CHUYÊN ĐỀ I – TOÁN – 11 – HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC VÀ PHƯƠNG TRÌNH LƯỢNG GIÁC

CHƯƠNG
I HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC
VÀ PHƯƠNG TRÌNH LƯỢNG GIÁC

BÀI 2. CÁC PHÉP BIẾN ĐỔI LƯỢNG GIÁC

I LÝ THUYẾT.
=
I. CÔNG THỨC CỘNG

cos ( a − b ) = cos a cos b + sin a sin b

cos ( a + b ) = cos a cos b − sin a sin b
sin ( a − b ) = sin a cos b − cos a sin b
sin ( a + b ) = sin a cos b + cos a sin b
tan a − tan b
tan ( a − b ) =
1 + tan a tan b
tan a + tan b
tan ( a + b ) = .
1 − tan a tan b

II. CÔNG THỨC NHÂN ĐÔI

1. Công thức nhân đôi
sin 2a = 2sin a cos a
cos 2a = cos 2 a − sin 2 a = 2 cos 2 a − 1 = 1 − 2sin 2 a
2 tan a
tan 2a = .
1 − tan 2 a
2. Công thức hạ bậc
1 + cos 2a
cos 2 a =
2
1 − cos 2a
sin 2 a =
2
1 − cos 2a
tan 2 a =
1 + cos 2a

Page 1
Sưu tầm và biên soạn
 CHUYÊN ĐỀ I – TOÁN – 11 – HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC VÀ PHƯƠNG TRÌNH LƯỢNG GIÁC

III. CÔNG THỨC BIẾN ĐỔI TÍCH THÀNH TỔNG

1 1
cos a cos b = cos ( a − b ) + cos ( a + b )  = cos ( a + b ) + cos ( a − b ) 
2 2
1 1
sin a sin b = cos ( a − b ) − cos ( a + b )  = − cos ( a + b ) − cos ( a − b ) 
2 2
1 1
sin a cos b = sin ( a − b ) + sin ( a + b )  = sin ( a + b ) + sin ( a − b )  .
2 2
IV. CÔNG THỨC BIẾN ĐỔI TỔNG THÀNH TÍCH

u+v u −v
cos u + cos v = 2 cos cos
2 2
u+v u −v
cos u − cos v = −2sin sin
2 2
u+v u −v
sin u + sin v = 2sin cos
2 2
u+v u −v
sin u − sin v = 2 cos sin
2 2

II HỆ THỐNG BÀI TẬP TỰ LUẬN

=
Câu 1: Rút gọn các biểu thức sau:
 
a. A = cos  + x  + cos ( 2 − x ) + cos ( 3 + x )
2 
 7   3 
b. B = 2 cox − 3cos ( − x ) + 5sin  − x  + cos  − x .
 2   2 
   3   
c. C = 2sin  + x  + sin ( 5 − x ) + sin  + x  + cos  + x 
 2   2   2 
 3   3 
d. D = cos ( 5 − x ) − sin  + x  + tan  − x  + cot ( 3 − x )
 2   2 
Lời giải
 
a. A = cos  + x  + cos ( 2 − x ) + cos ( 3 + x ) = − sin x + cos x − cos x = − sin x
2 
 7   3 
b. B = 2 cos x − 3cos ( − x ) + 5sin  − x  + cos  − x.
 2   2 
 −   −     
= 2 cos x + 3cos x + 5sin  − x  + cos  − x  = 5cos x − 5sin  + x  + cos  + x 
 2   2  2  2 
= 5cos x − 5cos x − sin x = − sin x
   3   
c. C = 2sin  + x  + sin ( 5 − x ) + sin  + x  + cos  + x 
2   2  2 
 − 
= 2 cos x + sin x + sin  + x  − sin x = 2cos x − cos x = cos x
 2 

Page 2
Sưu tầm và biên soạn
 CHUYÊN ĐỀ I – TOÁN – 11 – HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC VÀ PHƯƠNG TRÌNH LƯỢNG GIÁC

