‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻋﺎﻟﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره

‪ ،3‬زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪ ،1387 -88‬ﺻﻔﺤﺎت‪97 -120‬‬

‫*‬
‫ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫ﻋﻄﺎﻳﻲ**‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻓﺮﻫﺎد‬

‫داﻧﺸﻴﺎر و ﻋﻀﻮ ﻫﺌﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﮔﺮوه رواﺑﻂ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬
‫) ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪ -87/6/24 :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺼﻮﻳﺐ‪(87/9/8 :‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﺳﻠﻄﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎﻟﻪ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ﮔﺴﺘﺮدهاي از اوراﺳﻴﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺮي و‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻳﻚ اﻣﭙﺮاﺗﻮري در اﻧﺤﺼﺎر و اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﺳﺎﻣﺎﻧﻪاي ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ و ﻫﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺑﻮدﺟﻪ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﺘﻮاي‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﺴﻜﻮ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺗﺎﺟﻴﻜﺎن‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮد ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ و ﺗﻤﺪﻧﻲ ﻏﻨﻲ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻋﻤﻴﻖ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي در آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازد و‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮي ﺟﺎﻣﻊ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در ﮔﺬر از دوران اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﻪ دوره‬
‫اﺳﺘﻘﻼل ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻴﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎزدﻳﺪ از ﻣﺮاﻛﺰ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ اﻧﺪرﻛﺎران و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان آن ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺲ از‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﻠﻴﺪ واژهﻫﺎ‬
‫ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ‬

‫* ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻴﺪاﻧﻲ ‪ 15‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬از ﺳﻮي داوران ﻣﺠﻠﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﭼﺎپ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫**‬ ‫‪Email: atai53@yahoo.com‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3‬زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪1387-88‬‬ ‫‪98‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﭘﺲ از ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎل در اﺑﺘﺪاي دﻫﻪ ‪ 1990‬ﻣﻴﻼدي ﻓﺮو ﭘﺎﺷﻴﺪ و ﺟﺎي ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ در آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز و ﺷﺮق اروﭘﺎ داد‪ .‬اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‬
‫در ﺳﺮاﺳﺮ دوران ﺟﻨﮓ ﺳﺮد‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻣﻬﻢ در ﻋﺮﺻﻪ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ داﺷﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ‬
‫از دو اﺑﺮﻗﺪرت ﻧﻈﺎم دوﻗﻄﺒﻲ در ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺟﻬﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮي ﮔﺴﺘﺮده داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ و اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺷﻮروي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﺗﺤﻠﻴﻞﮔﺮان دﻧﻴﺎي ﻏﺮب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎﻟﻪ اﺗﺤﺎد‬
‫ﺷﻮروي ﺑﺮ ﺑﺨﺶ وﺳﻴﻌﻲ از اوراﺳﻴﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاﺗﺮ از اﺑﻌﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ و ﻛﻠﻴﻪ‬
‫ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺣﻴﺎت ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ وﺳﻴﻊ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﻣﻬﻢ دوران‬
‫اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻛﻪ در ﺧﺎرج از ﺑﻠﻮك ﺷﺮق ﺑﺪان ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪه ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در اﻳﻦ‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﻲ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎل ﺳﻠﻄﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و اﺟﺮاي ﻛﻠﻴﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي را در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﻦ اﻣﭙﺮاﺗﻮري وﺳﻴﻊ در اﺧﺘﻴﺎر و اﻧﺤﺼﺎر داﺷﺖ و از‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ دوﻟﺘﻲ در‬
‫ﮔﺴﺘﺮهاي ﭼﻨﻴﻦ وﺳﻴﻊ ﺗﻤﺎم ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺎرت‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﺘﻮي و ارزﺷﻴﺎﺑﻲ و ارﺗﻘﺎي اﻫﻞ ﻫﻨﺮ را در اﻧﺤﺼﺎر ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد و اﺛﺮات آن ﺿﺮوري و آﻣﻮزﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﭘﻨﺞ ﺟﻤﻬﻮري ﻧﻮ اﺳﺘﻘﻼل ازﺑﻜﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن و ﻗﺮﻗﻴﺰﺳﺘﺎن را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎﻟﻪ ﺷﻮروي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ آن دﺳﺘﺨﻮش ﺗﺤﻮﻻت ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﻓﻘﻴﺮﺗﺮﻳﻦ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي در آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬
‫از ﻏﻨﻲﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي اﺳﺖ‪ .‬آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي از دﻳﺮﺑﺎز ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﻛﺰ‬
‫ﺗﻤﺪﻧﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪه اﺳﺖ و ﺗﺎﺟﻴﻜﺎن )اﻳﺮاﻧﻴﺎن( ﺳﻬﻢ اﺻﻠﻲ در اﻳﺠﺎد و‬
‫ﮔﺴﺘﺮش اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻫﻤﻴﻦ رو ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻧﺎن و اﺛﺮات ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺴﻜﻮ در دوران اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‬
‫ﺑﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮﺷﺎن اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺧﺎص دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﺳﺖ درﺑﺎره ﻣﻴﺮاث‬
 ‫‪99‬‬ ‫ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن و اﺛﺮات ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺴﻜﻮ ﺑﺮ آن‪ .‬ﺑﺨﺶ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺎزدﻳﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي اﻳﻦ ﺟﻤﻬﻮري ﻧﻮاﺳﺘﻘﻼل‪،‬‬
‫ﺟﻤﻊآوري دادهﻫﺎ و اﻧﺠﺎم ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ دﺳﺖاﻧﺪرﻛﺎران و اﻫﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در دوران‬
‫ﮔﺬر ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮوري ﺑﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي از دﻳﺪﮔﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﻤﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮﺑﻮط در‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه و در ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺗﻼش ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﻚ ارزﻳﺎﺑﻲ از وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ‬
‫در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن و اﺛﺮات ﺳﻠﻄﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎﻟﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﺮ آن اراﺋﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎﻣﺎﻧﻪاي ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﭘﺮوژه ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي اﻳﺠﺎد‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ آن ﺑﺎ ﻧﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ در ﻫﺮ ﺟﻤﻬﻮري و ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺴﻜﻮ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در رﻫﻨﺎﻣﻪ* ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖ ﻟﻨﻴﻨﻴﺴﺖ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﺮد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ را ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺑﻮرژوازي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺬف‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﻫﻨﺎﻣﻪ ﻧﻘﺶ ﻗﺎﻃﻊ دوﻟﺖ را در ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻟﺰاﻣﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ .‬دوﻟﺖ‬
‫از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻠﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻢ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ ﻏﺮﺑﻲ و ﻫﻢ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ ﺑﻮﻣﻲ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ‪ ،‬اﭘﺮا‪ ،‬ﺑﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ و ﺳﻴﻨﻤﺎي ﻏﺮﺑﻲ در دﻫﻪ ‪ 1930‬ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ آورده ﺷﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺴﻜﻮ‪ ،‬ﻟﻨﻴﻨﮕﺮاد و ﻛﻴﻒ اﻋﺰام ﺷﺪﻧﺪ و ﻳﺎ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ اﺳﺘﺎدان‬
‫روس در ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ )ﻛﺎﺳﻴﻨﻒ‪ .(1373 ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ ﺑﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺑﻪ ﻃﻮري ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﺷﺪ و آوازﻫﺎ و رﻗﺺﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺣﺮﻓﻪاي ﺿﺒﻂ و اﺟﺮا ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬رﻗﺺﭘﺮدازي روﺳﻲ در رﻗﺺﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ وارد ﺷﺪ و‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮي از ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻏﺮﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ارﻛﺴﺘﺮاﺳﻴﻮن و ﻫﺎرﻣﻮﻧﻴﺰه ﻛﺮدن ﻧﻴﺰ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻠﻔﻴﻖ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻳﻚ اﺳﺘﺜﻨﺎء وﺟﻮد داﺷﺖ؛ ﻫﻨﺮ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻮرد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در دوران ﺷﻮروري ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري اﺳﻼﻣﻲ و ﻧﮕﻬﺪاري ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ‬
‫ارزش ﻣﺬﻫﺒﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻟﻔﺒﺎ ﺑﻪ ﺳﻴﺮﻳﻠﻴﻚ در دﻫﻪ‬

‫‪1. Doctrine‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3‬زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪1387-88‬‬ ‫‪100‬‬

‫‪ 1930‬ﺿﺮﺑﻪ ﺷﺪﻳﺪي ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎ و ادﺑﻴﺎت ﻣﺮدم آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي وارد ﻛﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻀﻌﻴﻒ اﻳﻦ زﺑﺎنﻫﺎ ﺷﺪ )رﺣﻤﺎن‪.(1375 ،‬‬

‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺒﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬

‫اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و ﺿﻮاﺑﻄﻲ ﺧﺎص ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي‬
‫اﻳﺠﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺿﻮاﺑﻂ‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺣﺮﻓﻪاي از زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮﻓﻬﻲ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺣﺎﻣﻲ اﺻﻠﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﺎر ﺳﻔﺎرش ﻣﻲداد و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده‪،‬‬
‫ﺗﻌﻄﻴﻼت در اﺳﺘﺮاﺣﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺳﺎﺣﻠﻲ و ﻣﺴﺎﻓﺮت در اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﺧﺎرج آن‪ ،‬ﭘﺎداش ﻣﻲداد‪.‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﻨﺮي ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺮام ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺷﺮط درﻳﺎﻓﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺰاﻳﺎﻳﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ ﺷﻐﻠﻲ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ آنﻫﺎ را از دﻏﺪﻏﻪ ﺑﻴﻜﺎري‬
‫و ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﻲ آزاد ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻋﻨﻮانﻫﺎي اﻓﺘﺨﺎري‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ وﺟﻬﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق و اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ .‬ﻋﻨﻮانﻫﺎي اﻓﺘﺨﺎري ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﻮد‪ :‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺧﻠﻖ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺧﻠﻖ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﺳﻮم ﻣﻮﺿﻮﻋﻴﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻋﻨﻮانﻫﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻫﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﺤﻮه اﻧﺠﺎم آن ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﺎل‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻫﻨﺮي )ارﻛﺴﺘﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮﻫﺎ و ﻏﻴﺮ آن( ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﻋﻀﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﻧﺎﻣﺰد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺄﻳﻴﺪ اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﻪ وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﻓﺘﺮ رﺋﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻛﻪ ﻋﻨﺎوﻳﻦ را اﻋﻄﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﺷﺎﻋﺮان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ذﻫﻨﻴﺖ ﺑﺮادر ﺑﺰرگﺗﺮ‬

