Dr.

Bülent Şerbetçioğlu

Odyolojide asıl ilgi alanımız: SES

Test Ortamımız,
Test Cihazlarımız,
Tedavi Yöntemlerimiz….

SESLE İLİŞKİLİDİR!
 Bu bölümde akustik fizik konusunu
tartışacağız. Ses nasıl üretilir, nasıl yayılır,
nasıl ölçülebilir vb.. Önce temel fizik
bilgilerini hatırlayacağız.
 Hız: Hareket eden maddenin hareketinin oranını
gösterir. Hızın tanımlanması için mutlaka yönü
ve büyüklüğü (saniyede kaç metre ilerlediği)
belirtilmelidir.
 Vektör: Hızda yönü ve büyüklüğü gösteren
değerlerdir.
 İvmelenme: Hızda olan değişimi
tanımlamaktadır.
Alınan mesafe (a) Sabit hızla hareket eden
bir cisim için alınan
mesafe taralı alanla
aynıdır

(b) İvmelenmesi olan bir kütle

için alınan mesafe sabit
ivmelenmede üçgenin
alanı şeklinde ölçülebilir.

(c) İvmelenme değişiyor ise

şekildeki gibi bir alan
ölçümü içinde yapılabilir.
 Kütle: Yapının içeriği ile ilişkilidir. Bunun
anlaşılabilmesi için 2 temel konu gözden
geçirilmelidir.
a. Eylemsizlik
b. Yer çekimi
 Eylemsizlik: Bir cisim üzerine dış bir kuvvet
etkimedikçe hareketsizse hareketsizliğini,
hareket halindeyse hareketliliğini koruma
eğilimindedir.
 Yer çekimi: Büyük kitlelerin birbirlerini
çekmesi temeline dayanır.
 Ağırlık ise yer çekiminin kütleler üzerine olan
etkisi olarak tanımlanmaktadır.
 Ağırlık Merkezi:
 Momentum: Kütle ve hızın ortak etkisine
denilmektedir.
 Newton Hareket Kuralları:
1. Bir cisim üzerine bir dış kuvvet
etkilemedikçe, cisim hareket konumunu
(durağanlık veya sabit hızlı hareket) korur.
2. F=ma: Bir cisim üzerindeki net kuvvet,
cismin kütlesi ile ivmesinin çarpımına
eşittir.
3. Cisme uygulanan her etkiye karşılık cisimde
eşit ve zıt bir tepki doğar.
 Gazların Özellikleri: Odyolojide bizi en çok
ilgilendiren durum, sıklıkla seslerin hava yolu
ile yayılımıdır.

 Gazlar
aynı basınç ve sıcaklıkta eşit
hacimdeki gaz aynı miktarda molekül
içermektedir.

 Gazların
sıkıştırılması ısı artışına sebep
olmaktadır.
 Referansseviye etrafında yapılan küçük yer
değiştirme hareketleri
Düzlemsel Dalgalar

Rayleigh Yüzey Dalgaları

Akışkan Dalgaları Enine Dalgalar

 Ses kaynağı

 İletici ortam

 Alıcı
 Kompresyon
(sıkışma fazı)
Rarefaksiyon
(gevşeme fazı)

Şekilde görüldüğü gibi diyapazonun titreşmesiyle oluşan ses dalgaları, hareket yönüne bağlı
olarak pozitif ve negatif yönde basınç değişimlerine yol açar.
Dalga olayı, maddesel ortamlarda
madde aktarımı olmaksızın enerji
yayılmasıdır.
Ses: Odyolojide biz işitme organını
uyarıp, beyinde ses duyumu
oluşturabilen nitelik ve nicelikteki
fiziksel etkenlere “ses enerjisi-akustik
enerji” denir. Fiziksel kavram olarak
ses, bir enerji kaynağından çıkan
titreşimlerin çevredeki katı, sıvı ve gaz
ortamda bulunan moleküllerin birbirine
yaklaşıp uzaklaştırması sonucu etrafa
iletilen enerji dalgasıdır.
 Dalga genel olarak bilinen bir kavram olmasına
rağmen bunun fizikte formülizasyonu çok zor
bir konudur.
 Aynı zamanda bu konu optik, elektromanyetik
radyasyon, mekanik, akustik, ısı yayılımı ve
kuantum teorisi içinde yer almaktadır.
Ses dalgasının en basit şeklinin,
sabit bir yüksekliği (amplitüd) ve
tek bir frekansı vardır.

Bu dalgaya “sinüs dalgası” adı

verilir.
 Dalga boyu ()
birbirini takip eden
yüksek ve düşük
basınç alanlarını
kapsayan Mesafe

25
 Periyodik bir sinyalin bir tam devir (döngü)
yapması için geçen süreye Periyod denir.
Birimi "saniye, s" dir.
 Periyodik bir sinyalin bir tam döngü
yaptığında kat ettiği mesafeye Dalga
Boyu denir. Birimi "metre, m" dir.
 Periyodik bir sinyalin tepe noktası ile denge
noktası arasındaki mesafeye Genlik denir.
Birimi sinyalin cinsine göre değişir, volt,
pascal vb. Sinyalin gücü arttıkça genliği de
artar.
 Burada dikkat çeken 2 konu vardır
a. Dalga hareketine bağlı olarak yukarı aşağı
hareket
b. Yukarı aşağı harekette ilerleme olmasına
rağmen ipin üstünde duran cisimde bir
ilerlemenin olmayışıdır.

 Butarz dalgalara ilerleyici dalgalar adı

verilmektedir. Birde duran dalgalar (standing
waves) adı verilen dalga tipi mevcuttur.
 Duran dalgalar ise bir enstrümanda telin
hareketi ile ortaya çıkan dalga yapısıdır.
Bunlar transvers düzlemde dalgalardır.
Gazlarda ve sıvılardaki dalgalar her zaman
longitudinal düzlemde yer almaktadır.
 Sesdalgaları
yaşadığımız ortamda
üç boyutlu olarak
hareket eder.
a. A. Sesin Frekansı
b. B. Sesin Şiddeti
c. C. Sesin zamansal Özellikleri
 Sesinicel olarak tanımlamak için fiziksel
olarak tanımlamak için 3 temel özelliği
vardır:

 a. Frekansı
 b. Şiddeti
 c. Zamansal özellikleri (Faz, vb)
 Ses mekanik bir enerjidir ve devamlı elastik
bir ortamda ortamı oluşturan partiküllerin
sıkışıp(compression) gevşemesi(rarefaction)
şeklinde yayılır.
Applet2
• Basınç ölçerdeki okunan basınç değeri yüksek ve
alçak basınçlar arasında oynamaktadır.
• En basit örnekte, basınç seviyesindeki değişiklikler
sinüs dalgasına benzemektedir.

Basınç

Zaman
 Dalga: maddesel ortamlarda madde aktarımı olmaksızın enerji
yayılmasıdır
 Ses dalgası: sinus dalgaları gibi periyodik olarak gelişen
 Kompresyon (moleküllerin basıncını yükseldiği) ve
 rarefaction (moleküllerin seyreltildiği) bölgelerden ibarettir.

Basınç değişimleri Dalga boyu ()

Genlik

1 peryod/siklus
Zaman
 Sıkışma bir dış güç tarafından oluşturulan mekanik
bozulma ile ortaya çıkmaktadır bunun sonucunda
ortamda basınç artışı oluşmaktadır.
 Gevşeme sıkışmayı takiben ortaya çıkmaktadır.
 Sıkışan partiküller kendi enerjilerini yanlarındaki partiküllere
aktarmaktadırlar, bundan sonra ise basınç amplitüdünde
azalma oluşmaktadır.
 Bu partiküllerde enerji transferi esnasında çok az ileri geri
hareket oluşmaktadır.
 Enerji yayılımı enerji hareket yönünde dalga kırınım tepesi
şeklinde olmaktadır. Ve buna longtudinal (uzunlamasına) dalga
adı verilir.
• Dalga formunun grafik gösteriminde amplitüd y ekseninde
ve zaman ise x ekseninde gösterilir.
Hava moleküllerinde sıkışma
(kompresyon=kondensasyon) ve vakum oluşumu
(rarefaksiyon) olarak adlandırılmaktadır. Bu
tanımlanan her iki komponenti ardı ardına içeren
hareket ile oluşan ses ise alterne polarite olarak
adlandırılır.
 Amplitüd (Genlik)
 Peak Amplitüd : Periyodik bir sinyalin tepe noktası ile denge
noktası arasındaki mesafesidir, birimi sinyalin cinsine göre
değişir.
 peak-to-peak Amplitüd: Periyodik bir sinyalin pozitif ve
negatif tepe noktaları arasındaki mesafedir.
 Instantaneous Amplitüd
 Periyod ve Frekans
 Periyod bir sinyalin bir tam döngü yapması için geçen
süredir, birimi saniyedir, T ile gösterilir.
 Frekans oran ölçümüdür (birim zamanda) ve Hertz (s-1)
olarak ifade edilir.
 Bazen oktav semitone vb. biçimde de ifade edilebilir.
 Faz
 Derece olarak ölçülür (periyod uzunluğu ile görecelidir)
 0-360 derece

43
 Dalga boyu () seste sıkışma ve gevşeme
arasındaki mesafe yada sinüs dalgasında
tekrarlayan iki nokta arasındaki mesafe
olarak tanımlanmaktadır.
 Frekans (f) her saniyede oluşan dalga
osilasyonlarının sayısını belirtmektedir.
20 Hz frekans sesin için dalga boyu:
 c 340
   17m
f 20
• Bir dalga olarak ses. 1 sn deki dalga
sayısına frekans (f) denir. Hz ile ifade
edilir
1. Sesin fiziksel özellikleri:
1. Genlik (Amplitude) sesin şiddeti (intensity);
 Dalganın fiziksel büyüklüğü