 3   3 
d. D = cos ( 5 − x ) − sin  + x  + tan  − x  + cot ( 3 − x )
 2   2 
 −   − 
= − cos x − sin  + x  + tan  − x  − cot x = − cos x + cos x + cot x − cot x = 0 .
 2   2 
Câu 2: Rút gọn biểu thức sau:
 3     11 
a. G = cos (15 − x ) + sin  x −  − tan  + x  cot  − x
 2  2   2 
   3 
b. H = sin ( + x ) − cos  − x  + cot ( 2 − x ) + tan  − x
2   2 
 3   3 
c. I = cos ( 5 − x ) − sin  + x  + tan  − x  + cot ( 3 − x )
 2   2 
Lời giải
 3     11 
a. G = cos (15 − x ) + sin  x −  − tan  + x  cot  − x
 2  2   2 
   − 
= − cos x + sin  x +  + cot x cot  − x  = − cos x + cos x + cot x tan x = 1
 2  2 
   3 
b. H = sin ( + x ) − cos  − x  + cot ( 2 − x ) + tan  − x
2   2 
 − 
= − sin x − sin x − cot x + tan  − x  = −2sin x − cot x + cot x = −2sin x
 2 
 3   3 
c. I = cos ( 5 − x ) − sin  + x  + tan  − x  + cot ( 3 − x )
 2   2 

 −   − 
= cos x − sin  + x  + tan  − x  − cot x = cos x + cos x + cot x − cot x = 2cos x
 2   2 

Câu 3: Rút gọn biểu thức sau:

 3  2 
a. N = sin 6 ( + x ) + cos 6 ( x −  ) − 2sin 4 ( x + 2 ) − sin 4  x −  + cos  x − 
 2   2
 19 
tan  − x  cos ( 36 − x ) sin ( x − 5 )
b. O =  2 
 9 
sin  − x  cos ( x − 99 )
 2 
 85  2 3 
c. P = sin  x +  + cos ( 207 + x ) + sin ( 33 + x ) + sin  x −
2

 2   2 

Lời giải
 3  2 
a. N = sin 6 ( + x ) + cos 6 ( x −  ) − 2sin 4 ( x + 2 ) − sin 4  x −  + cos  x − 
 2   2
= sin 6 x + cos 6 x − 2sin 4 x − cos 4 x + sin 2 x
= − sin 4 x − sin 2 x cos 2 x + sin 2 x = − sin 4 x + sin 2 x (1 − cos 2 x ) = 0

Page 3
Sưu tầm và biên soạn
 CHUYÊN ĐỀ I – TOÁN – 11 – HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC VÀ PHƯƠNG TRÌNH LƯỢNG GIÁC

 19 
tan  − x  cos ( 36 − x ) sin ( x − 5 )
b. O =  2 
 9 
sin  − x  cos ( x − 99 )
 2 
 − 
tan  − x  cos x ( − sin x )
 2  − cot x cos x sin x
= = =1
  − cos x cos x
sin  − x  cos ( x +  )
2 
 85  2 3 
c. P = sin  x +  + cos ( 207 + x ) + sin ( 33 + x ) + sin  x −
2

 2   2 

 
= sin  x +  + ( − cos x ) + sin 2 x + cos 2 x = cos x − cos x +1 = 1
 2

Câu 4: Rút gọn và tính giá trị biểu thức sau:

a. A = cos ( −3150 ) .sin 7650
b. B = sin 320 sin1480 − sin 3020 sin1220
c. C = sin 8100 cos 5400 + tan1350 cot 5850

d. D = sin 8250 cot ( −150 ) + cos 750 sin ( −5550 )

Lời giải
a. A = cos ( −315 ) sin 765 = cos 315 sin ( 7200 + 450 )
0 0 0

= cos ( 3600 − 450 ) sin ( 7200 + 450 ) = cos 450 sin 450 =
1
2
b. B = sin 320 sin1480 − sin 3020 sin1220
= sin 320 sin (1800 − 320 ) − sin ( 3600 − 580 ) sin (1800 − 580 )
= sin 2 320 + sin 2 580 = sin 2 320 + cos 2 320 = 1
c. C = sin 8100 cos 5400 + tan1350 cot 5850

