Professional Documents
Culture Documents
Opieka pielęgniarska po przebytym udarze
Opieka pielęgniarska po przebytym udarze
Opieka pielęgniarska po przebytym udarze
NIEDOKRWIENNYM
WPROWADZENIE
Podział udarów
Na podstawie literatury udary mózgu można podzielić w następujący sposób
w zależności od mechanizmu powstania [11 – 20].
Udar niedokrwienny
Przyczyną niedokrwienia mózgu może być zakrzep, wskutek którego tętnica
zamykana jest przez skrzeplinę, powstającą w mniejszym lub większym naczyniu
dostarczającym krew do mózgu. Skrzeplina powstająca w sercu lub w dużych tętnicach
doprowadzających krew do mózgu, np. w tętnicy szyjnej, prowadzi do zatoru tętnicy
mózgowej. Wskutek takiego zakrzepu krwi, może dojść do oddzielenia się cząsteczek, które
z krwioobiegiem trafiają do mózgu zamykając naczynie krwionośne [3]. Na podstawie
literatury można wyróżnić następujący podział udarów niedokrwiennych [2]:
• zatorowo-zakrzepowy;
• zatorowy
• hemodynamiczny - wskutek obniżenia ciśnienia tętniczego i krytycznego spadku
regionalnego przepływu mózgowego (bez przeszkody w naczyniu).
74
Krwotoki śródmózgowe
Przyczyną niedokrwienia może być także krwotok śródmózgowy, spowodowany tym,
że pęka naczynie i następuje wylew krwi do mózgu oraz krwotokiem podpajęczynówkowym,
wskutek pęknięcia tętniaka i przedostania się krwi do przestrzeni między oponami
mózgowymi [3].
Udary mózgu można podzielić zgodnie z klasyfikacją TOAST- Trial in Acute Stroke
Treatment [2] na: miażdżycowy (dotyczy chorób dużych naczyń); zatokowy (dotyczy chorób
małych naczyń); sercowo-zatorowy oraz innych określonych przyczyn i innych
nieokreślonych przyczyn.
Zgodnie z podziałem uwzględniającym dynamikę udarów, można wyróżnić
następujące udary:
• przejściowe napady niedokrwienne (TIA), w których objawy ustępują w ciągu
24 godzin;
• ustępujące (RIND, reversible ischemic neurological deficit), gdzie objawy ustępują
w ciągu 3 tygodni;
• dokonane (CS, complete stroke), gdzie objawy utrzymują się na stałym poziomie lub
stopień ich nasilenia maleje jedynie częściowo;
• postępujące (PS, progressive stroke), w którym objawy pojawiają się nagle, następnie
narastając stopniowo lub występują w postaci kolejnych zaostrzeń.
Ze względu na lokalizację udarów, w obszarze unaczynionym przez tętnice szyjne,
występują u około 85% chorych, w obszarze zaopatrywanym przez tętnice kręgowe u 15%
chorych [2].
Rozpoznanie udaru niedokrwiennego mózgu jest źródłem stresu dla pacjenta, wymaga
reorganizacji czynności dnia codziennego z powodu dysfunkcji psychoruchowych. Pacjent
może powrócić jednak do normalnego życia [21 – 25].