‫در اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪت ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎل ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان در ﺳﺎﻣﺎﻧﻪاي ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آن دوﻟﺖ در‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه »ﺑﺮادر ﺑﺰرگﺗﺮ« ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮادر ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻮل و اﻣﻨﻴﺖ ﺷﻐﻠﻲ را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮادر ﺑﺰرگﺗﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﻮدﺟﻪ و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي اﻳﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺑﻴﻦ‬
‫‪101‬‬ ‫ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫رﻓﺖ و روزﮔﺎر ﺗﻮرﻫﺎي ﻛﻨﺴﺮت و ﺗﺒﺎدل ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬رﻗﺼﻨﺪﮔﺎن و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﻨﺘﻲ‬
‫ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺴﻜﻮ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﺷﺪ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﺎزه اﺳﺘﻘﻼلﻳﺎﻓﺘﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪،‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻣﻮر ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي ﺑﺮ ﻋﻬﺪة رﻫﺒﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و‬
‫ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺒﻮد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﺮﻛﺰي و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﺨﺮﺑﻲ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻨﺮي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ از ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت رﺳﻤﻲ درﮔﻴﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و‬
‫ﻣﺮدم ﻋﺎدي ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻟﺰوم اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﺑﺮادر‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮ از ﺳﻮي دوﻟﺖ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﻣﻨﻴﺖ و ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮف‬
‫ﻣﺴﻜﻮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺷﺪ ﻧﺎراﺿﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﻲﺗﻮان در ﺳﺨﻨﺎن آﻧﺎن اﺣﺴﺎس ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﮋي‬
‫»روزﻫﺎي ﺧﻮش ﮔﺬﺷﺘﻪ« را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﮔﺬر ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار‬

‫از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﺬف ﻧﻘﺶ ﻣﺴﻜﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداري و ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎزار آزاد اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻛﺮده و اﺑﻌﺎدي ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﺑﻪ آن‬
‫داده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻮاﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد در وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪي ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻛﺸﺎورزي ﺳﻘﻮط ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮرم ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﻣﺮدم را ﻣﻲﺑﻠﻌﺪ و ﺑﻴﻜﺎري‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﺸﺪاردﻫﻨﺪهاي در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﺗﻌﻬﺪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ اﻳﺠﺎد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ وﺿﻊ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ دوﻟﺖﻫﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺴﻜﻮ را داﺷﺘﻨﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻴﺴﺖ )ﻗﺎﺋﻢ دادف‪.(1372 ،‬‬

‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﻫﻨﺮي‬

‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي در ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻓﻴﻼرﻣﻮﻧﻲ‪ ،‬رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎي ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان‪،‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﻮزهﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻛﻤﻴﺘﻪﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﻫﺮ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3‬زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪1387-88‬‬ ‫‪102‬‬

‫ﺷﻬﺮ و روﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ را در ﺳﻄﻮح ﺧﺮد و ﻛﻼن ﺑﺮ‬
‫ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ‬

‫وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎد درﮔﻴﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وزارت‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻨﻲ را ﺑﺮ‬
‫ﻋﻬﺪه دارد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺒﻮد ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬اﻳﻦ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎي اﺻﻠﻲ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان اﺳﺖ )ﻃﺎﻟﺐ‪،‬‬

‫‪ .(1372‬از زﻣﺎن اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ در ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻫﻨﺠﺎر ﺑﺪل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﺗﺎ ﻣﺪتﻫﺎ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬رﻗﺼﻨﺪﮔﺎن و‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪاي ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺘﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دوﻟﺖ ﺗﺴﻬﻴﻞ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎي ﻫﺮ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﻳﻲ از وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺗﺤﺎد‬
‫ﺷﻮروي ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎر ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﻮدﺟﻪ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ در ﻣﺴﻜﻮ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از زﻣﺎن ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺮ ﺟﻤﻬﻮري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﺴﻜﻮ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮده و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﻴﻦ‬
‫ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭼﻨﺪﻳﻦ اداره ﻛﻞ دارد ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻈﺎرت و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺨﺶ ﮔﺴﺘﺮدهاي از‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻮﻟﻴﺪات‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ )ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ و ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻛﻪ در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻛﻮﭼﻚ و روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ(‪،‬‬
‫ﻣﻮزهﻫﺎ و ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﭘﺎركﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ‪ ،‬ارﻛﺴﺘﺮﻫﺎ و ﮔﺮوهﻫﺎي رﻗﺺاﻧﺪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﻓﻴﻼرﻣﻮﻧﻲ دوﻟﺘﻲ‬

‫ﻓﻴﻼرﻣﻮﻧﻲ دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻬﺎدي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫و ارﻛﺴﺘﺮﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻫﻤﻨﻮازان ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﮔﺮوهﻫﺎي رﻗﺺ ﺳﻨﺘﻲ و ﻏﺮﺑﻲ را در ﺧﻮد ﺟﺎي‬
‫‪103‬‬ ‫ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫داده ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻴﻼرﻣﻮﻧﻲ دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺮﻛﺰ اﺻﻠﻲ اﺟﺮاي ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻴﻼرﻣﻮﻧﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻣﺠﻠﻞ در ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻗﺮار دارد و اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻤﺮﻳﻦ‬
‫و ﻧﻤﺎﻳﺶ دارد‪.‬‬
‫ج‪ -‬رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن دوﻟﺘﻲ‬
‫رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺣﺴﺎس در اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي داﺷﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري‬
‫ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ در دﺳﺖ دوﻟﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺮاي ﺷﻜﻞ دادن ﺑﻪ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻣﺮدم اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن دوﻟﺘﻲ اﻛﺜﺮ ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎ‪ ،‬ارﻛﺴﺘﺮ و ﮔﺮوهﻫﺎي رﻗﺺ‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت ﻛﻨﺴﺮتﻫﺎي زﻧﺪهاي اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد‪،‬‬
‫رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن دوﻟﺘﻲ ﻫﻤﻮاره از وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ و‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اداره ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﻮدﺟﻪ ﺧﻮد را از ﺗﺸﻜﻴﻼت ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻣﺨﺎﺑﺮات درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﺋﻴﺲ رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻳﻚ وزﻳﺮ را داﺷﺖ )ﺑﻜﺖ اّوا‪.(1373 ،‬‬

‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﺷﺪ ﺳﺮﻳﻊ ﻓﻨﺎوري ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﺒﻜﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺎﻫﻮارهاي‪ ،‬ﻧﻘﺶ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ در ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺣﺘﻲ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫د‪ -‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻋﻠﻮم و داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي دوﻟﺘﻲ‬

‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ آﻣﻮزش را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ دوي اﻳﻦ ﻧﻬﺎد در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‪ ،‬زﺑﺎنﻫﺎ و ادﺑﻴﺎت‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ه‪ -‬اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان‬

‫اﻳﻦ اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎ ﺑﺨﺸﻲ از دوﻟﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ و زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻨﺮي‬
‫و ادﺑﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻘﺶ دوﮔﺎﻧﻪ اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺪاﻓﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ ادﺑﻲ و ﻫﻨﺮي و ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺎﻧﺴﻮر‬
‫دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬در دوران ﭘﺲ از ﺷﻮروي‪ ،‬اﻳﻦ اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎ در ﻫﺮ ﺟﻤﻬﻮري‪،‬‬
‫ﻧﻬﺎدي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﺗﺎ ﻣﺪتﻫﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )ﺷﻜﻮرف‪.(1372 ،‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3‬زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪1387-88‬‬ ‫‪104‬‬

‫و‪ -‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ‬

‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺷﻮروي ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ در ﻫﺮ ﺷﻬﺮ و روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮاي ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲﻫﺎ و دﻳﺪارﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺰاري ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ دوﻟﺖ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ از ﻧﻈﺮ اﻧﺪازه و اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﺎﻻر ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﺟﺮاﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪاي‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ اﺗﺎق ﻣﻼﻗﺎت‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺮﻛﺰ آﻣﻮزش ﺣﺮﻓﻪاي و ﻳﻚ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ دارد‪ .‬در روﺳﺘﺎﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪاي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺧﻮد در ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺳﺎزﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﻟﺒﺎسﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺧﻮد را اﻣﺎﻧﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬

‫اﻟﻒ‪ -‬آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﭘﻴﺶ از ﺳﻠﻄﻪ روسﻫﺎ‬
‫آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﻗﺮنﻫﺎ ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﻛﺰ اﺻﻠﻲ ﺗﻤﺪن اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻧﻘﻄﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ در ﺗﺠﺎرت‬
‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻮد‪ .‬آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ درﺧﺸﺎن و ﻣﻴﺮاث ارزﺷﻤﻨﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﻟﺪ‪ .‬در‬
‫ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ اﻳﺮاﻧﻲ و‬
‫اﺷﻜﺎﻧﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬اﺳﻜﻨﺪر در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد‪ ،‬آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي را ﻓﺘﺢ ﻛﺮد و‬
‫ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن را ﻛﻪ ﻳﻚ ﻗﺮن ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬در آن ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد‪ .‬از ﻗﺮن ﺳﻮم ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ﺗﺎ‬
‫ﻗﺮن ﺳﻮم ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دوره‪ ،‬در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲ آن ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ ﻣﺮدم ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ درﺧﺸﺎن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﻣﭙﺮاﺗﻮريﻫﺎي ﻛﻬﻦ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي در ﻗﺮنﻫﺎي ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ ﻣﻴﻼدي و ﻣﻮجﻫﺎي‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮت ﭼﺎدرﻧﺸﻴﻨﺎن ﺷﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺪﻳﺪي در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ در اﺗﺤﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻴﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﻓﺘﺢ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫اﻋﺮاب در ﻗﺮنﻫﺎي ﻫﻔﺘﻢ و ﻫﺸﺘﻢ ﻣﻴﻼدي ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮد و ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺴﻠﻂ‪،‬‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬارد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﻼم را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ را در‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ اﻳﻔﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻃﻮل ﻗﺮنﻫﺎي ﻧﻬﻢ و دﻫﻢ ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺤﻠﻲ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي و ﻏﺮب اﻳﺮان اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
 ‫‪105‬‬ ‫ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫ﻛﺎﻣﻞ از آن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮن ﻳﺎزدﻫﻢ ﺷﺎﻫﺪ ﻧﻔﻮذ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺗﺮك ﺑﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي و اﻳﺠﺎد‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ‪ -‬ﺗﺮﻛﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﻦ ﻗﺮن دﻫﻢ و دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻨﺮ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﺗﺤﻮﻟﻲ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ را‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻘﺎﺷﻲ و ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزي‪ ،‬ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻛﻬﻦ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺗﺰﺋﻴﻨﻲ در ﻃﻮل ﻗﺮن ﻳﺎزدﻫﻢ روﻧﻖ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ آراﻣﻲ ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﻲ را زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ در آورد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ دوره ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ و ﺑﺨﺎرا و ﻣﺮو ﻇﻬﻮر ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺮاﻛﺰ‬
‫)‪.(Lapidus, 1989, pp. 414-415‬‬ ‫ﻣﻬﻢ ﺗﻤﺪﻧﻲ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1236‬اوﻻن ﺑﺎﺗﻮ‪ ،‬اﺳﺘﭗﻫﺎي ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﺷﻤﺎل درﻳﺎﭼﻪﻫﺎي ﺑﺎﻟﺨﺎش‪ ،‬آرال و ﺧﺰر و‬
‫درﻳﺎي ﺳﻴﺎه را ﻓﺘﺢ و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺗﺮك و ﻣﻐﻮل اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﮔﺴﺘﺮده را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﭙﺮاﺗﻮري‬
‫ﺗﺮﻛﻲ‪ -‬ﻣﻐﻮﻟﻲ اردوي زرﻳﻦ ﺗﺎ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻗﺮن ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺻﺤﺮاﮔﺮد‬
‫اﺳﺘﭗﻫﺎي ﺷﺮق درﻳﺎي ﺧﺰر و ﻣﻨﻄﻘﻪ اورال ﺗﺎ ﺗﻴﻦ ﺷﻴﺎن و ﻛﻮﻫﺴﺘﺎنﻫﺎي آﻟﺘﺎي‪ ،‬دو ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن‬
‫ﻋﻈﻴﻢ را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ازﺑﻚﻫﺎ ﺑﺎ رﻫﺒﺮي ﺧﺎﻧﺪان ﺷﻴﺒﺎﻧﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪي ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و زﺑﺎن و ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ ازﺑﻚ را ﺗﻮﺳﻌﻪ دادﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻤﺎل درﻳﺎﻫﺎي آرال و ﺧﺰر‪ ،‬ﻗﺰاقﻫﺎ‬
‫ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن دﻳﮕﺮي را اﻳﺠﺎد ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻗﺮن دﻫﻢ ﺗﺎ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﺧﻮارزم‪ ،‬ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ و درة ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ‬
‫ﻗﺮاﺧﺎﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻐﻮلﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻐﺘﺎﻳﻲﻫﺎ و ﺗﻴﻤﻮرﻳﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬در دوره ﺗﻴﻤﻮرﻳﺎن‪ ،‬در اواﺧﺮ ﻗﺮن‬
‫ﭼﻬﺎردﻫﻢ و اواﻳﻞ ﻗﺮن ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﻴﺪ‪ .‬در ﻗﺮن‬
‫ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺒﺎﻧﻲﻫﺎ )‪ (1500-98‬ﻣﻨﻄﻘﻪ را زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﺧﻮد در آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ آﺳﻴﺎي‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ اﻳﺮان داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺻﻔﻮﻳﻪ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1501‬ﻣﻴﻼدي در اﻳﺮان ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻔﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺬﻳﺮش ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ‬
‫‪(Lapidus, 1989, pp.‬‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﺬﻫﺐ دوﻟﺘﻲ ﺻﻔﻮﻳﺎن‪ ،‬آﻧﻬﺎ را در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﺷﻴﺒﺎﻧﻲﻫﺎي ﺳﻨﻲ ﻗﺮار داد‬
‫‪420-426).‬‬
‫ﺟﺎده اﺑﺮﻳﺸﻢ ﻗﺮنﻫﺎ از آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ و ﺑﺨﺎرا‪ ،‬ﻣﺮاﻛﺰ‬
‫ﺗﺠﺎري ﻣﻬﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎروانﻫﺎي اﺑﺮﻳﺸﻢ‪ ،‬ﻃﻼ‪ ،‬ﻧﻘﺮه و ﺳﻨﮓﻫﺎي ﻗﻴﻤﺘﻲ از آﻧﻬﺎ ﻋﺒﻮر‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﺳﺘﭗﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺗﺮﻛﻲ‪ -‬ﻣﻐﻮﻟﻲ ﻧﻴﺰ از ﺗﺠﺎرت ﻧﻔﻊ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و اﻣﻨﻴﺖ ﻋﺒﻮر‬
‫ﻛﺎروانﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﺻﻔﻮﻳﺎن و ﺷﻴﺒﺎﻧﻲﻫﺎ ﺗﺠﺎرت ﻛﻬﻦ راه اﺑﺮﻳﺸﻢ را‬
‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮد و ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ ﻳﻚ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﻮزه آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3‬زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪1387-88‬‬ ‫‪106‬‬

‫ﭘﺲ از ﺷﻴﺒﺎﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬آﺳﺘﺎراﺧﺎﻧﻲﻫﺎ )‪ (1599-1785‬و ﻣﻨﮕﻴﺖﻫﺎ )‪ (1785-1920‬ﺗﻴﻮل ﺧﻮد را‬

‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬در دوران آﺳﺘﺎراﺧﺎﻧﻲﻫﺎ ﻣﺪارس ﺟﺪﻳﺪي در ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ و ﺑﺨﺎرا ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ و‬
‫در ﻗﺮن ‪ ،19‬ﻧﻮزاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ رخ داد‪ .‬ﺧﺎنﻧﺸﻴﻦﻫﺎي ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ و ﺧﻮارزم ﻗﺒﺎﻳﻞ ازﺑﻚ‪،‬‬
‫ﻗﺰاق و ﻗﺮﻗﻴﺰ را ﺷﻜﺴﺖ دادﻧﺪ و ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺟﺪﻳﺪي را در ﺧﻮﻗﻨﺪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎرا‪ ،‬ﺧﻴﻮه و‬
‫ﺧﻮﻗﻨﺪ ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻛﺸﺎورزي آﺑﻴﺎري و ﺗﺠﺎرت ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺮاﻛﺰ‬
‫درﺧﺸﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬درﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻣﺴﺘﻤﺮ داﺧﻠﻲ در ﻃﻮل ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ‪ ،‬آﺳﻴﺎي‬
‫ﻣﺮﻛﺰي را ﺑﻪ ﻃﻌﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﺰاري ﺑﺪل ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺎﺷﻜﻨﺪ در ‪ ،1866‬ﺧﻮﻗﻨﺪ در‬
‫)‪.(Lapidus, 1989, pp. 426-435‬‬ ‫‪ 1867‬و ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ در ‪ 1868‬ﺳﻘﻮط ﻛﺮد‬

‫ب‪ -‬آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﺗﺰارﻫﺎ‬

‫روسﻫﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﻪ دو اﺳﺘﺎن ﺑﺰرگ* ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ‪ 11‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 1867‬ﺗﺰار ﻓﺮﻣﺎن اﻳﺠﺎد‬
‫اﺳﺘﺎن ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن را ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺧﻮرازم‪ ،‬ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ و ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﻣﻀﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻨﻮب‬
‫ﺷﺮﻗﻲ ﺧﺰر ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻨﺎن آن را ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺗﺮﻛﻤﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬در دﻫﻪ ‪ 1880‬ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو روﺳﻴﻪ‬
‫ﺿﻤﻴﻤﻪ و ﺑﺎ اﺳﺘﺎن ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن ادﻏﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ دﺷﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﺳﻴﺒﺮي‪ ،‬درﻳﺎي آرال و درﻳﺎﭼﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫)‪.(Lewis and Others,.1975, pp.288-293‬‬ ‫ﺑﺎﻟﺨﺎش‪ ،‬اﺳﺘﺎن ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ ﺳﻴﺎﺳﺖ روسﻫﺎ در ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺤﺪود در ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬در اﺳﺘﭗﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺗﺰاري ﺗﻼش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻨﺘﻲ ﻗﺰاق را‬
‫از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﺳﺎﺧﺖ راهآﻫﻨﻲ ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺮﺑﺎزان و ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻛﺎﻻ در آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي را‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻂ آﻫﻦ ﻛﻪ ﺧﺰر را ﺑﻪ ﻋﺸﻖآﺑﺎد ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1888‬ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮو در ﺳﺎل ‪ ،1884‬ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ در ﺳﺎل ‪ 1888‬و ﺗﺎﺷﻜﻨﺪ ﻧﻴﺰ در ﺳﺎل ‪1889‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻂ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪ‪ .‬آﺧﺮﻳﻦ دﻫﻪﻫﺎي ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ اﻣﻮاج ﭘﻴﺎﭘﻲ ﻣﻬﺎﺟﺮت روسﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺑﻪ اﺳﺘﭗﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ ،1860‬ﺑﻴﺶ از ‪ 2/5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻗﺰاق‪ 300 ،‬ﻫﺰار ﻗﺮﻗﻴﺰ و ‪ 300‬ﻫﺰار ﺗﺮﻛﻤﻦ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺪود ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ازﺑﻚ و ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻧﻴﺰ در ﺧﻴﻮه‪ ،‬ﺑﺨﺎرا‪ ،‬ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻗﻨﺪ و‬
‫ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺳﺎل ‪ 1889‬ﺑﻪ ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﺮﺷﻤﺎري‬

‫‪1. Gubernija‬‬
 ‫‪107‬‬ ‫ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫ﺳﺎل ‪ ،1887‬ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن )ﺑﺪون ﺑﺨﺎرا و ﺧﻴﻮه( ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ‪ 5/25‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮي داﺷﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪1914‬‬
‫اﻳﻦ رﻗﻢ ﺑﻪ ‪ 6/75‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ رﺳﻴﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن )ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺨﺎرا و ﺧﻴﻮه(‬
‫‪ 11/25‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎﺷﻜﻨﺪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ اﺳﺘﺎن ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺖ ‪120‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮي ﺧﻮد در‬
‫ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺷﻬﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ در آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي زﻳﺮ ﻧﻈﺮ و ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﺗﺰارﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ج‪ -‬آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي زﻳﺮ ﻧﻈﺮ و ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖﻫﺎ‬

‫در ﺟﺮﻳﺎن اﻧﻘﻼب ‪ 1917‬ﻣﺮدم آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮد را از ﺳﻠﻄﻪ روسﻫﺎ ﺧﺎرج‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ارﺗﺶ ﺳﺮخ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﻗﺘﺪار روسﻫﺎ را در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺣﻴﺎ ﻛﺮد‪ .‬دوﻟﺖﻫﺎي ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر‬
‫ﺧﻮدﺧﻮاﻧﺪه آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬اﻧﺪﻛﻲ ﭘﺲ از ﻇﻬﻮرﺷﺎن درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪه ﺷﺪﻧﺪ و در ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬
‫دﻫﻪ ‪ 1920‬ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺮدﻣﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺼﻔﻴﻪﻫﺎي دﻫﻪ ‪ ،1930‬رﻫﺒﺮان‬
‫ﻣﻠﺖ ﺑﺎور ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ و اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رژﻳﻢ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ از ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ در ﺗﻼش از‬
‫ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدن ﻋﺮﺻﻪ ﺑﺮاي ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدن ﻳﻚ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ـ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﻲ در اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻮاﻣﻊ »ﻣﻠﺤﺪان«* ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﺎﺷﮕﺎهﻫﺎ و ﺳﻴﻨﻤﺎﻫﺎ ﺷﺪﻧﺪ و در دﻫﻪ ‪ 1940‬از ﺑﻴﺶ از ‪ 27‬ﻫﺰار‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻫﺰار ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻲ ﻗﺮنﻫﺎ‪ ،‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬زﺑﺎن اداري و ادﺑﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺴﺘﺮده و زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺗﺎﺟﻴﻚ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲ ـ آﻟﺘﺎﻳﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﻔﺒﺎي ﻋﺮﺑﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1925‬اﻳﻦ اﻟﻔﺒﺎ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻻﺗﻴﻦ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻴﺮﻳﻠﻴﻚ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﺳﻴﺎﺳﺖ روﺳﻲﺳﺎزي‪ ،‬زﺑﺎن روﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن اداري اﻋﻼم ﺷﺪ‪ .‬آﻣﻮزش اﺟﺒﺎري ﺑﺎ‬
‫اﻟﻔﺒﺎي ﺳﻴﺮﻳﻠﻴﻚ در ﺳﺎل ‪ 1922‬آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب اﻟﻔﺒﺎي ﺳﻴﺮﻳﻠﻴﻚ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي را‬
‫ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻜﺘﻮب آن ﻗﻄﻊ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻓﺘﻦ زﺑﺎنﻫﺎي آﺳﻴﺎي‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ﺷﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﻣﺤﺎوره روزﻣﺮه ﭘﺎﻳﻴﻦ آورد‪ .‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي آزادﺗﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ و‬
‫ﻛﻨﺘﺮل دوﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1. Allahsizlar, Dinsizlar‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3‬زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪1387-88‬‬ ‫‪108‬‬

‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن و ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي‬

‫اﻧﺤﻼل اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي داﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﭘﺲ از اﺳﺘﻘﻼل آﻏﺎز ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ از ﻫﻤﭙﺎﺷﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﻌﻤﻴﻖ ﺑﺤﺮان اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺟﺪي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﺷﺎن را از دﺳﺖ دادﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﻧﻴﺰ در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠﻄﻪ‬
‫روﺳﻴﻪ ﺑﺮ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻟﻔﺒﺎ در ﺳﺎل ‪ ،1929‬دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻜﺘﻮب ﺧﻮد را ﻗﻄﻊ ﻛﺮد و اﻋﻼم زﺑﺎن روﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن رﺳﻤﻲ‪ ،‬زﺑﺎن‬
‫ﻣﺮدم ﺗﺎﺟﻴﻚ را ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺮوزه‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺮ ﮔﺎه در ﻳﻚ ﺑﺤﺚ ﻓﻜﺮي و‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﺟﺪي وارد ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن روﺳﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻤﻴﻖ زﺑﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ و ﺷﻌﺮ آن‪ ،‬اﻳﻦ زﺑﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻋﻨﺼﺮ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪي از ﻫﻮﻳﺖ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺎﺟﻴﻚ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻛﺜﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪.‬‬
‫ﺗﺌﺎﺗﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬اﭘﺮاﻫﺎ‪ ،‬ارﻛﺴﺘﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮزهﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎركﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ و ﻣﺆﺳﺴﻪﻫﺎي‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺣﺮﻓﻪاي‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮاﻛﺰ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪاي اﺳﺘﺎنﻫﺎ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ اﻳﻦ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻗﺮار‬
‫دارد‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از ﭘﻮل ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻫﻨﺮي از ﻛﻤﻴﺘﻪﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎ و اﺳﺘﺎنﻫﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻮدﺟﺔ ﺧﻮد را از ﺷﻮراي وزﻳﺮان درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺎركﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ ﺗﺎ‬
‫‪70‬درﺻﺪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺧﻮد را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ ‪ 25‬درﺻﺪ از ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﻠﻲ ﺻﺮف ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫و آﻣﻮزﺷﻲ )داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮزهﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮﻫﺎ و ﻏﻴﺮ آن( ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮف‬
‫ﻛﻤﻴﺘﻪﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﺮاي ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻲ ﻧﻔﺮ از ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮي ﻛﻪ در اﺳﺘﺨﺪام وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺠﺰاﻳﻲ دارد ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ اداره ﺣﻔﻆ آﺛﺎر ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و‬
‫»ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻣﺮدم« )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ‪ ،‬آﺛﺎر ﻫﻨﺮي و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ( ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫‪109‬‬ ‫ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﺳﺎزﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ وزارت ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﺒﻚ و‬
‫ﺧﺪﻣﺖرﺳﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎي ﻓﺮشﺑﺎﻓﻲ و ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ دﻳﮕﺮي ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮار‬
‫داﺷﺖ )ﻃﺎﻟﺐ‪.(1372 ،‬‬

‫ب‪ -‬ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻣﺮدم‬

‫در ﻧﻈﺎم ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ آن در ﻣﺴﻜﻮ ﻗﺮار داﺷﺖ و در ﻛﻞ‬
‫اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي داراي‪ 9‬ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن در اول ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1993‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻣﺮدﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻘﺸﻲ ﻣﺸﻮرﺗﻲ و ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ دارد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪاي در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﺨﺶ دارد‪:‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻣﺮدم و‬
‫ﺑﺨﺶ اﻧﺘﺸﺎرات‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي »ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻓﺮاﻏﺘﻲ« ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺎركﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ ) ﺑﺎغﻫﺎي‬
‫ﻓﺮاﻏﺘﻲ( را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪ .‬وﻇﻴﻔﻪ آن ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ وﺳﺎﻳﻞ ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ و ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﺸﻨﻮارهﻫﺎ در‬
‫اﻳﻦ ﭘﺎركﻫﺎ اﺳﺖ )رﺟﺐ اف‪.(1372 ،‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﺎركﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ اﺟﺮاﻳﻲ ﺷﻬﺮداريﻫﺎ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺨﺶ‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻣﺮدم ﭼﻬﺎر ﺷﺎﺧﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬رﻗﺺ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﺌﺎﺗﺮي‬
‫)ﺳﻴﺮك‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ ﺳﻨﺘﻲ و رواﻳﺖ داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻓﻮﻟﻜﻮﻟﺮ( و ﻫﻨﺮﻫﺎي ﮔﺮاﻓﻴﻚ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﺎﺷﻲ‪ ،‬ﻋﻜﺎﺳﻲ و‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ(‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ در ﻣﺤﺪوده ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ دارد )ﻃﺎﻟﺐ‪.(1372 ،‬‬
‫در دوره اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺘﺨﺼﺼﺎﻧﻲ را ﺑﺮاي‬
‫ﺿﺒﻂ ﻧﻐﻤﻪﻫﺎ و رﻗﺺﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﺎنﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻧﻮارﻫﺎ در ﻣﺮﻛﺰ‪،‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﻮارﻫﺎ ادﺑﻴﺎت آﻣﻮزﺷﻲ را درﺑﺎره ﻟﺒﺎسﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و رﻗﺺ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﻛﺮد و آﻧﻬﺎ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲداﻧﺎن‪ ،‬رﻗﺼﻨﺪﮔﺎن و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان‬
‫ﻏﻴﺮ ﺣﺮﻓﻪاي ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﻗﺮار ﻣﻲداد‪ .‬ﻣﻲﺷﻮد ﮔﻔﺖ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ آﺛﺎر‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺿﻌﻒ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ راﺑﻄﺔ ﻛﺎري ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن و ﻣﺪرﺳﻪ ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎي دوﺷﻨﺒﻪ‬
‫دارد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺳﻤﻴﻨﺎرﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮان ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﺑﺪﺧﺸﺎن ﻳﻚ ﻣﺮﻛﺰ ﻣﺴﺘﻘﻞ دارد )رﺟﺐ زاده‪.(1372 ،‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3‬زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪1387-88‬‬ ‫‪110‬‬

