Autor: lek.

Katarzyna Woźniak

@mama.i.stetoskop
mama.i.stetoskop
mama.i.stetoskop
www.mamaistetoskop.pl

Wydawnictwo Mama i Stetoskop, 2021

ISBN 9788395702938
Miałam napisać to już kilka lat temu, ale im więcej o badaniach profilak-
tycznych czytałam, tym mniej wiedziałam. W wielu przypadkach brak jest
oficjalnych zaleceń w tak podstawowych kwestiach! Sporo osób całkowicie
olewa temat profilaktyki i nie ma się im co dziwić, bo nie istnieje on też dla
wielu lekarzy. Pamiętamy w sumie jedynie o cytologii, ale istnieją przecież
inne choroby niż nowotwór szyjki macicy!
Co w takim razie badać i jak często? Na te pytania postaram się odpo-
wiedzieć w ebooku, gdzie uzupełniłam wiedzę medyczną historiami z mojego
gabinetu oraz takimi, w których jestem… pacjentem.

lek. Katarzyna Woźniak

Spis treści
Badania laboratoryjne �������������������������������������������������������������������7
Morfologia����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������8
Żelazo, TIBS i transferyna��������������������������������������������������������������������������������������������9
Glukoza����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������9
Test obciążenia glukozą�������������������������������������������������������������������������������������������� 10
Hemoglobina glikowana������������������������������������������������������������������������������������������ 10
TSH, ft3 i ft4����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 11
Lipidogram������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 12
Kreatynina�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 13
AST i ALT���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 13
Badanie ogólne moczu��������������������������������������������������������������������������������������������� 14
Inne ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 15
Badania, które może zlecać lekarz rodzinny na NFZ����������������������������������������� 15
USG jamy brzusznej���������������������������������������������������������������������� 18
RTG płuc��������������������������������������������������������������������������������������� 18
Tych badań lekarz rodzinny nie może zlecić na NFZ, nawet gdyby bardzo
chciał����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 19
Program CHUK����������������������������������������������������������������������������� 20
Kolonoskopia������������������������������������������������������������������������������� 20
Gęstość kości�������������������������������������������������������������������������������� 21
Badania piersi ������������������������������������������������������������������������������ 22
Samodzielne badanie piersi������������������������������������������������������������������������������������ 22
USG piersi��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 23
Mammografia������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 24
Cytologia ������������������������������������������������������������������������������������� 25
Cytologia konwencjonalna�������������������������������������������������������������������������������������� 27
Cytologia płynna�������������������������������������������������������������������������������������������������������� 27

5
Kontrola u ginekologa������������������������������������������������������������������ 28
Badania w kierunku chorób wenerycznych i HIV����������������������������� 29
Ciśnienie tętnicze������������������������������������������������������������������������� 29
Kontrola znamion skórnych����������������������������������������������������������� 31
Badanie wzroku���������������������������������������������������������������������������� 31
Kontrola stomatologiczna������������������������������������������������������������� 31
Zakończenie��������������������������������������������������������������������������������� 32

6
Badania laboratoryjne
To najtrudniejsza, a zarazem najważniejsza część. Trudno znaleźć w internecie
spis profilaktycznych badań „z krwi” bo on zwyczajnie... nie istnieje. W Polsce
poza programem CHUK (o którym informacje znajdziecie poniżej) nie ma
programu finansującego np. coroczne badania profilaktyczne.
Zapytacie pewnie „A co z badaniami u lekarza rodzinnego?” Niestety są to
badania teoretycznie przeznaczone do diagnostyki, a nie profilaktyki.
W praktyce oznacza to, że gdy Wasz lekarz rodzinny zapyta jak się czujecie,
a wy odpowiecie, że dobrze – to Wcale nie musi Was na te badania skierować.
Badania są zlecane gdy lekarz ma podejrzenia choroby u pacjenta, np. blada
20-latka mówi, że nie ma sił, więc wtedy często robimy morfologię, by wyklu-
czyć anemię oraz badamy aktywność hormonów tarczycy, bo mogą być to rów-
nież objawy niedoczynności. Z kolei gdy otyła sześćdziesięciolatka przyjdzie
do gabinetu i lekarz dostrzeże, że dawno nie miała robionych badań, w mojej
opinii powinien zlecić chociaż wykonanie stężenia glukozy, aby wykluczyć
cukrzycę (typ 2 jest bardzo częsty u takich pacjentów) oraz lipidogram, czyli
badanie stężeń dobrego i złego cholesterolu.
W tym wszystkim jest jednak duży problem. Postępowanie lekarzy „pierw-
szego kontaktu” oraz to, jakie badania zlecają u swoich pacjentów nie jest usys-
tematyzowane, a jedynie uznaniowe. Nie ma oficjalnych zaleceń, jakie badania
należy koniecznie zrobić w poszczególnych grupach wiekowych pacjentów.
Zatem niektórzy lekarze zlecają podstawowe badania, jak morfologia, glu-
koza i badanie moczu co roku, inni co pięć lat, a inni wcale, bo uznają, że są
to badania tylko do diagnostyki w przypadku objawów. W przypadku tych
ostatnich nie możemy mieć im tego za złe, bo faktycznie tak NFZ to „obliczył”.
Słowo „obliczył” nie jest tu przypadkowe. Niestety w tym wszystkim jest też
czynnik finansowy. Lekarz rodzinny powinien dbać o pacjenta, jednak fundusz
zrzucił też na niego rolę „strażnika finansów”. Co to oznacza? Przychodnia

7
na każdego pacjenta dostaje określoną sumę pieniędzy (około 250 zł rocznie)
bez znaczenia czy ten pacjent przychodzi do lekarza co miesiąc, czy raz na
pięć lat. Z tych pieniędzy należy opłacić rachunki, zapłacić pracującym w niej
lekarzom i pielęgniarkom oraz opłacić wszystkie zlecane badania. W praktyce
może to oznaczać, że albo wystarczy na prąd albo na badania profilaktyczne
dla pacjentów. Fatalnie. Nie będziemy jednak dłużej roztrząsać sposobu finan-
sowania i wróćmy do badań.
Wyniki badań „z krwi” bardzo szybko się zmieniają. Nie jest to USG piersi,
które na przestrzeni kilku dni, czy nawet miesięcy wykazuje często podobny
stan, tylko może być diametralnie różne w przeciągu 24 godzin. Z tego powodu
również wykonywanie tych badań całkiem profilaktycznie, gdy nie mamy żad-
nych objawów choroby jest dyskusyjne. Jutro, czy za tydzień możecie poczuć
się gorzej, a badania trzeba będzie powtórzyć, bo te wykonane kilka dni temu
nie będą już aktualne.
Załóżmy, że jesteście zapisani do dobrze zarządzanej finansowo przychodni,
w której nie brakuje środków na badania lub chcecie zrobić badania prywatnie.
Czy warto wykonywać co roku cały panel badań kontrolnych? Nie. Dostępnych
badań jest ogrom i bez wskazań medycznych nie ma potrzeby badać się „na
wszystko”. To, jakie badania laboratoryjne wykonać, warto ustalić ze swoim
lekarzem, który podpowie każdemu co konkretnie warto byłoby sprawdzić.
Do podstawowych badań, takich „dla każdego”, należą: morfologia, pomiar
glukozy we krwi i badanie ogólne moczu. W określonych grupach pacjentów
warto rozważyć też badania tarczycy, czyli TSH, ft3 i ft4 lub lipidogram.
Powiedzmy, że jesteście już po konsultacji z lekarzem, dostaliście „sperso-
nalizowany” spis badań laboratoryjnych uwzględniający wasz wiek, płeć, cho-
roby przewlekłe i aktualne dolegliwości. Poniżej omówione zostaną najczęściej
zlecane badania, dowiecie się po co je robimy i jak się do nich przygotować.

