EĞİTİMDE ARAŞTIRMA

YÖNTEMLERİ

1
ARAŞTIRMA EĞİTİMİNE GENEL
BAKIŞ

2
Araştırma Eğitimi
Araştırma; problemlere geçerli ve güvenilir
çözümler bulabilmek için planlı ve sistematik bir
şekilde yürütülen, bilgide birikimi (sürekliliği) ve
açıklığı (denetlenebilirliği) sağlayan bir süreçtir.

Araştırmalardan yararlanabilme ve araştırmalara

katkı sağlayabilme ‘yeterlik’, araştırma
yürütebilme ise ‘uzmanlık’ gerektirir.

3
Araştırma Eğitiminin Amaçları
Araştırma eğitimi ile kazandırılmak istenen
teknik beceri ve davranışlar:
1. Genel kültür kazandırmak
1. Araştırmalardan yararlanabilmek
2. Araştırmalara katkı sağlayabilmek
2. Küçük çapta araştırmalar yapabilmek
3. Geniş çapta bilimsel araştırmalar yapabilmek

4
 ARAŞTIRMA EĞİTİMİNİN
İÇERİĞİ

Araştırma Ölçme ve Bilgi ve İletişim

İstatistik
Yöntemleri Değerlendirme Teknolojileri

Kaynak Tarama
ve Araştırma
Raporu Yazma

5
TEMEL KAVRAMLAR

6
Bilgi

ÇÖZÜM
Anlama
Bilgi İşleme
Açıklama
Kontrol

7
 BİLGELİK
Malumat (WISDOM)

Bilgi (Information)

Veri (Knowledge)
(Data)

8
Bilginin Kaynakları
• Kişisel Deneyimler
• Görüş Birliği
• Uzman Görüşü
• Otorite
• Gelenekler
• Sağduyu
• Medya
• Mantıksal çıkarım
• BİLİM

9
 Bilim

BİLİM

BİLİMSEL BİLGİ: BİLİMSEL YÖNTEM:

Belli özelliklere Bilgi elde etme
sahip bilgiler bütünü süreci

10
Özellikleri
• Nesnel • Özgün
• Rasyonel • Uzmanlığa
• Olgusal dayalı
• Açık • Gözleme dayalı
(Denetlenebilir) • Kanıta dayalı
• Varsayımsal • Doğrulanabilir
• Olasılıklı • Yanlışlanabilir
• Genellenebilir • Tekrar Edilebilir
• Birikimli • Sınanabilir
(Sürekli) • SİSTEMATİK

11
Bilimsel Yöntem

Bilimsel Yöntem = Bilimsel Araştırma Süreci

Bilimsel yöntem; insan zihninin, bir güçlükle

karşılaştığı zaman verdiği doğal tepkilerin bir
bütünüdür.

Bilimsel yöntem; insanlar için, olgusal düzeyde

en güvenilir bilgi edinme yoludur.
12
Bilimsel Araştırma Süreci
Sezme

Tanımlama

Kaynak Çözüm Önerileri

Tarama Geliştirme
Hipotez
Kurma Deneme

ANALİZ Karar Verme

(Ölçme ve
Değerlendirme)
Raporlaştırma

13
 Paradigma
• Paradigma: Araştırmacıya ve araştırma sürecine
rehberlik eden inanç sistemi ya da dünya görüşü
(Guba ve Lincoln,1994): Bu dünya görüşü bizim
olaylara, hayata baktığımız penceremiz.
• Paradigma=Çerçeve
• Hangi soruların hangi araştırma yöntemleriyle
çözülebileceğine yol gösterir.

14
Araştırma Paradigmaları

Yunanca παραδείγματι (paradeigma)'dan gelen kavramın

popülerliğini sağlayan Thomas Samuel Kuhn'dur.

Kuhn, Bilimsel Devrimlerin Yapısı (1962) adlı bilim tarihi

üzerine bir analiz olan kitabında; ‘paradigma’ ve
‘paradigma kayması’ kavramlarını kullanmıştır.

Paradigma; bireysel-toplumsal sistemde ve düşünsel

yapıda, kopma ya da kırılmaya yol açacak düzeyde belirgin
değişim ya da dönüşümleri ifade eder.
15
 Bilimsel Araştırma Paradigmaları
• Paradigma: Doğruluk ve gerçekliğin
doğasına ilişkin varsayımları,
araştırılabilecek nitelikteki soruları
ortaya koyan ve bunların nasıl
yapılacağına ilişkin bir bilim felsefesi
ya da çerçevesidir (5).

5. Glesne C. (2013). Nitel Araştırma Giriş (3.Baskı). Anı Yayıncılık, Ankara

16
 Araştırma
Paradigmaları

Yorumlayıcı Paradigma
Sosyal Yapılandırmacılık Eleştirel
Pozitivizm Postmodernizm
Hermenoutic Paradigma
Post-Pozitivizm

Nicel Nitel Karma

Araştırma Araştırma Araştırma

17
PARADİGMA FARKI

18
Nicel Araştırma
Pozitivizm
Genel bilgi
Mutlak gerçeklik (truth)
- Keşfetme
Tümdengelim
Genelleme kaygısı
Araştırmacı sürecin dışında
Katı ve önceden planlanmış süreçler
Tarama modelleri ve karmaşık deneysel
desenler
Evren-Örneklem
Standartlaştırılmış ölçme araçları
Yoğun ve ileri istatistiksel işlemler
Edilgen ve üçüncü şahıs kullanımları
Ayrıntılı raporlaştırma
Nitel Araştırma
Yorumlayıcı paradigma
Derinlemesine okuma
Göreli gerçeklik (reality)
- Yapılandırma
Tümevarım
Bağlamlarına genelleme
Araştırmacı sürecin parçası
Esnek süreçler
Açımlayıcı modeller ve tek denekli
desenler
Çalışma grubu
Gözlem ve görüşme formları
Sayma ve sınıflamaya dayalı
betimlemeler
Öyküsel anlatım ve birinci şahıs kullanımları
Ayrıntılı raporlaştırma
19
Örnek Araştırmalar
Aşağıda verilen araştırmalar hangi araştırma yaklaşımına daha
uygun olabilir?

• Ankara’daki Görme Engelli Bireylerin Ulaşım Sorunları

• Türkiye’de Ortaöğretim Alan Öğretmenlerinin Alan

Yeterlikleri İle İlişkili Değişkenler

• Okul Öncesi Dönemde Çocukların Ebeveyn Bağlılığı İle

Okula Uyum Düzeyleri Arasındaki İlişki

• Üniversite Öğrencilerinin Akademik Eğitimden Beklentileri

20
Araştırmaya Karşı Yanlış Tutumlar
• Araştırmanın önemini anlayamama
– Alışkanlıklara aşırı bağlılık
– Kişisel görüşünü üstün tutma
– Gelişmenin araştırma dışında olduğuna inanma

• Araştırmanın sınırlılıklarını bilmeme

– Araştırmacıya tapma
– Çabuk sonuç bekleme
– Bilimsellik ile doğa bilimlerini eşleştirme

Karasar, N. (2012)
21
EĞİTİMDE ARAŞTIRMA
YÖNTEMLERİ

22
ARAŞTIRMA PROBLEMİ

23
Araştırma Problemi
Problem, güçlük yaratan, var olduğu sürece engel
oluşturan ve bu nedenle değiştirilmesi gereken bir
durumdur. Araştırmacı bu özellikleri taşıyan bir durumu
seçer ve çözmeye çalışır.

Araştırma problemi;
• Araştırılabilir,
• İyi sınırlandırılmış,
• Açık,
• Kuramsal temellere dayalı ve
• Önemli olmalıdır.

24
Örnek
Aşağıdaki araştırma sorularını tartışalım:
1. Ortaöğretimde bilgisayar destekli eğitime yer verilmeli midir?
2. Sevginin insan hayatındaki anlamı nedir?
3. Öğrencilerin tutumları ile başarıları arasında bir ilişki var
mıdır?
4. Okulda şiddetin gerekçeleri nelerdir?

Aşağıdaki araştırma soruları uygun biçimde sınırlandırılmış

mıdır?
1. Okuma-yazma öğretiminin en iyi yolu nedir?
2. A yöntemi kullanıldığında ne kadar sürede okuma-yazma
öğretilir?
3. Okuma-yazma öğretiminde A ve B yöntemlerinden hangisi
daha etkilidir?
25
Araştırma Problemi Bulma
• Sezme
• Karşılaşma
• Ön araştırma ve gözlemler
• İlgili araştırmalardan yararlanmak
• İlgili okumalardan yararlanmak
• Uzman görüşü almak
• Grupla görüşme / Beyin fırtınası yapmak
• …

26
DEĞİŞKEN

27
Değişken (variable); bireyden bireye, gruptan
gruba, durumdan duruma, zamandan zamana,
bağlamdan bağlama,… değişiklik gösterebilen
özellik ya da davranışları ifade eder.

Birey özellikleri:
- Fiziksel Özellikler (yaş, cinsiyet, göz rengi,…)
- Psikolojik özellikler (başarı, zeka, tutum, ilgi,…)
- Demografik özellikler (SED, eğitim düzeyi,
kardeş sayısı,…)
28
Değişken Türleri

Örneğin;
- Cinsiyet
- Anne eğitim düzeyi
Sınıflamalar:
- Baba eğitim süresi
1. Nitel - Nicel
- Kitap sayısı
2. Sürekli - Süreksiz - Aylık gelir
3. Bağımlı - Bağımsız - Başarı
- Zeka
- Tutum
- Doğum yeri
- Meslek
29
Değişkenin Ölçek Düzeyleri
Hiyerarşik olarak en fazla bilgi veren ölçek
düzeyinden başlayarak dört ölçek düzeyi
tanımlanmıştır:

1. Oranlı
2. Eşit Aralıklı
3. Sıralama
4. Sınıflama
30
HİPOTEZ KURMA

31
Hipotez; en genel anlamda araştırılmak üzere ortaya
atılan bir iddiadır.

Bu araştırma, yaygın olarak iki yaklaşıma göre yapılır:

• Doğrulama yöntemi
• Yanlışlama yöntemi

Hipotezler; araştırma soruları olarak ifade edilebileceği

gibi istatistiksel/matematiksel önermeler şeklinde de
ifade edilebilir.

32
İstatistiksel Hipotez
İstatistiksel hipotezler, birbirini tümleyen iki önerme ile
ifade edilir:
• H0: Sıfır/Null/Yokluk hipotezi
• H1 ya da HA: ‘Alternatif hipotez’ ya da ‘araştırma
hipotezi’

İstatistiksel hipotezler, H0’ın belli bir manidarlık düzeyinde

reddedilmeye çalışılmasına dayalıdır. Bu nedenle hipotez
testi sonucunda;
• H0 reddedildi ya da
• H0 reddedilemedi kararı verilebilir.

33
Örnek
H0: Öğrencilerin başarı ortalamaları arasında
cinsiyetlerine göre α=0.05 düzeyinde manidar
bir fark yoktur.
Xerkek = Xkadın

H1: Öğrencilerin başarı ortalamaları arasında

cinsiyetlerine göre α=0.05 düzeyinde manidar
bir fark vardır.
Xerkek  Xkadın
34
İstatistiksel Hipotez Testi Aşamaları
1. Varsayımların test edilmesi
– Normal dağılım
– Değişkenlerin sürekliliği
– Veri sayısının yeterli olması
– Gruplararası varyansların homojenliği
– (Varsa) Diğer varsayımlar
2. Hipotezlerin Kurulması
3. Test İstatistiğinin Kestirilmesi
4. Karar Kuralının Belirlenmesi
5. Karar

35
EĞİTİMDE ARAŞTIRMA
YÖNTEMLERİ

36
EVREN VE ÖRNEKLEM

37
Evren-Örneklem
Evren (Population)
Belli bir özelliğe sahip en geniş
gözlem birimleri kümesi.

Örneklem (Sample)
Evrenin her bir alt kümesi.

