‫خوارځواکی‬

‫سوی تغذی‬
‫‪Malnutrition‬‬
‫‪1‬‬
 ‫خٌارځٌاکی (سٌء تغذی) څو شی دی؟‬
‫•په وجود کی د مغذی موادو کمښت یا زیاتوالی څخه عبارت دی یا په بل عبارت‬
‫خوارځواکی یوه جامع او پراخه اصطالح ده چی د خوړو د زیاتی اخیستنی یا کم‬
‫اخیستنی له کبله منځته راځی‬
‫د پورته تعریف له مخی سوء تغذی دوه حالته په برکی نیسی‪:‬‬
‫له حده کم تغذی شوې یا د وزن کم والی‬ ‫‪.1‬‬
‫له حده زیات تغذی شوې یا د وزن ډیروالی‬ ‫‪.2‬‬
‫•د سوء تغذی ډولونه‬
‫•حاده یا بیړنی سوء تغذی (شدیده د وزن ضیاع او دوه طرفه د پښو پړسوب)‬
‫•ځنډنی سوء تغذی (د قد ټیټ پاتی کیدل)‬
‫•د وزن کمښت (په یو وخت کی هم د وزن شدیده کمی او د قد ټیټ پاتی کیدل‬
‫ورسره وی)‬
‫•د کوچنیو مغذې موادو کمښت لکه ویټامینونه‬
‫‪2‬‬
‫ىغو هشکالت چی د سٌء تغذی لو کبلو پیذاکیږی‬

‫د وجود مقاومت د مرضونو په مقابل کی‬

‫کمیږی‬
‫د مړینی د کچی زیاتوالی‬
‫(د سوءتغذی ‪ ۵‬فیصده کموالی سره ‪ ۳۰‬فیصده د مړینی کچه‬
‫کمیږی)‬

‫په زده کړه کی مشکالت‬

‫د نمو او ودی پاتی والی‬

‫‪3‬‬
Photo credit: Mike Golden 4
5
5
 ‫د خوارځواکو ماشومانو درملنه په مختلفو مرحلو کی‬

‫زیاتره ماشومان چی په شدیده سوء تغذی اخته وی او کوم‬ ‫•‬

‫اختالط و نلری په خارج بستر ډول تداوی کیږی‪.‬‬
‫هغه ماشومان چی په شدیده سوء تغذی اخته وی او ورسره‬ ‫•‬
‫اختالطات ولری په داخل بستر ډول تداوی کیږی‬
‫د ټولنی توسعه یابی کی د ټولنی دخیلول ترڅو په مقدمه توګه‬ ‫•‬
‫سوء تغذی ماشومان پیدا او بیا یی روغتیایی مرکز ته ولیږدوی‬
‫همدا راز د کورنی په سطحه د شدیدی سوء تغذی تداوی ‪،‬‬ ‫•‬
‫ګرځنده پاملرنی او د ټولنی په سطحه د سوء تغذی ماشومانو‬
‫پاملرنی په نوم هم پیژندل کیږی‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫د ‪ IMAM‬اساسی اجشاًی‬
‫‪ IMAM‬د خوارځواکۍ لپاره یو تسلسل څرګندوي چې د څلورو برخو درلودونکی دی چې یو له بل سره‬
‫کار کوي تر څو د خوارځواکۍ درملنه د شدت او وضعیت پر اساس ګټور کړي‪.‬‬

‫د ټٌلنې پزهختګ‬
‫(رسٌل) ‪Community‬‬
‫‪Outreach‬‬

‫‪OPD-SAM‬‬
‫‪OPD-MAM‬‬

‫‪IPD-SAM‬‬
‫‪7‬‬
 ‫د ‪ IMAM‬اساسی اجشاًی )‪(1‬‬
‫‪ .۱‬د ټولنی توسعه یابی ‪:‬‬
‫‪ -‬د ټولنی ارزیابی‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬د ټولنی تشویق کول اوپروګرام کی دخیلول‬ ‫•‬
‫د ټولنی د توسعه یابی د کارکونکی دندی ‪:‬‬ ‫•‬
‫په مقدمه توګه د شدید سوء تغذی ماشومانو پیژندل او د هغوی لیږدول‬ ‫•‬
‫روغتیایی مرکز ته مخکی لدی نه چی شدید اختالطات ورکړی‬
‫د مشکل لرونکو ماشومانو د تداوی تعقیب په کورونو کی‬ ‫•‬
‫د ټولنی توسعه یابی نه هدف دادی چی د خلکو الس رسی خدماتو ته‬ ‫•‬
‫زیات شی او د بلی خوا د پروګرام د پو ښښ ساحه پراخه شی‬