Küçük genlikli Büyük genlikli

2. Frekans: saniyedeki siklus (vibrasyon) sayısı

Düşük frekans Yüksek frekans

3. Kompleksliği (Complexity): dalgaların şekli

Basit Kompleks
Ses dalgalarının yayılma hızı (c),
dalga boyu (λ), frekans (f),
dalgaların bir tam titreşim süresi
periyod (T)
Seslerin yayılma hızı (c)= λ x f veya
c=λ /T
Ses dalgaları bir ortam içerisinde
sabit bir hızla yayılırlar. Bu hız
yaklaşık
Havada: 341 m/sn
Su ve çoğu biyolojik dokularda:
1540 m/sn civarındadır.
 Sesin duyusal özellikleri

• Sesin duyusal şiddeti (loudness): sesleri şiddetli veya zayıf

olarak ayırabiliriz.
• Aynı kişi farklı şiddette sesi nasıl çıkarır? Frekans değişir
mi?
• Sesin perdesi: Sesin frekansına bağlıdır. Yüksek frekanslı
sesler (ince) tiz, düşük frekanslı sesler (kalın) bastır. Aynı
gam içindeki do ile la arasındaki fark nedir?
• Sesin niteliği (tını): iki sesin şiddetleri, ana frekansları aynı
olmasına karşın içerdikleri armonilerin farklılıkları
nedeniyle ayırt edilebilirler. Piyanonun verdiği do sesi ile
flütün verdiği do sesi farklı mıdır?
 2. Sesin psikofiziksel (psychophysical) özellikleri:
1. Sesin duyusal şiddeti, gürlüğü (Loudness): Genliğin algılanması
 sesin dalgasının genliğiyle ilişkilidir.
Yüksek genlik Düşük genlik
2. Ses Perdesi (Pitch):Frekansın algısal karşılığı(Yüksek şiddetli ses) (Düşük şiddette ses)
 Sesin tonu, frekans ile ilişkilidir
 Yüksek frekanslı sesleri, ince (tiz) olarak algılarız
 Düşük frekanslı sesleri, kalın (pes) olarak algılarız.
 Temel frekans bileşik seslerde ses tonunu belirler Düşük frekans Yüksek frekans
(düşük-tınılı ses) (yüksek-tınılı ses)
3. Sesin niteliği (kalite, timbre): sesin kalitesinin/renginin algılanması
 Flüt ve klarnet ile çalınan aynı nota timberleri farklı olduğundan sesi farklı algılarız
 Sesin kalitesi harmonikler tarafından oluşturulur
 Saf ses: Frekans ve şiddet özellikleriyle tanımlanabilen en basit ses
 İşitme testlerinde saf sesler kullanılır
 Harmonikler: saf seslerin kombinasyonundan ibaret olan kompleks dalgalardır

Flüt Klarinet

Basit Kompleks
 Ses Dalgalarıyla İlgili Temel Kavramlar

Yayılma hızı: c  . f 
T
 c: Ses dalgalarının yayılma hızı, (havada 340 m/s)
 T: Dalgaların bir tam titreşim süresine periyod denir,
 f: Birim zamandaki (genellikle 1 sn’de) titreşim sayısına frekans denir,
 : Bir periyodda aldıkları mesafeye ise dalga boyu denir.
 Dalga kaynağından uzaktaki tanecikler, kaynaktan gelen dalgasal enerjiyi
alınca, kaynağın yaptığı titreşim hareketini, faz farkı ile yineler.
 Ses dalgasının yayılma hızı ortamına bağlıdır
 Ses dalga boyu çok geniş bir aralıkta değişir. c 340
 34 Hz frekanslı sesler için  = 10 m iken,     10m
f 34
 9 000 Hz için = 3 cm kadardır. c
 
340
 3cm
f 9000

 Ses Dalgalarının Kırınımı sütun gibi engellerin bulunduğu bir salonda,

kırınım olayları nedeni ile ses dalgası her yerde kendini gösterir ve duyulur.
 Bir birim zamanda (saniyede) oluşan
siklusların sayısıdır.
 Birimi Hertz (Hz)dir.
 Frekans arttıkça ses tizleşir, frekans düştükçe
ses pesleşir.
1 Second
SOUND: PRESSURE WAVE
 Characteristics of the waveform
(amplitude x time)

CYCLE: One complete period of compression

and rarefaction of a sound wave
 Characteristics of the waveform
(amplitude x time)
PERIOD: The amount of time that it takes to
complete one vibratory cycle.
FREQUENCY: The number of cycles that occur in one
second.
 FREQUENCY

Hertz (Hz): Unit of measurement

of frequency

100 cycles per second = 100 Hz

Pitch: Psychological percept of

frequency.
e.g., low frequency sounds = low pitch
 Frekans: Bir sesin birim zamanda
(saniyedeki) yaptığı periyod ya da titreşim
sayıdır. Birim olarak bir saniyedeki devir
sayısı Hertz(Hz) dir

 Alçakfrekanslar -----Pes sesleri

 Yüksek frekanslar ---Tiz sesleri oluşturur.

 Normal bir insana 20-20.000 Hz arasında

sesleri duyabilmektedir.
The Minimal Audible Pressure Curve (dB SPL)

Indicates the
minimum
average
sound
pressure
levels by
frequency for
a group of
people with
normal
hearing
Amplitüd
Şiddet
 AMPLITUDE/INTENSITY

Decibel (dB): Unit of amplitude

used most frequently in clinical
audiology.

Loudness: The psychological

correlate of amplitude (measured in
sones, phons).
 Oransal bir ölçektir.

 Duyulabilen en düşük ses basıncı ile en

yüksek ses basıncı arasındaki fark çok
yüksektir. 10 -14

 Logaritmiktir.
 Odyolojik Birimler

 dB SPL: ses basınç seviyesi/ sound pressure level

 dB HL: işitme seviyesi/ hearing level
 dB SL: duyarlılık seviyesi/ sensation level

67
 Klinik
odyometrede ses şiddet birimi dB HL
birimiyle ifade edilir.

 Odyometrik Sıfır normal işiten genç

yetişkinlerin her bir frekansta dB SPL
cinsinden elde edilen işitme eşiklerinin dB HL
cinsinden gösterilen ortalamasıdır.
dB SPL dB HL
 250 Hz 500 Hz 1 kHz 2 kHz 4 kHz 8 kHz
dB SPL 26.5 13.5 7.5 11.0 10.5 13.0
dB HL 0 0 0 0 0 0
 Normal işiten genç yetişkinler 20 Hz ile 20.000Hz.
arasındaki sesleri duyabilir.
 Yarasaların frekans aralığı : 2 kHz-100 kHz.
 İnsan kulağı konuşma seslerinin de yer aldığı 500 Hz
ile 8000 Hz. frekans aralığında daha duyarlıdır.
 Geleneksel saf ses odyometri testi ile 250 Hz ile
8000 Hz. frekansları arasında işitme eşikleri
değerlendirilir.
 2. Sesin psikofiziksel (psychophysical) özellikleri:
1. Sesin duyusal şiddeti, gürlüğü (Loudness): Sesin dalgasının genliğiyle ilişkilidir.

2. Ses Perdesi (Pitch):Frekansın algısal karşılığı

 Sesin tonu, frekans ile ilişkilidir Yüksek genlik Düşük genlik
 Yüksek frekanslı sesleri, ince (tiz) olarak algılarız(Yüksek şiddetli ses)(Düşük şiddette ses)
 Düşük frekanslı sesleri, kalın (pes) olarak algılarız.
 Temel frekans bileşik seslerde ses tonunu belirler
Düşük frekans Yüksek frekans
3. Sesin niteliği (kalite, timbre): sesin (düşük-tınılı algılanması
kalitesinin/renginin ses) (yüksek-tınılı ses)
 Flüt ve klarnet ile çalınan aynı nota timberleri farklı olduğundan sesi farklı
algılarız
 Timber harmonikler tarafından oluşturulur
 Saf (pure) tone: basit dalgalar
 İşitme testlerinde saf tonlar kullanılır
 Harmonikler: saf seslerin kombinasyonundan ibaret olan kompleks
dalgalardır

Flüt Klarnet

Basit Kompleks
• Sinüs dalgaları periyodik yapıdadır süreç içerisinde
kendini tekrar eden dalgalardır.
• Periyod, dalganın kendini bir kez tekrar etmesi için
geçen zamandır.
• Frekans belirgin bir zaman dilimi içerisinde kendini
tekrar eden dalga sayısıdır.
• Frekans = 1 / periyod
• Frekans sıklıkla saniyeler olarak ölçüm
yapılmaktadır ve Hertz
 Dalga boyu: Basit bir sinüs dalgasının
uzunluğu.
 Eğer dalganın frekansını (f) ve dalga
boyunu (λ) biliyorsak dalganın hızı (c)
nedir?
2 kHz’in dalga boyu 17 cm,
70 Hz’in dalga boyu 5 m.
 Titreşim, sabit bir cismin yaptığı ileri/geri
hareketler olarak tanımlanabilir.
 Osilasyon ise titreşimin düzenli aralıklar ile
olmasını tanımlamaktadır.
 Bu düzenli aralıklara «periyod» adı verilmektedir.
 Birbiri ardına gelen bu olay dizilerine «siklus»
denilmektedir.
 Tekrarlanan siklusların oranına ise «frekans» adı
verilmektedir.
 Sesin farklı frekanslarını tını olarak algılamaktayız.
 Düşük frekanslar bas sesler veya pes sesler,
 Yüksek frekanslar tiz sesler veya ince
sesler(örneğin siren, ıslık sesi vb.) olarak
algılanmaktadır.
 Bayanların konuşma seslerinin temel frekansı (165-
255 Hz), erkeklerin temel frekansından (85-155 Hz)
daha yüksektir.
Seslerin sınıflandırılması
infrasound Deprem, ağır trafik

Artan dalga boyu 20 Hertz

İnsan kulağının İnsan Kokleasının

en duyarlı frekans: İşitme aralığı
1000-2000 Hz
20 000 Hertz=20kHz
Artan frekans

ultrasound tıbbi görüntüleme,

yarasa, köpek
 Günlük yaşantıda insanı en çok ilgilendiren
konuşma sesleri 500, 1000 ve 2000 Hz
arasındadır.
 20 siklus/sn (Hz) den az frekans sahip olan
sesler infrasound,
 20 Hz ile 20 kHz arasındaki sesler işitilebilir
akustik spektrumdur.
 Ultrasound ise 20 kHz üzerindeki sesleri
tanımlamak için kullanılır.
 Tıbbi ultrasound sıklıkla 2 MHz - 10 MHz kullanmakta
olup özelleşmiş aplikasyonlar ile 50 MHz
kullanılabilmektedir..
İnsan kulağı 20 ile 20.000 Hz arasındaki sesleri
duyabilir.

