Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 15

SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS/

NATIONAL SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS

ISIXHOSA ULWIMI LOKUQALA OLONGEZELELWEYO (FAL)

IPHEPHA LESITHATHU (P3)

2023

ISIKHOKELO SOKUMAKISHA

AMANQAKU: 100

Esi sikhokelo sokumakisha sinamaphepha ali-14.

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P3 2 DBE/Novemba 2014
NSC – Imemorandam

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lokuqala Olongezelelweyo (FAL)/P3 2 DBE/2023
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

ICANDELO A: ISINCOKO

UMBUZO 1

Imiyalelo yokumakisha
 Kweli candelo umviwa ukhetha isincoko sibe sinye. Xa ekhethe zazibini, makisha
esokuqala.
 QAPHELA: Umviwa angabhala naluphi udidi lwesincoko ngesihloko asikhethileyo.
 Ubude besincoko bumele ukuba kwisithuba samagama ali-190 ukuya kuma-240.
 Sebenzisa irubriki esisihlomelo A ukumakisha esi sincoko.

1.1 Isihloko: Yaba mnandi yonke loo mini


Imo efanelekileyo: Intshayelelo, isiqu nesiphelo.
Ulwimi Luhambelane nenjongo yokubhala, uhlobo lomhlathi
oluhambelana nesincoko esikhethiweyo, isigama
sihambelane nesihloko, isakhiwo sezivakalisi kunye
nezixhobo zokunonga ezifanelekileyo.
Umxholo Umviwa angabalisa/chaza/camngca ngomnye kule
mixholo ilandelayo:

 Anganika inkcaza ngemini enye eyayimnandi.


 Angathetha ngesiganeko okanye iziganeko zolu suku
ezabangela ukuba iphele imnandi.
 Angakhankanya izinto awazifundayo ngale mini.
 Isiphelo esimnandi eyaphela ngaso loo mini.

[Naziphi izimvo zomfundi ezisemxholweni ziya kwamkeleka.] [50]

1.2 Isihloko: Iindlela zokusebenzisa itekhnoloji ikungenisele imali


Imo efanelekileyo: Intshayelelo, isiqu nesiphelo.
Ulwimi Luhambelane nenjongo yokubhala, uhlobo lomhlathi
oluhambelana nesincoko esikhethiweyo, isigama
sihambelane nesihloko, isakhiwo sezivakalisi kunye
nezixhobo zokunonga ezifanele-kileyo.
Umxholo: Umviwa angabalisa/chaza/camngca ngomnye kule
mixholo ilandelayo:

 Angathetha ngeendidi zetekhnoloji.


 Uncedo lwetekhnoloji gabalala.
 Ushishino olusebenzisa itekhnoloji.
 Ukuthimbeka kwabantu yitekhnoloji njengethuba
lokukuvulela ushishino ngayo.
 Ukunxulumana kwabantu besabelana ngolwazi
kwezoshishino kusetyenziswa itekhnoloji.
 Imingcipheko eziswa lolu hlobo loshishino.

[Naziphi izimvo zomviwa ezisemxholweni ziya kwamkeleka.] [50]

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lokuqala Olongezelelweyo (FAL)/P3 3 DBE/2023
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

1.3 Isihloko: Elam ingomso ...


Imo efanelekileyo: Intshayelelo, isiqu nesiphelo.
Ulwimi Luhambelane nenjongo yokubhala, uhlobo lomhlathi
oluhambelana nesincoko esikhethiweyo, isigama
sihambelane nesihloko, isakhiwo sezivakalisi kunye
nezixhobo zokunonga ezifanele-kileyo.
Umxholo Umviwa angachaza/camngca/velela amacala
amabini/xoxa ngomnye kule mixholo ilandelayo:

 Anganika inkcaza ngengomso lakhe.


 Izizathu ezihlupheza umnqweno wokuba alibone
ngohlobo oluthile ingomso lakhe.
 Amava akhe angaphambili.
 Angabalula okusele kwenzekile ukuhlakulela eli
ngomso.
 Imingeni alindele ukuhlangabezana nayo ukuphumeza
eli ngomso.

[Naziphi izimvo zomviwa ezisemxholweni ziya kwamkeleka.] [50]

1.4 Isihloko: Iithoyi ziyabatshintsha abantwana


Imo efanelekileyo: Intshayelelo, isiqu nesiphelo.
Ulwimi Luhambelane nenjongo yokubhala, uhlobo lomhlathi
oluhambe-lana nesincoko esikhethiweyo, isigama
sihambelane nesihloko, isakhiwo sezivakalisi kunye
nezixhobo zokunonga ezifanele-kileyo.
Umxholo: Umviwa angabalisa/chaza/camngca/velela amacala
amabini/xoxa ngomnye kule mixholo ilandelayo:

 Angathetha ngeendidi zeethoyi zokudlalisa abantwana.