‫‪8‬‬
 ‫د ‪ IMAM‬اساسی اجشاًی )‪(2‬‬
‫‪ .۲‬په خارج بستر ډول د هغه ناروغانو تداوی چی په شدیده‬
‫خوارځواکی اخته وی خو کوم اختالط و نه لری (په روغتیایی‬
‫مرکز او یا کور کی یی درملنه ترسره کیږی)‬

‫‪‬په ابتدا کی د ناروغ اندازه ګیری صورت نیسی او وروسته‬

‫د ارزیابی څخه د طبی درملنی تر څنګ ورته تیار جوړشوی‬
‫د تداوی خواړه ورکول کیږی )‪(RUTF‬‬
‫‪‬بیا وروسته اونی کی یو ځل یا هر یوه اونی وروسته د‬
‫ناروغ د طبی حالت ترڅنګ د تغذی حالت هم ارزیابی کیږی‬
‫او ناروغ ته په پرله پسی ډول تیار جوړشوی د تداوی خواړه‬
‫ورکول کیږی‬
‫‪9‬‬
 ‫د ‪ IMAM‬اساسی اجشاًی )‪(3‬‬
‫‪ .۳‬په داخل بستر ډول د هغو ماشومانو تداوی چی په شدیده سوء تغذی اخته‬
‫وی او ورسره اختالط ولری او یا هم اشتها و نه لری‬
‫‪ ‬ناروغ ماشوم ترڅو چی اختالطات یی له منځه والړ شی په روغتون کی‬
‫تداوی کیږی‬
‫• کله چی د ناروغ ماشوم اختالطات له منځه والړ شی او دوباره اشتها پیدا‬
‫کړی نو بیا په خارج بستر ډول په کور یا روغتیایی مرکز کی تداوی‬
‫کیږی‬

‫ضروری خبره ‪ :‬د لیږد د ښه سیستم موجودیت و خارج بستر ډول درملنی ته اړین دی‬

‫‪10‬‬
 ‫د ‪ IMAM‬اساسی اجشاًی )‪(4‬‬

‫هغه خدمات یا پروګرامونه متوسط سوء تغذی ناروغان پکی تداوی‬

‫کیږی لکه‪:‬‬

‫‪‬ضمیموی خوړو د تغذی پروګرام‬

‫‪Supplementary Feeding Program‬‬
‫‪Food Demonstration ‬‬

‫‪11‬‬
‫‪11‬‬
 ‫په مقدمه توګه د حادی سوء تغذی موندنه‬

‫داخل بستر باید تداوی شی‬ ‫خارج بستر باید تداوی شی‬ ‫ضمیموی خواړه باید ورکړل شی‬ ‫‪12‬‬
‫‪12‬‬
13
 ‫پو عوٌهی ډًل د هاشٌهانٌ د هړینی اسباب‬
10.8 million global child deaths / year

UNDERNUTRITION
underlies 53% of deaths

SAM
1million
deaths

Figure 1. Causes of Death in under-5 children (Worldwide)

Modified from: WHO estimates of the causes of death in children Lancet 2005; 365: 1147–52
Jennifer Bryce, Cynthia Boschi-Pinto, Kenji Shibuya, Robert E Black, & WHO Child Health Epidemiology Reference Group*
14
 ‫د سوء تغذی اسباب‬

‫‪ .1‬مستقیم اسباب)‪(Immediate Causes‬‬

‫‪ .2‬زمینه ساز اسباب)‪(Underline Causes‬‬
‫‪ .3‬اساسی اسباب )‪(Basic Causes‬‬

‫‪15‬‬
 ‫د سٌء تغذی اسباب‬

‫سوء تغذی‬

‫مستقیم اسباب‬ ‫په غیر کافی ډول د‬

‫ناروغی‬
‫خوړو اخیستل‬

‫زمینه ساز اسباب‬

‫د کورنیو خوړو نا‬ ‫ټولنیز او محیطی‬ ‫ضعیف او ناکافی‬
‫خوندیتوب‬ ‫عوامل‬ ‫صحی خدمات‬

