2/20/2022

LỊCH SỬ VĂN MINH THẾ GIỚI

HISTORY OF WOLRD
CIVILIZATIONS

MỤC TIÊU MÔN HỌC

Trang bị kiến thức cơ bản về những

thành tựu chủ yếu về văn hóa vật chất
và tinh thần của những nền văn minh
lớn trong lịch sử loài người từ thời cổ đại
đến thế kỷ XX.

1
 2/20/2022

THÔNG TIN VỀ MÔN HỌC

Số tiết: 45
Hình thức giảng dạy: Giảng lý thuyết và thảo luận
trên lớp.
Đánh giá kết quả: qua 2 cột điểm.
- Điểm quá trình: 40% (thuyết trình - thảo luận trên
lớp)
- Điểm kiểm tra cuối kỳ: 60% (trắc nghiệm)
Tên giảng viên: THS. NGUYỄN THỊ TÂM ANH
Điện thoại: 0983031379
Email: anh.nguyen5@oude.edu.vn

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Lê Phụng Hoàng (chủ biên),
Lịch sử văn minh thế giới, NXB Giáo dục, HN, 1999

2
 2/20/2022

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Vũ Dương Ninh (chủ biên),
Lịch sử văn minh thế giới, NXB Giáo dục, HN, 1999

TÀI LIỆU THAM KHẢO

GS. Lương Duy Thứ (chủ biên)
Đại cương văn hóa phương Đông,
NXB ĐH Quốc gia Tp. HCM, 2000

3
 2/20/2022

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Đỗ Văn Nhung, Đại cương lịch sử văn minh
phương Tây, NXB Tp. Hồ Chí Minh, 1999

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Nhiều tác giả, Lịch sử văn minh phương Tây, NXB
Văn hóa Thông tin, 2004

4
 2/20/2022

Textbook:

[1]. P.L.Ralph, R.E.

Lerner, [1997], World
Civilization 9th Edition,
W.W. Norton &
Company Publisher,
USA.

[2]. Peter Stearns, Michael Adas,

Stuart Schwartz, and Marc Jason
Gilbert, [2011], World
Civilizations: The Global
Experience, Combined Volume,
6th Edition, Pearson Education,
Inc.

10

5
 2/20/2022

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nhiều tác giả, Almanach – Những nền
văn minh thế giới, NXB Văn hóa Thông
tin, HN, 1996
2. Will Durant, Lịch sử văn minh Ả Rập,
NXB Văn hóa Thông tin (bản dịch của
Nguyễn Hiến Lê)
3. Will Durant, Lịch sử văn minh Ấn Độ,
NXB Văn hóa Thông tin (bản dịch của
Nguyễn Hiến Lê)
4. Will Durant, Lịch sử văn minh Trung
Quốc, NXB Văn hóa Thông tin (bản dịch
của Nguyễn Hiến Lê)

NỘI DUNG CHI TIẾT MÔN HỌC

STT CHƯƠNG MỤC TIÊU MỤC, TIỂU MỤC
1 Chương Mở đầu: Nắm được hệ thống các khái niệm cơ bản về 1.Các khái niệm cơ bản
Những vấn đề chung văn hóa và văn minh. Tìm hiểu nội dung cơ 2.Những nền văn minh lớn
của lịch sử văn minh thế bản của môn học cũng như phương pháp học trên thế giới
giới tập nghiên cứu môn học này.
2 Chương 1: Lịch sử văn Khái quát lịch sử ra đời các nền văn minh Bài 1: Văn minh Ai Cập cổ
minh phương Đông cổ lớn ở phương Đông thời kỳ Cổ trung đại. đại
trung đại Nêu lên những nét chính, thành tựu văn Bài 2: Văn minh Lưỡng Hà
minh chủ yếu trong giai đoạn này. Bài 3: Văn minh Ấn Độ
Bài 4: Văn minh Trung Quốc
3 Chương 2: Lịch sử văn -Các thành tựu văn minh chính -Văn minh Hy – La
minh phương Tây cổ đại
4 Chương 3: Lịch sử văn -Các thành tựu chính của văn minh phương + Phong trào văn hóa Phục
minh phương Tây trung Tây trung đại (phong trào văn hóa phục hưng
đại hưng: cải cách tôn giáo) + Phong trào cải cách tôn
giáo
5 Chương 4: Văn minh -Những thành tựu chính của văn minh công
Công nghiệp nghiệp
6 Chương 5: Văn minh -Nội dung cơ bản của lịch sử thế giới nửa
Hậu Công nghiệp sau thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI
-Những thành tựu chính của văn minh Hậu
công nghiệp