W edukacji i przygotowaniu pacjenta do funkcjonowania w warunkach domowych
należy uwzględnić [26]:
• nauczenie pacjenta radzenia sobie z czynnościami dnia codziennego, spożywanie
posiłków, toaleta, ubieranie się, zdejmowanie ubrań;
• ubieranie należy rozpoczynać od kończyny z niedowładem a kończyć na zdrowej
kończynie;
75
• regularne przyjmowanie leków;
• zrezygnowanie ze stosowania używek, takich jak kawa, alkohol, palenie papierosów;
• korzystanie z codziennej aktywności fizycznej na świeżym powietrzu;
• stosowanie wcześniej ustalonej diety;
• utrzymywanie stałej masy ciała;
• regularne kontrolowanie wartości ciśnienia tętniczego krwi przy stwierdzonym
nadciśnieniu;
• samoobserwacja w kierunku symptomów udaru;
• zapewnienie emocjonalnego wsparcia przez rodzinę, opiekuna medycznego,
pielęgniarkę środowiskową lub lekarza medycyny rodzinnej [27];
• wyeliminowanie lub wygaszenie negatywnych emocji, jak lęk, depresja, gniew;
• wykształcenie pozytywnego podejścia do choroby i do samego siebie;
• umiejętność zapobiegania powikłaniom takim jak przykurcze, zaniki mięśniowe,
powikłania płucno – sercowe;
• zapewnienie ciszy, wypoczynku i komfortu pacjentowi;
• regularne uczestniczenie w dalszej rehabilitacji w celu przywrócenia sprawności
i aktywności w społeczeństwie [28];
• systematyczny kontakt z lekarzem prowadzącym -neurologiem; przestrzeganie terminów
zalecanych konsultacji specjalistycznych: internistycznej, diabetologicznej,
kardiologicznej, rehabilitacji;
• kontynuowanie zabiegów pielęgnacyjnych we współpracy z pielęgniarkami
środowiskowymi, zgodnie z wymaganiami wynikającymi ze stanu ogólnego pacjenta;
• kontynuowanie rehabilitacji ruchowej we współpracy z fizjoterapeutą - pomaganie
choremu w zalecanych ćwiczeniach biernych, bierno-czynnych i powtarzaniu ćwiczeń
czynnych; usprawnianie może się odbywać w formie rehabilitacji domowej, ćwiczeń w
ośrodku rehabilitacyjnym w miejscu zamieszkania oraz w wyspecjalizowanych
ośrodkach rehabilitacyjnych;
• kontynuowanie rehabilitacji logopedycznej we współpracy ze specjalistą;
• wspieranie chorego w zaakceptowaniu nowej, trudnej sytuacji oraz w próbach powrotu
do wcześniejszych zainteresowań, a także rozwijaniu nowych, dostosowanych do
aktualnych możliwości: wspólne czytanie, oglądanie telewizji, słuchanie radia,
umożliwianie uczestnictwa choremu w ważnych wydarzeniach rodzinnych [29].
76
CEL PRACY
WYNIKI
Opis przypadku
Pacjentka w wieku 80 lat została przyjęta na oddział SOR (Szpitalny Oddział
Ratunkowy) Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku z powodu zasłabnięcia.
Stwierdzono zaburzenia mowy, widzenia i niedowład połowiczny prawostronny. Pacjentka
była przytomna, w niepełnym logicznym kontakcie, bez dolegliwości bólowych, z mową
zamazaną, trudnościami w rozpoznaniu kolejnych słów, tendencją do jąkania się.
W wywiadzie uzyskano informacje dotyczące chorób współistniejących takich jak: choroby
nerek, nadciśnienie tętnicze oraz bóle okolicy stawu nadgarstkowego prawego, z powodu
których pacjentka przyjmowała Paracetamol. W przeprowadzonym badaniu fizykalnym
stwierdzono oddech fizjologiczny bez cech niewydolności, nad polami płucnymi szmer
pęcherzyków prawidłowy, słyszalny symetrycznie. HR 86/min., RR 176/116 mmHg.
W badaniu palpacyjnym stwierdzono brzuch miękki, bolesny w prawym podbrzuszu, wątroba
wystawała spod łuków żebrowych. Ruchy mimiczne twarzy niesymetryczne, ruchy dowolne
gałek ocznych zaburzone. Ruchy dowolne i siła mięśniowa kończyn zachowana po stronie
lewej. Przy przyjęciu chorej do szpitala w trybie pilnym wykonano badania diagnostyczne:
tomografia komputerowa głowy – TK, EKG, badania biochemiczne krwi – leukocytoza,
77
4a
elektrolity, hematokryt, stężenie mocznika, cukru kreatyniny we krwi, próby wątrobowe,
fibrynogen, wskaźnik protrombinowy, czas kaolinowo-kefalinowy. Po wykonaniu badań i TK
głowy zdiagnozowano udar niedokrwienny mózgu. Pacjentka została z SOR przyjęta na
oddział Neurologii z Pododdziałem Udarowym w obrębie tego samego szpitala. Wdrożono
natychmiastowe leczenie farmakologiczne: kwas salicylowy w dawce 300 mg podany
doustnie, streptokinaza i rekombinowany aktywator tkankowy plazminogenu we wlewie
kroplowym, mannitol we wlewie kroplowym i furosemid podany dożylnie w pompie. W dniu
prowadzonej obserwacji pacjentka logiczna, ma trudności w komunikowaniu się,
spowodowane niedowładem połowicznym. Pacjentka wymagała pomocy przy toalecie ciała,
w zmianie bielizny osobistej, podczas ubierania się i w spożywaniu posiłków. Chora ma
osłabioną siłę mięśniową spowodowaną niedowładem połowicznym. Pacjentka jest osobą
leżącą, wymaga pomocy w zmianie pozycji, w przemieszczaniu się z łóżka na wózek
inwalidzki czy fotel. Wskutek unieruchomienia jest narażona na powstawanie odleżyn,
powikłań zatorowo-zakrzepowych oraz przykurczy stawowo-mięśniowych.