= sin ( 7200 + 900 ) cos ( 7200 − 1800 ) + tan (180 − 450 ) cot ( 7200 − 1350 )

= sin 900 cos ( −1800 ) + tan 450 cot1350 = −1 + ( −1) = −2

d. D = sin 8250 cos ( −150 ) + cos 750 sin ( −5550 )

= sin ( 7200 + 900 + 150 ) cos150 + cos ( 900 − 150 ) sin ( 7200 − 1800 + 150 )

= sin ( 900 + 150 ) cos150 + cos ( 900 − 150 ) sin ( −1800 + 150 )

= cos150 cos150 + sin150 ( − sin150 ) = cos 2 150 − sin 2 150 = cos 300 =
3
.
2

Câu 5: Rút gọn và tính giá trị biểu thức sau:

Page 4
Sưu tầm và biên soạn
CHUYÊN ĐỀ I – TOÁN – 11 – HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC VÀ PHƯƠNG TRÌNH LƯỢNG GIÁC

a. E = 2tan540 + 2cos1170 + 4sin990

sin ( −234 ) − cos 216
b. F = .tan 36
sin144 − cos126
cos ( −234 ) − cos666
c. G = .cot 36
sin1206 + cos 36
sin ( −328 ) .sin 958 cos ( −508 ) .cos ( −1022 )
d. H = −
cot 572 tan ( −212 )

Lời giải.
a.
E = 2tan540 + 2cos1170 + 4sin990
= 2 tan (3.180) + 2cos (90 + 3.360) + 4sin ( −90 + 3.360) = 4

b.
sin ( −234 ) − cos 216 cos ( 90 + 234 ) − cos216
F= .tan 36 = .tan 36
sin144 − cos126 cos ( 90 − 144 ) − cos126
cos324 − cos216 −2sin 270.sin 54 sin 36
= .tan 36 = .
cos ( −54 ) − cos126 −2sin 90.sin ( −36 ) cos36
−2. ( −1) .cos ( 90 − 54 ) sin 36
= . =1
−2.1. ( − sin 36 ) cos36
c.
cos ( −234 ) − cos666 cos (126 − 360 ) − cos ( -54+2.360 )
G= .cot 36 = .cot 36
sin1206 + cos 36 sin (126 + 3.360 ) + cos36
cos126 − cos ( −54 ) sin ( 90 − 126 ) − sin ( 90 − 54 ) cos36
= .cot 36 = .
sin126 + cos36 cos ( 90 − 126 ) + cos36 sin 36
sin ( −36 ) − sin 36 cos36
= .
cos ( −36 ) + cos36 sin 36
−2sin 36 cos 36
= . = −1
2 cos 36 sin 36
d.
sin ( −328 ) .sin 958 cos ( −508 ) .cos ( −1022 )
H= −
cot 572 tan ( −212 )
sin ( 32 − 360 ) .sin ( 238 + 2.360 ) cos ( −148 − 360 ) .cos ( 58 − 3.360 )
= −
cot ( 32 + 3.180 ) tan ( −32 − 180 )
sin 32.sin 238 cos148.cos 58
= −
cot 32 − tan 32

= sin 32.sin (180 − 238) .tan 32 + sin ( 90 −148) .sin (90 − 58) .cot 32

sin 32 cos32

= sin 32.sin ( −58 ) . + sin ( −58 ) .sin 32.
cos32 sin 32

Page 5
Sưu tầm và biên soạn
 CHUYÊN ĐỀ I – TOÁN – 11 – HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC VÀ PHƯƠNG TRÌNH LƯỢNG GIÁC

sin 2 32. ( −cos32 ) cos ( 90 − 58 ) .sin 32.cos32

= −
cos32 sin 32

= − sin 2 32 − cos 2 32 = −1 .

