PSİ 391- KİŞİLİK KURAMLARI

DERS 3

Dr. Öğr. Üyesi Esra Öktem

 MODERN PSİKANALİTİK KURAMLAR

• Freud’un kuramı bir ormanın ortasında yükselen dev bir meşe ağacı gibi-
psikanalitik yaklaşımların en eskisi ve güçlüsü
• Meşe tohumlarının yere düştüğü yerden boy vermesi
• Freud’un izini taşıyan kuramlar

• Yeni-Freudcular
 FREUDCU KURAMIN SINIRLILIKLARI VE
SORUMLULUKLARI

• Yeni Freudcu kuramların oluşmasında Freudcu kuramın üç sınırlılığı ve

sorumluluğu rol oynamış
• 1) Yetişkin kişiliğinin ilk beş yaşta şekillendiği görüşü
• 2) İçgüdüsel etkilere gereğinden çok vurgu- toplumsal kültürel güçlerin göz ardı
edilmesi
• 3) Genelde olumsuz olan tutum- insanın karanlık yönüne odaklanmış
 ALFRED ADLER

• Freud ile yollarını ayıran ilk psikanalitik grup üyesi

• Freud anlaşmazlıkları Adler’den kaynaklanan yetersizlikler olarak gördü
• Önemli katkıları: üstünlük çabası
• kişilik gelişiminde ebeveyn etkisi, doğum sırası
 ALFRED ADLER

• Üstünlük Çabası
• Yaşama aşağılık duygusuyla başlanır
• Güçsüz çocuğun yetişkinlere bağımlı olması
• Yaşam boyu aşağılık duygusu ile başa çıkmaya çalışmak- üstünlük çabası
 ALFRED ADLER

• Cinsellik saldırganlık değil, üstünlük çabası güdüleyici güçtür

• Başarılı olmaya çalışmak, iktidar sahibi olmak
• Ne kadar aşağılık hissediyorsak o kadar üstünlük arzusu- ya da aşağılık
kompleksi

• Başarı=akıl sağlığı mı?

• Üstünlük mücadelesini toplumsal çıkarlar doğrultusunda yapmak- iyi ürünü
uygun fiyattan satan bir kişi
• Kişisel kazanç önde ise uyum sağlayamamış
 ALFRED ADLER

• Kişilik Gelişiminde Anne Baba Etkisi

• İlk birkaç yıl önemli evet ancak anne baba etkisi de var
• İki tür anne baba etkisi;
• 1) Çok özen gösteren, aşırı koruyan, şımartan
• Şımartmak aşağılık duygularını artırabilir
• Düşmesine izin verilmeyen çocuk- zorlukla başa çıkma problemi
• 2) İhmal
• Çok az ilgi görenler soğuk ve şüpheci olur
• Sıcak ilişki kurmakta zorlanırlar, samimiyet rahatsız eder
 ALFRED ADLER

• Doğum Sırası
• İlk çocuk, ortanca çocuk, son çocuk
• İlk doğan çocuk: aşırı ilgi, şımartma.Yeni doğan bebekle tahttan iner- aşağılık
duygusu güçlenir. Sorunlu çocukların, nevrozların, suçluların daha çok ilk
çocuklardan olduğu
• Ortanca kardeş: şımarma lüksüne sahip değil, güçlü bir üstünlük çabası
gösterirler. Asla abisi kadar güçlü akıllı değil- farkı kapatmak için çaba- başarı
• En küçük: bütün üyelerce şımartılma, kolayca sıyrılma- karar verme yeteneğinde
zorluk. En güçlü aşağılık duygusu-herkes büyük
 CARL JUNG

• Uluslararası Psikanalitik Derneği’nin ilk başkanı

• Freud’un gözünde Jung hareketin lideri olmaya adaydı
• Topluluktan kopuşu hayalkırıklığı yarattı
• Görüşlerinde mitoloji ve Doğu dinlerinde bahisler
 CARL JUNG

• Ortak bilinçaltı:
• Karanlık korkusu, yaratıcı inanışı
• Bütün insanlar benzer deneyimleri yaşar
• Farklı kültürler benzer temalar- neden?
 CARL JUNG

• Kişisel bilinçaltından ziyade ortak bilinçaltı

• Ortak bilinçaltında da bilinç düzeyine çıkartılması zor olan düşünceler ve
imgeler var
• Ancak bunları bastırmaya çalışmayız
• Bu bilinçaltı malzemeyle doğarız ve bu malzeme herkeste temelde aynı
özellikleri gösterir
• Fiziksel özelliklerimiz gibi psişik özelliklerin de aktarılması
 CARL JUNG