Morfologia
Morfologię dosyć często wykonuje się profilaktycznie, bez podejrzenia choroby.

8
Badanie to nie wymaga specjalnego przygotowania. Nie trzeba być na czczo.
Badanie wykorzystywane jest głównie w diagnostyce niedokrwistości, infekcji,
oceny stanu ogólnego organizmu, niedoborów witaminowych, gospodarki
wodnej organizmu (np. na wykrycie odwodnienia), nowotworów krwi i zabu-
rzeń krzepnięcia.

Żelazo, TIBS i transferyna

Są to dokładniejsze badania w kierunku niedokrwistości, czyli anemii, z których
czasami korzysta się, by określić jej przyczynę i móc zaplanować leczenie (nie
są konieczne do wykonywania w każdym przypadku niedokrwistości). Cza-
sem podczas diagnostyki niedokrwistości wykonuje się też badanie poziomu
witaminy B12 i kwasu foliowego, jednak na te badania lekarz rodzinny nie
może wystawić skierowania w ramach NFZ (nie są one refundowane).
Badanie żelaza i transferyny nie wymaga specjalnego przygotowania i nie
trzeba być na czczo.
Natomiast w przypadku TIBS czyli badania całkowitej zdolności wiązania
żelaza należy pamiętać o pozostaniu na czczo i nie przyjmować preparatów
zawierających żelazo na około 12 godzin przed planowanym badaniem. Bada-
nie najlepiej wykonać rano.

Glukoza
Badanie stężenia glukozy we krwi powinny regularnie wykonywać osoby
u których ryzyko zachorowania na cukrzycę jest zwiększone, czyli np.osoby
otyłe lub z nadwagą. Wskazaniem do tego badania są także objawy wska-
zujące na zwiększone stężenie glukozy we krwi (np. wzmożone pragnienie,
nawracające infekcje, złe samopoczucie, częste oddawanie dużych ilości
moczu, ropnie skóry) lub na jej zmniejszone stężenie (np.zawroty głowy,
przyspieszenie rytmu serca, drżenie, senność). Badanie stężenia glukozy
(glikemii) wykonuje się na czczo i nie wymaga specjalnego przygotowania.

9
Test obciążenia glukozą
Jest to badanie o które w określonych przypadkach rozszerza się pakiet badań
przy podejrzeniu cukrzycy. Nie trzeba, a nawet nie powinno się go wykony-
wać u każdego pacjenta. Badanie to także wykonuje się na czczo. Polega na
potrójnym pomiarze poziomu glukozy we krwi. Pierwszy pomiar wykony-
wany jest na czczo, następnie wypija się rozpuszczone w wodzie 75g glukozy.
Kolejne pomiary robione są po 60 i po 120 minutach. W tym czasie należy
zostać w laboratorium i spokojnie siedzieć, ponieważ aktywność fizyczna (np.
wyjście z laboratorium na zakupy) może zaburzyć wyniki.

To badanie znają pewnie wszystkie kobiety, które były kiedyś w ciąży, ja

też je znam i przyznam, że nie było łatwe do zniesienia. W pierwszej ciąży
miałam mocno nasilone nudności i wymioty. Idąc na badanie zwyczajnie
bałam się, że po wypiciu glukozy… zwymiotuję, a wymiotowałam wtedy
prawie każdego dnia i w zupełnie różnych sytuacjach. Raz nawet zdarzyło
mi się, że musiałam wysiąść z autobusu, którym jechałam na studia, gdy
poczułam zapach potu od osoby, która usiadła obok mnie. Dobrze, że
akurat był przystanek.

Wracając jednak do testu obciążenia glukozą, ja zrobiłam podczas niego

coś w teorii niedozwolonego. Do szklanki z rozpuszczona glukozą dola-
łam soku z cytryny. Wyniki wyszły mi co prawda prawidłowe i udało mi
się nie zwymiotować podczas badania, ale nie powinno się tak robić, bo
wyniki badania nie są przez to do końca wiarygodne.

Hemoglobina glikowana
Jest to badanie które wykonuje się u osób z już rozpoznaną cukrzycą. Wska-
zuje ono, czy dobrze kontrolowane jest stężenie glukozy we krwi. To bada-
nie pomaga lekarzowi podejmować decyzje dotyczące dalszego leczenia
oraz oszacować rokowanie co do rozwoju powikłań cukrzycy. Hemoglobina

10
glikowana obrazuje średnie stężenie glukozy w ciągu 3 miesięcy poprzedzają-
cych badanie. Niestety u osób, które mają dużą liczbę niedocukrzeń jest ono
mało diagnostyczne.

UWAGA: Część ekspertów rekomenduje również hemoglobinę glikowaną

jako badanie przesiewowe w kierunku diagnostyki cukrzycy. W niektórych
krajach oznaczanie hemoglobiny glikowanej wchodzi zatem w skład badań
przesiewowych.

Jest to też badanie, którym można sprawdzić prawdomówność pacjenta.

Wielu pacjentów chorujących na cukrzycę typu 2 za bardzo pobłaża sobie
w jedzeniu i zapomina o diecie. Leki to przecież tylko część terapii! Na
podstawie badania hemoglobiny glikowanej widzimy, jak pacjent dba
o poziom cukru nie tylko jeden dzień przed badaniem, tak jak w przy-
padku poziomu glukozy na czczo, ale przez całe 3 miesiące. Jest to bada-
nie zbyt drogie, aby wykonywać je 4 razy do roku u każdego pacjenta
z cukrzycą, chociaż wtedy mielibyśmy doskonałą informację o tzw.
wyrównaniu cukrzycy.