 Iithoyi ezinokuchaphazela ubomi babantwana
ngendlela embi.
 Iithoyi ezinokubuchaphazela ubomi babantwana
ngendlela elungileyo.
 Iithoyi njengezixhobo zokusetyenziselwa ukukhulisa
ingqondo yomntwana.
 Iithoyi njengezixhobo zokuntama iimeko zentlalo
emakhaya.
 Iithoyi njengezixhobo zokufundisa.

[Naziphi izimvo zomviwa ezisemxholweni ziya kwamkeleka.] [50]

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lokuqala Olongezelelweyo (FAL)/P3 4 DBE/2023
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

1.5 Isihloko: Kuninzi umntu anokukufunda kwizilwanyana


Imo efanelekileyo: Intshayelelo, isiqu nesiphelo.
Ulwimi Luhambelane nenjongo yokubhala, uhlobo lomhlathi
oluhambelana nesincoko esikhethiweyo, isigama
sihambelane nesihloko, isakhiwo sezivakalisi kunye
nezixhobo zokunonga ezifanele-kileyo.
Umxholo: Umviwa angabalisa/chaza/camngca/velela amacala
amabini/xoxa ngomnye kule mixholo ilandelayo:

 Angakhankanya iindidi zezilwanyana neendlela eziphila


ngazo.
 Anike ulwazi olunokufumaneka kwizilwanyana.
 Angabalula igalelo eluntwini ngolwazi olufunyanwa
kwizilwanyana, anokufunda kuzo umntu.
 Izinto ezinokwenziwa ngabantu ukulondoloza ezo
zilwanyana.
 Imfundiso neengcebiso zokukhusela ulwazi.

[Naziphi izimvo zomviwa ezisemxholweni ziya kwamkeleka.] [50]

1.6 Isihloko: Umviwa makanike isihloko sesincoko sakhe.


Imo efanelekileyo: Intshayelelo, isiqu nesiphelo.
Ulwimi Luhambelane nenjongo yokubhala, uhlobo lomhlathi
oluhambelana nesincoko esikhethiweyo, isigama
sihambelane nesihloko, isakhiwo sezivakalisi kunye
nezixhobo zokunonga ezifanele-kileyo.
Umxholo: Umviwa angabalisa/chaza/camngca/velela amacala
amabini/xoxa ngomnye kule mixholo ilandelayo.

 Angathetha ngeentaba namawa ngokwasendalweni.


 Angabalula uthando lwendalo.
 Ukhenketho/ ukhenketho nosapho.
 Angathetha ngobugorha nokumelana nobunzima
ebomini.
 Ubukhalipha bokwenza izinto ezingelula.
 Ixabiso lendalo kwimfundo nasempilweni yethu.

[Naziphi izimvo zomviwa ezisemxholweni ziya kwamkeleka.] [50]

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lokuqala Olongezelelweyo (FAL)/P3 5 DBE/2023
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

1.7 Isihloko: Umviwa makanike isihloko sesincoko sakhe.


Imo efanelekileyo: Intshayelelo, isiqu nesiphelo.
Ulwimi Luhambelane nenjongo yokubhala, uhlobo lomhlathi
oluhambelana nesincoko esikhethiweyo, isigama
sihambelane nesihloko, isakhiwo sezivakalisi kunye
nezixhobo zokunonga ezifanele-kileyo.
Umxholo Umviwa angabalisa/chaza/camngca/velela amacala
amabini/xoxa ngomnye kule mixholo ilandelayo:

 Angathetha ngexesha ngokubhekiselele kwimizuzu


yewotshi.
 Angabalula ixesha ngokubhekiselele kwimihla yobomi.
 Anganika intsingiselo yexesha ngokwasezimbalini.
 Angachaza ixesha ngokwamaxesha onyaka.
 Ukubaluleka kwexesha.
 Ixesha njengesixhobo sokulawula intlalo yoluntu.
 Okuhle nokubi ngokwahluka kwamaxesha.
 Imfundiso malunga nexesha.

[Naziphi izimvo zomviwa ezisemxholweni ziya kwamkeleka.] [50]

1.8 Isihloko: Umviwa makanike isihloko sesincoko sakhe.


Imo efanelekileyo: Intshayelelo, isiqu nesiphelo.
Ulwimi Luhambelane nenjongo yokubhala, uhlobo lomhlathi
oluhambe-lana nesincoko esikhethiweyo, isigama
sihambelane nesihloko, isakhiwo sezivakalisi kunye
nezixhobo zokunonga ezifanele-kileyo.
Umxholo Umviwa angabalisa/chaza/camngca/velela amacala
amabini/xoxa ngomnye kule mixholo ilandelayo.

 Anganika inkcaza ngemvelaphi yembasa.


 Angathetha ngomculo kunye nokhuphiswano.
 Angakhankanya iindidi zomculo.
 Indima yomculo ekumanyeni isizwe.
 Umculo njengolunye uhlobo lomsebenzi.
 Umculo njengolwimi lukawonke-wonke kwihlabathi.
 Amathuba avulwa lukhuphiswano lomculo.