6
 2/20/2022

MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN

1. VĂN HÓA (culture):

Theo Từ điển tiếng Việt, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1994:

“Văn hoá gồm tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần do
con người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử”.
Theo định nghĩa của Ông Tổng giám đốc UNESCO Federico
Mayor, thì:

"Văn hóa là tổng thể sống động các hoạt động sáng tạo trong
quá khứ và hiện tại. Qua các thế kỷ, hoạt động sáng tạo ấy đã
hình thành nên một hệ thống các giá trị, các truyền thống và
các thị hiếu - những yếu tố xác định đặc tính riêng của từng
dân tộc“.

7
 2/20/2022

+ Trần Ngọc Thêm đưa ra định nghĩa văn hoá:

“Văn hoá là hệ thống hữu cơ các giá trị

vật chất và tinh thần do con người sáng
tạo và tích lũy qua quá trình hoạt động
thực tiễn trong sự tương tác giữa con
người với môi trường tự nhiên và xã hội
của mình”.

9/1/2015 303001- The earliest beginning 16

8
 2/20/2022

MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN

2. VĂN MINH (civilization):
Từ điển tiếng Việt:

“Văn minh là trình độ phát triển đạt đến một mức độ

nhất định của xã hội loài người, có nền văn hoá vật chất
và tinh thần với những đặc trưng riêng”.
Nói cách khác, văn minh là trạng thái tiến bộ cả về vật
chất cũng như tinh thần của xã hội loài người. Văn minh
còn có thể hiểu là giai đoạn phát triển cao của văn hoá.

Văn minh là thuật ngữ dịch từ tiếng Anh:

Civilization

Gốc từ tiếng Latinh là:

+ Civilis (công dân)

+ Civitas (thành phố)

9
 2/20/2022

Sơ đồ tiến trình phát triển LS loài người

3,2 triệu năm 4000 năm TCN nay

TCN

Thời kỳ mông muội và dã man Thời kỳ văn minh

10
 2/20/2022

Lucy (Australopithecus)

Sơ đồ tiến trình phát triển LS văn minh

476 SCN: sụp đổ 1945: CTTG II

4000n TCN đế quốc Tây La Mã 1640: CMTS Anh kết thúc nay

VM nông nghiệp VM CN VM Hậu CN

11
 2/20/2022

476 SCN: suïp

4000n TCN: ñoå ñeá quoác 1640: CMTS 1945: CTTG II nay
Anh keát thuùc
chöõ vieát xh Taây La Maõ

VM NN: chöõ vieát VM CN: maùy hôi nöôùc VM Haäu CN: maùy tính
1784 1946

TK Coå ñaïi TK trung ñaïi TK caän ñaïi TK hieän ñaïi

Ô nhiễm không khí

12
 2/20/2022

Ô nhiễm nguồn nước

Ô nhiễm tiếng ồn

13
 2/20/2022

3. VĂN HIẾN VÀ VĂN VẬT:

Văn hiến là văn hóa thiên về Văn vật là văn hoá thiên
truyền thống lâu đời
-> giá trị tinh thần về các giá trị vật chất

14
 2/20/2022

Bảng tổng hợp

VĂN HÓA VĂN HIẾN VĂN VẬT VĂN MINH

Chứa cả giá Thiên về giá Thiên về giá Thiên về giá trị

trị vật chất trị tinh thần trị vật chất vật chất kỹ
lẫn tinh thần thuật
Có bề dày lịch sử Chỉ trình độ
phát triển
Có tính dân tộc Có tính quốc tế

Gắn bó nhiều với phương Đông nông nghiệp Gắn bó với

phương Tây đô
thị

4. DI SẢN THẾ GIỚI:

Là di chỉ hoặc di tích của quốc gia như rừng, núi,

hồ, sa mạc, quần thể kiến trúc hoặc thành phố...
do các nước tham gia Công ước DSTG đề cử cho
chương trình quốc tế DSTG được công nhận và
quản lý bởi UNESCO.