• Ortak bilinçaltı ilksel imgelerden oluşur

• Anne imgesi, karanlık, yaratıcı- bunlara hemen tepki verebiliriz- bu imgeler
arketiplerdir
• Anne, baba, yaşlı ve bilge adam, güneş, ay, kahraman, Tanrı ve ölüm
• «Yaşamımızda rastlanan durumlar kadar çok arketip vardır»
 CARL JUNG

• Arketipler sınırsız ancak bazılarına daha sık vurgu yapılmış: anima, animus, gölge
• Anima: erkeğin dişi yönü
• Animus: dişinin erkeksi yönü
• Temel işlevleri: eş seçimi, ilişki yürütme süreçleri
• Anima ve animusu olası eşlere yansıtarak eş ararız
• Aradığımız kişinin bilinçaltı imgesine sahibiz
 CARL JUNG

• Gölge: kişiliğin karanlık yönleri

• Bastırılmış duygular şeklinde bilinçaltında, bir kısmı da ortak bilinçaltında
• Yahudi-Hristiyan yazılarında şeytan

• Ortak bilinçaltı kanıtları: bilimsel araştırma zor. Kültürel simgeler, rüyalar ve

şizofreni hastalarının söylediklerini incelemiştir. Ortak bilinçaltı varsa o zaman
tüm kültürlerde olmalı.
• Belirli imgelerin tekrarı
 ERIK ERIKSON

• Benliğin tanımı ve yaşam döngüsü içinde kişilik gelişimi modeli

• Benlik Kavramı:
• Freud için benlik alt benlik ile üst benlik arasında arabulucu
• Erikson’a göre benliğin çok daha yapıcı işlevi var- kişiliğin güçlü, bağımsız bir
bölümü
• Kimlik oluşturma ve çevresi üzerinde egemenlik kurma gereksinimini tatmin
• «Benlik psikolojisi»
 ERIK ERIKSON

• Benliğin birinci işlevi bir kimlik duygusu oluşturmak ve bunu korumak

• Kimlik: bireysellik ve biriciklik duygularının yanı sıra geçmiş ve gelecekle
bütünlük ve süreklilik duygusunu içeren karmaşık içsel durum
• Bugünkü tanımıyla kimlik bunalımı
• Güçlü bir kimlik duygusuna sahip değilken yaşanan kafa karışıklığı ve çaresizlik
• Sadece ergenlikte değil ileri yaşlarda da yaşanır
 ERIK ERIKSON

• Yaşam döngüsü içinde kişilik gelişimi;

• Kişilik gelişiminin yaşam boyu devam ettiğini savunur
• Sekiz aşama, hepsi yaşamsal önem
• Yolda görülen çatallanmalar- bir yolu seçme zorunda kalmak- «bunalım»
• Nasıl aşacağımız kişilik gelişimimizi ve sonraki bunalımları aşma biçimimizi
etkiler
• Alternatiflerden biri kişinin uyum sağlamasına katkıda bulunur, diğeri bununmaz
 ERIK ERIKSON

• Temel güven/güvensizlik: ilk bir iki yılda bebek tamamen çevreye bağımlı. Sevgi
ilgi gösteriliyor mu, gereksinimleri karşılanıyor mu? Güven/güvensizlik. Dünya ve
insanlar iyi, güvenli/güvensiz
• Özerklik/utanma ve şüphecilik: dünyadaki diğer varlıklara kıyasla kim
olduğunu bilme isteği. Dünya kontrol edebileceğim bir şey mi yoksa onları
kontrol eden bir şey mi? Özerk: bağımsız, güçlü, zorluklarla başetme. Utanç ve
şüphe: kendisinden emin değil, başkalarına bağımlı. Aşırı koruyucu aile
 ERIK ERIKSON

• Girişkenlik/suçluluk: diğer çocuklarla etkileşime girdikçe, sosyal dünyada

yaşamanın zorlukları. Girişken: oyun arkadaşı arama, oyun düzenleme. Hedef
belirleme, zorluklarla başa çıkma, başarma, amaç. Suçluluk ve geri çekilme:
amaçsız.
• Başarı/aşağılı duygusu: ilkokul döneminde her şeyi başarabileceğini düşünen
çocuklar kendilerini diğer çocuklarla rekabet içinde bulur. Beceri karşılaştırma.
Başarılı olursa, yeterlik duygusu, aktif üye olma yolu. Başarma: kendi
yeteneklerine inanç.
• Kimlik kazanma/rol karmaşası: ergenlik yılları. Yaşamın zor yılları, «ben
kimim». Kimlik duygusu, kişisel değerler, dinsel inançlar
 ERIK ERIKSON