Örnekleme (Sampling)
Belli yöntem ve tekniklerle örneklem belirleme
süreci
38
• Evrene genelleme
yapılmak isteniyorsa E
örneklemin ‘temsil S2
S1
edebilir’ olması gerekir.

• Örneklem yansız
belirlendi ise örneklem S3
büyüklüğü arttıkça, temsil
edebilirlik artar. S4

• Yanlı örneklemler, hatalı

parametre kestirimlerine
yol açar.
Evren Değer = Parametre
• Yansızlık için seçkisiz Örneklem Değer = İstatistik
örnekleme yöntemleri
kullanılır. 39
Örnekleme Süreci
Gözlem biriminin
belirlenmesi

Örnekleme Evrenin tanımlanması

Örnekleme Yönteminin
Belirlenmesi
Örneklem Biriminin
Belirlenmesi
Örneklem Büyüklüğünün
Belirlenmesi

Örneklemin seçilmesi
40
Örneklem Büyüklüğü
-
0.03 örnekleme +-0.05 örnekleme -
+ + 0.10 örnekleme
Evren hatası (d) hatası (d) hatası (d)
Büyüklüğü p=0.5 p=0.8 p=0.3 p=0.5 p=0.8 p=0.3 p=0.5 p=0.8 p=0.3
q=0.5 q=0.2 q=0.7 q=0.5 q=0.2 q=0.7 q=0.5 q=0.2 q=0.7
100 92 87 90 80 71 77 49 38 45
500 341 289 321 217 165 196 81 55 70
750 441 358 409 254 185 226 85 57 73
1000 516 406 473 278 198 244 88 58 75
2500 748 537 660 333 224 286 93 60 78
5000 880 601 760 357 234 303 94 61 79
10000 964 639 823 370 240 313 95 61 80
25000 1023 665 865 378 244 319 96 61 80
50000 1045 674 881 381 245 321 96 61 81
100000 1056 678 888 383 245 322 96 61 81
1000000 1066 682 896 384 246 323 96 61 81
100 milyon 1067 683 896 384 245 323 96 61 81
41
Örnekleme Yöntemleri

• Basit/Tam seçkisiz örnekleme

Seçkisiz • Tabakalı seçkisiz örnekleme
Yöntemler • Küme örnekleme
• Sistematik örnekleme

• Maksimum çeşitlilik örneklemesi

• Marjinal grup örneklemesi
Seçkisiz Olmayan
• Örnek olay örneklemesi
Yöntemler • Kartopu örnekleme
• …
42
Nitel ve Nicel Yaklaşımlarda
Örnekleme
• Nicel araştırma yaklaşımı ile yürütülen
araştırmalarda ve özellikle tarama modellerinde
‘seçkisiz örnekleme yöntemlerinin’ kullanılması
beklenir.

• Nitel araştırma yaklaşımı ile yürütülen

araştırmalarda ‘seçkisiz olmayan yöntemlerin’
daha uygun olacağı söylenebilir. Bu durumda
‘evren-örneklem’ tanımlaması yerine ‘çalışma
grubu’ tanımlaması yapılabilir.
43
Örnek
Aşağıda verilen araştırma konuları için evren-
örneklem tanımlaması yapınız. Örnekleme
yöntemi belirleyiniz.
• Ankara Üniversitesi öğrencilerinin eğitim
beklentileri
• Öğrenme güçlüğü olan çocukların öğrenme
başarıları ile ilişkili demografik özellikleri

44
EĞİTİMDE ARAŞTIRMA
YÖNTEMLERİ

45
VERİ TOPLAMA ARAÇLARI

46
 Veri Toplama Teknikleri (Karasar, 2012)

1. Gözlem

• Bir şeyi iyi anlamak için onun kendi kendine meydana

çıkan bütün belirtilerini gözden geçirmektir.

• Gözlem tekniğinin en önemli özelliği, gözlenenlerin

kendi doğal ortamları içinde bulunmasıdır. Bir çok
davranış bu şekilde objektif olarak belirlenebilir.

• Gözlemde gözlemci ve gözlenen olmak üzere iki taraf

vardır.
 Veri Toplama Teknikleri (Büyüköztürk vd., 2013)

Gözlem yönteminin avantajları;

• Sözel olmayan davranışların da gözlemlenmesi,

• Doğal ortamda gözlemlenmesi, yapaylık

unsurlarının diğer yöntemlere göre daha az
olması

• Zaman sınırının olmaması gibi avantajlarından söz

edilebilir.
 Veri Toplama Teknikleri (Büyüköztürk vd., 2013)

Gözlem yönteminin dezavantajları;

• Gözlemcinin etkisinin diğer yöntemlere göre

daha fazla olması,
• Zaman kaybının yaşanması,
• Gözlemin kontrol edilmesinin güç olması,
• Gözleme ilişkin verilerin sayısallaştırılması ve
• Örneklemin sınırlı sayıda olması ifade
edilebilir.
 Veri Toplama Teknikleri (Büyüköztürk vd., 2013)

Gözlemin sınıflandırılması

A. Yapılandırılma Durumuna Göre

1. Yapılandırılmamış gözlem
2. Yapılandırılmış gözlem

B. Katılımcı Durumuna Göre

1. Katılımcı gözlem:
2. Katılımcı olunmayan gözlem
3. Katılımcı olarak gözlemci
Veri Toplama Aracı Geliştirme: Anket ve Likert Tipi Ölçek
Geliştirme Süreci

Bir anketin geliştirilmesi genelde aşağıda belirtilen aşamalardan

oluşmaktadır:

1. Anketin planlanması
2. Anket maddelerinin yazılması
3.Anket maddelerinin düzenlenmesi ve yönergenin yazılması,
uzman görüşünün alınması
4. Ön uygulama yapılması ve ön uygulama sonuçlarına göre
düzeltme ve düzenlemelerin yapılması
5. Ankete son biçiminin verilmesi
Veri Toplama Aracı Geliştirme: Anket ve Likert Tipi Ölçek
Geliştirme Süreci

• Büyüköztürk ve diğerleri (2013)’e göre anket

geliştirme süreci;
Veri Toplama Aracı Geliştirme: Anket ve Likert Tipi Ölçek
Geliştirme Süreci (Büyüköztürk vd., 2013)

1. Problemi tanımlama
• Geçerli bir anket geliştirmek için araştırma probleminin iyi tanımlanması
ve araştırmanın amaçlarının olabildiğince kesin, iyi biçimlenmiş ve açıkça
anlaşılır bir şekilde belirlenmiş olması gerekir.
• Problem tanımlamada incelenecek temel değişken ve ilgili değişkenler
kuramsal çerçeve ve ilgili araştırmalardan yararlanılarak belirlenmeye
çalışılır.
• Değişkenlerin belirlenmesi, hem araştırmanın hem de hazırlanacak
anketin sınırlarını belirlemeye yardımcı olur.
Veri Toplama Aracı Geliştirme: Anket ve Likert Tipi Ölçek
Geliştirme Süreci (Büyüköztürk vd., 2013)

1. Problemi tanımlama
Problem tanımlama ne kadar sistematik yapılırsa araştırmanın genel amaç ve alt
amaçlarının oluşturulması o kadar kolay olur.
Amaç
Özel Eğitime Gereksinim Duyan (ÖEGD) ve
ilköğretimde kaynaştırma programına katılan
6-14 yaş çocukların akranları tarafından
istismarı ve ihmalini incelemek
Alt Problem/Alt Amaçlar
1. ÖEGD çocuk ve akranlarının görüşlerine
göre ÖEGD çocuklar, akranları tarafından
fiziksel istismar ve ihmale uğramakta
mıdırlar?
2. ÖEGD çocuk ve akranlarının görüşlerine
göre ÖEGD çocuklar, akranları tarafından
duygusal istismar ve ihmale uğramakta
mıdırlar?
3. ÖEGD çocuk ve akranlarının görüşlerine
göre ÖEGD çocuklar, akranları tarafından
cinsel istismar ve ihmale uğramakta
mıdırlar?
Veri Toplama Aracı Geliştirme: Anket ve Likert Tipi Ölçek
Geliştirme Süreci (Büyüköztürk vd., 2013)

2. Madde Yazma

• Araştırmacı, alt problemlerde (amaçlarda) yer alan değişkenlerden

yola çıkarak ihtiyaç duyulan verilerin toplanmasına yönelik
maddeleri yazar.

• Madde yazımı (madde havuzu oluşturma), konuya ilişkin literatürün

taranmasını gerektirir.

• Konuyla ilgili kuramsal çerçevenin bilinmesi ve daha önce yapılan

benzeri araştırmalara ulaşılması maddelerin tasarlanmasında ve
yazımında önemli kolaylıklar sağlar.
Veri Toplama Aracı Geliştirme: Anket ve Likert Tipi Ölçek
Geliştirme Süreci (Büyüköztürk vd., 2013)

2. Madde Yazma

• Özellikle tutum, inanç ve kanı gibi kavramların

ölçülmesinde madde yazımında kullanılan bir başka
kaynak, hedef kitleden seçilen küçük bir gruba konuya
ilişkin açık uçlu sorulara dayanan bir kompozisyon
yazdırmaktır.

• Anket soruları, cevap seçeneklerinin belirgin olma

(yapılandırılma) durumuna göre açık uçlu sorular ve
kapalı uçlu sorular diye ikiye ayrılabilir.
Veri Toplama Aracı Geliştirme: Anket ve Likert Tipi Ölçek
Geliştirme Süreci (Büyüköztürk vd., 2013)

2. Madde Yazma

A. Açık Uçlu Sorular

1. Yorumlama soruları
2. Listeleme soruları
3. Boşluk doldurma soruları

B. Kapalı Uçlu Sorular

1. Sınıflama soruları
2. Sıralama soruları
3. Dereceleme soruları
Veri Toplama Aracı Geliştirme: Anket ve Likert Tipi Ölçek
Geliştirme Süreci (Büyüköztürk vd., 2013)

3. Uzman Görüşü Alma ve Ön Uygulama Formunu Oluşturma

• Bu aşamada, ilk olarak “ankette yer alan maddeler, ihtiyaç

duyulan olgusal ve/veya yargısal verileri kapsamada ve
toplamada ne derece yeterlidir?” sorusunun cevabı aranır.

• Anketin kapsam geçerliğiyle ilgili olan bu sorunun cevabını

almak için uzmanlara başvurulur.

• Uzman görüşlerini belirlemede açık ve/veya kapalı uçlu

sorulardan oluşturulacak bir Uzman Değerlendirme
Formundan yararlanılabilir.
Veri Toplama Aracı Geliştirme: Anket ve Likert Tipi Ölçek
Geliştirme Süreci (Büyüköztürk vd., 2013)

3. Uzman Görüşü Alma ve Ön Uygulama Formunu Oluşturma

• Anket maddelerinin uygunluk bakımından değerlendirilmesinde yüzde ve ortalama
puandan yararlanılabilir.

• Analiz sonuçlarına göre, maddeler tekrar gözden geçirilir. Eleştirilen maddeler üzerinde
öneriler doğrultusunda düzeltmeler yapılır, uygun olmayan maddeler formdan çıkartılır ve
böylece anketin diğer geçerlik ve güvenirlik çalışmalarını yapmaya yönelik hedef kitleden
seçilecek bir örnekleme uygulanmak üzere anketin Ön Uygulama Formu oluşturulur.

• Anketin kullanışlığını artırmak için uzmanlardan sayfa yapısı, soruların ve cevap

seçeneklerinin sıralanışı, yazı formatı, baskı kalitesi vb hakkında da görüş istenmesi önemli
görülmektedir.
Veri Toplama Aracı Geliştirme: Anket ve Likert Tipi Ölçek
Geliştirme Süreci (Büyüköztürk vd., 2013)

4 . Ön Uygulama, Analizler ve Ankete Son Şeklini Verme

• Ön uygulama, anketin geçerlik ve güvenirliğinin gözleme dayalı

verilerle sorgulandığı bir aşamadır.

• Anketin taslak formundaki problemleri belirlemede kritik bir öneme

sahip olan ve araştırmanın hedef kitlesiyle benzer özelliklere sahip
bir grup üzerinde yapılacak ön uygulama, geçerli ve güvenilir
sonuçlar elde edebilmek için çok önemli bir aşamadır.

