DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

- Hayvanlarda destek ve hareketi iskelet ve kas sistemi A. KIKIRDAK DOKU

üstlenmiştir.
- İskelet ve kas sisteminin çalışması endokrin ve sinir
sisteminin kontrolünde gerçekleşir.
İskelet Sisteminin Görevleri
- Kaslarla birlikte hareketi sağlamak
- Kaslara bağlanma yüzeyi oluşturmak
- Mineral madde deposu olarak iş görmek
- Vücudu desteklemek
- Vücuda şekil vermek
- Kan hücresi üretmek
- İç organlara tutunma yüzeyi oluşturmak
- Beyin, akciğer ve kalp gibi organları korumak
3 tip iskelet vardır.
a. Hidrostatik İskelet
- Bir çok omurgasızda hücre içerisindeki sıvı içten dışa doğru
bir basınç oluşturarak onları destekler. Buna hidrostatik
iskelet denir.
- Embriyonun mezoderm tabakasından oluşan özelleşmiş bir
bağ dokudur.
- Sadece omurgalılarda bulunur.
- Kıkırdak dokuda kan damarı, sinir ve lenf damarı bulunmaz.
Bu yönüyle epitel dokuya benzer.
- Hücrelerin beslenmesi bağ dokudan difüzyon ile
sağlanır.Atık maddeler yine aynı yolla uzaklaştırılır.
- Kıkırdak doku hücreler ve ara maddeden oluşur.
- Kıkırdak doku hücrelerine kondrosit ara maddeye ise
kondrin denir.
- Kondrosit hücreleri kondroblastların olgunlaşmasıyla
oluşur.
- Kondrinde kollajen ve elastik lifler bulunur.
- Kondrositler ara maddeden bir kapsülle ayrılmış olan
boşluklar içerisinde bulunur.
- Kıkırdak hücreleri yuvarlak veya oval şekilli büyük
çekirdekli hücrelerdir.
- Kapsül içerisinde birden fazla kondrosit bulunuyorsa bu
yapıya kondron denir.

- Toprak solucanı ve anemonda hidrostatik iskelet görülür. - Kıkırdak doku hücrelerinin metabolizma hızı düşüktür.
- Kıkırdak dokuda yenilenme yeteneği çok azdır.Zedelenme
olursa önce bağ doku oluşur sonra bu doku kıkırdak dokuya
b. Dış İskelet dönüşür.
- Hayvanlar tarafından salgılanan organik ve inorganik
maddelerin vücutlarının dışında koruyucu bir tabaka meydana
getirmesiyle oluşur.
- Kaslar dış iskelete içten tutunur.
- Dıi iskelet büyümeyi engellediğinden bu canlılar büyüme
döneminde dış iskeleti atarlar.(kabuk değiştirme)
- Midye ve salyangozda kabuk değiştirme görülmez.Eklem
bacaklılarda görülür.
- Dış iskelet karada yaşayan canlılarda su kaybını önler.

Kıkırdak doku 3’e ayrılır.

c. İç İskelet
a. Hiyalin(Saydam) Kıkırdak
- Canlının vücudunun içinde yer alır.
- Ara maddesi şeffaf ve homojendir.
- Omurgalıların tamamında ve omurgasız hayvanlardan olan
- Kollajen lifler bulunur.
süngerler ile derisi dikenlilerde iç iskelet bulunur.
- Bu lifler sayesinde bükülmeyen ve dayanıklı olan bir
- Kaslar iç iskelete dış yüzeyden bağlanır.
kıkırdaktır.
- Kemik ve kıkırdak sadece omurgalılarda bulunur.
- Tüm omurgalıların embriyo döneminin iskeletini oluşturur.
Omurgasızlarda bulunmaz.
Ergin dönemde soluk borusu, burun, kaburga uçları ve uzun
- Köpek balıkları, vatoz ve kedi balıklarında iç iskelet kemiklerin başında bulunur.
tamamıyla kıkırdaktan oluşur.
b. Elastik Kıkırdak
- Diğer omurgalılarda ise embriyonik dönemde kıkırdak
- Bol miktarda elastik lif içerir.
mineral madde biriktirip kemiğe dönüşür.
- Bükülebilir özelliktedir. - Bu dokuda kan hücrelerinin(alyuvar, akyuvar ve kan
pulcukları) yapımını sağlayan kırmızı kemik iliği bulunur.
- Kulak kepçesi, kulak yolu, östaki borusu ve
epiglottiste(gırtlak kapağı) bulunur. - Süngerimsi kemik dokuda kanallar sistemi yoktur.