‫پ‪ -‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺪﻧﻴﺖ )ﻓﺮﻫﻨﮓ(‬

‫ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻣﺮدﻣﻲ در ﻫﺮ ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻨﻄﻘﻪ و اﺳﺘﺎن ﻛﺸﻮر ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻧﻈﺎرت دارد و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻌﺒﻪاي در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ و اﺳﺘﺎنﻫﺎ ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪاي‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮاي‬
‫آﻣﻮزش ﺣﺮﻓﻪاي اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻳﻚ ﺗﺎﻻر اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‪ ،‬ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ اﺗﺎق‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻠﺴﺎت و ﺗﺴﻬﻴﻼﺗﻲ ﺑﺮاي آﻣﻮزش ﺣﺮﻓﻪاي و ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دارد‪ .‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺳﺎزﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﺗﺴﻬﻴﻼت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻏﻴﺮ ﺣﺮﻓﻪاي ﻣﺤﻠﻲ را در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت از ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﺮاي آﻣﻮزش ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪايﻫﺎي‬
‫ﻣﺤﻠﻲ دﻋﻮت ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ت‪ -‬ارﻛﺴﺘﺮ رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺗﻌﺪادي از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي رﻗﺺ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ را در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻫﻤﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬رﻗﺼﻨﺪﮔﺎن و آﻫﻨﮓﺳﺎزان رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻼت رﺳﻤﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻳﺎ رﻗﺺ دارﻧﺪ‪ .‬اﻛﺜﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻼن ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه دوﺷﻨﺒﻪاﻧﺪ )ﻣﺪرﺳﻪاي ‪ 5‬ﺳﺎﻟﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و ﺳﻨﺘﻲ دارد(‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ در ﻫﻨﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﭘﺘﺮزﺑﻮرگ ﻳﺎ ﻛﻴﻒ آﻣﻮزش دﻳﺪهاﻧﺪ‬
‫)ﻋﺜﻤﺎﻧﻒ‪ .(1372 ،‬ﻫﻤﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻛﺜﺮ ﺳﺎزﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ از ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻳﺎ اروﭘﺎ وارد ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﺎزﻫﺎ‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﮔﺰاﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﺠﻬﻴﺰات اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ از‬
‫ﻣﺴﻜﻮ وارد ﻣﻲﺷﺪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻣﻮﺟﻮد در اﺳﺘﻮدﻳﻮﻫﺎ در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ آﺳﻴﺐدﻳﺪه ﻳﺎ ﺑﻪ ﻏﺎرت رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي رﻗﺺ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در رادﻳﻮ‬
‫و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارﻧﺪ‪ :‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻓﻀﻞاﻟﺪﻳﻦ ﺷﻬﺎب‪ ،‬ارﻛﺴﺘﺮ ﺳﺎزﻫﺎي‬
‫ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﮔﺮوه رﻗﺺ ﻣﻠﻲ زﻳﺒﺎ‪ ،‬ﮔﺮوه رﻗﺺ ﺟﻬﺎنآرا‪ ،‬ﮔﺮوه رﻗﺺ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر درﻳﺎ‪.‬‬

‫ث‪-‬ﮔﺮوه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻓﻀﻞاﻟﺪﻳﻦ ﺷﻬﺎب‬

‫اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1961‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪» ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ« ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﺶ ﻣﻘﺎم‪ ،‬را‬
‫اﺟﺮا ﻛﺮده اﺳﺖ‪) .‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺗﺎﺟﻴﻚ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ و در ﺷﺶ ﻣﻘﺎم‪ ،‬راﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮزروك‪،‬‬
‫‪111‬‬ ‫ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫ﻧﻮا‪ ،‬دوﮔﺎه‪ ،‬ﺳﻪ ﮔﺎه و ﻋﺮاق ﻧﻮاﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد(‪ .‬آوازﻫﺎ از اﺷﻌﺎر ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻓﺎرﺳﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه‪ ،‬روزﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮد را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬارده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه در ﻣﻴﺎن اﻋﻀﺎي ﺧﻮد اﺳﺎﺗﻴﺪي‬
‫ﭼﻮن ﺷﺎهﻧﻈﺮ و ﺳﻴﻒاﻟﺪﻳﻦ را دﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺎدان ﺑﺰرگ از ﺑﻴﻦ ﺗﺎﺟﻴﻚﻫﺎي ﺳﺎﻛﻦ ﺑﺨﺎرا در‬
‫ازﺑﻜﺴﺘﺎن و دوﺷﻨﺒﻪ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ اﺳﺘﺎدان ﺑﺮ دﻳﻮارﻫﺎي‬
‫اﺳﺘﻮدﻳﻮﻫﺎي رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﻓﻮت ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬اروﭘﺎ ﻳﺎ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻛﺎر ﮔﺮوه ﺗﺄﺛﻴﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ج‪ -‬ارﻛﺴﺘﺮ ﺳﺎزﻫﺎي ﻣﻠﻲ‬

‫ارﻛﺴﺘﺮ ﺳﺎزﻫﺎي ﻣﻠﻲ در ﺳﺎل ‪ 1938‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻼشﻫﺎي اﺳﺘﺎداﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻻﺳﺎﻧﻴﺎن و ﻟﻴﻨﺴﻜﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ دو‬
‫ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻼن ﻫﻨﺮﺳﺘﺎن ﻣﺴﻜﻮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ارﻛﺴﺘﺮي در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ارﻛﺴﺘﺮ‬
‫داراي ﭼﻬﻞ و دو ﻧﻮازﻧﺪه ﺳﺎزﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ و ﻏﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶﻫﺎي زﻫﻲ‪ ،‬ﺑﺎدي و ﺿﺮﺑﻲ‬
‫ارﻛﺴﺘﺮ‪ ،‬ﺳﺎزﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ و ﻏﺮﺑﻲ ﻧﻮاﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎي ارﻛﺴﺘﺮ از آﻣﻮزش رﺳﻤﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ارﻛﺴﺘﺮ ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺤﺒﻮب آﻫﻨﮕﺴﺎزان ﻣﺸﻬﻮر روس و ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ را‬
‫ﻧﻴﺰ اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ارﻛﺴﺘﺮ ﻛﻪ در اﺻﻞ ﺑﺮاي رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ‬
‫اوﻗﺎت در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﻪ اﺟﺮاي زﻧﺪه ﻧﻴﺰ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ارﻛﺴﺘﺮ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪﺗﺮي ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬از آن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ ﻛﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻛﻪ از ﻃﺮف وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬دوم‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎد اﻋﻀﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ارﻛﺴﺘﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل از‬
‫ﺗﻮرﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺣﺬف ﻣﻲﺷﻮد و اﻋﻀﺎي ﮔﺮوه ﻓﺮﺻﺖ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر و اﺟﺮا ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﺎرﺟﻲ را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺗﻮر ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﻀﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ را ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﻛﺎر‬
‫ﻫﻨﺮي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ اراﺋﻪ ﻛﻨﻨﺪ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ روﺣﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫چ‪ -‬ﻓﻴﻼرﻣﻮﻧﻲ دوﻟﺘﻲ‬

‫ﻓﻴﻼرﻣﻮﻧﻲ در ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﺎرﺑﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻜﻮه اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻴﻼرﻣﻮﻧﻲ‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن در ﺷﻬﺮ دوﺷﻨﺒﻪ ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮔﺮوهﻫﺎي رﻗﺺ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻮده‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3‬زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪1387-88‬‬ ‫‪112‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮوه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و رﻗﺺ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ‪ ،‬اﭘﺮاي ﮔﻬﻮاره و ﮔﺮوه‬
‫زراﻓﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ح‪ -‬ﮔﺮوه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ‬

‫ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻳﻜﻲ از ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه‬
‫آوازﻫﺎﻳﻲ از ﻛﻮهﻫﺎي ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن را اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺳﺎزﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﺎﺟﻴﻚ در اﻳﻦ ﮔﺮوه‬
‫ﻧﻮاﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻀﻤﻮن آوازﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و از ﻏﺰل ﺗﺎ ﻓﻠﻚﺧﻮاﻧﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﻠﻚﺧﻮاﻧﻲ ژاﻧﺮ ﺑﺨﺼﻮص ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺎﻛﺴﭙﺎري و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖﻫﺎ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ آوازﻫﺎ ﻓَﻠﻚ )ﺟﻬﺎن( ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺸﻜﻼت و‬
‫ﻣﺼﺎﻳﺐ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺧﻮاﻧﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻮازﻧﺪه و رﻗﺼﻨﺪه و ﻧﻴﺰ‬
‫دوازده ﻛﺎرﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺎرﮔﺮدان و ﺗﻜﻨﻴﺴﻴﻦ دارد )ﻧﺎﻇﻢ‪.(1372 ،‬‬

