Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 12

EXAMINATIONS COUNCIL OF ESWATINI

Junior Certificate Examination


____________________________________________________________________________
SISWATI 207/02
Paper 2 October/November 2020
2 hours
Additional Materials: Answer Booklet
Coloured pencils
____________________________________________________________________________

READ THESE INSTRUCTIONS FIRST

Write your name, Centre number and candidate number on all the work you hand in.
Write in blue or black pen.
Do not use staples, paper clips, highlighters, glue or correction fluid.

Answer all questions in both Sections A and B.

At the end of the examination, fasten all your work securely together.
The number of marks is given in brackets [ ] at the end of each question or part question.

___________________________________________________________________________________
This document consists of 10 printed pages and 2 blank pages.

©ECESWA [Turn over


2

SICEPHU A

Phendvula yonkhe imibuto kulesicephu.

UMBUTO 1

Fundza lesivisiso bese uphendvula imibuto letawulandzela.

LISONDVO LIYAGICIKA

Kwaba ludvumo lolwanyakatisa wonkhe ummango eNgculwini nemacentselo mhla tivakala


tindzaba tekutsi Vosho umsa waMtsamo Motsa sewuyihlutfulile intfombi yendzawo
lebeseyishikilise emajaha. Indzaba yaVosho yagijimisa kwembane. Latsi liyotilahla kunina yabe
seyatiwa kuto tonkhe tigodzi talommango.

Kuphumelela kwakhe Vosho kwaba yindzabamlonyeni kuwonkhewonkhe ikakhulukati kuto


timbangi takhe waMvulane. Emajaha lamanyenti bese awahhanisile Sebentile lotalwa kaZwane.
Kungako amane aphelelwa nje kutsi angehlulwa nguVosho ebantfwini bonkhe. Vosho pho! Phela
bebamangala kufanele ngoba Vosho bekangasiye umuntfu lobekabukeka anelitfuba kulentfombi
ngoba bekangavukeli futsi angayidli indvwangu njengalabanye bontsanga yakhe. Abetiphilisa
ngekulima tibhidvo abuye atitsengise. Abengenaso nesihlati setintfombi, imoto phela. Ngubani-ke
lobekangajabulela kwehlulwa ngusinetfwanaye.

ULaMangweni abeyintfombi tiphelele, phuma langa sikotse cobo lwakhe. Abetsi kantsi wakhekile
abuye ashaye ngelibala leliluhlata lokutsandzekako. Inhlonipho beyibutwa kuye Sebentile. Lijaha
bekalikhulumisa ngenhlonipho nalotendlulelako ate atitjele kutsi litawendlula ngelihubo kantsi
phindze utolicitsa ngalenkhulu inhlonipho noma nalo beselititjelile kutsi lamuhla ngelemancamu.
ULaMangweni abekhuliswe ngayo inhlonipho ekhaya. Uyise nenina bebayatisa inhlonipho futsi
bagcizelela bumcoka bekuhlonipha wonkhe umuntfu.

Loku ngiko lokwabanga kutsi emajaha alommango afise kuyawutehlulekela kuyo lentfombi. Phela
abeyindlala emantfombatana latsi kantsi ayabukeka aphindze engcaye. Akwetfusi-ke kutsi
emajaha akuboMhlalamanti, Mgangeni, Timbutini naletinye tigodzi onkhe besekayati indlela leya
kuBhobokazi ekhabo Sebentile. Labanye bebayati noma balele seyabhodvuka tigi tabo. Phela
labadzala batsi, ‘lapho kunelutsandvo khona, indlela ikhona’. Linyenti lalamajaha abeshaya
ngetimoto takalokusho abuye ayidle kudzele sibukeli indvwangu leyo. Beketa lamajaha

©ECESWA 207/02/O/N/2020
3

kuSebentile atsi atoshengetisa letimotolo tawo ngelitsemba lekutsi utotsatseka kodvwa


kwakufana nekutsela emanti emhlane welidada. Konkhe loku kwabuye kwaba sisusa sebutsa
emkhatsini waSebentile nabontsanga yakhe lebebabuka kutsi Sebentile udlala ngematfuba
emajaheni labonakala adla lizambane lampondo. Linyenti late lafunga kutsi Sebentile unebutsi
lobuyingoti. Phela unjalo umhobholo, wenta umuntfu akhulume intfo lengekho.

Vosho akaphotisanga maseko. Kwatsi emuva kwetinyangana wavele wayisondzeta emabaleni


eMavulane lentfombi, wagcwalisa emaphupho akhe. Uyise wamlobolela ngekushesha bate batsi
labanyenti wesabe kutsi bangate bamemuke lomakoti wakakhe. Watishaya tihamba
ngemasondvo kwate kwadzela sibukeli.