‫اساسی اسباب‬ ‫رسمی او غیر رسمی زیر بناوی‬

‫سیاسی مفکوری‬
‫منابع‬ ‫‪16‬‬
 ‫د خوارځواکی او مکروبی ناروغیو ترمنځ اړیکی‬

‫په غیر کافی اندازه‬

‫د خوړو اخیستنه‬

‫د اشتها له منځه تلل‬ ‫•د وزن ضیاع‬

‫مغذی موادو له السه‬ ‫•د ودی توقف‬
‫ورکول‬ ‫د خوارځواکی او مکروبی‬
‫•کمزوری معافیت‬
‫سوء جذب‬ ‫ناروغیوترمنځ اړیکی‬ ‫•د مخاطی غشاء ګانو‬
‫میتابولیزم خرابوالی‬
‫تخریب‬
‫د ناروغیو‬
‫•د واقعاتو زیاتوالی‬
‫•دوام زیاتوالی‬
‫مړینه‬ ‫•شدت زیاتوالی‬
‫‪17‬‬
‫کمه تغذی ( د مغذی موادو کمه اخیستنه) ‪ :‬څلور عمده ډولونه‬ ‫•‬
‫لری‪.‬‬
‫حاده سوء تغذی ‪Acute malnutrition‬‬ ‫‪.1‬‬
‫د قد ټیټوالی یا ځنډنی سوء تغذی ‪Stunting‬‬ ‫‪.2‬‬
‫د وزن کمښت ‪Underweight‬‬ ‫‪.3‬‬
‫د کوچنیو مغذی موادو کمښت ‪Micronutrient deficiency‬‬ ‫‪.4‬‬

‫کمه تغذی د الندی معیاراتو په واسطه پیژندل کیږی‬ ‫•‬

‫اندازه ګیری شاخصونه‬ ‫–‬
‫کلینیکی عالمی‬ ‫–‬
‫کلینیکی ټسټونه‬ ‫–‬

‫پورته څلور اشکال کله کله په یو ماشوم او یا په یوه ټولنه کی موجود وی‬ ‫‪‬‬

‫‪18‬‬
 ‫د بیړنی اً ځنډنی سٌء تغذی تزهنځ تٌپیزًنو‬
‫ځنډنی (د قد ټیټوالی)‬
‫– ددی حالت د اندازه ګیری لپاره د قد پر‬
‫عمر شاخص څخه استفاده کیږی‬
‫– په دوامداره توګه د غذایی موادو کمبود‬
‫یا دوامداره متعددو انتاناتو نه منځته‬
‫راځی‬
‫– د زیات وخت په تیریدو منځته راځی‬
‫– په هغه ماشومانو کی چی عمر یی دوه‬
‫کالو نه زیات وی غیر قابل برګشت وی‬
‫– په کاهالنو (غټانو) کی منځته نه راځی‬
‫ال په یوه ثابت نفوس کی منځته‬ ‫– معمو ْ‬
‫راځی‬
‫بیړنی (ډنګرتوب )‬ ‫•‬
‫•‬
‫– ددی حالت د اندازه ګیری لپاره د‬
‫وزن پر قد نسبت یا په دوه طرفه‬
‫ډول د پښو پړسوب په نظر کی نیول‬
‫کیږی‬
‫– غذایی مواد په چټک ډول کم شوی‬
‫دی‬
‫– د وزن بایلل په چټک او شدید ډول‬
‫– بیرته د ګرځیدنی وړ ده‬
‫– غټان هم پری اخته کیدی شی‬
‫– زیاتره ډولونه یی په عاجلو واقعاتو‬
‫کی لیدل کیږی‬
‫– ‪ MUAC‬یو بل معیار د حادی سوء‬
‫تغذی د پیژندنی لپاره دی‬
‫‪19‬‬
20
‫د النذی تصٌیزًنٌ څخو صحتونذ ‪ ،‬کن ًسنو ‪ ،‬ډنګز اً‬
‫ټیټ قذ لزًنکی هاشٌم کٌم دی؟‬

‫‪ A‬روغ (صحتمند)‬
‫‪ B‬ټیټ قد‪/‬کم وزن؟‬
‫‪ C‬ډنګر او کم وزن‬
‫‪ D‬ټیټ قد‪ ،‬ډنګر او کم وزن‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬

‫‪21‬‬
‫د سٌء تغذی تاثیزات د ژًنذ پو هختلفٌ هزاحلٌبانذی‬

‫د کم وزنه ماشوم‬
‫زیږیدنه‬

‫حاملګی کی د کم‬ ‫ماشوم‬

‫وزن اخیستل‬ ‫ټیټ قدی‬

‫کهولت (ځوانی)‬
‫ټیټ قدی‬

‫‪22‬‬
‫لو حذه سیاتو تغذی اً لو حذه کوو تغذی‬

‫‪23‬‬
‫د کٌچنیٌ هغذی هٌادً د کوښت عالهی‬

‫‪24‬‬
 ‫حاده یا بیړنی یا اًسويالو خٌارځٌاکی‬
‫حاده خوارځواکی د غذایی موادو د کم اخیستلو‪ ،‬یا د دواړو پښو پړسوب او‬ ‫•‬
‫یا په ناڅاپی ډول د وزن د کمښت نه منځته راځی‪.‬‬
‫حاده خوارځواکی د پښو د دوه طرفه پړسوب یا د وزن د شدید کمښت په‬ ‫•‬
‫واسطه پیژندل کیږی ( د مووک کمه اندازه یا د وزن پر قد فیصدی کم والی)‬