TSH, ft3 i ft4

TSH jest hormonem produkowanym przez przysadkę mózgową stymulującym
tarczycę do produkcji i wydzielania hormonów tarczycy (trójjodotyroniny –
T3 oraz tyroksyny – T4). Najlepiej ocenimy funkcje tarczycy badając te trzy
hormony, ale w ramach kontroli często zleca się samo TSH.
Badania należy wykonywać rano na czczo. Nie jemy wtedy śniadania i nie przyj-
mujemy leków np.lewotyroksyny stosowanej przy niedoczynności tarczycy!

W przypadku uzyskania nieprawidłowych wyników konieczne jest pogłębienie

diagnostyki o badanie anty-TPO, anty-TG (na te badania lekarz rodzinny nie
może dać Wam skierowania na NFZ) oraz USG tarczycy (a na to już może)!

11
Lipidogram
Lipidogram czyli panel lipidowy to zbiór 4 badań (cholesterolu całkowitego,
frakcji LDL cholesterolu, frakcji HDL cholesterolu, triglicerydów), które poma-
gają określić ryzyko zgonu z powodu sercowo-naczyniowego. To nie brzmi
za dobrze. Chodzi w nich głównie o to, by przeciwdziałać miażdżycy (czyli
zapychania tętnic tłuszczem), która może prowadzić do zawału serca, czy
udaru mózgu.
Istnieją różne zalecenia, jak często robić te badania i w jakim wieku zacząć.
Idealne wydaje się być powtarzanie go co 5 lat od 20 roku życia, a w przypadku
zwiększonego ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego – częściej. Wyjąt-
kiem jest podejrzenie tzw. hipercholesterolemii rodzinnej – w tym wypadku
oznaczenia lipidów wykonujemy już małym dzieciom.

Czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca to:

ϛϛ podwyższone stężenie cholesterolu LDL
ϛϛ palenie papierosów
ϛϛ wiek (ponad 45 lat u mężczyzn, 55 lat u kobiet)
ϛϛ nadciśnienie tętnicze (wartości ciśnienia powyżej 140/90 mm Hg lub przyj-
mowanie leków przeciwnadciśnieniowych)
ϛϛ choroba serca u członka rodziny w młodym wieku (przed 55. rokiem życia
u mężczyzn lub przed 65. rokiem życia u kobiet)
ϛϛ cukrzyca
ϛϛ przebyty zawał mięśnia sercowego
ϛϛ nadwaga lub otyłość
ϛϛ stężenie HDL-C poniżej 40 mg/dl.
Wskazaniem do badania stężeń frakcji cholesterolu oraz triglicerydów jest
też:
ϛϛ rodzinna dyslipidemia w wywiadzie
ϛϛ przewlekła choroba nerek
ϛϛ przewlekłe choroby zapalne, takie jak; reumatoidalne zapalenie stawów,
toczeń rumieniowaty układowy, łuszczyca
ϛϛ monitorowanie skuteczności leczenia dietetycznego i farmakologicznego
zaburzeń lipidowych.

12
Do badania profilu lipidowego najlepiej być na czczo na 9-12 godzin przed
badaniem. Można jedynie pić wodę. Nie powinno się spożywać alkoholu
w ciągu 24 godzin poprzedzających badanie.
W otrzymanym wyniku lipidogramu, oprócz wspomnianych 4 frakcji
lipidowych, często podaje się też wynik tzw. Cholesterolu non-HDL (to wynik
odjęcia od stężenia cholesterolu całkowitego cholesterolu HDL). Pozostałe
frakcje lipidowe – coraz ważniejsze dla oceny ryzyka sercowo-naczyniowego
(ApoB, lipoproteina a) – oznaczane są w Polsce rzadko i tylko na zasadach
komercyjnych, dodatkowo płatne. Panel lipidogramu można również uzu-
pełnić badaniem czynnościowym – doustnym testem obciążenia lipidami –
badającym lipemię poposiłkową. Zasady wykonywania tego testu są bardzo
podobne do testu obciążenia glukozą, a pacjent na czczo przyjmuje doustnie
wystandaryzowany posiłek białkowo-lipidowy w postaci „shake’u” w szklance.
To badanie również wykonuje się w Polsce całkowicie komercyjnie, nie jest
finansowane przez NFZ.

Kreatynina
Jest to badanie oceniające pracę nerek. Rzadko wykonuje się je profilaktycz-
nie (czyli przesiewowo, gdy nie mamy żadnych podejrzeń choroby), ale jeśli
będziecie przygotowywać się do badania tomografii z kontrastem, to zostanie-
cie poproszeni o wykonanie tego badania. Dzięki niemu wiemy czy organizm
poradzi sobie z wydaleniem kontrastu. Warto wtedy wiedzieć, że badanie to
nie wymaga specjalnego przygotowania, ale zalecane jest bycie na czczo.
Na podstawie stężenia kreatyniny oblicza się dokładniejszy wskaźnik spraw-
ności nerek, tzw. GFR (a właściwie – eGFR czyli estymowany GFR).

AST i ALT
Te dwa dziwnie wyglądające skróty to nazwy enzymów wątrobowych. Raczej
nie robi się tych badań profilaktycznie, a dopiero przy podejrzeniu chorób
wątroby. Mogą być podwyższone w efekcie stosowania niektórych leków, np.

13
doustnych leków antykoncepcyjnych (warto je kontrolować podczas przyj-
mowania antykoncepcji hormonalnej). Badania te wykonuje się na czczo. Nie
powinno się spożywać alkoholu co najmniej 24 godziny przed pobraniem krwi
do badania. Co ważne, normy laboratoryjne dla tych badań mogą być inne dla
pacjentów przyjmujących niektóre leki. Na przykład dla osób przyjmujących
statyny (leki na obniżenie stężenia cholesterolu) górną normę AST mnoży się
razy trzy.

Badanie ogólne moczu

Wykonuje się je bardzo często w wielu różnych sytuacjach, pozwala nam
ocenić funkcje nerek oraz czy nie ma np. infekcji dróg moczowych. Często
wykonywane jest rutynowo, np. podczas badań w pracy. W przypadku tego
badania także nie ma oficjalnych wytycznych, co do tego jak często je powta-
rzać, ale ze względu na jego szerokie zastosowanie i niską cenę często zaleca
się je przynajmniej raz do roku.

Bardzo ważne jest, by prawidłowo pobrać mocz do badania. Najlepiej do bada-

nia oddać „pierwszy” poranny mocz. Przed mikcją, czyli sikaniem, należy się
dokładnie podmyć. Następnie mocz pobieramy ze środkowego strumienia,
czyli najpierw trochę sikamy do toalety, dopiero potem do pojemniczka na
badanie i „końcówka” znowu do toalety. Pojemnik na mocz powinien być
sterylny.

Wśród lekarzy przekazywana jest legenda o pacjencie, który źle zrozumiał

o co chodzi w środkowym strumieniu. Mówi ona o pacjencie-mężczyźnie,
któremu w moczu cały czas wychodziły bakterie i lekarze zastanawiali
się czemu. W końcu jeden lekarz zapytał:

– A ten mocz to jak pan pobiera?