c. Fibröz(Lifli) Kıkırdak
- Hücre ara maddesinde bol miktarda kollajen lif bulundurur. b. Sıkı(Sert) Kemik Doku
- Basınca ve çekmeye karşı dayanıklıdır. - Tüm kemiklerde bulunur.
- Omurlar arası disklerde, diz kapağı ve köprücük kemiği gibi - Ara madde kalsiyum karbonat, kalsiyum fosfat gibi tuzların
kemiklerin eklem yaptığı yerlerde bulunur. yoğun bir şekilde birikimi nedeniyle oldukça sıkı ve sert
yapıya sahiptir.

- Mikroskopta incelendiğinde ara maddenin iç içe daireler

şeklinde lamelli bir yapı sergilediği görülür.Bu yapıya osteon
denir.
B. KEMİK DOKU - İçinde kan damarı ve sinirlerin bulunduğu boyuna uzanan
kanallar vardır. Bu kanallara havers kanalları denir.
- Embriyonik dönemdeki iskelet sadece kıkırdaktan oluşur.
Hücreler uzantıları ile havers kanallarındaki kandan besin ve
İlerleyen aylarda kıkırdak kemikleşmeye başlar.
O2 alır.
- Kemik dokuda kan damarı ve sinir bulunur.
- Havers kanallarını birleştiren enine kanallara ise volkman
- Kemik doku; hücreler ve ara maddeden oluşur. kanalları denir. Volkman kanallarında da kan damarı ve
- Kemik dokuyu oluşturan hücrelere osteosit ara maddeye ise sinirler bulunur.
osein denir. - Sadece uzun kemiklerdeki sert kemik doku içerisinde sarı
- Osteosit hücreleri osteoblastların olgunlaşmasıyla oluşur. kemik iliği ve ilik kanalı bulunur. İliğin sarı renkli
görünmesinin sebebi içerdiği yağdır.
- Osteositler sitoplazmik uzantılara sahiptirler. Bu şekilde
birbirleriyle bağlantı kurabilirler. Osteositler yıldız - Diğer kemiklerde de sert kemik doku vardır ancak uzun
şeklindedir. kemikler dışındaki kemiklerin sert kemik dokusunda sarı
kemik iliği ve ilik kanalı bulunmaz.
- Osteositler ara maddeden lakünle ayrılmış olan boşluklar
içerisinde bulunur.
- Ara maddenin organik kısmı kemik hücreleri tarafından
salgılanan protein ve kollajen liflerden; inorganik kısmı ise
kalsiyum fosfat, kalsiyum karbonat, kalsiyum florür,
magnezyum ve potasyum gibi minerallerden oluşur.
- Ara maddenin protein kısmı kemiğe esneklik kazandırırken ,
inorganik tuzlar ise kemiğe sertlik kazandırır.

*** Yaş ilerledikçe kemikte inorganik madde oranı artar.

Kemik sertleşir ve buna bağlı olarak kemiğin kırılganlığı
artar.

*** Bütün kemiklerin en dışında periost adı verilen kemik

Kemik doku yapısına göre 2’ye ayrılır. zarı bulunur. Periost bağ dokudan yapılmıştır ve bol miktarda
a. Süngerimsi Kemik Doku sinir, kan ile lenf damarı içerir.