[Naziphi izimvo zomviwa ezisemxholweni ziya kwamkeleka.] [50]

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lokuqala Olongezelelweyo (FAL)/P3 6 DBE/2023
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

IIMPAWU ZESINCOKO

Isincoko esibalisayo sibhalwa kumntu wokuqala okanye owesithathu:


 Masisebenzise ixesha eladlulayo/elidlulileyo/elimiyo.
 Masibonise ulwazi ngesihloko asikhethileyo.
 Abalinganiswa, isimo sentlalo, izizathu zokuhla kwezehlo ukuya kwisiphelo,
mazibonakale.
 Iziganeko zichazwe/zibaliswe ngokulandelelana kwazo okanye zicace
ezingunobangela wezinye, kungenjalo angasebenzisa izixhobo ezifana
nophuphelo okanye ukuqala ngesenzo esingekehli/sokugqibela.
 Sisebenzisa amagama abonisa ixesha afana noo-emva, phambi, ngeli xesha.
 Sisebenzisa intetho yababini/ukuzithethela kwabalinganiswa.
 Ulwimi olusetyenzisiweyo malube lolokudala ifuthe noluchukumisayo kofunda
isincoko, lungekrwada phofu.

Isincoko esichazayo sinokubhalwa ngokwexesha elidlulileyo okanye elangoku:


 Sichaza into/umntu/indawo/imeko, njalo njalo.
 Sisebenzisa amagama okudala umfanekiso.
 Sisebenzisa izixhobo zokuchaza ezifana nezichazi, imifanekiso-ntelekelelo,
izihlomelo, neziphuhlisayo ezifana nezifanekisozwi.
 Sisebenzisa imifanekiso-ntelekelelo nezafobe zentetho.
 Sivakalisa iimvakalelo zombhali.

Isincoko esicamngcayo:
 Siveza uvakalelo lombhali ngesigama esibonakalisa amava akhe.
 Siveza uchukumiseko ngomba ekubhalwa ngawo.
 Uvakalelo olungundoqo ludlala indima enkulu.
 Ubukhulu becala esi sincoko siyacamngca. (Sisebenzisa izixhobo zokuchaza
nokuzoba imeko ezifana nezichazi, imifanekiso-ntelekelelo, izihlomelo,
neziphuhlisayo ezifana nezifanekisozwi kwakunye nezafobe zentetho).
 Uvakalelo lombhali maluveze ukunyaniseka kunye nokubandakanyeka.

Isincoko esixoxela icala elinye:


 Umviwa uthatha icala ngomba othile.
 Uthotho lweengxoxo – oludla ngokuba kwimo engengcaciso ngeengongoma
ezithile.
 Ukubethelela – isishwankathelo nokuphindelela kwinkcazelo engoluvo oluthile
lokuvula.
 Kwingxoxo yakhe unika ubungqina obuxhasayo obusenokuba ngamanani
okanye ukucaphula kumava anawo ayinyani.
 Usenokuxoxela okuthile echasa enika ubungqina obuxhasayo.
 Isiphelo sisenokuba sisishwankathelo neengcebiso.

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lokuqala Olongezelelweyo (FAL)/P3 7 DBE/2023
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

Kwisincoko esivelela amacala omabini:


 Inkcazelo inokuba ngengxoxo ephambili.
 Umviwa uwaphatha omabini amacala engxoxo.
 Uxoxela okuthile enika ubungqina obuxhasayo.
 Unokulandela isakhiwo esithi umhlathi umela uluvo oluvumayo, kolandelayo,
luchase, kungenjalo avume ekuqaleni komhlathi aze achase ekupheleni, kodwa
makalunike olwakhe uluvo xa evala.
 Unokuxoxela okuthile echasa/evuma enika ubungqina obuyinyani obuxhasayo.
 Isiphelo – ingasisishwankathelo neengcebiso.
 Makabonise ulwazi ngesihloko nangomba axoxa ngawo. [50]

AMANQAKU ECANDELO A: 50

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lokuqala Olongezelelweyo (FAL)/P3 8 DBE/2023
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

ICANDELO B: UMHLATHI OMDE

Imiyalelo yokumakisha
 Kweli candelo umviwa ukhetha umhlathi ube mnye. Ukuba ukhethe yamibini,
makisha owokuqala.
 Ubude bomhlathi omde mabubengamagama angama-80 ukuya kwi-100 umxholo
kuphela.
 Sebenzisa irubriki esisihlomelo B ukumakisha lo mhlathi.

UMBUZO 2

2.1 ILETA ESESIKWENI

 Iidilesi zimbini, eyombhali neyombhalelwa.