Emuva kwesikhashana nje, Vosho wavelelwa yinhlanhla lengakavami. Ummango waseNgculwini


wamtfuma kutsi ayowumelela endlini yetishayamtsetfo. Phela umsebenti wakhe wengadze bese
utfutfukile sekasungule nenhlangano yako kulima tibhidvo. Abenalo nelikhono lekutfola titolo
tekubatsengela lomkhicito. Wabona ke ummango kutsi ukhutsele Vosho ngako angabemelela
ePhalamende. Walitsakasela lelitfuba Vosho wasukumela etulu watfumeka. Sewesibili lomnyaka
umsa waMtsamo solo atfunywa, imphilo yakhe seyigucukile impela. Ungamphika nangabe umati
itolo. Labanye sebeva ngetindzaba kutsi Vosho lo bekangabhunyi nasetiko. Sekuyinganekwane
kutsi bekangacatjangwa nakancane kutsi uyoke ahambe ngemotolo. Indzaba yemabhizinisi-ke
yona ayiphatfwa. Ngemahlalakhona. ULaMangweni yena bamkhomba enyuvesi yakaNgwane,
eKwaluseni phela, lapho aceceshwa khona kutemabhizinisi. Lomnyaka lona nje sewekugcina
bese uyaphotfulwa.

Kuko konkhe loku, linye linyeva lelalihlupha Vosho nemkakhe. Yindzaba yembeleko! Iminyaka
lengetulu kwalesihlanu solo kulokota litsemba kutsi utawuvela umntfwana. Umndeni nawo bese
ucalile kubuta kutsi kantsi sekubambephi kuLaZwane. Ligugu lamakoti wabo bese liya
ngekuncipha.

©ECESWA 207/02/O/N/2020 [Turn over


4

Imibuto

(a) Bhala sibongo saVosho? [1]

(b) Bekuyini umsebenti waVosho bekatiphilisa ngawo? [1]

(c) Endzimeni yesitsatfu, khipha lokukhomba kutsi umka Vosho bekamuhle. [1]

(d) Chaza lamagama lalandzelako njengoba asetjentiswe endzabeni:


(i) Timbangi (indzima yesibili) [2]
(ii) Kudla indvwangu (indzima yesibili) [2]

(e) Ngaphandle kwenhlonipho, nika kunye lokukhomba similo saSebentile usekele


ngeliphuzu linye. [3]

(f) Lamajaha lebeketa ngetimoto, adle indvwangu bekamtsandza mbamba yini


Sebentile? Sekela imphendvulo yakho ngeliphuzu linye. [2]

(g) Ngekucabanga kwakho itawuba njani imphilo emkhatsini waSebentile naVosho


njengoba solo ababatfoli bantfwana? Sekela imphendvulo yakho ngeliphuzu linye
uchaze kuvakale. [3]

[Sekukonkhe: 15]

©ECESWA 207/02/O/N/2020
5

UMBUTO 2

Fundza lesivisiso bese uphendvula imibuto letawulandzela.

SIKOLWA LESIPHAKEME SASEZONDI


Sikolwa saseZondi sasidvume njengesikolwa lesasingaphumeleli kahle etifundvweni. Kwase
kwetayelekile nje kutsi sivele etikolweni letente kabi minyaka yonkhe ngekulandzelana.
Kwakuyimvisa buhlungu kwati kutsi lesikolwa phambilini sasibekwa sichudzelane naletinye letidla
umhlanganiso velonkhe kodvwa nyalo sase sijike saba yinhlekisa.

Tatitiningi tintfo letatibange kutsi lesikolwa sigcine sikulelizinga. Kushintjashintjana


kwebaphatsisikolwa nekuhamba kwabothishela labanyentana lebese bayimisinsi yalesikolwa
kwasifaka sandla. Yacala yehla imiphumela yalesikolwa. Loku kwaba nemtselela wekutsi bafundzi
bangasakutsakaseli kutofundza kulesikolwa. Kamuva nje incumbi yebafundzi lebese bafundza
kwakungulabo lababongwe kuletinye tikolwa ngemuva kwekutiphatsa kabi. Labanye balabafundzi
bebafike bahlanyele imikhiba lemibi lekwakwenta lesikolwa sigcine sibe lihlatsi. Bese batayele
baphatsi kucela lusito embutfweni weMbube lodvutane kutsi uphalale utobacondzisela bafundzi
lebaphambana nemtsetfo. Kweba, kubaleka esikolweni, kulova, kusebentisa tidzakamiva,
kuphatsa tilimato nekugwazana kwakungemahlalakhona.