– Tak jak kazaliście, ze środkowego strumienia. Ściskam główkę penisa

14
 przy sikaniu, żeby były 3 oddzielne strumienie i łapię tylko ze środkowego.

Bakterie były oczywiście z nieumytych rąk. Pamiętajcie, że w środkowym

strumieniu nie o to chodzi.

Inne
Badań, które mogą w razie potrzeby zlecać lekarze w przychodniach POZ
(czyli przychodniach lekarza rodzinnego) jest więcej. Poniżej znajduje się spis
wszystkich badań, zarówno laboratoryjnych jak i obrazowych.
Pamiętajcie jednak, że brakuje oficjalnych wytycznych kiedy te badania zlecać
i o tym decyduje lekarz. Jeśli jednak w waszej opinii wymagacie badań, a lekarz
uparcie odmawia, waszym prawem jest zmiana przychodni lub lekarza. Bez
dodatkowych opłat można zmieniać lekarza POZ do którego jesteście zaop-
cjowani (czyli zapisani) trzy razy do roku.

Badania, które może zlecać lekarz rodzinny na NFZ

Badania hematologiczne:
ϛϛ morfologia krwi obwodowej z płytkami krwi,
ϛϛ morfologia krwi obwodowej z wzorem odsetkowym i płytkami krwi,
ϛϛ retikulocyty,
ϛϛ odczyn opadania krwinek czerwonych (OB).
Badania biochemiczne i immunochemiczne:
ϛϛ sód,
ϛϛ potas,
ϛϛ wapń zjonizowany,
ϛϛ żelazo,
ϛϛ żelazo – całkowita zdolność wiązania (TIBC),
ϛϛ stężenie transferyny,
ϛϛ stężenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c),
ϛϛ mocznik,
ϛϛ kreatynina,
ϛϛ glukoza,

15
ϛϛ test obciążenia glukozą,
ϛϛ białko całkowite,
ϛϛ proteinogram,
ϛϛ albumina,
ϛϛ białko C-reaktywne (CRP),
ϛϛ kwas moczowy,
ϛϛ cholesterol całkowity,
ϛϛ cholesterol-HDL,
ϛϛ cholesterol-LDL,
ϛϛ triglicerydy (TG),
ϛϛ bilirubina całkowita,
ϛϛ bilirubina bezpośrednia,
ϛϛ fosfataza alkaliczna (ALP),
ϛϛ aminotransferaza asparaginianowa (AST),
ϛϛ aminotransferaza alaninowa (ALT),
ϛϛ gammaglutamylotranspeptydaza (GGT),
ϛϛ amylaza,
ϛϛ kinaza kreatynowa (CK),
ϛϛ fosfataza kwaśna całkowita (ACP),
ϛϛ czynnik reumatoidalny (RF),
ϛϛ miano antystreptolizyn O (ASO),
ϛϛ hormon tyreotropowy (TSH),
ϛϛ antygen HBs-AgHBs,
ϛϛ VDRL,
ϛϛ FT3,
ϛϛ FT4,
ϛϛ PSA – antygen swoisty dla stercza całkowity.
Badania moczu:
ϛϛ ogólne z oceną właściwości fizycznych, chemicznych oraz oceną mikrosko-
pową osadu,
ϛϛ ilościowe oznaczanie białka,
ϛϛ ilościowe oznaczanie glukozy,
ϛϛ ilościowe oznaczanie wapnia,
ϛϛ ilościowe oznaczanie amylazy.

16
Badania kału:
ϛϛ ogólne,
ϛϛ pasożyty,
ϛϛ krew utajona – metodą immunochemiczną.
Badania układu krzepnięcia:
ϛϛ wskaźnik protrombinowy (INR),
ϛϛ czas kaolinowo-kefalinowy (APTT),
ϛϛ fibrynogen.
Badania mikrobiologiczne:
ϛϛ posiew moczu z antybiogramem,
ϛϛ posiew wymazu z gardła z antybiogramem,
ϛϛ posiew kału w kierunku pałeczek Salmonella i Shigella.
Badanie elektrokardiograficzne (EKG) w spoczynku;
Diagnostyka ultrasonograficzna:
ϛϛ USG tarczycy i przytarczyc,
ϛϛ USG ślinianek,
ϛϛ USG nerek, moczowodów, pęcherza moczowego,
ϛϛ USG brzucha i przestrzeni zaotrzewnowej, w tym wstępnej oceny gruczołu
krokowego,
ϛϛ USG węzłów chłonnych.
Spirometria;
Badania radiologiczne:
ϛϛ RTG klatki piersiowej w projekcji AP i bocznej,
ϛϛ RTG kostne – w przypadku kręgosłupa, kończyn i miednicy w projekcji AP
i bocznej,
ϛϛ RTG czaszki i zatok w projekcji AP i bocznej,
ϛϛ RTG przeglądowe jamy brzusznej.
Badania endoskopowe:
ϛϛ gastroskopia,
ϛϛ kolonoskopia.

Badanie RT-PCR w kierunku koronawirusa SARS-Cov 2

17
USG jamy brzusznej
Badania USG brzucha aktualnie nie jest zalecane systematycznie w ramach
badań profilaktycznych dla każdego. Wykonuje się je w przypadku różnych
dolegliwości np.bóli brzucha, które nie wiemy czym są spowodowane lub kon-
trolnie w przebiegu niektórych chorób przewlekłych. W internecie można zna-
leźć informacje, że powinno się je robić np. u wszystkich co 2 lata, jednak brak
oficjalnych medycznych zaleceń w tym zakresie. Ogromnym atutem badań
USG jest to, że są one całkowicie bezpieczne i nieobciążające dla organizmu.
Przed badaniem USG brzucha zaleca się nie jeść przez około 6 godzin, można
pić wodę niegazowaną małymi porcjami, a dzień przed badaniem warto zacho-
wać dietę lekkostrawną. Wszystko to ma na celu zmniejszenie zalegania gazów
w przewodzie pokarmowym, które mogą utrudniać badanie.
W niektórych przypadkach, np.gdy pacjent ma problemy z dużą ilością
gazów, zalecane jest przyjęcie simetykonu przed badaniem. Istnieją różne
preparaty z tym składnikiem ale na ten moment tylko jeden w kapsułkach
i zarejestrowany jako lek – Espumisan. Pod tą nazwą pewnie nie brzmi już tak
tajemniczo. Jako przygotowanie do badań radiologicznych i ultrasonograficz-
nych jamy brzusznej oraz gastroskopii zaleca się go w ilości 80mg 3 razy dzien-
nie w dniu poprzedzającym badanie i 80mg rano, na czczo w dniu badania.
Dodatkowo, idealną sytuacją jest wykonywanie USG brzucha przy pełnym
pęcherzu – wtedy możemy ocenić też sam pęcherz.