• Anket uygulama biçimi, yüz yüze uygulama, posta ile uygulama,

telefonla uygulama ve bilgisayarla uygulama olarak dörde ayrılabilir
.
Veri Toplama Aracı Geliştirme: Anket ve Likert Tipi Ölçek
Geliştirme Süreci (Büyüköztürk vd., 2013)

4 . Ön Uygulama, Analizler ve Ankete Son Şeklini Verme

• Ankette yer alan sorular, farklı bir konudaki görüşleri, davranışları, bilgileri ölçüyor veya bireyin
kişisel özelliklerini belirlemeyi amaçlıyorsa, bağımsız sorular olarak da tanımlanabilen bu tip
sorulardan oluşan anketlerde soruların tek olarak anlaşılırlığı, cevaplanabilirliği ve güvenirliği
incelenir.

• Anketteki soruların tamamı veya bir bölümündeki sorular bireylerin belli bir alana, konuya
ilişkin tutumlarını, algılarını, yeterliklerini vb. özelliklerini saptamaya yönelik olabilir. Bu tür
sorulardan oluşan anketin tamamı veya ilgili bir bölümünden elde edilen puanların (ölçme
sonuçlarının) geçerliğinin ve güvenirliğinin çeşitli istatistiksel teknikler kullanılarak incelenmesi
gerekmektedir.
Dikkat!!!

TEST = ÖLÇME ARACI = VERİ TOPLAMA ARACI

TEST  SINAV
(taking a test) (taking an examination)

62
Test Nedir?
Test;
İyi tanımlanmış belli bir özellik ve belli bir amaç
doğrultusunda, bu özelliğe yönelik gözlemlerde kullanılan
sistematik gözlem araçlarıdır.

Ölçülecek özelliğin ve ölçmenin amacının tanımlanması, ölçme

sürecinin ve test geliştirmenin ilk iki aşamasını
oluşturmaktadır.

Örneğin;
1. Sınıf içi ölçmelerde sıklıkla ölçmeye konu olan başat özellik
nedir?
2. Bu özellik hangi amaçlarla ölçülebilmektedir?

63
Ölçme Aracı Kullanma İhtiyacı
Niçin ölçme aracı kullanıyoruz?
1. Ölçmenin hassaslığını artırmak
2. Gözlemciden kaynaklanabilecek yanlılığı
azaltmak
3. Tekrar edilebilirlik, doğrulanabilirlik,
genellenebilirlik… sağlamak
4. Psikolojik özelliklerin doğrudan ölçülebilir
olmaması.
5. Psikolojik özelliklerdeki değişkenliğin yüksek
olması.

64
Testlerin Sınıflandırılması
Birçok sınıflandırma yapılmıştır:

• Özelliğin ve davranışların doğasına göre;

– Maksimum performans testleri
• Zeka testleri
• Başarı testleri
• (Genel) Yetenek testleri
– Tipik performans testleri
• Tutum testleri
• İlgi testleri
• Kişilik testleri

65
• Faktör/Alt boyut sayısına göre;
– Tek boyutlu testler (tek faktör kuramı)
– Çok boyutlu testler (çok faktör kuramı)

• Puanlama biçimine göre;

– Toplam puan alınabilen testler (yapı geçerliği
çalışmaları gerekli)
• Tek puanlı testler
• Çok puanlı testler
– Maddelerin bağımsız puanlandığı testler

66
• Maddelerin ölçeklenme biçimine göre;
– Dichotom maddelerden oluşan testler (Tek tip
puanlama)
– Polythom maddelerden oluşan testler (Kısmî
puanlama)
– Sınıflama ve sıralama ölçeğinde maddelerden oluşan
testler

• Madde türlerine göre;

– Yapılandırılmış maddelerden oluşan testler
– Yarı yapılandırılmış maddelerden oluşan testler
– Yapılandırılmamış maddelerden oluşan testler

67
• Uygulama biçimine göre;
– Bireysel testler
– Grup testleri

• Uygulama süresine göre;

– Hız testleri
– Diğer testler

• Teknik özelliklerine göre;

– Sınıf içi (öğretmen yapımı) testler
– Standart testler

68
Davranış Alanlarına Göre Testler
DAVRANIŞ
ALANLARI

BİLİŞSEL DUYUŞSAL DEVİNİMSEL

- Zekâ Testi - Ölçek - Gözlem formu

- Yetenek Testi - Envanter - Görüşme formu
- Başarı testleri - Anket - Kontrol listesi
• Yazılı yoklama - Gözlem formu
• Sözlü yoklama - Görüşme formu
• Çoktan seçmeli test - Kontrol listesi
• Doğru-Yanlış testleri
• Kısa cevaplı test

69
Ölçme Aracının Belirlenmesi
Ölçme aracı kullanma kararı verildi. Kullanılacak
ölçme aracı nasıl belirlenebilir?

Sırasıyla;
1. Kendi kültüründe geliştirilmiş bir araç
kullanılabilir.
2. Uyarlama yapılabilir.
3. Test geliştirilebilir.
70
Dikkat!!!
Önceden geliştirilmiş bir araç kullanılacaksa;
• Bu araçla ölçülen özellik, amaçlanan özellikle
aynı olmalıdır.
• Aracın geliştirildiği evren, amaçlanan ölçmede
belirlenen evren ile aynı olmalıdır.
• Araç, psikometrik özellikleri itibariyle uygun ve
yeterli olmalıdır.
• Bir deneme uygulaması ve ardından
doğrulayıcı çalışmalar yapılmalıdır.

71
Dikkat!!!
Uyarlama yapılacaksa;
• Kendi kültüründe uygun bir araç bulunmadığına
dikkat edilmelidir.
• Ölçülen özellik açısından kültürler arası eşdeğerlik
çalışmaları yapılmalıdır.
• Çeviri çalışmalarından sonra, uyarlamada, aracın
geliştirilmesinde takip edilen yolun benzeri takip
edilmelidir.
• Deneme uygulamasından elde edilen veriler
üzerinde doğrulayıcı çalışmalar yapılmalıdır.
72
Verilerin Analizi
• Verilerin, araştırma amaçları doğrultusunda temel
özelliklerini belirleme ve ayırt etme işlemleridir.

• Araştırmanın alt amaçları ve araştırma desenine bağlı

olarak uygun veri analizi tekniğinin seçimi yapılır.

• Toplanan veriler, ait oldukları gruplara ayrılarak ve

gerektiğinde karşılaştırılarak belirlenmeye ve hangi
bütünün parçaları olduğu bulunmaya çalışılır.
(Karasar, 2012)
• Verilerin analizinde ilk adım toplanan ham verinin a
olarak sınıflandırılmasıdır.
• Verilerin tek ya da çok değişkene göre sınıflandırılm
çözümlemenin tek ya da çok değişkene göre yapılm
• Toplanan bilgilerin başkalarınca anlaşılabilmesi ve a
elde edilmiş başka bilgilerle karşılaştırılabilmesi için
istatistiksel teknikler geliştirilmiştir.
• Her araştırma modeli için uygun bir istatistiksel mod
önemli bir noktadır.
İki tür istatistiksel çözümlemeden bahsedilebilir; Doğr
kestirisel (vardamsal) çözümlemeler.

1. Doğrudan çözümlemeler

a. Tek değişkenli çözümlemeler

• Tek tek belli değişkenler açısından yığın halindeki ve
özetlenmesi amacına yöneliktir.
• Açımlayıcı ve durumun ayrıntılarını saptayıcı türden
tek değişkenli çözümlemeler gerektirir.
a. Tek değişkenli çözümlemeler

Bu amaçla;
Frekans dağılımı Toplam
Oran Yüzde
Yüzdelik Ortalama
Ortanca Tepe değer
Genişlik Varyans
Standart sapma Standart puan

gibi çeşitli hesaplamalar yapılabilir.

b. İlişkisel çözümlemeler
• İki ya da daha çok değişken arasındaki ilişkilerin ince
durumunda kullanılır.
• Birlikte değişim ve nedensel değişim olmak üzere ik
söz edilebilir
• Dikkate alınması gereken üç önemli nokta:
İlişkinin varlığı
İlişkinin yönü
İlişkinin miktarı
(
2. Kestirisel Çözümlemeler

• Kestirisel çözümlemenin ilk koşulu üzerinde çalışılan örne

kuralına göre seçilmiş olmasıdır.

• Tek değişkenli veya değişkenler arası olabilir.

• Örneklemeye dayalı araştırmalarda kestirisel çözümlemel

örneklemden elde edilen değerler yardımıyla evren değer
dağılımları kestirilmeye çalışılır.
2. Kestirisel Çözümlemeler

Kestirisel çözümlemler ile ilgili önemli kavramlar

• Örneklem dağılımı
• Standart hata
• Güven aralığı
• Güven düzeyi
Hipotez (Denence) sınama

• Bazı araştırmalarda amaç, belli hipotezlerin sınanma

ifade edilir.
• Hipotez sınamanın temelinde gözlenen ve beklenen
karşılaştırılması vardır.
• Hipotezlerin sınanması temelde «manidarlık» sınam
• Manidarlık ise, gözlenen ilişki ya da farkın, şans ya d
dağılımı olgularından bağımsız, sistemli ve önemli b
bağlı olmasıdır.
(K
1. Ortalamalar arası farkın manidarlık sınamaları
• Örnekleme ile oluşturulmuş iki ya da daha çok sayıd
farklı yöntemler, teknikler vb. uygulandığında, farklı
sonuçlar alınıp alınmadığını sınamak için grupların o
karşılaştırılır.
• Bu amaçlar değişik teknikler geliştirilmiştir;
z sınaması
t sınaması
F sınaması
(
2. Dağılımlar arası farkın manidarlık sınaması

• Dağılımlar arası farkın manidarlık çözümlemelerinde sık

sık başvurulan bir istatistiksel teknik kay kare (X2)’dir.

• Özellikle sınıflama ölçeği ile ifade edilen veriler ve

normal dağılımdan sapmaların olduğu durumlarda
kullanılır.

• Parametrik olmayan bir tekniktir.

(Karasar, 2012)
3. Birlikte değişim (korelasyon) manidarlık
sınamaları

• Kestirisel çözümleme tekniği olarak

kullanıldığında, betimsel amaçlı korelasyon
hesaplamasının da manidarlık sınaması ile
sonuçlandırılması gerekir.

• Birlikte değişimin manidarlık sınaması

genellikle z dönüşümü veya t sınaması ile
yapılır.
eğitimde ARA ŞTIRMA YÖNTEMLERİ

VERİLERİN ANALİZİ
85
86
Tümevarımcı veri analizi:

Nitel araştırmalar hipotezleri kesin ve açık olarak belirtmezler. Önce , uzun

süren çalışmalar sonucu veriler toplanır, sonrasında genellemeler yapmak için
tümevarım yolu ile bu veriler sentezlenir.

87
Verilerin analizi:

Nitel araştırmalarda, gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi farklı kaynaklardan

büyük miktardaki veriler analiz edilip sentezlenerek özetlenir ve yorumlanır. Verilerin
hem süreç içinde hem de süreç sonunda yapılabilir. Nitel veri analizinde 3 temel ka
bulunmaktadır.

Betimleme Analiz Yorumlama

Niçin? Ne anlama
Ne?
Neden? gelmektedir

88
Analiz türleri

Betimsel Analiz İçerik Analizi

• Toplanan veriler önceden • içerik analizinde temalar
belirlenen temalara göre analiz sürecinde
analiz edilir oluşturulur.

89
Analiz türleri

Betimsel Analiz İçerik Analizi

• Özetlenen ve • daha derin bir işleme
yorumlanan veriler tabi tutulan veriler
vardır. vardır

90
Analiz türleri

Betimsel Analiz İçerik Analizi

• Elde edilen bulguların • Temel amaç, toplanan
düzenlenmiş biçimde verileri açıklayabilecek
sunulması hedeflenir kavramlara ve ilişkilere
ulaşmaktır.