- Tüm kemiklerde bulunur. Periostun görevleri şunlardır:

- Gözenekli bir yapıya sahiptir. - Yeni kemik hücreleri oluşturmak

- Kemiğin enine büyümesini sağlamak
- Kemiğin yenilenmesini ve onarımını sağlamak
a. Uzun Kemik
- Uzun kemiklerin uç kısmındaki şişkin kısma baş, iki baş
arasındaki daha ince kısma da gövde adı verilir.
*** Epifiz plağı sadece uzun kemiklerde bulunur. Uzun
kemiklerin baş ve gövde kısımları arasında yer alır. Hiyalin - Baş kısımlarının dışı sert içi de süngerimsi kemik doku ile
kıkırdaktan oluşmuştur. Kemiğin boyuna uzamasını sağlar. doludur. Süngerimsi kemik dokudaki boşluklarda kan
hücrelerinin üretildiği kırmızı kemik iliği bulunur.
19-23 yaşlarında bu yapı kemikleşir ve boyuna uzama durur.
- Gövde kısmında sert kemik doku bulunur. Buradaki sert
kemik doku içinde ilik kanalı ve sarı kemik iliği bulunur.
- Baş ve gövde arasında epifiz plağı yer alır.
Kemik Gelişimini Etkileyen Faktörler
- Kol ve bacaklardaki kemikler uzun kemiktir.
- Hormonlar: Kalsitonin, parathormon, STH ve eşeysel
Kol kemiklerinden; pazu kemiği, ön kol ve arka kol
hormonlar.
kemikleri, bacak kemiklerinden uyluk kemiği, kaval kemiği
- Mineraller: Ca, P,Mg ve K mineralleri kemiğin ve baldır kemikleri, el ve ayak parmak kemikleri, omuz
sertleşmesini sağlar. kemerindeki köprücük kemiği uzun kemiklerdendir.
- Vitaminler: D vitamini kemiklerde kalsiyum ve fosfat
birikmesini sağlar. D vitamini eksikliğinde kemiklerde
yumuşama ve eğilmeler meydana gelir.
A vitamini eksikliğinde kemiklerin büyümesi yavaşlar.
C vitamini kemiklerde bulunan kollajen liflerin üretilmesini
sağlar.
- Güneş Işığı
- Genetik Özellikler
- Dengeli ve Sağlıklı Beslenme
- Spor

*** Tüm kemiklerde; periost(kemik zarı), süngerimsi kemik

doku, sert kemik doku, kırmızı kemik iliği, havers ve
volkman kanalları bulunur.