15
 2/20/2022

Thiên nhiên và
trái đất

Kiệt tác do loài

người sáng tạo

Mối liên hệ, sự hài hòa

giữa các nền văn minh
trên thế giới

VD: Di sản thế giới VN:

2 Di sản thiên nhiên thế giới:

• Vịnh Hạ Long.
• Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, năm 2003.
5 Di sản văn hóa thế giới gồm:
• Quần thể di tích Cố đô Huế, năm 1993.
• Phố Cổ Hội An, năm 1999.
• Thánh địa Mỹ Sơn, năm 1999.
• Khu di tích trung tâm Hoàng thành Thăng Long, năm 2010.
• Thành nhà Hồ, năm 2011.
1 Di sản thế giới hỗn hợp:
Quần thể danh thắng Tràng An, năm 2014.

16
 2/20/2022

Một số Di sản phi vật thể được UNESCO công nhận:

• Đờn ca tài tử Nam Bộ, 2014.

• Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, 2012.
• Hát xoan là di sản văn hoá phi vật thể cần được bảo vệ
khẩn cấp, được công nhận ngày 24/11/2011.
• Hội Gióng tại đền Sóc và đền Phù Đổng, Hà Nội, 2010.
• Ca trù là di sản văn hoá phi vật thể cần được bảo vệ khẩn
cấp, 2009.
• Dân ca Quan họ, 2009.
• Không gian văn hóa Cồng Chiêng Tây Nguyên, kiệt tác
truyền khẩu và di sản văn hóa phi vật thể thế giới.
• Nhã nhạc cung đình Huế.

Di sản tư liệu thế giới tại Việt Nam:

• Mộc bản triều Nguyễn là di sản tư liệu thế giới đầu

tiên tại Việt Nam do UNESCO công nhận năm 2009.
Số mộc bản này hiện đang bảo quản tại Trung tâm
Lưu trữ Quốc gia IV - Đà Lạt, Lâm Đồng.

• Bia tiến sĩ Văn Miếu Thăng Long đã được công

nhận là di sản tư liệu thứ hai của Việt Nam được đưa
vào danh mục Di sản tư liệu thế giới năm 2010.

17
 2/20/2022

NHỮNG NỀN VĂN HOÁ VĂN MINH LỚN

Kể từ khi ra đời, con người đã sáng tạo ra những giá trị vật
chất và tinh thần. Cuối thiên kỷ IV TCN, khi xã hội nguyên
thủy bắt đầu tan rã ở Ai Cập-Lưỡng Hà, nhà nước ra đời,
chữ viết xuất hiện, loài người bước vào thời kỳ văn minh.

Chữ viết vùng Lưỡng Hà Chữ viết Ai Cập cổ

NHỮNG NỀN VĂN HOÁ VĂN MINH LỚN

Ở phương Đông (tức ở Châu Á và Đông Bắc Châu Phi), từ cuối

thiên niên kỷ IV - đầu thiên niên kỷ III trước CN, có bốn trung tâm
văn minh lớn, đó là Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ và Trung Quốc. Cả 4
trung tâm này đều nằm trên lưu vực những con sông lớn.

Kim tự tháp Ai Cập Vườn treo Babylon

18
 2/20/2022

NHỮNG NỀN VĂN HOÁ VĂN MINH LỚN

Ở phương Tây xuất hiện nền văn minh Hy Lạp cổ đại (từ thiên niên
kỷ III đến thiên niên kỷ II trước CN). Đến thế kỷ VI TCN, nhà nước
La Mã bắt đầu xuất hiện. Kế thừa và phát huy văn minh Hy Lạp, La
Mã trở thành một trung tâm văn minh lớn ở phương Tây và chinh
phục Hy Lạp (thế kỷ II TCN). Văn minh La Mã vốn chịu ảnh hưởng
của văn minh Hy Lạp, cùng một phong cách, được gọi chung là văn
minh Hy - La.

Tượng thần Zeus – Hy Lạp Đấu trường Colosseum – La Mã

Như vậy, trên thế giới có hai khu vực văn hoá
văn minh lớn: phương Đông và phương Tây.
Thời cổ đại, phương Đông có bốn trung tâm
văn minh là Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ và
Trung Quốc. Thời trung đại, cả Tây Á và Ai
Cập đều nằm trong bản đồ đế quốc Ảrập nên
ở phương Đông chỉ còn lại ba trung tâm văn
minh lớn ở Arập, Ấn Độ và Trung Quốc.
Trong các nền văn minh ấy, văn minh Ấn Độ
và Trung Quốc được phát triển liên tục trong
tiến trình lịch sử.