• Yakınlık kurma/karşı soyutlama: samimi ilişkiler kurabilme.Yakınlık

geliştirebilecekleri, duygusal olgunlaşacakları özel bir ilişki arayışı.
• Üretkenlik/duygunluk: orta yaşlara yaklaştıkça sonraki nesli yönlendirmekle
ilgilenmek. Üretken ya da yaşam maçının sorgulandığı ve boşluk duygusunun
hissedildiği durgunluk.
• Benlik bütünlüğü/umutsuzluk: geçmiş deneyimlerimizi düşünmek, yaşamın
son bulacağı. Geçmişten memnun olanlar bütünlük, her şeyi farklı yaşamış
olmayı dileyen umutsuzluk
 KAREN HORNEY

• Freud’un öğrencisi değil

• Cinsiyetler arası farklar biyolojiden çok kültürel
• İki önemli katkı: nevroz üzerine görüşler, kadın psikolojisi
 KAREN HORNEY

• Nevroz üzerine:
• Nevrotik: kişiler arası ilişkilerde benimsedikleri, kendine zarar veren bir tarzın
içine sıkışmış kişiler. Başkalarıyla ilişkilerinden kullandıkları yöntem onları
aslında çok istedikleri sosyal ilişkilerden uzak tutar.Yıkıcı tarz aslında kaygıları
azaltan bir savunma mekanizması

• Çocuklukta yaşanan kişiler arası bozuk ilişkiler- anne baba

 KAREN HORNEY

• Kaygı yaratıcı ortamlarda büyüyen çocuklar tehdit edici insanlarla başa

çıkabilmek için strateji geliştirirler
• Kısa vadede kaygı hafifler
• Diğer kişilerle etkileşim kurarken de bu stratejileri kullanmaya devam ederler
• Yetişkin olduklarında da sürer
• Sosyal ilişki=kaygı kaynağı
 KAREN HORNEY

• Kaygı artırıcı deneyimlerden kaçınma çabaları: insanlara dönük, insanlara karşı,

insanlardan uzak
• İnsanlara dönük: Bağımlı, sürekli ilgi-sevgi-kabul isteyen.Yalnızlıktan kaçınma.
Yapışan, talep eden.
• İnsanlara karşı: savaşmak. Okulda kavga, iş yerinde sömürü, kırıcı yorumlar.
Herkes kötü- onlar bana kötülük yapmadan ben yapayım
• İnsanlardan uzaklaşmak: ilişki kurmama, kendine yetme isteği. Sevgi ve
arkadaşlıktan kaçınma, duygusal deneyime duvar.
 KAREN HORNEY

• Kadın psikolojisi
• Erkek dünyasında ayakta durmaya çalışan bir kadın
• Freud-penis kıskançlığı
• Horney- rahim kıskançlığı (erkeklerin kadınların çocuk doğurma ve bakma
yeteneklerinin kıskanması)- hayranlık duyulan özellik- diğer alanlarda başarılı
olarak dengeleme
• Feministler düşüncelerini cinsiyet eşitliği mücadelelerinde kullanır
 HARRY STACK SULLIVAN

• Amerika’da doğup büyümüş

• Şizofreni tedavisinde kullandığı yöntemlerden yola çıkarak kendi kişilik kuramını
oluşturmuştur
• Kaygı, bilinçaltı kavramlarını benimsemiştir
• Freudçu mekanizmaların kişilerarası ilişkilerdeki neden ve sonuçlarıyla ilgilenmiş
 HARRY STACK SULLIVAN

• Kişilerarası bir ilişki olmadan kişilik olmaz

• Kişilik insanın yaşadığı ve varlığını bulduğu karmaşık kişiler arası ilişkilerden asla
soyutlanamaz
• İnsanları anlamanın yolu kişilerarası ilişkilerini gözlemlemek
• Kişiselleştirme kavramı ve kişisel gelişim aşamaları
 HARRY STACK SULLIVAN

• Kişiselleştirmeler
• Kaygı
• Freud: kaygının kişiden kaynaklı nedenleri- Sullivan- değer verdiğimiz kişilerle
yaşadığımız ilişkiler
• Zayıf toplumsal ilişkiler: güvensizlik ve kaygı
• Bebekle iletişim kurarken gergin olan bir anne
• Bebek zamanla kaygısını azaltacak yöntem bulur- seçici dikkatsizlikler
 HARRY STACK SULLIVAN

• Seçici dikkatsizlikler
• Kaygı yaratıcı bilgiyi görmezden gelme
• Eşiyle tartışan birinin daha az tehdit edici şeyler düşünmesi
• Gittikçe daha az dikkat gösteren, gerçeklikle ilgili yanlış izlenimleri oluşan kişiler
 HARRY STACK SULLIVAN

• Kişiselleştirmeler
• Kendimiz ve diğer insanlar için oluşturduğumuz zihinsel imgeler
• Kendimizle ilgili imgeler: iyi-ben, kötü-ben, ben-değil
• İyi-ben: hakkında iyi hissettiğimiz, geçmişte ödüllendirilmiş olan yönlerimiz.
Güvenli, kaygı duygusu yok
• Kötü-ben: düşünmek istemediğimiz, geçmişle ödüllendirilmemiş deneyimler.
• Ben-değil: tehdit edici bulduğumuz ve bilinçaltında sakladığımız yönler. Sadece
uyurken ya da şizofren olduklarında fark ederler.
 HARRY STACK SULLIVAN