*** Epifiz plağı, ilik kanalı ve sarı kemik iliği sadece uzun
kemiklerde bulunur.
*** Sarı kemik iliği ağır kanamalar veya hipoksi(oksijen
yetersizliği) durumunda kırmızı kemik iliğine dönüşür.
İNSANDA İSKELET SİSTEMİ
- Yeni doğmuş bir bebekte yaklaşık olarak 300’e yakın kemik
bulunur. Daha sonra bu kemikler kaynaşarak ergin bireylerde
207’ye düşer.
- İnsan iskeleti; uzun, yassı, kısa ve düzensiz şekilli olmak
üzere 4 tip kemikten oluşmuştur.
- Yassı kemikler bağ dokunun farklılaşmasıyla oluşurken
uzun kemikler kıkırdak dokunun farklılaşmasıyla oluşur.
b. Yassı Kemikler
- Yassı ve ince kemiklerdir.
- Dıştan içe doğru; periost, sıkı kemik ve süngerimsi
kemikten oluşur. Süngerimsi kemiğin içini kırmızı ilik
doldurur.
- Göğüs kemiği, kürek kemikleri, kaburgalar, kalça diz kapağı
ve kafatası kemikleri yassı kemiklerdendir.
c. Kısa Kemikler
- Uzunluk, genişlik ve kalınlıkları birbirine yakın olan
kemiklerdir.
- Dıştan içe doğru; periost, sıkı kemik ve süngerimsi
kemikten oluşur. Süngerimsi kemiğin içini kırmızı ilik
doldurur.
- El ve ayak bilek kemikleri kısa kemiklerdir.
d. Düzensiz Şekilli Kemikler
- Belirli bir şekli olmayan baskılara karşı dayanıklı sağlam
kemiklerdir.
- Dıştan içe doğru; periost, sıkı kemik ve süngerimsi
kemikten oluşur. Süngerimsi kemiğin içini kırmızı ilik
doldurur.
- Omurlar ve çene kemikleri düzensiz şekilli kemiklerdendir.
İnsan iskeleti baş iskeleti, gövde iskeleti ve üyeler iskeleti
olarak 3’e ayrılır.
1. BAŞ İSKELETİ
- 22 kemikten oluşur.
- 14 tanesi yüz kemikleri 8 tanesi kafatası kemikleridir.
2. GÖVDE İSKELETİ
- 65 kemikten oluşur.
- Omurga(33), göğüs kemiği(1), kaburgalar(24), omuz
kemeri(4), kalça kemeri(3)
Omurga: Boyundan başlayarak kuyruk sokumuna kadar
uzanan omur adı verilen kemiklerden oluşur.
Omurlar arasındaki deliklerden oluşan kanala omurilik
yerleşmiştir.
Omurlar arasında kıkırdak yapılı disk olarak adlandırılan ara
yastıklar vardır.
Omurga; vücudun dik durmasını sağlar, omuriliği korur,
kaburga ve iç organlara bağlanma yeri oluşturur.
7 boyun, 12 sırt, 5 bel, 5 sağrı 4 tane kuyruk sokumu
omurlarından oluşur.
Sağrı ve kuyruk sokumu bölgesi omurları kaynaşmıştır.
Boyun omurlarından birincisi atlas ikincisi eksen adını
alır.Eksen kemiğinin bir çıkıntısı atlas kemiğine yerleşmiştir.
Baş eksen kemiği etrafında hareket eder.
Kafatası atlas omuruna bağlıdır.
Sırt bölgesi 12 omurdan oluşur. Kaburgalar bir ucuyla sırt
omurlarına bağlanır.
Bel bölgesi 5 omurdan oluşur. Bel omurları vücudun hiçbir
kısmı ile bağlantılı olmadığı için bel bölgesi kolay hareket
eder.
Göğüs kemiği: Vücudun göğüs bölgesinde, kalbin hemen
üstünde yer alır. Göğüs kemiği kalbi korur ve kaburgalara
bağlanma yeri olarak görev yapar.
Kaburgalar: 12 çift yassı kemiktir. Kaburga kemiklerinin
yukarıdan itibaren 7 çifti kıkırdak uçları ile doğrudan göğüs
kemiğine, 3 çifti birbirine eklendikten sonra yedinci kaburga
çiftine bağlıdır. Son iki kaburga çiftinin öndeki uçları
boştadır. Bunlar yüzücü kaburgalar adını alır.
Yüzücü kaburgaların ön uçlarının serbest olması soluk alıp
vermeyi sağlayan diyafram kasına hareket olanağı sağlar.
Omuz kemeri: Önde 2 köprücük kemiği arkada iki kürek
kemiğinden oluşur. Köprücük kemikleri önde göğüs kemiğine
tutunur.Diğer uçları da kürek kemiğine bağlanmıştır.
Kalça Kemeri:Kalça, oturga ve çatı kemiklerinden oluşur.Bu
kemikler önden birbirleriyle arkadan da sağrı omurlarıyla
kaynaşarak leğen kemiğini oluşturur. Bu kemiklerin
oluşturduğu boşluğa da leğen boşluğu denir.
*** Üyeler iskeletini oluşturan kollar ve bacaklar omuz
kemeri ve kalça kemeri ile gövdeye bağlanır.
3. ÜYELER İSKELETİ - Eklemi oluşturan kemiklerin uçları kıkırdak doku ile
örtülüdür. Eklem kıkırdakları kemiklerin uçlarını örterek
-Kol ve bacak kemiklerinden oluşur.
onlara uçlarda düzgünlük verir ve esneklik kazandırır.
- Üyeler iskeletinde uzun ve kısa kemikler bulunur.
- Yaşlanmayla birlikte sinoviyal sıvının azalması veya bu
- Toplamda 120 kemik bulunur. sıvıda mineral madde artışına bağlı olarak eklem ağrıları
- Uyluk kemiği vücudun en uzun ve en sağlam ortaya çıkar.
kemiğidir.Üstteki yuvarlak ucuyla kalçadaki eklem çukuruna
girer.
- Diz kapağı kemiği diz eklemini korur.
- Ayak iskeletinde bilek kemiklerinin ikisi kaynaşarak topuk
kemiğini oluşturur.İnsanlar topuk ve ayak parmaklarıyla yere
basar.
EKLEM YAPISI VE ÇEŞİTLERİ
- Kemikler, yan yana ve uç uca geldiklerinde aralarında
bağlantılar yapar. Bu bağlantılara eklem denir.