 Isibuliso esindilisekileyo.
 Umcimbi okhankanya isicelo sesipho-mali.
 Makuvele injongo yale leta ihambelane nokubhalwe kumcimbi.
 Khankanya umthombo ebesibhengezwe kuwo esi sipho-mali.
 Makukhankanywe icandelo alinqwenelayo.
 Khankanya okwanelisa iimfuno kokulindelekileyo.
 Ulwimi, ithoni nerejista mazibe zezifanele ileta esesikweni.
 Makubonakale ukuhambelana kweleta nesibhengezo, iinkcukacha
zombhalelwa njengoko zivela kwisibhengezo.
 Isiphelo sibe seseleta esesikweni. [30]

2.2 INGXOXO YABABINI

 Intshayelelo mayibenomdla ityhile okuza kuba ngumxholo ifakwe


ezigweqeni.
 Makusetyenziswe intetho-ngqo ngaphandle kweempawu zocaphulo.
 Isithethi sibhalwa ngasekhohlo, zesilandelwe yikholon [:].
 Enye ingcaciso ibhalwa ezigweqeni.
 Ithoni nerejista zixhomekeke kunxulumano lwezithethi kunye nesihloko
abathetha ngaso.
 Makubekho izithethi ezibini eziza kukuxoxa ngomba lowo othe wabekwa,
omnye exoxela icala akholelwa kulo.
 Umxholo mawube phakathi komzali notitshala malunga nokunikwa
kwabafundi/ abantwana umsebenzi wasekhaya.
 Makushiywe umgca ongabhalwanga phakathi kwezithethi.
 Ingxoxo mayibonakalise ukukhula oko kukuthi, intetho nganye
ibeyimpendulo yobesele kuthethiwe.
 Makungafikelelwa esiphelweni ingakhange ifezeke injongo
yengxoxo/isizathu sokubhalwa kwayo.
 Makuqukunjelwe ngendlela efanelekileyo.
 Mazivalelise izithethi iseso sinelizwi lokubulela. [30]

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lokuqala Olongezelelweyo (FAL)/P3 9 DBE/2023
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

2.3 I-IMEYILE

 Makuvele idilesi ye-imeyile yombhalelwa ongudade okanye umntakwabo


neyombhali.
 Makuvele isizathu sokubhalwa kwe-imeyile ngokufutshane,
esokuvuyisana naye njengoSihlalo omtsha wekomiti yabafundi.
 Isibuliso sesingekho sesikweni.
 Ingaqala nangaluphi uhlobo kuba kukho ukuqhelana kwesibini
esibhalelanayo.
 Isiqu - kungenwa emxholweni kusetyenziswa ulwimi lokuvuyisana
nokuncoma.
 Isiphelo - sesibonakalisa ukusondelelana kombhali nombhalelwa.
[30]

2.4 INQAKU LEPHEPHANDABA

 Makunikwe isihloko esicacileyo nesivakalayo.


 Iinkcukacha ezibalulekileyo mazibesekuqaleni.
 Kwiinkcukacha ezibalulekileyo makuphenduleke imibuzo engundoqo.
 Makuvele isihlokwana esicacileyo.
 Inqaku malitsale umdla.
 Umba ekubhalwa ngawo mawucace gca.
 Umxholo mawube ngokungabikho kokhuseleko, kwindawo ahlala kuyo.
 Makuvele isishwankathelo somxholo wenqaku.
 Umyalezo mawugqithiswe ngokuvakalayo. [30]

AMANQAKU ECANDELO B: 30

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lokuqala Olongezelelweyo (FAL)/P3 10 DBE/2023
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

ICANDELO C: UMHLATHI OMFUTSHANE

Imiyalelo yokumakisha

 Kweli candelo umviwa ukhetha umhlathi ube mnye, aze athi ukuba ukhethe
yamibini, umakishe owokuqala.
 Ubude bomhlathi omfutshane ngama-60 ukuya kuma-80 amagama umxholo
kuphela.
 Sebenzisa irubriki esisihlomelo C ukumakisha lo mhlathi.

UMBUZO 3

3.1 IPOWUSTA

 Makulandelwe ifomathi efanelekileyo.


 Isihloko masitsale umdla ngokuchonga amagama ngobuchule.
 Makusetyenziswe isayizi yeefonti ezahlukeneyo ngobuchule.
 Makucace ukuba ipowusta ijoliswe koobani.
 Makusetyenziswe ulwimi olunika umdla ukuze ifundeke.
 Makuvele iinkcukacha malunga nendawo, umhla, ixesha.
 Makusetyenziswe ulwimi oluqhathayo nolurhwebeshayo. [20]

3.2 UMYALEZO OMFUTSHANE KA-WHATSAPP

 Makuvele igama okanye inombolo yomthumeli phezulu kwesikrini


sefowuni.
 Makuvele umhla kunye nexesha ofunyenwe ngalo umyalezo.
 Makuvele igama leqela elithunyelelwa umyalezo.
 Umxholo mayibe ngowokungaphumeleli kwintlanganiso, njengenkokeli yeli
qela.
 Izizathu zokungaphumeleli kwintlanganiso mazivele. [20]

3.3 IZALATHISI
 Iinkcukacha ngendawo ekusukwa kuyo nekuyiwa kuyo mazicace zingqale.
 Izalathisi mazinikwe ngeengongoma okanye ngokomhlathi.
 Izalathisi mazilandelelane ngokwendlela ezivela ngayo emephini.
 Iimpawu zendlela neendawo eziqaphelekayo ecaleni kwendlela
mazikhankanywe.
 Makusetyenziswe izenzi eziyalelayo kangangoko.

