα του αντικειμένου , όπως
aτpoyyuλn μπάλα. 39

. . ).f\.pzz...:
 . .. __,y, Πffιii WA Α Ξ-ηl # -% i -5 1 3 ::ι

0 1Carroll κο ι casagrande σ υνέκριναν τ:ο nαιόι ό που μιλούσαν τn γnώσοο των

Navaho με μια ομάδα Αμερικαvόnουλωv το οποίο μιλούσαν Αγγnικό και με μια
ομάδα n οποία μιλούσε και Navaho και Αγγλι κό. Όλα το παιδιά είχαν τr1ν fδ1α
n λ ικία. Ο ι με Αετnτέc διαπ ίστωσαν ότ1 τn παι δ ιά τα οπ οίο μ1λ ούσαv μ όνο τn
γλώ οοο των Navaho μπορούσαν καλύτερο να ονογvωρίοουv το οχnμa των
αντικειμένων από τιc δυο όλλες ομόδεc. Ισχυpίοτnκαν ότι αυτό αποτελούσε
αnόδειξn ότι n γλώσσα που μ ι λά με κσθοpίζε1 τον τρόπο με τον οποίο σκεφτό­
μα στε.

Ποραόόξωc, βρnκαν ότι n ομάδα που μ ιλούσε μόνο Αγγλικά ονογνώp1ζε το

σχ rΊμα τ ων αντικε ιμένων καλ ύτερα α πό το nο 1 δ1ό πο υ μrλοί; σαν και Αγγλικά
κο1 Navaho. Αυτό εξnγnθnκε α πό το γεγονός ότι το π αιδιά που μι λού σαν μόνο
Αγγλικά είχαν ωφελnθεί από τnν προσχολική εκnαίδευσn. Αυτό το εύρnμα εί­
να ι πιο οnμσντ1κό από ό,τ1 οι Carroll και Casagrande συvε1 δnτοποίnσαν τότε.
Θα επιστρέψουμε σ· αυτό οτο So Μ έρος του παρόντος τε ύχους.

ΕΑΑ Γιατί ω πε(ρ αμα των carroll και Casι:;ιgronde aποτεΛεf μι:ιρωρrα υπέρ τηs 1σχυp~s εκδοχήs

~ rηs uπόaι:σηs των saρir-whorf;

Άλλ n έρευνα πάνω στnν κωδ1κοnοίnσn των χρωμάτων αμφ1σβnτεί τα ευρn.

ματα των Carroll κα ι Casagrande.
i,
'

Η κωδικοnοίnσπ χρωμάτων

Δεν έχουν όλες 01 γλώσσες λεκτικέc ετικέτεc για τόσα πολλά χρώματα όσο
ορισμένες γλώσσες. Μ ερ1κές γλώσσεc π εριέχουν μόνο δύο ιΊ τέσσερις βασι ­
κού ς όρους χpωμ ότων. Αυτό θέτε ι το npόβλ nμο του ον οι ομιλnτές μιας τέ­
το ιας γλώσοαc: κωόι κοποιούν τα χpώματα με τον ίδιο τ ρόπο που κάνουμε
εμείc: που μιλούμε όιαφορετικn γλώσσα, ή αν n γλώσσα τους περιορίζει τον
τρό πο με τον οποίο κατnγοpιοποιούν τις διαφορετικές αn οχpώοειc:.