Przebyte choroby: niedoczynność nerek. Inne współistniejące choroby: hiperlipidemia
mieszana, nadciśnienie tętnicze słabo kontrolowane. Czynniki ryzyka: otyłość, słabo
kontrolowane ciśnienie tętnicze, brak ruchu, nieodpowiednia dieta.
Rozpoznanie lekarskie: udar niedokrwienny mózgu.
78
Stan psychiczny - Obniżony nastrój, spowodowany lękiem przed kalectwem i obawą przed
przyszłością. Pacjentka martwi się stanem zdrowia.
Indywidualny Model Opieki pielęgniarskiej wobec pacjenta z Udarem Niedokrwiennym
79
➢ zapewniono dostęp świeżego powietrza poprzez przewietrzenie sali;
➢ rozdrobniono podany posiłek;
➢ motywowano pacjentkę do samodzielnego spożywania posiłku;
➢ pomoc w umyciu zębów;
• Zapewniono spotkanie z rehabilitantem i ustalono zasady wykonywania ćwiczeń: nie
przerzucanie funkcji ruchowych na sprawną kończynę, prawidłowe ułożenie ciała w
łóżku, ćwiczenia równoważne i ruchy naprzemienne.
Ocena działania: Pacjentka chętnie podjęła współpracę w zakresie wykonywania
codziennych czynności. Niechętnie współpracuje z rehabilitantem.
80
np. zamknięcie oczu; uśmiechem- potwierdzenie zrozumienia wypowiadanych słów.
• Ustalono spotkanie z logopedą, na którym dokonano oceny stopnia i rodzaju zaburzeń
mowy: płynności mowy, spontaniczności wypowiedzi pacjentki, poprawności wypowiedzi,
trudności w doborze wyrazów, formułowaniu zdań oraz rozpoznania rozumienia mowy.
Logopeda wzbudzał u pacjentki chęć do ćwiczeń, zachęcał do koncentrowania uwagi na
stojących przed chorą zadaniach, wzmacniał każdą próbę mowy i podjęcia działań
akceptacją (uśmiechem, uściskiem ręki, ruchem głowy). Logopeda zachęcał chorą do
mówienia ale nie wywierał na niej presji. Zastosowano czynniki wzmacniające
komunikację poprzez dostrzeganie postępów w reedukacji mowy, nie oceniano tylko
opisywano postępy, np. dzisiaj zrozumiałam 10 słów, wczoraj 5.
Ocena działania: Pacjentka chętnie nawiązuje kontakt. Nastąpiła poprawa komunikowania
się.
81
po każdorazowej zmianie pozycji ciała u pacjentki.
• Stosowano udogodnienia np. podpórki pod pięty, poduszka z dziurką, zrolowany koc,
ręcznik.
• Ułożono pacjentkę na materacu przeciwodleżynowym zmiennociśnieniowym.
82
ruchowego.
• Podano zgodnie z kartą zleceń lekarskich leki przeciwzakrzepowe (Clexane 60mg/ml –
1x1 – sródskórnie-s.c. w powłoki brzuszne).
• Założono pacjentce rajstopy uciskowe w celu profilaktyki zmian zatorowo-
zakrzepowych. Rajstopy założono rano, przed wstaniem z łóżka i zdjęto na noc przed
udaniem na spoczynek.
• Mobilizowano pacjentkę do samodzielnego spożywania posiłków, do podejmowania
prób czesania włosów, przewracania czasopism, rozwiązywania krzyżówek.