19
 2/20/2022

Ngoài những trung tâm văn minh lớn kể

trên còn có những nền văn minh của
các quốc gia nhỏ và của từng thời kỳ
lịch sử, như văn minh của các nước ở
khu vực Đông Nam Á, văn minh của
người da đỏ ở Châu Mỹ, Châu Phi. Ví dụ
như ở Mehico tồn tại nền văn minh của
người Mayas, Aztecque và Peru thì có
nền văn minh người Incas.

Khái niệm: PHƯƠNG ĐÔNG VÀ PHƯƠNG TÂY

Xuất phát từ quan niệm lúc đầu của người

phương Tây, orient (phương Đông) hoàn toàn
mang tính chất địa lý để chỉ toàn bộ khu vực
Châu Á nằm ở phía Đông của phương Tây.
Người Châu Âu lấy mình làm tâm điểm để phân
biệt phương Đông thành Cận Đông, Trung Đông
và Viễn Đông.
-> phương Đông và phương Tây là những khái
niệm mang tính tương đối.

20
 2/20/2022

Cận Đông: Ai Cập, Palestine;

Trung Đông: Iran – Afganistan;
Viễn Đông: Đông Xiberi, Triều Tiên,
Nhật Bản, Đông Trung Quốc, Đông
Nam Á.

21
 2/20/2022

7 kỳ quan của thế giới cổ đại

1. Kim Tự Tháp Ai Cập
2. Vườn treo Babylone
3. Đền thờ nữ thần Atermis ở Ephesus, Thổ Nhĩ Kỳ.
4. Tượng thần Zeus ở Olympia, Hy Lạp.
5. Lăng mộ Halicarnassus, Thổ Nhĩ Kỳ.
6. Tượng người khổng lồ đảo Rhodes.
7. Ngọn hải đăng Alexandria

22
2/20/2022

23
 2/20/2022

Đền thờ nữ thần Atermis

Đền thờ thần Atermis , còn được gọi là đến thờ thần Diana nữ
thần săn bắn . Được xây dựng vào 550TCN dài 115m, rộng 55m
bao gồm 127 cột đá .

Đền
thờ
Thần
Zeus

Tượng thần làm bằng ngà voi đang ngồi trên ngai vàng râu tóc áo
choàng đều được làm bằng vàng tay phải cầm tượng thần Victory
có cánh biểu trưng cho sự chiến thắng trong các kỳ thế vận hội

24
 2/20/2022

Lăng mộ
Halicarnassus

Là khu lăng mộ được nữ

hoàng Artemisia II xây
dựng cho chồng là vua
Mausolus thuộc khu vực
Tiểu Á từ năm 353- 351
TCN
Khu lăng mộ được xây
dựng trong vòng 17 năm
với 1200 nhân lực

Phế tích lăng Halicarnassus

25
 2/20/2022

Tượng thần mặt trời ở

Rhodes là tượng đồng
khổng lồ thể hiện vị thần
mặt trời Helios vị thần bảo
hộ thành Rhodes.
Tượng cao khoảng 33m

Tượng người khổng lồ đảo Rhodes

Thành Rhodes

26
 2/20/2022

Ngọn Hải Đăng Alexandria được xây dựng dưới thời vua
Ptolemy vào khoảng 283 TCN và bị sụp đổ hoàn toàn vào năm
1303 do một trận động đất
Hải Đăng Alexandria gồm 3 tầng và cao khoảng 135m

27
 2/20/2022

Cơ sở hình thành
văn hoá văn minh phương Đông

1. Xét về vùng lãnh thổ, phương Đông

gồm khu vực nào?

2. Tiêu biểu là các nền văn hoá văn minh

nào?

Cơ sở hình thành
văn hoá văn minh phương Đông

Xét về vùng lãnh thổ, phương Đông

gồm khu vực nào?

-> Phương Đông xét về lãnh thổ gồm toàn bộ

Châu Á và vùng Đông Bắc Châu Phi.

28
 2/20/2022

Cơ sở hình thành
văn hoá văn minh phương Đông
Tiêu biểu là các nền văn hoá văn minh
nào?
-> Thời cổ đại, phương Đông có bốn trung tâm văn
minh là Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ và Trung Quốc.
Thời trung đại, cả Tây Á và Ai Cập đều nằm trong
bản đồ đế quốc Ảrập nên ở phương Đông chỉ còn lại
ba trung tâm văn minh lớn ở Ảrập, Ấn Độ và Trung
Quốc.

29
 2/20/2022

Cơ sở hình thành
văn hoá văn minh phương Đông

1. Điều kiện tự nhiên:

Có diện tích lớn.
Những nền VM này xuất hiện trên lưu
vực các con sông. Thuận lợi phát triển
nông nghiệp.