Οι Berlin και Key 11969) εξέτασαν πώc διαφορετ1κέςγλώσσεc: κωδικοποιούν τα

χρώματα, παρουσιάζοντας στουc: αυτόχθονες ομιλnτέc: μια σειρά από περισ­
σότερα οπό 300 χρω ματικό δε ίγματα και ζnτώντας τους να δεiξουν ποι ες λέ·
ξε ιc θα χp nσι μοποιούοαν στn νnώσσα το υc για να nερ1ypά ψουν το-καθένα
από αυτό . Εντυπωσιάοτnκαν με τn συνέπεια ανάμεσα στις γλώσσες· όλεc οι
γλώσσες είχαν τουλάχιστον όύο και το ανώτερο επτό βασικούς όρους νια τα
χρώματα (αυτά που οι Berlin και Key ονόμασαν «ε στιακό χρώματα») . και το σn­
μαvτικότεpο, το καλύτερο nαpάδειγι,;α για το κάθε εστιακό χpώμα nτσν το
ίδιο, άσχετα με το ποια γλc.:>σσα χρnσι μοποιούσε ο ομιλnτnc. Γιο nαpάόειγμα,
το χρώμα που επι nέχτnκε ωc: το κα λύτερο «red» (κόκ κινο> γ1α έναν που μι λού­
σε Αγγn1κά rΊταν εn ίσnc: π1θονό να είναι το καλύτερο «rouge» γιο έναν που μ ι­
λούσε Γαλλικό.

Η Heider (1 972) εξέτασε εόν 01 χρ ω ματικοί όpο1 , που χρnσιμοποι ούvτοv από
διάφορες γλώσσεc, καθορίζουν τnν ευκολία με τnν οποία μπορεί κάποιος να
διακρίνει και να θυμnθεί τα χρώματα. Μελέτnοε τους Dani τnς ΙνδονnσιακrΊς
Ν έας Γο υ ινέας, οι οποiοι έχο υν μόνο δύο χρω ματικο ύς όρους : « ΜίΗ» το οποίο
σnμ οίνε1 σκοτε1 νό, κα ι «Mola» το οποίο σnμ αίνει φωτε,νό. Π α ρά το γεγοvόc ότι
οι Dani δεν έχουν ονόματα για τα εστιακά χρώματα όπως το κόκκινο και το
npάo 1vo. και πό λ ι έβρ rσκαν ευκολότερο να αντ1λn φθούν και να αναγνω ρfαουν
α υτά τα χρ ώματα σ nό ό, τ ι τα μn- εστ ιακά χρώ ματα . Το γεγοvόc: αυτό είναι
ισχυ ρn μαρτυρία ότι n γλώσσα που χρnαιμοnο1ούμε όεν επnρεόιει τ nν οντί­
40 λ nψrΊ μας νια τα χρώματα .

..
~):~'( ~;; .;_•

.,
•,.
► Τι 1-1nορούμε να συμπεράνουμε από αυτ:r'Ί τnv έpευνα;

C> Φαίνεται ότι οι ομιλnτές διαφορετικών γλωσσών βρίσκουν μερIκό βαο~κά

χpώματα πI0 σnμαντικά από άλλα. Αυτά ονο1-1όζοvται εστιακά χpώματα.
Όμως, αυτό δε σnμαίνε1 ότι όεν μπορούν να οvτιλnφθούν χρώματα γιο τα
οποία δεν έχουν χρωματ ικούc όpους. αλλά μόνο ότι δεν μπορούν να τους
όώσοuν μια λεκτικrΊ ετικέτα.

Αυτό δεν μας λέει βεβαίως ότι n γλώσσα που χpnοιμοnο1ούμε δεν επnpεάζει
καθόλου τον τρόπο με τον onoio ταξινομούμε τον κόσμο σε κοτnγορίες αvά­
Αογα με το πόσο σnμαντικά είνa1 στον πολιτισμό μας κάποιο χαρακτnριστIκό
του περιβάλλοvτ:οc. Είναι πιθανόν ότι 01 επιδράσεις τnc; γλώσσας είναι σnμα­
ντικέc; σε nεp1οχές άλλες από auτn που αφορά τnν αντίλnψn χρωμάτων.

nώs η έpεuνα για rην κωδικοποίηση χρωμάτων σuνε1σφέ1-Jει σrη σuzή[ηση γ1α rη σχέση
ανάμεσα στη γλώσσa και η1 σκέψη;