[Ukuba umviwa usebenzise enye indlela echanekileyo esuka


esikhululweni sebhasi ukuya esibhedlele makanikwe amanqaku.] [20]

AMANQAKU ECANDELO C: 20
AMANQAKU EWONKE: 100

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lokuqala Olongezelelweyo (FAL)/P3 11 DBE/2023
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

QAPHELA:

 Sebenzisa le rubriki rhoqo xa umakisha izincoko zephepha lesi-3, ICANDELO A.


 Amanqaku ukusukela kweli-0 ukuya kwangama-50 ahlulahlulwe ngokwamanqanaba amahlanu aphambili.
 Kwiikhrayitheriya yoMxholo, uLwimi neSimbo, inqanaba ngalinye kula mahlanu lahlulahlulwe lanomgangatho ongentla nongezantsi yanemimandla yamanqaku
ahambelana nomgangatho ngamnye.
 Ikhrayitheriya yeSakhiwo yona ayichaphazeleki ngumgangatho ongentla nongezantsi.

ISIHLOMELO A: IRUBRIKI YOKUHLOLA IZINCOKO – ULWIMI LOKUQALA OLONGEZELELWEYO [50 AMANQAKU]


Ikhrayitheriya Balaseleyo Enobuchule Phakathi Buthathaka Bubhetyebhetye
UMXHOLO 28–30 22–24 16–18 10–12 4–6
NOCWANGCISO -Impendulo ebalaseleyo -Impendulo ixonxwe -Impendulo iyanelisa -Impendulo ingena -Impendulo ayikho
enomtsalane, ngaphaya ngobugcisa obukhulu ngokupheleleyo iphuma emxholweni mxholweni konke konke
Umgangatho ongentla

(Impendulo kobekulindelekile -Izimvo zinxulumene -Izimvo ziyanamathelana akukho -Izimvo zibondene


nezimvo) -Izimvo zihlakaniphile, nomxholo kwaye noko kwaye zingakuguqula lunamathelwano azingqalanga ntweni
Ukubekelela izimvo zixhokonxa iingcinga kwaye zinika umdla, bukho ukucinga kofundayo kwizimvo -Azivakali izimvo kwaye
ngenjongo zinemfezeko ubungqina bemfezeko -Iingcamango zibekelelwe -Izimvo azicacanga ziyaphindaphindwa/
yokucwangcisa -Isincoko sibekelelwe kwizimvo ngokunamatheleneyo kwaye ezinye zazo uthetha into enye
Ukubonakalisa ngobuchule -Iingcamango kuquka intshayelelo, isiqu zezemboleko -Iingcamango zibekwe
ukuyazi injongo, obungaqhelekanga kwaye zibekelelwe nesiphelo -Buncinci kakhulu xazalala
abantu ekujoliswe intshayelelo, isiqu ngokwakhelanayo ubungqina bobekelelo azinalunxibelelwano
kubo kunye kwakunye nesiphelo kuquka intshayelelo, nonamathelwano
nemeko zibonakalisa isiqu nesiphelo lweengcamango
unamathelwano
30 AMANQAKU olunemfezeko
25–27 19–21 13–15 7–9 0–3
-Impendulo encamisileyo -Impendulo ixonxwe -Impendulo iyanelisa -Impendulo iphumile -Impendulo itenxile
Umgangatho ongezantsi

kodwa akukho zimpawu ngobugcisa nangona kumana kubakho emxholweni ubukhulu malunga nomxholo
zakubalasela kubhekele phi -Izimvo zisemxholweni ukungacaci kwiindawo becala -Izimvo zitenxile
kwisincoko kwaye zinika umdla ezithile -Izimvo ziyaqhawu- zingcwecwela kude
-Izimvo zivuthiwe -Sibekelelwe -Kukho ukunamathelana qhawuka ziyabhidisa nomxholo
zixhokonxa iingcinga ngobuchule, kukho okubonakalayo kwizimvo -Buyanqaphazeka -Iingcamango
-Iingcamango zibekelelwe ukunamathelana kwaye kuyanelisa ubungqina ziyingxubevange
zandindaniswa ngobugcisa kweengcamango -Kukho ukubekelelwa bokubekeleleka engenamgqalisela
kuquka intshayelelo, isiqu okuquka intshayelelo, kweengcamango kweengcamango
kunye nesiphelo isiqu nesiphelo nonamathelwano nonamathelwano
kwintshayelelo, isiqu
nesiphelo