RTG płuc
Sytuacja przedstawia się tutaj podobnie jak z USG brzucha, czyli w „internetach”
piszą, że co 2 lata trzeba robić, ale brak oficjalnych wskazań. Różnica jest jed-
nak taka, że badanie RTG nie jest całkowicie obojętne dla organizmu, wymaga

18
wykonania zdjęcia klatki piersiowej przy użyciu promieni X (promienie rent-
gena), które przenikając przez klatkę piersiową dają obraz znajdujących się tam
narządów na kliszy rentgenowskiej. Czas napromieniowania jest krótki (kilkaset
milisekund) i zastosowanie nowoczesnych aparatów rentgenowskich sprawia,
że organizm otrzymuje bardzo małą dawkę promieniowania, co nie zagraża
zdrowiu. Wyjątkiem są kobiety w ciąży, u których nie powinno się robić badań
RTG. Natomiast u kobiet w wieku rozrodczym badanie RTG można wykonać
w pierwszych dwóch tygodniach po miesiączce, a unikać wykonywania badania
w II połowie cyklu, jeśli zaistniała możliwość zajścia w ciążę.
Nieco inaczej jest z tym badaniem u palaczy po 40 r. ż. W ich przypadku
zaleca się częstsze kontrole – co roku. Jednak prawda jest taka, że badanie RTG
wykrywa zmianę nowotworową w płucach dopiero gdy ma ona około 1cm.
Czasami badanie to wchodzi w skład badań okresowych do pracy oraz
badań potrzebnych do zaktualizowania książeczki zdrowia.
Badanie RTG płuc nie wymaga specjalnego przygotowania się.

Tych badań lekarz rodzinny nie może zlecić na NFZ, nawet gdyby
bardzo chciał
Wymienionych powyżej badań może się wydawać sporo, ale często zdarzają
się sytuacje, że potrzebnego do diagnostyki badania brakuje.

Najczęstszymi badaniami o które pytają pacjenci, a których lekarz w POZ nie

może zlecić w ramach NFZ są:
ϛϛ badanie poziomu wit.D (o to badanie pacjenci często proszą, ale tak
naprawdę rzadko przydaje się w praktyce),
ϛϛ badanie poziomu przeciwciał po infekcjach (np. po COVID-19),
ϛϛ badanie BNP (peptyd natiuretyczny typu B) – rodzaj białka wydzielanego
przez serce, bardzo pomocny do potwierdzenia niewydolnosci serca, zwłasz-
cza, gdy pacjent nie ma wykonanego USG serca (badania echokardiograficz-
nego serca)
ϛϛ a z badań obrazowych – USG piersi (o tym badaniu więcej informacji znaj-
dziecie w kolejnych rozdziałach).

19
Program CHUK
Tak! Udało się! Mamy ten jeden program refundowanych badań profilaktycz-
nych w przychodniach lekarza rodzinnego! Haczyk jest taki, że można z niego
skorzystać tylko w określonych latach życia.
Program CHUK (PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA) jest skiero-
wany do osób kończących w danym roku kalendarzowym 35, 40, 45, 50 i 55 lat.
W roku gdy obchodzicie jedne z wymienionych urodzin, możecie w ramach
badań profilaktycznych dostać skierowanie na; cholesterol całkowity, chole-
sterol HDL, cholesterol LDL, trójglicerydy (czyli pełny panel lipidowy) oraz
glukozę na czczo.
Takich programów profilaktycznych powinno być więcej!

Przykre jest to, że pacjenci o tym programie nie wiedzą i badań nie robią.
Lekarze też często o nim zapominają. Moja własna mama dopiero w tam-
tym roku zrobiła pierwszy raz w życiu CHUK, a powinno to być jej czwarte
badanie. Niestety jeśli zakończy się rok w którym pacjent kończy np. 35 lat
i nie zdąży się przebadać to szansa przepada. Tutaj nie będzie wesołej
anegdotki, będzie smutna refleksja nad tym, że w naszym kraju praktycz-
nie nie ma programów profilaktycznych, a te które są, często mają tyle
„utrudnień”, że ludzie i tak się nie badają.

Kolonoskopia
Kolonoskopia jest zalecana w Polsce jako badanie profilaktyczne i objęta finan-
sowaniem przez NFZ (czyli można wykonać ją teoretycznie za darmo, prak-
tycznie płacimy za nią w podatkach) dla osób w wieku 50-65 lat, niezależnie
od wywiadu rodzinnego oraz dla młodszych (40-49 lat), jeśli mają krewnego

20
pierwszego stopnia (rodzice, dzieci lub rodzeństwo) u którego rozpoznano
raka jelita grubego. Zalecane jest wykonanie jej raz, a to, czy badanie trzeba
będzie powtarzać zależy od pierwszego wyniku badania.
To badanie wymaga odpowiedniego przygotowania.
Siedem dni przed kolonoskopią nie należy spożywać owoców zawierają-
cych pestkę oraz pieczywa z ziarnami, musli, siemienia, maku itp.
Na 3 dni przed badaniem przechodzi się na dietę płynną. Można pić kawę,
herbatę, wodę czy soki, a także jeść rzadkie zupy np. zmiksowane kremy, bez
dodatków warzyw w kawałkach oraz jogurty.
W dniu poprzedzającym badanie można zjeść jedynie śniadanie, bez napo-
jów gazowanych i mleka. Po południu (ok. godz. 14.00) powinno się zacząć
przyjmować specjalny preparat do oczyszczenia okrężnicy. Reakcją organizmu
będą liczne wypróżnienia. Od tego momentu nie można jeść, aż do samego
badania. Oprócz tego zaleca się picie dużej ilości płynów, około 3 litrów na
dobę.
Kolonoskopię wykonuje się w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym.
Badanie zwykle trwa od 20 minut do godziny.

Gęstość kości
W przypadku tego badania też brakuje oficjalnych zaleceń, ale powinny o nim
pamiętać kobiety po menopauzie (ponieważ wzrasta u nich ryzyko osteopo-
rozy) oraz mężczyźni po 65 r.ż. W ich przypadku najczęściej zaleca się spraw-
dzać gęstość kości co 2-5 lat. Na jego podstawie wiemy, czy i kiedy włączyć
leczenie preparatami zapobiegającymi rozwojowi osteoporozy.
Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania, nie trzeba być na czczo.
Wykorzystuje promieniowanie RTG, dlatego nie jest wskazane w ciąży.