Απόδειξη νια την επίδραση της γλώσσας στη σκέψη

ο Slobίn (1979) εφ1στά τnv προσοχn μας στον τρόπο που ορισμένε<: γnώσσεc
τονίζουν κάπο1α χαρακτnριστικά του περιβάλλοντος, τα οποία άλλες γλώσσες
δεν τονίζουν. Για παράδειγμα, οι Γάλλοι κάνουν δ1όκρισn ανάμεσα στον οικείο
και τον εuγενrΊ τύπο του δεύτερου προσώπου τnς αντωνυμίας «tu» και «vous»,
ενώ στα Αγγλικά χρnσιμοποιείτοι πάντοτε ουδέτερα το «γοu», Η ίδια δ1 άκp1σn
σuναvτάτ□ι κ□Ι στα γερμανικά. όπου το «du» εfναI ο οικείος τύπος και το «Sie»
είναι ο ευγενnς τύπος nροσφώνnσnς. Έτσι, οι Γάλλοι κα1 οι Γερμανοί είναι
uποχρεωμέvοr να σκέφτοντα1 συνεχώς τις κο1νωνικέc σχέαε1c μεταξύ τουc κα1
να κόvουv διακpίσειc ανάμεσα στους ανθρώπους προς τους οπ οίους απευθύ­
νονται, ενώ οι Αννλοι όχι,

Αυτό όε σnμαiνει ότι οι Άγγλοr δεν μπορούν να σκεφτούν τις κοινωνικές σχέ­
σεις μεταξύ τους και το πρόσωπο στο οποίο μιλάνε, αλλά μόνο ότι n γnώοσα
τους δεν δίνει έμφασn στnν ανάγκn να φερθούν έτσι. Απ' αυτn τnν άnοψn, ο
Slobίn προτείνει ότι n γλώσσα μας nρέnε1 να επnpεάζει τn οκέψn μας, αν και
δεν τnν καθορίζει. ΠαpόμοIεc; ιδέες έχουν εκφραστεί καI για τn οεξ1στ1κn
γλώσσα n οποία θα συζnτnθεί στο 5ο Μεpος.

Διaβάσcε την ακόλουθη παpάypαφο στην οποία ο Whorf πεpιγpαφε, πώs η εt1κετοποίηση
βαρελιών, όπws οι τίτλοι «βαρέλι βενzίνηs» ή «άδεια βαρέλια βεvzfvf']s», επηpε:άzεI rη σu­
μπφιφοpά.

...σε μ1a αποθήκη, η οποία ονομαzε:αιι «βαρέλια βε:νzίνηs,, η σuμπεpιφοfi)ίi θα rείνει σε

έναν σuyκεκpιμένο τύπο, δηλαδή, fJa λaμβwονrαι αυστηρά μέφα πpοσrασίαs και η σu­
μπεpιφοpά rwv αrόμων aa είνaι πολύ πpοσεκt1κή, ενώ σc. μια αποaήκη η οπο(α ~χει
ιην ονομασία «ά6ειa βαρέλια βεvzfvηs" η σuμπεpιφοpά aaιεfvει να είναι διαφοpεr1κή -
ανέμελη - με 1-fΙΚpή κaraσroλt'j του καπνίσμαrοs ή τοu πααyμαωs rηs γόπαs rωv τσιγά­
ρων. Evroύτo1s, τα «άδειο» βαρέλια είναι ίσωs π10 εnικίvδυνa, αφού περιέχουν εύφλε­
κrα αέρια.
Whorf, ίrι Carrol!, 1964

Ε~ηγήσα πώs Ι'] γλώσσα που χpησιι,ιοποιήaηκc γrα πιν εrικεωποfηση των βcφελιών ιηs
βcνzίνηs επέδρασε στη σκέψη κω rη σuμπε:ριφοpά τωv aνΒf.)ώπωv σε αυτή τη συγκεκρι-
μένη παpuγpαφο. 41