91
92
EĞİTİMDE ARAŞTIRMA
YÖNTEMLERİ

93
BİLİMSEL ARAŞTIRMA RAPORLARI

94
 Bilimsel Araştırmaların
Raporlaştırılması
I M R A D

I M R D
GİRİŞ YÖNTEM BULGULAR SONUÇ
• Kavramlar • ARAŞTIRMA • Analiz çıktıları • Araştırma
• İlişkiler MODELİ • Betimleme Sonucu
• İlgili literatür • EVREN VE • Yorumlama • Araştırmanın
• AMAÇ ÖRNEKLEM önerileri
• ÖNEM • VERİ TOPLAMA • İleri araştırma
• SAYILTI VE ARACI önerileri
SINIRLILIKLAR • VERİLERİN
• TERİMLER ve TOPLANMASI
KISALTMALAR • VERİ ANALİZİ
95
Bilimsel Yazın Türleri (Kaynaklar)
Makale
Tez
Birincil
Araştırma Raporu
Kaynaklar (Özgün) Kitap
Mevzuat Metinleri

Kitaplaştırılmış Araştırma Raporları

İkincil Derleme Kitaplar
Kaynaklar Ders Kitapları
Aktaran yayınlar

Bildiri
Kaynak Ders Notları
olmayanlar Sunumlar

96
 Bilimsel Dergiler

İstatistikler için bakınız:

http://ulakbim.tubitak.gov.tr/?q=tr/node/328 97
KAYNAK/LİTERATÜR TARAMA

98
Literatür Taraması
Literatür taraması araştırmacının
• Probleminin kuramsal temellerini
oluşturmasını,
• Problemine ilişkin bilgilere ve benzer
araştırmalara ulaşmasını,
• Diğer araştırmaların sonucunu görmesini ve
değerlendirmesini sağlar.

99
Literatür taramasından sonra araştırmacı
• Problemini yeniden şekillendirebilir,
• Düzeltebilir ya da
• Değiştirebilir.

Literatür taraması, problem durumunun ve

problem cümlesinin oluşturulmasında önemli bir
rol oynar.

100
Literatür taraması, araştırmanın başından sonuna
kadar devam eden bir süreçtir.

Literatür taraması,
• Araştırmacının problemini tanımlamasına
yardımcı olduğu gibi,
• Araştırmasının yöntemini oluşturmasına,
• Elde ettiği bulguları yorumlamasına,
• Ulaştığı sonuçları kuramsal temellere dayalı
olarak tartışmasına ve
• Getireceği önerilere katkıda bulunur.

101
 Kaynaklar
Birincil kaynaklar
– Makale İkincil kaynaklar
– Tez – Derleme makaleler
– Araştırma raporları – Derleme kitaplar
– Özgün kitaplar – Ansiklopediler
– Yıllıklar Diğer kaynaklar
– Ders notları
– Ders kitapları
– Bildiriler
102
Kaynaklara Erişim
• Kütüphane Katalog Taraması
• Bilimsel Dergi İndekslerinin ve Veri
Tabanlarının Kullanılması
• Tarama Motorlarının Kullanılması
• Yıllıklar aracılığı ile kaynaklara erişim
• İlgili araştırmalar aracılığı ile kaynaklara erişim

103
NİCEL ARAŞTIRMALAR
Dr. MEHMET ŞATA
 Araştırma Türleri
Eğitim araştırmaları genellikle üç yaklaşımla

modellenir, Bunlar,

• Nicel araştırmalar

• Nitel Araştırmalar

• Karma Araştırmalar
 Araştırma Deseni/Modeli
Araştırmanın sorularını cevaplamak ya da hipotezlerini test

etmek amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilen plandır.

Eğitimsel araştırmalarda nicel araştırmlar yaklaşımı altında

en çok dört tür model/desen kullanılmaktadır. Bunlar;

Deneysel desenler, Korelasyonel modeller, Tarama modelleri

ve nedensel karşılaştırma modelleridir.

 1. KORELASYONEL ARAŞTIRMA
MODELİ
İki ya da daha çok değişken arasındaki ilişkinin
değişkenler manipüle edilmeden incelendiği
bir araştırmadır.
Korelasyonel Araştırmanın Özellikleri

• Neden-sonuç ilişkisi kurulamaz.

• Korelasyon katsayısı hesaplanır.
• Katsayı +1 ve – 1 arasında değer alır.
• Katsayı 1’e yaklaştıkça ilişki artar
uzaklaştıkça azalır.
• 1-0.7=yüksek; 0.69-0.3=orta; 0.29-0=düşük
 Korelasyonel Araştırma Türleri

• Keşfedici: Değişkenler arasındaki ilişkileri

belirlemeye çalışır.

• Yordayıcı: Değişkenler arası ilişkinin

belirlenip bir değişkenin bilinen değerinden

diğer değişkenin bilinmeyen değerini tespit

Korelasyonel Araştırma Aşamaları

• Problemi belirleme.

• Örneklem seçimi.

• Veri toplama.

• Veri analizi ve yorumlama.

• Rapor oluşturma.
Korelasyonel Araştırma Evren Ve Örneklem

• Seçkisiz olarak seçme.

• Katmanlı örnekleme.

• Ölçümde en az 30.

• Nicel veri toplama araçları.

• Korelasyon katsayısı.
2. TARAMA ARAŞTIRMASI MODELİ

Çok sayıdaki katılımcının görüşlerinin ya da

özelliklerinin belirlenmeye çalışıldığı
araştırmalardır.
Tarama Araştırmasının Özellikleri

• Evren, örneklem ve örnekleme önemlidir.

• Veri toplamada örneklem üzerinde çalışılır.

• Farklı veri toplama araçları kullanılabilir.

• Yanıtlar oldukça önemlidir.

Tarama Araştırma Türleri

• Kesitsel: Bir kez veri toplanır.

• Boylamsal: Birden çok zaman aralığında veri

toplanır.

• Geçmişe dönük: Önceden yaşamış oldukları

deneyimleri ile ilgili görüşler toplanır.

TARAMA ARAŞTIRMA AŞAMALARI

• Problemi belirleme.
• Hedef kitle belirlenir.
• Veriler nasıl toplanacak.
• Örneklem seçimi.
• Veri toplama, veri analizi ve yorumlama,
Rapor oluşturma.
Tarama Araştırmada Evren Ve Örneklem

• Seçkisiz olarak seçme.

• Her türlü örnekleme yöntemi.

• Ölçümde en az 30.

• Nicel ve nitel veri toplama yöntemleri.

• Genelleme önemlidir.
 3. NEDENSEL KARŞILAŞTIRMA
ARAŞTIRMASI MODELİ

Ortaya çıkan bir durum ya da olayın

nedenlerinin belirlenmeye çalışıldığı
araştırmalardır.
 Nedensel Karşılaştırma Araştırmalarının
Özellikleri

• Bağımsız değişken manipüle edilemez.

• Araştırma soruları daha esnek olmalıdır.

• Evren ve örneklem seçkisiz olarak

belirlenmelidir.
Nedensel Karşılaştırma Araştırmasının
Türleri

• Nedenlerin belirlendiği

• Etkilerin belirlendiği

• Sonuçların belirlendiği

• Bir durum varsa nedensel araştırma, iki grup varsa

nedensel karşılaştırma
 Nedensel Karşılaştırma Araştırma
Aşamaları

• Problemi belirleme.
• Sorular tasarlanır.
• Varsayımlar yazılır.
• Önceki araştırmalar incelenir.
• Veri toplama, veri analizi ve yorumlama,
Rapor oluşturma.
 Nedensel Karşılaştırma Araştırmada
Evren Ve Örneklem

• Evren seçilemez.

• Olayla ilgili kişiler evreni ve örneklemi

oluşturur.

• Nicel ve nitel veri toplama yöntemleri.

 4. DENEYSEL DESENLER

Değişkenler arasında oluşturulan neden

sonuç ilişkisini test etmeye yönelik

araştırmalardır.

• Tek denekli

• Çok denekli
 DENEK SEÇİMİ

• Eşleştirme

– Denekleri Eşleştirme

– Grup Eşleştirme

• Seçkisiz Atama
DENEYSEL DESENLERİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

• Genelde İki Grubu karşılaştırma

• Bağımsız değişkenin manipüle edilmesi

• Seçkisizlik

• Dışsal değişkenlerin kontrolü.

 DENEYSEL DESENLER

• Zayıf deneysel desenler

• Yarı deneysel desenler

• Gerçek deneysel desenler

• Faktöryel desenler
 ZAYIF DENEYSEL DESENLER

• Tek grup öntest-sontest desen

• Statik grup karşılaştırmalı desen

• Statik grup öntest-sontest desen

 Tek Grup Öntest-sontest Desen

• Tek grup

• Tek ölçek

• Ön ölçüm

• Son ölçüm

• Ön-son karşılaştırma
Statik Grup Karşılaştırmalı Desen

• Deney ve Kontrol grubu

• İki tane grup (sınıf)

• Seçkisiz atama yok

• Son ölçüm

• İki grubun son ölçümlerini karşılaştırma

Statik Grup Öntest-sontest Desen

• Deney ve Kontrol grubu

• İki tane grup (sınıf)
• Seçkisiz atama yok
• Ön ve Son ölçüm
• İki grubun ön ve son ölçümlerini
karşılaştırma
 Yarı Deneysel Desenler

• Eşleştirilmiş desen

• Zaman serisi desen

 Eşleştirilmiş Desen

• Yansız atama yok.

• İki grup

• Grup eşleştirme ve grupları Seçkisiz atama

• Ön ve son ölçüm ya da sadece son ölçüm

• Ölçümleri karşılaştırma
 Zaman Serisi Desen

• Tek bir grup.

• Ön ölçüm (çok sayıda)

• Son ölçüm (çok sayıda)

• Ölçümleri karşılaştırma
 GERÇEK DENEYSEL DESENLER

• Öntest-sontest kontrol gruplu seçkisiz desen

• Sontest kontrol gruplu seçkisiz desen

• Eşleştirilmiş seçkisiz desen

Öntest-sontest Kontrol Gruplu Seçkisiz
Desen

• Deney ve kontrol grubu.

• Seçkisiz atama

• Ön ölçüm

• Son ölçüm

• Ölçümleri ve grupları karşılaştırma

sontest kontrol gruplu seçkisiz desen

• Deney ve kontrol grubu.

• Seçkisiz atama

• Son ölçüm

• Grupların son ölçümlerini karşılaştırma

 Eşleştirilmiş Seçkisiz Desen

• Deney ve kontrol grubu.

• Önteste göre denek çiftleri

• Seçkisiz atama

• Ön ve son ölçüm ya da sadece Son ölçüm

• Ölçümleri ve grupları karşılaştırma

 FAKTÖRYEL DESENLER

• Gruplararası faktöryel desen

• Gruplarariçi faktöryel desen

• Karışık desen
 Gruplararası Faktöryel Desen

• Birden fazla grubun karşılaştırılması

• Birden fazla bağımsız değişken

• 2x3 gruplararası faktöryel desen

• Tek ölçüm

• Grupların ölçümlerini karşılaştırma

 Gruplarariçi Faktöryel Desen

• Birden fazla ilişkili ölçümün karşılaştırılması

• Birden fazla bağımsız değişken
• 2x2 gruplariçi faktöryel desen
• Çok ölçüm
• Grubun farklı ölçümlerini karşılaştırma
 Karışık Desen

• Birden fazla grubun karşılaştırılması

• Bağımlı değişkenin birden fazla ölçümü

• 2x2 karışık desen (gruplariçi+gruplararası)

• Çok grubun çoklu ölçümü

• Grupların ve ölçümlerinin karşılaştırılması

 TEK DENEKLİ ARAŞTIRMA

Bir ya da çok az sayıda denekle yapılan yarı

deneysel bir araştırmadır.
Tek Denekli Araştırmanın Özellikleri

• Genellikle tek bir denekle araştırma

yürütülür.
• Birden çok aşamadan oluşur.
• Başlama düzeyi ve deneysel işlem örneği.
• Tekrarlı ölçümler olur.
• Uzun sürelidir. Faktörler kontrol edilmeli
 Tek Denekli Araştırma

• Evren ve örneklem alınmaz.