21
Badania piersi
Liczba zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce, w ciągu ostatnich 30 lat,
wzrosła ponad dwukrotnie! U pań najczęstszym nowotworem, stanowiącym
21,9% wszystkich zachorowań, jest rak piersi (statystyki z 2013 roku). Szacuje
się, że rocznie raka piersi rozpoznaje się u 1,5 miliona kobiet na całym świecie,
z czego około 400 tys. umiera. Jest to najczęściej występujący u kobiet nowo-
twór złośliwy. Niestety u wielu kobiet wykrywany jest zbyt późno.

Samodzielne badanie piersi

W przypadku nowotworów piersi bardzo ważna jest samodzielna i regularna
kontrola. Raz w miesiącu, pomiędzy piątym, a dziewiątym dniem cyklu mie-
siączkowego badaj piersi.

Instrukcja jak badać piersi:

Każde badanie rozpocznij od dokładnego oglądania piersi. Stań z rękami
opartymi na biodrach przed lustrem i zobacz czy nie widzisz żadnych
zmian w kształcie piersi i kolorze skóry. Obejrzyj dokładnie czy skóra na
piersiach w żadnym miejscu się nie marszczy, a brodawki nie są wcią-
gnięte i wyglądają jednakowo. Następnie unieś ręce do góry i ponownie
oglądaj kształt piersi oraz skórę. Delikatnie ściśnij brodawki i zobacz czy
nie wycieka z nich żaden płyn.

Kolejny krok to palpacyjnie zbadanie piersi. Wyobraź sobie dwie linie,

poziomą i pionową, które przecinają się pod kątem prostym w miejscu

22
 brodawki, dzieląc pierś na cztery kwadraty. Delikatnie uciskając trzema
palcami, wykonując okrężne ruchy, zbadaj każdy z tych kwadratów.
Sprawdź, czy nie wyczuwasz żadnych zgrubień lub guzków. Najwięcej
nowotworów występuje w górnym, zewnętrznym kwadracie, czyli tym
najbliżej pachy. Sprawdź też, czy nie wyczuwasz żadnych zgrubień i guz-
ków pod pachą. Jest to badanie w poszukiwaniu powiększonych węzłów
chłonnych. Następnie tak samo zbadaj cztery kwadraty drugiej piersi
oraz drugą pachę.

4 1

3 2

Badając się systematycznie, co miesiąc, dokładnie poznasz swoje ciało

i łatwiej będzie Ci rozpoznać ewentualne zmiany. W przypadku wykrycia
niepokojącego guzka, nie zwlekaj z wizytą u lekarza, bo przecież po to się
regularnie badasz, by w razie takiej sytuacji móc zadziałać jak najszybciej.

Oprócz samodzielnego badania piersi warto też robić dodatkowe badania.

Kobiety od 25 roku życia powinny najlepiej co roku, a przynajmniej co dwa
lata wykonywać USG piersi. U pań w takim wieku ze względu na gruczołową
budowę piersi USG jest lepszym badaniem niż mammografia.

USG piersi
W chwili obecnej nie ma jednoznacznych wytycznych ani zaleceń, dotyczących
profilaktycznego USG piersi. Jeśli kobieta ma chęć kontrolowania się, to badanie
powinno wykonywać się raz na 12-24 miesiące zaczynając od 20-30 roku życia.
Nie ma w Polsce programu badań przesiewowych USG piersi, czyli dostęp-
nych za darmo dla każdego (tak jak jest w przypadku badań mammograficz-
nych dla kobiet po 50 r.ż.), ale można wykonać USG piersi w ramach NFZ, jeśli
ma się skierowanie. Takiego skierowania nie może Wam wystawić Wasz lekarz

23
rodzinny, ale możecie je uzyskać u ginekologa, chirurga lub onkologa realizu-
jącego kontrakt z NFZ. Każdy z tych lekarzy może też wystawić skierowanie
do Poradni Chorób Sutka lub Poradni Chirurgii Onkologicznej. Przed wizytą
warto dowiedzieć się, czy skierowanie jest w ogóle potrzebne, gdyż część Poradni
Chorób Piersi funkcjonuje w ramach Poradni Onkologicznych do których
skierowanie nie jest wymagane.
USG piersi jest badaniem nieinwazyjnym i bezbolesnym. Nie wymaga spe-
cjalnego przygotowania, ale najlepiej jest wykonywać je w pierwszej połowie
cyklu. Jeśli nie jest to Twoje pierwsze badanie, to pamiętaj, aby zawsze zabrać
ze sobą poprzednie wyniki celem porównania dynamiki ewentualnych zmian.
Badanie USG najczęściej wykonywane jest na leżąco. Trzeba rozebrać się do
niego od pasa w górę i położyć na plecach na leżance. Samo badanie USG trwa
kilka-kilkanaście minut. Zawsze oceniane są obie piersi wraz z dołami pacho-
wymi w których znajdują się węzły chłonne. Wszystkie znalezione w czasie
badania nieprawidłowości powinny zostać opisane, a do ich oceny stosuje się
tzw. skalę Birads, która powinna być umieszczona na każdym wyniku badania
USG piersi, nawet prawidłowym (Birads 1).

Mammografia
Mammografia jest przeznaczona dla kobiet w wieku od 35-40 roku życia, kiedy
piersi zbudowane są już z większej ilości tkanki tłuszczowej niż gruczołowej.
W Polsce jest ona refundowana dla kobiet w wieku 50-69 lat, co dwa lata. Dla
kobiet z mutacją genetyczną w obrębie genów BRCA1 lub BRCA2 lub gdy rak
piersi występował u członków rodziny, mammografia refundowana jest co
roku.
W dniu badania zaleca się podczas porannej higieny nie używać: bal-
samów ani innych kremów do ciała, zwłaszcza balsamów rozświetlających
z dodatkiem opiłków metalowych, dezodorantów z talkiem, talków ani zasy-
pek do ciała, a tuż przed badaniem usunąć elementy metalowe z badanej
okolicy ciała.

24
 Na badanie warto przynieść zdjęcia/płytę z poprzedniej mammografii.
Zaleca się, aby pacjentka, która planuje poddać się badaniu mammogra-
ficznemu, a jeszcze miesiączkuje – była w pierwszej połowie cyklu (mniejszy
jest wtedy obrzęk piersi i ryzyko ciąży).
Samo badanie trwa kilka minut i jest to seria zdjęć RTG piersi. Wymaga ono
jednak odpowiedniego nacisku na piersi przez co dla niektórych jest nieprzy-
jemne lub nawet bolesne.

Znamy wiele czynników sprzyjających występowaniu nowotworów piersi.