Tavşanlarda üst sınır

30.000 Hz

Yarasalarda üst sınır

120.000 Hz

Kelebeklerde üst sınır

160.000 Hz
• İnsanın frekans bakımından işitme aralığı; 20 Hz-
20 000 Hz arasıdır.

20 Hz den küçük olan seslere infrasound

denir. Anlaşılmasalar da deği reseptörleri
ile algılanabilirler.
20 000 Hz den yüksek frekanslı seslere
ultrasound denir. Ağrı, bölgesel ısıtma gibi
hissedilirler.
Fiziğin sesle ilgili alt dalına akustik denir.
 İnsan kokleası 20 ile 20.000 Hz. arası frekansları
işitir.

 Frekansı 20 Hz.’den düşük seslere infrasonik

(subsonik),
 20.000 Hz.’den yukarı olan seslere ultrasonik
sesler denir.

 Konuşma seslerinin enerjisini ağırlığı 500-2000 Hz.

arasındadır.
a. A. Sesin Yayılımı
b. B. Ses hızı
c. C. Psikoakustik özellikleri
 dalgaboyu (λ)

Bir periyodluk sürede alınan yolun uzunluğu bir dalga

boyudur ve λ ile gösterilir.
Gitar tellerinin enine titreşimi sonucu oluşan ses dalgaları
havada boyuna yayılır.
 Sesin yayılma hızı

v  f 
T
λ: dalga boyu, f: frekans, T: periyod, v: hız

Suda yayılma hızı havadakinden 5 kat çelik içerisinde

yayılma hızı ise havadakinden 15 kat fazladır.

Sesin yayılma hızı havada 340 m/s dir.

Soru 1: frekansı 680 Hz olan sesin havadaki yayılma hızı
340 m/s ise dalgaboyu kaç metredir?

Soru 2: Eğer frekans yarıya düşürülürse yayılma hızı kaç

katına çıkar?

Soru 3: İşitme aralığındaki seslerin frekansı 20 Hz ile

20.000 Hz aralığında olduğuna göre duyabildiğimiz
seslerin dalgaboyları hangi aralıktadır?
Yanıt 1: λ=v/f=340/680=0,5 m

Yanıt 2: Değişmez.Yayılma hızı frekansa bağlı değildir.

Yanıt 3: λmax=340/20=17 m
λmin=340/20.000=0,017 m=1,7 cm
 Sesin şiddeti, genliğinin(A) karesi ile doğru
orantılıdır.

Ses şiddet düzeyi birimi desibel dir.

Meraklısına

β= 10 log (ölçülen ses şiddeti/referans ses şiddeti

Birim zamanda birim yüzeye düşen ses enerjisi
(E) miktarına sesin şiddeti (I) denir.

Güç Enerji
Şiddet  
Yüzey alan.zaman
P E
I 
A A t
Sesin şiddeti, genliğinin karesi ile doğru orantılıdır.
Bir noktasal kaynaktan çıkan ses, yayıldığı ortamda
bütün doğrultularda gider.
Kaynaktan uzaklaşıldıkça ses şiddetinin azaldığını
bilmekteyiz.

Ses şiddetinin uzaklıkla değişimi nasıldır?

 Birim zamanda r1 yarıçaplı kürenin toplam yüzeyine
gelen enerji, r2 yarıçaplı kürenin toplam yüzeyine gelen
enerjiye eşittir. Yarıçapı r olan bir kürenin alanı: 4πr2

4πr12I1= 4πr22I2

Sesin şiddeti, uzaklığın karesiyle ters orantılıdır

Farklı ses şiddet düzeyleri
Bir ses kaynağından uzaklıkları, biri diğerinin iki
katı olan iki dinleyici düşününüz.

Bu dinleyicilerin duydukları ses şiddetlerinin

karşılaştırınız.
Bir ortamda sesin yayılma hızının sabit olduğu dikkate alınırsa
yüksek frekanslı sesin dalgaboyu ………
Düşük frekanslı sesin dalgaboyu ……….dır. Doğru kelimeleri
ekleyiniz. (küçük / büyük)
Değişik türlerin koklealarının duyarlı olduğu frekanslar

Elephant=Fil, Mouse=Fare, Human= İnsan, Dog=Köpek,

Dolphin=Yunus
 Dalga boyu: Basit bir sinüs dalgasının
uzunluğu.
 Eğer ses dalgasının hızını (c) ve dalga boyunu
(λ) biliyorsak o dalganın frekansı (f) nedir?

=c/F
: dalga boyu
F: Frekans
c: havada sesin hızı (35,000 cm/sn)

F=c/

99
Sola doğru 50 m/s hızla yayılan dalganın frekansı kaç Hz dir?

1. 10 Hz
2. 5 Hz
3. 2 Hz
4. 0.2 Hz
5. 0.1 Hz

İki dalga tepesi arasındaki uzaklık=dalgaboyu=10 m ise, f=hız/dalgaboyu=50/10=5Hz

 Zamansal özellikleri
 Rarefaksiyon
 Kondenzasyon
 Faz (Phase), döngüsel hareketin anlık açı
değeridir.
 Döngüsel hareketin açı değeri zaman
içinde dairesel bir karaktere sahiptir. Birimi
radyan/saniye’dir.
103
 Faz: Döngüsel bir hareketin anlık açı değeridir. Bir periyodik
sinyalin üzerindeki herhangi bir noktanın fazı, o noktanın x
eksenini kesen en son pozitif yönde oluşmuş sıfır noktasına
olan uzaklığının bir ölçüsü olarak da tanımlanabilir.

Faz farkı ise aynı sinyal üzerinde

bulunan iki farklı noktanın fazları
arasındaki fark olarak
nitelendirilebilir. Fakat, genelde
faz farkı iki sinyalin benzer
konumdaki noktalarının fazları
arasındaki fark olarak
değerlendirilir. Birimi aynı
zamanda bir açı birimi olan
"derece" dir.
 Aynıfrekansta ve 180 derece faz farkı olan
dalgalarda toplam amplitüd, amplitüdlerin
birbirinden farkı şeklinde belirmektedir.
 Farklı
faz ve frekansta dalgalarda ise
dalgaların etkileşimi kompleks girişimsel
sonuç yaratır
 Ses Hızı Nedir?
Sesin havadaki hızı 343.2 m/s
Veya 1235.5 km/saat

 Ses üretilirken ortamdaki moleküller hareket

etmiyor ise yine de sesin hızından söz
edilebilir mi?
 Ses hızından anlaşılması gereken dalga
yüzünün hızıdır.

Hız=frekans x dalgaboyu
 Frekans komponentlerinin sayısı
 Basit
 Kompleks (Bileşik)
 Frekansın komponentlerinin birbiriyle
ilişkisi
 Periyodik olan
 Periyodik olmayan
 Süre
 Devamlı
 Aralıklı

108
 İkifarklı kaynaktan gelen seslerde partikül
hareketi her bir kaynaktan ayrı ayrı gelen
seslerin yarattığı toplam yer değiştirmeye
eşittir.

 Dalgaların üst üste gelmesi üst üste binme

prensibi denir. Burada değerlendirmenin
vektörler gibi yapılması gerektiği
unutulmamalı.
 Aralarında 90° faz farkı
bulunan iki sinüs
dalgasının toplam genliği
birinin 1.414 katı fazladır.
 Aralarında 180° faz farkı
bulunan iki sinüs dalgası
birbirini yok eder (toplam
genliği sıfırdır)
Aynı frekansta fakat iki farklı kaynaktan gelen sesler
genelde titreşimde amplitüd değişimine neden
olmaktadır.

Kaynak mesafeleri farklı ise

değişik bir patern oluşturmaktadır.
 Dışarıdan gelen bir kuvvetin titreşim frekansı ile
etkilenen sistemin doğal titreşim frekansının aynı
olması halinde etkilenen sistemin salınım genliğinin
sonsuza gitme eğilimi gösterdiği duruma rezonans
denir. Rezonans durumunda kuvvetin etkilediği
sistemin genliği büyür, kuvvet uygulandığı sürece de
büyümeye devam eder.
 Ses dalgalarının birbirleri ile olan etkileşimlerinde
pek çok faktör rol almaktadır. Bunlar arasında en
önemlisi fazdır.
 Dalga tepeleri aynı fazda ve aynı frekansta ise sonuç
amplitüd artışı şeklindedir.
 Aynı frekansta 180 derece faz farkı bulunması durumunda
ise amplitüdlerin birbirinden çıkarılması ile sonuçlanacaktır.
 Farklı faz ve frekansta dalgalarda ise dalgaların etkileşimi
kompleks girişimsel sonuç yaratmaktadır.
 Aynı frekansta ve aynı fazda bulunan
dalgaların amplitüdü toplam amplitüde
eşittir.
 Rezonans
Cisimlerin yapı ve boyutlarına bağlı olarak doğal bir
titreşim frekansları vardır. Bu onların ana titreşim
frekansıdır. Örneğin telli bir müzik aletinin lâ sesini veren
telinin ana titreşim frekansı 435 Hz dir.