• Zapewniono wizytę fizjoterapeuty i stosowanie zabiegów fizjoterapeutycznych takich
jak: ciepłe kompresy, masaże kończyn górnych i dolnych objętych ryzykiem powstania
przykurczy, gimnastyka bierna.
• Zastosowano pozycję ułożeniową w celu profilaktyki przykurczy: ułożono kończyny w
pozycjach fizjologicznych: kończyna górna w odwiedzeniu 30-40 stopni od tułowia,
staw łokciowy lekko zgięty, dłoń ułożono na wałeczku. Kończynę dolną ułożono w
odwiedzeniu pod kątem ok. 15 stopni od drugiej kończyny, lekko ją uginając w stawie
kolanowym (włożono wałek pod uda). Stopy ułożono pod kątem prostym w stosunku
do kończyny, zabezpieczając je przed opadaniem opierając je na zrolowanym kocu.
Ocena działania: Powikłania zatorowo – zakrzepowe nie wystąpiły. Pacjentka ćwiczy
niechętnie, pojawiły się nieznaczne przykurcze mięśniowo – stawowe.
83
• W razie potrzeby podanie środka przeciwbólowego na zlecenie lekarskie przed
wykonaniem ćwiczeń.
Realizacja opieki pielęgniarskiej:
• Określono siłę mięśniową i ocenioną ją na 2 w skali Lovetta, co oznacza, że mięsień
wykonuje ruch w pełnym zakresie w odciążeniu.
• Wyjaśniono pacjentce czynniki ryzyka wystąpienia powikłań ze strony układu
ruchowego oraz konieczność wykonywania zaleconych ćwiczeń usprawniających.
• Zastosowano i nauczono pacjentkę pozycji ułożeniowych:
➢ ułożenia na plecach - kończyna górna w odwiedzeniu i nadgarstek oparty na
podpórce z wałkiem w dłoni, kończyna dolna podparta, stopy wyprostowane;
➢ układano pacjentkę na zdrowym boku w taki sposób żeby porażona ręka była
ułożona na poduszce i wysunięta w przód, łokieć i nadgarstek były
wyprostowane, a palce ręki rozwarte, porażona noga była ugięta na poduszce
w neutralnej pozycji, a głowa leżała na poduszce ale nie była zgięta w stronę
porażoną;
➢ układano pacjentkę na chorym boku z barkiem wysunięty w przód przy
równoczesnym odwróceniu ramienia na zewnątrz, rękę w stawie łokciowym
wyprostowano i ułożono na poduszce, z dłonią skierowana ku górze, kończyna
dolna leżała wyprostowana, z lekko ugiętym kolanem, kończyna dolna zdrowa
była ugięta;
➢ układano pacjentkę na brzuchu w taki sposób, że głowa była odwrócona
w kierunku zdrowej części ciała, ramię objęte niedowładem uniesiono w górę,
łokieć, nadgarstek oraz palce ręki wyprostowano, porażone biodro wyprostowano,
przy jednoczesnym lekkim zgięciu zdrowej nogi, goleń ułożono na poduszce, by
umożliwić podeszwowe zgięcie stopy i lekkie zgięcie kolana dotkniętego
niedowładem.
• Zachęcano pacjentkę do wyobrażania sobie ruchu porażoną kończyną (przy
niemożności wykonywania ruchów czynnych i prowadzonych).
• Wspólnie z pacjentką wykonywano ćwiczenia bierne wszystkich stawów porażonej
kończyny górnej i dolnej w celu aktywizacji mięśni i przywrócenia ruchomości
stawów.
• Wspólnie z pacjentką wykonywano ćwiczenia czynne: głowy, ramion, karku, łokcia,
przedramienia, nadgarstka, palców, kciuka, stawu biodrowego, kolanowego, stóp,
84
ćwiczenia tułowia.