Części z nich można unikać, ale niestety nie na wszystkie mamy wpływ. Te
czynniki to min.:
ϛϛ płeć żeńska,
ϛϛ wiek (ryzyko wzrasta po 35 roku życia),
ϛϛ czynniki genetyczne np. zachorowania na raka piersi u krewnych 1. stopnia
(np. u mamy lub siostry), mutacja genów BRCA1 i BRCA2,
ϛϛ wcześniejsze wystąpienie innych chorób piersi,
ϛϛ bezdzietność lub urodzenie pierwszego dziecka po 35 roku życia,
ϛϛ długi czas miesiączkowania, czyli pierwsza miesiączka przed 12 rokiem życia
i menopauza po 55 roku życia,
ϛϛ wieloletnie stosowanie hormonalnej terapii zastępczej,
ϛϛ niewłaściwa dieta (zwiększenie ryzyka raka piersi u kobiet spożywających
więcej tłuszczów zwierzęcych oraz pijących alkohol),
ϛϛ ekspozycja na promieniowanie jonizujące,
ϛϛ brak ruchu i aktywności fizycznej,
ϛϛ otyłość.

Cytologia
Rak szyjki macicy jest obok raka piersi jednym z najczęściej występujących
nowotworów u kobiet. Polska należy do krajów o średniej zachorowalności, ale
niestety ma jeden z najwyższych wskaźników umieralności w Europie. Dlaczego

25
tak się dzieje? Rak szyjki macicy zwykle długo nie daje żadnych objawów i dla-
tego tak bardzo ważne jest regularne badanie cytologiczne.
Cytologia jest badaniem mającym na celu jak najwcześniejsze wykrycie raka
szyjki macicy. Jednak nie każda cytologia jest równie skuteczna w wykrywaniu
zmian.
Wykonanie cytologii polega na zebraniu specjalną szczoteczką powierz-
chownych komórek szyjki macicy. Jest to badanie szybkie i najczęściej bezbo-
lesne. Wykonuje się je na fotelu ginekologicznym. Pacjentka do badania musi
rozebrać się od pasa w dół, tak samo jak do zwykłego badania u ginekologa.
Osoba robiąca badanie pobiera specjalną szczoteczką wymaz z szyjki macicy.
Nie jest to bolesne, a pobranie wymazu to nic innego jak dotykanie szczoteczką
do szyjki macicy. Ważne jest, by na 4 dni przed badaniem nie stosować leków
dopochwowych, tamponów ani nie płukać pochwy, a co najmniej 24 godziny
przed badaniem powstrzymać się od stosunków płciowych. Na cytologię naj-
lepiej pójść w połowie cyklu. Nie wykonuje się jej w trakcie miesiączki.
W Polsce każda kobieta w wieku 25-59 lat może bezpłatnie wykonać badanie
cytologiczne raz na trzy lata lub częściej, gdy pojawiają się jakiekolwiek nie-
prawidłowości. Wielu ekspertów zaleca jednak wykonywanie cytologii co roku
i wykonanie pierwszej cytologii przed 25 rokiem życia, jeśli jest się aktywnym
seksualnie. Wiek 25 lat to „ostatni dzwonek”, by koniecznie pójść na badanie,
nawet jeśli kobieta nigdy nie współżyła.
Bezpłatne badanie cytologiczne można wykonać co 3 lata w każdym gabi-
necie ginekologiczno-położniczym, który ma umowę z NFZ oraz w gabinecie
położnej POZ posiadającej uprawnienia do pobierania rozmazów cytologicznych
w ramach zawartej umowy z NFZ. Nie trzeba mieć na nie skierowania. Bardzo
często zalecane jest jednak badanie się co roku.
Jednak cytologia cytologii nierówna, nawet gdy była prawidłowo pobrana
specjalnie przeznaczoną do tego szczoteczką! Czułość konwencjonalnej cytolo-
gii, a taka jest najczęściej robiona w Polsce, wynosi średnio 58%. Oznacza to, że
prawie połowa kobiet, u których są obecne zmiany neoplastyczne w komórkach

26
nabłonka szyjki macicy, jest błędnie uznawana za osoby bez zmienionych
rakowo komórek. U takich kobiet mimo, że regularnie się badają nie udaje się
wcześnie wykryć zmian. Istnieje jednak nowsza metoda badania, czyli cytologia
na podłożu płynnym oraz badania w kierunku DNA HPV (wirusa wywołującego
raka szyjki macicy).

Cytologia konwencjonalna
Podczas wykonywania konwencjonalnej cytologii materiał pobrany szczoteczką
jest rozsmarowany na szkiełku poprzez przyciskanie do niego szczoteczki, która
następnie trafi do śmietnika, a badaniu pod mikroskopem podlega tylko to,
co zostało na szkiełku. Z tego powodu wielu zmian nie udaje się odpowiednio
wcześnie wykryć.
Szacuje się, że 80% pobranych komórek zostaje na wyrzuconej szczoteczce
i nie jest poddawana badaniu.

Cytologia płynna
Wykonując cytologię płynną po pobraniu wymazu z szyjki macicy cała szczo-
teczka umieszczona jest w specjalnym utrwalającym ją żelu i przekazywana do
laboratorium. Dzięki temu 100% pobranych komórek trafia pod mikroskop.
Lepsza jest też jakość pobranego w ten sposób materiału. Komórki nie
nakładają się na siebie, nie ma krwi czy śluzu, który mógłby zachodzić na
komórki i utrudniać analizę. Tak pobrany materiał, może być przechowywany
i użyty ponownie do innych badań diagnostycznych np. badań w kierunku
zakażenia onkogennym typem wirusa HPV.
Koszt cytologii płynnej jest wyższy (około 60-120 zł) niż tradycyjnej (około
20-50 zł). Cena cytologii waha się w zależności od gabinetu i laboratorium.
Warto zawsze dokładnie sprawdzić jaki rodzaj cytologii jest wykonywany,
bo może się zdarzyć, że cena będzie oscylować w okolicy 100zł, a będzie
to cytologia konwencjonalna, tylko doliczony jest do niej koszt procedury
pobrania wymazu.

27
 Dodatkową zaletą cytologii płynnej jest to, że jeśli lekarz zaleci dodatkowe
wykonanie badania na obecność wirusa HPV, to w przypadku zwykłej cytologii
trzeba ponownie pobrać wymaz i wysłać materiał do laboratorium. Natomiast
w przypadku cytologii płynnej można wykorzystać materiał pobrany wcześniej.

Pamiętam jakby to było wczoraj, studenckie zajęcia w szpitalu onkologicz-

nym i rozmowę z pacjentką chorującą na raka szyjki macicy w zaawan-
sowanym stadium. Studenci często mają zadanie by pójść do pacjentów
i zebrać wywiad. Pani miała około 45 lat, chorowała od kilku miesięcy,
wielokrotnie była hospitalizowana. Zbierając wywiad zadałam pytanie,
które być może nie powinno paść, bo spowodowało pojawienie się łez
w oczach pacjentki.

– Kiedy ostatnio robiła pani cytologię?

Odpowiedź brzmiała.
– W ciąży.

Pacjentka w ciąży była prawie dwadzieścia lat wcześniej. Nie pozwólcie

by Wasze mamy i babcie to zaniedbały. Pamiętajcie o cytologii.