Ana titreşim frekansları aynı olan iki cisimden

birinin titreşimi diğerini giderek artan bir genlikle
titreşime zorlayarak aynı frekansta titreşimini
sağlar. Tıpkı salıncakta salınan birinin, salınım
periyoduna eşit periyodla ardışık ittirmeler
sonucunda daha büyük genlikle salınması gibi..
 Bir ucu açık ses borusunun verdiği ana ses (f1) ve armonikleri

f1 = v/4L
fn = n(v/4L)
n = 4L/n
n = 1,3,5…

N: Düğüm noktaları (hareketsiz, titreşmeyen noktalar A:

Karın noktaları (maksimum genlikle titreşen noktalar)
Dış kulak borusu, bir ucu kapalı ses borusuna benzetilebilir. Buna
göre; sesin havadaki yayılma hızını 340 m/s, dış kulak borusunun
uzunluğunu 2,7 cm aldığımızda ana ses ve armonikleri aşağıdaki
gibidir. İnceleyiniz.
Bu frekanslarda rezonans işitmeyi nasıl etkiler, tartışınız.
m
340
f1  s  3150 Hz (anases )
2
4  2,7  10 m
340
f2  2
 9450 Hz (1.armonik )
2,7  10
4
3
340
f3  2
 43250 (2.armonik )
2,7  10
4
5
 Azalan Titreşim: Titreşen cisimler zaman
içerisinde güçlerini kaybederek sönümlenirler.

 Çoğunluklatitreşen sistemler dışarıdan

uygulanan güç ile titreşmeye başlar.
• Birden fazla sinüs dalgası birleşmesi ile kompleks dalga
oluşmaktadır..
• Herhangi bir anda her iki dalgada belirgin bir amplitüd
değerine sahiptir.
• A1(t1) := 1 anında 1. sinüs dalgasının amplitüd değeri
• A2(t1) := 1 anında 2. sinüs dalgasının amplitüd değeri
• Kompleks dalganın amplitüd değeri bu iki değerin
toplamıdır.
• Ac(t1) = A1 (t1) + A2 (t1)
 Kompleks: > 1 Frekans komponenti
 Periyodik: tekrarlayıcı patern
 Devamlı
 Frekans komponentleri:
 En düşük Frekans: Fundamental Frekans (Temel
frekans)
 Sembol: fo

 Frekans komponenti en uzun periyod (frekansı en

düşük olan sestir)

 En yüksek Frekans: harmonik
 Sıklıkla
dalgalar sinüs dalgası yapısında
değildir. Bu durumda kompleks dalgalar
olarak adlandırılırlar.

Testere dişi
dalgalar

Kare Dalgalar
Periyodik Sesler ve Periyodik Olmayan Sesler

Saf ses (pure tone) Müzik sesi Gürültü (noise)

(tek bir frekans) Birkaç frekans, temel bir Çok frekans var, temel
frekansı bulunur frekansı bulunmaz

Saf ses periyodik, gürültü ise periyodik

olmayan seslere örnektir.
 Periyodik dalgalar basit ya da kompleks
dalga formlarında olmasına rağmen mutlaka
kendini tekrar etmektedir.
 Diğer dalga formları ise kendini tekrar
etmez, bunlar aperiyodik dalgalar denir.
Tesadüfi ve anlık dalgalar
Tesadüfi ve anlık dalgalar
 Subjektif olarak istenmeyen rahatsız edici
sesler olarak tarif edilir
 Beyaz gürültü: Tüm frekans bantlarındaki enerji
miktarı aynı olan geniş bant gürültü
 Dar bant gürültü:belirli bir merkez frekansı ve
genişliği bulunan filitrelenmiş beyaz gürültü
Kırmızı noktanın zaman içindeki hareketi 27. saniyedeki anlık görüntü
 Birbirine karşı hareket eden fazları ve
genlikleri aynı iki dalganın yaptığı girişim
olayıdır.
 Bu özellikle duvar vb. yüzeylerden yansıyan
saf ses uyaranlarında karşımıza çıkar ve
hoparlörden yayılan seslerle yürütülen
serbest saha testlerinde hatalı ölçümlere
neden olur.
 Odyolojide önem taşıyan konu tüplerde
tekrarlanan dalgalardır. En tipik örneği ise dış
kulak kanalında gelişir.
 Dış kulak kanalının dış ucu açık, iç ucu ise
timpan membran ile kapalıdır.
 Bir diğer odyolojik alan ise kulak kalıpları ve
işitme cihazlarında kullanılan tüplerdir.
 Tüpün kapalı olması yansıyan dalgalar nedeni
ile önemlidir.

 Tellerde oluşan duran dalgalar ise farklı bir

yapıdadır ve notaların oluşturulması amacıyla
kalınlık ve gerginlikleri değiştirilmektedir.
 Birbirindenfarklı iki frekans ve iki amplitüdlü iki
dalganın birbirleri ile olan etkileşimleri
sonucunda bazı alanlarda yüksek bazı alanlarda
düşük genlikli dalga paketleri oluşur. Vuruş
frekansı olarak belirtilen şey maksimum genlik
oluş frekansıdır.
 Burada vuruş frekansı 1. dalga frekansından
2. dalga frekansının çıkarılması ile elde
edilmektedir.
 Sesdalgasının ilerlemesi sırasında
karşısına çıkan engellerin özelliklerine
bağlı olarak bir kısmı yansır, bir kısmı
emilir, bir kısmı da iletilir.

Bu impedansmetrenin çalışma ilkelerinden

biridir.
 Sesin
akustik özellikleri yayılım yaptığı
ortamdan etkilenmektedir. Bu etkilenme
biçimleri
 reflection(yansıma)
 refraction(kırınım/kırılma):Bir ortamda giden sinyaller
karşılaştığı yüzeyin öbür tarafında geçince mutlaka dalga
boyu ve hızında değişiklik olur
 Scattering (yayılım)
 Absorption(emilim)
 Diffraction (Dağılma): Bir ortamdan giden sinyaller
yüzeydeki delik veya köşeden geçerken yönünde değişiklik
olur
 Ses dalgaları sert
ve düzgün
yüzeylerden
yansıma yapar.
 Yumuşak ve
düzgün olmayan
yüzeyler sesi
absorbe eder.
 Kırılım (refraction), dalga hareketinin bir
ortamdan başka bir ortama geçerken uğradığı
fiziksel ve yönsel değişimdir. Girdikleri iletici
ortamın ses aktarım hızları ve ısı farklılıkları
ile ilgilidir. Örneğin aynı hava ortamında
farklı ısıya sahip bölgeler arasında, hava
ortamından su ortamına, havadan katı bir
maddeye vb. geçişler kırılmalara neden olur.
 Ses dalgası bir materyalden diğerine
geçerken bir kısım enerji aktarılırken bir
kısmı ise yansır.
 Burada materyallerin yoğunlukları büyük
önem taşımaktadır.
 Dağılma/kırılma (diffraction), dalgaların çarptığı
yüzeyden dağılmasıdır. Ses engeller arasından
geçerken yön değiştirir, kırılır, döner dolanarak
gider. Sesin dalga boyu karşılaştığı aralıktan
büyükse ses, aralığın çıkışında bağımsız bir dalga
gibi davranır ve her doğrultuda yayılır.
 Dağılım tüm yönleri ile açıklanması zor bir
kavram olmasına karşın duyduğumuz çoğu sesler
bu şekilde dağılımlar ile kulağımıza ulaşır.
Reverberasyon, sıklıkla genişliği,
uzunluğu ve yüksekliği 17 metre
veya daha küçük olan kapalı
ortamlarda meydana gelmektedir.
Peki neden 17 metre?
İnsan beyni sesi hafızasında 0.1
saniyeye kadar tutabilir. Eğer bir
ses meydana geldikten sonra bu
sesin yansımış olan hali 0.1 saniye
içerisinde tekrar kulağa ulaşırsa kişi
bu sesi uzamış ya da yankılanmış
olarak hisseder.
17 metrelik bir odada sesin meydan
gelip sonra yansıyıp tekrar kulağa
gelmesi için 17+17=34 metrelik bir
yol alması gerekir. Sesin oda
sıcaklığında hızı 340 m/sn
olduğundan 340m/s’nin 34 metreye
bölünmesiyle 0.1 s’ye elde edilir.
 Bulunduğu ortamı değiştiren dalga hareketinin, geçtiği
ortamın yoğunluğu nedeniyle bir kısım enerjisini bu
madde içinde yitirmesidir.

Madde Emilme Katsayısı

Tuğla 0.02
Farklı yapı ve
Boyalı Beton 0.07 nesnelerin farklı
Beton Blok 0.29 absorbsiyon
0.07 at 1kHz but 0.15 at
Ahşap Zemin
125 Hz katsayıları ve
Cam
0.12 at 1khZ, 0.35 at 125 yansıtma özellikleri
Hz
vardır.
0.72 at 1kHz, 0.14 at 125
Yüksek Perde
Hz
Fiberglas ( 4" 1.00 at 1kHz, 0.8 at 125
derinliğinde ) Hz
 Harekete bağlı olarak frekans algısında beliren
kaymalara Doppler etkisi denir.
 Ses kaynağı çıkarılan ses hızından daha yavaş
hareket ederse Doppler etkisi ortaya çıkmaktadır.
 Dalga zarfı:
 Ses basınç dalgalarının zirve amplitüdlerinde
tepelerde ilerleyen hayali bir hattır.
 spektrum Zarfı:
 Amplitüd spektrumunun zirvelerinde ilerleyen
hayali düz bir hattır.