• Tüm veri toplama araçları kullanılır.

• Veri toplamada özenli olunmalıdır.

• Tüm analiz yöntemleri kullanılabilir.

• Kararlı bir ölçüm olmalıdır.

 Nitel araştırma yaklaşımları
(Türleri/modelleri/desenleri)
Dr. mehmet ŞATA
2023
Eğitimde Araştırma Yöntemleri
 Sunu Planı
Nitel araştırma
Nitel araştırmanın özellikleri
Nitel araştırma süreci
Nitel araştırma desenleri
Nitel ve nicel araştırmalar arasındaki farklar
Nitel ve nicel araştırmaların birlikte kullanılması
Nitel araştırma sonuçlarının katkısı
 Nitel araştırma
• İlişkilerin, etkinliklerin, durumların ya da ma
niteliğinin incelendiği çalışmalara nitel a
denir (Fraenkel ve Wallen, 2006).
• Nitel araştırma; Niçin? Nasıl? Ne şekilde?
yanıt arar.
• İnsan ve grup davranışlarının “niçin”ini anlama
araştırmalara niteliksel (“qualitative”) araştırm
 Nitel Araştırmaların Özellikle
• Doğal Ortam
• Doğrudan veri toplama
• Zengin betimlemelerin yapılması
• Sürece yönelik
• Tümevarımcı veri analizi
• Katılımcının bakış açısı
• Araştırma desenlerinde esneklik
 Nitel Araştırma Süreci
Kuramsal /
Kavramsal
Yapı

Sonuçların Araştırma
Uygulamaya Soruları /

K
Aktarılması Denenceler

LI

GÜ
CI
RI

VE
Sonuçların
DI

Nİ
Sınırlanması ve Alanın /
AN

Genellenmesi

RL
Örneklemin
Belirlenmesi
İN

İK
Araştırma
Bulguların
Yorumlanması
Problemi
Araştırmacı
Rolünün
Belirlenmesi
Bulguların
Betimlenmesi

Veri Toplama
Veri Araçlarının /
Analizi Stratejilerinin
Geliştirilmesi
Veri Toplama
(görüşme, gözlem,
doküman
incelemesi)

GEÇ ER L İ K
 Nitel Araştırma Desenleri
• Kültür analizi / Etnografi
• Olgubilim / Fenomenoloji
• Kuram oluşturma / Gömülü teori
• Durum çalışması / Örnek olay
• Eylem araştırması
 Kültür analizi / Etnografi
• Bir bireyin ya da grubun kültürünü ve bu kültürün
nasıl etkilediğini betimleme ve açıklamayı kapsamakt
• Uzun süreli katılımcı gözlemler
• Yapılandırılmış/açık uçlu görüşmeler (bireysel / grup)
• Kültüre ilişkin dökümanlar (kayıtlar, fotoğraflar,yazışm
 Olgubilim / Fenomenoloji
• Bireylerin bir olguya ilişkin yaşantılarını, algılarını ve bu
yüklediği anlamları ortaya çıkarmayı amaçlar.
• Olgunun kavramlar ve temalar çerçevesinde tanımlan
hedeflenmektedir.
• Genellikle doğrudan alıntılara sıklıkla yer verilmektedir.
 Kuram oluşturma / Gömülü te
• Bir olay ya da olguya ilişkin kuram geliştirmeyi amaçla
• Sistematik karşılaştırmalı veri analizi yoluyla süre
kavramları ve aşamaları ortaya çıkarmayı esas alır.
• Genellikle gözlem ve görüşme veri toplama
kullanılmaktadır.
• Genellikle içerik analizi ile çözümlenir.
 Durum çalışması / Örnek olay
• Örnek olay incelemesi (Case study), tek bir olayı veya
birkaç olayı derinlemesine inceleme amacındadır.
Bazen bir zaman dilimindeki sosyal olaylar da
incelenebilir.
• Bir veya birkaç durumu kendi sınırları içinde
(ortam,zaman,vb.) bütüncül olarak analiz etme
durumunda kullanılır.
• Çok boyutlu veri toplama teknikleri kullanılmaktadır
(görüşmeler, odak grup, gözlemler, doküman analizi).
 Eylem araştırması
• Uygulamada karşılaşılan sorunları araştırma
ve çözüm üretme amacındadır.
• Birçok veri toplama tekniği kullanılabilir
(Gözlem (yapılandırılmış / açık uçlu;
Görüşme (yapılandırılmış /açık uçlu);
Doküman analizi).
 Nicel ve nitel araştırmalar
arasındaki farklar
NİCEL ARAŞTIRMADA;
Varsayım;
• Gerçeklik nesneldir
• Asıl olan yöntemdir
• Değişkenler kesin
sınırlarıyla saptanabilir ve
bunlar arasındaki ilişkiler
ölçülebilir
• Araştırmacı olay ve
olgulara dışarıdan bakar,
nesnel bir tavır geliştirir.
NİTEL ARAŞTIRMADA;
Varsayım;
• Gerçeklik oluşturulur
• Asıl olan çalışılan durumdur
• Değişkenler karmaşık ve iç içe
geçmiştir ve bunlar arasındaki
ilişkileri ölçmek zordur
• Araştırmacı olay ve olguları
yakından izler, katılımcı bir tavır
geliştirir
Nicel ve nitel araştırmalar arasındaki farklar
NİCEL ARAŞTIRMADA; NİTEL ARAŞTIRMADA;
Amaç; Amaç;
• Genelleme
• Derinlemesine
• Tahmin betimleme
• Nedensellik ilişkisini
açıklama
• Yorumlama
• Aktörlerin bakış
açılarını anlama
 Nicel ve nitel araştırmalar arasındaki farkla
NİCEL ARAŞTIRMADA;
Yaklaşım;
• Kuram ve denence ile başlar
• Deney, manipülasyon ve kontrol
• Standardize edilmiş veri toplama
araçları kullanma
• Parçaların analizi
• Uzlaşma ve norm arayışı
• Verinin sayısal göstergelere
indirgenmesi
NİTEL ARAŞTIRMADA;
Yaklaşım;
• Kuram ve denence ile son bulur
• Kendi bütünlüğü içinde ve doğal
• Araştırmacının kendisinin veri
toplama aracı olması
• Örüntülerin ortaya çıkarılması
• Çokluluk ve farklılık arayışı
• Verinin, derinliği ve zenginliği içinde
betimlenmesi
 Nicel ve nitel araştırmalar arasındaki
farklar
NİCEL ARAŞTIRMADA; NİTEL ARAŞTIRMADA;
Araştırmacı; Araştırmacı;
• Olay ve olguların
dışında, yansız ve • Olay ve olgulara dahil,
nesnel öznel bakış açısı olan ve
empatik
Nitel + Nicel (Karma Araştırma Yaklaşımı)
• Bazen eğitimsel araştırmalarda sadece nitel veya nicel
kullanmak yeterli olmayabilir. Problem durumunun
doğası gereği her iki yaklaşımın da birleştirilmesi
gerekebilir. Bu tür araştırmalara karma (Mixed research)
araştırmalar adı verilmektedir. Bu araştırmalardan en
bilinenleri üç tanedir. Bunlar;
• Zenginleştirilmiş Desen
• Açıklayıcı Desen
• Keşfe yönelik desen
 Zenginleştirilmiş Desen
• Bu desende;
• Nicel ve nitel veriler eş zamanlı toplanır.
• Örneğin; öğrencilerin teknolojiye karşı tutumları hem
ölçek uygulayarak hem de öğrenci, veli ve
öğretmenlerle görüşmeler yapılarak karşılaştırılır.
 Açıklayıcı Desen
• Bu desende;
• Önce nicel veriler toplanır ve analiz edilir.
• Daha sonra nitel veriler toplanır.
• Örneğin bir yöntemin başarısına ilişkin yapılan bir
çalışmada öğrenci başarıları karşılaştırıldıktan sonra
yöntemlere ilişkin en çok beğenilen yönler öğrencilerle
görüşmeler yapılarak ortaya konabilir.
 Keşfedici Desen
• Bu desende;
• Önce nitel veriler toplanır.
• Nitel veriler nicel verilerin toplanmasına yön
vermek için kullanılır.
Nitel yaklaşımın araştırma sonuçlarına katkıs
• Genelleme yapma ve kuram oluşturma
sürecinde katkı sağlar
• Nicel verilerin derinlik kazanmasına yardımcı
olur.
• Uygulamadaki problemlerin belirlenmesinde
katkı sağlar.
KORELASYON ANALİZİ

Dr. mehmet ŞATA

2021
Eğitimde Araştırma Yöntemleri
•Korelasyon analizi, iki değişken
arasındaki doğrusal ilişkiyi veya bir
değişkenin iki yada daha çok değişken ile
olan ilişkisini test etmek, varsa bu
ilişkinin derecesini ölçmek için kullanılan
istatistiksel bir yöntemdir.
•Korelasyon analizinde amaç; bağımsız
değişken (X) değiştiğinde, bağımlı
değişkenin (Y) ne yönde değişeceğini
görmektir. Korelasyon analizi yapabilmek
için, her iki değişkenin de sürekli olmaları
ve normal dağılım göstermeleri gereklidir.
•Korelasyon analizi sonucunda, doğrusal
ilişki olup olmadığı ve varsa bu ilişkinin
derecesi korelasyon katsayısı ile
hesaplanır. Korelasyon katsayısı “r” ile
gösterilir ve -1 ile +1 arasında değerler
alır.
•Pozitif bir ilişkinin olması X değişkeninin
değerlerinin artması durumunda Y
değişkeninin değerlerinin de artması,
yada X değişkeninin değerlerinin düşmesi
durumunda Y değişkenine ait değerlerin
de düşme eğiliminde olduğunu gösterir
(Şekil1. a.)
•Negatif korelasyon (negatif ilişki) olması
değişkenlerin birine ait değerlerin artması
durumunda diğer değişkene ait değerlerin
düşmesi demektir (Şekil1. b.).
•Korelasyon katsayısının “0” olması
değişkenler arasında doğrusal bir ilişkinin
söz konusu olmadığını gösterir (Şekil 1. c.).
Korelasyon, neden sonuç ilişkisi anlamına
gelmemektedir.
 PEARSON KORELASYON KATSAYISI

•Pearson Korelasyon Katsayısı, iki sürekli

değişkenin doğrusal ilişkisinin derecesinin
ölçümünde kullanılır. İki değişken arasında
anlamlı bir ilişki var mıdır sorusunun cevabı
aranır. Korelasyon katsayısı hesaplanmadan
önce mutlaka serpilme grafiği yapılarak
doğrusal ilişki olup olmadığı kontrol edilmelidir.
•Korelasyon katsayısı -1 ile +1 arasında
değerler alır. Eğer;
•r=-1 ise Tam negatif doğrusal bir ilişki vardır.
•r=+1 ise, Tam pozitif doğrusal bir ilişki
vardır.
•r=0 ise, iki değişken arasında ilişki yoktur.
•Pearson Korelasyon Katsayısının yorumu;
• r İlişki