‫خ‪ -‬اﭘﺮا و ﺑﺎﻟﻪ‬

‫اﭘﺮا و ﺑﺎﻟﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ روسﻫﺎ در دﻫﻪ ‪ 1930‬ﺑﻪ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ اﭘﺮاي ﺗﺎﺟﻴﻚ ﺑﺎ‬
‫ﻧﺎم ﺷﻮرش وﺳﻴﻊ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﻻﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1941‬ﺑﻪ روي ﺻﺤﻨﻪ رﻓﺖ‪ .‬اﭘﺮاﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ و در ﺗﺌﺎﺗﺮ اﭘﺮا‪ ،‬ﺑﺎﻟﻪ ﺻﺪراﻟﺪﻳﻦ ﻋﻴﻨﻲ اﺟﺮا ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ژاﻧﺮﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و رﻗﺺ در ﻃﻮل دﻫﻪﻫﺎي ‪ 1970‬و ‪ 1980‬ﺑﻪ اوج رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎرهﻫﺎي ﺑﺎﻟﻪ ﺗﺎﺟﻴﻚ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺼﻮص در اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﺧﺎرج از آن ﺑﻪ ﺷﻬﺮت رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻠﻜﻪ ﺻﺎﺑﺮاُوا ﻳﻜﻲ از ﺑﺎﻟﺮﻳﻦﻫﺎي‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺟﻮاﻳﺰ ﻣﻌﺘﺒﺮي از ﺟﺸﻨﻮارهﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﺪ‬
‫)رﺟﺐ زاده‪ .(1372 ،‬ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ ﺻﺪﻣﻪﻫﺎي زﻳﺎدي ﺑﻪ اﭘﺮا و ﺑﺎﻟﻪ وارد آورد‪.‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اﭘﺮا و رﻗﺼﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻟﻪ‪ ،‬اﻋﻢ از ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻳﺎ روس‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﻜﻮ‪ ،‬اروﭘﺎ و اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮر ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ در زﻳﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻧﺎم ﺗﺌﺎﺗﺮﻫﺎي‬
‫اﭘﺮا ﺑﺎﻟﻪ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ :‬اﭘﺮا ﺑﺎﻟﻪ ﺻﺪراﻟﺪﻳﻦ ﻋﻴﻨﻲ در دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬اﭘﺮا ﺑﺎﻟﻪ ﺗﺤﻔﻪ ﻓﺎﺿﻞ در ﺷﻬﺮ‬
‫ﻛﺎﻧﻲ ﺑﺎدام اﺳﺘﺎن ﺧﺠﻨﺪ‪ ،‬اﭘﺮا ﺑﺎﻟﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﺎو در اﺳﺘﺎن ﺧﺠﻨﺪ‪ ،‬اﭘﺮاي روﺳﻲ ﺳﻌﻴﺪﻋﻠﻲ وﻟﻲزاده‬
‫در ﻛﻮﻻب در اﺳﺘﺎن ﺧﺘﻼن‪ ،‬اﭘﺮاي ﻗﺮﻏﺎن ﺗﭙ‪‬ﻪ در اﺳﺘﺎن ﺧﺘﻼن‪.‬‬
‫‪113‬‬ ‫ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫ادﺑﻴﺎت‬
‫ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺎﺟﻴﻚ داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب روﺳﻴﻪ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻀﻤﻮﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻧﻘﻼﺑﻲ داﺷﺖ‪ .‬در دﻫﻪ ‪،1950‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﻣﺪرن ﻓﺎرﺳﻲ از اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬در اواﻳﻞ دﻫﻪ ‪ 1960‬ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮ ادﺑﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ادﺑﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﻌﺮاي‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎدرﭘﻮر‪ ،‬ﺑﺎر ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ادﺑﻴﺎت روﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮ ادﺑﻴﺎت‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪» .‬ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ« ﺑﻪ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻌﻤﻮل ادﺑﻴﺎت ﺗﺎﺟﻴﻚ ﺑﺪل ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ‬
‫داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ادﺑﻴﺎت ﺿﺮﺑﻪ زد‪ .‬ﺷﻌﺮ ﺗﻨﻬﺎ ژاﻧﺮ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺘﺎد ﺷﻜﻮرف‪،‬‬
‫رﺋﻴﺲ ﻛﻤﻴﺘﻪ واژﮔﺎن آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ ژاﻧﺮﻫﺎي ادﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻣﺎن و داﺳﺘﺎن ﻛﻮﺗﺎه دﻳﮕﺮ ﺧﻠﻖ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻛﺎﻧﻮن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫ﻛﺎﻧﻮن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎﻧﻮنﻫﺎي ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪ ،‬در ﺳﺎل‬
‫‪ 1927‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻛﺴﻴﻢ ﮔﻮرﻛﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﻌﺒﻪ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻼشﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ از‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ادﺑﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺻﺪراﻟﺪﻳﻦ ﻋﻴﻨﻲ و ﺗﻮرﺳﺎنزاده‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ آﻏﺎز ﺑﻪ ﻛﺎر اﻳﻦ ﻛﺎﻧﻮن دارد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻼشﻫﺎي اﻳﻦ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ادﺑﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﻫﻨﻮز ﺑﺨﺶ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري از ﺟﻤﻬﻮري ازﺑﻜﺴﺘﺎن ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﻛﺎﻧﻮن از زﻣﺎن ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي‪ ،‬ﻛﺸﻒ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺪاد ﺗﺎﺟﻴﻚ و ﻓﺮاﻫﻢ آوردن‬
‫اﺑﺰارﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺳﺎلﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺟﻮان را از ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ دوﺷﻨﺒﻪ ﻣﻲآورد‪ .‬ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎر ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﺷﺎﻋﺮي‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ ﺷﺪن‪ ،‬ﻳﺎري ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻛﺎﻧﻮن ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ادﺑﻲ‪ ،‬ﻋﻨﺎوﻳﻦ‬
‫اﻓﺘﺨﺎري را ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬اﻋﻄﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺳﺨﺖﻛﻮش و ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺪاد ﻋﻨﻮان »ﻛﺎرﮔﺮ‬
‫ﻻﻳﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ« را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪» .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه )ﻳﺎ ﺷﺎﻋﺮ( ﻣﺮدم ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن« ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﻮان‬
‫اﻓﺘﺨﺎري اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻓﺮادي اﻋﻄﺎ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﺛﺎري درﺧﺸﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻧﻮن ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﺟﺎﻳﺰهﻫﺎي ادﺑﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪاي را در دو ﮔﺮوه ﻧﺜﺮ و ﺷﻌﺮ اﻫﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻳﺰه ﺻﺪراﻟﺪﻳﻦ ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3‬زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪1387-88‬‬ ‫‪114‬‬

‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﺜﺮ ﻳﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺜﺮ و ﺟﺎﻳﺰه ﺗﻮرﺳﺎنزاده ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﻳﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻌﺮ اﻫﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﺟﺎﻳﺰهﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﻴﺌﺖ داوران ﺳﻴﺰده ﻧﻔﺮهاي از ﺟﻤﻊ ﻣﺪﻳﺮان ﻛﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰهﻫﺎي دو ﺳﺎﻻﻧﻪاي )ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم رودﻛﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ( را در‬
‫دﺳﺘﻪﻫﺎي ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﻫﻨﺮ و ﻣﻌﻤﺎري اﻋﻄﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺣﻜﻴﻢ‪.(1372 ،‬‬

‫ب‪ -‬ﺗﺌﺎﺗﺮ‬
‫ﺗﺌﺎﺗﺮ در اواﺧﺮ دﻫﻪ ‪ 1950‬ﺑﻪ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن آﻣﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﮔﺮوه دوﻟﺘﻲ ﺗﺌﺎﺗﺮ در ﺳﺎل ‪ 1929‬در‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه‪ ،‬ﻳﺎزده ﮔﺮوه دوﻟﺘﻲ ﺗﺌﺎﺗﺮ در ﻛﺸﻮر وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﺌﺎﺗﺮ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻴﻘﻲ از ﻣﻜﺘﺐ اﺳﺘﺎﻧﻴﺴﻼوﺳﻜﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﻮح اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي‬
‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺗﺌﺎﺗﺮ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻘﺎط اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﻜﻮ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺗﺌﺎﺗﺮ در اﺳﺘﺨﺪام رﺳﻤﻲ دوﻟﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺗﻤﺎم اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻨﺮي اﻫﺪا ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪادي از ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺗﺌﺎﺋﺮ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺗﺌﺎﺗﺮ ﻣﻠﻲ ﺗﺎﺟﻴﻚ در دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﮔﺮوه‬
‫ﺗﺌﺎﺗﺮ آﻫﺎرون در دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ دوﻟﺘﻲ ﻛﻤﺎل ﺧﺠﻨﺪي در ﺧﺠﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ ﻛﻤﺪي و ﻣﻮزﻳﻜﺎل رودﻛﻲ‬
‫در ﺷﻬﺮ ﺧﺎروق‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ دراﻣﺎﺗﻴﻚ در ﻗﺮﻗﺎن ﺗﭙﻪ در اﺳﺘﺎن ﺧﺘﻼن )ﻗﺎﺳﻢ‪ .(1375 ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﺗﺌﺎﺗﺮي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎي روﺳﻲ را ﺑﻪ روي ﺻﺤﻨﻪ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺎﻳﺎﻛُﻮﺳﻜﻲ‬
‫در دوﺷﻨﺒﻪ و ﭘﻮﺷﻜﻴﻦ در ﺧُﺠﻨﺪ‪ ،‬دو ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﮔﺮداﻧﺎن و‬
‫ﺑﺎزﻳﮕﺮان اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ روس ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﻋﻀﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺎﺟﻴﻚاﻧﺪ )ﻗﺎدرف‪.(1372 ،‬‬