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lokuqala Olongezelelweyo (FAL)/P3 12 DBE/2023
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

IRUBRIKI YOKUHLOLA IZINCOKO – ULWIMI LOKUQALA OLONGEZELELWEYO [50 AMANQAKU] (isaqhubeka)

Ikhrayitheriya Balaseleyo Enobuchule Phakathi Buthathaka Bubhetyebhetye


ULWIMI, ISIMBO 14–15 11–12 8–9 5–6 0–3
& NOKUHLELA -Ithoni, irejista, isimbo, isigama -Ithoni, irejista, isimbo, -Ithoni, irejista, -Ithoni, irejista, isimbo, -Ulwimi aluvakali
zifanelene ngokugqwesileyo isigama zifanelene kakhulu isimbo, isigama isigama -Ithoni, irejista,

Umgangatho ongentla
Ukuhambelana nenjongo, abantu ekujoliswe nenjongo, abantu ekujoliswe sifanelene nenjongo, azifanelananga ncam isimbo, isigama
kwethoni, irejista, kubo kunye nemeko kubo kunye nemeko abantu ekujoliswe nenjongo, abantu asifanelananga
isimbo, isigama -Ulwimi lusetyenziswe -Ulwimi luchaneke ngakumbi kubo kunye nemeko ekujoliswe kubo kunye kwaphela nenjongo,
kunye nemeko ngokuzithemba, kwaye ithoni isetyenziswe -Ulwimi nemeko abantu ekujoliswe
Ukhetho-magama luyathabathekisa ngokuchaneka kwisincoko olufanelekileyo -Ulwimi lusetyenziswa kubo kunye nemeko
Ukusetyenziswa -Ithoni enomtsalane nezafobe siphela ludlulisa umyalezo ngendlela ebuthathaka -Ukunqongophala
kolwimi nesigama zentetho eziphumeza injongo -Iziphene zokusetyenziswa -Ithoni ifanelekile -Ithoni nochongo kwesigama
Iimpawu zobhalo, -Phantse kube akukho nasinye kolwimi nopelo -Izafobe zentetho magama kubaxekile
izakhi isiphene solwakhiwo zivakalisi, zinqongophele zinonga umxholo azifanelekanga kangangokuba
zezivakalisi, upelo nokusetyenziswa kolwimi -Sixonxwe ngobugcisa -Isigama ayinasihlahla into
nopelo -Sixonxwe ngobugcisa obukhulu obukhulu sinqongophele ebhaliweyo
13 10 7 4
Umgangatho ongezantsi

15 AMANQAKU -Ulwimi luchanekile kanye -Ulwimi lunomtsalane kwaye -Kuyanelisa -Ukusetyenziswa


nezafobe zisetyenziswe luyaziphumeza iinjongo ukusetyenziswa kolwimi kubonisa
ngethoni ephumeza ukudlulisa zokubhala kolwimi kodwa ububhetyebhetye
umyalezo -Ithoni ifanelekile kwaye asekho amakhwiniba -Izivakalisi
-Phantse kube akukho nasinye iyaziphumeza iinjongo -Ithoni ifanelekile zinobuthathaka-
isiphene solwakhiwo zivakalisi, zokubhala kodwa izafobe azitshintsha-
upelo, nokusetyenziswa kolwimi -Zimbalwa iziphene zezakhi zentetho tshintshwa
-Sixonxwe ngobugcisa obukhulu zezivakalisi kunye nopelo ezisetyenzisiweyo -Isigama
-Sixonxwe ngobugcisa zinqongophele sinqongophele
ngokubalaseleyo
ISAKHIWO 5 4 3 2 0–1
Isihloko sikhuliswe -Iinkcukacha ezinengqiqo -Iinkcukacha -Zikho iingcamango -Iingcamango
Iimpawu zetekisi ngokuncamisayo zikhuliswe ngokwakhelanayo ezisemxholweni ezamkelekileyo ezifunekayo
Ukukhula -Iinkcukacha zibalasele -Izimvo zinamathelene zikhulisiwe -Isakhiwo sezivakalisi zinqongophele
kwemihlathi ngokungaqhelekanga -Izivakalisi, imihlathi -Izivakalisi, imihlathi nesemihlathi -Isakhiwo
nokwakhiwa -Izivakalisi, imihlathi zakhiwe zitshintshatshintshwa zakhiwe kuhle sinamakhwiniba sezivakalisi
kwezivakalisi zaqiqisiswa ngokugqwesileyo ngobuchule obuqiqisisiweyo -Isincoko sibunjwe -Isincoko sisenayo nesemihlathi
ngengqiqo ingqiqo sigxoko-gxoko
5 AMANQAKU -Isincoko
asinangqiqo
UMMANDLA
WAMANQAKU 43–50 33–40 23–30 13–20 0–10

