LI MAMA’ HIX

Jun sut li hix ki’ok chi b’eek chi rub’el li k’iche’,

k’ajo’ naq nanumta naq nab’eek chi rub’el li
xkomon, ut kaw na’el sa’ xja’aj ut naxye chi kama’
a’in:

“Ka’ aj wi’ laa’in jwal nimin cheru”, chan reheb’ li

xkomon.

Ak tarab’i li ch’ub’, ut sa’ junpaat kixk’a’uxla

“tinrahob’tesi li xul a’in”, chan ut ki’ok sa’ xxik li

mama’ hix ut kixtiw tojo’ re naq kixlub’tesi xb’aan
li xmay”.

Chalen b’i’an, maajun sut chik kinumta sa’ xb’een li

xkomon.

LI IMUL UT LI KOK
Jun kutan li kok xko’o chi b’eek, sa’ li b’e kixtaw li
imul naq yo chi wa’ak. Ut li kok kixye re:
“Qayalaq qu”.

Li imul saasa sa’ xch’ool naq kixsume.

Kixb’oqeb’ chaq li xkomon re te’iloq.

Li imul saasa nase’ek naq ke’ok chi aanilak.

Li imul kiril naq wulak re sa’ li raqleb’aal aanilak,

ki’ok chi hilank ut aran kikub’e xwara.

Li kok kiril naq yo chi wark li imul ink’a kixtoch’,

timiil timiil kinume’ chi xk’atq. Naq li imul
kireek’a rib’, li kok ak yo chikan chi wulak.

Kixyal aj raj wi’ chik aanilak li imul, ab’an ink’a’

chik kixtaw.

LI XCH’INA’USIL LI UUTZ’U’UJ

Sa’ jun li k’aleb’aal, wan jun li roqha’, ut chi re

kiyo’la jun toon li saqi uutz’u’uj q’axal ch’ina’us
na’ilok, ab’an jun li k’oopopo’ naxk’ux li xkok’
xulel li uutz’u’uj re naq ch’ina’usaq ut re naq ink’a’
nayajer.
Sa’ jun kutan li uutz’u’uj kiril ru li k’oopopo’ ut
k’ajo’ naq kixiwak, ut, k’ajo’ naq kixhob’ xb’aan
naq ajtziil ru; li k’oopopo’ xraho’ li xch’ool ut xko’o
chi najt ut li kok’ xul ke’ok chi xlowb’al li xxe’ li
uutz’u’uj ut ki’ok chi yajerk.
Najt kixk’a’uxla li ajtziil aj k’oopopo’. Jun xilaq
chik naq li K’oopopo’ kisutq’i ut kiril naq yaj li
uutz’u’uj, kixlow li kok’ xul, ut li uutz’u’uj ut li
k’oopopo’ ramiweb’ chik rib’eb’.

SA’ XHA’ WAKAX

Aran chib’ikte’ sa’ xteepal chi k’ajb’on, li

nake’jolomin li k’aleb’aal, ke’xk’a’uxla xwa’tesinkil
li xtijob’aaleb’ ut ke’xk’a’uxla xloq’b’al junaq li
wakax ch’oq re li nimq’e, ab’an toj se’ k’ixk’ib’
koheb’ chi xloq’b’al li xwakaxeb’, ab’an toj tento
te’xq’ax li nimha’ chi K’ajb’on xk’ab’a’.

Ke’xloq’ chaq li xul, ut ke’ sutq’i wi’ chik

chib’ikte’, ab’an q’axal najt li xyanqeb’ li k’aleb’aal,
k’ajo’ naq kilub’ li xwakaxeb’. Ut yookeb’ chi
numsinkil sa’ li nimha’ naq kixt’up rib’ li xk’aamal,
ki’eelelik chi ruheb’ ut kixch’ik rib’ sa’ xchamal li
nimha’ timiil timiil kixb’ul rib’ ut ink’a’ chik
ke’xtaw.

Chalen ut a’an, rajlal kutan na’ab’iman xyaab’ xkux

li wakax sa’ li na’ajej a’an.