162
Kaynak Hillenbrand
163
Zaman

164
Kaynak Hillenbrand
165
Pitch: Ses perdesi
Loudness: Sesin yüksekliği
Timbre: Sesin rengi, tınısı
Kompleks seslerin alçak frekanslı kompananeti
fundamental veya ilk harmonik, yüksek frekanslı
kompanentleri overtones (harmonikler) olarak
adlandırılır.
Verilen kompleks bir seste fundamental ve
harmoniklerin kombinasyonu sesin rengini
oluşturur.
Örneğin aynı perdede keman ve flüt sesi arasında
fark gibi.
 "cochlée" (= cochlea) sözcüğünün sonagramı

Kaynak: Prominade ‘Round the Cochlea

www.iurc.montp.inserm.fr/cric/audition/english/index.htm
Pythagoras (M.Ö. 570-495)
«Evrendeki cisimler hareket ederken
sesler çıkarır, bu müziktir, ruhu
temizler.»
Pyhtagoras, müziğin matematiksel
oranlara indirgenebileceğini ortaya
koymuş ve müzikle sağaltım
çalışmaları yürütmüştür.
Frekans (kHz)
Konuşma seslerinin ve fonemlerin anlaşılabilmesi için formantlarının
işitilebilmesi gerekir!
F0
F1
Ses Şiddeti (dB SPL)
o

0
F0
e
F1

0
250 500 1000 2000 4000
Frekans (Hz)

“o” ve “e” fonemlerinin F1 formantları işitme kaybından dolayı

işitilemez (turkuaz alan). 500 Hz üstü frekansları etkileyen İK,
konuşmanın anlaşılırlığında önem taşıyan ünlü fonemlerinin
F1 formantının algılanmasını bozabilir
Kaynak: Dillon (2001): Hearing Aids
 Formant Kontrolu
Dil ve dudağın konumu ile yutağın aldığı şekil ünlü
seslerin oluşumunda önem taşır.

“Ünlü Sesler”

A A A

f f f
178
 Zaman bağlamında  Frekans bağlamında

 Amplitüd zamanın  Spektrum olarak

adlandırılır.
fonksiyonu olarak
 Amplitüd spektrum
gösterilmektedir.  Amplitüd ve Frekans
 Faz spektrum
 Faz ve Frekans
 Değişik pencere
aralıklarında ölçüm
yapılabilmektedir.

179
Zaman bağlamında

Frekans
bağlamında

180
A F
90 derece
döndürüldüğünde

A
181
 Geniş-band spektrogramlar
 Frekans çözünürlüğü azdır

 Dar-band spektrogramlar
 Frekans cözünürlüğü fazladır

182
J.B.J. Fourier
(1768-1830)
 Kompleks (Bileşik) dalgalar basit dalgaların toplamı
olarak ortaya çıkmaktadır.
 Sinüs gibi basit dalga formlarını kullanarak
bileşik/karmaşık dalga biçimleri veya yeni sesler elde
edebildiğimiz gibi, var olan karmaşık frekanslı sesleri
elemanlarına ayrıştırıp basit dalga formlarına geri dönüş
de sağlayabiliriz. Bu işlem matematikte bir dönüşüm
prosesidir ve adına Fourier Analizi denir
 Fourier Analizi
 Herhangi bir kompleks dalga farklı frekans, amplitüd ve fazdaki
sinuzoidal dalgaların toplanması ile elde edilmektedir.
 Fourier analizi, sinüs dalgalarının amplitüd ve faz spektrumunu
çözümler
 Bloklardan oluşan kompleks dalgaları sinüzoid dalga haline
getirmektedir.

184
 Herhangi bir dalga formu herbirinin farklı
amplitüdü frekansı ve fazı olan sinüs
dalgalarının toplamı şeklinde yazılabilir.
 Zaman Bağlamındaki Sinyal Analizini
Frekans Bağlamındaki Sinyal Analizine
çevirmek için FFT, tersine çevrim işlemi
için ise Ters FFT (MATLAB Programı)
kullanılır.
 Sesin Frekans Bileşenleri
Saf Ses

Müzik
Enstrümanı

Çoklu frekansa sahip olan seslerin frekans bileşenlerine erişmek için

Fourier analizi gerçekleştirilir
 Zaman Bağlamında

Frekans Bağlamında

From Hillenbrand
187
Time Frequency
 (a)’da, orijinal sinyali yeniden üretimi için örneklemenin uygun olduğu
görülüyor. Oysa (b)’de örnekleme hızı daha yavaş ayarlandığından dolayı
dijital olarak örneklenmenin sonucunda yeniden kurulması, yanlış dalga formu
yaratıyor (kesikli). Aliasing kullanılır.
192
Fiziğin sesle ilgili alt bilim dalına akustik bilimi denir.

İşitme sisteminin önemi:

Çevrede olan bitenleri anlamamızda
sadece dinleyerek meydana gelen olayları tanıyabiliriz

iletişim kurmamızda
Cam kırılması Kapı çalma
 Ses dalgaları 340 m/sn hızla maddesel ortamda (hava gibi) ilerler
 Işık dalgaları 300.000 km/sn hızla hava ve boşlukta ilerler
 Ses dalgalarının dalga boyları daha uzundur
 ışık dalgalarından çok daha kısa
 Ses dalgaları köşelerden bükülerek geçebilir,
 Fakat ışık dalgaları doğrusal ilerler
 Ses dalgaları ise havadaki basınç değişimleri tabiatında
 Işık dalgaları elektromanyetik dalga tabiatındadır,

17 m - 0.017 m
 Vurulu titreşimler
Frekansları birbirinden biraz farklı iki dalganın girişimi sonucu genliği
periyodik olarak değişen bir titreşim gözlenir ki bu olaya vuru denir.
 Vuruyu oluşturan iki dalganın frekansları f1 ve f2 ise, fv=f2-f1 ile belirlenen
frekansa vuru frekansı denir.
 fv=33-30=3Hz

30 Hz

33 Hz

Vuru
3 Hz
 Rezonans, kararlı dalgalar ve dış
kulak borusu
Gergin bir tel hiç titreşmeyen ve
maksimum genlikle titreşen özel bir
desene sahip olabilir. Buna temel
frekans denir ve f0=c/2L ile hesaplanır.
Aynı tel, düğüm noktaları üç veya
daha fazla şekilde titreşebilir.
Frekansları 2f0,3f0,4f0…. şeklinde
bulunan bu seslere temel sesin
harmonikleri denir
 Kararlı dalga oluşumu: Rezonant frekansı
 Rezonans frekansı: Bir cismin doğal olarak vibrasyona girdiği frekanstır
 Bir obje rezonans frekansında daha kolay ve daha yüksek genlikli vibrasyon yapar,
diğer frekanslarda ise daha zor ve düşük genlikli vibrasyon yapar
 Yaylar veya borular (flüt, kulak yolu)
 Yayların kalınlık ve uzunluk ve gerginliğine göre rezonans frekansları değişir
 Boruların çap ve uzunluğuna göre rezonans frekansları değişir
 Tel için rezonan frekansın hesaplanması:
 Telde kararlı dalga oluştuğunda, telin iki ucu düğüm noktası olur:
 =2L olduğu için,
 Bu frekansa temel (fundamental) frekans (f0, ilk rezonan frekansı, 1. armonik) denir.

 Aynı tel, düğüm noktaları 3 veya daha çok

olacak şekilde de titreşebilir.
Bu şekilde oluşan frekanslara
 2f0 (2. armonik),
 3f0 (3. armonik),
 4f0 (4. armonik).. şeklindeki seslere temel
sesin armonikleri denir
 Dış Kulak Kanalının Rezonans Frekansı
 Bir ucu kapalı diğer ucu açık olan bir boru, şekildeki gibi titreştirilirse,
belirli frekansta kararlı dalgalar oluşabilir ve sistem rezonansa girebilir.
 hava molekülleri hızlarının değişim genliği, açık uçta maksimum (K: karın noktası)
 kapalı uçta sıfırdır (D: düğüm noktası).
 Frekans artırılırken karşılaşılacak ilk rezonans frekansı f0 için
 f0: ilk rezonans frekansı
 c

c: ses dalgasının ilerleme hızı (340 m/s) f 
0
L: uzunluk 4L
 Dış kulak kanalı bir ucu kapalı boru gibidir 340
 çapı: 0,75 cm, uzunluğu: 2,7 cm =0.027 m) f0 
4 x 0.027
 3150

 Dış kulak kanalının temel rezonans frekansı, f0=3.150 Hz bulunur.

 Flütün değişik mesafelerde deliklerinin olması değişik frekanstaki sesler için
rezonansa girer (değişik notalar oluşur)

 Bu rezonans olayından dolayı:

 İşitme duyarlığı 1-4 kHz arasında maksimum
 Boru, temel frekansın tek katlarında 3f0, 5f0,..,
frekanslarında da rezonansa gelebilir
 3f0 = 9 450 Hz frekansta da rezonansa
girebilir.
 Bileşik Sesler ve Fourier Analizi
 Basit ses titreşimleri basit sinüzoidal seslere denir.
 Doğada karşılaştığımız çoğu ses basit değil bileşik sestir.
 Bileşik ses periyodik olup saf sinüzoidal olmayan seslere denir
 Temel bir f0 frekansı yanında birçok armonik içerir.

 Bir bileşik seste hangi frekans

bileşenlerinin hangi genlikte
var olduğunun saptanması
Fourier analizi
 ile yapılır.
 İşitme duyarlılık eğrisi ve eş şiddet eğrileri
Değişik türlerin koklealarının duyarlı olduğu frekanslar

Elephant=Fil, Mouse=Fare, Human= İnsan, Dog=Köpek,

Dolphin=Yunus
 Sinüzoidal basit harmonik hareketler genel
olarak en çok dikkat edilen konudur. Bunun
sebebi doğada en sık karşılaştığımız harmonik
hareket dizisinin bu olması değildir.
 Temeldeki düşünce bütün kompleks harmonik
hareketlerin basit harmonik hareketlerden
oluşması (en azından teorik olarak) esasına
dayanmaktadır.
 Ses Enerjisi: Enerjinin hesaplanmasında
önemli bir değişken basınç bir diğer değişken
ise hızdır. Enerjide yoğunluğu dalgalı bir yapı
göstermektedir. Buna bağlı olarak enerjinin
hesaplanmasında karekök ortalaması (RMS)
hesaplanması önem taşımaktadır.