Kubafundzi labemukelwe kulomnyaka kube khona bafana labane ebangeni lelishumi lababe
nenshisekelo yekugucula lesikolwa kute sibuyise sitfunti saso. Batali balabafundzi labane
bebafundze baphumelela kuso lesikolwa, ngako nabo labafundzi bebanenkholelo kutsi
batowuphakamisa umjeka walesikolwa. Batimisela kwenta taba letitawukhomba labanye bafundzi
kutsi simcoka kangakanani lesikolwa sabo. Bacela sitfutjana kulolisekela lemphatsisikolwa kutsi
mane bametfulele leliphupho labo lekushintja lesikolwa sibuyele sibe njengakucala. Lisekela
lemphatsi lalitsakasela kakhulu leliphupho laze lacela kutimbhandzakanya nabo labafundzi
lebebanenshisekelo. Lisekela labachuba bayokwendlalela umphatsisikolwa ngaleliphupho naye
walijabulela.

Kwatsi kucala liviki babe bawungenela umsebenti lomkhulu. Insimbi yekungena kwesikolwa
yashaywa kusesele imizuzu lesihlanu singakangeni sikolwa khona kutotsi nase kugabanca
insimbi yesikhombisa babe sebeme emlayinini kuvele kucale kuthantaza. Loku kwakungumetamo
wekutsi bafundzi nabothishela bahloniphe insimbi yekungena futsi babambe sikhatsi. Kute balwe
nekubaleka kanye nekulova kwebafundzi emaklasini ngetikhatsi tekufundza, bakhetsa
kusebentisana netindvuna letibuke emaklasi lehlukene kutsi bamake labo labakhona kuleso
naleso sifundvo kuloluhla lwemabito kuwo onkhe emabanga. Loku kwakucinisekisa kutsi

©ECESWA 207/02/O/N/2020 [Turn over


6

ngempela kubebete umfundzi lokhona kubalekela tifundvo letitsite, kubebete lolovako kantsi
kubuye kucize kutsi bonkhe bothishela bayangena futsi bafundzise tifundvo tabo ngoba
bebasayina ekupheleni kwetifundvo.

Labafundzi baphindze bakha emabhentji ngemakabha lebeketfulwe eluphahleni lwemagumbi


ekufundzela nakunesiphepho emnyakeni lowendlulile. Lamabhentji bebafise kutsi ahlale bafundzi
ngesikhatsi selikhefu. Bacela kusekelwa ngusomabhizinisi wendzawo ngemasaka lamane
asemende kanye napende. Kwaba yintfokoto lenkhulu lapho bafundzi sebahlala emabhentjini abo
lamasha. Bese kunelibandla lebafundzi lelase likhetse kubabambisa kulemetamo yabo.

Abagcinanga ngekwakha emabhentji kodvwa basukela umkhankhaso wekuhlanyela tjani


netimbali. Bacela bafundzi labanetimbali netjani lobucolisakele emakhaya kutsi babaphatsele.
Batihlanyela letimbali netjani lobuhle emabaleni esikolwa kute lesikolwa sibe nguleso
lesibukekako. Batinikela ngekufika ekuseni banisele kute kutoba kuhle onkhe emalanga.

Base bacela kukhulumisana nalabanye bafundzi emlayinini ngekutiphatsa kanye nangekutimisela


etincwadzini. Babacela nje sevele ukhona lomoya kulabanyenti wekutimisela. Babambisana
netindvuna tebafundzi ekunakeni kutsi bafundzi bagcoka inyufomu lengiyo yesikolwa njengoba
umphatsi sikolwa bekahlale asho kutsi kungagcoki kahle inyufomu luphawu lwekucala
lwekungatiphatsi kahle.

Basukela inkapane leyakha umgwaco lowengca kulesikolwa bacela kutsi baphiwe imigcoma
yekulahla tibi lokwakutocinisekisa kutsi sihlobe sikolwa. Yatsi itseleka imigcoma babe
bakhulumisana nebafundzi kutsi bayisebentise phela lemigcoma. Sashintja sikolwa saba sihle.

Abakhatsalanga ngoba batfola imvumo elisekeleni lemphatsisikolwa kutsi kube nendlela


yekuhlela bafundzi ngekuphasa kwabo ngemuva kwaleso naleso sivivinyo kute batobona kutsi
baphasa njani nabacatsaniswe nalabanye bafundzi. Loku kwenta kutsi kube nemchudzelwano
nekutimisela kulelo nalelo banga ngoba bafundzi bebati kutsi ngemuva kwetivivinyo bebatobona
kutsi basebente njani. Bakhutsata bafundzi kutsi bete esikolweni ngeMigcibelo babuye baphute
kuhamba nakuphuma sikolwa. Kuphasa kwebafundzi kwenyuka ngelizinga lelibabatekako
nalelijabulisako.