‫پ‪ -‬ﻛﺎﻧﻮن ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان )ﺗﺌﺎﺗﺮ(‬

‫اﻳﻦ ﻛﺎﻧﻮن ﺳﻲ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﻛﺎﻧﻮن ﻳﻚ رﺋﻴﺲ و دو‬
‫ﻣﻌﺎون دارد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﺮ ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺗﺌﺎﺗﺮﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري و‬
‫داﻧﺸﻜﺪهﻫﺎي ﻫﻨﺮ داﻧﺸﮕﺎه دوﻟﺘﻲ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎﻧﻮن از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﻲ و اداري‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎﻧﻮن داراي ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺰارع‪ ،‬ﺗﻌﺎوﻧﻲﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ در ﻛﻞ‬
‫ﻛﺸﻮر و ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﭘﺨﺶ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﻓﻌﻠﻲ ﻛﺎﻧﻮن ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻗﺮار‬
 ‫‪115‬‬ ‫ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫دارد‪ .‬ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﻪ در ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮ دوﺷﻨﺒﻪ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﺣﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﻛﺎﻧﻮن اﺳﺖ )ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺎﻧﻒ‪.(1372 ،‬‬

‫ت‪ -‬ﺳﻴﻨﻤﺎ‬
‫ورود ﺳﻴﻨﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1929‬و رﺳﻴﺪن واﺳﻴﻠﻲ ﻛﻮزي از ﺗﺎﺷﻜﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎز‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻴﻨﻤﺎ زﻳﺮ ﻧﻈﺎرت ﻛﻤﻴﺘﻪاي ﻣﺴﺘﻘﻞ از وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ‬
‫وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻳﻚ ﺷﻮراي ﻫﻨﺮي داﺷﺖ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﻢﻫﺎﻳﻲ را‬
‫ﺳﻔﺎرش ﻣﻲداد و اﻏﻠﺐ ﻋﻨﻮان و ﻣﻀﻤﻮن آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻴﻠﻢﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻓﻴﻠﻢﻫﺎي ﻣﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﻫﻨﺮي ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ روﻳﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻓﻴﻠﻢﺳﺎزان ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺧﻮد را اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎﻧﻮن ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺳﻴﻨﻤﺎي ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﻴﻼرﻣﻮﻧﻲ در دوﺷﻨﺒﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖ‬
‫ﺧﺪاﻧﻈﺮف ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ،1990‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﻛﺎﻧﻮن ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺳﻴﻨﻤﺎي اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ دﺑﻴﺮ ﻛﺎﻧﻮن ﺑﻮد‪ .‬ﺻﻨﻌﺖ ﻓﻴﻠﻢ ﺗﺎﺟﻴﻚ در ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺿﺮﺑﻪ‬
‫ﺷﺪﻳﺪي ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻳﺎ ﻫﻨﺮي دﻳﮕﺮي دﭼﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﺿﺮﺑﻪاي ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻳﻦ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ‪ 14‬درﺻﺪ از آن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﻮدﻳﻮﻫﺎ ﻏﺎرت و اﻣﻜﺎﻧﺎت آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻛﺎرﮔﺮداﻧﺎن و ﺗﻜﻨﻴﺴﻴﻦﻫﺎ ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﻳﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﺮك ﻛﺸﻮر ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ث‪ -‬آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم‬

‫آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن در ﺳﺎل ‪ 1951‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ آن ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1932‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺶ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﺎزﮔﺸﺎﻳﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻳﻦ آﻛﺎدﻣﻲ در ﺳﺎل ‪ 1941‬ﺑﻪ ﺷﻌﺒﻪ رﺳﻤﻲ آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم ﺷﻮروي ارﺗﻘﺎ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن دو ﻗﺴﻤﺖ دارد ﻛﻪ در آن ﻧﻮزده ﻣﺆﺳﺴﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارﻧﺪ )ﺷﻜﻮرف‪.(1372 ،‬‬

‫داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه دوﻟﺘﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬
‫داﻧﺸﮕﺎه دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1948‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺎرده ﮔﺮوه ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﺮﻛﺰ دارد‪ .‬ﻓﻴﺰﻳﻚ و‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ‪ ،‬رﻳﺎﺿﻴﺎت‪ ،‬ﺷﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻮﻟﻮژي‪ ،‬زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﺗﺎﺟﻴﻚ‪ ،‬زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3‬زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪1387-88‬‬ ‫‪116‬‬

‫روﺳﻲ‪ ،‬زﺑﺎنﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد )ﺳﻪ داﻧﺸﻜﺪه( و داﻧﺸﻜﺪهاي ﺑﺮاي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺧﺎرﺟﻲ‪.‬‬
‫اﻳﻦ داﻧﺸﮕﺎه ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻳﻚ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﺮاي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺧﺎص دارد )رﺣﻤﺎن‪.(1372 ،‬‬

‫ﻣﺮﻛﺰ زﺑﺎن‪ ،‬ادﺑﻴﺎت و ﺧﻂ ﻧﻴﺎﻛﺎن‬

‫اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ زﺑﺎنﻫﺎ و ﻟﻬﺠﻪﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد و درسﻫﺎﻳﻲ‬
‫درﺑﺎره زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻲ و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬از آن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1989‬اﻟﻔﺒﺎي‬
‫ﻋﺮﺑﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﻂ رﺳﻤﻲ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ درسﻫﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد ﻧﮕﺎﺷﺘﻦ ﺑﻪ »ﺧﻂ ﻧﻴﺎﻛﺎن« ﻧﻴﺰ اراﺋﻪ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻛﺮﺳﻲ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي اﻧﺪﻛﻲ ﻗﺒﻞ از ﺳﺎل ‪ 1989‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ )ﻛﺮﻳﻤﻒ‪.(1372 ،‬‬

‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻌﻠﻢ ﻗﻨﺪﻳﻞ ﺟﻮراﻳﻒ‬

‫اﻳﻦ داﻧﺸﮕﺎه ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1931‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺪرﺳﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻌﻠﻢ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ اﻛﻨﻮن داراي‬
‫ده داﻧﺸﻜﺪه اﺳﺖ‪ :‬زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت روﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻲ‪،‬‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬رﻳﺎﺿﻴﺎت‪ ،‬زﺑﺎنﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻮم ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ و ﻋﻠﻮم ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ .‬ﻳﻚ ﻫﺰار ﻣﺮﺑﻲ و اﺳﺘﺎد در‬
‫اﻳﻦ داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺸﻐﻮل ﺗﺪرﻳﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬روﺳﻲ و ﺗﺮﻛﻲ )ازﺑﻜﻲ( اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬داﻧﺸﮕﺎه در ﺳﺎل ‪ 1991‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﻨﺪﻳﻞ ﺟﻮراﻳﻒ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎم ﻳﺎﻓﺖ )رﺣﻤﺎن‪.(1375 ،‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋهاي در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﻨﺘﻲ در‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت رودﻛﻲ آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ‬
‫در اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﺆﺳﺴﻪ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺎه از ﺳﺎل را ﺑﻪ روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎي‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﻲروﻧﺪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺿﺒﻂ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﭘﮋوﻫﺶ آﻧﻬﺎ در ﺑﻴﻦ ﺗﺎﺟﻴﻚﻫﺎي ﺳﺎﻛﻦ ازﺑﻜﺴﺘﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي از ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎرا و روﺳﺘﺎﻫﺎي آن ﻣﻨﻄﻘﻪ از ازﺑﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر رﺳﻤﻲ ازﺑﻚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻚاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺗﺎﺟﻴﻚﻫﺎي‬
‫ﺳﺎﻛﻦ ازﺑﻜﺴﺘﺎن از ﺗﺎﺟﻴﻚﻫﺎي ﺳﺎﻛﻦ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ(‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻴﺶ از‬
‫‪117‬‬ ‫ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫‪ 300‬ﻫﺰار ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آن در دو ﻧﺴﺨﻪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺑﺮاي ﻋﻤﻮم و دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻋﻤﻴﺪف‪.(1372 ،‬‬

‫ﻣﻮزهﻫﺎ‬
‫ﻣﻮزه ﻫﻨﺮ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻬﺰاد ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1934‬در ﺷﻬﺮ دوﺷﻨﺒﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮزه‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﻮزه ﻳﻜﻲ از دﻳﺪﻧﻲﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري دوﺷﻨﺒﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ درون‬
‫ﻣﻮزه ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ ارزﺷﻤﻨﺪي ﻇﺎﻫﺮ آن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮزه‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮزهﻫﺎي واﻗﻊ در‬
‫ﭘﺎﻳﺘﺨﺖﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي ﺷﻮروي‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎ اﺳﺖ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻤﻬﻮري‪،‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮف ﻣﺴﻜﻮ اﻋﻼم ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺛﺎر‬
‫ﻫﻨﺮي‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮزه ‪ 57‬ﻫﺰار اﺛﺮ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ در آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻨﮓ و‬
‫ﺣﻴﺎت وﺣﺶ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد آﺛﺎر ﻫﻨﺮي اﺻﻠﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮزه ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ در آﻣﺪه اﻧﺪك اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﺛﺎر اﻳﻦ ﻣﻮزه اﻏﻠﺐ ﻛﭙﻲ آﺛﺎر اﺻﻠﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮزهﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮ‪ ،‬ﻟﻨﻴﻨﮕﺮاد ﻳﺎ ﺗﺎﺷﻜﻨﺪ ﻧﮕﻬﺪاري‬
‫ﻣﻲﺷﻮد اﺳﺖ )رﺟﺐ زاده‪.(1372 ،‬‬