‫حاده خوارځواکی دوه عمده ډولونه لری‪:‬‬

‫‪ .1‬شدیده حاده سوء تغذی یا ‪(SAM) Sever Acute Malnutrition‬‬
‫مووک د ‪ ۱۱،۵‬سانتی متره یا څخه کم وی‪.‬‬
‫‪ .۲‬متوسطه حاده سوء تغذی یا‪(MAM) Moderate Acute Malnutrition‬‬
‫د مووک اندازه د ‪ ۱۱،۵‬څخه تر ‪ ۱۲،۵‬سانتی مترو پوری وی‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫د حادی سٌء تغذی ډًلٌنو‬
‫حاده سوء‬
‫تغذی‬

‫سره له اختالطه‬ ‫پرته له اختالطه‬

‫شدیده حاده‬ ‫متوسطه حاده‬ ‫شدیده حاده‬ ‫متوسطه حاده‬

‫سوء تغذی‬ ‫سوء تغذی‬ ‫سوء تغذی‬ ‫سوء تغذی‬

‫شفاخانه یا ثبات‬ ‫شفاخانه یا ثبات‬

‫ځارج بستر دی‬
‫سازی مرکز کی‬ ‫سازی مرکز کی‬
‫تداوی شی‬
‫‪Food‬‬
‫تداوی شی‬ ‫تداوی شی‬ ‫‪Demonstration‬‬

‫‪26‬‬
 ‫د بیړنی خٌارځٌاکی کلینیکی ډًلٌنو‬

‫‪ .۲‬مرسموس‬ ‫‪ .۱‬کواشیوکور‬
‫د وزن شدیده ضیاع او یا شدید‬
‫دوه طرفه د پښو پړسوب‬
‫ډنګرتوب‬

‫‪ -۳‬مرسمیک کواشیورکور‬
‫دا یی کډ شکل دی چی د‬
‫دواړوحاالتو عالیم لری‬

‫‪27‬‬
 ‫هزسوٌص کلینیکی عالین ‪:‬‬
‫مخ ډیر ډنګر وی لکه د زوړ سړی د مخ پشان‬ ‫•‬
‫د کوناټو پوستکی یی د زیات ډنګر توب له کبله لکه د‬ ‫•‬
‫خلطی په څیر غونج وی‬
‫د السونو او پښو غوښی یی ویلی شوی وی او پوستکی یی‬ ‫•‬
‫زیاتی ګونځی لری (قات ‪ ،‬قات وی)‬
‫پوښتی یی ډیرې ښکاره راوتی وي‬ ‫•‬
‫د سوء تغذی له کبله پړسوب پکی نه لیدل کیږی‬ ‫•‬
‫زیاتره وخت فعال ‪ ،‬بیداره او خوړو ته لیواله وی‬ ‫•‬
‫‪28‬‬
 ‫شدیده حاده سوء تغذی( مرسموس)‬
‫نورمال ویښتان‬
‫ناروغ د زوړ‬
‫سړی مخ لری‬ ‫بیداره او‬
‫مخرش‬

‫شدیده ضیاع‬
‫نازکه ‪ ،‬سست‬ ‫برجسته پښتی او‬
‫او قات شوی‬ ‫د مال هډوکی‬
‫پوستکی‬

‫‪29‬‬
30
31
 ‫کواشیر کور‬
‫)دوه طرفه د پښو پړسوب(‬

‫‪32‬‬
 ‫د کٌاشیٌرکٌر کلینیکی عالین ‪:‬‬
‫د خوارځواکی له کبله د پښو دوه طرفه پړسوب موجود وی‬ ‫•‬
‫مخ یی لکه د سپوږمی په څیر ګرد وی‬ ‫•‬
‫ماشوم اشتها نه لری‬ ‫•‬
‫رنګ الوتی وی او په ویښتانو کی یی تغیرات لیدل کیږی‬ ‫•‬
‫د پوستکی مختلف قسم تغیرات پکی لیدل کیږی (پوستکی‬ ‫•‬
‫اچول ‪ ،‬د پوستکی د رنګ تغیر‪ ،‬د پوستکی زخمونه)‬
‫مړاوی حالت لری ‪ ،‬په ډیری عاجزی سره ګوری‬ ‫•‬