 Buradahava moleküllerin çok ufak

hareketlerinin sebep olduğu titreşim
hareketinden bahsedildiğini unutmamak
gerekmektedir.
 Karekök Ortalaması: Değişen miktarların
büyüklüğünün ölçülmesinde kullanılan
istatistiksel bir ölçüttür. Belli bir süre içinde
elde edilen ortalama genlik değeridir. Değişimin
eşit biçimde artı ve eksi yönde olduğu
dalgalarda özellikle çok faydalıdır.
 RMS= Peak/√2
 RMS= Peak x 0,707
 Bir trilyon bir milyon kere bir milyondur ve 1
den sonra 12 tane sıfır bulunur:
1,000,000,000,000.
Çok büyük bir değer olduğu için nadiren
kullanılmaktadır.
 Logaritma, birimi olmayan iki aynı sayısal değerin
birbirine oranıdır
 Diğer bir bakış açısına göre logaritma bir sayının
üssüdür (eksponansiyel değerdir)
 Herhangi pozitif bir sayı bir tabanın üssü olarak
ifade edilebilir (örnek: y=xn)
 1000 = 103
 Burada 10 taban, 3 ise 10 sayısının üssüdür
 Logaritma bize n sayısını veya üssü verir
 n=logx y
 Log101000= Log 10103= 3
 SES ŞİDDET DÜZEYİ VE ŞİDDET AYIRIMI
• Basıncı, P0=2 10-5 N/m2 veya şiddeti
(I0)= 10-12 W/m2, en düşük işitilebilir
sestir. (I)= Ortamdaki ses
• Sessizlik (L) veya ses desibel (dB) ile
ölçülebilir.
• L=10 log (I/I0) dir.
• En düşük işitilebilir ses: L=10 log
(I/I0)= 10 log1= 10 x 0=0 dB
• Şayet iki misli yoğun ses varsa L= 10
log 2= 10 x 0.301= 3 dB
• Şayet iki ses eşit yoğunlukta ise birleşirler
(vuru) ve şu formülle hesaplanırlar;
• fv (iki kaynak için)=10 log (2I/I0) dir.
• fv= 10 x log 2 + 10 log (I/I0)= 3 dB + Ham
değer
• Örneğin; 20 dB bir kaynak diğer bir 20 dB
lik kaynağa dahil olursa 3 + 20= 23 dB lik
bir ses verir.
 L= 10 x log (I/I0)
I/I0 Log(I/I0) dB dB Tipik ses
1 0 0 180 Roket motoru
150 İşitme kaybı
2 0,301 3
140 Uçak sesi
4 0,602 6
120 Ağrı eşik sınırı
10 1 10
100 Metro sesi
20 1,301 13 70 Yoğun trafik sesi
40 1,602 16 60 Normal konuşma
100 2 20 40 Sessiz konuşma
1000 3 30 30 Sessiz ofis
10,000 4 40 20 Sessiz ev
0 İşitme sınırı
 Ses enerjisinin logaritmik olarak ölçümüne
desibel adı verilmektedir.
 Logaritmik ölçüm kullanımın sebepleri:
a. İnsan kulağının ses şiddet değişikliğine olan
tepkisinin logaritmik olduğu düşünülmektedir.
b. Sinyal sistemden geçerken çarpma/bölme
yerine toplama/çıkarma şeklinde işlem
yapılmaktadır.
c. Çok büyük sayılar ve değerler ile uğraşmamıza
gerek kalmaz
 Belirgin gürlükte bir ses duyarsanız ve
sonrasında ilk duyduğunuz sesin 2 katı
şiddetinde ikinci bir ses seçmeniz istenirse ilk
sesin yaklaşık 10 katı şiddetinde olan bir ses
seçilmektedir. Buna bağlı olarak 10’un kuvveti
olan bir logaritmik sakala kullanılmaktadır.
10’luk sistemde logaritma örneği şu şekilde
olmaktadır:

10 x 10 x 10 x 10 = 10,000 = 104
log10 10,000 = log 10,000 = 4
 Doğrusal (Linear) Ölçek: Her aralık eşit büyüklükte

Üssel (logaritmik) Ölçek: Her bir aralıkta değer ikiye katlanıyor

 Log şeklinde ifade edilirse: Log10 1000 =3
 Üssü şeklinde ifade edilirse: 103= 1000
 Log10 1 =0
 Log10 (a x b) = Log10 a + Log10 b
 Log10 (a ÷ b) = Log10 a - Log10 b
 İşitme eşiği düzeyi ile rahatsızlık verici ses
düzeyini birbirine oranlamak gerekirse
aralarında yaklaşık milyon katı kadar basınç
farkı vardır
 Oysa ses şiddetinin algısı logaritmik ifadeyle
söylenirse daha uygundur
 Kokleadaki ses algısı, logaritmik ifadeyle
söylenirse, SPL değerlerinde büyük rakamlar
yerine daha küçük rakamlardan yararlanılır
Ses şiddeti, bilinen bir yön
üzerinde belirli bir noktada
dalganın yayılımı doğrultusuna
dik bir birim alandan (1 cm2), 1
saniyede geçen ortalama ses
enerjisi miktarıdır
 Akustik uyaranın şiddetinin birimi olarak kullanılan
desiBel (dB), logaritmik bir ölçümdür. Herhangi bir
sesin şiddeti, ölçülen ses basıncının veya ses
şiddetinin referans kabul edilmiş olan ses basıncına
veya ses şiddetine oranı olarak tanımlanır. Referans
ses basıncı, ses ortaya çıktığında hava moleküllerinin
kulak zarına yaptığı basınç miktarıdır. Bu basınç,
timpan membranda titreşime neden olur ve normal
bir insan kulağının ancak algılayabileceği düzeydir.
Kısaca ses şiddeti dB = 10 log10 (ses şiddeti/referans
şiddeti) olarak veya ses basıncı için dB = 20 log10 (ses
basıncı/referans basıncı) olarak tanımlanmaktadır.
Referans ses basıncı, deciBel ses basınç düzeyi (dB
SPL) olarak tanımlanmıştır ve iki fiziksel nicelikten
biri tarzında ifade edilir: 0,0002 dyne/cm2, 20
micropascal rms veya 2x10-5 Newton/m2 rms.
 Sesinşiddet birimidir. Logaritmik birim
sistemidir. Mutlak değil oransal birimdir.
 Desibel (dB) iki farklı sesin
karşılaştırılması amacıyla kullanılan
bir birimdir, mutlak bir ölçü birimi
değildir.
Genel olarak referans değer olarak
sınırda duyulabilen bir ses kullanılır.
Bizim burada kullandığımız değer
0.00002 Pa (yani 20 μP), 0 dB olarak
kabul edilmektedir.
 Tanımlama: Alexander Graham Bell
 Önce telefon hatlarındaki güç
kaybını araştırmak için kullanılmış
 Bel ve desiBel, iki aynı değerin (ses
şiddeti gibi) birbirine oranı için
kullanılır
 desiBel Bel’in onda biridir (10
desiBel= 1 Bel)
 desiBel tek başına kullanıldığında
oransal değerden başka hiçbir şey
ifade etmez, basitçe logaritmik
tabanda bir ses güç düzeyinin
diğerine oranıdır.
 Ses Şiddetinin daha küçük
Ii
sayılarla ifade edebilmek I  10  log( )
için Ses Şiddetinin Düzeyi: I ref
 Burada p basınç dalgasının
genliği olarak ele
alınmalıdır. Bir dalga ile
taşınan güç genliğinin
karesi ile orantılıdır. (Bu
nedenle dinamik pi2 pi
I p  10  log( 2 )  20  log( )
mikrofonlar ses basıncı ile pref pref
orantılı gerilim sinyali
üretirler.)
Güç, basıncın karesi ile orantılıdır.
 ölçülendeğer 2 ölçülendeğer
SPL  10 Log 5 2
veya 20 log 10
(dB )
(2 x10 ) 4 x10

 36352,5 µPa kaç SPL’e denktir?

 Yanıt = 20 log 36352,5/20= 65.2 dBSPL
 p1 = 36352,5 µPa (ölçülen değer)
 p0 = 20 µPa = 2 × 10−5 Pa (referans değer)
 Descartes ve
Logaritmik Spiral
Bernoulli:

Spiral Mirabilis

 Spiral
yapı logaritmik bir
ölçek oluşturur!

Orijinden çıkan her doğru, spirali kestiği her

noktada, spirale teğet geçen doğruyu aynı açıyla
keser.
 Logaritmada genellikle 10 tabanı kullanılır
 Yazılmazsa da böyle kullanılır
 Cep telefonu ve hesap makinalarında 10 tabanlı
logaritma kullanılır
 Örneğin 93000000 = 93 x106
 10 dB = 1 Bel
 Logaritmik oranın 10 ile çarpımı sonucun Bel
yerine dB olarak elde edilmesini sağlar.
 BEL : Bir telefon hattında 1.6 Km sonra
oluşan ses sinyalindeki kaybı ifade eder.
Orijinal adı Transmission Unit olan bu
büyüklük sonra Alexander Graham Bell
anısına BEL olacak şekilde değiştirilmiştir.
 Ses şiddetinin kıyaslanması amacıyla
kullanılan orijinal birim Bel’dir(Alexander
Graham Bel’in anısına verilmiştir), 10:1
şiddet oranının logaritmasıdır. Bu değer kullanım
için çok büyük olarak değerlendirilmiş olup
Bel’in onda bir değeri olan ‘desibel’ (dB)
kullanılmaya başlanmıştır.
Doğrusal Ölçek: Her aralık eşit büyüklükte