..,;
 :, . . ,. . . : .', ·•.' . , ' .. ..
•... nεριλnΨη
. · ...
κοι 1:1.ύμιiεραqμ~
·.,
,\ · . .... .
.. .· '• •''
..:::.•..
. Ήοι ~~ρ~φpΤξς. ~~έ~όrt~i.'~~9τ6u~: S~nin~~j'l(~γ κ~ι: a:riό,~fW-~~i;~i. _:
h~u
· δέfχνουν 6τι η 1oχ0pll εί(δa)S,~. τnς υπ6e·εοriς των; $a:plι\Whό'rf. ς:fν:α_ι: nιθσ~ .. .
νώς υ~·~ρβοnικ·~: :p_μ@ϊ iJ-·ΌQθεvn<; e.κδΌχn ,;._ ~rτλοΜ;. ◊i.1 n γλΦpοο-.·· -..
μnpp·ξ(_ Υ-0 εiinρiqσέ-ι; όχι .ΘΙ:14):C yp:rιpOOδ!QPJl?:ii.,- ·t n' σκεψti _;.. ά~Ότt-λε:f ~- .•
:cικόμn-μία:ϋn&.ότ11pίξιpr{1δ~aΌ . · •-- \ --._
_-·. ,-: --:• _.:_"< 'c: ·::-:_·:·:' -
Γλώσσα και Σκέψη

Μνπμη !(QI Λnθn

Εισαγωγή
στις Γνωστικές
Λειτουργίες

Προσοχή και
Μαθησιακές Αντfλnψη
Δεξιότητες

Το βιβλίο ΓFΙώσσa και·Σκέψn είναι το τέταρτο·· ο έξι τεύχn τnς ομάδος βιβλίων για τ1ς
Γνωστικές Λειτουpγίες. τα εισαγωγικό αυτά τ n πpοσφέpο1:.1v μια πολύ εuέλικτn πpο-
σέγγ1σn σε όλουc: όσους εn1θυμούν να aaxonn ούν με το κύpια θέματα των γνωστικών
λειτουργιών. Η Αντiλnψn, n Πpοάοχn, n Μνι'ιμn, n Λr'ιθn, n Σκέψn, n rnώσσα κ.ά. αποτε­
λούν τους βασικούς·μnχονισμούς νιο τnν κατονόnσn των γνωστικών λεrτουpγιών m:ouc
ανθρώπους.
Τα τεύχη αυτά οχεδιάστnκαν με τέτοιο τpόπο, ώστε να 1κανοnο1nσουν τις ανάγκες όFΙων
όσων ξεκινούν τn μελέτη τnς vνωστικnς Ψυχολογίας αλΜ και όσων ασχολούνται με τn δι•
δοοκαλία τnς. Δίνεται, μόλ1οτα, ιδιαίτερη έμφασπ στnν npακτικr'ι εφαpμογn άυτ,ών των γνώ-
σεων. .
Η χρnσιμότnτά τους δεν nεpιοpκεται στην τόξn nστο ο μφιθέατρο - με τnν καθοδιiνnσn του
δασκάλου nτου καθnνnτn. Συνεχίζεται με τn διδασκαλία κα, τnv πpακτικn εξάσκnσn στα
διάφορα επαγγελματικά σεμινάρια όλων σχεδόν.των ανθρώπων που αοχολούντa1 με τις
επ1στnμεcτnς αγωγnς· εξάλλου, το αλλnλεnιδpαστικό ύφος τα κάνει εξίσου κtrτάλλnλα και
για ατομικn μελέτn. Τα Τεύχn απευθύνονται σε όλους όσους θέλουν να μάθουν με το δικό
τους ρυθμό και, σε όλες τις περιπτώσεις, n προσεγμένη δομι'ι τnς συγγραφnς και n εκτετα­
μένn xpnon nαpοδειγμάτων, Ανοιχτών Ερωτnσεων και Ερωτnσεων Αυτο-αξ1ολόγnσnc; τα
κάνει ιδανικούς οδnγούc επανόλnψnc;.

1SBN, 960-7019-81-4

ISBN (stt) 960-7019-67-9