Câu 6: Rút gọn và tính giá trị biểu thức sau:

cos ( −2880 ) .cot 720
a. I = − tan180 .
tan ( −142 ) .sin108
0 0

b. J = 2sin ( 7900 + x ) + cos (12600 − x ) + tan ( 6300 + x ) .tan (12600 − x ) .

1 2sin 25500.cos ( −1880 )

c. K = + .
tan 3680 2 cos 6380 + cos 980

Lời giải.
cos ( −288 ) .cot 72
0 0

a. I = − tan180 .
tan ( −162 ) .sin108
0 0

cos ( 720 − 3600 ) .cot 720 cos 720.cot 720

I= − tan180 = − tan180
tan (180 − 1800 ) .sin ( 900 + 180 )
0 0
tan18 .cos18

sin180.tan180
= − tan180 = tan180 − tan180 = 0 .
tan180.cos180

b. J = 2sin ( 7900 + x ) + cos (12600 − x ) + tan ( 6300 + x ) .tan (12600 − x )

J = 2sin ( 3600.2 + 700 + x ) + cos ( 3600.3 + 1800 − x ) + tan ( 3600.2 − 900 + x ) .tan ( 3600.3 + 1800 − x )

= 2sin ( 700 + x ) − cos x − cot x.tan x = 2sin ( 700 + x ) − cos x − 1 .

1 2sin 25500.cos ( −1880 )

c. K = + .
tan 3680 2 cos 6380 + cos 980

1 2sin ( 3600.7 + 300 ) .cos ( −1800 − 80 )

K= +
tan ( 3600 + 80 ) 2 cos ( 3600.2 − 900 + 80 ) + cos ( 900 + 80 )

1 −2sin 300.cos80 cos80

= + = cot 80
− =0.
tan 80 2sin 80 − sin 80 sin 80
Câu 7: Rút gọn và tính giá trị biểu thức sau:

a. L =
( cos 44 0
+ tan 2260 ) cos 4060
− cos 720.cot180 .
cos 3160

tan 460.sin 440 + cot ( −1360 ) .sin 404o

b. M = 0
− tan 360.tan 540 .
cos 316

Page 6
Sưu tầm và biên soạn
 CHUYÊN ĐỀ I – TOÁN – 11 – HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC VÀ PHƯƠNG TRÌNH LƯỢNG GIÁC

sin ( −3280 ) .sin 9580 cos ( −5080 ) .cos ( −10220 )

c. N = − .
cos5720 tan ( −2120 )

Lời giải.

a. L =
( cos 44 0
+ tan 226 ) cos 406
0 0

− cos 720.cot180 .
cos 3160

L=
( cos 44 0
)
+ tan (1800 + 900 − 440 ) cos ( 3600 + 900 − 440 )
− cos ( 900 − 180 ) .cot180
cos ( 360 − 44
0 0
)

=
( cos 44 0
+ cot 440 ) sin 440
− sin180.cot180 = sin 440 + 1 − cos180 .
cos 440

tan 460.sin 440 + cot ( −1360 ) .sin 404o

b. M = 0
− tan 360.tan 540 .
cos 316

tan 460.sin ( 900 − 460 ) + cot ( −900 − 460 ) .sin ( 360o + 900 − 460 )
M= − tan ( 900 − 540 ) .tan 540
cos ( 360 + 90 − 46
0 0 0
)
tan 460.cos 460 + tan 460.cos 460
= 0
− cot 540.tan 540
sin 46

sin 460 + sin 460

= 0
− cot 540.tan 540 = 2 − 1 = 1 .
sin 46

sin ( −3280 ) .sin 9580 cos ( −5080 ) .cos ( −10220 )

c. N = − .
cos5720 tan ( −2120 )

sin ( 320 − 3600 ) .sin (1800.5 + 900 − 320 ) cos ( 320 − 1800.3) .cos ( −320 − 900 − 1800.5)
N= −
cos (1800.3 + 320 ) tan ( −1800 − 320 )