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lokuqala Olongezelelweyo (FAL)/P3 13 DBE/2023
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

ISIHLOMELO B: IRUBRIKI YOKUHLOLA IMIHLATHI EMIDE– ULWIMI LOKUQALA OLONGEZELELWEYO [30 AMANQAKU]

Ikhrayitheriya Balaseleyo Enobuchule Phakathi Buthathaka Bubhetyebhetye


UMXHOLO, 15–18 11–14 8–10 5–7 0–4
UCWANGCISO -Impendulo igqwesile -Impendulo ibonakalisa -Impendulo iyanelisa -Impendulo ibonakalisa -Impendulo ibonakalisa
NEFOMATHI idlule okuqhelekileyo ukuchaneka kanobom ibonakalisa ulwazi ulwazi olungephi ukunqongophala kolwazi
-Izimvo ziqiqisisiwe ulwazi olunzulu lweempawu zolu didi lweempawu zolu didi lweempawu zolu didi
Ukungqala kwaye zivuthiwe lweempawu zolu didi lwetekisi lwetekisi lwetekisi
kwempendulo nezimvo -Luphangalele ulwazi lwetekisi -Izimvo ziyaphuma -Zimbalwa izimvo -Intsingiselo ilahleka
Ukuqoqwa kwezimvo lweempawu zolu didi -Ingqalile ayiphumi emxholweni kwaye kukho ezisemxholweni kodwa rhoqo ide iphume
ngenjongo lwetekisi nasemxholweni nokugqwidiza kuninzi ukuphuma ecaleni emxholweni
yokucwangcisa -Umsebenzi ungqalile -Izimvo zixonxwe -Ukunamathelana -Kunqabile -Akukho
Injongo yokubhala, abo uhleli emxholweni zadakancwa kumxholo nezimvo ukunamathelana ukunamathelana
kujoliswe kubo, -Kukho ukunamathelana ngokunamatheleneyo kufanelekile komxholo nezimvo kumxholo nezimvo
iimpawu/imigaqo kwizimvo nomxholo kumxholo nezimvo -Ezinye iinkcukacha -Zimbalwa iinkcukacha -Zimbalwa kakhulu
yetekisi, kunye nemeko -Iingcamango -Iinkcukacha zixhasa zixhasa isihloko ezixhasa isihloko iinkcukacha ezixhasa
zidakancwe ngobunono isihloko -Ifomathi ifanelekile -Imigaqo yefomathi isihloko
18 AMANQAKU zonke iinkcukacha -Ifomathi ifanelekile kodwa kusekho ephambili isetyenziswe -Imigaqo eyimfuneko
zixhasa isihloko ineendawana ukungachaneki ngokungaqondi yobhalo lwale tekisi
-Ifomathi ifanelekile ezingachanekanga -Kutyeshelwe izinto ityeshelwe
kwaye ichanekile ezingephi ezininzi
ULWIMI ISIMBO 10–12 8–9 6–7 4–5 0–3
SOKUBHALA -Ithoni, irejista, isimbo, -Ithoni, irejista, isimbo, -Ithoni, irejista, isimbo, -Ithoni, irejista, isimbo, -Ithoni, irejista, isimbo,
NOKUHLELA isigama zihambelana isigama sichaneke isigama sihambelana nesigama azingqamani nesigama azingqamani
kakhulu nenjongo nabo kakhulu malunga nenjongo, abantu ncam nenjongo kwakunye kwaphela nenjongo,
Ithoni, irejista, isimbo, kujoliswe kubo kunye nenjongo, abantu ekujoliswe kubo nabantu ekujoliswe kubo imeko kwakunye
injongo/ifuthe, abo nemeko ekujoliswe kubo kunye kwakunye nemeko kunye nemeko nabantu ekujoliswe kubo
kujoliswe kubo kunye -Izakhi zezivakalisi nemeko -Izakhi zezivakalisi -Izakhi zezivakalisi -Izele ziimpazamo
nemeko zisetyenziswe -Izakhi zezivakalisi zibonakalisa iimposiso zineemposiso ezininzi ixazalala
Ukusetyenziswa kolwimi ngokuchanekileyo zichanekile kwaye -Isigama siyanelisa eziphazamisa umyalezo -Isigama asifanelananga
nemigaqo -Phantse kube akukho umyalezo wakheke -Iimpazamo zobhalo -Sinqongophele isigama nenjongo
Uchongo magama nasinye isiphene kakuhle ezikhoyo aziyiphazamisi -Kukho amagingxi-gingxi -Intsingiselo ilahleke
Iimpawu zokubhala -Isigama sichanekile intsingiselo nomyalezo kwintsingiselo kakhulu
kunye nopelo -Ubukhulu becala akukho
zimpazamo
12 AMANQAKU
UMMANDLA 25–30 19–23 14–17 9–12 0–7
WAMANQAKU