Üssel (logaritmik) Ölçek: Her bir aralıkta değer ikiye katlanıyor

0 desiBel sesin olmadığı anlamına gelmez
 0 desiBel ölçülen ses şiddetiyle referans
değerin birbiriyle aynı büyüklükte olmasıdır.
Negatif desiBel değerleri ise, ölçülen ses
şiddetinin referans değerden küçük olduğu
durumlarda elde edilir.
 Ne zaman 20.log ne zaman 10.log kullanılır?
Değişken 10.log(R) 20.log(R)
Akustik Güç (Watt) x
Ses Şiddeti (cm2 başına düşen watt), I x
Ses Basıncı (dB SPL) (pascal), P x
Parçacık Hızı x
Elektriksel Güç x
Akım x
Gerilim x
Uzaklık x
Ses Basıncı: Ses dalgalarının belli bir alan üzerinde
anlık olarak yarattığı basınca ses basınç değeri adı
verilir.
Ses Basınç Seviyesi: Ses basıncının dB olarak
ölçülen 20 mpaskala göre belirlenmiş ses basıncıdır.
Genel olarak ses basınç değeri desibel cinsinden
belirlenmektedir.
Ses Basınç Amplitüdü: Anlık basıncın mutlak değeri
Birimi: Pascal (Pa)
Ses Gücü: Bir kaynaktan birim zamanda yayılan ses
enerjisi (‘İş yapabilme becerisi’). Birimi: Watt (W).
Ses Şiddeti: Bir noktadan spesifik bir yöne doğru
ilerleyen ses enerjisinin birim alandaki ortalama
değeri.
Birim: watt/metre kare (W/m2) yada
watt/santimetre kare (W/cm2).
Kaynak: http://www.webref.org/acoustics/s.htm
 I = Ölçülen ses şiddetidir.
 IR = Referans olarak kullanılan birim şiddettir.
 Ölçülen ses şiddeti, referans olarak kullanılan değere
bölünerek 10’luk tabanda logaritması alınır ve ses şiddeti
Bel cinsinden ifade edilmiş olur. 10 tabanında logaritma
genel olarak şu esaslarda alınır:
 Ölçülen ses şiddetiyle referans şiddet aynı değerdeyse;
log 1 = 0 Bel
 Ölçülen ses şiddeti referans şiddetin 10 katıysa; log 10 =
1 Bel
 Ölçülen ses şiddeti referans şiddetin 100 katıysa log 100
= 2 Bel
 Ölçülen ses şiddeti referans değerden küçükse; örneğin
10’da 1’i kadarsa; yani = ise log 10 = -1 Bel olacaktır.
 Ses basınç düzeyinin,
 2 kat artması 6 dB’lik bir artışa,
 3 kat artması 10 dB’lik bir artışa,
 5 kat artması 14 dB’lik bir artışa,
 10 kat artması 20 dB’lik bir artışa,
 100 kat artması 40 dB’lik artışa yol açar.
Ses kaynağından uzaklaşma ile ses şiddeti azalır.
Ses şiddeti mesafe 2 katına çıkınca ses basıncı 6
dB SPL azalmaktadır.
Ses kaynağından 1 m uzakta 90 dB SPL olan değer
2m uzakta 90-6=84 dB SPL olacaktır
4m uzakta 84-6=78 dB SPL olacaktır.

Bundaki formül SPL2=SPL1-20 log (d2/d1) dir.

 10 log (P1/P0)
 P0 = Referans değer 20 mikropaskal(işitme eşiği) ,
 P1 = ölçülen ses basınç düzeyi
 En önce parantezin içindeki numaralar
birbirine bölünür.
 Elde edilen değerin logaritması alınır.
 Log değer, 20 ile çarpılır.
 Böylece iki farklı basınç düzeyindeki ses
şiddetlerinin arasındaki fark, 20 log
formülü yardımıyla bulunur.
 log (a x b)= log a + log b
 log (a : b)= log a - log b
 Log (an) = n log a
 log (a x b)= log a + log b)
 log (a : b)= log a - log b)
 Log (an) = n log a
 Soru:
3.5 and 0.02 watt değerlerinin
desibel cinsinden farkı ne kadardır?

 Burada daha küçük değer olan 0.02,

referans değer olarak alınarak iki değerin
dB SPL cinsinden farkını bulabiliriz.
 Yanıt: dB SPL = 10 log (3.5/0.02)
 dB = 10 log (175)
 10 (2.24) = 22.4 dB fark vardır
 Ses kaynağından uzaklaştıkça sesin şiddeti
azalır.
 Ses şiddeti, kaynaktan uzaklaştıkça aradaki
mesafenin karesi kadar düşer. Açık havada
ses kaynağı ile ölçüm yapılan nokta
arasındaki mesafe iki katına çıktığında ses
şiddeti 6 dB SPL kadar azalır. Tersine, mesafe
yarıya indirilirse, ses şiddeti de 6 dB SPL
kadar artar.
 10 log formülünü kullanarak iki farklı ses gücünün
dB olarak birbirinden farkını bulabiliriz
 Örneğin 10 watt ile 15 wattın güç farkını aşağıda
hesaplayalım:
 dB = 10 log (10/15)
 dB = 10 log (.66667)
 dB = 10 (-0.1760913)
 dB = -1.76, öyleyse 10W, 15W’dan 1.7609 dB daha
düşüktür
 Soru: 10 log formülünü kullanarak iki farklı ses
gücünün dB olarak birbirinden farkını bulabiliriz
 Örneğin 10 watt ile 15 wattın güç farkını bir oran
ile hesaplayalım?
 Yanıt: dB = 10 log (10/15)
 dB = 10 log (.66667)
 dB = 10 (-0.1760913)
 dB = -1.76, öyleyse 10W, 15W’dan 1.7609 dB daha
düşüktür
 Herhangi bir ses basıncı işitme eşiği olan 0
dB dB SPL referans kullanarak cinsinden
ifade edilebilir (20 log formülüyle ve
20μPa referans olarak alınarak).
 Örneğin 50 μPa mutlak değerindeki sesin
karşılığı ne kadar dB SPL eder?
 dB SPL = 20 log (50μPa/20μPa)
 dB SPL = 20 log (2.5 Pa)
 dB SPL = 20 (.39794)
 dB SPL = 7.96
 Soru: 1000 μPa ve 100 μPa mutlak
değerlerinin birbirinden farkı ne kadardır?
 Burada 100 μP referans olarak alınarak iki
değerin dB SPL cinsinden farkını
bulabiliriz.
 Yanıt: dB SPL = 20 log (1000μPa/100μPa)
 dB = 20 log (10)
 dB = 20 (1)
 İkisi arasındaki fark = 20 dB SPL
 Sonuç: Bir akustik sinyalin şiddetini 10 kat
artırmak için o sinyale 20 dB SPL’in
eklenmesi gerekir
 Logaritmik Doğrusal
Ölçek Ölçek
desiBel (dB) Amplitüd
Her 20 dB’lik artış
basınç dalgasının 0 1
amplitüdünün (ses 20 10
şiddetinin) 10 kat
40 100
büyüdüğünü
göstermektedir. 60 1,000
80 10,000
100 100,000
120 1,000,000
 Eğer bir sesin şiddeti diğer
sesten 100 kat kuvvetli ise
I1/I2 = 100; log 100 = 2.0 ve
10 x 2.0 = 20 dB’dir.
 Havalı bir çekiçle
çalışmaktaysanız ve buna ikinci
havalı çekiç sesi eklenirse ses
şiddetindeki artış sadece 3 dB
olacaktır.
(örn. 40/20 = 2; log 2 = 0.301;
0.301 x 10 = 3dB;)
 Şiddette 6 dB değişiklik
şiddet oranın 1/4, örn. 0.25
olduğunu göstermekte:
(örn. 100/25 = 4; log 4 = .602;
.602 x 10 = 6 dB; √0.25 = 0.5)
 Sesin gücünün iki katına çıkarılması için = +3
desiBel (nedeni Log 10 tabanına göredir)
 Ses gücünün on katına çıkarılması için = +10
desiBel (nedeni Log 10 tabanına göredir)
 Sesin basıncının (amplitüdünün) iki katına
çıkarılması için = +6 desiBel (nedeni Log 20
tabanına göredir)
 Sesin basıncının (amplitüdünün) on katına
çıkarılması için = +20 desiBel eklenecek (nedeni
Log 20 tabanına göredir)
 Duyulabilen en düşük ses seviyesi ile tolere
edebildiğimiz en yüksek ses seviyesi arasındaki
oran trilyonda birdir.
Örn 1012; log 1012 = 12, ve 12 x 10 = 120 desibel,
Bu değer aralığı insanların duyabildiği ve
tolere edebildiği ses şiddet aralığını
göstermektedir. İlaveten kulak zarı 160 dB ses
seviyesine çıkınca perfore olmaktadır.
Ses dB SPL Gürlükteki Artış
Kaynağının cinsinden
Gücündeki Ses
Artış (watt) Şiddetinde
Artış
x 1.3 +1 Arka arkaya verildiğinde ses
düzeyinde fark olduğunun
anlaşılabildiği, farkedilebildiği en
düşük ses değişikliği
x 2 (iki katı) +3 Ancak farkedilebilir
x 3.2 +5 Belirgin olarak fark edilebilir
x 4 +6 Gürlük iki kat artar

x 10 +10 Gürlük iki kattan daha fazla

artar
Sources: http://www.me.psu.edu/lamancusa/me458/3_human.pdf
x 100 +20 much louder
& http://www.tpub.com/neets/book11/45e.htm
Audio demonstration: http://www.phon.ucl.ac.uk/courses/spsci/psycho_acoustics/sld008.htm
 dBkavramı bir referans değere göre yapılan
ölçümü tanımlamaktadır ve biz referans
değeri olarak 20 mikroPaskalı alıyoruz.

 Bunun dışında referans değerler kullanarak

elde ettiğimiz değişik dB referans değerleri
bulunmakta. Örnek olarak dB Sensation Level
referans değerini verebiliriz.
 dB SPL (sound pressure level)
 dB HL (hearing level) dB SL (sensation level)
 dB nHL (normalised hearing level)
 dB sinyal/gürültü oranı
dB HL: (desibel hearing level) Genel olarak
normal işiten bireyler için normalize edilmiş
eşik seviyeleri olarak tanımlanabilir.
Burada saf sesler için normal işiten bireylerde
0 dB’i tanımlanmaktadır.