− sin 320.cos 320 cos 320.sin 320

= − = sin 320 − cos 2 32 .
− cos 32 0
tan 32 0

 2 3
Câu 8: Tính D = cos − cos + cos
7 7 7
Lời giải
Ta có: 2sin x ( cos x + cos3x + cos5x ) = sin 2 x − sin 2x + sin 4x − sin 4x + sin 6x = sin 6x

sin 6 x
Do vậy, với sin x  0 , ta được: cos x + cos 3 x + cos 5 x =
2sin x

6 sin   −  
  3 5   sin
Từ đó, với x = , ta có: cos + cos + cos = 7 =  7 1
= .
7 7 7 7 2sin  2sin
 2
7 7

Page 7
Sưu tầm và biên soạn
 CHUYÊN ĐỀ I – TOÁN – 11 – HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC VÀ PHƯƠNG TRÌNH LƯỢNG GIÁC

5 2  2 3 1
Mặt khác: cos = − cos . Vậy D = cos − cos + cos = .
7 7 7 7 7 2
Câu 9: Tính giá trị của biểu thức tan9 − tan 27 − tan 63 + tan81
Lời giải
Ta có tan9 − tan 27 − tan 63 + tan81 = tan9 + cot 9 − tan 27 − cot 27
− sin18 sin18
= tan9 − tan 27 + cot 9 − cot 27 = +
cos 9 cos 27 sin 9 sin 27
 cos 36  sin18.sin 54
= sin18  =1 = 4.
 sin 9 sin 27.cos 9 cos 27  sin18.sin 54
4
Câu 10: Tính giá trị cos15 cos 45 cos75 bằng
Lời giải
2 1 2 1 2
Ta có cos15 cos 45 cos75 = . ( cos 90 + cos 60 ) = . = .
2 2 4 2 8

Câu 11: Tính giá trị của biểu thức cot 30 + cot 40 + cot 50 + cot 60
Lời giải
sin 90 sin 90 2 2
Ta có cot 30 + cot 40 + cot 50 + cot 60 = + = +
sin 30.sin 60 sin 40.sin 50 cos 30 cos10
 2 cos 20.cos10  8cos 20
= 2 = .
 cos 30.cos10  3

Câu 12: Tính giá trị của A = cos75 + sin105 .

Lời giải
Ta có A = cos75 + sin105 = cos75 + sin 75 = cos75 + cos15 = 2cos 45.cos30
2 3 6
= 2. . = .
2 2 2

5
sin + sin
Câu 13: Tính giá trị của F = 9 9 .
 5
cos + cos
9 9
Lời giải
 5  2
sin + sin
2sin .cos
Ta có F = 9 9 = 3 9 = tan  = 3 .
 5  2 3
cos + cos 2.cos .cos
9 9 3 9

12 3  
Câu 14: Cho sin a = − ;  a  2 . Tính cos  − a  .
13 2 3 
Lời giải
25 3 5
Ta có cos 2  = 1 − sin 2  = mà  a  2  cos   0  cos  = − .
169 2 13

1 3 5 + 12 3
Suy ra P = cos  + sin  = − .
2 2 26

Page 8
Sưu tầm và biên soạn
 CHUYÊN ĐỀ I – TOÁN – 11 – HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC VÀ PHƯƠNG TRÌNH LƯỢNG GIÁC

sin x + sin 3 x + sin 5 x

Câu 15: Biểu thức A = được rút gọn thành:
cos x + cos 3 x + cos 5 x
Lời giải
sin x + sin 3 x + sin 5 x sin x + sin 5 x + sin 3 x 2sin 3xco2 x + sin 3 x sin 3 x
Ta có A = = = =
cos x + cos 3 x + cos 5 x cos x + cos 5 x + cos 3x 2 cos 3x.cos 2 x + cos 3x cos 3 x

= tan 3x .

Câu 16: Tính B = cos68 cos78 + cos 22 cos12 − cos10 .

Lời giải
Ta có B = cos68 cos78 + cos 22 cos12 − cos10 = cos68 cos78 + sin 68 sin 78 − cos10

= cos ( −10) − cos10 = cos10 − cos10 = 0 .

Page 9
Sưu tầm và biên soạn