• Ćwiczono kończyny górne: pacjentka unosi kończynę górną i opuszcza ją do pozycji
wyjściowej, odwodzenie i przywodzenie kończyny do tułowia, ruch obrotowy w
stawie barkowym, prostuje oraz odwodzi nadgarstek, odwodzi palce kończyny objętej
niedowładem i następnie zwija ją w pięść (ćwiczenia mogą być wykonywane w
pozycji leżącej-chora leży równo na płaskim podłożu lub w pozycji siedzącej poza
łóżkiem. Ćwiczenia rozpoczynano od kończyny zdrowej, następnie podobne ruchy
wykonywano w obrębie porażonej kończyny.
• Ćwiczenia kończyn dolnych: unoszono i opuszczano wyprostowaną kończynę dolną,
zginano i prostowano kończyny w stawie kolanowym, odwodzono kończyny na bok,
zgiętej w stawie kolanowym, zginano kończyny w stawie biodrowym i kolanowym,
unoszono kończynę porażoną siłą zdrowej przez umieszczenie zdrowej stopy pod
porażoną kończyną i uniesienie do góry. Program ćwiczeń ustalany jest przez zespół
terapeutyczny indywidualnie dla każdego chorego.
• Zachęcano chorą do wykonywania ćwiczeń prowadzonych np. pacjentka unosiła
kończyny górne nad głową, splatała dłonie tak, aby w pełni kontrolować kończynę
niedowładną, następnie wykonywano skłony boczne w jedną i drugą stronę, następnie
pacjentka przenosiła kończyny na wysokość twarzy i dokonywała skłonów na jedną i
drugą stronę, potem przenosiła kończyny na wysokość twarzy i dokonywała skłonów
na jedną i drugą stronę.
• Zastosowano ćwiczenia oddechowe w postaci głębokiego wdechu, zatrzymaniu
powietrza przez 2-3 sekundy i wydechu. Oporowano przez terapeutę wdechu pacjentki
poprzez przyłożenie obu dłoni na odpowiednie części ciała; dzięki nim poprawiono
samopoczucie pacjentki, zapewniając jej regenerację po ćwiczeniach oraz
zapobiegając schorzeniom układu oddechowego.
• Przymocowano do łóżka drabinkę aby pacjentka mogła w maksymalnym stopniu
poprawiać i zmieniać pozycję ciała.
Ocena działania: Brak chęci ze strony pacjentki skutkuje brakiem poprawy siły mięśniowej.
Wystąpił u chorej zespół zaniedbania połowiczego.
85
• Zaplanowanie działań obniżających wzmożone napięcie mięśniowe:
➢ zastosowanie zasady postępowania pielęgnacyjnego wg metody Bobath;
➢ nauka prawidłowych ruchów kończyny górnej i dolnej;
➢ podanie leków na zlecenie lekarskie (leki przeciwbólowe, obniżające wzmożone
napięcie mięśniowe, toksyna botulinowa);
➢ zabiegów fizykoterapeutycznych z fizjoterapeutą;
➢ rehabilitacji ruchowej.
• Monitorowanie stanu pacjentki i ocena parametrów życiowych – stanu przytomności,
tętna, ciśnienia tętniczego, temperatury, napięcia mięśniowego i symetrii
spontanicznych ruchów kończyn.
Realizacja opieki pielęgniarskiej:
• U pacjentki nie wykonywano oklepywania, lewatywy. Pouczono pacjentkę, żeby
unikała gwałtownego schylania się.
• Pacjentka unikała kichania, kasłania; podano środki przeciwkaszlowe na zlecenie
lekarskie.
• Nauczono chorą efektywnego oddychania torem przeponowym i efektywnego kaszlu.
• Kontrolowano parametry oddychania i krążenia.
• Kontrola ilości wydalanych stolców i przeciwdziałanie zaparciom poprzez podawanie
leków na zlecenie lekarskie.
• Chorą ułożono w pozycji leżącej z lekko uniesioną głową pod kątem 20-30 stopni w
stosunku do poziomu ciała, w celu ułatwienia odpływu żylnego z mózgu.
• Obserwowano pacjentkę pod kątem objawów świadczących o wystąpieniu obrzęku
mózgu tj. ból głowy gównie w okolicy potylicznej i czołowej, nudności, wymioty,
zaburzenia pola widzenia i ostrości widzenia, porażenia lub niedowładu nerwu
odwodzącego, napady padaczkowe, zaburzenia świadomości w postaci senności
i śpiączki, zwolnienie akcji serca.
• Kontrolowano bilans płynów.