Frekanslara göre dB SPL eşdeğerleri ?

dB SL (Desibel Sensation Level): Hastanın
kendi duyma eşiklerini referans değer olarak
alan bir sistemdir.
dB
dB

Hastanın eşiklerinin normal işiten kişilerin

eşiklerine oranlanması sonucunda elde edilen
değerdir.
 Titreşim Atmosfer
ve Basit Matematik
Dalgalar

Referanslar

Uyumluluk ve
Kulak ve Standartlaşma
Dinamik
dB
Aralık
Matematiksel
Gereksinimler
Model
Fiziksel Sınır Koşulları Kurabilme
(Adet, Uzaklık, Güç) Yeteneği
 101325 Pa (N/m^2) Statik Basınca Sahip

 İki Atomlu Gazdan oluştuğu kabul ediliyor

 Sesin havadaki hızı 344 m/s (200 C)

 1933’de Bell Laboratuvarlarında yapılan
deneylerde elde edilen istatistiki sonuçlara göre
hazırlanmıştır. (I.S.O. 226)
 1000 Hz’den geçen eğriye göre isim
almaktadırlar. Örnek olarak 1000 Hz’de 40 dB
olan eğriye 40 phon eğrisi denir.
 Tüm değerler 1000 Hz’deki referans seviyesine
kıyasla hazırlanmıştır.
 Fiziksel bir büyüklük olan dB’e karşın Phon
subjektif bir değerdir.
Bir frekansın diğer bir frekanstan ayrılması (frekans rezolusyonu)
yüksek şiddetlerde düzleşme gösterir; Kokleanın düşük şiddetlerde
gösterdiği frekans rezolüsyon duyarlılığı yükseklere çıkıldıkça
düşüş gösterir.
 1933 yılında Bell laboratuarlarında H. Fletcher ve W.
A. Munson araştırmaları sonucunda bir bildiri
yayınladılar. Araştırmaları sonucunda insan kulağının
farklı frekanslara farklı seviyelerde duyarlılık
gösterdiğini gördüler. Deneklerin en duyarlı olduğu
frekans bölgesi 1 - 5 kHz arası, en az duyarlı olduğu
bölge ise 20 - 60 Hz arası idi. Dört yıl süren deneysel
çalışmalar sonucunda bir grafik çizdiler ve adını
“Eşgürlük Eğrisi” koydular.
 1956 yılında D.W. Robinson ve R.S. Dadson sinüs
sinyalleri ile çalışarak bu eğriyi günün koşulları
doğrultusunda yeniden tanımladılar. Güncellenmiş
biçimiyle Robinson-Dadson eğrisi adıyla 1961 yılına
kadar kullanıldıktan sonra 1961 yılında
standartlardaki yerini ISO R226:1961 ile kırk yıl sonra
da ISO 226:2003 ile bugünkü şeklini aldı.
 Grafik, 18–30 yaş arası sağlıklı insanlara saf sinüs
sinyali dinletilerek onlardan alınan yanıtlar
doğrultusunda oluşturuldu. Grafikte işitilebilir en
düşük frekans sınırının seviyesi kesikli çizgi ile
belirtilir ve sağlıklı insan kulağı için duymanın alt
eşiğini gösterir. Yatay eksendeki frekans
değerlerinin dikey eksende karşılık gelen
düzeylerin altına inmesi durumunda kulak artık o
frekansı algılayamaz. Grafikten insan kulağının
en duyarlı olduğu frekansların 4000 Hz civarı
olduğu anlaşılıyor. Görüldüğü gibi 1,5–5 kHz arası
frekansları duyabilmemiz için sadece 0 dB SPL
(veya 2x10–5 Pascal’lık) basınç değişimi yeterli
olmaktadır. İnsan kulağının en duyarlı olduğu
frekans bölgesi 1–5 kHz arasındadır.
 PHON(Fon): Gürlük algısının ölçüm birimidir.

1933’de Bell Laboratuvarlarında

yapılan deneylerde elde edilen
istatistiksel sonuçlara göre
hazırlanmıştır (I.S.O. 226)

1000 Hz’den geçen eğriye göre isim

almaktadırlar. Örnek olarak 1000 Hz’de
40 dB olan eğriye 40 phon eğrisi denir.

Tüm değerler 1000 Hz’deki referans

seviyesine kıyasla hazırlanmıştır.

dB’in fiziksel bir değer olmasına karşın

phon subjektif bir değerdir.
Farklı frekanslardaki ses tonlarının eşit olması için dB SPL ses şiddeti miktarı
ölçülmektedir.
40 phone
eşgürlük
eğrisi
İnsan Kokleasının Duyarlılığı

271
İşitme Eşiği
Rahatsızlık Düzeyi
Dinamik Aralık

24 dB SPL

7 dB SPL
The Auditory Response Area
 Eş gürlük eğrileri ses basınç düzeyine ve frekansa
bağlı olarak değişmektedir.
 Eş gürlük eğrileri ses basınç seviyesinin artması ile
daha doğrusal bir karakter almaktadır.
 30 phon eğrisine göre 1000 Hz’i 30 dB olarak
değerlendirirken 20 Hz’de aynı duyulanmayı
sağlamak için 58 dB’e daha ihtiyaç duyulmaktadır,
aynı frekanslar için 90 phon eğrisi üzerinde 32
dB’e ihtiyaç duyulmaktadır
 Phon gürlük seviyesi hakkında bilgi verir fakat kulağın
gürlüğe verdiği yanıt hakkında bilgi veremez.
 Deneyler, ses basınç düzeyindeki 10 dB’lik artışın
kişilerce iki kat artması olarak algılandığını
göstermiştir.
 Benzer şekilde ses basınç seviyesindeki 10 dB azalma,
gürlüğün iki kat azalması olarak algılanmaktadır.
 Farklı araştırmacılar bu değerin 6 dB olması konusunu
gündeme getirmektedir
 Standart olarak Sone birimi seçilmiştir
 Subjektif bir büyüklüktür
Gürlük Seviyesi Subjektif Gürlük Kaynak
phon sone
100 64 Kamyon (1 Metre)
80 16 Bağırarak Konuşma
60 4 Normal Konuşma
40 1 Sessiz Oda
20 0.25 Kayıt Stüdyosu
dBA, dBB, dBC Filtrelerİ
 Belirlisesleri koruyan (atenü eden) ve diğer
seslere geçirgen olan seçici yapılardır.

279
 İnsan, konuşma sesini üretirken ses yolunu
(vocal tract) frekans seçici akustik filtre
gibi kullanır.
 Ses, insanın işitsel sisteminde frekans seçici
filtre benzeri tarzda algılanmaktadır.
 Konuşmanın ve sesin nasıl üretildiğini ve
nasıl algılandığını anlamamızı sağlar.

280
281
düşük-geçiren Filtreler
 Düşük frekansları geçirirken yüksek frekansları
geçirmez
yüksek-geçiren Filtreler
 Yüksek frekansları geçirirken alçak frekansları
engeller
Band-pass Filtres
 Belirgin frekans aralıklarının geçişini sağlar ve
diğerlerinin geçişine imkan tanımaz

282
 +
Kazanç

-
Düşük Frekans Yüksek
 +
Kazanç

-
Düşük Frekans Yüksek
 +
Kazanç

-
Düşük Frekans Yüksek

285
 Merkez Frekansı

+
3 dB
Kazanç

bandpass

Düşük frek cutoff Yüksek frek cutoff

Frekans Frekans
-
Düşük yüksek
Frekans

286
 Ortaya çıkış nedenleri ortamdaki ses basınç
seviyesini ölçüm sistemleri ile insan kulağı gibi
değerlendirebilmek
 Phon eğrilerinden elde edilen istatistiki sonuçlar
esas alınarak oluşturulmuşlardır.
 Farklı ses seviyelerinde farklı filtreler kullanılır.
 Alt Frekans Limiti Üst Frekans Limiti
A Filtresi 20 55
B Filtresi 55 85
C Filtresi 85 140
dB(A),dB(B),dB(C) : Ortaya çıkış nedenleri
ortamdaki ses basınç seviyesini ölçüm
sistemleri ile insan kulağı gibi
değerlendirebilmek.
Phon eğrilerinden elde edilen istatistiki
sonuçlar esas alınarak oluşturulmuşlardır.
Farklı ses seviyelerinde farklı filtreler
kullanılmalıdır.
Bu ölçümlerde kullanılan 3 tip filtre
vardır; A, B ve C.
Bu filtrelere göre ses seviyesi dB(A),
dB(B)ve dB(C) cinsinden ifade edilebilir.
dB(A) : En çok kullanılan yöntemdir. 1 kHz
frekansta 40 dB’lik (40 phone) eş gürlük eğrisinin tam
tersine karşılık gelir. 1 kHz frekansta belirlenmiş
olduğu için çok yüksek ve çok düşük frekanslardaki
seslere duyarlı değildir ve bu frekanslardaki sesler için
kullanılmaz.
İnsan kokleasının duyarlı olduğu ses frekansları
düşünüldüğünde en uygun ölçüm yöntemi, A tipi
filtreler ile yapılan ölçümlerdir.
dB(B) : dB(A) ve dB(C) arasında kalır ve kullanımı çok
yaygın değildir.
dB(C) : Bu ölçünün oluşturduğu eğri dB(A)eğrisine
göre daha doğrusaldır ve bu yüzden yüksek
şiddetlerde daha fazla kullanılır. Orta ve düşük
şiddetlerde sağlıklı ölçüm yapılamaz.
 http://www.kettering.edu/~drussell/dem
os.html
 Alton Everest, Master Handbook of
Acoustics
 L. L. Beranek, Acoustics
 H. F. Olson, Engineering Acoustics
 Brüel&Kjaer Ses Ölçüm Notları
 http://hyperphysics.phy-
astr.gsu.edu/hbase/hph.html