a. Oynamaz(Hareketsiz) Eklem
- Kemikler birbirine çok sıkı bağlandığından hareket
etmezler. Ligament: Eklem bölgelerindeki kemikleri birbirine
bağlayan yapılardır.
- Bu tür eklemde kemiklerin uzantıları bir testerenin dişleri
gibi girinti ve çıkıntılarla birbirine bağlanmıştır. Tendon: Kasları kemiklere bağlayan yapılardır.
- Oynamaz eklemlerde eklem kapsülü, eklem zarı(sinoviyal
zar) ve eklem sıvısı(sinoviyal sıvı) bulunmaz.
İSKELET SİSTEMİ RAHATSIZLIKLARI
- Kafatası kemikleri arasındaki eklemler ile sağrı ve kuyruk
sokumu omurları arasındaki eklemler örnek olarak verilebilir.
Çıkıklar: Eklem bölgesindeki kemiklerin yerlerinden
çıkmasına denir. Ligamentlerin yetersiz kalması ya da kas
b. Yarı Oynar(Az Hareketli) Eklem desteğinin olmaması sonucu oluşabilir.
- Hareketleri sınırlı olan eklemlerdir.
- Yarı oynar eklemlerde eklem kapsülü, eklem zarı(sinoviyal Menisküs: Oynar eklemlere darbe gelmesi sonucunda eklem
zar) ve eklem sıvısı(sinoviyal sıvı) bulunmaz. kapsülünün ve kan damarlarının zedelenmesiyle meydana
gelir.
- Omurganın omurları arasında fibröz kıkırdaktan yapılmış
diskler vardır. Bunlar sayesinde omurganın hareketleri Darbe alınan bölgeden dışarıya sinoviyal sıvı sızar ve diz
sınırlıdır.(Boyun, sırt ve bel omurları) şişer. Ligamentlerin zarar görmesi sonucu diz hareketi
yavaşlar.
- Kaburganın göğüs kemiği ile yaptığı eklemde az oynar
ekleme örnektir. Osteoporoz: Yaşlanmaya bağlı olarak kemiklerin erimesidir.
Kadınlarda daha sık görülür.
Osteomalazi: Yetişkinlerde görülen raşitizmdir.
c. Oynar(Hareketli) Eklem
D vitamini ve Ca++ eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkar
- Vücudun çok hareketli olduğu kısımlarda bulunur.
Sık doğum yapan kadınlarda ve böbrek yetmezliği olanlarda
- Kol ve bacaklarda görülen eklemlerdir.
sık görülür.
- Eklemi oluşturan iki kemik bağ dokudan yapılmış bir eklem
kapsülüyle sarılmıştır. Bu kapsülün iç yüzeyini ince bir zar
sarar. Buna eklem zarı veya sinoviyal zar denir. Raşitizm: Çocuklarda görülür.
- Eklem zarı yumurta akına benzer bir sıvı üretir. Bu sıvıya D vitamini ve Ca++ eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkar
eklem sıvısı veya sinoviyal sıvı denir.
- Eklem sıvısı ortamı kayganlaştırarak hareketi kolaylaştırır.
Bel Fıtığı: Omurlar arasında bulunan disklerin omurga
kanalına ve sinirlere baskı yapması sonucunda meydana gelir.