Ocena działania: Brak poprawy, napięcie mięśniowe nadal wzmożone, z powodu braku chęci
ze strony pacjentki.
86
• Pomoc pacjentce w wykonywaniu czynności dnia codziennego: toaleta ciała, zmiana
bielizny osobistej, pomoc w ubieraniu się, pomoc w spożywaniu posiłków.
• Określenie zakresu czynności jakich pacjentka powinna unikać (gwałtowne schylanie
się, kichanie, kaszel, oklepywanie, lewatywa, zaparcia).
• Przygotowanie karty do kontroli parametrów oddychania i krążenia.
• Przygotowanie karty bilansu dobowego płynów.
87
➢ wyrównanie ewentualnych zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej;
• Zaplanowanie badań diagnostycznych na zlecenie lekarskie: morfologia, mocz,
tomografia komputerowa głowy.
Realizacja opieki pielęgniarskiej:
• Ułożono wezgłowie chorej o 20-30 stopni od poziomu w celu ułatwienia odpływu
żylnego i wentylację płuc, co zmniejsza ryzyko wystąpienia obrzęku mózgu. Oparto
stopy o zrolowany ręcznik. Pod kolana chorej podłożono wałek w celu obniżenia
napięcia mięśniowego.
• Monitorowano stan ogólny pacjentki: ciśnienie tętnicze, tętno, temperatura, saturacja.
• Kontrolowano samopoczucie pacjentki pod kątem bólów głowy, zaburzeń
gałkoruchowych, wyglądu źrenic, oceniono stan świadomości.
• Zawieziono pacjentkę na tomografię komputerową głowy.
• Pobrano krew i mocz na zlecenie lekarskie w celu wykonania badań laboratoryjnych.
Ocena działania: Obrzęk mózgu nie wystąpił.
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
PIŚMIENNICTWO
1. Rowland L.P., Pedley T.A.: Neurologia. Redakcja naukowa III wydania polskiego: prof.
dr hab. med. Kwieciński H., prof. dr hab. med. Kamińska M.A. Wyd. Urban&Partner,
Wrocław 2012.
2. Podemski R.(red.): Kompendium neurologii. Wydanie III. Wyd. Via Medica, Gdańsk
88
2014.
3. Jędrzejec L., Pelec M., Kalinowski P.: Rehabilitacja pacjentów po udarze mózgu i jej
wyniki. Studenckie naukowe czasopismo internetowe. Nr 2 (6) 2011, s. 36-72.
4. Kuczyńska-Zardzewiały A. (red).: Co należy wiedzieć o udarze mózgu. Poradnik dla
pacjentów, ich rodzin i wszystkich zainteresowanych. Fundacja Udaru Mózgu.
Przygotowane pod patronatem Sekcji Chorób Naczyniowych Polskiego Towarzystwa
Neurologicznego.
5. Postępowanie w udarze niedokrwiennym mózgu i przemijającym napadzie niedokrwienia
mózgu. Wytyczne European Stroke Organization 2008. Medycyna Praktyczna, 1/2009,
Wydanie specjalne, 41-45.
6. Postepowanie w udarze mózgu. Wytyczne grupy Ekspertów narodowego Programu
Profilaktyki i Leczenia Chorób Układu Sercowo-Naczyniowego POLKARD Neurologia i
Neurochirurgia Polska 2008; 4:(supl. 3) 203-288.
7. Pasek J.(red).: Rehabilitacja i fizykoterapia po udarze niedokrwiennym mózgu.
Rehabilitacja w praktyce (2)2007, 35-39.
8. Cieślar-Korfel A.: Usprawnianie po udarze mózgu. Poradnik dla terapeutów
i pracowników podstawowej opieki zdrowotnej. Wyd. Elipsa-Jaim s.c. Kraków 2009.
9. Piskorz J.,Wójcik G.,Iłzecka J.,Putowska-Kozak D.: Wczesna rehabilitacja pacjentów po
udarze niedokrwiennym mózgu. Medycyna ogólna i nauki o zdrowiu, 2014, Tom 20, Nr
4, 351-355.
10. MazurekJ., Blaszkowska A., Rymaszewska J.: Rehabilitacja po udarze mózgu-
aktualne wytyczne. Nowiny Lekarskie 2013, 82, 1, 83-88.