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lokuqala Olongezelelweyo (FAL)/P3 14 DBE/2023
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

ISIHLOMELO C: IRUBRIKI YOKUHLOLA IMIHLATHI EMIFUTSHANE – ULWIMI LOKUQALA OLONGEZELELWEYO [20 AMANQAKU]

Ikhrayitheriya Balaseleyo Enobuchule Phakathi Buthathaka Bubhetyebhetye


UMXHOLO 10–12 8–9 6–7 4–5 0–3
UKUCWANGCISA -Impendulo igqwesile -Impendulo ibonakalisa -Impendulo iyanelisa -Kubonakala ubunzima -Impendulo ibonakalisa
NEFOMATHI ibonisa ukuqiqisiswa ukuchaneka kanobom ibonakalisa ulwazi malunga nolwazi ukunqongophala kolwazi
kwezimvo ulwazi olunzulu lweempawu zolu didi lweempawu zolu didi lweempawu zolu didi
Impendulo nezimvo -Izimvo zihlakaniphile lweempawu zolu didi lwetekisi lwetekisi lwetekisi
Ukubekelelwa kwezimvo kwaye zivuthiwe lwetekisi -Izimvo azisoloko -Zimbalwa izimvo -Intsingiselo ilahleka
Iimpawu zetekisi/ -Luphangalele ulwazi -Ingqalile ayiphumi zisemxholweni kwaye ezisemxholweni kodwa rhoqo.
umgaqo kunye nemeko lweempawu zolu didi nasemxholweni kukho nokugqwidiza kuninzi ukuphuma ecaleni -Intsingiselo iduka
lwetekisi -Izimvo zixonxwe -Ukunamathelana -Kunqabile kwisakhiwo esixazalala
12 AMANQAKU -Umsebenzi ungqalile zadakancwa kumxholo nezimvo ukunamathelana -Akukho
akukho kugqwidiza ngokunamatheleneyo kwenzeka komxholo nezimvo ukunamathelana
-Kubonakala kumxholo nezimvo ngokufanelekileyo -Zimbalwa iinkcukacha kumxholo nezimvo
ukunamathelana -Iinkcukacha zixhasa -Ezinye iinkcukacha ezixhasa isihloko -Zimbalwa kakhulu
kwizimvo nomxholo isihloko zixhasa isihloko -Imigaqo yefomathi iinkcukacha ezixhasa
-Iingcamango -Ifomathi ingqalile -Ifomathi ingqalile kodwa ephambili ityeshelwe isihloko
zidakancwe ngobunono iindawana ezikhoyo zikho iindawana okanye isetyenziswe -Imigaqo eyimfuneko
kwaye zonke ezingachanekanga ezingachanekanga ngokungaqondi yobhalo lwale tekisi
iinkcukacha zixhasa aziyiphazamisi injongo ityeshelwe
isihloko yokubhala
-Ifomathi ifanelekile
kwaye ichanekile
ULWIMI, ISIMBO 7–8 5–6 4 3 0–2
NOKUHLELA -Ithoni, irejista, isimbo, -Ithoni, irejista, isimbo, -Ithoni, irejista, isimbo, -Ithoni, irejista, isimbo, -Ithoni, irejista, isimbo,
isigama zifanelene nesigama sifanelene isigama sifanelene nesigama azifanelananga nesigama
Ithoni, irejista, isimbo, kakhulu nenjongo, abo kakhulu nenjongo, abantu nenjongo, abantu ncam nenjongo, abantu azifanelananga
nesigama singqamene kujoliswe kubo kunye ekujoliswe kubo kunye ekujoliswe kubo ekujoliswe kubo kunye kwaphela nenjongo,
nenjongo kunye nemeko nemeko nemeko kwakunye nemeko nemeko imeko kwakunye
Ukusetyenziswa kolwimi -Izakhi zezivakalisi -Izakhi zezivakalisi -Izakhi zezivakalisi -Izakhi zezivakalisi nabantu ekujoliswe kubo
nemigaqo zisetyenziswe zichanekile kwaye zibonakalisa iimposiso zineemposiso ezininzi -Izele ziimpazamo
Ukhetho- magama ngokuchanekileyo umyalezo wakheke -Isigama siyanelisa eziphazamisa umyalezo ixazalala iyadida
Iimpawu zokubhala -Phantse kube akukho kakuhle -Iimpazamo zobhalo -Sinqongophele isigama -Isigama asihambelani
kunye nopelo nasinye isiphene -Isigama sichanekile ezikhoyo aziyiphazamisi -Kukho amagingxi-gingxi nenjongo
-Ubukhulu becala azikho intsingiselo kwintsingiselo -Intsingiselo ilahlekile
8 AMANQAKU iimpazamo kakhulu
UMMANDLA 17–20 13–15 10–11 7–8 0–5
WAMANQAKU

Akuvumelekanga ukufotokopa esi sikhokelo sokumakisha

You might also like