0,00-0,25 Çok Zayıf

0,26-0,49 Zayıf
0,50-0,69 Orta
0,70-0,89 Yüksek
0,90-1,00 Çok Yüksek
 Geçerlik

Dr. mehmet ŞATA

2021
Eğitimde Araştırma Yöntemleri
 Sunu Planı
• Geçerliğin Anlamı
• Geçerlik Türleri
– Ölçüte Dayalı Geçerlik
– Kapsam Geçerliği
– Yapı Geçerliği
• Geçerliği artırmanın yolları
 Geçerlik
• Bir ölçme aracının ölçmenin amacına uygun
olma derecesi, ölçme aracının geçerliği olarak
tanımlanır. Başka bir değişle ölçme aracının
amaca hizmet etme derecesine geçerlik
denilmektedir.
• Başka bir tanımda ise, bir ölçme aracının
ölçmek istediği özelliği (başarı/tutum vs.) başka
özelliklerle karıştırmadan ölçebilme derecesi
geçerlik olarak tanımlanmaktadır.
 Geçerlik Türleri
• Bir ölçme aracından elde edilen ölçümlerin
geçerliğine kanıt sağlamak amacıyla birkaç
strateji bulunmaktadır. Bu stratejiler aynı
zamanda geçerlik türleri olarak da
adlandırılmıştır. Bunlar;
1. Ölçüte (Kritere) dayalı geçerlik
2. Kapsam Geçerliği
3. Yapı Geçerliği
4. Görünüş Geçerliği
Geçerlik Türleri
 Ölçüte Dayalı Geçerlik
• Eğitim araştırmalarında ölçme araçlarını
kullanmamızın öncelikli sebebi birey hakkında bir
karara varmaktır. Verilen kararların geçerliği ne
kadar doğru bir ölçme yaptığımız ile ilgilidir. Başka
bir değişle ölçme aracından elde edilen
ölçümlerin geçerliği doğrudan kararın geçerliği
olarak değerlendirilmektedir.
• Bir testle verilen kararların geçerliğini belirlemek
için test puanları ile, testle verilen kararın ölçüsü
olan ölçme sonuçları arasındaki korelasyon
hesaplanır.
 Ölçüte Dayalı Geçerlik
• ÖLÇÜT: Bir kararın doğruluğunu belirlemek
için kullanılan ölçüdür. Psikolojik testlerde
ölçüt, kararların sonucunu tanımlayan ölçme
sonuçlarıdır. Ölçüt seçiminde karar göz
önünde bulundurulmalıdır.
• Ölçüte dayalı geçerlik ikiye ayrılmaktadır;
1. Yordama geçerliği
2. Uygunluk / Eşzamanlı/ Uyum geçerliği
 Yordama Geçerliği
• Yordama geçerliği, bireylerin geleceğine yönelik
başarılarının tahmin edilmesine yönelik kanıtların
toplanması sürecini kapsamaktadır.
• Örneğin, YKS ile öğrenciler (tercihleri ve diğer
özellikleri de dikkate alarak) puan sırasına göre
yüksek öğretim kurumlarına yerleştirilir. Puan
sıralamasının yerleştirmede en önemli ölçüt
olması, YKS’de daha başarılı olanların yüksek
öğrenimde de daha başarılı olacağı düşüncesine
dayanmaktadır.
 Yordama Geçerliği
• YKS’nin amacı, öğrencilerin yüksek
öğrenimdeki başarılarını tahmin etmek ve bu
tahmine göre onları yerleştirmektir.
• Acaba YKS bu amacını hangi ölçüde
gerçekleştirebilmektedir ?
• Ya da YKS’nin yordama geçerliği nedir?
• Bunun için öğrencilerin YKS’den aldıkları
puanlar ile üniversitedeki akademik başarıları
arasındaki korelasyona bakılır.
 Yordama Geçerliği

Üniversite
YKS Puanları
Korelasyon başarısı
(Yordayıcı)
• Yordama geçerliğinde, ilk olrak yordayıcı puanları elde
(Ölçüt)

edilir daha sonra ise ölçüt puanları elde edilerek her

ikisi arasındaki ilişkiye yani korelasyona bakılır.
• Şayet bu iki değişken arasındaki korelasyon pozitif ve
yüksek ise YKS sınavının yordama geçerliğinin yüksek
olduğunu gösterir.
 Uygunluk Geçerliği
• Ölçüt puanları yordayıcı puanlarla aynı
zamanda ya da daha önce elde edilmiş ise bu
tür geçerliğe uygunluk geçerliği adı verilir.

Deneme Sınavı
YKS Puanları
Puanları Korelasyon
(Yordayıcı)
(Ölçüt)
 Uygunluk Geçerliği
• Ölçüte dayalı geçerlik çalışması ölçüt ve test
puanları arasındaki korelasyona dayanır.
• Geçerlik için yeterli kabul edilen korelasyon
katsayıları genellikle düşüktür. .50 ve üzerinde
geçerlik katsayıları nadiren görülür.
Güvenilirliği yüksek testlerin geçerlik
katsayıları da yükselir.
 Görünüş Geçerliği
• Görünüş geçerliği bir ölçme aracının neyi ölçüyor
göründüğüyle ilgilidir. Tek başına bir geçerlik kanıtı
olarak kullanılmaz (Başol, 2015).
• Görünüş geçerliği, olmazsa olmaz bir geçerlik türü
olmayıp, ölçme aracının sahip olması testi alan
bireylerin ilgi ve isteklerini uyandırmada faydalıdır.
 Kapsam Geçerliği
• Kapsam geçerliği, test maddelerinin testin ölçmeyi
amaçladığı özelliği ölçüp ölçmediğini gösterir.
• Kapsam geçerliği hem test maddelerine, hem de
maddelerin cevaplandırılma sürecine bağlıdır.
• Test maddelerinin ölçülmek istenen içeriğe uygun
olup olmadığına karar verebilmek için testle ölçülmek
istenen kapsam incelenmelidir.
Kapsam Geçerliği
 Kapsam Geçerliği
• Kapsam geçerliğinin belirlenmesinde iki yol
izlenmektedir:
1. Belirtke tablosunun hazırlanması
2. İstatistiksel hesaplama
 Belirtke Tablosunun Hazırlanması
• Belirtke tablosu, bir boyutunda (satır)
ölçmenin yapıldığı konuların ana başlıklarının;
diğer boyutunda (sütün) ise davranışların
hangi bilişsel boyutta yer aldığını göstererek
hücrelerde satır ve sütünda kesişen
davranışlardan kaç tane bulunduğunu belirten
bir tablodur.
Belirtke Tablosunun Hazırlanması
 İstatistiksel Hesaplama
• Ölçülmek istenen özellik ya da özelliklere
ilişkin daha önceden hazırlanmış, güvenirlik ve
geçerliğinin yüksek olduğu belirlenmiş, bir
ölçme aracı ile hazırlanan (kapsam geçerliği
hesaplanmak istenen) yeni ölçme aracı aynı
kişilere uygulanarak aralarındaki korelasyon
hesaplanır. Hesaplanan bu değer kapsam
geçerliğinin bir göstergesi olarak yorumlanır.
 Yapı Geçerliği
• Bireylerde var olduğu kabul edilen ancak gözle
görülemeyen özellikler «yapı» olarak adalandırılır.
Örneğin zeka, tutum, ilgi ve kaygı birer yapı olarak
kabul edilir.
• Bu yapılar gözlenmediği için bunlarla ilişkisi olduğu
kabul edilen maddelere (sorulara) verilen cevaplarla,
bireylerin bu yapılara sahip olup olmadıkları
gözlenmeye çalışılır.
 Yapı Geçerliği
• Yapı geçerliği, ölçme aracının teoride var olduğu
düşünülen, gözle görülmeyen bu yapıları uygulamada
ölçebilme derecesidir.
• Başka bir değişle yapı geçerliği, ölçme aracıyla
ölçülmek istenen özelliğin başka özelikler
karıştırmadan ölçebilme derecesir.
• Yapı geçerliği her ölçme aracında bulunması gereken
önemli bir geçerlik türüdür.
 Yapı Geçerliği
• Yapı geçerliğine ilişkin kanıtlar sağlamak için birçok
yöntem bulunmakla birlikte en fazla kullanılan
yöntem istatistiksel bir teknik olan faktör analizidir.
Bunun yanında uzman görüşünün alındığı
çalışmalarında çokça olduğu görülmektedir.
 Geçerliği Artırmanın Yolları
1. Her soru tek bir kazanımı ölçmeli
2. Sorular öğrenci düzeyine uygun olmalı
3. Her yıl aynı sorular kullanılmamalı
4. Sorular kaynaklardan olduğu gibi alınmamalı
5. Güvenirliği artıran herşey geçerliği de artırır.
 Geçerliği Artırmanın Yolları
6. Sorular ayırt edici olmalı
7. Sınav planı hazırlanmalı
8. Bireylerin kültürleri göz önünde bulundurulmalı
9. Bir grubun lehine olan sorular sorulmamalı
10. Alan uzmanlarına kontrol ettirilmeli
 Güvenirlik

Dr. mehmet ŞATA

2021
Eğitimde Araştırma Yöntemleri
 Sunu Planı
• Ölçmede Hata
• Hata Türleri
• Hata Kaynakları
• Güvenirlik
– Güvenirliğin Anlamları
• Ölçmenin standart hatası
 Ölçmede hata
• Eğitimsel araştırmalarda çoğunlukla dolaylı
ölçme kullanılır. Bundan dolayı yapılan
ölçmelerde her zaman hata vardır.
• En genel anlamda hata bir değişkenin ölçülen
değeri ile gerçek değeri arasındaki fark olarak
tanımlanmaktadır.
• Hata hem ekiş hem de artı değerde olabilir.
 Hata Türleri
• Sabit hata
• Sistematik hata
• Tesadüfi/Randum hata
 Hata kaynakları
• Ölçmeyi yapan kişiden kaynaklanan hatalar
• Ölçmenin yapıldığı bireyden kaynaklanan
hatalar
• Ölçmenin yapıldığı ortamdan kaynaklanan
hatalar
• Ölçme aracından kaynaklanan hatalar
 Güvenirlik
• Güvenirlik en genel anlamda, «ölçme
sonuçlarının tesadüfi hatalardan arınık olma
derecesi» olarak tanımlanmaktadır.
• Başka bir değişle ölçümlere karışan hata ne
kadar az olursa yapılan ölçüm o kadar
güvenilirdir.
 Güvenirliğin Anlamları
• Tutarlılık
• Kararlılık
• Duyarlılık
 Ölçmenin Standart hatası
• Testin güvenirlik katsayısı ile birlikte standart sapmasını da
kullanarak ölçme sonuçlarında yapılan hatanın sınırları elde
edilebilir.

SEM   X 1  rxx'
• Formülden de görüldüğü gibi ölçmenin standart hatası
(Standart Error of Measurement) iki faktörün bir
fonksiyonudur
• test güvenirliği
• test standart sapması
 Ölçmenin Standart hatası
• Ölçmenin standart hatası, bir ölçme sonucunda
yapılan ortalama hata miktarını verir. Bu hata,
test güvenirliği arttıkça azalır.
• Test puanlarının değişkenliği (standart sapması)
hatayı artırır.
• Ölçme hatasından dolayı gözlenen puanların
değişkenliği gerçek puanların değişkenliğinden
fazladır.
 Ölçmenin Standart hatası
• Ölçmenin standart hatasına bakarak, puanların
normal dağılım gösterdiği varsayımı altında,
gözlenen bir puanın hangi aralıklarda değiştiği
söylenebilir. Yani kişinin gerçek puanının alt ve
üst sınırları belirlenebilir.
Ölçmenin Standart hatası
 Güvenirlik-II

Dr. mehmet ŞATA

2021
Eğitimde Araştırma Yöntemleri
 Sunu Planı

• Güvenirlik Belirleme Yöntemleri

– Tek uygulamaya dayalı yöntemler
– İki uygulamaya Dayalı yöntemler
• Güvenirliği artırmanın yolları
• Güvenirlik ve Geçerlik Arasındaki İlişki
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri
• Güvenirliğin belirlenmesinde korelasyon
katsayısından yararlanmaktadır.
• Genel olarak tek uygulamaya ve iki veya daha
fazla uygulamaya dayalı yöntemler
kullanılmaktadır.
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri
• Tek uygulamaya dayalı yöntemler
1. Kuder-Richardson KR-20 ve KR-21 Formülleri
2. Cronbach Alfa yöntemi
3. İki yarıya bölme
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri
1. Kuder-Richardson KR-20 ve KR-21 Formülleri
K