Ai Cập (Bắc Phi): sông Nile

Lưỡng Hà (Tây Á): sông Euphrates và
Tigris.
Ấn Độ: sông Ấn và sông Hằng
Trung Quốc: Hoàng Hà và Trường
Giang

30
 2/20/2022

Núi cao, đèo dốc hiểm trở, sông sâu,

biển rộng, sa mạc mênh mông.
Phương Đông bị cách trở, ít giao tiếp
-> Mang nét riêng, độc đáo của mỗi quốc
gia với những thành tựu đặc sắc.

NX:
Nền văn hoá phương Đông rất đa dạng.

2. Cơ sở dân cư:
Trên cơ sở điều kiện tự nhiên như trên, cư
dân phương Đông ra đời sớm và phát triển
nhanh chóng. Tuy nhiên, quá trình hình
thành các cộng đồng dân cư diễn ra đa
dạng và phức tạp.

31
 2/20/2022

Cụ thể:
- Ai Cập: ở lưu vực s. Nile từ thời đồ đá cũ
đã có con người sinh sống, người Ai Cập
thời cổ là những thổ dân châu Phi, hình
thành trên cơ sở nhiều bộ lạc.
Về sau, 1 chi của tộc Hamites ở Tây Á
xâm nhập vùng hạ lưu s. Nile và chinh
phục thổ dân nơi đây hình thành tộc
người mới, người Ai Cập.

- Lưỡng Hà: người Sumer từ thiên niên kỷ IV

TCN đã di cư tới đây và sáng lập ra nền VM
đầu tiên, ngoài ra còn nhiều bộ lạc khác.
- Ấn Độ: cư dân Ấn đa dạng về tộc người và
ngôn ngữ. Có hai chủng tộc chính là Dravida
cư trú ở miền Nam và Arya cư trú ở miền
Bắc. Ngoài ra còn nhiều tộc người khác như
người Hy lạp, Ả rập cũng sinh sống nơi đây.

32
 2/20/2022

- Trung Quốc: do điều kiện tự nhiên thuận lợi

nên từ xa xưa vùng châu thổ sông Hoàng
Hà là quê hương của các bộ tộc Hạ,
Thương, Chu. Họ chính là tổ tiên của người
Hán- người sáng tạo ra nền VM Hoa Hạ.
Phía Tây và Tây Nam là nơi sinh sống của
các bộ tộc thuộc ngữ hệ Hán – Tạng, Môn –
Khmer.
Phía Bắc, Đông Bắc gồm các dân tộc ít
người như Mông Cổ, Mãn…

3. Cơ sở kinh tế
Các quốc gia cổ đại phương Đông ra đời ở thời
kỳ mà sức sản xuất đang ở trình độ hết sức thấp
kém. Do vậy, họ không thể phát triển chế độ
chiếm hữu nô lệ một cách thuần thục và điển
hình.
Sự phát triển rất yếu ớt chế độ tư hữu ruộng đất
và sự tồn tại dai dẳng của những tổ chức công
xã nông thôn, tàn tích của XH thị tộc nguyên
thuỷ có thể coi là những nguyên nhân gây ra tình
trạng trì trệ của các nền VM cổ đại phương Đông.

33
 2/20/2022

4. Cơ sở chính trị - xã hội

Ở phương Đông ra đời và tồn tại một hình
thức nhà nước đặc thù, nhà nước quân chủ
chuyên chế trung ương tập quyền mà mọi
quyền lực đều nằm trong tay nhà vua và
một bộ máy quan lại cồng kềnh.
Có sự tồn tại của chế độ nô lệ gia trưởng,
các hình thức áp bức bóc lột theo kiểu gia
trưởng nên vai trò của lực lượng sản xuất
không được phát huy -> sức sx yếu.

Chính trên cơ sở như vậy mà nền VM

phương Đông ra đời và phát triển và
cũng chính những yếu tố đó đã ảnh
hưởng chi phối tạo nên những nét đặc
thù của nền VM phương Đông.

34
 2/20/2022

Những nền văn hoá văn minh tiêu biểu

qua các thời kỳ

Thời kỳ cổ đại: Ai Cập – Lưỡng Hà, Ấn

Độ, Trung Quốc.
Thời kỳ trung đại: Ba tư, Ả rập (Islam
giáo)
Thời kỳ cận hiện đại: Nhật Bản.

35