‫ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي و ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫از دﻳﺮﺑﺎز آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﻛﺰ ﻣﻬﻢ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪه اﺳﺖ و‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻬﻢ آن ﺑﻪ ﻫﻢ ﺗﻨﻴﺪﮔﻲ اﻗﻮام‪ ،‬ﻣﺬاﻫﺐ و ﻣﻠﻴﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ و ﺗﻤﺪن در ﻛﻨﺎر ﭼﺎدرﻧﺸﻴﻨﻲ و ﺻﺤﺮاﮔﺮدي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺛﺮ ﮔﺬاردهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺎن )اﻳﺮاﻧﻴﺎن( ﺳﻬﻢ ﺑﻨﻴﺎدي در اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﺗﻤﺪن داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﻤﺪﻧﻲ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺪﻳﻮن آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن و ادب ﭘﺎرﺳﻲ ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاي در رﺷﺪ و ﻧﻤﺎي اﻳﻦ ﺗﻤﺪن‬
‫داﺷﺘﻪ و در ﻛﻨﺎر آﻣﻮزهﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ و ﻫﻨﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻮع ﻛﻢ ﻧﻈﻴﺮي ﺑﻪ‬
‫آن ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻄﻪ روسﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ زﻣﺎﻧﻲ رخ داد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ دوران اﻓﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﻣﻲﮔﺬراﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﻠﻄﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص در دوران ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎﻟﻪ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮي اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺬارد‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ دﻳﻦ‪ ،‬از ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﻣﺪرﺳﻪﻫﺎ‪ ،‬در اﻳﻦ دوره آﺳﻴﺐ ﺟﺪي دﻳﺪ و ﺑﺮﺧﻲ ژاﻧﺮﻫﺎي ﻫﻨﺮي آن ﺑﻪ ﻛﻠﻲ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3‬زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪1387-88‬‬ ‫‪118‬‬

‫از ﻣﻴﺎن رﻓﺖ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻂ رﺳﻤﻲ از ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺮﻳﻠﻴﻚ در دﻫﻪ ‪ ،1930‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻫﻮﻳﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﻧﺎن ﻗﻄﻊ ﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮده دوﻟﺘﻲ در ﺳﻄﺢ ﻳﻚ اﻣﭙﺮاﺗﻮري‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺑﻮدﺟﻪ و‬
‫راﻫﺒﺮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﻓﺮﺻﺖ رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺑﻪ درﺟﺎت ﻋﺎﻟﻲ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر در اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﻮاع ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻣﺮدﻣﺎن دﺷﺖﻫﺎ و ﻛﻮﻫﺴﺘﺎنﻫﺎي دوراﻓﺘﺎده ﺛﺒﺖ و ﺗﺮوﻳﺞ ﺷﺪ و‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در دوره اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ اروﭘﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ وارد‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﺗﺌﺎﺗﺮ‪ ،‬اﭘﺮا‪ ،‬ﺑﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺳﻴﻨﻤﺎ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﺪارس و‬
‫ﻫﻨﺮﻛﺪهﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮ و ﺳﻦ ﭘﺘﺮزﺑﻮرگ اﻋﺰام ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺮاﻛﺰ در ﺧﻮد ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﺠﺎد وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ و‬
‫ادارات و ﻧﻬﺎدﻫﺎي وﻳﮋه ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي ﺧﻮد ﺳﺒﺐ ﺗﺮوﻳﺞ ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎ‪ ،‬از وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺎ ﻓﻴﻼرﻣﻮﻧﻲ دوﻟﺘﻲ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺮﻛﺰ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻛﺜﺮ ﻣﺪﻳﺮان‪ ،‬ﻛﺎرﻣﻨﺪان و دﺳﺖ اﻧﺪرﻛﺎران اﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎ‬
‫ﺧﻮد‪ ‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان و اﻫﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻴﺰ وﻳﮋﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﻤﺘﺮ ﺟﺎي دﻧﻴﺎ دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﻠﻴﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪،‬‬
‫ﻫﻨﺮي و ﺣﺘﻲ ﻋﻠﻤﻲ در اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺮام ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﺮﻫﺎي‬
‫اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻏﺮﺑﻲ و ﺑﺎﻟﻪ و ﺗﻜﻨﻮازي ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﻮد ﻛﻤﺘﺮ در ﺑﻨﺪ ﻣﺮام‬
‫رﺳﻤﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﺌﺎﺗﺮ و رﻣﺎن و ﻧﻴﺰ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻮﻟﻜﻮر‬
‫و ﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎري ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﺑﻨﺪ آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي دوراﻓﺘﺎده و ﻓﻘﻴﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺎﻟﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻣﺴﻜﻮ ﻧﻘﺶ و‬
‫اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺣﻴﺎﺗﻲ داﺷﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در آن‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫آوردن ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي ﻏﺮﺑﻲ و ﺗﻠﻔﻴﻖ آن ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ ﺑﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ‬
‫اﻋﺘﻼي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳﻬﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﻓﻘﻴﺮﺗﺮﻳﻦ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه از اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ‬
‫ﺷﻮروي اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و راﻫﺒﺮي ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮي ﻛﻪ روسﻫﺎ اﻳﺠﺎد ﻛﺮدﻧﺪ در آن ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺒﻮد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺴﻜﻮ و ﻗﻄﻊ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي‬
 ‫‪119‬‬ ‫ﻣﻴﺮاث اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬

‫را ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺗﻮان ﻣﺎﻟﻲ دوﻟﺖ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ را ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﺎﻫﺶ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺎﺧﺬ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻓﺎرﺳﻲ‬
‫‪ .1‬ﺑﻜﺖ اّوا‪ ،‬ﻟﻴﻼ )‪ ،(1373/3/18‬رﺋﻴﺲ رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن دوﻟﺘﻲ ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪ ،‬آﻟﻤﺎﺗﻲ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺣﻜﻴﻢ‪ ،‬ﻋﺴﮕﺮ )‪ ،(1372/8/17‬رﺋﻴﺲ اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪.‬‬
‫‪ .3‬رﺣﻤﺎن‪ ،‬روﺷﻦ )دوﺷﻨﺒﻪ ‪1372/8/15‬و ﺗﻬﺮان‪ (1375/7/12‬ﺳﺮدﺑﻴﺮ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻣﺮدم ﮔﻴﺎه و ﻋﻀﻮ ﮔﺮوه‬
‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪.‬‬
‫‪ .4‬رﺟﺐ اف‪ ،‬ﻋﺰﻳﺮ ﻣﺮاد )‪ ،(1372/8/12‬ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺧﻠﻘﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪،‬‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ‪.‬‬
‫‪ .5‬رﺟﺐ زاده‪ ،‬ﻋﺴﮕﺮ ﻋﻠﻲ )‪13‬و‪ ،(1372/8/14‬ﻓﻴﻼرﻣﻮﻧﻲ دوﻟﺘﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺷﻜﻮرف‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺎن )‪ ،(1372/8/13‬رﺋﻴﺲ ﻛﻤﻴﺘﻪ واژﮔﺎن و ﻋﻀﻮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﻃﺎﻟﺐ )‪ ،(1372/8/17‬ﻣﻌﺎون وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪.‬‬
‫‪ .8‬ﻋﺜﻤﺎﻧﻒ‪ ،‬ﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻛﻨﺠﺎﺋﻮﻳﭻ )‪ ،(1372/8/14‬ﻣﻌﺎون اول ﻛﻤﻴﺘﻪ رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن دوﻟﺘﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪.‬‬
‫‪ .9‬ﻋﻤﻴﺪف‪ ،‬روزي )‪ ،(1372/8/19‬اﺳﺘﺎد ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻮروز ﺷﻨﺎس‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪،‬‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ‪.‬‬
‫‪ .10‬ﻗﺎدرف‪ ،‬اﻟﻒ )‪ ،(1372/8/17‬رﺋﻴﺲ ﺗﺌﺎﺗﺮ دوﻟﺘﻲ ﺟﻮاﻧﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪.‬‬
‫‪ .11‬ﻗﺎﺋﻢ دادف‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ دوﻟﺖ )‪ ،(1372/8/14‬ﻣﻌﺎون اﻗﺘﺼﺎدي رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‬
‫ﺣﻀﻮري‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪.‬‬
‫‪ .12‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬ﻓﺮخ )دوﺷﻨﺒﻪ ‪ 13‬و‪1372/8/19‬و ﺗﻬﺮان ‪ (1375/8/21‬رﺋﻴﺲ و ﻛﺎرﮔﺮدان ﮔﺮوه ﺗﺌﺎﺗﺮ اﻫﺎرون‪،‬‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪.‬‬
‫‪ .13‬ﻛﺎﺳﻴﻨﻒ‪ ،‬دﻳﻮﺳﻦ )‪ ،(1373/3/19‬رﺋﻴﺲ ﻛﺘﺴﺮواﺗﻮار دوﻟﺘﻲ ﻛﻮرﻣﺎﻧﮕﺎزي ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪،‬‬
‫آﻟﻤﺎﺗﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3‬زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪1387-88‬‬ ‫‪120‬‬

‫‪ .14‬ﻛﺮﻳﻤﻒ‪ ،‬اردﺷﻴﺮ )‪ ،(1372/8/19‬اﺳﺘﺎد زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺮﻛﺰ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‬
‫ﺣﻀﻮري‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪.‬‬
‫‪ .15‬ﻣﺤﻤﺪﺟﺎﻧﻒ‪ ،‬ﻋﻄﺎ )‪ ،(1372/8/20‬رﺋﻴﺲ اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺗﺌﺎﺗﺮ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪،‬‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ‪.‬‬
‫‪ .16‬ﻧﺎﻇﻢ‪ ،‬ﻇﻔﺮ )‪ ،(1372/8/14‬رﺋﻴﺲ ﮔﺮوه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﻮري‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫‪1. Lewis, Robert A., Rowland, Richard H. Rowland and, Ralph S.Clem (1975),‬‬
‫‪“Modernization, Population Change and Nationality in Soviet Central Asia and‬‬
‫‪Kazakhstan”, Canadian Slavonic Papers, No.17.‬‬
‫‪2. Lapidus, Ira. M. (1989), A History of Islamic Societies, Cambridge: University‬‬
‫‪Press.‬‬