K
p qj j
j 1
KR  20  (1  2 )
K 1 SX
• KR20: Kuder-Richardson 20 güvenirlik katsayısı
• K: Soru sayısı
• :j maddesinin varyansı
• pj: j maddesinin güçlük indeksi
• qj: 1-pj
• SX2: test puanlarının varyansı
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri
1. Kuder-Richardson KR-20 ve KR-21 Formülleri
K K X  ( X )2
KR  21  (1  )
K 1 2
KS X

• KR21: Kuder-Richardson 21 güvenirlik katsayısı

• K: Soru sayısı
• : Test puanlarının aritmetik ortalaması
• SX2: test puanlarının varyansı
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri
2. Cronbach Alfa Yöntemi
K

K
j
s 2

j 1
a (1  2 )
K 1 SX
• a: Cronbach alpha
• K: Soru sayısı
• sj2: j maddesinin varyansı
• SX2: test puanlarının varyansı
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri
• iki uygulamaya dayalı yöntemler
1. Test-tekrar test yöntemi
2. Paralel/Alternatif formlar Yöntemi
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri
1. Test-tekrar test yöntemi

• Birinci ve ikinci uygulama arasındaki korelasyon

testin güvenirlik katsayısını gösterir.
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri
1. Test-tekrar test yöntemi
Korelasyon katsayısının yüksekliği, birinci ve ikinci
uygulamadan alınan puanların birbirine yakın
olduğunu gösterir. Bu durumda testin güvenirliği
yüksektir.
Korelasyon katsayısının düşüklüğü, birinci ve ikinci
uygulamadan alınan puanların birbirinden farklı
olduğunu gösterir.
Bu yöntemle yapılan güvenirlik kestirimleri daha çok
KARARLILIK katsayısı olarak yorumlanır. Çünkü zaman
içinde gerçek puanda bir değişme olmadığını gösterir.
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri
2. Eş değer Formlar Yöntemi

• FORM A ve FORM B arasındaki korelasyon

testin güvenirlik katsayısını gösterir.
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri
2. Eş değer Formlar Yöntemi
Korelasyon katsayısının yüksekliği iki formdan
alınan puanların birbirine yakın olduğunu ve
formların eşdeğer olduğunu gösterir. Bu durumda
testin güvenirliği yüksektir.
Korelasyon katsayısının düşüklüğü iki formdan
alınan puanların birbirinden farklı olduğunu
gösterir. Bu durum testlerin eşdeğerliğinin tam
olmayışından kaynaklanacağı gibi güvenirliğin
düşük olmasında da kaynaklanır.
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri
3. Eş yarılar Yöntemi

Birinci yarı ve ikinci yarı puanları arasındaki

korelasyon testin güvenirlik katsayısını gösterir.
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri
3. Eş yarılar Yöntemi
Testi iki yarıya bölme yönteminde, iki yarının
eşdeğer olması gerekir. İki yarının eşdeğerliği
sağlanamazsa testin güvenirliği düşük çıkar.
Güvenirliği artırmanın yolları
 Güvenirliği artırmanın yolları
• Soru sayısını artırmak
• Soruları açık, anlaşılır ve net ifadelerle
hazırlamak
• Öğrencilerin sınava motivasyonlarını artırmak
• Sınav süresini az yada çok fazla olmayacak
şekilde ayarlamak
• Hata kaynaklarını olabildiğince azaltmak
• Objektif puanlama yapmak
• Kopyanın engellenmesi
 Güvenirlik ve Geçerlik Arasındaki
İlişki
• Soru
 Güvenirlik ve Geçerlik Arasındaki
İlişki
• Soru
Araştırmalarda geçerlik ve
güvenirlik-I
Dr. mehmet ŞATA
2021
Eğitimde Araştırma Yöntemleri
 Sunu Planı

• Araştırmalarda Geçerlik
– Nicel Araştırmalarda İç geçerlik
– Nitel Araştırmalarda İç geçerlik
– Nicel Araştırmalarda Dış geçerlik
– Nitel Araştırmalarda Dış geçerlik
– Nitel ve Nicel Araştırmalarda Geçerlik
 Araştırmalarda Geçerlik
• Araştırma deseni, geçerli ve güvenilir bulgular
elde etmek için bağımlı değişkene ait varyansın
kontrol edilmesi ile olasıdır.
• Araştırmacı, bağımlı değişken üzerindeki etkisini
araştırdığı bağımsız değişkenin yol açtığı varyansı
maksimumlaştırmak, dış sistematik varyansı
(bağımlı değişkeni etkileme olasılığı olan ancak
araştırmacı tarafından etkisi araştırılmayan) ve
dışsal değişkenlerden kaynaklanacak varyansı
kontrol etmek ve hata varyansını (işlem
gruplarındaki bağımlı değişkene ilişkin denekler
arası farkları) en aza indirmektir.
Nicel Araştırmalarda İç Geçerlik
• Araştırmalarda sonuçların bir faktör ya da
faktörler tarafından açıklanabilirliği ve
büyük gruplara genellenebilirliği
önemlidir. Bağımlı değişkende gözlenen
değişmelerin, bağımsız değişkenle
açıklanabilirlik derecesi iç geçerlik;
sonuçların deneklerin seçildiği büyük
gruplara, evrene genellenebilirlik derecesi
ise dış geçerlik olarak tanımlanır.
Nicel Araştırmalarda İç Geçerlik
• Araştırmalarda iç geçerliği tehdit eden pek çok
faktör bulunmaktadır:
• Deneklerin Seçimi: denekler gruplara yansız veya
eşleştirilerek atanmalıdır. Şayet yansız veya
eşleştirilerek atanmaz ise deneklerin başlangıçtaki
farklılıklarının bağımlı değişkene ait puanlardaki
varyansa olan katkısının artmasına neden olacaktır.
• Deneklerin olgunlaşması: Zamana bağlı
çalışmalarda (deneysel çalışmalarda) deneysel
uygulamalar arasında değişim ya da olgunlaşmaya
bağlı deneklerin, deneyin sınırları dışındaki
yaşantılarında bir farklılaşma oluşabilir.
Nicel Araştırmalarda İç Geçerlik
• Veri toplama aracı: Deneysel koşullarda farklı
ölçme araçlarının kullanılması iç geçerliği
düşürür. Örneğin deneklere verilen testlerin
farklı olması, testlerin farklı kişilerce
uygulanması, farklı gözlemcilerin kullanılması
gibi durumlar araştırmanın iç geçerliğini
düşürür.
• Deneklerin geçmişi: Araştırma kapsamında tüm
deneklerin benzer olaylar içinde olması gerekir.
Nicel Araştırmalarda İç Geçerlik
• Denek Kaybı Etkisi: deneklerin deneysel işlim
başlamasından sonra çeşitli nedenlerde deneyden
ayrılması iç geçerliği düşüren bir faktördür. Bu yüzden
araştırmalarda her zaman daha büyük denek grupları
ile çalışılması gerekir.
• Öntest (deney öncesi ölçüm) etkisi: bazı
araştırmalarda aynı testin aynı kişilere birden fazla
kez uygulanması sonucunda denklerin içeriğe aşina
olması nedeniyle sontest puanları üzerinde belli bir
etkiye (performansları olması gerekenden daha fazla
gibi) sahip olabilir. Bu durumun dikkate alınması
gerekli ve buna göre istatistiksel işlemlere
Nicel Araştırmalarda İç Geçerlik
• İstatistiksel Regresyon: bazen deneklerin ilk uygulamada
şanslı olmaları ve ikinci uygulamada daha az şanslı olmaları
veya ilk uygulamada az şanslı iken ikinci uygulamada daha
şanlı olması sonucunda ortalama puanları ortalamaya doğru
çekilir. Bu durum da iç geçerliği tehdit etmektedir.
• Etkileşme Etkisi: bazı araştırmalarda bağımlı değişken
üzerindeki etkisi incelenmeyen bağımsız değişkenlerin
kombinasyonlarının iç geçerliği düşürdüğü belirtilmiştir.
• Beklentilerin Etkisi: deneklerin deneysel işlem ile ilgili
beklentileri araştırma sonuçlarını etkileyebilir. Örneğin
olması gerekenden farklı bir şekilde davranmaları gibi.
 Nicel Araştırmalarda Dış Geçerlik
• Nicel araştırmalarda dış geçerliği etkileyen faktörler ise şu
şekildedir:
• Örnekleme Etkisi: Sınırlı bir alandan seçilen kişiler başka
yerlerdeki kişileri temsil etmeyebilir. Dış geçerliği artırmak
için araştırmların daha fazla denek üzerinde yapılması
gerekir.
• Beklentilerin Etkisi: bazen deneysel işlemin uygulandığı
denek grubunda olması gerekenden ziyade farklı tepkiler
verilmesi araştırmanın dış geçerliğini düşürür.
• Öntest-Deneysel Değişken Etkileşim Etkisi: bazen öntest
uygulması ve deneysel işlemde kullanılan değişken arasında
oluşan bir etkileşim sonuçların genellenebilirliği üzerinde
etkili olabilir.
Nitel Araştırmalarda İç Geçerlik
• Nitel araştırmada geçerlik araştırmacının
ilgilendiği konuyu olabildiğince tarafsız
gözlemesidir.
• İç geçerlik: Araştırma sonuçlarına ulaşırken
izlenen sürecin çalışılan gerçekliği ortaya
çıkarmadaki yeterliliğidir.
• Dış geçerlik: Elde edilen sonuçların benzer
gruplara ya da ortamlara aktarılabilirliğidir.
Nitel Araştırmalarda İç Geçerlik
• Araştırmacı olarak gözlediğimizi sandığımız olaylar
ya da anladığımızı düşündüğümüz olgulara ilişkin
yorumlamalarımız gerçek durumu yansıtıyor mu?
• Bulguları teyit etmede kullanılan kurallar stratejiler
var mı?
• Açık olmayan olgular ya da olaylar belirlenmiş
midir?
• Bulgular araştırmaya katılan bireyler tarafından
gerçekçi bulunmuş mudur?
Nitel Araştırmalarda İç Geçerlik
• Araştırmacının sürekli olarak kendisini ve süreci
eleştirel bir gözle sorgulaması ve denetlemesi
beklenir.
• Çalışmadaki kontrollerin nasıl yapıldığı
konusunda açıklamalar okuyucuyu tatmin
edecek şekilde açık ve net olmalıdır.
 Nitel Araştırmalarda Dış Geçerlik
• Dış geçerlik araştırma sonuçlarının
genellenebilirliğine ilişkindir. Eğer bir araştırmanın
sonuçları benzer ortamlara ve durumlara
genellenebiliyorsa araştırmanın dış geçerliğinin
olduğu söylenebilir.
• Sosyal olayların, içinde bulunan ortama göre
değiştiği varsayımından hareketle hiçbir
araştırmanın sonuçları başka bir duruma doğrudan
genellenemez (Yani nitel araştırmalarda dış geçerlik
genelde düşük olur). Ancak bir dereceye kadar
benzetilerek genellenebilir.
 Nitel Araştırmalarda Dış Geçerlik
• Nicel araştırmada bu genelleme doğrudan olabilirken nitel
araştırmada genelleme dolaylı olarak yapılabilir.
• Araştırma örnekleminin ortamının ve süreçlerinin özellikleri
başka örneklemlerle karşılaştırma yapabilecek düzeyde
ayrıntılı olarak tanımlanmış mıdır?
• Örneklem genellemeye izin verecek ölçüde çeşitlendirilmiş
midir?
• Araştırma sonuçları araştırma sorusu ile ilgili kuramlarla
tutarlı mıdır?
• Araştırma bulguları benzer ortamlarda kolaylıkla test
edilebilir mi?
• Bu ve benzeri sorular araştırmanın sınırlı ölçülerde
genellenebilirliğini belirlemede kullanılabilir.
 Nitel ve Nicel Araştırmalarda
• Nitel araştırmada Geçerlik
• Nicel araştırmada
• Geçerliği tam olarak elde • Geçerliğitam olarak elde etmek
etmek çok güçtür. mümkündür
• Geçerliği kişilerin gözlemleri • Geçerliği sayısal veriler ve deneyler
belirler. belirler
• Sonuçlar yoruma açıktır. • Sonuçlar yoruma kapalıdır
• Deney yapılan ortam
tekrarlanabilir değildir. • Deney yapılan ortam tekrarlanabilirdir.
• Ortama müdahale söz konusu • Ortama müdahale çok az olduğundan
olabildiğinden geçerliği geçerliğe katkıda bulunur
olumsuz etkiler • Araştırmacının sonuçları taraflı
• Araştırmacı sonuçları taraflı değerlendirme olasılığı yoktur bu durum
değerlendirebilir bu durum geçerliği pekiştirir
geçerliği kısıtlar
Araştırmalarda geçerlik ve
güvenirlik-II
Dr. mehmet ŞATA
2021
Eğitimde Araştırma Yöntemleri
 Sunu Planı