‫‪33‬‬
 ‫نازکه او‬
‫ځلیدونکی‬
‫ویښتان‬

‫بی عالقی‬
‫سپوږمی په شان‬
‫ګرد مخ ‪،‬‬
‫بی اشتها‬
‫)د پښو دوه طرفه( پړسوب‬

‫پوستکی‬
‫تخریبات‬

‫‪34‬‬
35
 ‫څنګو د سٌء تغذی هخو نیٌل کیذای شی؟‬
‫مور باید د امیدواری په وخت کی له خوارځواکی څخه وساتل شی‬ ‫•‬
‫محفوظه او پاک والدت‬ ‫•‬
‫د مور او ماشوم د صحت پاملرنه‬ ‫•‬
‫د کورنیو په کچه د غذایی موادو خوندیتوب‬ ‫•‬
‫– د ګټورو خوړو تیارول‬
‫– د حکومت په واسطه کورنیو ته زمینه برابرول ترڅو د غذا‬
‫اخیستلو لپاره مناسب(عاید) ولری‬

‫‪36‬‬
 ‫اداهو‪...‬‬
‫– د غذایی موادو د کښت لپاره زمینه برابرول‬
‫• د ټولنیزو مهارتونو زیاتول‬
‫– د ښځو تعلیم‬
‫• د محیطی او فردی صحت ښه والی‬
‫– د صحی خدماتو د عرضی لپاره د پرسونل او صحی‬
‫تسهیالتو برابرول‬
‫– د واکسیناسیون او نورو وقایوی خدماتو برابرول‬
‫– د څکلو لپاره د پاکو اوبو برابرول‬

‫‪37‬‬
‫د اهیذًاری پز هيال د سٌء تغذی نو هخنیٌی‬
‫مناسب ټولنیز او اقتصادی حالت منځته راوړل‬ ‫•‬
‫د غذا د خوړلو د عادت ښه کول‬ ‫•‬
‫د غذایی موادو خوندیتوب تامینول‬ ‫•‬
‫د خوړو زیاته اخیستنه )‪(2700kcal/24h‬‬ ‫•‬
‫د کوچنیو مغذی موادوزیاته اخیستنه‬ ‫•‬
‫معافیت (واکسینونه)‬ ‫•‬

‫‪38‬‬
‫پاک اً هحفٌظ ًالدت‬
‫• د انتان د وقایی ستندرد سیستم موجودیت‬

‫‪39‬‬
 ‫د هٌر اً هاشٌم هزاقبت(ساتنو)‬

‫د مور پوهول‬ ‫•‬

‫د زیاتی غذا اخیستنه)‪(2850kcal/24h‬‬ ‫•‬
‫کوچنیو ماشومانو ته د مور د شیدو د ورکړی ښه والی د‬ ‫•‬
‫‪ IYCF‬د پیغامونو عملی کولی‬
‫په منظم ډول د والدت نه وروسته خدماتو اخیستل‬ ‫•‬
‫د واکسینونو بشپړول‬ ‫•‬

‫‪40‬‬
‫ىغو حاالت چی سیاتو غذا بایذ پکی ًاخیستل شی‬

‫امیدواری‬ ‫شیدی ورکونه‬

‫ناروغی‬
‫نقاهت‬

‫‪41‬‬
‫د غذایی هٌادً خٌنذیتٌب د کٌرنیٌ پو سطحو‬
‫)‪(Food Security‬‬

‫ټولو هغو غذایی موادو‬

‫ته د خلکو السرسی چی‬
‫د دوی د فعال ژوند او‬
‫ښه صحت لپاره په هر‬
‫وخت کی ضروری دی د‬
‫غذایی موادو خوندیتوب‬
‫بلل کیږی ‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫د غذایی هٌادً خٌنذیتٌب د کٌرنیٌ پو سطحو‬
‫د خلکٌ السزسی ً غذایی هٌادً تو د ‪....‬‬
‫منطقوی او کورنی تولیداتو له الری‬

‫‪43‬‬
‫د غذایی هٌادً خٌنذیتٌب د کٌرنیٌ پو سطحو‬
‫د خلکٌ السزسی ً غذایی هٌادً تو د ‪....‬‬
‫د غذایی موادو د مارکیټونو له الری‬

‫‪44‬‬
 ‫د غذایی هٌادً خٌنذیتٌب د کٌرنیٌ پو سطحو‬
‫د خلکٌ السزسی ً غذایی هٌادً تو د ‪....‬‬
‫د مرستوندویه موادو له الری‬

‫‪45‬‬
46