Kontrola u ginekologa
Cytologię można zrobić u położnej, ale sama wizyta u ginekologa też jest
bardzo ważna.
Na kontrolną wizytę u ginekologa warto wybrać się przynajmniej raz do
roku. Pierwsza wizyta powinna odbyć się najpóźniej w 25 roku życia, jeżeli
kobieta jeszcze nie współżyła i nie ma żadnych dolegliwości lub wcześniej, jeśli
kobieta rozpoczęła współżycie lub ma jakiekolwiek dolegliwości, np.upławy,
świąd, bolesne miesiączki itp.

28
Badania w kierunku chorób
wenerycznych i HIV
O tak, to nie pomyłka. Badamy sobie krew, robimy USG, a kto pamięta o bada-
niu w kierunku chorób wenerycznych? Oficjalnych wytycznych niestety i w tym
temacie brak (jak w wielu, co pewnie już zauważyliście), ale w trosce o zdrowie
swoje i swojego partnera seksualnego należy o tym pamiętać.
Najczęściej zalecane to badanie w kierunku HIV (badanie z krwi) i kiły
(test VDRL z krwi).
Badanie w kierunku HIV można zrobić anonimowo i bezpłatnie bez skie-
rowania w wielu punktach konsultacyjno-diagnostycznych w całej Polsce.
Wystarczy wpisać w Google „darmowy test na HIV” i znaleźć punkt w swojej
okolicy.
Badania te warto powtarzać przed rozpoczęciem współżycia z nowym
partnerem, a także jeśli planujecie ciążę oraz będąc już w ciąży, zgodnie z zale-
ceniami ginekologa.
Badania nie wymagają specjalnego przygotowania.

Ciśnienie tętnicze
To badanie nie tylko dla osób starszych. Każdy przynajmniej raz w roku powi-
nien mieć zmierzone ciśnienie tętnicze, a jeśli mamy podejrzenie nadciśnienia
lub niedociśnienia to częściej!
Niedociśnienie jeśli jest dobrze znoszone przez pacjenta, czyli nie ma on
omdleń lub zawrotów głowy – zazwyczaj nie wymaga leczenia. Inaczej jest
z nadciśnieniem.
Długo trwające nadciśnienie uszkadza narządy wewnętrzne. Z czasem

29
może prowadzić do; przerostu lewej komory serca, przyspieszonego rozwoju
miażdżycy, zwiększenia sztywności tętnic, rozwarstwienia aorty, udaru mózgu,
niewydolności nerek i pogorszenia widzenia. Nadciśnienie zwiększa ryzyko
zgonu z powodu chorób układu krążenia.
W leczeniu nadciśnienia jedną z najważniejszych rzeczy jest współpraca
pomiędzy pacjentem, a lekarzem. Lekarz powinien dobrać sposób leczenia
jak najbardziej dostosowany do trybu życia i preferencji pacjenta, a pacjent
powinien zadbać o swój styl życia oraz kontrolować wartości ciśnienia w domu.
To bardzo ważne, bo przez tzw. efekt białego fartucha, czyli stres na wizycie,
ciśnienie mierzone w gabinecie u lekarza jest często zawyżone. Aby poznać jak
najbardziej miarodajne wartości ciśnień pacjent powinien mierzyć je w domu.

Po pierwsze, należy odpowiednio dobrać aparat do mierzenia ciśnienia.

Powinien on posiadać certyfikat dokładności oraz prawidłową wielkość
mankietu. U większości pacjentów odpowiedni jest standardowy man-
kiet (szerokość 12–13 cm, długość 35 cm), w przypadku obwodu ramie-
nia pacjenta > 32 cm należy zastosować większy mankiet, a u pacjentów
z obwodem < 24 cm – mankiet mniejszy niż standardowy.

Po drugie, co najmniej pół godziny przed pomiarem nie powinno się pić
kawy i innych napoi energetycznych oraz palić papierosów. Ciśnienie
mierzymy po minimum 5-minutowym odpoczynku. Kończyna, na której
wykonywany jest pomiar ciśnienia, powinna być zgięta w łokciu, rozluź-
niona, wsparta na poziomie serca pacjenta i nieuciskana przez ubranie.

Po trzecie, ciśnienie mierzymy przed przyjęciem leków i przed jedzeniem,

rano i wieczorem o stałych porach dnia, np. 7:00 i 19:00, a wyniki zapi-
sujemy w dzienniczku samokontroli, który potem zabieramy ze sobą na
wizytę do lekarza.

30
Kontrola znamion skórnych
Raz do roku powinno się wykonać kontrolę znamion skórnych u dermato-
loga. Niestety tutaj również nie ma oficjalnych wytycznych, czy programów
profilaktycznych.
Kontrola znamion ma na celu wczesne wykrycie ewentualnych zmian nowo-
tworowych, np.czerniaka. Aby dostać się do dermatologa na NFZ potrzebne
jest skierowanie od lekarza rodzinnego, prywatnie nie potrzeba skierowania.
Dermatolog ocenia zmiany skórne za pomocą dermatoskopu i w razie
wątpliwości może zalecić ich wycięcie oraz badanie patomorfologiczne usu-
niętej zmiany.

Badanie wzroku
W przypadku badań wzroku również oficjalnych wytycznych brak. Jednak po
40 r.ż. warto co 2 lata robić kontrolne badanie okulistyczne. Częściej i wcześniej
bada się osoby z wadami wzroku i chorobami przewlekłymi np. z cukrzycą
lub nadciśnieniem. W przypadku cukrzycy typu 2 od razu po rozpoznaniu
powinno się wybrać do okulisty!

Kontrola stomatologiczna
Zalecenia co do częstotliwości wizyt są różne, zależy to od wielu czynników.
Jednak przynajmniej raz na pół roku powinniśmy odwiedzać gabinet stoma-
tologa, a ewentualne ubytki leczyć na bieżąco.

31
Zakończenie
Po przeczytaniu mojego ebooka pewnie w waszych głowach pojawi się więcej
pytań niż odpowiedzi. Niestety profilaktyka w Polsce kuleje, brak jest oficjal-
nych zaleceń, a to – jakie i czy w ogóle – badania zleci Wam lekarz, zależy
w głównej mierze od tego na jakiego lekarza traficie.
Czy powinniśmy się profilaktycznie badać? Oczywiście. Idealnym rozwią-
zaniem jednak byłby pakiet badań stworzony specjalnie dla Was po konsultacji
z lekarzem. Pakiet powinien uwzględniać nie tylko wiek i płeć, ale też choroby
przewlekłe, wywiad rodzinny i styl życia.

Mam nadzieję, że ten ebook będzie dla Was wskazówką na jakie badania zwra-
cać uwagę i które koniecznie trzeba systematycznie wykonywać.

32