11. Wytyczne Grupy Ekspertów Sekcji Chorób Naczyniowych Polskiego Towarzystwa
Neurologicznego. Postępowanie w udarze mózgu. Neurologia i Neurochirurgia Polska
2012, 46 (1, supl.1).
12. Nyka W., Jankowska B.: Zasady wczesnej rehabilitacji chorych z udarem
niedokrwiennym mózgu. Forum Medycyny Rodzinnej 2009, tom 3, nr 2, 85-91.
13. Pasek J., Opara J., pasek T., Sieroń A.: Ocena czynności życia codziennego w zależności
od podtypu przebytego udaru niedokrwiennego mózgu i przeprowadzonej wczesnej
rehabilitacji. Udar Mózgu. 2009, tom 11, nr 2, 42.
14. Siebert J., Nyka W.M.: Udar mózgu- postępowanie diagnostyczne i terapia w ostrym
okresie udaru. Via Medica, Gdańsk 2007.
15. Błaszczyk B., Czernecki R., Prędota-Panecka H.: Profilaktyka pierwotna i wtórna
udarów mózgu. Studia Medyczne 2008; 9: 72.
89
16. Bejer A., Ax A.M., Dockweiler U., Grzegorczyk J., Lenart-Domka E., Kwolek A.,
Magoń G., Pop T., Przysada G.: Czynniki ryzyka niedokrwiennego udaru mózgu
w populacji niemieckiej i polskiej. Przegląd medyczny Uniwersytetu rzeszowskiego,
Rzeszów 2009, 3, 232-237.
17. Strepikowska A., Buciński A.: Udar mózgu-czynniki ryzyka i profilaktyka. Postępy
farmakoterapii, Tom 65, 1/2009.
18. Kozera G.: Edukacja chorego po udarze mózgu. Choroby Serca i Naczyń 2007, tom 4, nr
3, str. 125.
19. Baszczuk A., Kopczyński Z.: Hiperchomocysteinemia u chorych na schorzenia układu
krążenia. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2014; 68: 579-589.
20. Wroniak M., Maszewska M.: Oliwa z oliwek w diecie śródziemnomorskiej. Żywność.
Nauka. Technologia. Jakość. 2011, 5(78), 26-36.
21. Mizgier M., Jeszka J., Jarząbek-Bielecka G.: Rola diety śródziemnomorskiej
w zapobieganiu nadwadze i otyłości, niektórym chorobom dietozależnym oraz jej wpływ
na długość życia. Nowiny lekarskie 2010, 79, 6, 451-454.
22. Rykała J., Kwolek A.: Wpływ wybranych czynników na jakość życia oraz stan
funkcjonalny pacjentów po udarze mózgu. Przegląd medyczny Uniwersytetu
Medycznego Rzeszów 2009, 4, 391.
23. Jastrzębski K., Kacperska M.J., Figlus M.: Rzadkie monogenetyczne przyczyny udaru
związanego z małymi naczyniami. Aktualności Neurologiczne 2014, 14(1) p. 34-42.
24. Barcikowska-Kotowicz M., Bogucki A., Członkowska A.: Neurologia. Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, 2014.
25. Miske A.: Wiedza pacjentów na temat samoopieki po udarze niedokrwiennym mózgu.
Pielęgniarstwo Specjalistyczne, Nr 4(10), Listopad 2015.
26. Marciniak M., Królikowska A., Ślusarz R., Jabłońska R., Książkiewicz B.: Opieka
pielęgniarska w udarach mózgu. Problemy pielęgniarstwa 2010, tom 18, nr 1.
27. Świerkocka-Miastkowska M., Biesek D.: Opieka domowa nad chorym po udarze mózgu.
Choroby Serca i Naczyń 2007, tom 4, nr 3, 127-129.
28. Smolińska A., Książkiewicz B.: Pielęgnowanie chorych z udarem mózgu. Choroby serca
i Naczyń 2007, tom 4, nr 1, 6-9.
29. Jarosławska B., Błaszczyk B.: Jakość życia chorych po przebytym udarze
niedokrwiennym mózgu leczonych w rejonie szpitala powiatowego. Studia Medyczne
2012, 26(2):29.
90