LI XNIMQ’EHEB’ LI KOK’ XUL

Kiwan len jun li xnimq’eheb’ li xul nake’xik’ank, aran sa’ li

k’aleb’aal Xukaneb’.
Chaq’al ta wi’ len ru li xch’ina’usal li rixeb’ li kok’ xul. Li q’uq’
wan len li xraxil, li xkaqil ut li xq’anil li rix.
Naq kinach’ok chaq li ninq’e, li q’uq’ ko’o len chi rilb’al li
warom. Ra len sa’ xch’ool li warom naq kixtaw, xb’aan naq
k’uul len ru na’ilok li rix. Li q’uq’ ko’o len chi xsik’b’al li pich’
sa’ ru’uj jun toon li chaqi’ che’ ut kixye re:

Ayu, sik’eb’ chaq sa’ xchamal li k’iche’ chi junileb’ li xul li nake
xik’ank ut ye cahq reheb’ li xch’a’ajkilal li warom.

Chi junileb’ li kok’ tz’ik sa’ junpaat len ke’xk’a’uxla xtenq’ankil

li warom. Ke’xk’e chi xt’ooni li warom junjunq ru li
xk’uk’umeb’. Ab’an ke’xye re naq tixq’ajsi wi’ chik chi junil sa’
xraqik li nimq’e.

Li pich’, a’an li kik’uluk kich’utub’ank re chi junil li k’uk’um.

Ko’xkanab’ chaq rik’in li q’uq’ ut a’in chik kikanab’ank chaq
rik’in li warom.

Sa’ xkutankil li nimq’e, chi junileb’ li xul ke’xka’ya chi us li

warom, xb’aan naq q’axal ch’ina’us len wi’ chik li rix naq
nak’utun. Naq kiraqe’ li nimq’e, li warom ink’a’ len chik kiraj
xq’ajsinkil chi junil li k’uk’um kito’oniik re, xb’aan naq kiwulak
chi ru ut kixmuq len chaq rb’ sa’ xchamal li k’iche’. Kixmuq tana
rib’ chi us, xb’aan naq ink’a’ chik kitawe’ chaq xb’aaneb’ li kok’
tz’ik. Jo’kan len naq li warom, elajik xtawb’al, ka’aj wi chi q’eq
naxk’ut rib’.

LI CHAAB’IL WINQ

Najter kutan, kiwan jun li winq. K’opk’o na’ilok, q’axal josq’ li

ru, ab’an chaab’il sa’ li xch’ool, xmaak ut li rilob’aal maajun
na’ajok raatinankil xb’aan naq josq’ na’ilok.

Chi xjunil li poyanam nake’xmuq rib’eb’ chi ru, maajun

na’aatinak re, ra sa naq naxtaw li xtzakahemq re li kutan junjunq,
ut, naq kitawe’ xb’aan jun li yajel, ink’a’ chik nab’eek, chan ta
chik ru naq twa’aq tiq ki’oso’k xb’aan li we’ej ut kikam.

Maajun najilok rik’in li rochoch xb’aan naq nake’xxiwa ru,

ab’anan oxib’aq kutan chik xkamik, naq jun li winq. Kijilok rik’in
li ochoch ut naq kiril kamenaq chikan.

Maajun kiyo’lenk re, ka’aj wi’ eb’ li peepem numtajenaqeb’ chi

ruutz’u’ujinkil.

Li poyanam makach’in naq ke’xiwak ut sa’ junpaat ke’xsut li

resil, naq ke’tub’la li k’iila poyanam tojo’ naq ke’xye “li winq
a’in chaab’il pe’an” chankeb’ chik, ab’an ak xkam chikan li
chaab’il winq.

Ut naq ke’xmuq chaq maajun kik’ehok ruutz’u’ujil, ab’an chi ru li

xkaxonil nujenaqeb’ li k’iila peepem jalanjalanq li xb’onol, a’an li
reetalil naq chaab’il poyanam li kikam.