• Gelişim Evreleri
• Erken çocukluk deneyimlerinin önemi
• Anne-çocuk ilişkisi
• Yedi evre: bebeklik, çocukluk, gençlik, ön-ergenlik, erken ergenlik, geç ergenlik,
yetişkinlik

• Toplumsal durumlara göre belirlenirler

• Farklı kültür farklı gelişim evreleri
 HARRY STACK SULLIVAN

Evre Gösterge
Bebeklik (0-1) Doğum
Çocukluk (1-5) Konuşmayı öğrenme
İlk Gençlik (6-8) Oyun arkadaşı gereksinimi
Ön-ergenlik (9-12) Aynı cinsiyetten bir arkadaşla yakınlık
kurma
Erken ergenlik (13-17) Ergenlik ve cinsel dürtü; karşı cinsiyetten
biriyle yakın ilişki kurma gereksinimi
Geç Ergenlik (18-20’lerin başı) Uzun süreli cinsel ilişki kurma isteği;
mesleki maddi konulara ilgi
Yetişkinlik Oturmuş bir meslek yaşamı, yetişkin
arkadaşlıklar, uzun süreli cinsel ilişki
 HARRY STACK SULLIVAN

• Ergenliğe oldukça önem verir

• Kişilerin rahatsızlıklarının çoğunun ergenlikte tatmin edici ilişkiler
kuramamalarından kaynaklandığını belirtmiştir
• Ön-ergenlik: sekiz dokuz yaşları. Akranlarıyla yakın ilişki gereksinimi.
Karşındaki insanın gereksinimlerine duyarlı olmayı öğrenme, kabul edilmiş
sevilmiş hissetme. Bunlar yoksa yalnızlık duygusu. Daha sonra yakın arkadaşlık
kurmada zorluk
 HARRY STACK SULLIVAN

• Erken ergenlik: fiziksel değişiklikler, cinsel çekicilik olgusu. Kendilerine

duydukları güven sarsılır. Öz güven ve öz değer cinsel çekicilik ve başarıyla
ölçülmeye başlar. Anne baba çatışmaları. Ebeveynler dalga geçerse kendilik
imgesini daha da incitir.
• Geç ergenlik: temel sorun uzun süreli bir ilişki içinde tatmin edici cinsel
etkinlik. İş bulmak, maddi sorunlar, yetişkin konuları. Kaygı giderici tekniklerin
bedelleri ödenmeye başlar: seçici dikkatsizliği yoğun olarak kullanan kişinin
kendilik kişiselleştirmeleri bozuk olabilir- kim olduğunu bilemeyen kişi uygun iş
ve eş bulmakta zorlanabilir
 ERICH FROMM

• Özgürlük- sorumluluk
• Büyüdükçe sorumluluk almak gereken kararlar
• Bireysellik duygusu
• Kontrol edemediğimiz şeylerin farkındalığı
• Ne kadar önemsiz olduğumuz gerçeği: ya özgürlükten kaçış ya olumlu
özgürlüğe ilerleyiş
• Özgürlükle birlikte gelen kaygı
 ERICH FROMM

• Özgürlükle gelen güçsüzlük ve kaygıyı aşmak için üç ana strateji:

• Otoritecilik: kendini güçlü hissedebilmek için daha güçlü insanlarla özdeşleşme.
Boyun eğme ve egemenlik bir arada. Örgüte katılarak aşağılık duygusunu
yenme. Kendinden zayıfları ezerek güç duygusu elde etmeye çalışma
• Yıkıcılık: tehdit edici durumları yok ederek kurtulmaya çalışma. Antisosyal
eylemleri mantığa bürüme. Ülke sevgisi sebebiyle savaşma
• Mekanik uyumluluk: toplumun uygun gördüğü rolü ve yaşam tarzını
benimseme. Makinenin çarklarından biri olma. Aynı moda, aynı değerler, aynı
ürünler- bireyselliğin kaybı
 YENİ FREUDCU KURAMLARIN
GÜÇLÜ YÖNLERİ VE ELEŞTİRİSİ

• Güçlü Yönler
• Freud’un göz ardı ettiği/üzerinde durmadığı kavramları incelemesi
• Birçok yeni kavram psikoloji literatürüne dahil oldu
• Günümüzde hala birçok terapist tarafından kullanılmaktalar
• Eleştiriler
• Freud’un kuramının eleştirilen yanlarına çoğu kuramla rastlanır
• Bazı kavramları aşırı basitleştirmeleri ya da önemsememeleri