Kwatsi nakufika sikhatsi sekuhalalelisela labo labente kahle emnyakeni kulesikolwa,


wawungaphika kutsi ngulesa sasingenti kahle. Sase sishintje ngendlela lencomekako futsi kwase
kunetinkhomba kutsi loku lokuphekiwe lonyaka kuvutsiwe. Batali lebebagcine ekucaleni
kwemnyaka kulesikolwa bamangala nabefika. Impela lemetamo yalabafundzi labane

©ECESWA 207/02/O/N/2020
7

beyingabonwa naluswane lolukhasela etiko. Bafundzi bebagcoka inyifomu yabo lefananako,


batimisela ngemsebenti wesikolwa futsi batati kutsi babafundzi. Thishelanhloko wema ngesibindzi
wabita labafundzi labane lababe mahlahlandlela watisa batali ngemisebenti yabo lemihle
kulesikolwa.

©ECESWA 207/02/O/N/2020 [Turn over


8

2 (a) Bhala sifinyeto lesingaba ngemagama labalelwa ku 60 – 80 ukhombise


imetamo leyentiwa bafundzi labane belibanga lelishumi basesikolweni
saseZondi kute kutfutfuke futsi kuphakame ligama lalesikolwa.
[10]

(b) Bafundzi basesikolweni lesiphakeme saseZondi bafuna kwakha lihhola


lesikolwa. Kutawuba nemcimbi welidina kute kucokelelwe timali tekusekela
lomsebenti wekwakha lelihhola. Bhala simemo lesiya emalungeni elikomidi
lebafundzi lebake bafundza kulesikolwa uwameme kulomcimbi.
[15]
[Sekukonkhe: 25]

©ECESWA 207/02/O/N/2020
9

SICEPHU B: LUHLELO

Phendvula yonkhe imibuto kulesicephu.


UMBUTO 3
(a) Sebentisa lendzima letsetfwe kusivisiso 1, Lisondvo Liyagicika, indzima 2 ukhiphe naku
lokulandzelako:

Kuphumelela kwakhe Vosho kwaba yindzaba mlonyeni kuwonkhewonkhe ikakhulukati kuto


timbangi takhe waMvulane. Emajaha lamanyenti bese awahhanisile Sebentile lotalwa
kaZwane. Kungako amane aphelelwa nje kutsi angehlulwa nguVosho ebantfwini bonkhe.
Vosho pho! Phela bebamangala kufanele ngoba Vosho bekangasiye umuntfu lobekabukeka
anelitfuba kulentfombi ngoba bekangavukeli futsi angayidli indvwangu njengalabanye
bontsanga yakhe. Abetiphilisa ngekulima tibhidvo abuye atitsengise. Abengenaso nesihlati
setintfombi, imoto phela. Ngubani-ke lobekangajabulela kwehlulwa ngusinetfwanaye.

(i) Siphawulo [1]


(ii) Sandziso sendzawo [1]
(iii) Sabito lesibalako lesinesimo lesikhomba kuphelela [1]
(iv) Sento lesinemcondvo lophikako [1]
(v) Libito lesigaba 1(a) bunyenti [1]

(b) Sebentisa leligama /umuti/ kuphendvula lemibuto lelandzelako:


(i) Khipha takhi taleligama lelingenhla, utichaze. [2]
(ii) Yakha libito leliphindze sicu ngalelibito. [2]

(c) Bhala imisho lenanaku lokulandzelako ukudvwebele:


(i) Sihlungo sigaba 1 [2]
(ii) Sandziso sesimo [2]
(iii) Sento lesisemphambosini yekwentela [2]

[Sekukonkhe: 15]

©ECESWA 207/02/O/N/2020 [Turn over


10

UMBUTO 4

(a) Bhala tibonelo taloku lokulandzelako:


(i) Sibaluli lesinesicu semvelo lesichazako [1]
(ii) Libitogcogca sigaba 3 [1]
(iii) Sento lesikhomba sikhatsi lesisandza kwengca [2]

(b) Chaza takhi taleligama lelibhalwe ngalokucindzetelwe:


Silwane siyabaluma bafana.
/si-/
/-ya-/
/-ba-/
/-lum-/
/-a/ [5]

(c) Bhala imisho lenanaku lokulandzelako:

(i) Libitombaca lelinesento nesento [2]


(ii) Sibabato semvelo lesikhomba kumangala [2]
(iii) Sentakutsi lesilunga linye [2]

[Sekukonkhe: 15]

©ECESWA 207/02/O/N/2020
11

BLANK PAGE

©ECESWA 207/02/O/N/2020 [Turn over


12

BLANK PAGE

______________________________________________________________________________________________________
Permission to reproduce items where third party owned material protected by copyright is included has been sought and cleared
where possible. Every reasonable effort has been made by the publisher (ECESWA) to trace copyright holders, but if any items
requiring clearance have unwittingly been included, the publisher will be pleased to make amends at the earliest possible
opportunity.

©ECESWA 207/02/O/N/2020

You might also like