• Araştırmalarda Güvenirlik
– Araştırmalarda Dış Güvenirlik
– Araştırmalarda İç Güvenirlik
 Araştırmalarda Güvenirlik
• Güvenirlik araştırma sonuçlarının tekrar
edilebilirliği ile ilgilidir.
• Bunun anlamı eğer çalışma ikinci kez
yürütülmüş olsa aynı sonuçları verir mi?
• Eğitim araştırmalarında güvenirlik önemli bir
problemdir. Çünkü: İnsan davranışları çok
değişkendir!
 Araştırmalarda Güvenirlik
• Güvenirlik bilimsel çalışmalarda sağlanması
gereken ilk koşuldur.
• Güvenirliği düşük olan bir ölçmenin hiçbir
bilimsel değeri olmadığı gibi güvenirliğin yüksek
olması da yapılan ölçmenin amaca
uygunluğunun (yani geçerli olduğunun)
garantisi değildir.
• “Bir işlemin geçerli olabilmesi için önce
güvenilir olması gerekir”
 Araştırmalarda Güvenirlik
• Yapılan bir ölçmede üç tür güvenlik ölçütü
alınabilir. Bunlar:
• Zamana göre değişmezlik (süreklilik)
• Bağımsız gözlemciler arası uyum
• İç tutarlılık
 Araştırmalarda Güvenirlik
• Araştırmalarda güvenirlik ikiye ayrılır:
• Dış güvenirlik
• İç güvenirlik
 Araştırmalarda Dış Güvenirlik
• Dış güvenirlik: Araştırma sonuçlarının benzer ortamlarda aynı
şekilde elde edilip edilemeyeceğine bakar.
• Dış Güvenirliğin Sağlanması İçin;
• Dış güvenirliğin sağlanmasına yönelik araştırmacının öncelikle
araştırma sürecindeki kendi konumunu açık hale getirmesi gerekir.
• Araştırmada veri kaynağı olan bireylerin açık bir biçimde
tanımlanması gerekir.
• Araştırma sürecinde oluşan sosyal ortamların ve süreçlerin
tanımlanması gerekir.
• Elde edilen verilerin analizinde kullanılan kavramsal çerçevenin ve
varsayımların tanımlanması gerekir.
• Veri toplama ve analiz yöntemleri ile ilgili ayrıntılı açıklamaların
yapılması gerekir.
 Araştırmalarda Dış Güvenirlik
• Araştırmacı araştırmanın yöntemlerini ve aşamalarını ayrıntılı bir
biçimde tanımlamış mıdır?
• Veri toplama, işleme, analiz etme, yorumlama ve sonuçlara ulaşma
konularında neler yapıldığı açık bir biçimde anlaşılabilmekte midir?
• Sonuçlar ortaya konulan verilerle açık bir biçimde ilişkilendirilmiş
midir?
• Araştırmacının izlediği yöntemler ve süreçler konusunda kayıtların
kapsamı açık ve ayrıntılı bir biçimde tanımlanmış mıdır?
• Araştırmacı bireysel varsayımlarının, önyargılarının ve
yönelimlerinin farkında mıdır?
• Araştırmada farklı görüşler ve alternatif açılamalar dikkate alınmış
mıdır?
• Ham veriler başkalarının incelemesi için uygun bir biçimde
saklanmış mıdır?
 Araştırmalarda İç Güvenirlik
• İç güvenirlik: Başka araştırmacıların aynı veriyi kullanarak aynı
sonuçlara ulaşıp ulaşamayacağına ilişkindir.
• İç güvenirliğin Sağlanması için;
• Toplanan verilerin öncelikle betimsel bir yaklaşımla doğrudan
sunulmasına ilişkindir.
• Aynı araştırmaya birden fazla araştırmacının dahil edilmesidir.
• Özellikle gözlem yoluyla elde edilen bulguların görüşmeler yoluyla
teyit edilmesi gerekir.
• Elde edilen verilerin analizinde bir başka araştırmacıyı kullanma ve
ulaşılan sonuçları teyit etmedir.
• Önceden oluşturulmuş ve ayrıntılı olarak tanımlanmış bir
kavramsal çerçeveye bağlı olarak yapılan veri analizi de iç güvenliği
zenginleştiren bir etkendir.
 Araştırmalarda İç Güvenirlik
• Araştırma soruları açık bir biçimde ifade edilmiş midir?
• Araştırmacının araştırma sürecindeki kendi konumu açık bir
biçimde tanımlanmış mıdır?
• Araştırmanın sonuçları verilerle uyum içinde midir?
• Araştırmacının temel bakış açısı ve araştırmaya yaklaşımı açık
bir biçimde tanımlanmış mıdır?
• Veriler araştırma sorularının gerektirdiği biçimde ayrıntılı ve
amaca uygun toplanmış mıdır?
• Birden fazla araştırmacının olduğu durumlarda benzer veri
toplama süreçleri ve yöntemleri kullanılmış mıdır?
• Verilerin kodlanmasında birden fazla araştırmacının
kullanılması durumunda kodlama karşılaştırılması yapılmış
mıdır?
 Güvenirlik ve Geçerlik
• Nitel Araştırmalarda Güvenirlik ve Geçerlik Güvenirlik
özellikle nicel araştırmalarda aranan bir özelliktir ve
araştırmanın başka araştırmacılar tarafından da
tekrarlandığında aynı sonucu vermesini ifade eder.
Bunun için araştırmanın başka araştırmacılar tarafından
da tekrarlanabilir nitelikte olması gerekir.
Tekrarlanabilirliği sağlayan öğe, ölçme aracının sabit,
değişmez bir araç olmasıdır. Ölçme aracı ne kadar
değişmez nitelikteyse ölçümün güvenirliği de o derece
yüksek olacaktır. Pozitivist bilim anlayışına dayanan
nicel bir araştırmanın doğruluğu, güvenirlik düzeyi ile
ölçüldüğü için yüksek güvenirlik düzeyine (0,70 ve üzeri)
ulaşılması nicel araştırmalarda son derece önemlidir.
 Güvenirlik ve Geçerlik
• Yorumlayıcı yaklaşıma dayanan nitel araştırmalarda ise
araştırma, bulguların başka araştırmalar tarafından
tekrarlanıp tekrarlanmadığı açısından değil, niteliği açısından
değerlendirilir. Üçüncü ünitede ayrıntılı bir şekilde ele
aldığımız gibi, nicel ve nitel araştırmaların amaçları
birbirinden farklıdır. Nicel araştırmalar nedensel ilişkileri
açıklama amacına yönelikken nitel araştırmalar açıklamadan
önce anlamaya, olguyu yaşayanların gözünden görüp derin
bir anlamaya ulaşmayı amaçlarlar. Genel olarak iyi bir nitel
araştırmanın karmaşık ya da anlaşılmaz bir durumu
anlamamıza yardım eden, konusuyla ilgili kapsamlı bir
anlayışa ulaşmayı sağlayan bir araştırma olduğu kabul
edilmektedir.
 Güvenirlik ve Geçerlik
• Araştırmaların değerlendirilmesi konusundaki bu
farklılık nedeniyle bazı nitel araştırmacılar, nicel
araştırmalarda çok önemli olan güvenirlik kavramının
nitel çalışmaların değerlendirilmesi açısından yetersiz,
hatta anlamsız olduğunu savunmaktadır (Stenbacka,
2001:552). Buna karşılık nitel araştırmacıların çoğu
“doğru bilgiye ulaşma konusunda gereken önlemlerin
alınmasının, (yani geçerliğin) ve araştırma sürecinin ve
verilerin açık ve ayrıntılı bir biçimde, yani bir başka
araştırmacının değerlendirmesine olanak verecek
biçimde tanımlanmasının (yani güvenirliğin), nitel
araştırmacıların karşılaması gereken önemli
beklentiler”.
BİLİMSEL Araştırmalarda ETik

Dr. mehmet ŞATA

2021
Eğitimde Araştırma Yöntemleri
 Sunu Planı

• Araştırmalarda Güvenirlik
– Araştırmalarda Dış Güvenirlik
– Araştırmalarda İç Güvenirlik
ETİK KURALLAR
• Araştırmacı katılımcısını (insan / hayvan)
korumakla yükümlüdür.
• Etik kurallar rehberini takip eder.
• İlgili kurumların etik komitelerinden onay
aldıktan sonra çalışmasına başlayabilir.
 Bilgilendirilmiş Onam Almak
• •Siz kimsiniz,
• •Ne Yapıyorsunuz,
• •Araştırmanın amacı,
• •Öngörülen süre ve yapılacak işlemler,
• •Başladıktan sonra istedikleri zaman vazgeçme hakları,
• •Potansiyel riskler, rahatsızlık ya da olumsuz etkiler gibi
kendilerini etkileyebilecek olası etmenler,
• •Gelecekteki araştırma yararları,
• •Gizlilik sınırları,
• •Katılım için teşvikler,
• •Araştırma ve araştırmaya katılanların haklarıyla ilgili
soruları için kiminle görüşecekleri
 Araştırmada Yanıltma
• Ne zaman kullanılır?
• •Araştırmanın Değeri!!
• •Katılımcının etkilenmesi!!
• •Dikkat ve Bellek Deneyleri
• –Hatırlanan kelime fill mi isim mi?
• Çalışma Sonrası Bilgilendirme
• Hassas Konularda Bilgi Alma
• Gönüllü Katılım
• İstediği Zaman Yarıda Bırakma Hakkı
• Bilgilerin Gizli Kalması
• Katılımcıya Zarar Verme Olasılığı
• Tedavi sağlamak ya da tedaviden mahrum bırakmak

• Yeni geliştirilen bir müdahale programının etkinliğini test

etmek için
• –deney grubu: tedavi alan
• –kontrol grubu: tedavi almayan
• *etkisi belli olmayan bir tedavi uygulamak ne kadar etik?
• *kontrol grubunu bu tedaviden mahrum bırakmak ne kadar
etik?
• Araştırm

• Araştırmaya katılma karşılığında bir teşvik

vermek ne kadar etik?
• Örn: cüz-i miktar para, ders için puan, çocuk
için oyuncak, kırtasiye malzemesi, mesleki
hizmet vs. a Katılımcılarını Teşvik Etmek
• Araştırmadaki Hayvanların Kullanımı ve Bakımı

• Araştırmanın bilimsel değeri ve Izlenebilecek başka

yöntem olmaması,
• •Eziyet edilmeden bakılmalı ve sağlıklı ortamda
tutulmalı,
• •Enfeksiyon önleyici ve acıyı en aza indirecek tedbirler
alınmalı,
• •Cerrahi işlemler anestezi ile yapılmalı
• Uygun Araştırma Yöntemini Kullanmak

• Yanlı bir örneklem seçmek,

• •Geçersiz ölçüm araçları kullanmak,
• •Yanlış çıkarımlarda bulunmak etik değildir
• Sonuçları Rapor Etme

• •Araştırmacı verileri uydurmaz ve sonuçları saptırmaz.

• •Yayınladığı veri ve sonuçlarda önemli yanlışlar
saptarsa bu hataları düzeltmek için gerekli adımları
atar: düzeltme yazısı yazmak, yazısını geri çekmek gibi
• Kaynak Hırsızlığı
• Yanlılıktan Sakınmak

• Kasıtlı olarak araştırma bulgularını saklamak,

ya da olduğundan farklı göstermek